Herdenken, vieren, herinneren. Handreiking voor gemeenten.

Herdenken vieren herinneren

Handreiking voor gemeenten

Herdenken • vieren • herinneren

Inhoud 5

Voorwoord

7

Herdenken, vieren en herinneren in Nederland

11

4 en 5 mei

15

Herdenken in Nederland

19

Nationale Herdenking op 4 mei

25

Nationale Viering van de Bevrijding op 5 mei

29

Nationaal ComitĂŠ 4 en 5 mei

Herdenken vieren herinneren

Handreiking voor gemeenten

Voorwoord oor het jaar heen – vooral in de maanden voorafgaand aan 4 en 5 mei – bereiken het Nationaal

D

Comité 4 en 5 mei veel vragen over herdenken, vieren en herinneren. Deze vragen worden vooral gesteld door gemeenten en comités die betrokken zijn bij 4 en 5 mei. Het zijn vragen die gaan over de Nationale Herdenking op 4 mei en de Nationale Viering van de Bevrijding op 5 mei,

de Dag van de Vrijheid. Daarnaast gaat het ook om meer algemene vragen of vragen over herdenken Daarom maakt het Nationaal Comité 4 en 5 mei deze handreiking.

In de handreiking besteden we aandacht aan uiteenlopende onderwerpen. De geschiedenis van herdenken en vieren, van 4 en 5 mei, komt aan de orde, evenals de samenhang daartussen. We staan stil bij de grondslag van de Nationale Dodenherdenking en bespreken de verantwoordelijkheidsverdeling tussen de Rijksoverheid en het Nationaal Comité 4 en 5 mei en in afgeleide zin die tussen gemeenten en lokale comités. Ook meer praktische zaken, zoals het vlagprotocol, passeren de revue. Deze handreiking is daarmee vooral een naslagwerk voor iedereen die een rol vervult bij herdenken en vieren op lokaal niveau.

Zoals de Rijksoverheid zich verantwoordelijk voelt voor de borging van herdenken, vieren en herinneren in de samenleving, zo voelen – gelukkig – ook de meeste gemeenten zich verantwoordelijk voor de lokale verankering van deze thema’s. Op nationaal niveau is het Nationaal Comité 4 en 5 mei sinds 1987 belast met het, binnen landelijke kaders, geven van vorm en inhoud aan herdenken, vieren en herinneren. Lokaal zijn dat, onder auspiciën van de gemeenten, veelal 4 en 5 mei comités of Oranjeverenigingen. Het samenspel tussen beiden is daarbij van wezenlijk belang. Deze handreiking kan ook bij dat samenspel van betekenis zijn. ir. J.M. Leemhuis-Stout voorzitter Nationaal Comité 4 en 5 mei Amsterdam, april 2013

Herdenken, vieren en herinneren – 5 – Nationaal Comité 4 en 5 mei

van bepaalde groepen of gebeurtenissen. Een aantal onderwerpen komt daarbij regelmatig terug.

Herdenken, vieren en herinneren in Nederland

alverwege de jaren tachtig van de twintigste eeuw

Uitbreiding taken

maakte het kabinet zich zorgen over het draagvlak

In 2011 heeft het ministerie van VWS een aantal extra

voor en de continuïteit van de Nationale Herdenking op

taken op het gebied van herinneren overdragen aan het

4 mei en de Nationale Viering van de Bevrijding op 5 mei.

Nationaal Comité 4 en 5 mei. Deze taken leidden tot ver-

De bezorgdheid gold ook de mate van samenhang tussen

breding van het werkterrein van het comité. Herdenken

deze dagen. In november 1987 werd bij Koninklijk Besluit

en vieren zijn primair gerelateerd aan momenten, activi-

het Nationaal Comité 4 en 5 mei ingesteld.

teiten en rituelen die herinneren vorm geven. Dit herin-

H

neren kan evenwel op tal van manieren vorm krijgen.

Daarmee trok de regering ruim 42 jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog de verantwoordelijkheid voor zowel herdenken als vieren naar zich toe. Het Nationaal Comité 4 en 5 mei heeft de volgende taken:

• Het geven van richting aan de zingeving van herdenken en vieren;

• De organisatie van de jaarlijkse Nationale Herdenking op 4 mei;

• De

organisatie van de jaarlijkse Nationale Viering van

de Bevrijding op 5 mei;

‘Het is belangrijk de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog levend te houden en te borgen dat er op grond van de beginselen van ereschuld en bijzondere solidariteit blijvend betekenis wordt gegeven aan het verhaal van de oorlogsgetroffenen. Het belang van het levend houden van de herinnering geldt niet alleen voor (nabestaanden van) mensen die deze oorlog hebben meegemaakt, maar juist ook voor nieuwe generaties. Generaties van nu en

• Het voeren van een voorlichtingsbeleid dat tot doel heeft

later moeten betekenis kunnen geven aan alle facetten

de betrokkenheid bij en participatie aan herdenken en

van deze geschiedenis. De betekenis van het levend

vieren te vergroten;

houden van de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog

• Het

bevorderen van de afstemming van landelijke en

plaatselijke manifestaties.

ligt vooral in de relatie tot vraagstukken rond vrijheid, rechtsstaat en democratie. Het ministerie van VWS zorgt dat er een adequate infrastructuur is die dat mogelijk maakt.’

(Rijksbegroting 2011)

Herdenken, vieren en herinneren – 7 – Nationaal Comité 4 en 5 mei

Binnen de infrastructuur van herdenken, vieren en herinneren heeft het Nationaal Comité 4 en 5 mei een belangrijke taak. Het Nationaal Comité is geen doel op zichzelf, maar een middel om herdenken, vieren en herinneren, dat door de regering en het parlement als waardevol wordt geacht, in de samenleving te verankeren. Deze brede maatschappelijke verankering komt ook tot uiting in de brede samenstelling van het Comité. De leden van het Nationaal Comité worden per Koninklijk Besluit benoemd, op voordracht van de minister-president en de staatssecretaris van VWS.

Verantwoordelijkheden herdenken en vieren Het Nationaal Comité 4 en 5 mei is alleen verantwoordelijk voor de organisatie en het programma van de Nationale Herdenking bij het Nationaal Monument in Amsterdam op 4 mei. Gemeenten of lokale 4 en 5 mei comités dragen verantwoordelijkheid voor andere herdenkingen die in het land op 4 mei en andere data worden georganiseerd.

Het Nationaal Comité 4 en 5 mei wil wel, zoals in zijn missie is verwoord, richting geven aan herdenken, vieren en herinneren en mensen inspireren en verbinden. Organisatoren van deze herdenkingen kunnen bij het comité terecht voor adviezen over vorm, opzet en invulling van

Herdenken, vieren en herinneren – 8 – Nationaal Comité 4 en 5 mei

de herdenking.

Het Nationaal Comité 4 en 5 mei is ook verantwoordelijk voor de Nationale Viering van de Bevrijding. Sinds 1996 bestaat 5 mei uit drie verschillende onderdelen. Het ochtendprogramma met als centraal onderdeel de 5 meilezing, wordt ieder jaar samen met een andere provincie georganiseerd. Het comité coördineert de veertien provinciale Bevrijdingsfestivals en organiseert het 5 meiconcert als afsluiting van 5 mei. Dit concert wordt bijgewoond door het staatshoofd en de minister-president.

