Puur Natuur Herfst 2012

Laat je verwonderen door het seizoen

Hardlopen in de herfstzon

Kinderen aan ’t woord

Als ik minister van natuur was...

WADDENZEE moet nee verkopen

Kijkje in het

Sprookjesbos

Goedemorgen ... boswachter Wat ’n schoonheid “Vrijwel dagelijks rij ik hier door de natuur in het Nationaal Park Veluwezoom. Al dat moois in het gebied wordt dan bijna iets gewoons. Totdat ik gegrepen wordt door de schoonheid van een boom vol porseleinzwammen in het licht van de ochtendzon. Dat is echt genieten. Je moet er ook voor staan om te voelen hoe mooi het is. Als nu ergens geldt dat schoonheid in het detail zit, is dat bij de porseleinzwam.”

Jan Potkamp

boswachter Veluwezoom (Gld) Volg boswachter Jan

fotografie: Wendy Kreeftenberg/buiten-beeld

via @janpotkamp

Betoverende herfst

G

ing de zomer al snel op aan waterplezier en vakantiedrukte,

Colofon

het najaar is voor ons het seizoen om weer met volle teugen van betoverende herfstnatuur te genieten. Lekker

Puur Natuur valt elk kwartaal op de mat van 730.000 leden en vrienden van Natuurmonumenten.

wandelen door beukenbladeren in de vochtige herfstlucht, de lage najaarszon die door de bomen piept.

Puur Natuur Postbus 9955, 1243 ZS ‘s-Graveland puurnatuur@natuurmonumenten.nl

De herfst is ook de start van een nieuw schooljaar. In dit nummer van Puur Natuur zijn vier kinderen ‘minister van natuur’. Het is geweldig om te zien dat kinderen zulke concrete ideeën hebben over

Redactie hoofdredacteur: Marianne Nouwens eindredacteur: Frans Bosscher bladmanager: Irene Burkunk beeldredacteur: Stefan Claessens

de toekomst van de natuur. Natuurmonumenten gaat het komend jaar dan ook serieus werk maken om meer kinderen ‘hun’ natuur te laten beleven.

De redactie heeft verder niet stilgezeten. Zo heeft Natuurmonu-

redactieleden: Tim van den Broek, Marjon Haijtink, Claudia Majoor, Lidewij Staal, Marlies Tenback, Jeanine van der Velden, Anya van de Ven, Codyn Woerde

menten sinds half september een fonkelnieuwe website. Deze is nu ook geschikt voor mobiel en tablet, met uitgebreide routes, talloze recreatietips en een eenvoudige zoekfunctie. Beleef onze cultuur- en natuurmomenten buiten!

Art direction & vormgeving Media Mind Creative BV Veronica Concept Design Lithografie Grafimedia Amsterdam Druk en papier Roto Smeets Weert drukt Puur Natuur op FSC® gecertificeerd papier Verzending Post NL vervoert Puur Natuur en compenseert de volledige CO2-uitstoot hiervan.

Klantenservice T (035) 655 99 11 Cover rode eekhoorn Foto: Bruno D’Amicis/ Nature Picture Library

Om onze nieuwe online inspiratie nog toegankelijker te maken, hebben we dit nummer van Puur Natuur verrijkt met Layar. Hiernaast lees je hoe dit toegang geeft tot fascinerende filmpjes en web­

Layar in 5 stappen

pagina’s. De pagina’s die deze ‘natuurschatten’ verbergen, hebben

1. Pak je tablet of smartphone en

we eenvoudig voorzien van het Layar-symbooltje. We horen

download in de app-store of

graag of je enthousiast wordt van deze extraatjes in Puur Natuur.

google market de gratis Layar-app

Maar ook met alle andere reacties blijven we blij!

2. Open de Layar-app op de tablet of smartphone 3. Houd de tablet of smartphone bijvoorbeeld boven p. 24 van deze Puur Natuur en klik op het scherm 4. Wacht totdat de ‘film’-button op het apparaat verschijnt 5. Druk op die button en bekijk het filmpje over de groeiende vliegenzwam Bekijk ook ons Layar-instructiefilmpje op nm.nl/puurnatuur

Stuur ze naar puurnatuur@natuurmonumenten.nl of via Twitter (@PuurNatuur). Veel lees- en online plezier!

Marianne Nouwens hoofdredacteur

U een kans... Zij een kans!

Fochteloërveen. Voor het natuurherstel in Fochteloërveen ontving Natuurmonumenten een extra bijdrage van 4,9 miljoen euro.

Hiermee heeft de organisatie 200 hectare grond kunnen aankopen.

Dankzij alle deelnemers van de Postcode Loterij ontvangt Natuurmonumenten jaarlijks een bijdrage voor de realisatie van diverse belangrijke natuurprojecten in Nederland, waaronder de aankoop, herstel en beheer van het unieke

Een kans voor de natuur en een kans voor u!

Want tegenover uw steun staan grote prijzen.

Zoals de KanjerPrijzen die kunnen oplopen tot wél 48 miljoen euro en elke maand honderdduizenden andere prijzen.

De Postcode Loterij helpt!

Meedoen is eenvoudig, bel 0900-300 1500 (10 cpm) of meld u aan via internet: www.postcodeloterij.nl Voor € 11,00 per lot speelt u al mee. Alvast hartelijk dank

Foto: Natuurmonumenten - Geurt Besselink

De Nationale Postcode Loterij is de grootste goededoelenloterij van Nederland. Sinds 1989 is er ruim 3,5 miljard euro geschonken aan 85 organisaties die zich inzetten voor de bescherming van mens en natuur.

Ga mee in dit herfstnummer 12 Gezinswandeling in het

12

24 De vliegenzwam

Leuvenumse Bos

Het leven van de bekendste

Met boswachter Marcel Klompmaker

paddenstoel in één oogopslag

door het sprookjesachtige herfstbos 30 Als ik minister van natuur was…

Herfstreus heet u welkom

17 Column Maike Meijer

Esmée’, Ibtissam, Hugo en Elske vertellen wat zij anders zouden doen.

24

18 De kunst van het vliegen 36 Restaurant ‘Waddenzee’

Hoe leggen trekvogels die

Voor veel vogels is er geen voedsel

duizenden kilometers af?

Van schimmeldraad tot paddenstoel

meer in het waddengebied.

21 Geef kinderen hun natuur terug!

22 Het echte werk

Alle hens aan dek.

46 Tips voor een heerlijke herfst

Secuur plaggen voor

De keuze van Eric van Veluwen,

het gentiaanblauwtje

topkok op Hackfort

Grote sterns kunnen niet zonder de wadden

36

30

En verder 6 8 11 25 26 29 38

Zeekraal kleurt kust rood Vragen staat vrij Terug naar 1974 Help de das De oogst van puur sap Kees Dee over zijn schenking Knutselwerkjes voor de vakantie

41 De kruisspin, wat een vakman

Op de stoel van

42 De geheimen van het

de minister

hoogveen

39

18

Maak je eigen

Trekvogels en de kunst

natuurschatkist

van het vliegen

45 Ruimte voor pimpernelblauwtje

48 Runner’s high 50 Naar buiten: vogelhotspots 54 Service

Verdronken land Zeeland is vaak getroffen door stormvloeden. Die van 1953 was bepaald niet de eerste. Bij de SintFelixvloed in 1530 verdwenen achttien dorpen en de stad Reimerswaal onder het slik. Af en toe valt er in dit Verdronken Land van Zuid-Beveland nog een straat of gebouw uit de middeleeuwen droog om daarna weer onder het

foto: nico van kappel/buiten-beeld, inzetje - steenloper op een krab: SMark Schuurman/buiten-beeld

slik te verdwijnen.

Komt dat zien

Spettacolo in rosso Uitgestrekte velden met zeekraal geven de vlaktes langs de Oosterschelde een overweldigende warme, dieprode kleur. Net als bij bladeren in het bos duidt de rode kleur erop dat het groeiseizoen ook voor de zeekraal aan z’n einde is gekomen.

Zeekraal – ‘s zomers ook heerlijk op je bord – doet het goed op zandplaten waar regelmatig zout water overheen spoelt. En daar dreigt in de Oosterschelde de klad in te komen. Sinds de aanleg van de Oosterscheldekering in de jaren tachtig stroomt er minder water in en uit de zeearm. Daardoor slijten zand­platen langzaam maar zeker af. Honderd tot tweehonderd voetbalvelden verdwijnen jaarlijks voorgoed onder water. Zonder ingrijpen is de Oosterschelde over vijftig jaar een immense bak water.

Daarom heeft Natuurmonumenten het initiatief genomen om oude platen te herstellen met grote hoeveelheden zand. Het landschap met zijn wadplaten in de Oosterschelde blijft daardoor behouden, zodat vele honderdduizenden trekvogels er naar voedsel kunnen zoeken. En zodat wij elk najaar kunnen blijven genieten van het rode zeekraal.

56 4

Velden zeekraal bij Natuurmonumenten 1 Fort Ellewoutsdijk

4 De Schorren

2 Verdronken Land van

5 Schiermonnikoog

Zuid-Beveland

3 12

6 Uithuizerwad

3 Zuidkust Schouwen ontdekdeoosterschelde.nl is hét startpunt om eropuit te gaan in Nationaal Park Oosterschelde

Vragen staat vrij

Ook een vraag over het wonderlijke gedrag van een plant of dier? Stuur ’m naar natuurvraag@natuurmonumenten.nl De redactie beantwoordt de leukste vragen in het volgende nummer van Puur Natuur.

Hoe verspreiden dieren zaden?

P

lanten en dieren gooien vlierbes

het vaak op een akkoordje.

Voor een plant is het soms

nodig dat de zaden ver van de

vos

Al etend transporteren vossen bessenzaadjes

moederplant terecht komen. Daar

kanaal doet wonderen. Maar ook

Dieren transporteren ook onbe-

zijn meestal meer licht en voedsel.

vossen, dassen, reeën en zwijnen

doeld, doordat ze zaden meenemen

Veel plantenzaad is licht genoeg

eten vlier-, braam- en lijster-

in hun vacht of aan de poten. Wij

voor windverspreiding. Bij zware

bessen. Het maarts viooltje en de

mensen trouwens ook; vooral je

zaden doen dieren nogal eens het

muurleeuwenbek laten mieren het

veters en broekspijpen fungeren

werk. Vogels zijn het belangrijkst

werk doen. Aan elk zaadje zit een

nog wel eens als kruiwagen. Tja, en

bij het ‘inwendig’ transport; ze eten

mierenbroodje; een eiwit- en vetrijk

dan zijn er nog de dieren die ver-

de suiker- en kleurrijke bessen

brokje. De mieren slepen de zaden

spreiden door te verzamelen. Mui-

waarin de zaden zijn verpakt. Ze

mee naar het nest, eten het mieren-

zen, vogels, eekhoorns; ze slepen in

zorgen bovendien voor een goede

broodje eraf en ‘dumpen’ het zaad.

het najaar met zaden en helpen zo planten bij hun voortplanting.

ontkieming van de zaden; de passage door het spijsverterings-

Hoezo heksenkring?

Het moet angstaanjagend zijn geweest, zo’n kring van paddenstoelen die in één nacht ontstond zonder dat iemand het begreep. Dat moest wel het werk zijn van heksen, dachten ze in de middeleeuwen. De heksen dansten bij de kring en wie er per ongeluk in stapte, kwam er nooit meer uit.

parasol zwam

Waaraan

Waarom zie ik nooit dode vogels liggen?

dankt een pissebed zijn naam?

Als je ziet hoeveel vogels er zijn, is het raar dat we zo weinig dode

Pissebedden zijn kreeftachtigen. En ook al leven ze al lang op land, ze ademen nog altijd met

vogels zien. Maar zieke vogels

kieuwen, die op hun buik zitten. Daarom kunnen ze niet overleven in een droge omgeving. Je

verbergen zich om roofdieren en

vindt ze dan ook vaak in kelders, onder stenen en in afvalhopen. En hun naam? Die danken ze aan

barre weersomstandigheden te

hun (vermeende) geneeskrachtige werking. Gemalen en gedroogd in bed gestrooid zouden ze

ontlopen. Onzichtbaar sterven

bedplassen voorkomen, vers geconsumeerd zouden ze juist helpen met plassen. Eet smakelijk.

ze dan. Insecten, wezelachtigen, kraaien en andere vleeseters ruimen de kadavertjes binnen een paar dagen op. Zo doet dood toch weer leven. (deze vraag komt van Lara Bargmann)

Hoe sterk is een mug?

Als de dokter ons prikt moet hij, zij het heel licht, even doordrukken.

Om zijn steeksnuit door onze huid te steken zet een mug zich met voorste en middelste paar poten

Kunnen gaaien al

hun verstopte eikels wel terugvinden?

