Spoorzoeker zomer 2011

Spoor ZoekeR Magazine over het natuurbeleid in Vlaanderen – jaargang 5 – juli 2011 – www.natuurenbos.be afgiftekantoor 8400 Oostende - Erkenningsnummer 708746 - PB-nummer 2/111

Hoeveel euro mag de natuur u kosten?

Van aha tot zen Dag van het Park 2011 Voor duinenspringers en zandavonturiers De Limburgse Duinengordel Vogels met een zendertje

Hoeveel mag de natuur u kosten?

Ecosysteemdiensten steeds meer erkend

Draagkracht en draagvlak

© Yves Adams

inhoud

6

© Yves Adams

LijstEN 10 Rode krijgen groen licht

12 Dag van het Park 2011 Van aha tot zen

20 24 28

Grasgroene energie Vogels met een zendertje Bpost bezegelt zorg voor de natuur

RUBRIEKEN

3 4 18 22 26 31 32

2

Seizoen in beeld Spoorzoeker Kort Centerfold Internationaal Jaar van de Bossen Licht op groen Buiten Beeld Buiten Adem

Natuurminnend Vlaanderen zal de lente van 2011 niet snel vergeten.

Maartse buien en aprilse grillen maakten plaats voor een lange reeks zonovergoten dagen. Klimatologische records sneuvelden en ook de horeca kwam superlatieven tekort: een record aantal overnachtingen en dagjestoeristen. Ook in de Vlaamse natuur sneuvelden een aantal records: vroege vogels, vlinders en libellen én meikevers die piekten in april. Het mooie weer dreigde zelfs eventjes roet in het eten te gooien van het evenement roses@coloma. De rozen in deze internationaal vermaarde rozentuin dreigden immers al uitgebloeid te zijn vóór de rozendagen. Vakkundig snoeiwerk door onze mensen, kon dit euvel gelukkig vermijden.

Helaas kunnen we via beheer niet alles vermijden. Zo zorgde de aanhoudende droogte in onze regio ook voor een verhoogd brandrisico. Eind april was er de grote brand in de Hoge Venen. Helaas sloeg in mei ook bij ons het noodlot toe. Eerst een grote brand in het prachtige heidegebied in Meeuwen-Gruitrode, veroorzaakt door een brandend voertuig. Daarna de grootste brand die we ooit kenden op de Kalmthoutse Heide.

Toen ik zelf op het terrein ging bij de heidebrand in Kalmthout werd ik overmand door een gevoel van machteloosheid. Het wild om zich heen slaande vuur midden één van de prachtigste natuurgebieden van Vlaanderen. Brandweer, politie, civiele bescherming én onze eigen mensen die dag en nacht in de weer waren om alles onder controle te krijgen. Helaas woedde de brand over een voor Vlaanderen nooit geziene oppervlakte. Een record. Een triest record.

Uit eerdere branden weten we dat het natuurlijk regeneratievermogen van ecosystemen niet mag worden onderschat. De ecologische draagkracht is echter niet onbeperkt. De intensiteit van deze brand vraagt bijzondere beheer- en herstelmaatregelen. Dat is waar we de komende tijd voor gaan. En, gelukkig voor ons, niet alleen.

Hartverwarmend is het immers te zien hoe de publieke opinie reageert.

Mensen overstelpen ons met steunbetuigingen: benefietactiviteiten, aanbod tot vrijwilligerswerk… tot het openen van een steunfonds.

Dit is voor ons nooit eerder vertoond. Een duidelijker bewijs voor een draagvlak voor natuur in Vlaanderen kunnen we ons moeilijk voorstellen. Een maatschappelijk draagvlak voor het herstel van de ecologische draagkracht.

Een welgemeend dankjewel.

Marleen Evenepoel Administrateur-generaal Agentschap voor Natuur en Bos

Colofon Spoorzoeker is het magazine van het Agentschap voor Natuur en Bos. Verantwoordelijke uitgever en hoofdredacteur: Dirk Bogaert, directeur Communicatie.

Concept, redactie en fotoredactie: Pantarein. Layout: F-Twee. Redactieadres: Koning Albert II-laan 20 bus 8, B-1000 Brussel, tel. 02 553 81 13, spoorzoeker@vlaanderen.be. Werkten mee aan dit nummer: Dirk Bogaert, Inge Buteneers, Karlien Claeys, Pieter De Corte, Bert De Doncker, Evelien de Munter, Veronique De Smedt, GAL, Christine Goethals, Dries Gorissen, Ruben Gybels, Filip Hubin, Tom Impens, Dirk Jordaens, Els Martens, Wouter Mortier, Katelijne Norga, Wouter Rombouts, Regine Vanallemeersch, Bernard Van Elegem, Veronique Verbist, Patrick Verheye, Eddy Ulenaers, An Wouters.

De meningen die derden in dit magazine vertolken, vallen buiten de verantwoordelijkheid van het ANB.

De voorjaarsbrand in de Kalmthoutse Heide legde een ramp­zalig grote oppervlakte natuur in de as. Een top natuurgebied in Vlaanderen, uniek zelfs voor Europa, verloor in één klap zowat 600 hectare. De ecologische gevolgen tonen zich maar schoor­voetend. Toch is het nu al duidelijk dat Vlaanderen nooit eerder een ­natuurramp van zo’n omvang kende. De kosten worden voorlopig geraamd op bijna 3 miljoen euro. Ook voor het toerisme en de recreatie in de streek is de brand een domper.

Wegens de aanhoudende droogte liet het ANB dit voorjaar in heel ­Vlaanderen natuurgebieden afsluiten.

seizoen in beeld

Zwarte dag

Wil je de Kalmthoutse Heide mee helpen herstellen?

© Dirk Bogaert

Stort jouw bijdrage op onze projectrekening bij de ­Koning Boudewijnstichting, BE10 0000 0000 0404, BIC: BPOTBEB1. Met als gestructureerde mededeling ***128/2552/00055***. Voor giften vanaf 40 euro ontvang je een fiscaal attest. Meer info over de gevolgen van de brand, toegankelijk­heid en herstelwerkzaamheden?

Volg alles via www.natuurenbos.be/brandkalmthoutseheide

3

Oeverzwaluw nestelt weer in Hoge Dijken Van alle vogelnesten is dat van de oeverzwaluw één van de merkwaardigste. In tegenstelling tot andere vogels bouwt deze kleine zwaluw geen nest, maar hij graaft er een. Dat doet hij het liefst in steile beek- en rivieroevers. In het natuurgebied de Hoge Dijken bij Jabbeke helpt het ANB de oeverzwaluwen aan betere nestplekken.

Dat was nodig, want het aantal broedgevallen verminderde er van jaar tot jaar. De wand aan de Roksemput was niet steil genoeg meer

en de oeverzone te ondiep. Dat gaf de natuurlijke vijanden van de oeverzwaluw, zoals de vos, vrij spel. Het ANB groef de oeverzone uit en maakte de wand weer steiler. Met succes: dit voorjaar nestelden er opnieuw vijftig paren.

Meer info: regine.vanallemeersch@lne.vlaanderen.be

Nieuw wandelnetwerk Kempense Heide De recente brand in Kalmthout heeft niet alle heide in de Kempen verwoest. Liefhebbers van wandelingen in de heide en ander natuurschoon vinden alternatieven in het nieuwe wandelnetwerk ‘Kempense Heide’ van Toerisme Antwerpen. Via tientallen knooppunten kun je er zelf een route uitstippelen en stap je naar believen dwars door bossen, parken, tuinen en natuurgebieden. Het Peerdsbos, de Wildertse Duintjes en de Antitankgracht zijn enkele klinkende namen die het netwerk aandoet.

De kaart van het wandelnetwerk Kempense Heide is te koop (8 ­euro) bij de toeristische infokantoren van Brecht, Wuustwezel, Brasschaat, Essen, Kalmthout, Kapellen en Stabroek.

Online ­bestellen doe je via www.antwerpsekempen.be

4

Meer dan vijftig avontuurlijke kampeerders sloegen hun tenten al op in Arendonk, de allereerste paalkampeerplaats in Vlaanderen. Paalkampeerplaatsen – what’s in a name – danken hun naam aan de waterpomp (de ‘paal’) die er staat. De bivakzone is het neusje van de zalm: vlak bij het fietsroutenetwerk en het wandelnetwerk Kempens Landgoed, maar toch goed afgeschermd. De kampeerplaats is voorzien van een houten tentplatform en biedt plaats voor drie tentjes. Bij de start van het nieuwe kampeerseizoen gaan Toerisme Provincie Antwerpen en het ANB op zoek naar nieuwe kampeerplekken.

spoorzoeker kort

Nieuwe rage: paalkamperen

© Kris Eggers

Meer info: www.natuurenbos.be/paalkamperen

De natuur twittert mee Wil je ook online op de hoogte blijven van de Vlaamse natuur en de activiteiten van het ANB? Via www.facebook.com/natuurenbos en www. twitter.com/natuurenbos krijg je alle natuurnieuws heet van de naald. Tegelijk blijft ook de officiële ANB-website www.natuurenbos.be de digitale toegangspoort voor actuele informatie over natuur en bos in Vlaanderen.

GAL nieuwe huisillustrator van Spoorzoeker De vaak bekroonde cartoonist GAL, vooral berucht om zijn scherpe spotprenten in het weekblad Knack, tekent vanaf dit nummer een paginagrote illustratie voor Spoorzoeker. Geen gratuite tekening, maar één die steek houdt. De boodschap moet je wel zelf achterhalen. Benieuwd naar het eerste resultaat? Kijk snel op p. 30.