Zoals de rijksoverheid zich verantwoordelijk voelt voor het nationale en zorgt voor borging, geldt dat de gemeenten zich verantwoordelijk moeten voelen voor het lokale.

Vrijwel alle gemeenten hebben herdenkingen, monumenten die herinneren aan lokale oorlogsgeschiedenis en scholen die aandacht besteden aan 4 en 5 mei. Gemeenten hebben hierbij een belangrijke maatschappelijke taak en kunnen hieraan een positieve bijdrage aan- leveren.

4 en 5 mei Herdenken op 4 mei en vieren op 5 mei kunnen rekenen op een groot draagvlak van de Nederlandse bevolking. 4 en 5 mei zijn door particulier initiatief en zonder bemoeienis van de Rijksoverheid ontstaan.

Gemeenten speelden hierbij een belangrijke rol. Voor herdenken en vieren bestond kort na de oorlog een aantal richtlijnen. Dit waren echter geen voorschriften. Iedereen kon op eigen wijze invulling geven aan de lokale herdenking of viering. regering de regie over 4 en 5 mei naar zich toe en stelde

Al tijdens de Tweede Wereldoorlog vonden op verschillende

het Nationaal Comité 4 en 5 mei in. Sinds 1988 vindt de

plaatsen in het land de eerste herdenkingen van oorlogs-

Nationale Herdenking in Amsterdam, net als de meeste

slachtoffers plaats bij kleine geïmproviseerde monumenten.

herdenkingen op 4 mei, plaats om 20.00 uur. Door de

Na de oorlog is 5 mei aangewezen als dag om de

invulling van 4 en 5 mei te beleggen bij één organisatie

bevrijding van de Duitse en Japanse bezetting te herdenken.

wilde de overheid beide dagen voor de toekomst borgen1.

Omdat het verzet vond dat eerst de doden herdacht moesten worden voordat de bevrijding gevierd kon

Unieke traditie

worden, is de herdenking ontstaan aan de vooravond

In het verleden is verschillende keren gesuggereerd om 4 en

van de viering van de bevrijding. Bij het ontstaan van 4

5 mei samen te voegen of om 5 mei samen te voegen

en 5 mei heeft het particulier initiatief een grote rol

met Koninginnedag. Het bestaansrecht van 4 en 5 mei

gespeeld. Beide data zijn historisch bepaald; ze hangen

wordt inmiddels niet meer betwist; het draagvlak voor

samen met het moment van de capitulatie van de Duitse

herdenken en vieren is al jarenlang groot en constant. In-

bezetter van Nederland op 5 mei 1945. Het gehele

middels hebben 4 en 5 mei nadrukkelijk elk hun eigen ac-

Koninkrijk der Nederlanden was echter pas bevrijd op 15

cent. Op 4 mei staan we stil bij de oorlogsslachtoffers,

augustus 1945, toen de Japanse bezetter van Neder-

op 5 mei staat de vraag centraal hoe we vandaag de dag

lands-Indië zich overgaf en de Tweede Wereldoorlog ten

omgaan met vrijheid en bij kunnen dragen aan vrijheid

einde was.

en vrede elders in de wereld. 4 en 5 mei horen bij elkaar als de dag bij de nacht; een unieke Nederlandse traditie.

In 1946 wees de rijksoverheid 4 en 5 mei aan als de dagen waarop Nederland respectievelijk herdenkt en viert. Sinds

Herdenken op 4 mei en vieren op 5 mei zijn evenwel niet statisch, maar blijvend in ontwikkeling.

begin jaren zestig vindt de Nationale Herdenking, in aanwezigheid van het staatshoofd, om 16.00 uur plaats

Andere landen

bij het Nationaal Monument op de Dam in Amsterdam.

De Nederlandse traditie om op twee aparte momenten te

Deze herdenking werd tot 1987 georganiseerd door een

herdenken en vieren is bijzonder. Nederland was neutraal

privaat comité. 5 mei werd om de vijf jaar groots gevierd.

tijdens de Eerste Wereldoorlog en kende vóór de Tweede

De organisatie van deze dag was in handen van een

Wereldoorlog geen traditie van herdenken. Diverse landen

comité dat van rijkswege werd ingesteld. In 1987 trok de

hadden een dergelijke traditie reeds sinds de Eerste Wereld-

Herdenken, vieren en herinneren – 1 1 – Nationaal Comité 4 en 5 mei

Traditie van onderop ontstaan

Herdenken, vieren en herinneren – 1 2 – Nationaal Comité 4 en 5 mei

39

In welke mate

In hoeverre

vindt u het

vindt u het

belangrijk dat jaarlijks

belangrijk

op 4 mei wordt

dat jaarlijks

stilgestaan bij

5 mei wordt

oorlogsslachtoffers

gevierd

(n=925)

(n=925)

oorlog. De datum van hun dodenherdenking is door de

schrijft voor dat de vlaggen op 4 en 5 mei op gebouwen

Eerste Wereldoorlog bepaald. De veelal militaire slachtoffers

van de rijksoverheid uithangen; lokale overheden wordt

van daaropvolgende oorlogen en vredesoperaties worden

gevraagd de vlaginstructie te volgen. Burgers zijn niet

gemeenschappelijk op diezelfde datum herdacht. Deze

verplicht om te vlaggen; het is immers een instructie en

herdenkingen hebben gezien hun oorsprong (de Eerste

geen gebod. Uit het Nationaal Vrijheidsonderzoek 2012

Wereldoorlog) vaak een sterk militair karakter. Slachtoffers

blijkt dat een derde van de bevolking op 4 en 5 mei vlagt.

van de Sjoa worden in andere landen apart herdacht. In Nederland worden alle Nederlandse oorlogsslachtoffers –

Winkeltijdenwet | De Winkeltijdenwet verplicht alle winkels

militairen en burgers – in gezamenlijkheid op 4 mei her-

om op 4 mei vanaf 19.00 uur te sluiten. Op veel plaatsen

dacht; het accent ligt daarbij niet op militairen.

wordt om 20.00 uur twee minuten stilte in acht genomen. Het Nationaal Comité 4 en 5 mei roept bedrijven

4 en 5 mei: wat ligt vast?

en brancheorganisaties op om 20.00 uur stil te zijn en

De invulling van 4 en 5 mei, noch hetgeen wij herdenken

te herdenken. Ook in de meeste openbare gelegenheden

op 4 mei, is vastgelegd in wetgeving. Ondanks dat geen

wordt twee minuten stilte in acht genomen. Openbaar

dwingende voorschriften bestaan over de invulling van

vervoer staat twee minuten stil, op de snelweg mag je je

4 en 5 mei, zijn er wel richtlijnen en daarmee houvast.

auto stil zetten om te herdenken en in vliegtuigen van

Deze gaan vooral over een aantal meer formele aspecten

Nederlandse luchtvaartmaatschappijen worden de twee

van 4 en 5 mei.

minuten stilte eveneens aangekondigd. Gemeenten kunnen horecaondernemers en lokale vervoersbedrijven aan-

Vlagprotocol

| In de vlaginstructie die de rijksoverheid

sporen om de twee minuten stilte in acht te nemen. In

heeft uitgevaardigd, staat vermeld hoe het vlagprotocol

de Winkeltijdenwet staat niets vermeld over de openings-

voor 4 en 5 mei luidt. Op 4 mei hangt de Nederlandse

tijden van winkels op 5 mei.

