Conceptvisie 'Kom vanavond met verhalen...' - 6 oktober 2014

Nieuwe Prinsengracht 89, 1018 VR Amsterdam T: 020-7183500, E: info@4en5mei.nl

Kom vanavond met verhalen‌ (Vrede, Leo Vroman 1915-2014)

Concept toekomstvisie 4 en 5 mei herdenken, vieren en herinneren

Kom vanavond met verhalen‌ (Vrede, Leo Vroman 1915-2014)

Concept toekomstvisie 4 en 5 mei herdenken, vieren en herinneren

Inleiding Het Nationaal Comité 4 en 5 mei geeft met name richting, vorm en inhoud aan wat de Tweede Wereldoorlog voor ons land heeft betekend. Met de 4e en 5e mei, met de wijze waarop we herdenken en vieren, geven we betekenis aan onze geschiedenis. De wijze waarop wij dat doen is geen statisch gegeven. Tijd schrijdt voort, generaties volgen elkaar op, de samenstelling van de bevolking wijzigt, het denken verandert, symbolen, rituelen en woorden worden anders geladen en begrepen. Die dynamiek erkennen is belangrijk; het voorkomt dat handelingen in automatismen veranderen die juist daardoor hun betekenis verliezen.

Binnen die context rekent het comité het tot zijn taak en opdracht om op dit moment stil te staan bij de toekomst van 4 en 5 mei, van herdenken en vieren, van herinneren, zoals het comité dat in altijd wisselende samenstelling al de volle 25 jaar van zijn bestaan doet. Het zijn immers belangrijke gemeenschappelijke gebeurtenissen, ze verwoorden aspecten van onze identiteit, tonen de samenleving die wij willen zijn.

Het comité wil zich laten inspireren. Door zoveel mogelijk mensen die zich betrokken weten en door de organisaties die vanuit hun rol en opdracht betrokken zijn bij 4 en 5 mei.

In het voorjaar heeft het comité vier verkenningsbijeenkomsten georganiseerd waarop mensen met uiteenlopende achtergrond, van uiteenlopende leeftijd en met uiteenlopende opvattingen, zeer betrokken en vol van ideeën, ons inspireerden door ons te vertellen wat 4 en 5 mei zijn, zouden moeten zijn, in hun ogen. Op die dagen zelf, maar ook met een echo op andere dagen in het jaar.

In dit najaar spreken we met organisaties van oorlogsgetroffenen en met organisaties die betrokken zijn bij herdenken en vieren op 4 en 5 mei. We stellen ons ook open voor reacties van anderen uit de samenleving.

Daarna formuleert het Nationaal Comité zijn opvattingen voor de komende tijd in zijn definitieve vorm en biedt die als advies aan het kabinet aan.

Onze visie is dus niet in beton gegoten, we stellen onze voorlopige opvattingen nadrukkelijk ter discussie. Wij roepen op tot dialoog, debat en reactie en we willen luisteren. Deze notitie is daarvoor een aanzet.

Nationaal Comité 4 en 5 mei

3

I

Huidige generaties interesseren zich zeker ook voor het gevecht dat nodig was Twee minuten is het stil op de Dam in Amsterdam en op ontelbaar andere

om de vrijheid van nu tot stand te brengen. Jongeren stellen vragen over een

plaatsen in ons land. Ieder jaar, om acht uur ’s avonds, op 4 mei.

bezetter die met onzegbaar geweld een infrastructuur van de dood had opge-

De stilte vult zich met verhalen, beelden, herinneringen, pijn, respect, lijden,

bouwd waarin met name Joden, Roma en Sinti allereerst mensonwaardig wer-

hoop. Iedereen die stil is heeft een eigen verhaal, een eigen reden om stil te

den behandeld, vervolgens geïsoleerd, gedeporteerd en uiteindelijk vermoord.

zijn. Voor wat zij of hij zelf heeft ervaren. Voor familie, vrienden, anderen, die

En ze beseffen dat aan vrijheid bevrijding vooraf gaat.

hun leven hebben geofferd, zijn vermoord, hebben geleden. Uit respect voor

Recht doen aan hetgeen is gebeurd vraagt een eerlijke blik, altijd. Onze ge-

de anderen, ook de mensen die we niet zelf kenden. Om stil te staan bij wat

schiedenis bestaat nu eenmaal niet alleen uit witte bladzijden. Zeker, verzets-

‘dat nooit weer’ betekent. Om andere, individuele en hoogst eigen redenen.

strijders hebben hardnekkig tegen de vijand gevochten, velen hebben hun

En in die puur-persoonlijke stilte weten de meesten zich verbonden. Met de-

leven gegeven, maar niet iedereen zat bij het verzet. Velen keken de andere

genen die er niet meer zijn, met mensen dichtbij, de andere mensen op de

kant op, sommigen collaboreerden zonder gêne. Ook toen de terreur van de

Dam, op alle andere plaatsen in het land, of over de grenzen in de actualiteit

nazi’s was verdwenen toont onze geschiedenis zwarte bladzijden: de weinige

van vandaag.

Joodse Nederlanders die uit de vernietigingskampen terugkeerden werden

Al die mensen die samen Nederland zijn, staan stil bij de doden, bij de ver-

over het algemeen kil en met niet al te veel empathie ontvangen, hun huis

schrikkingen van de Tweede Wereldoorlog, bij degenen die later het offer van

door anderen ingenomen, hun eigendommen ontvreemd.

hun leven brachten. Wij denken aan wat er is gebeurd, wie wij zijn, wie wij wil-

Wij zien weinig kennis van en begrip voor wat onze land- en lotgenoten over-

len zijn. Individueel en als samenleving.

zee in het voormalig Nederlands-Indië is overkomen. In ons collectief geheu-

Wij eren de doden door hen te gedenken. Zo zijn de doden onder de levenden,

gen neemt hun lijden onder de Japanse bezetting nauwelijks een plek in. Ook

ieder jaar weer. Wij mogen hen, en wat er is gebeurd, niet vergeten.

hun terugkeer werd omgeven met kilte en onbegrip, naar hun verhalen werd met weinig interesse geluisterd, pas later kwam er enige ruimte om gezamen-

* Juist nu, 70 jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog, groeit de behoefte

lijk te herdenken wat hen was overkomen. Maar ook nu nog voelen de nabestaanden met een Nederlands-Indische achtergrond zich in hun identiteit

aan een zinvolle invulling van 4 zowel als 5 mei nog steeds. Jongere generaties

soms onbegrepen.

lijken in sterkere mate te willen weten wat de oorlog heeft betekend, en reali-

De betrokkenheid van veel inwoners van toenmalig Gebiedsdeel Curaçao

seren zich dat hun groot- en overgrootouders een tijd hebben meegemaakt

(waaronder men Curaçao, Aruba, Bonaire en de bovenwindse eilanden ver-

waarin de vanzelfsprekend lijkende vrijheid van nu niet bestond en het leven

stond) en Suriname – destijds deel van het Koninkrijk – en de bijdragen van

voor velen onveilig was.

sommigen aan de strijd van de geallieerden en daarmee aan de bevrijding,

Hoe de – in eerste instantie militaire – oorlog overal was, een wereldoorlog in

komt nog niet of nauwelijks aan bod.

de letterlijke betekenis van het woord: de wereld omvattend en beheersend.