Happy birthday in het bos Op zoek naar een leuk idee voor een kinderfeestje?

Van maart tot oktober organiseert het Bosmuseum Jan Van Ruusbroec in Hoeilaart verjaardagsfeestjes op maat. ’s Namiddags spelen de kinderen onder leiding van een rasechte natuurgids een avontuurlijk bosspel. Daarna kunnen ze taart eten in de refter van het museum. Als het weer tegenzit, verhuist het feestje naar binnen. En ook daar valt heel wat te beleven.

© Maurine Callens

De verjaardagsfeestjes in het bos richten zich tot kinderen tussen 4 en 10 jaar.

Meer info: maurine.callens@lne.vlaanderen.be

5

© Yves Adams

6

FOCUS

Ecosysteemdiensten steeds meer erkend

Hoeveel euro mag de natuur U kosten?

Wat zou u in het dagelijkse leven missen zonder weilanden, bossen, koraalriffen …? Antwoord: een waslijst van gratis diensten, zoals zuiver water en lucht, natuurlijke brandstoffen, recyclage van organisch afval, klimaatregeling en nog veel meer. Maar het is niet omdat dit allemaal gratis is, dat het nul euro kost. Slaagt de natuur erin om zichzelf onmisbaar te maken?

Voor alle voordelen die de natuur ons dagelijks aanbiedt, bestaat een naam: we noemen ze ‘ecosysteemdiensten’.

Meestal leveren ecosystemen meerdere diensten tegelijkertijd. Neem nu groen in de stad: niet alleen mooi om naar te kijken, maar ook een bron van ontspanning en sociaal contact. Bovendien filtert stadsbeplanting fijn stof uit de lucht en groendaken zuigen overtollig water op.

“Ondanks de ver gevorderde moderne technologie spelen ecosysteemdiensten nog altijd een cruciale rol in ons leven”, stelt Els Martens van het ANB. “Zo hangt ruim een derde van onze voedselbronnen af van bestuiving door bijen en vlinders. Maar wat zien we? Door het toegenomen gebruik van bestrijdingsmiddelen en andere chemische stoffen zijn die ‘kleine werkers’ razendsnel aan het verdwijnen. Dat kan op den duur onze voedselvoorziening bedreigen. Als we de achteruitgang van de biodiversiteit geen halt toeroepen, snijden we onszelf dus in de vingers. Los van het feit dat de natuur beschermen ook gewoon een ethische kwestie is. We kunnen het niet maken

om al het goede van de natuur op te souperen, zonder ons rekenschap te geven van de gevolgen voor de generaties na ons. Bovendien kan de verdwijning van enkele planten en dieren rampzalige gevolgen hebben voor het globale ecosysteem, waarin alles met elkaar is verbonden. En zonder ecosysteem, geen diensten meer. Het is een kwestie van zelfbehoud.”

waar ze niks voor hoeven te betalen. Dat klopt ook. Problematisch wordt het pas wanneer mensen die diensten ook zo waarderen. Het is niet omdat je iets gratis krijgt, dat het intrinsiek ook nul euro kost.

Het kan dus heel verhelderend zijn om de waarde van ecosysteemdiensten in euro’s uit te drukken. Hoe je het draait of keert, als er een besluit moet worden genomen, is geld vaak de doorslag­gevende factor.”

“Doen we voort zoals nu, dan snijden we vroeg of laat diep in onze vingers” Honderd miljoen euro schade In het verleden werd het belang van ecosystemen en hun diensten ondergewaardeerd. Pieter De Corte van het ANB: “Mensen beschouwen ecosysteemdiensten als een gunst van de natuur,

In 2000 namen de Verenigde Naties in de Millennium Ecosystem Assessment het initiatief om de achteruitgang van de ecosystemen in kaart te brengen. Sindsdien wint het monetariseren van ecosysteemdiensten veld. Maar hoe k­ unnen we de

7

Vier op een rij Welke diensten levert de natuur aan ons? Deskundigen delen ze in vier soorten in: 1. Toevoer- of productiediensten: ecosystemen leveren producten, zoals voedsel, water, en hout.

Voorbeeld: in het bos groeien tal van planten die tegelijk voedingsstof of geneesmiddel zijn. Het hout van bomen kan dienst doen als groene energiebron of als bouwmateriaal.

2. Regulerende diensten: de voordelen die de mens verkrijgt uit de regulering van ecosysteemprocessen.

Voorbeeld: sluipwespen zorgen voor een natuurlijke bestrijding van bladluizenplagen, bossen temperen de klimaatopwarming door CO2 op te nemen.

3. Culturele diensten: de niet-materiële diensten die ecosystemen ons aanleveren, zoals recreatie, gezondheid, geestelijke verrijking …

Voorbeeld: genieten van de pracht van de natuur, wandelen, fietsen, paardrijden ...

©Misjel Decleer

4. Ondersteunende diensten: dit zijn diensten die noodzakelijk zijn voor de andere ecosysteemdiensten. Het zijn de basisvoorwaarden die de natuur maken tot wat ze is en leven op aarde mogelijk maken.

Voorbeeld: bodemvorming en fotosynthese

waarde van de door de natuur ­geleverde diensten inschatten en er een prijskaartje aan vasthangen? De Corte: “Eén methode is kijken naar de vervangingskost: wat zou het kosten om een bepaalde dienst van

ecosysteemdienst afwezig zou zijn? Hét voorbeeld hier is de schade veroorzaakt door ­overstromingen. Zo blijkt dat de overvloedige regenval in november vorig jaar in Vlaanderen perfect door de rivie-

“Het is niet omdat je iets gratis krijgt, dat het intrinsiek ook nul euro kost.” de natuur via technische ingrepen na te bootsen? Wetende dat een wetland organische vervuiling, stikstof en fosfor op een duurzame manier verwerkt, kun je becijferen hoeveel een waterzuiveringsinstallatie met dezelfde capaciteit zou kosten. Een andere berekeningsmethode is die van de vermeden kost: hoeveel bedragen de kosten als een bepaalde

8

ren kon ­worden opgevangen, indien ze meer ruimte hadden gehad. Dat was niet het geval. Het gevolg: meer dan 100 miljoen euro aan waterschade. ”

Sigmaplan Dat ecosysteemdiensten cruciaal zijn voor onze maatschappij, wordt vaak ook pas duidelijk als je ze in geld uitdrukt.

Martens: “Als er geen maatregelen worden getroffen om de biodiversiteit te versterken, verliezen we binnen afzienbare tijd 7 % van het bruto wereldproduct (het BNP van alle landen). Dat is zeg maar het aandeel dat Duitsland vandaag voor zijn rekening neemt. Om natuur economisch correct te waarderen moeten we wel álle ecosysteemdiensten in rekening brengen. In het Sigmaplan bijvoorbeeld geeft de Vlaamse overheid de Schelde opnieuw de ruimte door gecontroleerde overstromingsgebieden aan te leggen.

Hier en daar hoor je dan kritiek op het feit dat zo’n aanzienlijke oppervlakte wordt ‘opgeofferd’ als overstromings­gebied.

Maar we besparen miljoenen euro’s mocht er ooit een zware stormvloed met desastreuze gevolgen optreden. En de kans dat dit gebeurt, neemt toe door de klimaatswijziging. De mooie landschappen en aantrekkelijke natuur zorgen ook voor een korf vol recreatiemogelijkheden.

Duizenden mensen vinden ontspanning

FOCUS aan het water, en de lokale horeca profiteert mee. Ook de waterkwaliteit wordt beter door slik- en schorgebieden aan te leggen. Ten slotte verbetert de luchtkwa-

liteit: de moerasbossen in deze gebieden kunnen tientallen kilo’s fijn stof per jaar uit de lucht halen.”

Het ANB en ecosysteemdiensten Sinds kort neemt het ANB deel aan een Europese studie dat de economische baten van Natura 2000 in beeld brengt. Het Sigmagebied de Kalkense Meersen zal als voorbeeldgebied worden doorgelicht. Ook in het beleid rond prioritair te realiseren ecologische verbindingen gaat het ANB na in hoeverre dit - naast de voordelen op vlak van biodiversiteit - ook andere (economische, sociale, …) baten oplevert voor de maatschappij. Een andere piste is het onderzoeken van alternatieve financieringsmechanismen voor het behoud van de natuur, met de objectivering van natuurdiensten als uitgangspunt. Via deze initiatieven houdt het ANB rekening met het toenemende belang van ecosysteemdiensten als het zijn beleid uitstippelt en de Vlaamse natuur beheert.

Zuiver water Ecosysteemdiensten economisch waarderen heeft zo zijn voordelen: het maakt het mogelijk om ze af te wegen tegen andere producten en diensten. De Corte: “Zo kun je ook het maatschappelijke nut van natuur sterker aantonen. Als je kunt zeggen dat een bepaald stuk natuur zoveel ton CO2 opslaat, voor zoveel liter zuiver water zorgt en een hoge recreatieve meerwaarde heeft, dan is dat volgens velen zelfs een sterker argument om natuur in Vlaanderen te behouden, dan het aantal zeldzame soorten dat ze herbergt.