W

aar heb ik mijn huis-

grond zitten. Zo vindt hij de meeste

sleutel nou weer

terug. Maar toch niet allemaal. Als

gelaten? Waar is toch

de groeiomstandigheden gunstig

dat handige tangetje gebleven?

zijn, groeien die vergeten eikels uit

Vaak genoeg raken we alledaagse

tot boom.

dingen kwijt. Een gaai zal dat niet zo snel overkomen; hij is een meester in het onthouden. Elk jaar opnieuw verstopt hij duizenden eikels; stuk voor stuk en allemaal op een andere plek. Al die verschil-

flink af. Via een extra buisje zuigt

lende locaties onthoudt hij aan de

hij bloed op. Hoeveel kracht een

hand van bakens in het landschap,

mug daarbij precies gebruikt, is nog nooit onderzocht. (deze vraag komt van Adri Struik)

zoals een dijk, brug, heuveltje of een opvallende boom. In het voorjaar krijgt hij hulp; dan verraden de kiemplantjes waar de eikels in de

Een gaai is een meester in het onthouden van zijn verstopplekken

Vragen staat vrij Waarom zie je juist in

het avondlicht van die grote zwermen dansmuggen?

Snelle wijngaardslak?

vreest niet; het zijn niet-stekende

snelste paart met haar. Zij verlaat

dansmugmannen op vrijerspad. Ze

daarna de zwerm om enige tijd

In de vorige Puur Natuur

lokken dansmugvrouwen met hun

later in het water eitjes af te zetten.

schreven we dat de snelste

gezoem. Eén mug kan niet zo veel

Dat we de zwermen ’s avonds

mens acht keer zo snel loopt

herrie maken en dus komen ze met

zien, heeft volgens muggenexpert

als een wijngaardslak. Lezers

S

tienduizenden bijeen. Voor vrouw-

Willem Takken van de Wageningen

wezen ons erop dat hij dan

tel je voor: zo’n romanti-

tjes is het koor onweerstaanbaar

Universiteit met hun bioritme

4,8 kilometer per uur zou

sche zomeravond aan de

en ze vliegen de zwerm in. Met de

te maken: de avond is een goed

halen. Dat leek hen onmo-

waterkant. Dan opeens

romantiek is het dan wel gedaan.

moment voor seks.

gelijk. En dat is het ook. De

hangt daar die zwerm muggen, luid

Zodra een vrouw verschijnt, racen

(deze vraag komt van

wijngaardslak haalt maximaal

zoemend en bedreigend veel. Maar

de mannen achter haar aan en de

Richard Theunisse)

4,8 meter per uur. Excuus.

Waarom zit een buizerd

zo graag op een paaltje?

H

ij lijkt lekker te dommelen, die buizerd

muizen op af. Heeft de buizerd een muis ontdekt,

op een paaltje langs de snelweg,

dan duikt hij er razendsnel op. Behalve met de

maar vanaf zijn uitkijkpost houdt hij

paaltjesmethode jaagt de buizerd ook vanuit de

de omgeving scherp in de gaten. Bermen zitten

lucht. Al zwevend speurt hij naar konijnen en

tegenwoordig vol planten en daar komen veel

muizen om deze – na een aanvankelijk rustige daling – met een snelle duik te grazen te nemen.

En dan is er nog de banjertechniek: rustig lopend door het gras zoekt de buizerd, net als een kip,

Behalve de paaltjesmethode is er de banjertechniek

insecten en regenwormen. Een argeloos konijnenjong of weidevogelkuiken gaan er in het voorjaar natuurlijk ook wel in.

tekst: monica wesseling I FOTO: paul van gaalen/kina, jan vd geld/kina, luc hoogenstein/buiten-beeld, dick klees/kina, ruud poelstra, jaap schelvis/buiten-beeld, bertus webbink/buiten-beeld, bendiks westerink/ buiten-beeld, fred van wijk/kina

Terug naar

1974

“Onze dochter Lisette op de foto was net twee jaar geworden. We kampeerden op Terschelling en hebben dat vanaf 1974 tien jaar lang met de kinderen gedaan. Eén zijn met de natuur, was ons motto. We liepen op het wad, deden mee aan de zwemvierdaagse en wandelden door de duinen. Het was onbezorgd kamperen en zwerven op Terschelling. Een heerlijke tijd waaraan we nog vaak herinneringen ophalen. Nog altijd gaan we een paar keer per jaar naar een waddeneiland. Het waddengevoel kun je gewoon niet onder woorden brengen.”

Manja de Vries Blik, Heerhugowaard (NH), 69 jaar

Uw jeugdfoto?

Haalt u ook nog steeds uw hart op in de natuur van uw jeugd?

Stuur uw jeugdfoto en verhaal naar jeugdfoto@natuurmonumenten.nl.

Wie weet plaatsen we uw bijdrage in het volgende nummer.

Scan de QR-code of de pagina met Layar voor de 5,5 km sprookjes足 wandeling in het Leuvenumse Bos. Of kijk op nm.nl/route-marcel

beuk

vliegenzwam

ransuil

Marcel Klompmaker (38) is vijftien jaar boswachter. Het bos is voor hem het domein van de herten en de zwijnen. ‘Een ontmoeting met zo’n dier is het mooiste wat je kunt meemaken.’

Met Marcel Klompmaker door het sprookjesachtige

Leuvenumse Bos

A

In de herfst ondergaat het bos een metamorfose. Boswachter Marcel Klompmaker neemt ons mee door de wereld van paddenstoelen en uilen. Een prachtige ontdekkingstocht voor de kinderen.

ls we vanaf de parkeerplaats het wildrooster

een elfenbankje. Weer wat verder staat een rodekoolzwam;

over gaan, is het alsof we een oranje kathe-

waarom die zo heet, is wel duidelijk.

draal binnenlopen. Grote beuken in herfsttooi heten ons welkom. Op de grond ligt een

Het holletje van de bosmuis

goudkleurig tapijt van gevallen bladeren.

Bij een andere beuk groeit eekhoorntjesbrood. Het ligt voor

In het weiland naast het bos staan koeien tot hun buik in de

de hand, maar het is niet alleen de eekhoorn die hiervan

mist. Ze lijken te zweven. Het geeft het Leuvenumse Bos een

eet. Ook de bosmuis heeft deze paddenstoel op z’n menu

sprookjesachtige sfeer.

staan. Hij woont in een holletje onder de grond, meestal

Ook de paddenstoelen dragen bij aan die sfeer. Op een dode

met één ingang, een nestkamer en een voorraadkamer. En

boomstam springt een porseleinzwam bijna letterlijk in het

ineens staat daar de vliegenzwam, de wereldberoemde rode

oog. De hoed glanst en twinkelt in het licht. Het ziet er zó

paddenstoel met witte stippen.

breekbaar uit, dat je ’m niet durft aan te raken. Verderop

Met wat geluk zie je in dit paddenstoelenbos ook een hert,

staan zwavelkopjes – met zwavelgele stengels en een oranje

ree of wild zwijn. Want het Leuvenumse Bos is in de

kop – in kluitjes bij elkaar. Aan de voet van een beuk groeit

eerste plaats hun bos. En daarom houdt boswachter Marcel

tamme kastanjes

Banen zacht zonlicht vallen over de Leuvenumse Beek.

Wie zit er toch naar mij te kijken?

Klompmaker er zo van. “Mijn dag is compleet als ik wild heb gezien. Een wroetend, grommend zwijn of een nieuwsgierig reetje. Ik kwam aan het eind van de bronst eens een hert tegen.

Hij was mager en uitgeput na al die strijd om de vrouwtjes. Maar hij bleef gewoon staan op een meter of twintig. En hij had een houding van:

ik ben hier de baas. We keken elkaar wel een minuut of tien aan. Toen liep hij langzaam verder. Dat is het mooiste wat je kunt meemaken.”

Wild zullen we vandaag niet zien. Wel zijn er overal sporen.

Ze zijn er dus wel. Daardoor kijk je toch anders om je heen.

En ben je gespitst op geluiden. Een krakende tak, ritselende bladeren, een paniekerig wegvliegende merel… Is het een varken of een ree dat de rust verstoort?

Tussen al de reuzen Nadat we een aftakking van de beek oversteken, komen we in het Koopmansbos. Ineens staan we tussen de hoge, rechte stammen van douglassparren. Door het dichte takkendak komt maar weinig licht. Een omgewaaide boom heeft een lek Boven: porseleinzwam

in het dak gemaakt; een baan zacht zonlicht, waarin je het

Onder: achter grote, oude

stof ziet dwarrelen, valt op de bodem. Jonge beukjes zien

bomen kun je je heel goed

hun kans schoon en doen een dappere poging voet aan de

verstoppen.

grond te krijgen tussen al die reuzen.

De stam van een jonge douglas zit vol met harsbolletjes. bosmuis

Ze ruiken lekker. Marcel: “De boom gebruikt de hars om te

Lezersaanbod Lezers van Puur Natuur trekken er nu voordelig twee dagen op uit in het Leuvenumse Bos. Hotel De Zwarte Boer (Leuvenum) biedt een tweepersoons overnachting aan met champagneontbijt én een verrassingscadeau voor slechts

voorkomen dat hij verbrandt in de zon. Je kunt het ook heel goed gebruiken als een natuurlijke pleister. Knijp maar ‘ns

115 euro (geldig t/m 19 december op vertoon van Puur Natuur). Meer info:

zo’n bolletje uit.”

Overal om ons heen staan vossenbessen. Ze zien eruit alsof ze geplukt willen worden. Dat moet je ook gewoon

dezwarteboer.nl; boeken kan via T (0577) 40 72 06

doen, zegt Marcel: “Maar je moet ze thuis wel heel goed wassen voordat je ze eet.” Vossen eten namelijk ook van de bessen,en plassen tegen de bessenstruiken. Zo kunnen ze de vossenlintworm overbrengen; daar kun je een ernstige leverziekte van krijgen. Een donkerpaarse drol vol pitjes met aan het uiteinde een puntje, verraadt dat een vos hier in de buurt van de bessen heeft gesnoept.

Mooie boom om op te klimmen Als we bijna weer bij de beek zijn, moeten we een kleine omweg maken. Een enorme beuk ligt over het pad. Een heerlijke boom om ’ns lekker op te klimmen. Tussen de boomwortels vinden ijsvogels in het voorjaar heel geschikte plekken om nesten te maken, vertelt Marcel.

Aan de andere kant van de beek, lopen we langs de Stille Eenzaamheid. Dit stuk bos laat Natuurmonumenten al jaren met rust en heeft daardoor een heel eigen sfeer. Er staan hier dennen die al meer dan 230 jaar oud zijn. “Door de smalle, slingerende paden over oude stuifduinen – tot 1800 was dit een zandvlakte – is het er heel onvoorspelbaar. Je hebt steeds het gevoel dat er iemand naar je zit te kijken.”

Misschien is het wel een ransuil die op een zijtak van een eik op de uitkijk zit. Of toch een wild zwijn, verborgen tussen de

Een hooiwagen omarmt de

varens.

rodekoolzwam

Sporen zoeken Pootafdrukken, vraatplekken aan bomen, afgevallen veren.

Overal in het bos zijn sporen van dieren. Met dit boek ga je ze ontdekken. En weet je dat je niet alleen bent.

Prijs: € 14,95. Verkrijgbaar via nm.nl/shop

speciaal voor lezers Een heuse badkamer Dat hier zwijnen zitten is wel duidelijk. Overal zie je plekken waar ze de grond omgewoeld hebben op zoek naar voedsel. En dan stuiten we zelfs op een heuse badkamer van de zwijnen. Midden op een pad ligt een poel waarin ze modderbaden nemen. Vervolgens schuren ze de modder af aan bomen die rondom de poel staan. En dat is goed te zien. Hier en daar zitten er ook nog haren in de modder.

Ter afsluiting gaan we opnieuw door een stuk bos met grote beuken. Wie zin heeft, kan nog even lekker klimmen. Of genieten van de vele tondelzwammen. Met een speciale behandeling maak je deze zwammen heel goed brandbaar.

Vroeger werden ze dan ook gebruikt om vuur te maken.

Omdat bomen in steeds meer bossen weer lekker oud mogen worden, zie je ook weer vaker tondelzwammen.

Word fan van het Leuvenumse Bos op facebook.com/develuwe

Wandelen en fietsen Ontdek zelf het Leuvenumse Bos. Deze kaart bevat meer dan 20 wandel- en fietsroutes door loofbos, naaldbos, heide en stuifzand. Prijs € 5,95 eekhoorn en eekhoorntjesbrood

(€ 6,95 voor niet leden). Verkrijgbaar via nm.nl/shop

tekst: Frans Bosscher I FOTO’s: Janko van Beek, Geurt Besselink/Kina, Michel Geven/ buiten-beeld, Hannie Joziasse/ buiten-beeld, Martin van Lokven, Silvan Puijman/kina, Moniek Rozemeijer, Jose B. Ruiz/nature picture planet, Huub Veldhuijzen/kina

Overal zijn sporen van wilde zwijnen

Beleef het herfstbos

Lekker een paar dagen de herfst opsnuiven. Puur Natuur-lezers boeken nu extra voordelig een prachtige bosbungalow van Landal GreenParks.