4

In alle delen van wat toen Nederland was. Op zee. Grenzeloos, ook in zijn

Voor het Nationaal Comité geldt dat deze geschiedenis en deze gebeurtenissen

consequenties.

ook een herkenbare plaats dienen te hebben in het verhaal over oorlog en be-

Hoe de oorlog zijn schaduw al veel eerder vooruit wierp. Hoe een stroom

vrijding, dat wij onze kinderen en kleinkinderen vertellen. Dat iets ‘ver weg’

vluchtelingen op gang kwam, die slechts gedeeltelijk en met moeite toegang

heeft plaatsgevonden mag geen enkele reden zijn de verhalen niet dichtbij te

kreeg. En vervolgens ook bij ons niet de veiligheid vond die zij zocht.

houden en te koesteren.

Kom vanavond met verhalen

Nationaal Comité 4 en 5 mei

5

I

Huidige generaties interesseren zich zeker ook voor het gevecht dat nodig was Twee minuten is het stil op de Dam in Amsterdam en op ontelbaar andere

om de vrijheid van nu tot stand te brengen. Jongeren stellen vragen over een

plaatsen in ons land. Ieder jaar, om acht uur ’s avonds, op 4 mei.

bezetter die met onzegbaar geweld een infrastructuur van de dood had opge-

De stilte vult zich met verhalen, beelden, herinneringen, pijn, respect, lijden,

bouwd waarin met name Joden, Roma en Sinti allereerst mensonwaardig wer-

hoop. Iedereen die stil is heeft een eigen verhaal, een eigen reden om stil te

den behandeld, vervolgens geïsoleerd, gedeporteerd en uiteindelijk vermoord.

zijn. Voor wat zij of hij zelf heeft ervaren. Voor familie, vrienden, anderen, die

En ze beseffen dat aan vrijheid bevrijding vooraf gaat.

hun leven hebben geofferd, zijn vermoord, hebben geleden. Uit respect voor

Recht doen aan hetgeen is gebeurd vraagt een eerlijke blik, altijd. Onze ge-

de anderen, ook de mensen die we niet zelf kenden. Om stil te staan bij wat

schiedenis bestaat nu eenmaal niet alleen uit witte bladzijden. Zeker, verzets-

‘dat nooit weer’ betekent. Om andere, individuele en hoogst eigen redenen.

strijders hebben hardnekkig tegen de vijand gevochten, velen hebben hun

En in die puur-persoonlijke stilte weten de meesten zich verbonden. Met de-

leven gegeven, maar niet iedereen zat bij het verzet. Velen keken de andere

genen die er niet meer zijn, met mensen dichtbij, de andere mensen op de

kant op, sommigen collaboreerden zonder gêne. Ook toen de terreur van de

Dam, op alle andere plaatsen in het land, of over de grenzen in de actualiteit

nazi’s was verdwenen toont onze geschiedenis zwarte bladzijden: de weinige

van vandaag.

Joodse Nederlanders die uit de vernietigingskampen terugkeerden werden

Al die mensen die samen Nederland zijn, staan stil bij de doden, bij de ver-

over het algemeen kil en met niet al te veel empathie ontvangen, hun huis

schrikkingen van de Tweede Wereldoorlog, bij degenen die later het offer van

door anderen ingenomen, hun eigendommen ontvreemd.

hun leven brachten. Wij denken aan wat er is gebeurd, wie wij zijn, wie wij wil-

Wij zien weinig kennis van en begrip voor wat onze land- en lotgenoten over-

len zijn. Individueel en als samenleving.

zee in het voormalig Nederlands-Indië is overkomen. In ons collectief geheu-

Wij eren de doden door hen te gedenken. Zo zijn de doden onder de levenden,

gen neemt hun lijden onder de Japanse bezetting nauwelijks een plek in. Ook

ieder jaar weer. Wij mogen hen, en wat er is gebeurd, niet vergeten.

hun terugkeer werd omgeven met kilte en onbegrip, naar hun verhalen werd met weinig interesse geluisterd, pas later kwam er enige ruimte om gezamen-

* Juist nu, 70 jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog, groeit de behoefte

lijk te herdenken wat hen was overkomen. Maar ook nu nog voelen de nabestaanden met een Nederlands-Indische achtergrond zich in hun identiteit

aan een zinvolle invulling van 4 zowel als 5 mei nog steeds. Jongere generaties

soms onbegrepen.

lijken in sterkere mate te willen weten wat de oorlog heeft betekend, en reali-

De betrokkenheid van veel inwoners van toenmalig Gebiedsdeel Curaçao

seren zich dat hun groot- en overgrootouders een tijd hebben meegemaakt

(waaronder men Curaçao, Aruba, Bonaire en de bovenwindse eilanden ver-

waarin de vanzelfsprekend lijkende vrijheid van nu niet bestond en het leven

stond) en Suriname – destijds deel van het Koninkrijk – en de bijdragen van

voor velen onveilig was.

sommigen aan de strijd van de geallieerden en daarmee aan de bevrijding,

Hoe de – in eerste instantie militaire – oorlog overal was, een wereldoorlog in

komt nog niet of nauwelijks aan bod.

de letterlijke betekenis van het woord: de wereld omvattend en beheersend.

4

In alle delen van wat toen Nederland was. Op zee. Grenzeloos, ook in zijn

Voor het Nationaal Comité geldt dat deze geschiedenis en deze gebeurtenissen

consequenties.

ook een herkenbare plaats dienen te hebben in het verhaal over oorlog en be-

Hoe de oorlog zijn schaduw al veel eerder vooruit wierp. Hoe een stroom

vrijding, dat wij onze kinderen en kleinkinderen vertellen. Dat iets ‘ver weg’

vluchtelingen op gang kwam, die slechts gedeeltelijk en met moeite toegang

heeft plaatsgevonden mag geen enkele reden zijn de verhalen niet dichtbij te

kreeg. En vervolgens ook bij ons niet de veiligheid vond die zij zocht.

houden en te koesteren.