Mensen vertrekken nu eenmaal vaak van de vraag ‘What’s in it for me?’. Voor het ANB is de economische waardering echter enkel een bijkomend argument: betere natuur voor en met de samenleving en het behoud van de soortenrijkdom is onze centrale missie. Dat natuur ook sociaaleconomische effecten heeft, helpt om de relevantie ervan aan te tonen.”

9

© Yves Adams

De rugstreeppad en de hamster (zie hiernaast) zijn twee van de vele Rode Lijstsoorten in Vlaanderen.

Rode Lijsten krijgen groen licht Minstens een derde van alle diersoorten in ons land zijn uitgestorven, in gevaar of kwetsbaar. Welke dieren hebben bescherming nodig? Dat weten we dankzij de ‘Rode Lijsten’. Dat zijn SOS-lijsten voor bedreigde planten en dieren. Minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur Joke Schauvliege keurde recent een eerste reeks Rode Lijsten goed. Wat staat daar zoal in?

10

BELEID

Wat is een Rode Lijst?

Is een diersoort bedreigd of niet? En zo ja, in welke mate? Dat zijn de twee ­belangrijkste vragen waarop een Rode Lijst een antwoord geeft. Met de lijst kun je nagaan hoe het met een bepaalde soort gesteld is. Om in te schatten hoe zeer een soort bedreigd is, worden verschillende criteria gebruikt. Of de soort er al of niet op vooruitgaat en hoe omvangrijk de populatie vandaag is, zijn de twee belangrijkste. Elke soort wordt op basis van deze criteria in een categorie ingedeeld: van ‘uitgestorven’ en ‘met uitsterven bedreigd’, over ‘bedreigd’, ‘kwetsbaar’ en ‘zeldzaam’ tot ‘achteruitgaand’ en ­‘momenteel niet bedreigd’. Door gebrek aan gegevens kan een soort ook in de categorie ‘onvoldoende gekend’ opgenomen worden. Dit betekent echter niet dat ze niet bedreigd is.

Welke Rode Lijsten kent Vlaanderen?

Het concept van Rode Lijsten is bijna vijftig jaar oud. Het werd gelanceerd bij de publicatie van de Red Data Books van de World Conservation Union (IUCN) in 1966. In Vlaanderen kwamen de lijsten er vooral na 1990. Inmiddels zijn er Vlaamse Rode Lijsten voor 16 groepen dieren en planten, van zoogdieren, over loopkevers tot hogere planten. Het Soortenbesluit bepaalt dat deze Rode Lijsten voortaan elke tien jaar moeten worden geëvalueerd en aangepast.

Welke Rode Lijsten zijn recent goedgekeurd?

Dit voorjaar heeft minister Schauvliege de Rode Lijsten van dagvlinders, libellen, loopkevers, broedvogels, hogere planten en sprinkhanen en krekels goedgekeurd.

De goedkeuring van de Rode Lijst amfibieën en reptielen volgt vermoedelijk nog dit jaar.

Vooraleer de minister haar fiat kon geven, heeft het Instituut voor Natuur en Bos­ onderzoek (INBO) elke Rode Lijst gevalideerd. De wetenschappers van het INBO hebben nagegaan of de Rode Lijsten zijn opgesteld op basis van voldoende en betrouwbare gegevens. Een Rode Lijst opstellen is geen voorrecht van het ANB, natuurverenigingen of academici, maar mag door iedereen gebeuren.

Waarom is de goedkeuring belangrijk?

Vroeger waren Rode Lijsten louter indicatief. Vandaag vormen ze, eens ze zijn goedgekeurd, de wettelijke basis om specifieke maatregelen uit te werken op het terrein voor bepaalde soorten. In het Soortenbesluit staat dat de dieren en planten van goedgekeurde Rode Lijsten­, die uitgestorven, met uitsterven bedreigd, bedreigd, kwetsbaar of zeldzaam zijn, in aanmerking komen voor beschermingsprogramma’s. De Rode Lijsten zijn dus een belangrijk instrument om de biodiversiteit te versterken in Vlaanderen.

En: de natuur in Vlaanderen is een on-

losmakelijk deel van een groter geheel.

Vlaanderen ligt bijvoorbeeld op vogeltrekroutes, waardoor onze gebieden een belangrijke schakel zijn in de wereldwijde bescherming van vogels.

Hoe gaat het verder?

Het ANB zal nu eerst een shortlist maken van soorten die het dringendst een beschermingsplan nodig hebben. Dat zijn soorten die Europees belang hebben én in de categorie ‘met uitsterven bedreigd’ of ‘bedreigd’ opgenomen zijn.

Ook natuurverenigingen en andere organisaties kunnen samen met het ANB een soortbeschermingsplan opmaken. Na goedkeuring door de minister worden ze dan van kracht. Dat betekent dat er extra financiële middelen vrijkomen en acties worden ondernomen om de soort in kwestie te beschermen. Bij het uitstippelen van een beschermingsprogramma worden de plaatselijke actoren, zoals omwonenden, landbouwers, jagers, nauw betrokken.

Meer info: www.natuurenbos.be/rodelijsten

© Rollin Verlinde

Vlaamse soorten becijferd Recente schattingen geven aan dat er in België tussen de 40.000 en 50.000 soorten organismen voorkomen. Ongeveer 80 % daarvan tref je ook in Vlaanderen aan. Ongewervelde dieren zoals insecten en spinnen nemen het grootste aandeel voor hun rekening, namelijk 75 %. 24 % bestaat uit hogere planten en zwammen. Slechts 1 % zijn gewervelde dieren zoals zoogdieren, vogels, amfibieën en reptielen.

11

12

dag van het park

Van aha tot zen

Dag van het Park 2011 Een spinnentocht, een luxepicknick, miniatuurtuintjes, een groensafari …

Meer dan honderd steden en gemeenten hesen op 29 mei de vlag voor de 21ste editie van de Dag van het Park. Daar kwam heel wat volk op af. Het is duidelijk dat groen in de stad leeft, ook bij stadsbewoners. Geniet mee van het allereerste Dag van het Park-alfabet!

AHA Het Hasseltse AHA-project wil kunst tot bij de mensen brengen, met creatieve ingrepen die ervoor zorgen dat Hasselaren elkaar ontmoeten. Op de Dag van het Park lanceerde Hasselt het designproject ‘Picknick de Luxe’. Vanop designbanken op een twintigtal verborgen hoeken in de stad kun je een luxueuze picknick bestellen. De designers die een bank ontwierpen, zijn niet de minsten: Roel ­Vandebeek, Arne Quinze, Dirk Wynants, Bob Segers ... Dit stijlvolle smulfeestje in openlucht duurt nog tot 29 september. www.picknickdeluxe.be

Barbecuepark Het park Frankveld in Beersel, sinds 1994 officieel een park van de Vlaamse overheid, werd pas met 2,5 hectare uitgebreid. Het Frankveld is nu een groene oase van 10 hectare tussen Beersel en Drogenbos. Waterpartijen, zithoeken en wandel­wegen geven het park extra glans.

Je vindt er ook hoogstamfruitbomen en een bijzondere collectie esdoorns. Als kers op de taart kreeg het park ook twee

gloednieuwe barbecueruimtes. Sterrenchef Richard Hahn wijdde ze in.

Criminaliteit In en rond appartementsgebouwen komt minder geweld voor als er ­bomen in de buurt staan. Dat blijkt uit een studie­ uit 2001 dat in Chicago werd uitgevoerd. Gebouwen met groen worden tot de helft minder geviseerd door vandalen. Zelfs een beetje groen kan de criminaliteits­cijfers al doen dalen.

Dag van het Park (of wat dacht je?)

Het groene topevenement was dit jaar toe aan zijn 21ste editie. Het centrale thema was de heilzame werking van de natuur op de mens. Of kortweg: ‘Meer groen, ’t zou deugd doen!’

E

en schatkist met ideeën voor gemeenten Groenlab, een virtuele experimenteerruimte waarin experts uit allerlei disciplines aan de slag gaan met groen in de stad, leverde een schatkist aan stads-

groenvondsten op. Alle ideeën zijn gebundeld in het inspiratieboekje ‘Ideeën voor groenere steden en gemeenten in Vlaanderen’. Het is een mooie stimulans voor de gemeenten om zelf initiatieven te ontwikkelen. Het ANB wil hen hierbij ondersteunen. Het boekje kun je downloaden op www.natuurenbos.be.

Fietszoektocht.

Fietsen en groen, die twee gaan prima samen. Heel wat gemeenten organiseerden tijdens de Dag van het Park een fietszoektocht langs groene hoekjes en kantjes. Fietsen is niet alleen een heel efficiënte manier om nieuwe plekken te spotten. Fietsen in de stad is ook stukken gezonder dan met de auto naar de sportclub of bibliotheek te tuffen.

Groenambassadeur Vlaanderen heeft voortaan een echte groenambassadeur. Zij moet al wie met groen bezig is, samenbrengen, met hen ideeën uitwisselen en vernieuwende uitdagingen mee in de praktijk brengen.

13

© Roland Hermans

© Roland Hermans

Hof ter Leysen

Kampioen

Een derde van de totale Antwerpse spinnenfauna, 82 soorten in totaal, vind je in dit provinciaal Groendomein in de Metropool. Op de Dag van het Park stond hier een heuse spinnentocht op het programma. Speciale aandacht was er voor het ‘aeronautje’. Dit spinnetje duikt vaak op in Antwerpen en laat zich – raar maar waar – meevoeren met de wind om zich te verplaatsen.