driekleur uit eerbied voor oorlogsslachtoffers vanaf 18.00 uur tot zonsondergang halfstok. Tijdens de herdenking

5 mei als nationale feestdag

| Sinds maart 1982 is 5 mei

kunnen andere vlaggen, zoals de gemeentevlag, eveneens

een algemeen erkende feestdag geworden, net als tweede

halfstok worden gehangen. Voor 5 mei geldt dat gevlagd

kerstdag, tweede paasdag, Pinksteren en Hemelvaart.

wordt met de Nederlandse driekleur in top. De vlaginstructie

In 1990 heeft 5 mei ook de status van nationale feestdag

gekregen. In Nederland kennen we twee nationale feest-

Oorlogsmonumenten | Gemeenten hebben tevens een ver-

dagen: Koningsdag en 5 mei. Met uitzondering van Ko-

antwoordelijkheid voor het beheer en behoud van oor-

ningsdag, nieuwjaarsdag en 5 mei komen alle overige

logsmonumenten. Die staan immers veelal op gemeen-

feestdagen voort uit de christelijke traditie.

tegrond. Goed beheer en behoud is een voorwaarde voor het voortbestaan van deze plaatsen die een belangrijke

Vrije dag

rol spelen bij herdenkingen. Oorlogsmonumenten kunnen ook onderwerp van discussie worden wanneer ze aan-

een vrije dag is. Feestdagen en vrije dagen worden in

gepast of verplaatst (moeten) worden. Ingrepen aan

Nederland bij cao geregeld. In bepaalde cao’s, zoals de

oorlogsmonumenten kunnen gevoelig liggen. Het is dan

cao voor rijksambtenaren, is 5 mei als een jaarlijkse

ook belangrijk dat binnen de gemeente gezocht wordt

vrije dag opgenomen. In andere cao’s is 5 mei eens per

naar een zo groot draagvlak bij hen die zich betrokkenen

vijf jaar een vrije dag en in weer andere cao’s is niets

voelen bij het monument. Bij het Nationaal Comité

vastgelegd over 5 mei. Als geen afspraken zijn gemaakt

kunnen gemeenten en andere organisaties advies krijgen

of als er geen cao is, beslist de werkgever. De wijze

over het beheer en behoud van oorlogsmonumenten.

waarop Bevrijdingsdag nu wordt georganiseerd maakt het in principe voor iedereen mogelijk om op een of

Draagvlak en aanwezigheid | Kenmerkend voor lokale her-

andere wijze mee te doen. Uit het Nationaal Vrijheids-

denkingen is dat elke herdenking deels vaste nationale

onderzoek blijkt dat de meivakantie hiervoor geen be-

elementen en deels eigen gekozen elementen bevat.

lemmering is.

Voor elke herdenking is het belangrijk dat voor de opzet en invulling draagvlak bestaat bij de direct betrokkenen

Herdenken en vieren ook op zondag | De traditie van her-

en nabestaanden uit de lokale gemeenschap. De aanwe-

denken op 4 mei en vieren op 5 mei is al snel na de

zigheid van het gemeentebestuur bij de herdenking en

oorlog ontstaan. In eerste instantie werd wel geschoven

de viering is daarbij van belang.

met de datum in verband met de zondagsrust of sjabbat.

Het besluit om de Nationale Herdenking en de Nationale

1

In het boek Breekbare Dagen, 4 en 5 mei door de jaren heen van

Viering van de Bevrijding altijd plaats te laten vinden op

Jolanda Keesom (2012) is de geschiedenis van 4 en 5 mei sinds

4 en 5 mei werd in 1968 door de regering genomen,

de Tweede Wereldoorlog beschreven.

omdat voor verschillende religieuze groeperingen de rustdag op een andere dag in de week valt. Het Nationaal Comité 4 en 5 mei houdt zich bij de organisatie van de Nationale Herdenking en de Nationale Viering van de Bevrijding aan het besluit uit 1968.

Lokale oorlogsgeschiedenis Burgemeester Lucas Bolsius van Amersfoort: “Een les voor elke nieuwe bestuurder: zorg ervoor dat je de lokale geschiedenis kent. Zo was Amersfoort in mei 1940 nagenoeg een spookstad, als gevolg van een grootscheepse evacuatie. Als ik bij 60-jarige huwelijken inwoners spreek, komt dat nog regelmatig boven.”

Herdenken, vieren en herinneren – 1 3 – Nationaal Comité 4 en 5 mei

| Het feit dat 5 mei een nationale feestdag is

betekent niet automatisch dat het ook voor iedereen

Herdenken in Nederland

Verschillende herdenkingen Door het jaar heen worden veel historische gebeurtenissen

Betrokken bij herdenken

herdacht: de herdenking van de Februaristaking op 25

“Nog elk jaar komen veteranen naar Arnhem om de

februari, de herdenking van het bombardement op Rot-

slag te herdenken”, vertelt Pauline Krikke, burge-

terdam op 14 mei of de herdenking van de razzia in

meester van Arnhem. “Sommigen van hen leven

Putten op 2 oktober. Ook zijn er herdenkingen waarbij

van jaar tot jaar, met de hoop dat ze de volgende

stilgestaan wordt bij een specifieke groep, zoals Joodse

herdenking weer kunnen bijwonen. Besef wel: ze

vervolgingsslachtoffers op Jom Hasjoa, de oorlogsslacht-

waren indertijd minimaal zo’n 17 jaar oud. Nu zijn ze

offers van de voormalige kampen Ravensbrück, Dachau

gemiddeld 85 jaar. Enerzijds zie je hun groep dan

of Buchenwald, slachtoffers van Sinti- en/of Roma-ver-

ook kleiner worden. Anderzijds zie je verjonging: fa-

volgingen of slachtoffers van Japanse kampen.

milieleden van veteranen nemen ‘de fakkel’ over.”

Eveneens drukbezocht zijn de lokale herdenkingsbij-

Deze herdenkingen worden bijgewoond door mensen die

eenkomsten op 4 mei en – op Bronbeek – rond 15

veelal een persoonlijke betrokkenheid hebben bij het on-

augustus. “Ook daar zijn de emotie en betrokkenheid

derwerp of de groep. Voor hen is die ‘eigen’ herdenking

onverminderd groot”, stelt Krikke vast.

de belangrijkste herdenking en voor hen is de Tweede Wereldoorlog dé oorlog. Door de afstand in tijd hebben de meeste Nederlanders een minder directe en persoonlijke

Verschillende herinneringen en monumenten

band met bepaalde aspecten van de geschiedenis van de

De herinneringen aan en de omgang met de Tweede We-

Tweede Wereldoorlog. Uit het Nationaal Vrijheidsonderzoek

reldoorlog zijn niet statisch maar steeds in ontwikkeling.

blijkt dat een toenemend aantal Nederlanders op 4 mei

Direct na de oorlog stond herdenken in het teken van

stilstaat bij oorlogsslachtoffers in het algemeen en niet

verzetsstrijders en militairen. Langzamerhand veranderde

alleen bij slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog.

dit en ontstond aandacht voor de Jodenvervolging. Weer later kwam er ook aandacht voor de slachtoffers van de oorlog in Nederlands-Indië, dwangarbeiders, vredesmissies en Sinti en Roma. Deze ontwikkeling is eveneens terug te zien in oorlogsmonumenten.