Kom vanavond met verhalen

Nationaal Comité 4 en 5 mei

5

Het is van groot belang te weten dat veel mensen die de oorlog bewust hebben

Wij willen wel veel duidelijker benoemen wat er is gebeurd, over welke gebeur-

meegemaakt, nog steeds onder ons zijn en dat zij de belangrijkste dragers

tenissen wij spreken, want gebeurtenissen kunnen ingrijpend van elkaar ver-

zijn van de verhalen van toen en de vertalingen naar nu. En we moeten on-

schillen.

derkennen dat, naarmate hun aantal kleiner wordt, beeld en geluid over wat

Wij vinden het daarbij zinvol en noodzakelijk de bepalende gebeurtenissen uit

er is gebeurd bewuster en meer systematisch zullen moeten worden gebruikt

de Tweede Wereldoorlog te onderscheiden, omdat juist zij kenmerkend zijn

om het verhaal eerlijk, dat wil zeggen onbevooroordeeld, door te geven.

voor wat er toen gebeurde, en omdat wij op die manier willen bijdragen aan het opbouwen van een gemeenschappelijk, door ons allen te delen zicht op

* Het comité wil de invulling van 4 en 5 mei verbeteren, verhelderen, verdiepen en daardoor versterken.

die periode. Geschiedenis kan nooit de optelsom zijn van alleen maar individuele verhalen, hoe belangrijk ook.

Men kan, terugkijkend, zeer verschillend denken over de wijze waarop ons land bijvoorbeeld met het proces van dekolonisatie in voormalig Nederlands-

In 1961, voordat het Nationaal Comité bestond, is vastgesteld wie wij herden-

Indië is omgegaan, maar dat hoeft het gezamenlijk herdenken van militairen

ken. Het memorandum is ontstaan onder verantwoordelijkheid van het Nati-

die onder verantwoordelijkheid van de Nederlandse regering zijn uitgezonden

onaal Comité 4 en 5 mei.

en gesneuveld niet in de weg te staan.

Daar is – soms – kritiek op, alsof wij alle gebeurtenissen op één hoop zouden

plaatsen van de gebeurtenissen die hen noodlottig werden. Hetzelfde geldt

We willen het herdenken van de doden duidelijk en helder in het perspectief willen gooien. Alsof de Nederlandse behoefte tot ‘polderen’ ook het herdenken

voor de Dag van de Bevrijding; we willen vrijheid bewuster plaatsen in de con-

bepaalt en tot verwatering zou leiden.

text van de aanleiding: gebeurtenissen die ons van onze vrijheid beroofden.

De woorden die op 4 mei op de Dam worden uitgesproken, luiden:

Dan is het van groot belang en noodzakelijk die gebeurtenissen te benoemen

“Tijdens de Nationale Herdenking herdenken wij de Nederlandse oorlogsslachtof-

en ze een betekenis toe te kennen. Dit zien wij als een belangrijk uitgangspunt

fers, allen – burgers en militairen – die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar

voor de beleidsperiode, die nu voor ons ligt.

ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, in oorlogssituaties en bij vredesoperaties.”

* Alles wat wij nu doen, herdenken en vieren, is terug te leiden tot de Tweede

Het comité ziet geen aanleiding op deze besluitvorming terug te komen.

Wereldoorlog. Dat dienen wij duidelijk te benoemen. Er is sprake van een ge-

Wij zien het als onze opdracht het nationale, dat wil zeggen het gemeenschap-

wapend conflict op wereldomvattende schaal, dat miljoenen doden heeft

pelijke, karakter van de dodenherdenking veilig te stellen, niemand daarvan

gekost. Een totaal verlies van datgene waar een samenleving als de onze voor

buiten te sluiten.

wil staan. Vrijheid, rechtsstaat, gelijkwaardigheid, respect. Er was sprake van

Het is niet juist het ene slachtoffer op een andere wijze te waarderen dan het

een door de nazi’s gecreëerde machine zonder precedent, gericht op het ver-

andere. Zo bezien is er geen hiërarchie in persoonlijk lijden.

nietigen van mensen, op grond van geloof, geaardheid, om wie zij waren, op een schaal die onvoorstelbaar is. ‘Auschwitz’ dient benoemd te worden, de Holocaust beschreven als een deel van onze gemeenschappelijke geschiedenis.

6

Kom vanavond met verhalen

Nationaal Comité 4 en 5 mei

7

Het is van groot belang te weten dat veel mensen die de oorlog bewust hebben

Wij willen wel veel duidelijker benoemen wat er is gebeurd, over welke gebeur-

meegemaakt, nog steeds onder ons zijn en dat zij de belangrijkste dragers

tenissen wij spreken, want gebeurtenissen kunnen ingrijpend van elkaar ver-

zijn van de verhalen van toen en de vertalingen naar nu. En we moeten on-

schillen.

derkennen dat, naarmate hun aantal kleiner wordt, beeld en geluid over wat

Wij vinden het daarbij zinvol en noodzakelijk de bepalende gebeurtenissen uit

er is gebeurd bewuster en meer systematisch zullen moeten worden gebruikt

de Tweede Wereldoorlog te onderscheiden, omdat juist zij kenmerkend zijn

om het verhaal eerlijk, dat wil zeggen onbevooroordeeld, door te geven.

voor wat er toen gebeurde, en omdat wij op die manier willen bijdragen aan het opbouwen van een gemeenschappelijk, door ons allen te delen zicht op

* Het comité wil de invulling van 4 en 5 mei verbeteren, verhelderen, verdiepen en daardoor versterken.

die periode. Geschiedenis kan nooit de optelsom zijn van alleen maar individuele verhalen, hoe belangrijk ook.

Men kan, terugkijkend, zeer verschillend denken over de wijze waarop ons land bijvoorbeeld met het proces van dekolonisatie in voormalig Nederlands-

In 1961, voordat het Nationaal Comité bestond, is vastgesteld wie wij herden-

Indië is omgegaan, maar dat hoeft het gezamenlijk herdenken van militairen

ken. Het memorandum is ontstaan onder verantwoordelijkheid van het Nati-

die onder verantwoordelijkheid van de Nederlandse regering zijn uitgezonden

onaal Comité 4 en 5 mei.

en gesneuveld niet in de weg te staan.

Daar is – soms – kritiek op, alsof wij alle gebeurtenissen op één hoop zouden

plaatsen van de gebeurtenissen die hen noodlottig werden. Hetzelfde geldt

We willen het herdenken van de doden duidelijk en helder in het perspectief willen gooien. Alsof de Nederlandse behoefte tot ‘polderen’ ook het herdenken

voor de Dag van de Bevrijding; we willen vrijheid bewuster plaatsen in de con-

bepaalt en tot verwatering zou leiden.

text van de aanleiding: gebeurtenissen die ons van onze vrijheid beroofden.