Het nieuwe park Kerckwijk in Hamme werd tijdens de Dag van het Park officieel geopend. Boomverzorger en Belgisch kampioen boomklimmen Peter Vergote gaf er een demonstratie.

Wil je zelf meehelpen aan meer groen in de stad? Inverde organiseert het hele jaar door opleidingen over bos-, groen- en natuurbeheer.

Programma via www.inverde.be

Tuintjes hoeven niet groter te zijn dan een straattegel om de stad toch een andere aanblik te geven. Mechels wijkmanager Belinda Brams: “Het volstaat om één stoeptegel weg te nemen en die in te ruilen voor lavendel of kamperfoelie.

Je eigen gevel én de straat krijgen meteen kleur en geur.” Tijdens een geleide wandeling kregen geïnteresseerden groene tegelles op maat.

Joke Schauvliege

Mobiliteit

De Dag van het Park inspireerde de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en ­Cultuur tot ambitieuze plannen. Ze wil in 2020 Vlaanderen laten erkennen als groen stedengewest door UNEP, het milieu­ programma van de Verenigde Naties.

Is er een match mogelijk tussen groen in de stad en duurzame mobiliteit? Het is een van de paden die het ANB verder wil verkennen. Het concept van de Groene Halte (natuurwandelingen in combinatie met milieuvriendelijk vervoer), dat samen

Inverde

14

Lavendel

met de vervoersmaatschappij De Lijn werd uitgewerkt, kan daarbij inspireren.

Netwerken Het ANB zet in op sociale netwerken zoals Facebook en Twitter om evenementen­ als de Dag van het Park te promoten.

Neem een kijkje op onze Facebook­ pagina!

Outat El Hay Tijdens de Dag van het Park stond in Hasselt het uitwisselingsproject met de Marokkaanse zustersteden Missour en Outat El Hay centraal. Hasselt werkt al verschillende jaren met deze steden samen, onder meer rond harmonisch parken groenbeheer. Zo hielp de Limburgse hoofdstad haar Marokkaanse partners met hun groen­beheerplan. Gelijktijdig met het parkfeest in Hasselt­ vonden ook in de parken in ­Marokko festiviteiten plaats.

dag van het park © Roland Hermans

© Roland Hermans

Parkscan

Subsidies

Vlaanderen laboratorium

Vandaag nog toekomstmuziek, morgen misschien realiteit. De parkscan is een handig meetinstrument, dat de bezoekers van een park én hun wensen in kaart brengt. De resultaten kunnen worden gebruikt om het park meer op maat van de gebruikers te ontwikkelen. Heel wat steden zijn geïnteresseerd.

Alle Vlaamse steden en gemeenten kunnen nog tot 1 september 2011 een project indienen voor park- en groen­ beheer. Het ANB zet 500.000 euro opzij om projecten te steunen voor de aanleg of ­inrichting van groene ruimten. Per project is er een maximum subsidiebedrag voorzien van 150.000 euro.

Quality time

Tuinieren in potten

Dankzij experimenten zoals Groenlab kijkt het ANB door een andere bril naar stedelijk groen. Dat nieuwe perspectief moet helpen om vernieuwende groene stadsprojecten te organiseren in onze centrumsteden. Die rol van laboratorium voor stedelijk groen wil Vlaanderen de komende jaren blijven spelen.

Meer info op www.groenlab.com

Kwaliteitsvol groen is ontworpen, aangelegd en beheerd volgens de principes van harmonisch park en groenbeheer.

Het zorgt voor aantrekkelijke steden en dat resulteert dan weer in … quality time: relaxen, een babbel met de buren, wandelen, joggen, chillen, buitelen of rollebollen.

Een kleinschalige maar toch waardevolle manier om de stad groener te maken? Tijdens een workshop in Kortrijk kon je leren hoe en met welke groenten en planten je zelf aan de slag kunt. Of zoals stads­ architect Rudi Geerardyn het uitdrukt: “Kleine stapjes maken een groot verschil.”

Relaxen In het Maria-Hendrikapark in Oostende kon je tijdens een meditatieworkshop genieten van de rust van de natuur. Voel je helemaal zen in het park.

U was weer geweldig!

De Dag van het Park 2011 brak in alle opzichten records. Op meer dan honderd locaties in Vlaanderen werd het groen in de kijker gezet. Meer dan 100.000 mensen namen deel: een nooit gezien succes.

Dank aan alle partners en deelnemers!

Werk aan de winkel Hoe kan groen een prominentere plaats krijgen in de stad? Heb je een suggestie?

Het ANB wil zo veel mogelijk mensen mobiliseren om mee te denken. Mail naar liesbet.dekeersmaecker@lne.vlaanderen.be

Zonder Tuinieren zonder bestrijdingsmiddelen: het kan. Tijdens de ecotuindagen van Velt op 4 en 5 juni stelden 119 ecologische tuinen hun poortjes open. Ook in je stadstuin laat je de spuitbus beter achterwege: www.durftuinierenzonder.be

15

MIJN JOB IN DE NATUUR

Dirk Jordaens

© Tom Linster

• Leidde vroeger een bankkantoor in Wilrijk • Switch: ANB-directeur provincie Antwerpen

“Mensen coachen is mijn tweede natuur” Een bankdirecteur die de euro ruilt voor de natuur? Dirk Jordaens deed het zonder aarzelen. Sinds vorig jaar is hij provinciaal directeur voor Antwerpen. “Voor een buitenstaander is het contrast tussen bank- en natuursector misschien zwart-wit.

Voor mezelf is het verschil niet zo groot. Mensen coachen is mijn tweede natuur.”

Van bankdirecteur in Wilrijk naar provinciaal directeur van het ANB voor ­Antwerpen: het is een carrièreswitch die kan tellen­. Maar één die Dirk Jordaens zich een dik jaar later helemaal niet beklaagt.

Cliché “Vaak gaan mensen op zoek naar een andere job uit onvrede met de baan die ze hebben. Het werk is niet wat ze ervan verwacht hadden, het contact met de collega’s verloopt moeizaam… Voor mij ging dat cliché helemaal niet op. Ik was al twintig jaar lang, vanaf mijn 23ste, actief in de bankensector. De voldoening was er na al die jaren niet minder om.”

“Over de jaren heen kreeg ik meer verant-

16

woordelijkheid en moest ik een steeds grotere groep managen en aansturen.

We hadden met ons kantoor als een van de eerste de bankencrisis goed overleefd.

Maar toen zag ik dus die vacature bij het ANB. Met mijn profiel was ik wellicht een buitenbeentje. Maar ik was ervan overtuigd dat ik met mijn jarenlange achtergrond als manager een meerwaarde kon bieden. En gelukkig deelde het ANB die mening (lacht). Begin mei 2010 kon ik aan de slag.”

“Als provinciaal directeur is het in de eerste plaats mijn taak mensen te coördineren en coachen. Dat was vroeger ook zo. Een bankbediende of een beleidsmedewerker motiveren: dat maakt op zich niet zoveel verschil uit. Hét grote verschil is uiteraard

het onderwerp, de setting in de natuur.

Kunnen meewerken aan het natuurbeleid in Vlaanderen, dat geeft toch het gevoel met iets duurzaams bezig te zijn.”

Korstmossen “Ik ben bijvoorbeeld mateloos geïnteresseerd in korstmossen, een indicatorsoort voor luchtverontreiniging. Eigenlijk was ik mijn hele jeugd lang van plan om biologie te gaan studeren aan de universiteit. Tot ik het laatste jaar secundair les kreeg van een leraar Nederlands die het vak buitengewoon interessant kon brengen. Daardoor ben ik het jaar daarop Germaanse talen gaan studeren. Anders had mijn carrière misschien al veel vroeger bij het ANB kunnen beginnen.”

NATURA 2000

Vlaanderen staat aan de vooravond van de realisatie van de natuurdoelen. Een taak waarvoor het in elk Natura 2000-gebied rekent op de medewerking van velen: natuurverenigingen, land- en boseigenaars, jagers ... Eerder dan het wiel telkens opnieuw uit te vinden, houdt het ANB goede voorbeelden uit alle provincies tegen het licht. Om er uit te leren. Spoorzoeker presenteert een selectie.

André Lagois (69 jaar) bezit een privébos in Huldenberg. Hij vormde zijn populierenbos om tot een veel soortenrijker bos.

“Verbazingwekkend om te zien hoe je op een kleine lap grond voor de natuur het verschil maakt.”

“Ik heb een bos van ongeveer twee hectare groot. Niet spectaculair, maar ik ben er wel trots op”, zegt André Lagois. “Tot voor kort stond mijn bos vol met populieren. Maar de roestziekte heeft er over de jaren heen lelijk huisgehouden. Er zat in 2005 niets anders op dan de bomen te kappen en opnieuw te beginnen. Ik heb daarna op aanraden van de Bosgroep Dijle-Geteland geen populieren meer geplant. Hun natuurwaarde is niet bijster hoog en ik wil juist een bos waar het bruist van het leven. Gelukkig kon ik rekenen op de steun van de Bosgroep.”