Herdenken, vieren en herinneren – 1 5 – Nationaal Comité 4 en 5 mei

De Nationale Herdenking op 4 mei is de algemene herdenking van Nederlandse oorlogsslachtoffers.

In bijna iedere gemeente vindt op 4 mei een herdenking plaats. Daarnaast vinden door het jaar heen tal van specifieke herdenkingen plaats met aandacht voor een bijzondere (lokale) historische gebeurtenis of een specifieke groep oorlogsslachtoffers. Deze herdenkingen vinden plaats van september, de bevrijding van Zuid-Nederland, tot 15 augustus, het formele einde van de Tweede Wereldoorlog in Zuidoost-Azië en ook voor Nederlands Indië. Al deze herdenkingen en herinneringen komen samen op 4 mei bij de Nationale Herdenking.

Nationale Herdenking 4 mei

왖

Herdenken, vieren en herinneren – 1 6 – Nationaal Comité 4 en 5 mei

..

ee

ne

ige

n s Ned pe erl cif an i ek d e e h rs eri zon nn de eri r ng

....

bu

rg burg ver ero ero vol or log orlo ging .... s ... g sg etr sge slac tro hto off ff en f en ene fers Ne n E ur de o r ve land pa rze s-I tsd nd ië ee lne me ko mi rs op l va ard itaire n ijp ers on ee l .... ..

alle groepen komen hier samen

Veel mensen hebben geen specifieke ervaring

Diverse groepen oorlogsgetroffenen her-

met of herinnering aan de Tweede Wereld-

denken tijdens meer dan twintig bovenre-

oorlog, echter de meeste Nederlanders voe-

gionale herdenkingen gedeelde ervaringen

len zich wel betrokken bij herdenken.

op een speciale dag in het jaar. Deze herdenkingen worden georganiseerd door eigen

De Nationale Dodenherdenking op 4 mei

organisaties van oorlogsgetroffenen.

is voor hen dé herdenking. Deze mensen denken bij het begrip oorlog niet alleen

Voor ieder van deze persoonlijk betrokken

aan de Tweede Wereldoorlog, maar ook of

groepen is de eigen herdenking dé herden-

vooral aan actuele oorlogen.

king. De Tweede Wereldoorlog is voor hen dé oorlog.

In ons land zijn meer dan 3.500 oorlogsmonumenten op-

is de herdenking van de capitulatie van Japan en het

gericht. Daaronder zijn diverse algemene monumenten

officiële einde van de Tweede Wereldoorlog op 15 augustus.

die herinneren aan de Tweede Wereldoorlog of aan de

Tijdens deze herdenking wordt stilgestaan bij de slachtoffers

bevrijding. Maar veel monumenten herinneren een spe-

van de oorlog in het voormalige Nederlands-Indië en

cifieke groep mensen of een bepaalde gebeurtenis, soms

Zuidoost-Azië

verbonden met de plek waar het monument staat. Elk dorp en elke stad heeft zijn ‘eigen’ monument(en). Alleen al in Amsterdam staan meer dan 150 monumenten.

Deze twee herdenkingen worden georganiseerd door respectievelijk het Nederlands Auschwitz Comité en de Stichting Herdenking 15 augustus 1945. Het Nationaal

Twee bijzondere herdenkingen

Comité biedt beide vrijwilligersorganisaties ondersteuning

Twee jaarlijkse herdenkingen in ons land nemen een bij-

bij de organisatie van de herdenkingen.

zondere plaats in. De ene is de internationale Holocaust Memorial Day (rond 27 januari, voorheen de Auschwitzherdenking) waarop wereldwijd, in navolging van de oproep van de Verenigde Naties uit 2005, wordt stilgestaan bij de vervolging van Joden, Sinti en Roma tijdens de Tweede Wereldoorlog. De tweede bijzondere herdenking

Herdenken, vieren en herinneren – 1 7 – Nationaal Comité 4 en 5 mei

Nationale Herdenking op 4 mei 4 mei is de dag waarop we in het hele land alle Nederlandse oorlogsslachtoffers herdenken. Het gaat daarbij zowel om de Nederlandse oorlogsslachtoffers die zijn omgekomen tijdens de Tweede Wereldoorlog als om degenen die zijn omgekomen in oorlogen en vredesoperaties waar Nederland bij betrokken was na de Tweede Wereldoorlog. De slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog blijven echter de basis van de herdenking.

accent leggen. Binnen een gemeente vinden vaak meerdere

De herdenking op 4 mei in Amsterdam bij het Nationaal

herdenkingen plaats bij verschillende monumenten. Ook

Monument op de Dam, in aanwezigheid van het staats-

vinden op 4 mei herdenkingen plaats op bijzondere lo-

hoofd, een vertegenwoordiging van de Staten-Generaal,

caties, zoals in de voormalige kampen Westerbork, Vught

de Rijksministerraad en tal van andere autoriteiten, is

en Amersfoort, maar ook in de Hollandsche Schouwburg

een bevestiging van het nationale karakter van de her-

in Amsterdam.

denking op 4 mei. Het draagvlak voor 4 mei is al jaren groot en constant. Uit het Nationaal Vrijheidsonderzoek

Naast herdenkingen worden op 4 mei ook andere activiteiten

blijkt dat meer dan tachtig procent van de bevolking het

georganiseerd. Een voorbeeld van een nieuwe activiteit

belangrijk vindt dat op 4 mei stil wordt gestaan bij de

op 4 mei is Theater na de Dam. Na de herdenking worden

oorlogsslachtoffers. Voorts is ongeveer tachtig procent

in diverse Amsterdamse theaters voorstellingen gepro-

van mening dat de herdenking ook in de toekomst door

grammeerd met aan 4 mei gerelateerde thema’s. Het

moet gaan.

project is zo succesvol dat het ook in andere steden navolging zal krijgen. Een ander voorbeeld van een activiteit

Mensen kregen op heel verschillende wijzen te maken met

op 4 mei is het herdenkingsconcert dat Bevrijdingspop

de Tweede Wereldoorlog, afhankelijk van wie ze waren,

Haarlem op 4 mei na 20.00 uur organiseert in de Haar-

waar ze voor stonden, wat ze deden of waar ze woonden.

lemmerhout.

Al die verschillende ervaringen worden weerspiegeld in diverse herdenkingen door het jaar heen. Tijdens de Na-

Wie herdenken we?

tionale Herdenking op 4 mei komen al die verschillende

Tijdens de Nationale Herdenking op 4 mei herdenken we

ervaringen samen en worden de doden gemeenschappelijk

ruim 250.000 Nederlandse oorlogsslachtoffers. Buiten-

herdacht.

landse slachtoffers of daders herdenken we niet. Het memorandum (de tekst waarin is vastgelegd wie we her-

Uit het Nationaal Vrijheidsonderzoek blijkt dat in bijna alle

denken op 4 mei) is bewust algemeen geformuleerd om

gemeenten op 4 mei wordt meegedaan aan de Nationale

alle verschillende (groepen) Nederlandse oorlogsslacht-

Herdenking. Daarbij wordt stilgestaan bij de herinneringen

offers in te sluiten. Voor allen die achterbleven, is het

aan de Tweede Wereldoorlog in het algemeen en bij de

persoonlijke verdriet om de doden immers even groot.

doden en de gebeurtenissen in de eigen gemeente in het bijzonder. Elke gemeente kan daarbij een eigen

Herdenken, vieren en herinneren – 1 9 – Nationaal Comité 4 en 5 mei

4 mei in het land: één nationaal moment

Het memorandum luidt als volgt:

Sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog | Al voor

Tijdens de Nationale Herdenking herdenken wij allen

de inval van nazi-Duitsland in Nederland zijn Nederlanders

– burgers en militairen – die in het Koninkrijk der

omgekomen als gevolg van de Tweede Wereldoorlog.