De woorden die op 4 mei op de Dam worden uitgesproken, luiden:

Dan is het van groot belang en noodzakelijk die gebeurtenissen te benoemen

“Tijdens de Nationale Herdenking herdenken wij de Nederlandse oorlogsslachtof-

en ze een betekenis toe te kennen. Dit zien wij als een belangrijk uitgangspunt

fers, allen – burgers en militairen – die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar

voor de beleidsperiode, die nu voor ons ligt.

ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, in oorlogssituaties en bij vredesoperaties.”

* Alles wat wij nu doen, herdenken en vieren, is terug te leiden tot de Tweede

Het comité ziet geen aanleiding op deze besluitvorming terug te komen.

Wereldoorlog. Dat dienen wij duidelijk te benoemen. Er is sprake van een ge-

Wij zien het als onze opdracht het nationale, dat wil zeggen het gemeenschap-

wapend conflict op wereldomvattende schaal, dat miljoenen doden heeft

pelijke, karakter van de dodenherdenking veilig te stellen, niemand daarvan

gekost. Een totaal verlies van datgene waar een samenleving als de onze voor

buiten te sluiten.

wil staan. Vrijheid, rechtsstaat, gelijkwaardigheid, respect. Er was sprake van

Het is niet juist het ene slachtoffer op een andere wijze te waarderen dan het

een door de nazi’s gecreëerde machine zonder precedent, gericht op het ver-

andere. Zo bezien is er geen hiërarchie in persoonlijk lijden.

nietigen van mensen, op grond van geloof, geaardheid, om wie zij waren, op een schaal die onvoorstelbaar is. ‘Auschwitz’ dient benoemd te worden, de Holocaust beschreven als een deel van onze gemeenschappelijke geschiedenis.

6

Kom vanavond met verhalen

Nationaal Comité 4 en 5 mei

7

Alleen door de slachtoffers, en de gebeurtenissen die hen te gronde richtten, hun

Niet onderschat moet worden hoe een extra dimensie aan de dag wordt toe-

eigen woorden te geven worden zij onderdeel van ons gemeenschappelijk verhaal,

gevoegd via radio, televisie en de sociale media. Bijna het hele land is twee

kunnen wij weten en ons realiseren wat er is gebeurd.

minuten stil; de intensiteit van die stilte is groter dan een aantal jaren geleden.

Het memorandum en de teksten die in De Nieuwe Kerk en op de Dam gelezen

De samenleving zelf vraagt als het ware om een gezamenlijk te beleven mo-

worden, dienen glashelder te zijn. Wij willen dat diegenen die als groep ver-

ment, en geeft dat zelf mede invulling – wij beleven de twee minuten stilte,

volgd werden, Joden, Roma en Sinti, genoemd worden. Wij blijven de inzet

naar de waarneming van het comité, sterker en intenser dan een aantal jaren

van militairen en verzetsstrijders benoemen, vergeten burgerslachtoffers niet,

geleden het geval was.

waar ook in het toenmalige Koninkrijk, de mensen van de Koopvaardij die het leven lieten. Wij willen aandacht voor gebeurtenissen, hier en overzee, ook die

“Ik ben hier vanavond vanwege mijn moeder die de oorlog in Nederlands-Indië

waarop wij niet trots zijn. En we geven door het noemen van aantallen aan-

heeft meegemaakt. Een trauma, een rode draad door haar leven.”

dacht aan de schaal waarop gebeurtenissen zich hebben voltrokken.

Alleen door te benoemen voorkomen we dat we vergeten.

“We zagen het ieder jaar op televisie en wilden het nu eens meemaken van dichtbij.

“Er is ook een persoonlijke betrokkenheid: mijn vader heeft gevochten als soldaat

* In het gezamenlijk herdenken onderstrepen wij ook het feit dat wij naast elkaar staan, deelgenoot zijn van een gemeenschappelijke geschiedenis. Reliëf bren-

op de Grebbeberg.”

“Ik vind het belangrijk om hier te zijn omdat mijn generatie steeds minder verhalen

gen in het herdenken helpt ons de aard van die ervaringen aan volgende ge-

te horen krijgt over de Tweede Wereldoorlog. Onze opa’s en oma’s zijn er straks

neraties door te geven.

niet meer, het is belangrijk om dit te blijven doen.”

Wij herdenken – ten overvloede, omdat dit altijd al duidelijk is gesteld en voor ons vanzelfsprekend – de slachtoffers: degenen die vermoord zijn, die hun

“Ik ben hier vanavond met mijn dochter en vier kleindochters. Mijn opa heeft in

leven hebben gegeven. Niet de daders.

Theresiënstadt gezeten omdat hij bij het verzet zat. Ik wil aan de volgende generatie

En omdat we vanuit de gedachte ‘dit nooit weer’ onze vrijheid koesteren, kun-

meegeven hoe belangrijk het is om in vrijheid te leven.”

nen we beter waarderen dat onze jonge landgenoten ook na de oorlog hun leven hebben gegeven. De vredesmissies waaraan onze militairen in dienst

(Citaten publiek op de Dam, 4 mei 2014, uitzending NOS)

van de internationale rechtsorde deelnamen en nemen, staan voor die strijd voor de vrijheid, ook ver over onze grenzen heen. De hier gebrachte offers vragen terecht om respect, herdenking, herinnering.

* Het comité is verantwoordelijk voor de inrichting van de herdenking op de Dam en dus besteden we meer woorden aan deze dan aan andere herdenkin-

* De bijeenkomst op de Dam en de herdenkingsbijeenkomsten in het land zijn

8

gen op 4 mei. Het comité kan en wil niet voorschrijven hoe andere herdenkingsbijeenkomsten op andere plekken worden ingericht; het is de eigen en

niet in concurrentie met elkaar, maar vullen elkaar aan.

lokale verantwoordelijkheid. Het comité kan meedenken en doet een beroep

Belangrijk is dat de Dam ook gaat worden beleefd als een plek waar iedereen

om in de geest van het bovenstaande te handelen, en de focus op de slacht-

zich thuis voelt, omdat we gezamenlijk de doden herdenken en stil staan bij

offers te richten. Op die wijze komt het gezamenlijk herdenken, op al die plek-

wat er is gebeurd.

ken in het land, het beste tot stand.

Kom vanavond met verhalen

Nationaal Comité 4 en 5 mei

9

Alleen door de slachtoffers, en de gebeurtenissen die hen te gronde richtten, hun

Niet onderschat moet worden hoe een extra dimensie aan de dag wordt toe-

eigen woorden te geven worden zij onderdeel van ons gemeenschappelijk verhaal,

gevoegd via radio, televisie en de sociale media. Bijna het hele land is twee

kunnen wij weten en ons realiseren wat er is gebeurd.

minuten stil; de intensiteit van die stilte is groter dan een aantal jaren geleden.