Europees van belang “De Vlaamse Bosgroepen informeren ­eigenaars van een privébos over subsidie­

© Yves Adams

“Hout oogsten én de natuur beschermen? Kan allebei”

aanvragen, helpen hen bij houtverkopen of bij het opstellen van lastenboeken ...”, legt Jeroen Franssens, coördinator van de Bosgroep Dijle-Geteland uit. “Maar ze wijzen hen ook op het belang van een bos voor de natuur. De helft van de speciale beschermingszones is immers in privé-handen. Een groot deel daarvan zijn bossen. Eigenaars van een privébos kunnen dus wel degelijk de natuurdoelen helpen realiseren. Ik merk dat ze daar zelf vaak ook erg open voor staan. Alleen hebben ze er niet altijd de kennis voor. Ik vertelde André dat zijn bosje in de speciale beschermingszone ‘Dijlevallei’ ligt, een belangrijk gebied om de Europese biodiversiteit te beschermen, en dat hij met een aantal ingrepen kon helpen. Hij was meteen overtuigd.”

Kamsalamander en wespendief In 2009 plantte André Lagois zijn bos opnieuw aan. Zwarte els en Europese vogel­ kers voor het nattere gedeelte, es en

boskers voor de droge zones: uitsluitend inheemse soorten dus. Zulke bomen zijn goede biotopen voor zwarte specht en wespendief, twee vogels die sterk gebonden zijn aan het bos. Lagois legde bovendien een grote poel aan, waar de Europees beschermde kamsalamander en zeggekorfslak zich thuis voelen. Tot slot liet hij ook enkele dode populieren staan, waarin vleermuizen een uitstekende schuilplaats vinden. “Ik wilde vooral een mooi, gemengd inheems woud, en dat is goed gelukt. Dat ik op die manier de Europese natuur verbeter, geeft me een goed gevoel. Het bos is nog erg jong, dus het is nog te vroeg om al veel resultaat te zien. Maar de kiemen zijn er.

Bovendien kan ik nog altijd hout winnen uit mijn bos. Het ene sluit dus het andere niet uit.”

Meer info: www.natuurenbos.be/natura2000

17

18

© Yves Adams

Centerfold

Mokerslag voor gladde slang De gladde slang is één van de drie soorten slangen die in België en Nederland voorkomen. De andere twee zijn de adder en de ringslang. De gladde slang is een bedreigde diersoort. Door de brand op de Kalmthoutse Heide kreeg hij bovendien pas echt een klap. De heide is immers van bijzondere betekenis voor het dier. De voorbije jaren werden in het gebied veel kleinschalige beheermaatregelen genomen om het de gladde slang naar zijn zin te maken: er werden takkenbossen geplaatst, geulen en kleine waterpoelen gegraven … Lichtpuntje: zes gladde slangen werden uit de brand gered.

19

© Inverde

Grasgroene energie Werkt uw wasmachine straks op gras? Als het van het ANB afhangt wel.

In een consortium met andere partners coördineert het sinds april 2010 ‘Graskracht’: een vernieuwend project dat elektriciteit en warmte uit grasmaaisel put. Eén hectare grasland zou al volstaan voor wat een gezin jaarlijks aan elektriciteit verbruikt.

20

natuur en innovatie Vlaanderen telt tienduizenden hectaren grasland: in natuurgebieden, langs waterlopen, maar ook op wegbermen.

“Om de zoveel maanden moet dat gras gemaaid worden”, zegt Ruben Gybels van het OC-ANB. “Vandaag wordt het afgevoerd om het te composteren. Maar het is veel logischer en duurzamer om er eerst de energie uit te halen, voor er een bodemverbeteraar van te maken.”

Via biogas naar groene stroom Door grasmaaisel te vergisten, wek je biogas op. En met biogas kun je groene elektriciteit genereren. Dat is het uitgangspunt van Graskracht. Dat het idee ook technisch en economisch haalbaar is, wil het project aantonen. Het innovatieve ontwikkelingsproject, een initiatief van dertien Vlaamse partners, mag rekenen op Europese steun via het Europees fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO). Gybels: “We zoeken een antwoord op drie vragen: hoeveel energie kan het Vlaamse maaisel opleveren?

Is het procedé op lange termijn rendabel? En hoe zit het met de technische haalbaarheid? Vallen de resultaten mee, dan staat de deur open om het idee van energierecuperatie uit gras op een grotere schaal toe te passen.”

Minder CO2

waarvoor de houtsector weinig interesse toont. “Bij het beheer van onze natuuren bosgebieden blijft er soms resthout achter. Economisch en ecologisch gezien heeft dat momenteel weinig nut.

We willen nagaan of we dit resthout als ­hernieuwbare energiebron kunnen ­inschakelen. We zijn daarom partner in ‘Limburgs groen voor een groene economie’, een project dat wordt gesteund door het Milieu- en energietechnologie Innovatie Platform 2 (MIP 2). De technische kennis om hout om te zetten in groene energie is voorhanden, maar het economische plaatje blijft de grote onbekende. Er zijn ook nog teveel logistieke

“Elke hectare grasland is goed voor zo’n tien ton per jaar. Daarmee kan je aan de energiebehoefte van een gezin voldoen.” te schrijven aan de opwarming van de aarde. Door energie te recupereren uit de biomassa uit onze gebieden, helpen we de CO2-uitstoot te temperen. Het is een manier om de beheerresten van onze domeinen op een ecologisch betere manier in te zetten dan voordien. Dit project ligt dus helemaal in het verlengde van de missie van het ANB: meer, beter, samen.”

Energie uit takken Ook voor andere biomassastromen onderzoekt het ANB recuperatietoepassingen. Laagwaardig hout bijvoorbeeld,

© Inverde

Is er vraag naar grasenergie? En is er wel genoeg aanbod? Dat zit alvast goed. In Vlaanderen komen er steeds meer vergistingsinstallaties bij, waardoor de capaciteit voor grasverwerking toeneemt.

Het aanbod is zowat oneindig, want gras groeit erg snel. Elke hectare is goed

voor zo’n tien ton gras per jaar; dat is genoeg om aan de energiebehoefte van een gemiddeld gezin te voldoen.

“Het maaisel zal trouwens niet alleen uit natuurgebieden van het ANB komen”, zegt ­Gybels. “Ook Natuurpunt maait als terrein­beheerder grote hoeveelheden gras, net als het Agentschap voor Wegen en Verkeer, dat de bermen langs de wegen beheert.”

Waarom het ANB zoveel interesse toont?

Gybels: “Hernieuwbare energie is de toekomst, en moet de opwarming van het klimaat substantieel terugdringen. Dat veel planten- en diersoorten er vandaag op achteruitgaan, is onder andere toe

barrières. Samen met de projectpartners zoeken we methodes om het traject van oogst tot verbranding verder te optimaliseren.”

Klimaat, natuur en landbouw winnen Als we biomassa uit groene gebieden nuttig gebruiken, dan is dat niet alleen goed voor Vlaanderens energiebalans en voor het klimaat. Ook de natuur heeft er baat bij. Gybels “Achtergelaten maaisel heeft de neiging om planten te verstikken en rijkt de bodem met voedingsstoffen aan. Maar bepaalde natuurtypes hebben net een schrale bodem nodig.

Nadat het maaisel is vergist, blijft er een restproduct over, het digestaat. Dit kun je gebruiken om de bodem op andere plaatsen, bijvoorbeeld in landbouw­ gebied, te verbeteren. Redenen genoeg dus om het energiepotentieel van gras ernstig te nemen”, besluit Gybels.

Studiedag Graskracht Op 2 juli organiseren Inverde en Natuurpunt een thematische excursie in Herselt­. In het natuurgebied De Langdonken kunnen deelnemers maaidemonstraties volgen en de vergistingsinstallatie bezoeken. Op 25 november is er een wetenschappelijke studiedag in Gent.

Meer info vind je op www.graskracht.be of via www.inverde.be

21

Spoorzoeker laat het Internationaal Jaar van de Bossen niet zomaar voorbijgaan.

Een jaar lang zetten we in elke editie een ander bostype in de kijker. In dit nummer is het de beurt aan het duinbos.

duinbossen

Kromme, schots en scheefstaande bomen die amper hoger worden dan enkele meters. De nooit aflatende zeewind aan de Vlaamse kust geeft duinbossen een apart cachet. Weinig planten en dieren voelen zich aangetrokken tot dit zoute en winderige microklimaat. Met betoverende namen zoals bokkenorchis, duinsterretje en kardinaalsmuts is de biodiversiteit er dan ook een fenomeen.

22

Š Misjel Decleer

Kranig in de zeewind:

© Bernard Van Elegem

In de duinbossen vind je een mix van aangeplante boomsoorten voor: Corsi-

Lichte bossen De Duinbossen van De Haan zijn de bekendste plek in Vlaanderen waar duinbos te bewonderen is. Het natuurgebied strekt zich uit van De Haan tot Wenduine en is 152 hectare groot. De Duinbossen van De Haan bestaan niet alleen uit hoog opgaand bos. Er zijn ook open vlaktes met kaal zand en helmgras, mosduinen en duingraslanden. In de overgang van

Jaar van de Bossen

open ruimte naar gesloten bos ontwikkelt zich het typische duinstruweel, waar vogels zo tuk op zijn. Bij het beheer van zijn duinbossen streeft het ANB naar een structuurrijk, natuurlijk en licht bos.

Erop uit!

Ook in verschillende andere kuststeden zie je nog de restanten van aangeplante duinbossen: het Calmeynbos in De Panne­, het Hannecartbos in Oostduinkerke, het Blinkaertbos en de Zwinbosjes in Knokke. Wie de komende weken richting kust trekt en even aan de drukte wil ontsnappen, vindt hier een zee van rust.