Nederlanden of waar ook ter wereld zijn omgekomen

Die begon tenslotte al op 1 september 1939. Ook deze

of vermoord sinds het uitbreken van de Tweede

slachtoffers worden herdacht.

Wereldoorlog, in oorlogssituaties en bij Omgekomen of vermoord | Tijdens de Tweede Wereldoorlog

vredesoperaties.

zijn velen omgekomen door oorlogshandelingen. Joden, Herdenken we ‘allen’ | Het woord ‘allen’ in het memorandum

Roma en Sinti zijn tijdens de oorlog vervolgd en vermoord

is bedoeld om te accentueren dat de herdenking betrekking

simpelweg om wie zij waren. Met het woord vermoord

heeft op zowel militairen als burgers.

wordt dit doelbewuste moorden aangeduid.

Herdenken, vieren en herinneren – 2 0 – Nationaal Comité 4 en 5 mei

Waar ook ter wereld

| De zinsnede ‘waar ook ter wereld’

Oorlogssituaties en vredesoperaties | Op 4 mei herdenken

heeft betrekking op het feit dat de meeste Nederlanders

we ook Nederlandse militaire slachtoffers die in oorlogen

tijdens de Tweede Wereldoorlog elders in de wereld zijn

en conflicten na de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen.

omgekomen of vermoord: in concentratie- of vernieti-

Hiermee worden de militairen bedoeld die zijn omgekomen

gingskampen, in interneringskampen, bij dwangarbeid

in het voormalige Nederlands-Indië tussen 1945 en 1948,

of op zee. Of in andere landen bij vredesmissies of in

tijdens de Koreaoorlog en tijdens vredesoperaties zoals

oorlogssituaties na de Tweede Wereldoorlog.

in Libanon en voormalig Joegoslavië.

Wijzigingen in memorandum De herdenking is een ‘vaste’ traditie met herkenbare en

Herdenken in Duitsland

jaarlijks terugkerende elementen, zoals de twee minuten

Jaarlijks bezoeken medewerkers van de Neder-

stilte, de vlaggen halfstok, de kranslegging en het defilé.

landse ambassade in Berlijn, onder wie de

Om een zo breed mogelijk draagvlak te behouden/creëren,

Nederlandse ambassadeur Marnix Krop, her-

zijn vorm en inhoud permanent in ontwikkeling. Ook het

denkingen in Duitsland: Ravensbrück, Ber-

memorandum is in de afgelopen zeventig jaar een aantal

gen-Belsen, Neuengamme, Sachsenhausen.

keer aangepast. Zowel door het Nationaal Comité 4 en 5

In laatstgenoemd concentratiekamp zijn naar

mei, dat in 1987 door de regering is ingesteld, als door

schatting 30.000 tot 50.000 mensen om het

voorgaande (particuliere) comités.

leven gekomen, onder wie 1.400 Nederlanders.

Elke vierde mei vindt in Oranienburg – de ge-

In 1961 is het memorandum op initiatief van de veteranen

meente waarin Sachsenhausen ligt – een her-

en in overleg met het ministerie van Defensie uitgebreid

denking plaats. Begin deze eeuw stelde de

met de (militaire) oorlogsslachtoffers die zijn omgekomen

voorganger van Krop vast dat de belangstelling

in andere oorlogssituaties dan de Tweede Wereldoorlog

voor de plechtigheid terugliep. “Ik heb gezegd:

(politionele acties en Korea). In 1997 heeft het comité

de Nederlandse ambassadeur kan en mag

de Nederlandse slachtoffers van de vredesoperaties aan

dit niet opgeven. Misschien dat zoiets over

het memorandum toegevoegd. De inzet van Nederlandse

vijftig of zestig jaar kan, maar nu niet. En ík

militairen bij internationale vredesoperaties vloeit recht-

in ieder geval niet.” Metterdaad gaf Krop

streeks voort uit het besef dat Nederland zijn vrijheid na

nieuw elan aan de herdenking.

de Tweede Wereldoorlog herwonnen heeft dankzij de inzet van geallieerde militairen. De laatste aanpassing

Kranslegging Nationale Herdenking op de Dam

‘vermoord’ is toen toegevoegd. Daarmee wilde het comité

Het memorandum is de officiële tekst over wie herdacht

nadrukkelijk gehoor geven aan het appèl vanuit de Joodse

worden tijdens de Nationale Herdenking op 4 mei. Het

gemeenschap om het unieke karakter van de Holocaust

memorandum vormt de basis voor de Nationale Her-

expliciet te benoemen.

denking en wordt uitgesproken tijdens de herdenking bij het Nationaal Monument op de Dam. In de teksten

Totstandkoming memorandum

die worden uitgesproken tijdens de kranslegging wordt

De officiële omschrijving van wie we tijdens de Nationale

aangegeven bij wie tijdens de Nationale Dodenherdenking

Dodenherdenking herdenken, is tot stand gekomen in

wordt stilgestaan, namelijk burgeroorlogsgetroffenen uit

overleg en samenspraak met onder andere eigen orga-

Nederland en Nederlands-Indië, verzetsdeelnemers, ver-

nisaties van oorlogsgetroffenen. Eens in de vijf jaar staat

volgingsslachtoffers, militairen en koopvaardijpersoneel.

het Nationaal Comité 4 en 5 mei stil bij de opzet en invulling van de Nationale Herdenking (en bij al zijn

Nadere duiding herdenking

andere taken). Daarbij wordt de vraag gesteld hoe toe-

De Tweede Wereldoorlog ligt bijna zeventig jaar achter

komstbestendig de huidige opzet is. En er wordt rekening

ons. ‘De oorlog’ is voor jongere generaties niet automatisch

gehouden met twee onomkeerbare ontwikkelingen: de

de Tweede Wereldoorlog; zij denken bij oorlog veelal

groeiende afstand in de tijd tot de Tweede Wereldoorlog

aan actuele conflicten. In 2010 is daarom een toelichting

en het geleidelijk wegvallen van de eerste generatie oor-

geschreven op het memorandum die de context van de

logsgetuigen. Deze herijking neemt meer dan een jaar

Nationale Herdenking nader duidt en de Tweede Wereld-

in beslag, waarbij met tal van (direct betrokken) organi-

oorlog als fundament voor de herdenking herbevestigt.

saties wordt gesproken.