Het memorandum en de teksten die in De Nieuwe Kerk en op de Dam gelezen

De samenleving zelf vraagt als het ware om een gezamenlijk te beleven mo-

worden, dienen glashelder te zijn. Wij willen dat diegenen die als groep ver-

ment, en geeft dat zelf mede invulling – wij beleven de twee minuten stilte,

volgd werden, Joden, Roma en Sinti, genoemd worden. Wij blijven de inzet

naar de waarneming van het comité, sterker en intenser dan een aantal jaren

van militairen en verzetsstrijders benoemen, vergeten burgerslachtoffers niet,

geleden het geval was.

waar ook in het toenmalige Koninkrijk, de mensen van de Koopvaardij die het leven lieten. Wij willen aandacht voor gebeurtenissen, hier en overzee, ook die

“Ik ben hier vanavond vanwege mijn moeder die de oorlog in Nederlands-Indië

waarop wij niet trots zijn. En we geven door het noemen van aantallen aan-

heeft meegemaakt. Een trauma, een rode draad door haar leven.”

dacht aan de schaal waarop gebeurtenissen zich hebben voltrokken.

Alleen door te benoemen voorkomen we dat we vergeten.

“We zagen het ieder jaar op televisie en wilden het nu eens meemaken van dichtbij.

“Er is ook een persoonlijke betrokkenheid: mijn vader heeft gevochten als soldaat

* In het gezamenlijk herdenken onderstrepen wij ook het feit dat wij naast elkaar staan, deelgenoot zijn van een gemeenschappelijke geschiedenis. Reliëf bren-

op de Grebbeberg.”

“Ik vind het belangrijk om hier te zijn omdat mijn generatie steeds minder verhalen

gen in het herdenken helpt ons de aard van die ervaringen aan volgende ge-

te horen krijgt over de Tweede Wereldoorlog. Onze opa’s en oma’s zijn er straks

neraties door te geven.

niet meer, het is belangrijk om dit te blijven doen.”

Wij herdenken – ten overvloede, omdat dit altijd al duidelijk is gesteld en voor ons vanzelfsprekend – de slachtoffers: degenen die vermoord zijn, die hun

“Ik ben hier vanavond met mijn dochter en vier kleindochters. Mijn opa heeft in

leven hebben gegeven. Niet de daders.

Theresiënstadt gezeten omdat hij bij het verzet zat. Ik wil aan de volgende generatie

En omdat we vanuit de gedachte ‘dit nooit weer’ onze vrijheid koesteren, kun-

meegeven hoe belangrijk het is om in vrijheid te leven.”

nen we beter waarderen dat onze jonge landgenoten ook na de oorlog hun leven hebben gegeven. De vredesmissies waaraan onze militairen in dienst

(Citaten publiek op de Dam, 4 mei 2014, uitzending NOS)

van de internationale rechtsorde deelnamen en nemen, staan voor die strijd voor de vrijheid, ook ver over onze grenzen heen. De hier gebrachte offers vragen terecht om respect, herdenking, herinnering.

* Het comité is verantwoordelijk voor de inrichting van de herdenking op de Dam en dus besteden we meer woorden aan deze dan aan andere herdenkin-

* De bijeenkomst op de Dam en de herdenkingsbijeenkomsten in het land zijn

8

gen op 4 mei. Het comité kan en wil niet voorschrijven hoe andere herdenkingsbijeenkomsten op andere plekken worden ingericht; het is de eigen en

niet in concurrentie met elkaar, maar vullen elkaar aan.

lokale verantwoordelijkheid. Het comité kan meedenken en doet een beroep

Belangrijk is dat de Dam ook gaat worden beleefd als een plek waar iedereen

om in de geest van het bovenstaande te handelen, en de focus op de slacht-

zich thuis voelt, omdat we gezamenlijk de doden herdenken en stil staan bij

offers te richten. Op die wijze komt het gezamenlijk herdenken, op al die plek-

wat er is gebeurd.

ken in het land, het beste tot stand.

Kom vanavond met verhalen

Nationaal Comité 4 en 5 mei

9

Het is, als het om de wijze waarop wij herdenken gaat, daarbij niet aan welk

II

comité dan ook, aan burgemeesters of aan anderen, om vergeving en verzoe-

4 mei is de dag, het moment, dat zich kenmerkt door ingetogenheid, verbon-

ning voor te schrijven en in verband te brengen met het indrukwekkende mo-

denheid en respect. Er zijn vaste elementen die de herdenking in De Nieuwe

ment van de herdenking. Vergeving en verzoening zijn in essentie puur

Kerk en op de Dam hun structuur geven; voordracht, kranslegging, gedicht,

persoonlijke afwegingen en – in de ogen van het Nationaal Comité – vooral

toespraak, de schoolkinderen en hun bloemen, daarna de gelegenheid voor

bouwstenen voor het vormgeven van vrijheid. Niet aan de orde op 4 mei, wel

iedereen om bij het monument stil te staan. Er is grote belangstelling, zowel

te beantwoorden op 5 mei en op alle andere dagen van het jaar.

op de Dam als op televisie.

Maar: Op 4 mei herdenken wij de slachtoffers, niet de daders.

Indrukwekkend was het applaus dat over de Dam kwam aanrollen toen Peter van Uhm op 4 mei 2013 over de noodzaak van een blijvende inzet voor onze

Tijdens de verkenningsbijeenkomsten werd bovendien – terecht – opgemerkt

vrijheid en over zijn persoonlijk verlies sprak. Een illustratie van de kracht van

dat verzoening en vergeving naast het feit dat zij persoonlijk van aard zijn,

het individuele verhaal en onze behoefte aan verbondenheid.

zich in essentie eenmalig manifesteren, en zich niet lenen voor jaarlijkse terugkeer. Zij laten zich, in tegenstelling tot herdenken, niet organiseren. En

Sommigen vinden de gestrenge orde en de dominantie van autoriteiten af-

vastgesteld kan worden dat met het naoorlogse democratische Duitsland de

breuk doen aan het feit dat het een plechtigheid van alle mensen moet zijn.

betrekkingen inmiddels zijn zoals dat tussen goede en verstandige buren past.

Anderen ervaren de hiërarchie in de bijeenkomst en de strakke militaire aanwezigheid juist als een onderstreping van het plechtige karakter.

De precieze vormgeving willen we nader overwegen en later beschrijven, als we het over de inhoud eens zijn. Wij schetsen nu de belangrijkste uitgangspunten.