Samen met Natuurpunt en de provincie West-Vlaanderen organiseert het ANB naar goede gewoonte ook deze zomer een campagne aan de kust, die onder meer deze plekjes in de schijnwerpers plaatst.

Meer info: www.natuurenbos.be/domeinen

©Rollin Verlinde

Braamsluiper en co

caanse den, grauwe abeel, populier, eik, es, linde, enzovoort. Geheel spontane bosvorming, meestal uit duindoornstruwelen, treedt in de Vlaamse duinen nog maar enkele tientallen jaren op. In deze natuurlijke duinbosjes tref je vooral ratel­populier, meidoorn en zomereik aan. Opvallend: in de duinbossen blijken paddenstoelen, zoals aardsterren, het erg goed te doen. Het overvloedige dode hout trekt holenbroedende vogelsoorten aan, zoals de middelste bonte specht. In de duindoornstruwelen voelen de nachte­gaal, de braamsluiper, de houtsnip en andere broedvogels zich dan weer in hun sas.

©Yves Adams

Wie duinen zegt, denkt aan zand en nog veel meer zand. Maar kustduinen zijn er in alle soorten en maten. Er bestaan stuifduinen, duingraslanden, mosduinen … Een zonderling is ongetwijfeld het duinbos, dat op de zandige bodem van duinen groeit. Duinbos is internationaal gezien een uniek bostype en ook in Vlaanderen is het een zeldzaamheid: natuurlijke duinbossen komen hier nauwelijks voor. Tot het eind van de achttiende eeuw was er van duinbos op de Vlaamse kustduinen zelfs helemaal geen sprake. Door ze decennialang intensief te gebruiken, waren de duinen schraal begroeid, voor bos was er geen plaats. Pas vanaf dan begonnen onze voorouders bomen aan te planten. Dat deden ze om de achterliggende vruchtbare poldergronden te beschermen tegen opstuivend zand. De duinbossen vormden een windscherm en hielden de zandgrond vast.

Zomertortel: bedreigd

Gekraagde aardster: zeldzaam

Kardinaalsmuts: exotisch

De zomertortel is een bijzondere duif, de enige die in de winter warmere oorden opzoekt. Zo opvallend schuw ze is voor mensen, zo prima voelt deze duif zich thuis in duindoornstruwelen. De zomertortel komt in heel Europa voor, maar de populatie is de jongste jaren sterk achteruitgegaan. Ze is een intensief bejaagde soort in landen rond de Middellandse Zee en staat op de Vlaamse Rode Lijst als ‘bedreigd’.

Van de meer dan twintig in Europa voorkomende soorten aardsterren, is de ­gekraagde de grootste. Het is een zeldzame buikzwam, die van mei tot november in duinbossen opduikt. De opvallende kraag ontstaat doordat een deel van de buitenwand van het vruchtlichaam losscheurt.

Door haar kleurrijke verschijning oogt de kardinaalsmuts exotisch. Toch behoort deze plant al honderden jaren tot het natuurlijke erfgoed van Vlaanderen.

Voor de mens is de kardinaalsmuts giftig, maar vogels zijn tuk op de oranje zaden.

De kardinaalsmutsstippelmot kan niet zonder: zij legt haar eitjes alleen maar op deze plant. De rupsen vreten de struik kaal en hullen ze in een waas van witte spinseldraden.

23

© Yves Adams

Vogels met een zendertje Het Limburgse Pijnven is één van de weinige plaatsen in Vlaanderen waar na zonsondergang de nachtzwaluw nog met zijn zangkunsten pronkt. De voorbije jaren nam de populatie er vermoedelijk zelfs toe. Het Pijnven is dan ook de ideale uitvalsbasis voor wetenschappelijk onderzoek over deze zeldzame broedvogel. Vrijwilligers brachten het voorbije jaar bij een aantal nachtzwaluwen een hoogtechnologisch zendertje aan. Dat moet het gedrag, de broedlocaties en de rustplaatsen van de nachtzwaluw ontsluieren.

De nachtzwaluw beroert al jaar en dag natuurliefhebbers in het Pijnven, met 1300 hectare het grootste boscomplex van Bosland. Al sinds de jaren 1990 ­proberen vrijwilligers de evolutie van de populatie in kaart te brengen: geen eenvoudige klus, weet Eddy Ulenaers van het ANB: “Er bestaan verschillende technieken om nachtzwaluwen te tellen, en elke methode leverde andere data op.

Met de oprichting van het plaatselijke

24

Platform Fauna & Flora in 2008 ontstond het idee om enkele vogels met een zendertje uit te rusten. Dat zou objectieve, betrouwbare informatie opleveren. In 2009 brachten we bij drie nachtzwaluwen een zendertje aan. Vorig jaar hebben we met de hulp van de K.U.Leuven maar liefst 10 zwaluwen op deze manier gevolgd. Het onderzoek is op een paar jaar tijd enkele versnellingen hoger geschakeld.”

Vinger aan de pols

NatuurBarometer Titanenwerk

Wie is de nachtzwaluw?

© Lars Soerink

Zeshonderd uur lang hebben vrijwilligers in totaal de levenswijze van nachtzwaluwen via de zendertjes in kaart gebracht.

Een titanenwerk, maar de resultaten zijn de moeite waard. “De belangrijkste conclusie? Dat onze kennis over het diertje eigenlijk jarenlang flink tekort is geschoten. We hebben de populatie bijvoorbeeld systematisch overschat. Door de nachtzwaluwen met zenders te volgen, werd duidelijk dat ze elk een veel groter territorium innemen dan gedacht. En dat ze elkaars leefgebied doorkruisen.

Dat was voor ons volkomen nieuw. Het ­onderzoek leverde ook nieuwe aanbevelingen op. Zo blijkt nu dat nachtzwaluwen vaak nog tot half augustus broeden.

De schoontijd (de periode tussen 1 april en 30 juni, waarin er niet in het bos mag worden gewerkt) zou dus beter worden aangepast op plaatsen waar de nachtzwaluw actief is. Ook extensief beheerde weilandjes blijken voor deze broedvogel erg belangrijk. Als we later een specifiek actieplan opstellen, kunnen we daar rekening mee houden.”

Algemene kenmerken

Gibraltar Het nachtzwaluwonderzoek kreeg onverwacht een internationale dimensie. Fervente Spaanse vogelliefhebbers vingen twee jaar op rij in de buurt van Gibraltar­ de frequentie op van een gezenderde nachtzwaluw uit het Pijnven.

Die was op weg naar Afrika om te overwinteren. “Aangezien de vertrekdatum uit Vlaanderen gekend is, kan men ook de reistijd berekenen. Daaruit bleek dat beide vogels de afstand van bijna 1900 kilometer in een twintigtal dagen overbruggen. De nachtzwaluwen vlogen trouwens niet toevallig richting de Straat van Gibraltar. Daar is de afstand naar Afrika­over zee het kleinst”, zegt Ulenaers.

Met de zwaluwzenders beschikt het ANB over spitstechnologische uitrusting, waar het zoveel mogelijk gebruik van zal maken. In een vervolgonderzoek zullen nachtzwaluwen op het Schietveld Meeuwen-Gruitrode gezenderd worden om te bestuderen hoe deze soort op de heide leeft.

• Typische zomervogel, die droge, open tot halfopen gebieden opzoekt.

• Zeldzame broedvogel.

• Met zijn grijze plunje valt deze vogel overdag nauwelijks op. Bij valavond daarentegen verraden de mannetjes hun aanwezigheid door hun bekoorlijke zang.

Verspreiding

In het begin van de twintigste eeuw telde Vlaanderen nog meer dan duizend broedparen, maar tot voor kort was de nachtzwaluw bijna verdwenen. De jongste jaren lijkt hij aan een comeback bezig.

Hoe beschermen?

Door geleidelijke overgangen tussen bos en heide te creëren, zandige, open plekken in te richten en de vogels rust te gunnen tijdens het broedseizoen geven beheerders de nachtzwaluw nieuwe kansen.

Eigenaardigheden

Een nachtzwaluw in de vlucht herken je meteen. Bij zijn jacht op insecten maakt de vogel de meest spectaculaire buitelingen.

Weetje: de familie van de nachtzwaluwen telt 92 soorten, maar is niet verwant met de zwaluw of gierzwaluw.

25

Š J. Agten

De Limburgse Duinengordel:

voor duinenspringers en zandavonturiers Het is een onverwacht zicht, daar in de schoot van Meeuwen-Gruitrode, Opglabbeek, Bree en Maaseik. In het landschap doemt de ene landduin na de andere op, zover het oog reikt.

De wind heeft hier over de eeuwen heen het zand tot machtige duinen opgehoopt, sommige tot dertig meter hoog.

Een heerlijke plek om te avonturieren.

26

Licht op Groen

Droge en natte heide De naam ‘Limburgse Duinengordel’ zet je enigszins op een verkeerd been. Het gebied is immers veel meer dan alleen duinen: de trotse zandheuvels wisselen af met vennen, heide en bos. Het ­domeinbos Ophovenderheide is misschien nog het beste voorbeeld van alles wat de wijde omgeving te bieden heeft. In een straal van enkele honderden meters tref je dichtbegroeide dennenbossen, landduinen, vennen, droge en natte heide, schrale graslanden en recente, jonge bosuitbreiding met loofhout. En zo geschakeerd het gebied, zo wonderlijk divers is ook de natuur. Met de grauwe klauwier, de gladde slang, de gevlekte witsnuitlibel, nachtzwaluw en de ­parelmoervlinder biedt de Duinengordel onderdak aan een schat aan zeldzame soorten, waarvan sommige zelfs Europees beschermd zijn.