Aan u de keuze Een heerlijke fietstocht, lopen met de bolderwagen of een nazomerpicknick in het bos. Aan u de keuze. Na een dag buiten is het fijn thuiskomen in de bungalow die van alle gemakken is voorzien. Even geen zin om zelf te koken? Dan wacht er een heerlijk diner in de brasserie of het restaurant.

Lezersaanbieding Boek nu een bosaccommodatie vanaf € 85 p.p. bij 2 personen (3e t/m 6e persoon 14 euro p.p.) op de parken Landal Landgoed ’t Loo, Heihaas, De Veluwse Hoevegaerde, Rabbit Hill, Heideheuvel, Miggelenberg, Coldenhove, Stroombroek en Klein Ruwinkel. Of op de Duitse parken Landal Winterberg, Salztal Paradies, Sonnenberg, Mont Royal, Hochwald, Warsberg, Wirfttal en Dwergter Sand.

Boek het snel via www.landal.nl/NAT38L of T 0900-8842 (€ 0,20 p. min). Vermeld bij het boeken de lezerscode NAT38L. Alle actievoorwaarden staan op landal.nl/NAT38L

Ontdek wat groen kan doen

COLUMN

‘Overal hoorde je het getjirp: in de sokkenla, broodtrommel, tussen de boeken en ordners’

A

ls je middenin de stad woont, zoals wij, is de natuur

kikkervissen die nooit het volgroeide stadium bereikten, want

ver te zoeken. Daar zijn hele goede oplossingen voor,

zoon T zette er een zoetwaterkreeft bij die de hele kraamkamer

zoals de dvd Earth opzetten. Bijkomend voordeel is dat

leegvrat en nu ronddobbert als een moddervette kandidaat voor

je er ‘n zak chips bij kan eten en dat je niet wordt natgeregend. En omdat het niet in de aard van de familie ligt om elk weekend met een knapzak de bossen in te trekken,

Help, ik wil afvallen. Maar het mooiste was een bak stampvol krekels waarmee hij kwam aanzetten. Bij de dierenwinkel gehaald als

moet zoon T (8) gedacht hebben: ‘als wij niet naar die

voer voor hagedissen. “Maar jij hebt toch

natuur gaan, dan haal ik hem wel in huis’. Zo kwam

geen hagedissen?.” “Nee, maar het zijn

daar een kom goudvissen en een wandelende tak,

gewoon leuke dieren, ze maken zo’n

die na een week overigens een echte tak bleek,

gezellig geluid.” Klopt. Binnen een

want hij bewoog nooit.

week hoorde je overal het getjirp: in de sokkenla, de broodtrommel,

Echter... wat aanvankelijk nog een onschuldige verzameling huis-, tuin- en keukenfauna leek, is inmiddels ontaard in een Artiszonder-grenzen. Een greep: uit het nest

hebben zich inmiddels doorgefokt en dus hebben wij geen vakantie meer nodig: zelfs hartje winter lijkt het

gevallen merels en tam gemaakte dui-

nog of we midden op de ama-

ven die helaas niet getraind zijn om

zone zitten.

zelf op de plee te schijten. Kilo’s

foto: Janiek Dam

tussen de boeken en de ordners. Ze

Maike Meijer

maakster satirisch programma

Toren C, samen met Margôt Ros (t/m oktober elke maandag op tv)

De vliegkunst van...

Het is topdrukte in de lucht. Miljoenen vogels reppen zich van hun broedgebieden naar hun overwinteringsstek. Het gebeurt elk jaar, maar het is en blijft ongelooflijk; vogeltjes van net tien gram die duizenden kilometers vliegen.

de trekvogel

Grote getalen Elke herfst landen er in ons land miljoenen vogels. Een deel komt hier aansterken voordat ze hun lange reis naar het zuiden vervolgen. Een ander deel blijft hier de hele winter. Bij elkaar opgeteld leggen deze vogels vele, vele kanoeten

miljoenen kilometers af. De noordse stern legt van alle vogels de grootste afstanden af: zo’n 35.000 kilometer per

kanoet

jaar. De kanoet – die soms in groepen

noorse stern

van 100.000 in de Waddenzee zit –

Trekvogels komen in de Waddenzee weer op

vliegt 4.500 kilometer in één ruk.

krachten. Het gewicht van de kanoet neemt toe van 130 naar 220 gram. Met die extra 90

Meer info: nm.nl/vogeltrek

gram lichaamsvet kan hij 4.000 tot 5.000 kilometer non-stop doorvliegen. Met wind mee vliegt hij 100 km/uur, 48 uur lang!

Vliegbewegingen Een vogel vliegt eigenlijk met zijn borstspieren. De grote borstspier zorgt

kleine borstspier trekt de vleugel weer omhoog. De staart is onmisbaar bij

voor de neerwaartse vleugelslag. Omdat een vogel zich hiermee als het ware

de landing. Door deze te spreiden en naar beneden te klappen kan de vogel

tegen de lucht af zet, moet de slag en daarmee de spier heel krachtig zijn. De

afremmen. De vleugels worden bolgetrokken als extra parachute.

PUUR

18

natuur

5

bekende

Reizigers

De boerenzwaluw weegt slechts 22

gram, maar vliegt jaarlijks duizenden kilometers om ten zuiden van de Sahel te overwinteren.

De voorste ledematen zijn bij vogels uitgegroeid tot vleugels. De kanoet is met zijn lange vleugels en relatief lage lichaamsgewicht echt gebouwd om te vliegen.

dekveer

Nederland is voor de koperwiek een goed overwinteringsgebied.

De vogel eet vooral bessen van duindoorn en

staartpen slagpen

donsveer

4 soorten veren

Vogels hebben vier soorten veren, elk met een eigen functie.

Donsveren zorgen voor de isolatie en hebben een veel lossere structuur dan de andere veren. De dekveren geven warmte en stroomlijning. Voor het vliegen zijn de grote slagpennen en de staartpennen onmisbaar. De slagpennen zorgen voor de opwaartse beweging en stabiliteit, met de staartpennen stuurt en remt de vogel.

Vliegen is spelen met de luchtdruk. De bovenkant van de vogelvleugel is boller dan de onderzijde, waardoor de lucht boven sneller stroomt dan onder. Dat geeft een opwaartse Bekijk de webpagina over

kracht. Probeer het zelf maar eens: blaas boven een dun

trekvogels via Layar

velletje papier dat je in je hand houdt en het papiertje stijgt.

PUUR

19

natuur

tekst: Monica Wesseling I illustraties: inge van noortwijk, mediamind creative I foto’s: Paul van Gaalen/kina, Hans Glader/KINA, Jan vd geld/KINA, ruud poelstra, moniek rozemeijer, arie ouwerkerk/buiten-beeld

lijsterbes.

De bosrietzanger imiteert de zang van Afrikaanse vogels uit zijn overwinteringsgebieden, en van Europese vogels van ‘onderweg’.

Jaarlijks overwinteren zo’n 800.000 kolganzen bij ons. Nederland is ideaal met zijn malse boerengraslanden en milde klimaat.

Stuivertje wisselen!

‘Onze’ roodborsten zitten ’s winters in Spanje, de Scandinavische overwinteren bij ons.

De - omdat - ik - zoveel - van - je - hou - boom

Op zoek naar een superorigineel geschenk? Denk dan eens aan een boom. Met Boomcadeau van Natuurmonumenten geeft u een geschenk waar iedereen blij van wordt. Er zijn drie varianten: Babyboom, Cadeauboom en Vriendenboom.

Boomcadeau is het mooiste geschenk van de natuur aan de natuur. Compleet met certificaat van aanplanting, duurzaam fotolijstje, felicitatiekaart en inspirerend boekje. En dat voor maar 25 euro.

Kijk en bestel snel op nm.nl/boomcadeau

Bestel s

nel!

Slechts

â‚Ź 25,-

…lekkere bramen pluk …natte bosgrond ruik na een regenbui

... een hut bouw en met takken sjouw

…over boomstammen spring

…buiten adem ben

‘Ik voel me gelukkig als ik… …verstoppertje speel in het bos …vies mag worden in de modder

…een lieveheersbeestje op m’n hand voel kriebelen

… van het duin af rol

foto: Janko van Beek/Buiten-beeld, Jorrit ‘t Hoen, Sabine Joosten/Hollandse Hoogte

…op een tapijt van zacht mos lig

Buiten … door de ogen van een kind Kinderen kunnen helemaal opgaan in een avontuur buiten. Ze beleven de natuur op een manier die ontroert, misschien zelfs jaloers maakt. Laten we er dus voor zorgen dat kinderen alle ruimte krijgen om de natuur te ontdekken.

W

at een grijze harde stoep lijkt,

Zo ervaren kinderen natuur. In al zijn eenvoud,

nen ze er hun angsten en leren ze zelfstandig te

blijkt van dichtbij bezaaid te zijn

dichtbij huis. Kinderen kunnen er helemaal in

handelen.

met stukjes mos die net zo zacht

opgaan. Ontdekken dat een vette spin zijn

Het zijn ervaringen die kinderen in beweging

zijn als een knuffelbeer. Een groene onbe-

eigen woning weeft. Of dat er onder het rode

zetten, weghalen achter de computer of tv.

bouwde plek is geen onbenutte grond, maar een

schild van een lieveheersbeestje vleugels zitten.

Ervaringen die Natuurmonumenten voor alle

land waar spannende avonturen te beleven zijn.

En dat gewoon in de tuin, het park of langs het

kinderen van Nederland mogelijk wil maken.

En een bos is een oneindige wereld vol sprook-

trapveldje. Natuur om de hoek die de fantasie

Voor nu en in de toekomst.

jesfiguren en geheime hutten, geen afgebakend

prikkelt en kinderen uitdaagt. Ze kunnen er

Hoe? Kijk voor uitdagende natuurervaringen

terrein dat begint bij een parkeerplaats en

klauteren in bomen, spannende hutten bouwen

op nm.nl/OERRR

eindigt bij een hek.

en lekker vies worden. Spelenderwijs overwin-

3 november: Natuurwerkdag Op de eerste zaterdag van november is iedereen welkom om klussen te doen in de natuur. Ook kinderen zijn welkom; op diverse locaties zijn er voor hen speciale activiteiten.

De natuurgebieden die meedoen staan op

natuurwerkdag.nl; daar kun je je ook

HET ECHTE WERK

tekst: Amber van Rijn I FOTO’s: els branderhorst/buiten-beeld, ruben smit/buiten-beeld, Stoelwinder/kina

aanmelden.

Plaggen om ruimte te maken voor het gentiaanblauwtje

Meer blauw op de hei Het gentiaanblauwtje heeft het niet makkelijk in Nederland. Om het vlindertje te helpen, plaggen vrijwilligers handmatig de hei af. Met succes, zegt de boswachter: ‘Waar geplagd wordt, is de situatie nu stabiel.‘

D

e bloei van de hei is net voorbij als

heideveld snel wordt overwoekerd door pijpen-

Margreet van der Valk haar plagschop

strootje, een grassoort. “Om het plantje meer

in de grond steekt. Samen met elf

ruimte te geven, moeten we stukken hei heel

Blauwe Brigade

andere vrijwilligers van de Blauwe

zorgvuldig met de hand wegsteken. Op die

De vrijwillgers van de

Brigade plagt ze een paar keer per

manier worden de omliggende klokjesgentianen

Blauwe Brigade zijn in

jaar stukjes hei in Drenthe om het leefgebied

niet beschadigd én verstoor je de knoopmieren

Oost-Nederland actief.

van het gentiaanblauwtje te vergroten. “Best

niet. Want ook die zijn essentieel bij de voort-

Met plagschop en hand-

zwaar werk”, vertelt ze. “We werken in één

planting: ze brengen de rupsjes groot.”

zaag maken zij in meerdere natuurgebieden een goed

ochtend wel vier stroken van twee bij tien meter af in het Dwingelderveld, Leggelderveld

Fingerspitzen

leefmilieu voor het blauwe

of het Drents-Friese Wold. Maar ik heb het er

Vroeger werd met machines grote stukken

klokjesgentiaan en het

graag voor over. Het gentiaanblauwtje is een

heide geplagd om vergrassing tegen te gaan.

gentiaanblauwtje.

heel kwetsbaar vlindertje, waarvan het aantal

Maar dat gebeurt nauwelijks nog, zegt

terugloopt in Nederland. Doodzonde, want het

boswachter Ronald Popken. “Want daarmee

is zo’n mooi beestje.”

haal je ook adders, hagedissen en belangrijke

Gentiaanblauwtjes zijn voor de voortplanting

planten weg. Wat wel werkt is fingerspitzen­

afhankelijk van de klokjesgentiaan, een zeld-

beheer, en daarvoor hebben we de vrijwilligers

zaam blauw bloemetje dat in een verdroogd

hard nodig.”

Die houden ook bij hoe het met de planten en dieren op de hei gaat. Zo telt Margreet op een stukje van tien bij tien meter in het Wapserveld elk jaar hoeveel eitjes het gentiaanblauwtje op de klokjesgentiaan legt. “Daardoor weten we dat het beheer effect heeft”, zegt Ronald. “In gebieden waar geplagd wordt, is de situatie stabiel. Op het Dwingelderveld komen er zelfs gentiaanblauwtjes bij.” En als het nu ook weer wat natter wordt op de heide, gloort er weer toekomst voor deze fraaie vlinders.