Essentieel in deze tijd is de verbondenheid tussen de generaties, maar meer nog: de noodzaak verhalen van generatie op generatie door te vertellen en zo in stand te houden. Juist nu, nu er van de generatie die oorlog zelf heeft meegemaakt, waar ook ter wereld, steeds minder mensen zijn die het verhaal zelf kunnen vertellen.

Het lijkt ons goed deze verbondenheid tussen de generaties juist op 4 mei centraal te stellen met als belangrijkste invalshoek: ruimte, respect en erkenning voor de mensen die alles zelf hebben meegemaakt.

Met het verlopen van de tijd wordt de betekenis van het benoemen van het gemeenschappelijke meer van belang. Zo bezien zit er geen spanning tussen het meer individuele ‘kom vanavond met verhalen’ en de noodzaak de betekenis van wat is gebeurd gezamenlijk te benoemen en daarmee te expliciteren.

10

Kom vanavond met verhalen

Nationaal Comité 4 en 5 mei

11

Het is, als het om de wijze waarop wij herdenken gaat, daarbij niet aan welk

II

comité dan ook, aan burgemeesters of aan anderen, om vergeving en verzoe-

4 mei is de dag, het moment, dat zich kenmerkt door ingetogenheid, verbon-

ning voor te schrijven en in verband te brengen met het indrukwekkende mo-

denheid en respect. Er zijn vaste elementen die de herdenking in De Nieuwe

ment van de herdenking. Vergeving en verzoening zijn in essentie puur

Kerk en op de Dam hun structuur geven; voordracht, kranslegging, gedicht,

persoonlijke afwegingen en – in de ogen van het Nationaal Comité – vooral

toespraak, de schoolkinderen en hun bloemen, daarna de gelegenheid voor

bouwstenen voor het vormgeven van vrijheid. Niet aan de orde op 4 mei, wel

iedereen om bij het monument stil te staan. Er is grote belangstelling, zowel

te beantwoorden op 5 mei en op alle andere dagen van het jaar.

op de Dam als op televisie.

Maar: Op 4 mei herdenken wij de slachtoffers, niet de daders.

Indrukwekkend was het applaus dat over de Dam kwam aanrollen toen Peter van Uhm op 4 mei 2013 over de noodzaak van een blijvende inzet voor onze

Tijdens de verkenningsbijeenkomsten werd bovendien – terecht – opgemerkt

vrijheid en over zijn persoonlijk verlies sprak. Een illustratie van de kracht van

dat verzoening en vergeving naast het feit dat zij persoonlijk van aard zijn,

het individuele verhaal en onze behoefte aan verbondenheid.

zich in essentie eenmalig manifesteren, en zich niet lenen voor jaarlijkse terugkeer. Zij laten zich, in tegenstelling tot herdenken, niet organiseren. En

Sommigen vinden de gestrenge orde en de dominantie van autoriteiten af-

vastgesteld kan worden dat met het naoorlogse democratische Duitsland de

breuk doen aan het feit dat het een plechtigheid van alle mensen moet zijn.

betrekkingen inmiddels zijn zoals dat tussen goede en verstandige buren past.

Anderen ervaren de hiërarchie in de bijeenkomst en de strakke militaire aanwezigheid juist als een onderstreping van het plechtige karakter.

De precieze vormgeving willen we nader overwegen en later beschrijven, als we het over de inhoud eens zijn. Wij schetsen nu de belangrijkste uitgangspunten.

Essentieel in deze tijd is de verbondenheid tussen de generaties, maar meer nog: de noodzaak verhalen van generatie op generatie door te vertellen en zo in stand te houden. Juist nu, nu er van de generatie die oorlog zelf heeft meegemaakt, waar ook ter wereld, steeds minder mensen zijn die het verhaal zelf kunnen vertellen.

Het lijkt ons goed deze verbondenheid tussen de generaties juist op 4 mei centraal te stellen met als belangrijkste invalshoek: ruimte, respect en erkenning voor de mensen die alles zelf hebben meegemaakt.

Met het verlopen van de tijd wordt de betekenis van het benoemen van het gemeenschappelijke meer van belang. Zo bezien zit er geen spanning tussen het meer individuele ‘kom vanavond met verhalen’ en de noodzaak de betekenis van wat is gebeurd gezamenlijk te benoemen en daarmee te expliciteren.

10

Kom vanavond met verhalen

Nationaal Comité 4 en 5 mei

11

Nu hebben gebeurtenissen niet voor iedereen dezelfde betekenis. Voor ten-

III

minste twee groepen geldt dat zij als het ware een oorlog-in-de-oorlog hebben

De volgende dag is het 5 mei en vieren we de bevrijding, overal in het land, op

meegemaakt: de keten van isolement-vervolging-vernietiging die tot de ondergang

grote schaal, met een zekere uitbundigheid. We zijn overgegaan tot de orde

van het merendeel van de Nederlandse Joden leidde en het lot dat onder Japanse

van een nieuwe dag. We staan stil bij het feit dat we vrij zijn van onderdrukking

bezetting de bevolking trof in voormalig Nederlands-Indië.

en bezetting, en vieren het herstel van de rechtsstaat en democratie.

Kunnen de Duitse inval, het bombardement op Rotterdam, bezetting, dwang-

Om 5 mei nader inhoud en betekenis te geven moeten we ons realiseren wát

arbeid, verzet en collaboratie, Hongerwinter, ‘dolle dinsdag’ en bevrijding nog

wij vieren. Wat vrijheid is. Niet los te zien van het besef dat onvrijheid heeft

als min of meer gezamenlijke ervaringen worden gezien, het isolement dat

bestaan, dat er gevochten is om vrijheid te realiseren, dat er offers zijn ge-

deze oorlog-in-de-oorlog voor de betrokkenen en hun nabestaanden met zich

bracht, dat er verzet is gepleegd, dat wij bevrijd moesten worden voordat vrij-

bracht, ook na 1945, verdient onze specifieke aandacht. De behoefte aan ‘her-

heid tot stand kon komen. Dat vrijheid dus ook onderhoud vergt,

denkingen in eigen kring’ is buitengewoon waardevol; het niet te ontkennen

bescherming, realisatie, reflectie. 4 mei moet een licht over 5 mei werpen: niet

gevoel bij veel Joden en mensen uit de Indisch-Nederlandse gemeenschap ‘de

een donkere, benauwende schaduw, maar een betekenisvolle verbinding.

herdenking op de Dam is niet voor ons’ dient tot nadenken te stemmen en

Beter: als wij het onderhouden van de vrijheid met vrijblijvendheid verwarren,

tot verandering te leiden. Wie de nationale dodenherdenking organiseert moet

dan doen wij de 4e mei en alles waar die dag voor staat onrecht.

zich dit gebrek aan identificatie met wat als gemeenschappelijke herdenking is bedoeld aantrekken.