Klimmen en ravotten De zandige duinen lijken wel gemaakt om te ravotten en te klimmen. Dat maakt ze tot een spannend en avontuurlijk gebied voor gezinnen met (jonge) ­kinderen en verenigingen. In de bivakzones van de Duinengordel slaan dan ook jaarlijks tal van jeugdverenigingen hun kamp op. Het avontuur lopen ze hier sowieso tegen het lijf. Het wandelnetwerk werd recent uitgebreid en telt nu twintig lusvormige wandelingen, goed voor in

“De zandige duinen lijken wel gemaakt om te ravotten en te klimmen. Het avontuur loop je er zeker tegen het lijf.” totaal 82 kilometer wandelwegen. De uitbreiding kwam er in het kader van het Europees project ‘Grenzeloos wandelen’.

Langs de wandelpaden ligt er ook een aantal speelbossen, waar kinderen uit de bol kunnen gaan. Helemaal mooi is dat de Limburgse Duinengordel in vogelvlucht maar enkele kilometers verwijderd is van dat andere ‘kroonjuweel’ van de streek: het Nationaal Park Hoge Kempen.

Een mooier combiticket voor een dagje uit in de natuur is moeilijk te bedenken.

Nieuw elan Samen met de gemeenten Bree, Opglabbeek, Maaseik en Meeuwen-Gruitrode

werkt het ANB een Duinengordel­project uit. Het doel: een visie en identiteit voor het gebied ontwikkelen, en de toegankelijkheid ervan verbeteren. Waar kunnen­ er nog speelbossen bijkomen?

Waar heeft de natuur extra bescherming nodig? Hoe is de biodiversiteit te verzoenen met het toeristische aanbod … Op 10 juni 2011 ondertekenden de partners een ­samenwerkingsovereenkomst

Meer info: www.natuurenbos.be/ophovenderheide en www.natuurenbos.be/oudsberg

© Yves Adams

De geschiedenis van de Limburgse Duinengordel, met 3000 hectare een van de grootste landduincomplexen van Vlaanderen, begint meer dan tienduizend jaar geleden. Tijdens de laatste ijstijd kreeg het Kempisch Plateau af te rekenen met enorme zandverstuivingen. Er vormden zich diepe laagten, waarin vennen ontstonden, en hoge zandafzettingen die als duinruggen boven het landschap uitstaken. Toen het warmer werd, ontwikkelden zich berken- en eikenbossen. In de middeleeuwen verarmde intensieve ontginning de bodem, waardoor alleen nog heide kon overleven. Door over­ begrazing door schapen begon het zand opnieuw te stuiven. Het duinenlandschap zoals we dat tot op vandaag kennen, kreeg vorm: van oost naar west een langgerekte keten van duinen, ongeveer 10 kilometer lang en 1 kilometer breed.

Wandeltip: De Oudsberg Het natuurreservaat De Oudsberg in de gemeente Meeuwen-Gruitrode is een zanderige landduin die zo’n 35 meter boven het Kempisch plateau uitsteekt. Ooit was de duin nog veel hoger, maar door bodemverstoring is ze de laatste twintig jaar een kopje kleiner geworden. Het natuurreservaat telt heel wat zeldzame planten- en diersoorten, zoals de boomleeuwerik­ en rode dopheide. Het Regionaal Landschap Kempen en Maasland heeft, samen met de partners, in het gebied bewegwijzerde paden aangelegd, die De Oudsberg in al zijn facetten toont.

27

© Bpost

Bpost bezegelt zorg voor de natuur Ongeveer drie miljard: zoveel brieven en pakjes gaan er jaarlijks door de handen van de Belgische postbodes. Het aantal postzegels dat het postbedrijf bpost verdeelt, is daar nog eens een veelvoud van. “Papier is onze reden van bestaan. En zonder bomen, geen papier. We kunnen dus niet anders dan respectvol met de natuur omgaan.” Bpost-CEO Johnny Thijs bezegelt zijn credo met een duidelijk engagement voor een duurzame bedrijfsvoering en … de Postzegel van het Woud.

28

Partner in beeld

“De Postzegel van het Woud wordt een echt collectors item.”

Bpost is een grote onderneming met meer dan 4000 bromfietsen, met ongeveer 1000 gebouwen die verwarmd moeten worden en 40.000 werknemers. Hoe kan zo’n groot bedrijf duurzaam ondernemen?

Johnny Thijs: “Eind 2009 hebben we ons geëngageerd om onze CO2-uitstoot tegen 2012 met 35 % te verminderen. In dezelfde periode wilden we ons energieverbruik met bijna 15 % terugschroeven.

Maar dankzij sensibiliseringsprogramma’s, sessies over eco-driving, groene energie en elektrische fietsen … halen we die cijfers vandaag al.”

Hoe past de zorg voor natuur en biodiversiteit daarin?

Johnny Thijs: “We behandelen jaarlijks miljoenen papieren brieven en pakjes.

Hoe je het draait of keert, dat zijn heel wat bomen. Vandaar dat we zelf het voorbeeld willen geven door massaal te kiezen voor een eco-verantwoord gebruik van papier. Om onze papieren voetafdruk te verkleinen, gebruiken we sinds 2010 papier dat ofwel gerecycleerd is, ofwel afkomstig is uit duurzaam beheerde bossen en het FSC-label draagt.

Zowel voor onze enveloppen als voor de postzegels. Daarmee zijn we in Europa de eerste postoperator die zo een voorbeeld stelt op gebied van eco-verantwoord papiergebruik. Om deze groene keuzes nog extra in de verf te zetten, nemen we dit jaar voor het eerst actief deel aan de

Week van het Bos, in samenwerking met het ANB.”

Bpost lanceert dan ook iets nieuws?

Johnny Thijs: “Dat klopt, al sinds 1956 geven de postoperatoren van een twintigtal Europese landen jaarlijks elk een speciale postzegel uit rond een thema. Voor 2011, het Internationaal Jaar van de Bossen, viel de keuze op het woud. We brengen midden september de Belgische Europazegel (de Postzegel van het Woud) uit, een ontwerp van de bekende stripauteur Renee Hausman. Daarmee trekken we enkele weken later naar het openingsevent van de Week van het Bos, in het Raspaillebos bij Geraardsbergen. We zullen daar een postkantoortje opzetten, waar natuurliefhebbers en postzegel­ verzamelaars enkel die dag de postzegel met een speciale stempel kunnen laten afstempelen. Een collectors item dus.

Bpost wil zo de natuursector aanspreken, terwijl het ANB op de groene interesse van verzamelaars kan rekenen. De eerste keer dat we samenwerken, maar meteen een mooie win-win.”

en planten gaan. De commissie die deze speciale postzegels uitgeeft, laat ook andere thema’s aan bod komen zoals cultuur en kunst. Maar de natuur steekt er bovenuit. Zo vind je in ons boek ‘Geweckt landschap’ meer dan 250 afbeeldingen van postzegels over de natuur: het vliegend hert, de vuursalamander, de relmuis ... De overbekende postzegels van vogels, geschilderd door André Buzin, zijn stuk voor stuk kunstwerkjes. De natuur toont zich in al haar rijkdom, ook op onze postzegels.”

Willen verzamelaars wel natuurpostzegels?

Johnny Thijs: “En of. Bpost geeft jaarlijks een honderdtal speciale postzegels uit.

Wat er op die postzegels staat, hangt voor een groot deel af van suggesties die we van buitenaf ontvangen. Wat opvalt, is dat heel wat voorstellen over dieren

29

fotowedstrijd

Buiten Beeld Fotograferen is schrijven met licht, zegt men wel eens. De zonovergoten lente van 2011 was voor natuurfotografen dan ook een dankbaar seizoen. Drie fonkelende foto’s tonen waarom.

© Arnout Zwaenepoel

Tintelend in de zon Een van de vaakst gespotte vlindersoorten in het voorjaar is zonder twijfel de smaragdlangsprietmot. Deze kleine dag­ actieve nachtvlinder heeft metaalachtige vleugels, die in het zonlicht schitteren als een edelsteen. De mannetjes kun je herkennen aan hun lange witte antennes en de ruige zwarte haardos op hun kop. Deze vlinder voelt zich het lekkerst in het bos, tussen april en mei. Maar ook in het Vloethemveld liet hij zich maar wat graag fotograferen door Arnout Zwaenepoel.

© Leander De Ceulaer

Nevel Het moet voor dag en dauw geweest zijn, toen Leander De Ceulaer in de Wingevallei zijn camera bovenhaalde. De nevel hangt nog boven de velden en geeft de foto een idyllische aanblik. Ook zin in zo’n ochtendlijk panorama? Het wandel­ netwerk Wingevallei met vertakkingen in Holsbeek, Rotselaar en Tielt-Winge is goed voor 180 km wandelplezier.

Zonnebad in de heide

© Hans De Schryver

De adder verwarmt zijn koude bloed door zich in de zon te installeren. Van zodra de lente in het land is, ontwaakt de adder uit zijn winterslaap en zoekt hij een zonnig plekje op. In Vlaanderen zijn de plaatsen waar de adder nog voorkomt op één hand te tellen. Het Groot Schietveld, waar Hans De Schryver dit beestje fotografeerde, kent de grootste adderpopulatie.