De CYCLUS

In ons land komen ongeveer 3.500 soorten paddenstoelen voor. Elke soort heeft zo z’n eigen voorkeuren voor een standplaats. Vliegenzwammen vind je vaak in de buurt van een berk, tamme kastanje, eik, beuk of spar.

witte stippen

Bekijk het filmpje van Schooltv

bolletje

duivelsei

sporen laten los

zwamvlokken

Zwamvlokken

Bolletje

Duivelsei

Witte stippen

Sporen laten los

Uit de sporen van de

Na de versmelting van een

Als het bolletje boven-

Hierna breekt het duivelsei

In de loop van de herfst

vliegenzwam groeien

vrouwelijke en mannelijke

gronds komt, noemen we

open en komt de vliegen-

takelt de vliegenzwam

schimmeldraden, die zich

zwamvlok, ontstaat een

het een ‘duivelsei’. Vroeger

zwam tevoorschijn. De

af. De hoed is gewild bij

hechten aan de buiten-

bolletje, waar een vlies

was het een onverklaarbaar

restanten van het vlies

naaktslakken, die bestand

kant van boomwortels.

omheen zit. Zo’n groeiend

verschijnsel. Dus dat moest

vormen witte stippen op

zijn tegen het gif van de

Die draden noemen we

bolletje is het vruchtli-

van de duivel zijn. Eigenlijk

de hoed en een kraag om

paddenstoel. De sporen

zwamvlokken. Er zijn

chaam van de padden-

heet alleen het bolletje

de steel. De hoed begint

– soms wel twee miljard –

vrouwelijke en mannelijke

stoel in wording. Het

van de grote stinkzwam

bolvormig, maar klapt na

laten los, de wind neemt

schimmels. Als die samen-

vlies beschermt de jonge

duivelsei, maar de naam

verloop van tijd open: de

ze mee en als ze landen,

komen, vormt zich een

paddenstoel tegen weer

wordt nu ook bij andere

koning der paddenstoelen

begint de cyclus opnieuw.

nieuwe paddenstoel.

en wind.

paddenstoelen gebruikt.

in vol ornaat.

tekst: monica wesseling I illustratie: inge van noortwijk

Vliegenzwam

foto’s: Geurt Besselink/kina, mark prins, Luc Viatour (lucnix.be)

Nieuws

Help de das veilig over te steken

A

ls zich de kans voordoet, koopt

willen we bij het ecoduct over de N261 nog wat

Natuurmonumenten grond aan om de

grond kopen, zodat bij de Loonse en Drunense

natuur meer ruimte te geven. Er zijn

Duinen een veilige verbinding ontstaat voor

nu twee gebieden waar we klaar willen staan

dieren als de das.

Doet u mee?

Helpt u mee om het Geleenbeekdal en de Loonse en Drunense Duinen groter en mooier te maken? Met een bijdrage aan het

als het zover is. Langs de Geleenbeek in Zuid-Limburg kunnen we met de aankoop

Aankoopfonds

Aankoopfonds maakt u het mogelijk dat we deze

van 40 hectare grond het prachtige beekdal

Om snel in te kunnen spelen op kansen om

gronden kunnen aankopen. U kunt uw bijdrage

verbinden met een stuk bos, waardoor een

grond aan te kopen, heeft Natuurmonumenten

overmaken op rekeningnummer 9933, o.v.v.

mooi wandelgebied ontstaat. In Brabant

een speciale spaarpot: het Aankoopfonds.

Aankoopfonds. Alvast hartelijk dank.

Ambassadeur Bastiaan Ragas maakt magazine Buitenleven

A

Ook op de hoogte blijven van natuur in Nederland? Word fan op

facebook.com/natuur­monumenten

ls eenmalig hoofdredacteur bepaalt Natuurmonumenten-ambassadeur Bastiaan Ragas de inhoud van het oktobernummer van magazine

Buitenleven. Vanaf 30 september is de Ragas-editie te koop in de kiosk. Of laat ’m op je mat vallen. Voor maar 10 euro ontvangen lezers van Puur Natuur nu 4 nummers Buitenleven (inclusief het oktobernummer!). Kijk op nm.nl/puurnatuur

Download onze app 360o natuur

(in Appstore)

Natuurmonumenten 9 juli Dit leuke beestje is een kuifmees In de tuin zul je ze niet vaak tegenkomen, maar in dennenbossen is het een veel voorkomende verschijning :-)

420 personen vinden dit leuk.

Komt dat zien

Sap van puur natuur Knip! En weer een overheerlijke appel geoogst. Met een lange plukladder, zoals het hoort in oude hoogstamboomgaarden. Eeuwenlang was dat een vertrouwd beeld in Nederland. De opkomst van lage struikvormige fruitbomen, die veel rendabeler zijn, heeft dat veranderd. Hoogstamboomgaarden zijn tegenwoordig schaars. Natuurmonumenten beheert er circa 140, bij boerderijen of op landgoederen. Het zijn unieke Genhoes (Li.)

stukjes natuur. Zeldzame vlinders komen op de bloesem af. Steenuilen nestelen graag in de stokoude bomen. En in de herfst vormt vallend fruit een

spreeuw

buitenkansje voor dassen, muizen en egels. De beste appels en peren zijn echter bestemd voor consumptie. Bijvoorbeeld voor de productie van Coelhorster Appelsap, gemaakt van Coelhorster appels, een bijna verdwenen ras. Ze worden in oktober geoogst in de boomgaard van het gelijknamige landgoed bij Amersfoort. Het pure sap ligt vanaf half november in de lokale schappen. De opbrengst komt ten goede aan het onderhoud van deze schitterende boomgaard.

De mooiste boomgaarden bij Natuurmonumenten: 1 Slotplaats

7 Het Aalkeetbuiten

2 Eerde

9 Tiengemeten

3 Hackfort

8 Schipluiden

4 Coelhorst

10 Genhoes

5 Gooilust

11 Noordal

6 Haarzuilens

12 Terworm

Meer boomgaarden op nm.nl/fruitbomen

1

8 7 9

5 64

3

10 1112

2

foto’s: Lianne SchrÜder, Masterfile, Linda van der Veeken, codyn woerde

klaar voor

De nieuwste eindejaarsgeschenken van Natuurmonumenten liggen nu al op voorraad. Haal ze in huis via nm.nl/shop. Of stuur de antwoordkaart (hiernaast) in.

Stevig en compact Elke maand weer nieuw

Gebonden zakagenda

De jaarkalender 2013 (ringband, 245x245 mm) heeft

2013 voor in je handtas

weer fascinerende natuurfoto’s, én bevat vier prachtige

(110x150 mm). Zeven

ansichtkaarten. Ook leuk om cadeau te geven! Leden-

dagen per twee pagina’s.

prijs € 12,95 (niet-leden betalen € 14,95)

Ledenprijs € 10,95 (nietleden betalen € 12,95)

Kaartje?

Vijf schitterende, dubbele wenskaarten (100x150 mm).

Zonder opdruk, dus bruikbaar van verjaardags- tot bedankkaart. Inclusief enveloppen. Ledenprijs € 6,95 (niet-leden betalen € 7,95)

Voor het hele gezin Met de superhandige gezinsagenda 2013 (ringband, 200x200 mm) loopt het geheel op rolletjes. Boordevol onmisbare gezinsactiviteiten!

Ledenprijs € 14,95 (niet-leden betalen € 16,95)

In de vernieuwde webshop van Natuurmonumenten vind je nog veel meer groene cadeaus.

Je bestelling wordt binnen 3 werkdagen bezorgd!

tekst: michel verschoor I foto: BART JANSEN

Nieuws Kees Dee maakt jaarlijks bedrag over

‘Oude liefde is weer opgebloeid’ Kees Dee (58) is periodiek schenker. Hij laat jaarlijks automatisch een vast bedrag overmaken voor de natuur. ‘Want de overheid trekt er veel te weinig geld voor uit.’

beseft dat de overheid veel te wei-

over willen stellen. Ik heb een-

de natuur? Stuur dan eenvoudig

M

nig geld voor de natuur uittrekt.

Vooral de laatste jaren. Ik heb daar op bescheiden schaal iets tegen-

Met belastingvoordeel Overweegt u ook een periodieke schenking aan het formulier hiernaast in. Natuur­

drukte om ons heen. Gaandeweg

ben sindsdien periodiek schenker

monumenten zorgt voor het

wulpen kijken op de

kreeg ik weer behoefte aan het

van Natuurmonumenten. Verder

passeren van de notariële akte.

hei. Kees Dee kan het

buitenleven.”

heb ik er geen omkijken naar. Eens

Uw periodieke schenking is overi-

zich nog levendig herinneren. Ooit

Nu woont hij in een huisje aan de

per jaar valt er een uitnodiging op

gens 100% fiscaal aftrekbaar.

was natuur een vaste waarde in

bosrand. “Ik kijk uit over velden

de mat. Dan mag ik mee met een

Meer info: nm.nl/schenken of

zijn leven. Maar hij werd succesvol

met wilde bloemen, zie reeën in de

exclusief natuuruitje. Daar steek ik

T (035) 655 99 11

als gitaarverkoper en kreeg een

tuin grazen en hoor overal vogels.

als ‘amateurboswachter’ altijd het

druk gezinsleven. “We woonden

De natuur is een oude liefde die

nodige van op.”

jarenlang boven de winkel in

weer is opgebloeid.”

Amersfoort, met altijd rumoer en

“Wie geregeld buiten is, zoals ik,

19 62

50 jaar zijn meneer en mevrouw Van der Meulen uit Groningen dit jaar getrouwd.

Om dat te vieren schonken zij Natuurmonumenten een ‘gouden gift’ voor de natuur.

Dank!

10 euro Dit bedrag

‘E g i f en k l t e uw voo ine we r rk’

malig mijn handtekening gezet en

et vrienden naar

arriveerde per envelop op het centraal kantoor van Natuurmonumenten.

Met daarbij de krabbel: ‘Een kleine gift voor uw werk’. Geweldig, Embert R. uit Oosterhout!

interview

Als ik minister was:

‘Zou ik zwerfvuil strenger aanpakken’ Esmée (11): “Atletiek is mijn hobby;

meer sportvelden moeten komen. Wat

ik ben lid van AV Salland. Ver- en hoog-

ik echt niet leuk vind, is al dat zwerfvuil

springen, hordes, sprinten, kogelstoten:

in de natuur. Even verderop bij ons huis

allemaal leuk, maar langeafstandlopen

ligt de berm vaak vol troep, zoals papier,

kan ik het beste. Elf bekers heb ik al en

flesjes en plastic. Mensen gooien het

veel medailles. In het bos hardlopen

zo uit hun auto. Maar dat is niet goed

vind ik heel fijn. Dan zie ik konijntjes,

voor de natuur, soms duurt het honderd

eekhoorns en zelfs een keer een vos.

jaar voordat het weg is. In de zee drijft

Dieren moeten meer de ruimte krijgen

zelfs een groot eiland van plastic! Als ik

in de natuur; mensen vinden het toch

minister was, zou ik daarom zwerfvuil

ook niet fijn om weinig ruimte te

strenger aanpakken. Iedereen moet zich

hebben? Zeker kinderen hebben recht

realiseren dat zelfs één plastic flesje op

op groen om in te sporten en te spelen.

de grond gooien, grote gevolgen kan

Ook bij de scholen zouden

hebben.”

Als ik minister van natuur was...

Wat zou je doen als je op de stoel van de minister van natuur zou zitten? Die vraag stelde Puur Natuur aan vier jongeren, de natuurbeschermers van de toekomst. Vinden ze dat kinderen recht op natuur hebben? En welke keuzes zouden zij maken als ze het voor het zeggen hadden?

Ibtissam (10): “Ik woon in de grote stad, maar houd al zolang ik me kan herinneren van de natuur. Als ik buiten ben, ga ik vaak op onderzoek uit. Dan kijk ik in de bomen en struiken om te zien of er beestjes inzitten. Die zet ik dan in een potje om ze te bestuderen.

Laatst was ik gastspreker bij Generatie Groen. Aan een groep mensen vertelde ik wat ik zo mooi vind aan de natuur.

Tuinieren doe ik ook graag. Ik heb een tuintje in de buurt, waar ik samen met andere kinderen onder andere aardappelen en tomaten verbouw. Ik vind dat alle kinderen recht hebben op natuur in hun omgeving. Als minister van natuur zou ik zorgen dat er meer groen in de steden komt. Dat er velden vol planten zijn waar je kunt spelen en dat er meer schooltuintjes komen. Zo kunnen kinderen zelf de natuur ontdekken en er meer over leren. Maar dan moet de lucht natuurlijk wel schoon zijn. Dus zou ik ook zorgen dat er meer groene energie komt voor auto’s en boten, die nu de natuur zo vervuilen.”