Wij willen dat ‘de Dam’ op 4 mei als een plek voor iedereen wordt ervaren.

* De donkere jaren van de Tweede Wereldoorlog toonden een rauwe werkelijkheid die tegengesteld is aan wie en wat wij nu als land willen zijn.

De rechtsstaat met zijn onafhankelijke rechtspraak bestond niet. Willekeur kwam in de plaats van individuele vrijheid; geweld en dreiging vervingen veiligheid en respect. Democratische principes werden vernietigd. Mensen werden gediscrimineerd, uiteindelijk ontmenselijkt, in nummers veranderd.

Gelijkwaardigheid veranderde abrupt in ongelijkheid.

‘Dit nooit weer’ was de diepgevoelde overtuiging van degenen die vochten voor de vrijheid, de mensen die Nederland en de internationale rechtsorde hebben opgebouwd.

Hoe “dit nooit weer” levend te houden? Zeker op de 5e mei – en hopelijk met zoveel kracht en overtuiging dat de echo ook op alle andere dagen klinkt.

Een rechtsstaat ontstaat niet vanzelf, het loont de moeite stil te staan bij waarborgen in de wet die de vrijheid van het individu, de rechten en de plichten van overheid en iedere individuele burger regelen en beschermen; die terreur en dreiging buiten houden.

12

Kom vanavond met verhalen

Nationaal Comité 4 en 5 mei

13

Nu hebben gebeurtenissen niet voor iedereen dezelfde betekenis. Voor ten-

III

minste twee groepen geldt dat zij als het ware een oorlog-in-de-oorlog hebben

De volgende dag is het 5 mei en vieren we de bevrijding, overal in het land, op

meegemaakt: de keten van isolement-vervolging-vernietiging die tot de ondergang

grote schaal, met een zekere uitbundigheid. We zijn overgegaan tot de orde

van het merendeel van de Nederlandse Joden leidde en het lot dat onder Japanse

van een nieuwe dag. We staan stil bij het feit dat we vrij zijn van onderdrukking

bezetting de bevolking trof in voormalig Nederlands-Indië.

en bezetting, en vieren het herstel van de rechtsstaat en democratie.

Kunnen de Duitse inval, het bombardement op Rotterdam, bezetting, dwang-

Om 5 mei nader inhoud en betekenis te geven moeten we ons realiseren wát

arbeid, verzet en collaboratie, Hongerwinter, ‘dolle dinsdag’ en bevrijding nog

wij vieren. Wat vrijheid is. Niet los te zien van het besef dat onvrijheid heeft

als min of meer gezamenlijke ervaringen worden gezien, het isolement dat

bestaan, dat er gevochten is om vrijheid te realiseren, dat er offers zijn ge-

deze oorlog-in-de-oorlog voor de betrokkenen en hun nabestaanden met zich

bracht, dat er verzet is gepleegd, dat wij bevrijd moesten worden voordat vrij-

bracht, ook na 1945, verdient onze specifieke aandacht. De behoefte aan ‘her-

heid tot stand kon komen. Dat vrijheid dus ook onderhoud vergt,

denkingen in eigen kring’ is buitengewoon waardevol; het niet te ontkennen

bescherming, realisatie, reflectie. 4 mei moet een licht over 5 mei werpen: niet

gevoel bij veel Joden en mensen uit de Indisch-Nederlandse gemeenschap ‘de

een donkere, benauwende schaduw, maar een betekenisvolle verbinding.

herdenking op de Dam is niet voor ons’ dient tot nadenken te stemmen en

Beter: als wij het onderhouden van de vrijheid met vrijblijvendheid verwarren,

tot verandering te leiden. Wie de nationale dodenherdenking organiseert moet

dan doen wij de 4e mei en alles waar die dag voor staat onrecht.

zich dit gebrek aan identificatie met wat als gemeenschappelijke herdenking is bedoeld aantrekken.

Wij willen dat ‘de Dam’ op 4 mei als een plek voor iedereen wordt ervaren.

* De donkere jaren van de Tweede Wereldoorlog toonden een rauwe werkelijkheid die tegengesteld is aan wie en wat wij nu als land willen zijn.

De rechtsstaat met zijn onafhankelijke rechtspraak bestond niet. Willekeur kwam in de plaats van individuele vrijheid; geweld en dreiging vervingen veiligheid en respect. Democratische principes werden vernietigd. Mensen werden gediscrimineerd, uiteindelijk ontmenselijkt, in nummers veranderd.

Gelijkwaardigheid veranderde abrupt in ongelijkheid.

‘Dit nooit weer’ was de diepgevoelde overtuiging van degenen die vochten voor de vrijheid, de mensen die Nederland en de internationale rechtsorde hebben opgebouwd.

Hoe “dit nooit weer” levend te houden? Zeker op de 5e mei – en hopelijk met zoveel kracht en overtuiging dat de echo ook op alle andere dagen klinkt.

Een rechtsstaat ontstaat niet vanzelf, het loont de moeite stil te staan bij waarborgen in de wet die de vrijheid van het individu, de rechten en de plichten van overheid en iedere individuele burger regelen en beschermen; die terreur en dreiging buiten houden.

12

Kom vanavond met verhalen

Nationaal Comité 4 en 5 mei

13

Wij zouden ons moeten realiseren dat de vrije samenleving die wij pretenderen

Het vraagt aandacht, zeker nu, voor onrecht, terreur, dood, ontmenselijking,

te zijn geen project is van degenen die ons land destijds opnieuw inrichtten,

onvrijheid die er in de wereld nog bestaat – en hoe sommige van die conflicten

maar een altijd onvoltooid werk dat steeds nieuwe antwoorden, acties en ge-

ook aan onze samenleving knagen.

dragingen vereist.

Wij zouden ons moeten realiseren dat een samenleving die vrij is, alleen kan

“Pas na nog heel veel meer leed, pas na de vijfde mei 1945 brak het besef door dat

bestaan als helder is hoe de vrijheid van de ene burger zich verhoudt tot de

voor vrede een rechtsorde nodig is, Europees en wereldwijd: een besef dat ingaat

vrijheid van de andere. Dat grondrechten nooit absoluut zijn, dat steeds moet

tegen de moeilijk te bedwingen neigingen om met alle middelen voor het eigen be-

worden afgewogen welke constructieve (zelf)beperking er hoort bij het gunnen

lang of het belang van de eigen groep op te komen.’’

Ernst Hirsch Ballin, 5 mei 2013

van ruimte en leven aan een ander.