De fotografeerkriebels beet?

Ga je zelf vaak op stap met je camera in de Vlaamse natuur? Mail je favoriete foto in hoge resolutie (300 dpi op A4) naar webmaster.anb@vlaanderen.be met vermelding ‘Foto van de Week’. Wie weet prijkt jouw foto binnenkort op onze homepage of in Spoorzoeker. Vermeld zeker je naam en de plaats waar de foto genomen is.

31

Bijzzzzzondere gezinsuitstap Voel je wat voor straattheater en sprookjesverhalen, verkleedpartijen, knutselateliers en een stuifmeelrace? Doe dan op 7 augustus mee aan de zomerpicknick in het Antwerpse Rivierenhof. Centraal thema: bezige bijen in de natuur. Met deze picknick wil het Regionaal Landschap De Voorkempen aandacht vragen voor de bijen. Die kunnen wat extra aandacht best gebruiken, want door de versnippering van het Vlaamse landschap hebben ze het hard te verduren.

Enkel in een netwerk van bosranden, bermen en dreven kunnen zij standhouden en zich verspreiden.

© Dienst Voorlichting- stad Gent

Meer info: www.rldevoorkempen.be

Dagje natuur aan zee

© Marc De Vos

De Belgische kust is niet alleen een kolfje naar de hand van zwemmers en strandfanaten. Ze is ook een lappendeken van natuur. Ook dit jaar houden Natuurpunt en het ANB een zomercampagne om het brede publiek te laten kennismaken met de natuurrijkdom aan zee. In de grote natuurgebieden worden dagelijks zomerse wandelingen georganiseerd. Naast klassiekers als de Westhoek, de Blankaart en het Zwin heten ook minder bekende gebieden zoals Ter Yde in Oostduinkerke je welkom.

32

De nieuwe Kust- en Zeegids, die uitgegeven wordt in samenwerking met Natuurpunt en provincie West-Vlaanderen, geeft je een mooi overzicht van de eindeloze mogelijkheden van natuurbeleving in de kustregio. Net zoals de vertrouwde folder ‘Zomerwandelingen’ kun je de gids krijgen bij alle toeristische diensten en bezoekerscentra aan de kust.

Meer info: wouter.mortier@lne.vlaanderen.be

buiten adem

Vurig Vordenstein De Oranjerietuin Vordenstein in Schoten kleurt de komende maanden vurig rood.

De jaarlijkse tentoonstelling, georganiseerd door het ANB en Tuinpunt vzw, staat er dit jaar helemaal in het teken van rode bloemen: begonia’s, dahlia’s, amaranten, leeuwenbekjes, …

Meer info: www.natuurenbos.be/ vordenstein

Fietsen in het Peerdsbos Onder het motto ‘Huur eens een fiets’ kun je sinds april een tweewieler huren in het Peerdsbos. Daar zorgen de gemeente Brasschaat en het ANB voor. De pittoreske Bremdonkhoeve, eigendom van het ANB, is het ideale vertrekpunt voor leuke fietstochten door de Noordertuin van Antwerpen en verder. Je kunt zelfs tot aan de Kalmthoutse Heide fietsen.

Het Peerdsbos is gemakkelijk bereikbaar via openbaar vervoer en wagen. Achter de Bremdonkhoeve is een parking. Van daaruit kun je zorgeloos fietsen in de natuur tot aan de Kalmthoutse Heide en terug.

Meer info: www.huureenfiets.be en www.natuurenbos.be/fietsenverhuurpeerdsbos

Geen vogel, wel vleugels Tijdens het eerste weekend van augustus vormen het Vlaams Bezoekerscentrum De Otter en het natuurgebied de Blankaart opnieuw het decor voor een leuke, zomerse gezinshappening.

Alle gevleugelde dieren die geen vogel zijn, zoals vleermuizen en vlinders, staan dat weekend in de kijker.

Meer info: 051 54 59 48, www.otter.be.

© Inge Mesuere

© Dirk Chevalier

De tentoonstelling Vurig Vordenstein loopt nog tot en met 16 oktober 2011 in de oranjerietuin van het domein Vordenstein­ in Schoten. Je kunt de tentoonstelling dagelijks vrij bezoeken tijdens de openings­ uren van het park. Op zondag 31 juli zijn er tussen 10 en 16.30 uur doorlopend rondleidingen in de tuin.

33

Woudreuzen en levende beelden Bosland heeft sinds dit voorjaar zijn eigen woudreuzen: monumentale kunstwerken die her en der in het landschap opduiken. Met de hulp van leerlingen van lokale basisscholen, heeft kunstenaar Will Beckers de voorbije maanden hard gewerkt om op drie plaatsen een fascinerend sculptuur tot leven te wekken. Het gaat om zogenaamde living sculptures: kunstwerken gebouwd met levend organisch materiaal. De Boslandpartners willen hiermee de natuur en het bos dichter bij de mensen brengen. Er zijn educatieve programma’s voorzien en workshops voor kinderen. © Johan Agten

Meer info: dries.gorissen@lne.vlaanderen.be

Deze zomer kun je naar jaarlijkse gewoonte weer deelnemen aan een wandelzoektocht in De Panne. De derde editie van deze zoektocht start en eindigt aan de onthaalpoort De Nachtegaal. De vakantiezoektocht leidt je door verschillende natuurgebieden en langs architecturale pareltjes. In het kader van ‘100 jaar De Panne’ wordt het een speciale retro-uitgave.

Deelname aan deze zoektocht is volledig gratis en je kunt mooie prijzen winnen. De prijsuitreiking vindt plaats tijdens het Natuurfestival op zondag 2 oktober.

Meer info: www.vbncdenachtegaal.be © Toerisme Westerlo

© VBV De Nachtegaal

Wandel jezelf in de prijzen

Sprookjes beleven in Westerlo Hans & Grietje, Sneeuwwitje en de zeven dwergen, boskabouters … Je loopt ze allemaal tegen het lijf in het heringerichte sprookjesbos in Westerlo.

Ook de speeltuin werd vernieuwd. Tot 30 september kunnen groepen er een dag reserveren bij Toerisme Westerlo.

De vernieuwing van de speeltuin en het sprookjesbos is een onderdeel van het landinrichtingsproject de Merode, Prinsheerlijk Platteland.

Meer info: www.toerismewesterlo.be of tel. 014 54 54 28

34

buiten adem

De Nete van A tot Z Op zondag 21 augustus kun je ongeveer alles proeven wat de Kleine en Grote Nete te bieden hebben. Met het streekevenement KomeNete! zet het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, samen met onder meer het ANB, Natuurpunt en de Vlaamse Milieumaatschappij deze duo­ rivier in de kijker: welke vissen leven er in de Nete? Hoe smaakt een ‘Nete-eigen’ gerecht? Hoe werkt een vistrap?

Op al deze vragen krijg je een antwoord.

Meer info: www.rlkgn.be

Picknickplekjes om bij weg te dromen Niets heerlijker dan een zomers picknick in het frisse groen. Waar liggen de mooiste plekjes?

© Regionaal Landschap

Met je lief in Alden Biesen (Bilzen) De landcommanderij van Alden Biesen, gesticht door een Duitse ridderorde in de dertiende eeuw, is een groot kasteelcomplex, met een geschiedenis om duimen en vingers bij af te likken. Het idyllische Park van Alden Biesen, in beheer van het ANB en 43 hectare groot, nodigt uit om een flesje te kraken en samen te genieten van de rust. Je waant je er in een sprookje.

Met de kids naar de Abdij van Averbode

Bos in de buurt Het bosinfocentrum van het provinciaal domein Het Leen in Eeklo, goed voor meer dan 250 hectare bos, stelt een hele zomer lang zijn deuren open voor iedereen die de Vlaamse bossen een warm hart toedraagt. Bezoekers maken er uitgebreid kennis met het grootste bos van iedere provincie. Bij druilerig weer is deze tentoonstelling een mooi alternatief voor een fikse boswandeling. Die doe je toch gewoon de dag nadien?

Tot en met 28 augustus. Toegang is gratis.

Meer info: www.hetleen.be

Het grondgebied van Averbode, een deelgemeente van ­Scherpenheuvel-Zichem, is een en al bos en heide. De abdij, die majestueus uittorent boven het landschap, is het startpunt voor de vele natuurwandelingen in de omgeving. In de schaduw van dit eeuwenoude klooster kun je ook op krachten komen.

De dreef waarop de abdij uitgeeft, is een feest voor ijsjesfans.

De toeristen staan in de zomermaanden rijen dik voor de vele kraampjes van de ijsventers. Niet voor niets wordt deze dreef de ‘lekdreef’ genoemd.

Met vrienden langs Moervaart en Zuidlede De Moervaart en de Zuidlede zijn twee uitlopers van de Durme, in het Waasland. De omgeving is erg schilderachtig en heel wat watervogels houden zich hier schuil. Langs het water vind je eethuisjes en cafés. Budgetvriendelijk en o zo gezellig alternatief: spreid je deken en genieten maar.

35

HĂŠt startpunt voor een avontuur in het groen: de Vlaamse Bezoekerscentra Alle adressen op www.natuurenbos.be Vind het ANB ook op de sociale netwerken via www.facebook.com/natuurenbos www.twitter.com/natuurenbos