Als ik minister was:

‘Zou ik zorgen voor meer groen in steden’

Als ik minister was:

‘Zou ik investeren in natuureducatie’ Elske (16): “Als lid van de Neder-

meer draagvlak voor de natuur. Natuur-

landse Jeugdbond voor Natuurstudie

lijk moet er bezuinigd worden in deze

(NJN) ga ik vaak met een groepje

tijd. Maar als het aan mij lag, zou dat

jongeren op excursie in natuurgebieden.

meer op verkeer zijn. Dat je 130 mag

Behalve dat het heel erg gezellig is,

gaan rijden klinkt leuk, maar er moeten

behandelen we ook een speciaal onder-

overal nieuwe snelheidsborden worden

werp. Dan vangen we bijvoorbeeld

geplaatst, er moet een voorlichtings-

libellen en bekijken die van dichtbij of

campagne komen en wat te denken van

we gaan op zoek naar paddenstoelen.

al die extra ongelukken? Uiteindelijk

Zelf geef ik ook natuurexcursies aan

kost dat de samenleving meer dan dat

kinderen bij mij in de buurt. Superleuk

het opbrengt.”

om te doen: door spelletjes leren ze spelenderwijs hoe mooi en bijzonder onze natuurgebieden zijn. Zo krijgen ze er meer waardering voor en zullen ze later het behoud ervan belangrijk gaan vinden. Daarom zou ik als minister van natuur meer investeren in natuureducatie voor kinderen. Door het probleem bij de wortel aan te pakken, creëer je

Als ik minister was:

‘Zou ik overbevissing tegengaan’ Hugo (15): “Op mijn vijfde gooide ik

gaan. Door bijvangst in de commerciële

mijn eerste dobbertje uit. Ik was meteen

visserij gaan er onnodig veel vissen

verkocht! Nu maken een vriend en ik

verloren, vreselijk vind ik dat. Ook zou

filmpjes van onze visavonturen en zijn we

ik zorgen dat er elk jaar jonge vissen

te zien in de documentaire V.I.S.S.E.N.

worden uitgezet, zodat de visstand weer

Binnenzitten vind ik niets. Elke dag ga ik,

toeneemt. Kinderen hebben recht op

als mijn huiswerk af is, naar de waterkant,

natuur om hen heen om in te spelen, het

het liefst in de polder bij mij om de hoek.

liefst met veel water. Naast vissen ben

Daar is het rustig en mooi. Als ik vis,

ik gek op kitesurfen. Elk jaar doe ik dat

denk ik aan niets anders... Ik behandel

tijdens de zomervakantie op Terschel-

de vissen die ik vang met respect en gooi

ling. Heerlijk, alleen het geluid van

ze altijd meteen terug. Het zijn prachtige

golven en de wind om me heen. Dan

dieren en ze zijn onmisbaar voor het

voel ik mij goed!”

ecosysteem. Als minister van natuur zou

tekst en foto’s: Caroline Westdijk

ik daarom de overbevissing verder tegen-

advertenties

Geniet van de voordelen van zelf energie opwekken!

Wie zelf energie opwekt is goed bezig voor het milieu én kan tot wel € 15.000 in 25 jaar verdienen!*

Daarmee word je je eigen energieleverancier. En dat scheelt op je energierekeningen... Elke maand weer.

Benieuwd naar jouw voordelen?

Ontdek het op: www.mijnhuismijnenergie.nl

*Het genoemde bedrag is indicatief en afhankelijk van jouw persoonlijke woonsituatie.

Puurnatuur_Liander_adv.indd 1

05-07-12 11:38

Profiteer nu geheel vrijblijvend van dit speciale aanbod voor alle lezers van Puur Natuur

Ontvang Trouw 3 zaterdagen GRATIS Trouw geeft net als u om de natuur. We schrijven er graag over, onder andere in het vaste katern Duurzaamheid & Natuur.

Daarmee is Trouw dé krant voor iedereen die van de natuur houdt.

Ga nu naar www.trouw.nl/puurnatuur

3

ZATERD AGEN

GRATIS

In deze weken na de verkiezingen is de informateur druk bezig om een nieuwe regering van de grond te krijgen. Een goed moment om nog eens te wijzen op de betekenis van onze natuur.

Geachte informateur,

mooi ns lagonen d HouIbo alle andere kinderen tissam, Elske, Hu voo r Esmée,

ousiasme motiveert ons om over hun natuurbeleving. Hun enth VIER KINDEREN vertellen in dit blad . Ieder kind heeft recht op raties van de natuur kunnen genieten ervoor te zorgen dat volgende gene ie. numenten als haar belangrijkste miss n natuur – dat mogelijk maken ziet Natuurmo

zijn eige

Wij nodigen het nieuwe kabinet uit

ons daarin te steunen.

van de natuur – wekelijks, soms o genieten miljoenen Nederlanders Zoals Esmée, Ibtissam, Elske en Hug estemming tot gewasbestuiving, ons allerlei diensten, van recreatieb zelfs dagelijks. En de natuur levert kunnen niet zonder de herming tegen overstromingen. We van leverancier van zoetwater tot besc kabinet er duidelijk voor kiest. natuur. Daarom is het zo belangrijk dat het nnen aan het natuurbeheer. en. Een kleine bijdrage om te begi Wat wij verwachten, is zeer bescheid Takken zagen om schap onderhouden gaat niet vanzelf.

Want een bos, veengebied of duinland ebloei te bewaren. plaggen om die prachtige paarse heid wandelpaden open te houden. Gras goed in zijn. Werk ook schermers graag doen en waar we Werk dat wij en onze collega natuurbe heid leggen zij twee euro bij. bijdragen: op iedere euro van de over waaraan onze 730.000 leden graag

etwerk

nationaal natuurn nieuwe kabinet de realisatie van het Ten tweede verwachten wij dat het . Maar het is fascinerend en dieren geen kans om te overleven hervat. Op losse eilandjes hebben planten g van zo’n natuurnetwerk is een bieden met elkaar verbindt. De aanle hoe snel ze opbloeien als je natuurge niet uit het oog. tijd voor en verlies de lange termijn kwestie van lange adem. Neem er de . Al onze inspanningen zijn voor net de natuur goed beschermt We verwachten tot slot dat het kabi n vangen en doden. Zorg ook ënvelden leegplukken of wilde diere niets als anderen ongestraft orchidee n de oprukkende bebouwing. de rust en het weidse uitzicht, tege voor een goed milieu. En bescherm en genieten. En dan kunnen mooi en kunnen we van de natuur blijv Als we dat doen, houden we ons land op uit trekken. de toekomst met hun kinderen ook Esmée, Ibtissam, Elske en Hugo er in

met vriendelijke groet, Natuurmonumenten

Restaurant ‘Waddenzee’ moet soms nee verkopen Miljoenen trekvogels strijken elk jaar neer in de Waddenzee om weer op krachten te komen. Lang niet allemaal vinden ze echter nog wat ze nodig hebben.

Natuurmonumenten doet er alles aan om de menukaart weer op orde te krijgen.

D

e één komt zich vol eten met wadpieren, de

vertelt Otto. “Die vogels zijn mager, moe en hongerig. Ze

volgende heeft een voorkeur voor schelpdier-

hebben vervolgens anderhalf tot twee maanden om zich weer

tjes, weer een ander wil alleen maar vissen of

tonnetje rond te eten, want ze moeten nog door naar Afrika.

garnalen, en dan heb je er ook nog die voor gras

Da’s nog eens vierduizend kilometer.”

komen. De vele kostgangers van de Waddenzee

De brandstof voor het vervolg van de reis halen de kanoeten

hebben allemaal zo hun eigen menuvoorkeuren.

uit nonnetjes. Dat zijn kleine schelpdieren van 2,5 tot 3 cen-

Al die vogelklanten kwamen altijd goed aan hun trekken in

timeter die leven in slik- en zandplaten. Om de schelpen van

de Waddenzee. Op hun reizen van en naar Afrika of Siberië

de nonnetjes te kunnen kraken, verandert zelfs hun maag. In

konden ze ervan op aan dat altijd de juiste maaltijd klaar

het broedgebied gaan ze over op een insectendieet en krimpt

stond. Voor miljoenen trek- en broedvogels is de Waddenzee drieteenstrandloper

daarom een onmisbare wegrestaurant. Alleen wordt de variatie op de menukaart van de Waddenzee steeds kleiner, aldus boswachter Otto Overdijk. “En dat is al heel

Onvoldoende spiering voor jonge sterns

lang zo. Allerlei ingrepen en activi-

nonnetje

hun maag weer.

Door de zeer intensieve kokkelvisserij de afgelopen decennia in de Waddenzee zijn er echter nauwelijks nonnetjes meer in de Waddenzee. “Dus stappen kanoeten over op kleine kokkels. Maar in een jaar dat er geen jonge kokkels zijn, hebben de kanoeten een groot

teiten maken dat er voor sommige vogelsoorten veel minder

probleem. Het effect is een afname van het aantal kanoeten

voedsel is. En dat zien we terug in de afnemende aantallen

met veertig procent in de afgelopen tien jaar.”

die hier neerstrijken.”

Overgestapt op boerengras Tonnetje rond eten

Ook de rotgans is zo’n vogel die moest improviseren door

Neem de kanoetstrandloper, kortweg de kanoet. Het is mis-

veranderingen in de Waddenzee. Otto: “De rotgans broedt

schien wel de meest onderzochte trekvogel. Er zijn twee

net als de kanoet in Siberië en overwintert in de Waddenzee.

soorten die de Waddenzee aandoen: de IJslandse en de Sibe-

Zeegras was altijd het belangrijkste voedsel, maar verdween

rische. “De Siberische komt eind juli met zijn jongen aan en

tachtig jaar geleden. Mogelijk is er een verband met de aan-

heeft er dan een reis van vierduizend kilometer op zitten”,

leg van de Afsluitdijk, waardoor stromingen in de Waddenzee

tekst: frans bosscsher I foto’s: Eckard Boot /kina, Philippe Clement/kina, mark schuurman/buiten-beeld

Herstel voedselweb is zaak van lange adem

Naar de wadden Zelf genieten van de trekvogels in de Waddenzee?

Speciaal voor leden van Natuurmonumenten selecteerden we enkele mogelijkheden: • Zeilen op een platbodem: 21-28 okt en 21-28 apr • Weekend Schier­ monnik­oog: 12-16 nov en 16-19 nov • Broedgebieden onderhouden op Texel: 2 nov, 25 jan en 22 feb • Zeilen met de Groene Eenvoud: 6-7 oktober Meer informatie en boeken: grote sterns

nm.nl/waddenreizen

zijn veranderd. Van lieverlee is de rotgans overgestapt op het

de aantallen nonnetjes weer te laten groeien; dit heeft ech-

boerengras op het vasteland. Dat is van uitstekende kwaliteit.

ter nog maar weinig succes. “We zorgen ook dat er zoveel

Daar redt de rotgans zich heel goed mee. Boeren zijn er ech-

mogelijk rust is voor vogels door gebieden tijdelijk of, in het

ter niet blij mee en eisen financiële compensatie.”

geval van het eilandje Griend, permanent af te sluiten voor

Een broedvogel als de grote stern loopt weer tegen heel

recreanten”, aldus Otto. “We zijn volop in overleg met vis-

andere problemen aan. “Die leeft van zandspiering, een vis-

serijsectoren over het terugdringen van hun vangsten. En we

sensoort die vooral in zeegaten voorkomt. Maar er wordt

bieden ruimte aan wetenschappers om proeven te doen met

heel intensief gevist op zandspiering voor de vismeelin-

het terugbrengen van zeegrasvelden.”

dustrie. Daardoor is er onvoldoende voedsel voor de jonge

Al die inzet moet ertoe leiden dat er weer evenwicht komt in

sterns. Honderd jaar geleden hadden we tussen de 20.000 en

het voedselweb in de Waddenzee. “Van planten zoals zeesla

25.000 broedparen, nu zijn er nog maar 8.000.”

en zeegras tot roofdieren zoals haaien, bruinvissen, tuime-

aantal stern broedparen op de wadden

laars en zeearenden. Alles moet weer een goede plek vinden.

Grote belangen in het geding

Daar hebben we goede mosselbanken en zeegrasvelden voor

Met de activiteiten die slecht voor de vogels uitpakken,

nodig; die vormen de basis van een gezonde voedselketen.

zijn grote economische belangen gemoeid. Het herstel gaat

Daarvoor moeten economische activiteiten wijken. Dat is een

dan ook traag. De industriële kokkelvisserij is inmiddels uit

zaak van lange adem. Maar we zien op een aantal plekken

de Waddenzee. Met de mosselsector is afgesproken om de

dat het wat beter gaat. We zijn op de goede weg.”

± 1900: 25.000 ex.

vangstmethode waarbij de bodem afgeschraapt wordt, te beëindigen; hier en daar beginnen zich weer mosselbanken

Word fan van de Waddenzee op

te vormen. Rondom Schiermonnikoog mag er al vijf jaar

facebook.com/waddenfans

helemaal niet meer op schelpdieren worden gevist, om zo

Meer info: nm.nl/dossier-wadden

nu: 8.000 ex.