Buitenlandse gasten Tijdens de Nationale Herdenking worden Nederlandse oorlogsslachtoffers herdacht. Bij de Nationale Herdenking

Herdenken, vieren en herinneren – 2 1 – Nationaal Comité 4 en 5 mei

van het memorandum vond plaats in 2010. Het begrip

Herdenken, vieren en herinneren – 2 2 – Nationaal Comité 4 en 5 mei

in Amsterdam worden alleen Nederlandse autoriteiten

primair een persoonlijke afweging. Uit het Nationaal Vrij-

uitgenodigd. Voor lokale herdenkingen op 4 mei en voor

heidsonderzoek 2010 blijkt dat tachtig procent van de

herdenkingen op andere data kan dit anders zijn. Bij

Nederlanders van mening is dat de verzoening met

specifieke plaatsen (bijvoorbeeld in de grensstreek) of

Duitsland heeft plaatsgevonden. Iets minder dan een

herdenkingen (bijvoorbeeld Jom Hasjoa, Holocaust Me-

derde vindt dat de verzoening met Japan heeft plaatsge-

morial Day, de bevrijding van Breda, 15 augustus) worden

vonden. Voorts blijkt uit dat bijna negen op de tien Ne-

sinds jaar en dag buitenlandse vertegenwoordigers uit-

derlanders van mening is dat de Tweede Wereldoorlog

genodigd; niet alleen van geallieerde landen maar ook

geen negatieve invloed (meer) heeft op hoe men over

van de voormalige bezettende mogendheden, zoals

Duitsers denkt. Meer dan negentig procent van de Ne-

Duitsland. Wanneer Duitse vertegenwoordigers aanwezig

derlanders zegt dit over Japanners.

zijn bij deze herdenkingen, dan is dat uit respect voor de Nederlandse oorlogsslachtoffers.

Geen discussie op 4 mei Gedenken in verbondenheid staat tijdens de herdenking op 4 mei voorop. Op alle andere dagen van het jaar kunnen

Verzoenen betekent dat je als land of als persoon bereid

maatschappelijke discussies gevoerd worden. Op 4 mei

bent om met voormalige vijanden in gesprek te gaan. Dat

moeten die uit respect voor de doden bij voorkeur ver-

je bereid bent het verleden onder ogen te zien en daarop

meden worden.

te reflecteren in het belang van een gezamenlijke vreedzame toekomst. Verzoenen betekent niet dat je moet ver-

Veteranendag eerbetoon

geten of dat de pijn en de herinneringen aan het verlies

Op 4 mei worden tijdens de Nationale Herdenking ook de

zijn verdwenen. Juist het jaarlijks gezamenlijk herdenken

Nederlandse militairen herdacht die na de Tweede We-

biedt plaats en ruimte om het verdriet te delen en de do-

reldoorlog in dienst van Nederland zijn omgekomen in

den te herinneren.

oorlogssituaties en bij vredesoperaties. In Nederland zijn de maatschappelijke erkenning en waardering voor

Wanneer de verzoening plaats heeft gevonden hoeft dat

militairen die worden uitgezonden om een bijdrage te

proces niet telkens weer herhaald te worden. Dat zou be-

leveren aan vrede en vrijheid pas laat tot stand gekomen.

tekenen dat eerdere handreikingen en afspraken ‘beteke-

In 2005 is daarvoor de eerste Nederlandse Veteranendag

nisloos’ zijn. Duitsland toonde al in 1969 officieel zijn

georganiseerd. Veteranendag vindt jaarlijks plaats op de

respect aan de Nederlandse oorlogsslachtoffers toen

laatste zaterdag in juni, een moment dat samenhangt

bondspresident Heinemann een krans legde bij het Na-

met de verjaardag van wijlen prins Bernhard. Deze dag

tionaal Monument op de Dam. Of individuen zich heb-

is nadrukkelijk geen herdenking, maar eerder een viering

ben kunnen of willen verzoenen met het verleden, is

op een andere dag dan 5 mei.

4 mei na een gemeentelijke samenvoeging.

Burgemeester Maarten Divendal van De Ronde Venen: “Na de fusie met de gemeente Abcoude en Baambrugge bestaat de gemeente De Ronde Venen uit acht kernen. Vier daarvan hebben een eigen traditie met een dodenherdenking. We hebben een afspraak gemaakt dat ik persoonlijk elk jaar op 4 mei in een andere kern aanwezig zal zijn bij de dodenherdenking. Ik vind het belangrijk dat leden van het college of ik als burgemeester acte de présence geven. Niet alleen omdat ik het een gemeentelijke verantwoordelijkheid vind om de organiserende comités te ondersteunen. Maar ook om respect te tonen voor de generatie die de oorlog nog zelf heeft meegemaakt en de jongere generatie te laten zien dat stilstaan bij oorlogsslachtoffers een actuele betekenis heeft.”

Herdenken, vieren en herinneren – 2 3 – Nationaal Comité 4 en 5 mei

Verschil tussen herdenken en verzoenen

Herdenken, vieren en herinneren – 2 4 – Nationaal Comité 4 en 5 mei

Nationale Viering van de Bevrijding op 5 mei

Vieren door het jaar heen

5 mei: een drie-eenheid

De bevrijding van Zuid-Nederland in september 1944 wordt

De Nationale Viering van de Bevrijding bestaat sinds 1996

jaarlijks in diverse steden gevierd, zoals op 18 september

uit drie onderdelen, elk met een eigen accent, zowel in-

de bevrijding van Eindhoven. Binnen deze herdenkingen

houdelijk als qua doelgroep en bereik. Het ochtendpro-

van de bevrijding is vaak veel aandacht voor de toenmalige

gramma wordt ieder jaar samen met een andere provincie

bevrijders. Deze vorm van vieringen is ook herkenbaar

georganiseerd. Dit programma vormt een brug tussen

op 5 mei in Wageningen, waar in 1955 voor het eerst de

de herdenking op de avond ervoor en de feestelijkheden

ondertekening van de capitulatie van Duitsland groots

op de middag en avond erna. Centraal staat de 5 mei-

werd gevierd met onder andere een defilé van binnen-

lezing: een bezinning op de vraag hoe we vandaag de

en buitenlandse Tweede Wereldoorlog-veteranen.

dag omgaan met de vrijheid. De lezing sluit aan op het jaarthema van het comité.

5 mei na 4 mei Met het herdenken van de slachtoffers van oorlogsgeweld

De veertien Bevrijdingsfestivals - één in elke provincie en

op 4 mei nog scherp voor ogen staan we op 5 mei stil bij

in Amsterdam en Den Haag - zijn grootschalige evene-

de bevrijding van Nederland en de vrijheid waarin we

menten, door en voor jongeren, met een evenwichtige

sindsdien leven. Het draagvlak voor 5 mei is groot: drie-

balans tussen amusement (popmuziek) en inhoudelijke

kwart van de bevolking vindt het belangrijk dat 5 mei

activiteiten waarbij de viering van de vrijheid centraal

jaarlijks wordt gevierd.

staat. Naar model van de Bevrijdingsfestivals in Wageningen, Haarlem en Amsterdam heeft het comité zich in-

Daar waar 4 mei sinds jaar en dag lokaal (gemeentelijk)

gespannen om vanaf 1993 in iedere provincie een festival

verankerd is, heeft de viering van de bevrijding sinds

te organiseren. De Bevrijdingsfestivals zijn een samen-

1990 vooral op provinciale schaal gestalte gekregen met

werking tussen gemeenten, provincies en het Nationaal

de veertien Bevrijdingsfestivals. Ook zijn er verschillende

Comité 4 en 5 mei.

feesten op 5 mei, zoals kinderfeesten.