Binnen spelen In de herfst vind je de mooiste natuurschatten. Zoek ze in het bos of het park en maak je eigen schatkist of tas.

Stempelbladeren NODIG katoenen tasje • bladeren met duidelijke nerven • (textiel)verf • kwasten • kranten Maak de bladeren schoon. Bestrijk nu de achterkant helemaal met verf. Stop een krant in de tas, zodat de verf niet door te tas heen drukt. Leg het blad nu met de geverfde kant op de tas. Leg een stuk

Hoogte boom meten

papier op het blad en strijk met je hand over

De hoogte van een boom kun je schatten

het papier zodat het blad goed het tasje

door van karton een vierkant diagonaal

raakt. Haal nu voorzichtig het blad van het

doormidden te knippen. Hou de driehoek

tasje. Herhaal dit net zo vaak als je wil.

voor je ogen en kijk langs de langste zijde.

Ga precies op het punt staan waar het hoogste punt van je driehoek en het topje van de boom elkaar raken. De afstand van jou tot de boom plus jouw lengte is ongeveer gelijk aan de hoogte van de boom!

Weather science Ontdek het weer met behulp van dit pakket. Om onder andere zelf bliksem en wolken mee te maken! € 14,95 (Kidzlabs via greenenergytoys.nl)

Muursticker met afbeelding van een egel 17 x 10 cm, € 9,95 (Kek Amsterdam via nm.nl/shop)

Bouw je vogelhuisje op LEGO WORLD Dit jaar wordt LEGO WORLD in de herfstvakantie (wo 17 t/m di 23 okt in de IJsselhallen in Zwolle) wel heel bijzonder. Samen met Natuurmonumenten bouwt de organisatie een van de zes hallen om tot een compleet bos met wel vijfhonderd levensechte naaldbomen. Daar vind je ook de LEGO City bospolitie en de LEGO City bosbrandweer. De boswachters van Natuur­ monumenten zijn ook van de partij. Bij de LEGO bouwwedstrijd kun je een LEGO vogelhuisje bouwen. De mooiste hangen we volgend jaar in een echt bos op. Misschien wel die van jou! Kijk nu

Jouw schatkastje NODIG Theedoos (met transparant klepje) • 2 ophangoogjes • gekleurd papier of verf • lijm

alvast op nm.nl/legoworld.

Daar vind je ook een bon voor een gratis LEGO pakketje!

Laat je zelf gevonden natuurschatten aan iedereen zien door ze tentoon te stellen in een echt vitrinekastje! Hiervoor heb je een theedoos nodig die je zelf helemaal mooi kunt maken. Wij hebben velletjes gekleurd papier in de vakjes geplakt. Je kunt de doos ook verven in een mooie kleur of helemaal beplakken met glitters. Wat je zelf het mooist vindt! Vraag of iemand aan de achterkant twee ophangoogjes bevestigt zodat het kastje aan de muur kan hangen.

Prijs vraag

n?

Hoe snel kan een kanoet vliege ober Stuur je antwoord vóór 24 okt naar puurnatuur@natuurmonu

de menten. En maak kans op 1 van e15 kidsrugzakken die outdoo rsp ng cialist Bergans ter beschikki stelt!

Forest Friends

Met een schaar, lineaal en wat lijm zet je zo een diertje in elkaar! (vanaf 8 jaar of samen met een volwassene), € 9,95 (Mibo via Beautifulhappythings.com)

Door: Jasmijn Stegeman I Fotografie knutselideeën: Rene Gonkel I foto:janko van beek

Muursticker egel

advertenties

Oerbos

buitenspelen is gezond

met herinneringsbomen:

Beekbergerwoud Na het overlijden van haar vriend koos Judith ervoor hem te herdenken middels een herinneringsboom. “De plek was duidelijk, het Beekberger-

Kinderen spelen 50% minder buiten dan 20 jaar geleden.

woud bij Apeldoorn, waar we samen gelukkig waren. Inmiddels hebben

Terwijl onderzoek bewijst dat bewegen in de buitenlucht

we de boom geplant, dit was weer een emotioneel, maar mooi moment.

bijdraagt aan een goede gezondheid. Daarom steunt

Er is nu een plek waar ik in gedachten bij hem kan zijn. Een mooie, stoere

Menzis de Wilde Buiten Dagen van Natuurmonumenten.

boom die met de seizoenen verkleurt en met zijn takken en wortels,

Want goede zorg straks begint met een gezonde jeugd nu.

hemel en aarde verbindt.”

www.menzis.nl/natuurmonumenten

Meer info: 088-7773777, www.rememberingreen.nl

er! ighlight h e in L o IS Ec n GRAT e e g n a Ontv

€ 50,- korting op uniek arrangement!

Ontdek kleurrijk Drenthe Laat u verrassen door prachtig Drenthe in het najaar. Met dit uitstapje geniet u van Drenthe op haar best. De vele fiets- en wandelroutes zullen u leiden door de Nationale Parken het Dwingelderveld en het Drents Friese Woud met veel heide, bossen, zandverstuivingen en vennetjes.

Niet voor niets is Drenthe bekend als ’s lands meest geliefde fietsprovincie! U heeft keuze uit twee karakteristieke hotels in deze provincie.

Hampshire Hotel - Wesseling in het gezellige Dwingeloo ligt midden in het authentieke Drenthe. Hampshire Hotel - Bieze Borger ligt midden in de hunebedhoofdstad van Nederland.

Vanuit beide locaties kunt u de prachtige provincie op een perfecte manier ontdekken. Als partner van Natuurmonumenten biedt Hampshire u een exclusief voordeelarrangement aan.

De edd ing Eco Lin e-m arkers bes taa n gro ten dee ls uit ger ecy cle d of her nie uw baa r ma ter iaa l. Bet er voo r het mil ieu dus !

Inhoud arrangement

• Ontvangst met koffie/thee en Drentse lekkernij • 2 x overnachting inclusief ontbijtbuffet • 3-gangen diner op de dag van aankomst • 10% korting op een hotelmenu op de 2e avond • Een dag fietshuur voor het verkennen van de gebieden van Natuurmonumenten in de omgeving, inclusief fiets- en wandelroutes • Leuk presentje bij vertrek Normaal € 149,= per persoon Puur Natuur prijs €

99,=

E DD I NG G R AT IS ! OP = OP MARKER Vraag de highlighter nu aan op www.nm.nl /edding

p.p.

Prijs op basis van twee personen in een tweepersoonskamer. Exclusief eventuele gemeentelijke heffing. Geldig t/m eind december 2012 op basis van beschikbaarheid en m.u.v. feestdagen.

U kunt rechtstreeks reserveren via www.hampshire-hotels.com/puurnatuur of bij het hotel o.v.v. Puur Natuur voordeelarrangement.

Hampshire Hotel - Wesseling Telefoon: 0521 591 544, E-mail: info@hotelwesseling.nl Hampshire Hotel - Bieze Borger Telefoon: 0599 234 321, E-mail: info@hotelbieze.nl

Help de natuur!

Van elk verkocht EcoLine product maakt edding 5 eurocent over aan

Natuurmonumenten! w w w. h a m p s h i r e - h o t e l s . c o m

Maximaal 1 sample per persoon/adres. edding legamaster behoudt zich het recht voor deze actie zonder opgaaf van reden te beëindigen

www.ecoline.edding.com

DE FASCINATIE van...

Al even fascinerend is het vernuft dat spinnen aan de dag leggen bij hun vangmethodes. Dat gaat van een vermomming als bloemblaadje tot het rondslingeren van een kleefdraad met een balletje eraan. En de kruisspin maakt

Wat een veelzijdige vakman!

een web. Van alle webwevers is hij ĂŠĂŠn van de meest getalenteerde. Vergelijk dat strak vormgegeven wielweb maar eens met de rommeltjes die kaardespinnen en hangmatspinnen produceren.

Het kruisspinweb dat in de bedauwde ochtend er zo fotogeniek bij hangt, is vernuftiger dan op het eerste gezicht te zien is. De spin beschikt over zes spintepels op zijn achterlijf, die met elkaar verschillende soorten draden kunnen spinnen. Dikke, staalsterke constructielijnen waarmee de bouw van het wielweb begint. Van dunnere draden maakt hij wielspaken. Een heel lange, kleverige draad spant de spin spiraalsgewijs over de spaakdraden. De lengte van zijn poot past gelijke afstanden tussen de draden af. Telkens als een stukje kleefdraad gespannen is, tokkelt de spin dat aan. Door de trilling van de draad verdeelt de

Insecten zijn heel veelzijdig en spelen een gigantische rol

kleefstof zich over kleine bolletjes, die meer kleefkracht

in het leven op Aarde. Maar nog specialer zijn die andere

hebben dan een gelijkmatig laagje.

geleedpotigen, de spinnen. Die hebben acht poten, twee

De kruisspin laat zich goed bekijken bij dit ambacht,

meer dan insecten. Misschien is er wel een wereldwijde

want hij ziet jou niet. Hij is nogal kippig, maar voelt wel

en eeuwige rivaliteit tussen de achtpoten en de zespoten.

elke trilling in het web en elk zuchtje lucht dat langs de

Het zou toch kunnen dat spinnen jaloers zijn op de vrij

haartjes op lijf en poten strijkt. Een beetje griezelig, maar

rondvliegende muggen, kevers, vlinders en libellen. Spin-

vooral fascinerend.

nijdig spinnen ze hun vangnetten en webben om zoveel mogelijk insecten te doden en te verslinden. Maar dat is al te menselijk gedacht. Spinnen hebben gewoon een heel andere rol in het grote geheel. Zeker is, dat ze nuttig illustrtatie: inge van noortwijk

zijn bij het in toom houden van de overmacht aan muggen en vliegen.

Frans Buissink natuurschilder en journalist

Wat vind jij fascinerend aan de herfst?

Deel het op facebook.com/natuurmonumenten

Wat zie ik daar...

in het veen

Kraanvogel Veenmossen

In het najaar zijn op verschillende plekken in

Veenmossen zijn cruciaal voor de vorming

Nederland kraanvogels te zien; ze trekken

van veen. De mossen sterven aan de onder-

dan van hun noordelijke en oostelijke broed-

zijde af en groeien aan de bovenkant door.

gebieden naar het zuiden. De majestueuze

Zo ontstaat een dichte mat van dode planten:

vogel, met een spanwijdte van twee meter,

het laagveen. Veenmos kan wel twintig tot

is een alleseter; van kikkers tot graan en van

dertig keer zijn eigen gewicht aan water

eikels tot wormen. Eeuwenlang heeft ons

vasthouden. Daardoor groeit het na vele, vele

volle land het zonder broedende kraanvogels

jaren boven de grondwaterspiegel uit. Dan

moeten doen, maar sinds 2001 zijn ze er

Bekijk het filmpje over de kraanvogels

spreken we van hoogveen. Veenmossen zijn

weer, in het rustige FochteloĂŤrveen en, dit

in het FochteloĂŤrveen.

dus echte landschapsbouwers.

jaar voor het eerst, in het Dwingelderveld.

Het veen is weids en stil. Je krijgt zelfs de indruk dat er niet veel leeft. Toch is dit het leefgebied van een keur aan planten en dieren, die slimme manieren hebben gevonden om in dit zompige landschap te overleven.

Adder De adder houdt van een vochtige omgeving,

Noordse glazenmaker

zoals het veen. Hij is een koudbloedig dier.

Tot oktober is de

Klapekster

Om actief te kunnen zijn, moet zijn lichaams-

zeldzame noordse glazen-

Vind je de komende maanden een kever of

temperatuur op 30-35 graden komen. Dat

maker te zien. In de ochtend zonnen de

muis die op prikkeldraad of op een doorn is

doet hij door lekker in de zon te gaan liggen.

libellen op een lichte ondergrond, zoals de

geprikt, dan is er een klapekster in de buurt.

In het voorjaar zonnen de vrouwen extra om

stam van een berk. Als ze opgewarmd zijn,

Op die manier legt hij een voedselvoorraadje

hun eieren te laten afrijpen. Ze zijn ‘eierle-

patrouilleren de mannen boven het water

aan. Hij kan een gespiesde prooi bovendien

vendbarend’, dat wil zeggen dat de eieren in

op zoek naar vrouwtjes om mee te paren.

veel makkelijker uit elkaar trekken. Onder

het lichaam uitkomen. Rond oktober gaan

De eitjes worden één voor één in veenmos

meer door een tekort aan grote insecten,

adders in winterslaap, meestal in een hol

afgezet. De enorme larven (vijf centimeter)

broedt de klapekster met z’n opvallende

onder de grond.

leven gemiddeld drie jaar onder water.

masker helaas niet meer in Nederland.

Het hoogveen bedreigd Omgekeerd soepbord

Steun PostNL en Postcode Loterij

Hoogveengebieden liggen als

Bij haar inzet om het hoogveen te

een omgekeerd soepbord in het

redden krijgt Natuurmonumenten

begin 1900

landschap. Het regenwater dat er

steun van het bedrijfsleven. Dank-

2010

neervalt, stroomt daardoor snel het

zij PostNL komt er in het Fochte-

gebied uit. Natuurmonumenten

loërveen (Dr.) een dijk van 350

heeft, met financiele steun van de

meter om water vast te houden.