Herdenken, vieren en herinneren – 2 5 – Nationaal Comité 4 en 5 mei

Op 5 mei vieren we in het hele land de bevrijding van de Duitse en de Japanse bezetting van het Koninkrijk der Nederlanden in 1945 en we vieren dat we sindsdien in Nederland in vrijheid kunnen leven. Op deze Dag van de Vrijheid bezinnen we ons op de kwetsbaarheid van vrijheid en we realiseren ons dat vrijheid niet vanzelfsprekend is maar inzet vraagt van iedereen. Nog dagelijks vinden elders in de wereld oorlogen, gewapende conflicten en schending van mensenrechten plaats. Het is daarom óók de dag waarop we stil staan bij de onvrijheid elders in de wereld en wat we zelf aan de vrijheid kunnen bijdragen.

De Nationale Viering van de Bevrijding wordt afgesloten met het 5 mei-concert: een lichtklassiek concert in Am-

Vrijheid

sterdam. De aanwezigheid van het staatshoofd, een ver-

Al is vrijheid op Curaçao niet met bevrijding

tegenwoordiging van de Staten-Generaal en de Rijksmi-

verbonden, toch was voormalig gouver-

nisterraad is een bevestiging van het nationale karakter.

neur Frits Goedgedrag alert op inbreuken.

Herdenken, vieren en herinneren – 2 6 – Nationaal Comité 4 en 5 mei

“Onder het mom van vrijheid van me5 mei in uw gemeente

ningsuiting zie je hoe mensen anderen

Het vieren van 5 mei is, anders dan de traditie van

kwetsen of schaden. Enkelen in Nederland

herdenken op 4 mei, minder sterk lokaal verankerd. Uit

lopen daarin voorop. Maar ook in ons

het Nationaal Vrijheidsonderzoek blijkt dat in minder

land zie ik steeds vaker hoe in discussies

dan een derde van de gemeenten slechts jaarlijks op 5

de grenzen van het betamelijke worden

mei een viering wordt georganiseerd. Dit is niet verwon-

opgezocht. Of ik daarop ingrijp? Ja, maar

derlijk omdat de Viering van de Bevrijding vooral pro-

nog niet genoeg naar mijn smaak. Dit is

vinciaal is geborgd met de veertien Bevrijdingsfestivals.

een moeilijke periode met veel politieke

Toch kan ook hier de gemeente een belangrijke stimule-

gevoeligheden, waarin de functie van

rende rol spelen. In de gemeentelijke communicatie

gouverneur niet onomstreden is. Som-

over 4 en 5 mei kan het eigen provinciale Bevrijdingsfestival

migen zien mij als vertegenwoordiger

worden meegenomen. Bevrijdingsfestivals bieden graag

van het koloniaal gezag. Om de vrijheid

ruimte aan projecten van scholen of jongerenorganisaties

te beschermen, moet je soms op eieren

en staan zeer positief tegenover inhoudelijke projecten,

lopen.”

zeker als die uit de eigen provincie komen. Op elk Bevrijdingsfestival is ruimte voor gemeentelijke dichtwedstrijden en debatten over vrijheid; voor jong muziektalent uit de eigen provincie is een muziekpodium.

Bevrijdingsdag en Dag van de Vrijheid In 1996 besloot het Nationaal Comité aan het vieren van

Een voorbeeld van een bijzondere lokale activiteit die in

de bevrijding expliciet het vieren van de vrijheid toe te

het kader van 5 mei wordt georganiseerd is het Ope-

voegen. De reden daarvoor is dat het op 5 mei zowel

ningsconcert op 5 mei in Zwolle. Voor dit concert worden

gaat om terugkijken naar de Tweede Wereldoorlog, als

de bewoners van verzorgingstehuizen, aanleunwoningen

om stilstaan hoe wij nu omgaan met de vrijheid. Ook

en serviceflats uitgenodigd. Voor vervoer naar het concert

stellen we ons de vraag wat Nederland nu en in de toe-

en een zitplaats wordt gezorgd. Het concert wordt geor-

komst kan bijdragen aan de vrijheid van anderen.

ganiseerd door Bevrijdingsfestival Overijssel.

5 mei feest Bevrijdingsdag is een feestdag, benadrukt burgemeester Ton Rombouts van Den Bosch. Maar wel eentje die jong en oud moet uitnodigen om stil te staan bij grenzen aan vrijheid. “Het gaat mij vooral om de geestelijke ruimte die je jezelf toe-eigent of met anderen deelt. Tolerantie bereiken we niet alleen door onze kinderen verhalen over de Tweede Wereldoorlog te vertellen. Verdraagzaamheid zullen we vooral moeten voorleven.”

Herdenken, vieren en herinneren – 2 7 – Nationaal Comité 4 en 5 mei

Nationaal Comité 4 en 5 mei

Advies en onderzoek Het comité organiseert bijeenkomsten waar organisatoren

Jaarthema als richtinggevend accent bij het vieren van de vrijheid

van herdenkingen en vieringen door het uitwisselen van

Vrijheid is een veelzijdig begrip. Daarom introduceert het

ideeën inspiratie kunnen opdoen. Ook geeft het comité

Nationaal Comité 4 en 5 mei iedere vijf jaar een meerja-

twee magazines uit. In NC Magazine en Onderzoek Uit-

renthema, waaruit jaarlijks het jaarthema wordt afgeleid.

gelicht wordt informatie geboden over (onderzoek op

Het jaarthema inspireert om herdenken en vieren te ver-

het gebied van) herdenken, herinneren, vieren, oorlog

binden aan de fundamentele vraagstukken rond vrijheid,

en vrijheid. Beide bladen verschijnen twee keer per jaar.

mensenrechten, rechtsstaat, democratie en (internationale)

In NC Magazine staan actuele ontwikkelingen over her-

rechtsorde. Het verbindt herdenken en vieren met de

denken, vieren en herinneren. In Onderzoek Uitgelicht

actualiteit en het bevordert de samenhang tussen de

wordt wetenschappelijk onderzoek op het gebied van

verschillende activiteiten op 4 en 5 mei. Organisatoren

herdenken, vieren en herinneren besproken als inspiratie

van herdenkingen en vieringen en sprekers in het hele

voor het werkveld dat zich bezighoudt met de Tweede

land maken gebruik van het thema. Het thema loopt

Wereldoorlog.

ook als een rode draad door de activiteiten van het Nationaal Comité 4 en 5 mei: bij de 5 mei-lezing en als in-

Het comité laat jaarlijks het draagvlak voor en de betekenisgeving aan 4 en 5 mei onderzoeken in het Nationaal Vrij-

valshoek van debatten en activiteiten op de Bevrijdingsfestivals.

heidsonderzoek. Naast het draagvlakonderzoek wordt een themaonderzoek uitgevoerd. Binnen dit themaon-

Communicatiemiddelen

derzoek staat jaarlijks een ander thema centraal, bijvoorbeeld

De website van het comité – www.4en5mei.nl – is de

het onderzoek naar het kennisniveau over de Tweede We-

plaats waar men informatie kan vinden over 4 en 5 mei

reldoorlog. Eens in de vijf jaar doet het comité onderzoek

en herdenken en vieren. Op deze website kan men ook

naar lokaal herdenken en vieren. U kunt het Nationaal

een lokale herdenking aankondigen in het herdenkin-

Vrijheidsonderzoek op de website van het comité lezen.

genoverzicht.