Europese Unie, in drie van haar hoogveengebieden – Fochteloër-

Hoogveen wordt

Extra zorg

Eerder is door een extra bijdrage

Eén millimeter per jaar

van de Nationale Postcode Loterij

Hoogveen bestaat uit een dik

veenflora en -fauna dus ook. De

veen (Dr.), Witte Veen (Ov.), en

200 hectare landbouwgrond aan-

pakket veenmossen dat boven het

goudplevier en klapekster broeden

Korenburgerveen (Gld) – dammen

gekocht om een grote bufferzone

grondwater uitgroeit en overleeft

er niet meer, lange zonnedauw

en schermen aangelegd om het

te maken. Zo helpen ze ook mee

op regenwater, waarin nauwelijks

is verdwenen en ook de speer-

water vast te houden; binnenkort

om de uitstoot van kooldioxide

voedingsstoffen zitten. Dieren en

waterjuffer is zo goed als weg.

gaat dit ook in het Wooldse Veen

tegen te gaan, want nat hoogveen

planten zijn daaraan aangepast.

Andere soorten, bijvoorbeeld de

(Gld) gebeuren. Waar het kan,

slaat heel veel CO2 op.

Zo vangt de vleesetende zonne-

hoogveenglanslibel, het veen-

komen ook natte bufferzones, die

dauw kleine insecten om aan de

hooibeestje (een vlinder) en de

eveneens voorkomen dat water

benodigde voedingsstoffen te

kraanvogel, zijn heel kwetsbaar en

snel uit het hoogveen wegstroomt.

komen. Hoogveen groeit tergend

redden het alleen met extra zorg.

Hoogveen is zeldzaam; hoog-

langzaam; slechts één millimeter per jaar!

Museum Veenpark: 2e kaartje gratis Ooit bestond half Nederland uit hoogveen. Eeuwenlang waren daardoor grote delen van het land onbegaanbaar.

Door turfwinning, ontginningen en ontwatering is er in ons land nog maar 6.000 hectare hoogveen over. In het Drentse openluchtmuseum Veenpark komt de prachtige historie van het veen tot leven. Lezers van Puur Natuur krijgen t/m 28 oktober een 2e toegangskaartje gratis bij Veenpark (op vertoon van Puur Natuur). Meer info: www.veenpark.nl

tekst: Monica Wesseling I FOTo’s: Theo Bosboom/buiten-beeld, Han Bouwmeester/buiten-beeld,Christophe Brochard/kina, Ron Poot/buiten-beeld, Moniek Rozemeijer, Bertus Webbink/kina

steeds zeldzamer

FOTO’s: ronald messemaker/buiten-beeld, paulschirnhofer/natuurmonumenten

Nieuws

pimpernelblauwtjes op de grote pimpernel

Blauwtjes in het Vlijmens Ven

H

et leven van een

zij het met moeite. Om ze minder

Behalve Natuurmonumenten en

Boswachter Fons Mandigers kijkt

pimpernelblauwtje is

kwetsbaar te maken, gaat Natuur-

Staatsbosbeheer werken water-

al uit naar het resultaat. “Over

eigenlijk heel over-

monumenten in het nabijgelegen

schap Aa en Maas, de gemeenten

vijf tot tien jaar zie je velden met

zichtelijk. Het enige wat je nodig

Vlijmens Ven 170 hectare land-

Den Bosch en Heusden en de Vlin-

prachtige planten: Spaanse ruiters,

hebt om te overleven zijn een

bouwgrond geschikt maken als

derstichting mee aan deze grote

orchideeën, knoopkruid, tormentil

plant – de grote pimpernel – en

leefgebied voor pimpernelblauw-

klus, waaraan Brussel 1,7 miljoen

en natuurlijk de grote pimpernel.

gewone steekmieren. Maar als

tjes.

euro en de provincie Brabant 1,5

En dan vliegen hier overal blauw-

miljoen euro hebben bijgedragen.

tjes rond.”

één van die twee ontbreekt, gaat het mis. En goed mis ook. In 1970

BLUES

waren pimpernelblauwtjes totaal

Daarnaast worden maatregelen

verdwenen uit ons land. Twintig

genomen in De Moerputten en

jaar later zijn in natuurgebied

Bossche Broek, buurgebieden van

De Moerputten bij Den Bosch

Staatsbosbeheer. Blues in the Mar-

weer gewone pimpernelblauwtjes

shes heet het project. Blauwtjes in

uitgezet. Ze hebben het gered,

het moeras.

Jan Jaap de Graeff kondigt vertrek aan Jan Jaap de Graeff treedt begin volgend jaar terug als algemeen directeur van Natuurmonumenten. Hij vindt dat het na

20 jaar Brusselse steun

bijna tien jaar tijd is voor een

De Europese Unie heeft een speciaal subsidieprogramma voor natuur- en

wisseling van de wacht. Het

milieuherstel: LIFE. De afgelopen twintig jaar heeft LIFE in de Europese Unie

bestuur is inmiddels op zoek

meer dan 3.500 herstelprojecten financieel mogelijk gemaakt. Blues in de

naar een geschikte opvolger.

Marshes is het twintigste project waarvoor Natuurmonumenten sinds 1992 subsidie heeft gekregen van Brussel. Gebieden die met LIFE zijn verbeterd, zijn onder andere de Plateaux-Hageven (NB), De Wieden (Ov.), het Dwingelderveld (Dr.), het Hulshorsterzand (Gld), Voornes Duin (ZH) en Zuid-Kennemerland (NH).

Het is de bedoeling dat de nieuwe algemeen directeur in januari begint.

De keuze van

‘Voedsel moet deugen’, vindt kok Eric van Veluwen van brasserie De Keuken van Hackfort, op het gelijknamige landgoed bij Vorden (Gld). Een paar inspiratiebronnen en recepten van deze ‘biokok van Nederland’.

Onkruidpesto en meer De Hackfortoplossing voor woekerend zevenblad? Gewoon opeten, dat onkruid!

INGREDIËNTEN Draai in de

PUUR & Delicious

keukenmachine een pesto van 500 gr vers gewied zevenblad (zonder wortels en stelen) • 200 gr peco-

PUUR is de extra gezonde special van het foodmagazine delicious. Met een weet-

rino • 3 tenen knoflook • 150 gr

wat-je-eetdossier, een groentekalender, feelgoodrecepten en een natuurwinkel-

walnoten • 1 dl olijfolie • peper en

gids. En toch heeft PUUR dezelfde passie als delicious. zelf. Exclusief te bestellen

zout. Zet apart. • Roerbak twee

voor lezers van Puur Natuur met 20% korting via www.deliciousmagazine.nl/

gesnipperde uien • 50 gr peterselie

puurnatuur met code natuur

• 150 gr witte kool met 1/2 dl room.

Borstel een stuk of wat portobello’s schoon en haal de stelen eruit. Bestrijk de paddenstoelen met olie en leg ze met de plaatjes naar onderen onder

Dat fruit het goed doet in een smoothie weten we nou wel.

Maar vergeet ook de groentela niet. Combineer fruit eens met sla, wat bleekselderij of groene kruiden. Voeg voor de dikte wat yoghurt of avocado toe.

Trendwatching De culinaire trend voor de komende jaren? Groente, fruit, raw food en veganisme worden steeds belangrijker. De nadruk komt bovendien steeds meer op transparante productie te liggen. We willen precies weten waar ons eten vandaan komt en hoe het gemaakt is. We willen sociaal bewogen onder­ nemers die voor optimaal gaan in plaats van voor maximaal. Ondanks de crisis, ja.

ze, als de bovenkant bruin is, om. Vul ze met het roommengsel en laat de andere kant bruin worden.

Serveer met een flinke schep onkruidpesto! Zie nm.nl/puurnatuur voor meer Hackfort-recepten.

FOTO: Flora Batava, Jan Kops en Herman Christiaan van Hall

Groentesmoothie

de hete grill of op de barbecue. Draai

Hof van Hackfort De groente en kruiden van de Keuken van Hackfort komen uit het Hof van Hackfort.

De kasteelmoestuin is onlangs in oude staat teruggebracht en wordt bewerkt door vrijwilligers van Natuurmonumenten!

Herfstuitje

Inmaken Inmaken is weer

Bezoek de pompoendagen van

helemaal van deze

de pompoenerie in het Drentse

tijd. Kijk voor een

Nieuw-Weerdinge en leer

lekkere suggestie op

pompoen uitsnijden tijdens de

nm.nl/puurnatuur

Halloween Pompoendagen. pompoenerie.nl

FOTO: Pompoenerie

Applausje voor de theedoek!

Voor mensen die meer willen weten over eerlijk eten is er De Groene Garde. Een eetdekkingstocht langs biologische voeding, fair trade, goede en foute vis en de meerwaarde van minder vlees. Met honderd recepten van gepassioneerde foodies en een voorwoord van Floortje Dessing. Verkrijgbaar in de webshop: nm.nl/groenegarde (¤ 24,95)

Op eetdekkingstocht

Waar een kok is, is zijn theedoek. Hij droogt, veegt en beschermt tegen hete pannen. De theedoek moet tegen een stootje kunnen. En zo’n theedoek verdient applaus! wonenmetlef.nl

Komt dat zien

De zon in je gezicht Elke hardloper kent het. Maandenlang heb je getraind, zelfs door regen en wind. Het moet van het schema, dus je gaat elke keer weer de deur uit. Natuurlijk is er die voldoening als je door de douche weer opgewarmd bent. Maar als er dan ineens zo’n herfstdag is, waarop de lage zon in je gezicht schijnt… Dan gebeurt er iets. Je komt in een lekker ritme en het rennen gaat vanzelf. Moeiteloos ga je over heuveltjes, ontwijk je laaghangende takken en spring je over omgevallen bomen. Het is alsof je zweeft. Alleen op de wereld en je voelt je beresterk. Na zo’n loop kun je weer weken vooruit. Meer en meer ontdekken we dit effect op de gemoedstoestand. Wie het niet meer ziet zitten, krijgt van de dokter het advies: ga rennen. Dat doen we dan ook massaal.

Inmiddels gaan zo’n twee miljoen Nederlanders regelmatig de deur uit op zoek naar dat ultieme gevoel: de runner’s high.

Hardlopen door de natuur bij Natuurmonumenten: 1 Kardinge - 4 mijl/6,4 km

9 Ackerdijkse plassen - 7 km

2 De Slotplaats - 6 km

10 Voornes Duin - 4,5

3 Dwingelderveld - 13 km 4 Sprengenberg - 6 km 5 Harderbos - 9,5 km

of 7 km 11 Visdonk - 5, 10 of 15 km

6 Spiegelplas - 8 km

12 Brunssummer-

7 Naardermeer - 6 km

heide -

8 Posbank - 7 of 15 km

4 of 8 km)

Meer hardlooproutes op nm.nl/hardlopen

2 1 3

67 5 4 8 10 9 11 12

ATAG Posbankloop Ben Hofenk is directeur van ATAG, fabrikant van keukenapparatuur, én al dertig jaar een gepassioneerd hardloper. ATAG is hoofdsponsor van de Posbankloop, die voor een groot deel door Nationaal Park Veluwezoom gaat. “De missie van ons bedrijf is het delen van onze passie voor koken.

Daar horen gezonde voeding en vitaliteit bij.

En dan is de stap naar bewegen en hardlopen ook zo gemaakt.”

Dit jaar is de loop op 30 september.

foto: Can Stock Photo Inc. / lightpoet

atagposbankloop.nl

Naar buiten

Wij selecteren de leukste activiteiten, maar er is natuurlijk nog veel meer te doen bij Natuurmonumenten.

Bekijk het nu op nm.nl/agenda. Of bel met de Excursielijn, T (035) 655 99 55

Friesland

Door het stroomdal

Wandelen op zondag

4,5 km wandelroute langs

Dwaal met een gids over de

Langs padden­ stoelen

de beek De Ruiten A. Bekijk

uitgestrekte heide van het

Paddenstoelentocht over

onderweg een Saksische

Dwingelderveld.

Landgoed De Slotplaats bij

boerderij in Smeerling en

(elke zondag t/m 16 dec)

Gelderland

Gelderland

Veluwse edelherten

Herfstige heuvels

Met de boswachter op zoek

Heerlijke wandeling met een

naar de bronstroep van het

natuurgids door de heuvels van

edelhert in het Deelerwoud

Nationaal Park Veluwezoom

bij Hoenderloo. Exclusieve

(20 en 27 okt)

okt

okt

mentale theehuis (13 okt)

burlend edelhert

16x Wandelen

De redactie selecteerde de heerlijkste herfstwandelingen

Wandelexcursie op

Hoeden op de buitenplaats

De Schorren, een unieke

Paddenstoelenexcursie op de

Texelse kwelde. In het najaar

’s-Gravelandse Buitenplaatsen.

zijn er duizenden trekvogels te

Op zoek naar nóg een

zien (wo en zat t/m 31 okt)

kammetjesstekelzwam!

(6, 7, 13 okt)

Zeeland

Noord-Brabant

Noord-Brabant

Inlagen en karrenvelden

Dichterlijk landschap

Paddenstoelenbos

Wandeling door het zilte land-

Wandeling voor senioren

Oisterwijkse Bossen. Ontdek

schap rond de Plompetoren

over de Oude Buisse Heide en

samen met de gids de vele

langs plekken uit het literaire

soorten paddenstoelen tussen

werk van Henriette en Richard

blad, tak en boomstam

Roland Holst (30 sep)

(13 okt)

van Koudekerke. Laarzen aan, verrekijker mee! (3, 17 en 31 okt, 14 en 28 nov)

okt

Trekvogels

sept I OKT

Noord-Holland

Zoek naar paddenstoelen in de

okt

Nog meer inspiratie vind je ook in onze bezoekers- & infocentra.

Kijk op nm.nl/ bezoekerscentra

even rondkijken in het monu-

Noord-Holland

okt I nov

gisch ontbijtje (23 en 30 sep)

SEPT

excursie, met aansluitend biolo-

Bakkeveen. Niet vergeten:

sepT

tel de Lakenvelders

sepT I dec

Drenthe

najaar

Groningen

Niet voor groentjes Seniorenwandeling met gids

Waterwerken uit de jaren ‘50

door het Buurserzand. Met

Met een gids naar het myste-

rondleiding in de authentieke

rieuze Waterloopbos, met

boerderij De Bommelas

schaalmodellen van water-

(12 okt)

werken uit de hele wereld (7, 14, 21 okt)

De mooiste wandelroutes vind je op nm.nl/routes

okt

Flevoland

okt

Overijssel

Utrecht Met een gids speuren naar paddenstoelen in de Kaapse Bossen in Nationaal Park

okt

Utrechtse Heuvelrug (28 okt)

Regionale excursies in je mailbox? ga naar nm.nl/media

Zuid-Holland

Paddenstoelen­ excursie

Eilander snert

Kom paddenstoelen zoeken

Tiengemeten, het bijzondere

in het Waterbos op Voorne,

natuureiland in het Haringvliet.

oranjerood trechtertje

Met snertonderbreking (20 okt, 18 nov, 15 dec)

Limburg

Heideverhalen Speciale wandeling voor senioren over de Brunssummerheide, met aandacht voor de geschiedenis van het landschap. Ook eigen verhalen zijn welkom! (2 okt)

okt

(30 sep, 7 okt)

sept I OKT

een bijzonder duingebied!

Herfstwandeling over

OKT I NOV I DEC

Zuid-Holland

foto’s: bert veerman/kina, rene koster, Fred van Wijk/kina

Speuren

Naar buiten

Wij selecteren de leukste activiteiten, maar er is natuurlijk nog veel meer te doen bij Natuurmonumenten.

Bekijk het nu op nm.nl/agenda. Of bel met de Excursielijn, T (035) 655 99 55

kijkhut bij Ruidhorn

kijkhut bij Westerplas

tussen Peize en Groningen

kijkhut De Wieden (de Auken)

Eems-haven:

Bantpolder:

Paterswolde:

Dwarsgracht:

uitzicht over Hoeksmeer

uitzicht over Lauwersmeer

kijkhut bij Friesche Veen

kijkhut in Beulakerpolder

Harlingen:

Ravenswoud: uitkijktoren

Ootmarsum:

Zeewolde: uitkijk over Harderbroek Zeewolde: Zwolle: uitkijk over Vreugderijkerwaard

FLEVOLAND

kapiteinshut in het Harderbos

Oudemirdum:

uitzicht vanaf Oudemirdumerklif

‘De zeven’ in Fochteloërveen Dwingelderveld: kijkhut bij Davidsplassen

45x Vogelhotspots De redactie selecteerde prachtige plekken om de trekvogels te bekijken

Texel: uitkijk over de kwelders

Waverhoek: kijkpunten

Noorden: uitkijkpunten

van De Schorren

bij de Groene Jonker

Botshol: kijkpunten langs

Hellevoetsluis: vogelkijk-

bij het Zwanenwater

NOORD-HOLLAND

langs wandelroute

Callantsoog: drie kijkhutten

schermen in Voornes Duin

Tienhoven: uitkijk vanaf

Zuid-Beijerland: vogel-

op Wormer- en Jisperveld

Kanaaldijk over de plassen

Naarden: vijf uitzichtpunten

Eemnes: kijkhut langs

bij het Naardermeer

wandelroute Eemland

Burgh Haamstede: vogelkijkscherm in Zeepeduinen Baarland: uitkijk over Sint-Jacobspolder punt bij Fort Ellewoutsdijk Borssele: vogelkijkscherm in ‘t Sloe

ZEELAND

Westerschelde: uitkijk-

MEER vogel­ kijkpunten op nm.nl/ vogeltrek

UTRECHT

mp3-route

Wormer: uitkijk vanaf de boot

kijkhut over Ottershagen (Beneden-Dinkeldal)

Rheden: uitkijkpunt bij de Posbank over Veluwezoom Otterlo (Planken Wambuis): uitkijkpunt Oud Reemst over Planken Wambuis Elten (Dld): uitkijk vanaf telpost op de Elterberg

GELDERLAND

kijkvensters over Ruiten A

kijkhut bij Hegewiersterfjild

kramsvogel

kijkschermen op Tiengemeten Stellendam: uitzichtpunt bij Scheelhoekbos

Boxtel: uitkijktoren op

Stevensweert: uitkijk over

Banisveld

de Molenplas (Maasvallei)

Loon op Zand: uitkijktoren op Huis ter Heide De Rips: uitkijktoren op de Stippelberg Oosterhout: uitkijktoren op Oosterheide

Swartbroek, De Krang: vogelscherm bij Roukespeelven Weert: uitkijkpunt over dal Tungelroysebeek Sint-Pietersberg: vogel-

LIMBURG

Vlagtwedde:

ZUID-HOLLAND

vier kijkhutten bij Dollard

NOORD-BRABANT

Termunten:

OVERIJSSEL

Noord-Giethoorn:

DRENTHE

Onlanden: uitzichten

FRIESLAND

Schiermonnikoog:

Groningen

Uithuizen:

scherm in oehoevallei (nieuw!)

Buiten spelen ... binnen mag ook ;-)

Nog veel meer leuk s: 6 ok t

Mee met de Nachtwacht er, De Braak (Dr.) Heksentovertocht, Oister wijk (NB) 7 ok t, 4 nov, 2 dec Los in het bos!-dagen, Veluw ezoom (Gld) 12, 19, 20, 27 ok t Op stap met de Nachtwacht er, 7 ok t

13 ok t 14 ok t 14 ok t

Herfstvakantie bij Natuurmonumenten Of het nu regent of de zon schijnt: in de herfstvakantie hoef je je niet te vervelen.

17, 24 ok t 18 ok t

Want bij de bezoekerscentra van Natuurmonumenten kun je elke dag terecht voor de meest coole activiteiten. We hebben ze voor je verzameld op

19, 26 ok t

nm.nl/herfst­vakantie. Daar kun je je voor veel activiteiten nu al aanmelden.

20 ok t 24 ok t

27 okt Nacht van de Nacht FOTO’s: rob doolaard, Huunb Veldhuijzen/kina, bertus webbink/kina

Op zaterdag 27 oktober (de avond voordat de klok een uur achteruit gaat) is het de

27 ok t, 8 dec 2, 3, 10, 17 nov

Nacht van de nacht. Bij Natuurmonumenten staat het bol van de activiteiten. Op ruim 20 locaties in het land is er wat te doen. Wat dacht je van een griezelwandeling, een

4 nov

huifkartocht of een fort bij nacht? Kijk nu alvast op nm.nl/nachtvandenacht

18 nov

Veluwezoom (Gld) Beversporen zoeken, Th orn (Li.) Op natuuravontuur, Vel uwezoom (Gld) Familievaartocht in De Wi eden (Ov.) Dieren speuren, Planke n Wambuis (Gld) Maak je eigen insectenh otel, Nieuwkoop (ZH)

Op avontuur met de Na chtwachter, Dwingelderveld (Dr.) Schilderen op Tiengeme ten (ZH) Paddenstoelen zoeken, Harderbos (Fl.) Sterren kijken, ’s-Gravela nd (NH) Bosuilen kijken, Oisterwij k en Huis ter Heide (NB) Vleermuizenspel, Sint-P ietersberg (Li.) Braakballen pluizen, ’s-G raveland (NH)

Wilde Buiten Dagen Coole toverspreuken van heksen en tovenaars, krioelende kriebelbeestjes en vliegende bezemstelen. Tijdens de Wilde Buiten Dagen tovert de boswachter de natuur om tot een sprookje. Kids van 4-12 jaar kunnen zich er uitleven!

Kijk op nm.nl/wildebuitendagen

op nm.nl/agenda vind je nog veel meer buiten- en binnenactiviteiten

fotografie: Greet de Schipper

Voor een mooie natuur is alle hulp welkom!

De oprichters van Natuurmonumenten reisden honderd jaar geleden door het land en noteerden percelen die ze wilden aankopen. Daarbij telde maar één ding: of een gebied mooi was. Hun verwondering over de schoonheid van de natuur en het behoud daarvan is de oorsprong van de natuur­bescherming in Nederland.

Volg onze boswachters Je vindt ze op nm.nl/twitter

Kijk eens op Facebook Deel jouw natuur via facebook. com/natuurmonumenten

Meer met Layar Haal nog meer uit Puur Natuur! Download Layar op

Doneren

Denk mee, praat mee

je smartphone of tablet. Bekijk ons

Doneren aan de natuur kan op giro

Leden van Natuurmonumenten kunnen

instructiefilmpje op nm.nl/puurnatuur.

9933. Of geef een lidmaatschap cadeau aan een

meedenken en meepraten over de natuur in hun

natuur­vriend(in). Het kan al voor 22,50 euro. Als

omgeving. Dat doen zij in regionale klankbord-

De natuur in je inbox

welkomstgeschenk ontvangt ieder nieuw lid het

groepen. Ook meepraten? Kijk op nm.nl/dc

Meer over de natuur in jouw buurt en de leukste activiteiten sturen we je

boekje ‘365x de natuur in’! nm.nl/cadeaulidmaatschap

Word vrijwilliger

graag per e-mail. Ga naar nm.nl/media

Dankzij onze enthousiaste vrijwilligers blijft de

Nalaten aan de natuur

natuur mooi en staan de deuren van onze bezoe-

Vragen over uw

Geef de natuur door aan toekomstige

kerscentra open. Word ook vrijwilliger via

lidmaatschap?

nm.nl/vrijwilligers

Stel ze aan de Ledenservice

generaties. Door Natuurmonumenten op te nemen in het testament. Bekijk de mogelijkheden

T (035) 655 99 11, of op

op nm.nl/nalaten

nm.nl/vragen

Vereniging van natuurliefhebbers Natuurmonumenten is een vereniging met 730.000 leden. Dertien districtscommissies (12 provincies plus Amsterdam) behartigen hun belangen. In een jaarlijkse ledenvergadering worden de leden in hun district bijgepraat over het commissiewerk.

De Verenigingsraad vormt de landelijke afvaardiging van de districtscommissies en vergadert halfjaarlijks.

Natuurmonumenten is een van de 81 Goede Doelen van de Nationale Postcode Loterij.

De najaarsvergaderingen: ma 24 sep district Flevoland (met lezing over de Markerwadden), De Pijler, Lelystad I

Natuur­

di 6 en wo 21 nov district Zuid-Holland, Nieuwkoop I zat 24 nov Verenigingsraad (landelijk), Antropia, Driebergen

monumenten

Meer info over definitieve data, agendapunten en aanmelden: nm.nl/dc

voert het CBF-keurmerk van het Centraal Bureau Fondsenwerving

Goedenavond ... boswachter Magnifiek beest “Er is geen dier waar ik zoveel bewondering voor heb als het wilde zwijn. Hij ziet er nog net zo uit als in de tijd van de dino’s. Alsof hij voorbijgaat aan de evolutie. Het grijpt me echt aan als ik een wild zwijn zo zie in de schemering. Hij is groot, massief, krachtig en ookheel gevoelig. Met die neus kan hij zo kuilen van anderhalve meter maken, maar ook heel kleine insectenlarven opsporen. Ik vind het ook heel knapdat het wilde zwijn zich in ons drukke land weet te handhaven.

Echt een magnifiek beest.”

Jan Potkamp

boswachter Veluwezoom (Gld) Volg boswachter Jan

fotografie: Gerrit Rekers

via @janpotkamp

De snelste weg naar de natuur Nieuw! Vanaf eind september www.natuurmonumenten.nl

Ga naar nm.nl/nieuw en maak kans op een digitale camera

• honderden kilometers natuurplezier (wandel-, fiets- én vaarroutes)

• met de flora en fauna van 355 natuurgebieden

• nieuwe webshop met ruim 150 natuurproducten • tips voor gezinnen om de natuur te beleven • Elke maand schitterende beelden in de fotowedstrijd