Herdenken, vieren en herinneren – 2 9 – Nationaal Comité 4 en 5 mei

In 1987 heeft de regering het Nationaal Comité 4 en 5 mei ingesteld. Het is verantwoordelijk voor het organiseren van vier activiteiten op 4 en 5 mei: de Nationale Herdenking in de Nieuwe Kerk en op de Dam in Amsterdam, de 5 mei-lezing (elk jaar in samenwerking met een andere provincie), de coördinatie van de veertien Bevrijdingsfestivals en het 5 mei-concert op de Amstel. Het comité voert (publieks)onderzoek uit en ontwikkelt landelijke campagnes en educatieve projecten. In opdracht van het ministerie van VWS voert het comité twee subsidieregelingen uit op het gebied van ‘oorlogsgetroffenen’ en ‘Educatie en Voorlichting’. Organisaties actief op het terrein van herdenken en vieren kunnen bij het comité terecht voor inhoudelijke en organisatorisch suggesties, handreikingen en advies.

Herdenken, vieren en herinneren – 3 0 – Nationaal Comité 4 en 5 mei

Internationale Vrijheid Burgemeester Peter Rehwinkel van Groningen: “Als Tweede Kamer-lid maakte ik deel uit van de commissie die de uitzending van militairen naar onder andere Srebrenica onderzocht. Vóór de Joegoslavië-oorlog was ik nog in Dubrovnik en op de brug van Mostar. Zo’n herinnering laat je niet onberoerd. Als ik stilsta bij vrijheid, heb ik het over internationale vrijheid.”

Het Nationaal Comité ontwikkelt diverse communicatie-

aanloop naar 4 en 5 mei. Medewerkers van de gemeente

campagnes. Van deze campagnes kunnen organisatoren

kunnen de fakkel dragen om aan te geven dat zij zich be-

van lokale herdenkingen of vieringen gebruik maken.

trokken voelen bij herdenken en vieren. De fakkel kan besteld worden in de webshop van het comité.

Postbus 51 campagne | In de weken voorafgaand aan 4 en Onderwijs

| Het Nationaal Comité maakt voor het basis-

horen en zien. Deze campagne is de paraplu over alle

onderwijs educatieve programma’s. zoals Adopteer een

communicatiecampagnes en –uitingen van het Nationaal

Monument en het Nationaal Aandenken. Binnen het

Comité 4 en 5 mei. De campagne roept de Nederlandse

project Adopteer een Monument kunnen basisscholen

bevolking op mee te doen aan de herdenking op 4 mei

een oorlogsmonument adopteren en zo leren over lokale

en de viering op 5 mei. De radio- en televisiespot kunnen

oorlogsgeschiedenis en de traditie van herdenken. Het

ook worden uitgezonden op de lokale radio of televisie,

comité ondersteunt scholen met lesmateriaal en een

op de lichtkrant in het gemeentehuis of de website van

bloemenbon waarmee ze een bloemstuk kunnen kopen.

de gemeente. In dezelfde stijl als de Postbus 51 campagne

Het Nationaal Aandenken is een educatief boekje over

laat het comité in huis-aan-huisbladen advertenties plaat-

oorlog, vrede en vrijheid voor leerlingen van groep 7. Op

sen met achtergrondinformatie over 4 en 5 mei.

de website www.lesmateriaaloorlogenvrede.nl is een uitgebreid overzicht van lesmaterialen over de Tweede We-

2 minuten stilte campagne

| Elk jaar maakt het comité

reldoorlog te vinden.

samen met de NOS nieuwe stiltespots. In deze spots roepen bekende Nederlanders op om stil te zijn op 4 mei. Tevens verstuurt het comité zogenaamde stiltebrieven

5 mei-lezing Gauck

aan bedrijven en brancheorganisaties met de vraag op 4

Bondspresident Joachim Gauck van Duits-

mei stil te zijn en herdenken mogelijk te maken. Ook ge-

land hield op Bevrijdingsdag 2012 in

meenten en organisatoren van herdenkingen en vieringen

Breda de 5 mei-lezing getiteld Bevrijding

kunnen van deze spots en brieven gebruikmaken.

vieren – verantwoordelijkheid nemen. Hij zei onder andere: “We zien dat vrijheid

Fakkelcampagne | Het comité roept alle Nederlanders op

niet alleen altijd opnieuw bevochten

om rondom 4 en 5 mei uiting te geven aan hun betrok-

moet zijn, aan vrijheid moet ook altijd op-

kenheid bij 4 en 5 mei door de fakkel van de vrijheid te

nieuw vorm gegeven worden. Elke gene-

dragen. Het comité heeft de ambitie om de fakkel te

ratie staat voor de uitdaging om voor

laten uitgroeien tot de Nederlandse versie van de poppy.

zichzelf en zijn omstandigheden aan vrij-

In Groot-Brittannië wordt dit symbool in de aanloop

heid, die in haar mooiste vorm als ver-

naar en op de herdenking van de Eerste Wereldoorlog

antwoordelijkheid moet worden gezien,

op 11 november gedragen. Gemeenten kunnen de be-

opnieuw inhoud te geven.”

volking en bedrijven oproepen om de fakkel te dragen in

Herdenken, vieren en herinneren – 3 1 – Nationaal Comité 4 en 5 mei

5 mei zijn op radio en televisie de Postbus 51 spots te

Colofon tekst: Nationaal Comité 4 en 5 mei redactie: Onno Kronenberg, EMMA Communicatie interviews: Eric Alink vormgeving: Martijn Luns, Amsterdam druk: Drukkerij Van Orsouw, Amsterdam Fotoverantwoording • omslag: Ministerie van Defensie • p. 4: Ilvy Njiokiktjien • p. 6: Indisch Monument, Den Haag, Ben van Bohemen/niod • p. 8/9: 5 mei 2010, Roermond, Joël van Houdt • p. 10: tijdelijk monument op de Dam, 1947, anp Photo / G. v.d. Werff • p. 14: Ravensbrück monument, Amsterdam, Janita Sassen • p. 17: Nooit meer Auschwitz, Amsterdam, Dick Simonis • p. 18: Dodenherdenking bij Molen De Valk, Leiden, hh / Taco van der Eb • p. 21: Joël van Houdt • p. 22: Militaire Ereveld Grebbeberg, Rhenen, fotograaf onbekend • p. 24: 5 mei 2008, Rotterdam, Joël van Houdt • p. 27: Bevrijdingsfestival Overijssel, Zwolle, Hans van Eijsden • p. 28: 5 mei-concert, Amsterdam, Joël van Houdt • p. 30: Joël van Houdt Het Nationaal Comité 4 en 5 mei heeft zijn best gedaan om de rechthebbenden van het fotomateriaal op te sporen en hun toestemming te vragen voor publicatie. Wie desondanks klachten of bezwaren heeft in verband met auteursrecht, portretrecht, andere rechten, persoonsgegevens of privacy, wordt verzocht contact op te nemen met het Nationaal Comité 4 en 5 mei.

Nieuwe Prinsengracht 89 1018 VR Amsterdam telefoon: 020 - 718 35 00 e-mail: info@4en5mei.nl website: www.4en5mei.nl