Wij zouden ons moeten realiseren dat het vormen, in stand houden en onderhouden van vrijheid geen taak is die wij gedelegeerd hebben aan de over-

“Op 5 mei 1945 werd de met kostbare offers herwonnen vrijheid teruggegeven aan

heid – of aan wie dan ook – en dat wij op afroep over onze eigen vrijheid

de bevolking van Nederland. Die vijfde mei was een nieuw begin. Maar we mogen

kunnen beschikken. Wij zijn er uiteindelijk zelf verantwoordelijk voor om onze

de betekenis van de bevrijding niet versmallen tot die ene dag. Natuurlijk, de vijfde

vrije samenleving, onze vrijheid te onderhouden, uit te bouwen, van dynamiek

mei is een markant en symbolisch moment in onze geschiedenis, Maar de bevrij-

te voorzien, te koesteren. Vrijheid is ook geen afgerond begrip. De vrijheids-

ding was ook een opdracht voor de toekomst (…) Vrijheid moeten we leren, oefe-

beleving in de jaren vijftig was anders dan in de jaren zeventig, of negentig, of

nen, verdedigen, ontwikkelen en delen. En dat telkens weer opnieuw. Vrijheid groeit

nu. Het betekent dat ieder individu, iedere generatie, eigen antwoorden en in-

noch gedijt in een context van vrijblijvendheid.”

Wim van de Donk, 5 mei 2008

vulling zoekt, zou moeten zoeken.

Wie wij zijn wordt mede bepaald door de wijze waarop wij ons ten opzichte van de ander verhouden, in de manier waarop wij de ander – ongeacht af-

“Het perspectief dat na de Tweede Wereldoorlog werd geboden, ‘nooit weer’, is al-

komst, geloof, seksuele geaardheid, geschiedenis, overtuiging – ruimte geven

lang verduisterd. De gewelddadige aantasting van de vrijheid en de grondrechten

om te leven en zich te bewegen. Binnen de grenzen van de Nederlandse

van mensen houdt niet op, maar gaat door.”

Jan Pronk, 5 mei 2007

rechtsorde en in grotere grensoverschrijdende verbanden.

Vrijheid voor jezelf scheppen is, hoe waardevol ook, altijd veel gemakkelijker dan die vrijheid ook aan een ander te gunnen. Elkaar met rust laten is niet de essentie van vrijheid. De ander de ruimte onthouden die je voor jezelf opeist

* De samenhang van 4 en 5 mei moet worden versterkt.

Als de zon weer opkomt is de oude dag verdwenen en vangt een nieuwe dag

evenmin.

aan; een heel andere, met muziek en dans.

De internationale dimensie van de vrijheid komt binnenslands niet vanzelf tot

Wij vinden het essentieel dat die verbinding verder vorm krijgt, om de redenen

leven. Dat vraagt permanente aandacht voor het feit dat het ‘dat nooit weer’

hierboven beschreven.

ook over grenzen heen een antwoord heeft gekregen in verdragen en samen-

In alles wat we doen moet, expliciet of impliciet, worden duidelijk gemaakt dat

werkingsverbanden, in de bereidheid van staten beperkingen van de eigen vrij-

deze samenhang bestaat:

heid te aanvaarden om een groter goed tot stand te brengen. Volkenrecht heeft

Bezetting (verzet en collaboratie) > > > Bevrijding > > > Vrijheid.

recht geschapen.

14

Kom vanavond met verhalen

Nationaal Comité 4 en 5 mei

15

Wij zouden ons moeten realiseren dat de vrije samenleving die wij pretenderen

Het vraagt aandacht, zeker nu, voor onrecht, terreur, dood, ontmenselijking,

te zijn geen project is van degenen die ons land destijds opnieuw inrichtten,

onvrijheid die er in de wereld nog bestaat – en hoe sommige van die conflicten

maar een altijd onvoltooid werk dat steeds nieuwe antwoorden, acties en ge-

ook aan onze samenleving knagen.

dragingen vereist.

Wij zouden ons moeten realiseren dat een samenleving die vrij is, alleen kan

“Pas na nog heel veel meer leed, pas na de vijfde mei 1945 brak het besef door dat

bestaan als helder is hoe de vrijheid van de ene burger zich verhoudt tot de

voor vrede een rechtsorde nodig is, Europees en wereldwijd: een besef dat ingaat

vrijheid van de andere. Dat grondrechten nooit absoluut zijn, dat steeds moet

tegen de moeilijk te bedwingen neigingen om met alle middelen voor het eigen be-

worden afgewogen welke constructieve (zelf)beperking er hoort bij het gunnen

lang of het belang van de eigen groep op te komen.’’

Ernst Hirsch Ballin, 5 mei 2013

van ruimte en leven aan een ander.

Wij zouden ons moeten realiseren dat het vormen, in stand houden en onderhouden van vrijheid geen taak is die wij gedelegeerd hebben aan de over-

“Op 5 mei 1945 werd de met kostbare offers herwonnen vrijheid teruggegeven aan

heid – of aan wie dan ook – en dat wij op afroep over onze eigen vrijheid

de bevolking van Nederland. Die vijfde mei was een nieuw begin. Maar we mogen

kunnen beschikken. Wij zijn er uiteindelijk zelf verantwoordelijk voor om onze

de betekenis van de bevrijding niet versmallen tot die ene dag. Natuurlijk, de vijfde

vrije samenleving, onze vrijheid te onderhouden, uit te bouwen, van dynamiek

mei is een markant en symbolisch moment in onze geschiedenis, Maar de bevrij-

te voorzien, te koesteren. Vrijheid is ook geen afgerond begrip. De vrijheids-

ding was ook een opdracht voor de toekomst (…) Vrijheid moeten we leren, oefe-

beleving in de jaren vijftig was anders dan in de jaren zeventig, of negentig, of

nen, verdedigen, ontwikkelen en delen. En dat telkens weer opnieuw. Vrijheid groeit

nu. Het betekent dat ieder individu, iedere generatie, eigen antwoorden en in-

noch gedijt in een context van vrijblijvendheid.”

Wim van de Donk, 5 mei 2008

vulling zoekt, zou moeten zoeken.

Wie wij zijn wordt mede bepaald door de wijze waarop wij ons ten opzichte van de ander verhouden, in de manier waarop wij de ander – ongeacht af-

“Het perspectief dat na de Tweede Wereldoorlog werd geboden, ‘nooit weer’, is al-

komst, geloof, seksuele geaardheid, geschiedenis, overtuiging – ruimte geven

lang verduisterd. De gewelddadige aantasting van de vrijheid en de grondrechten

om te leven en zich te bewegen. Binnen de grenzen van de Nederlandse

van mensen houdt niet op, maar gaat door.”

Jan Pronk, 5 mei 2007

rechtsorde en in grotere grensoverschrijdende verbanden.

Vrijheid voor jezelf scheppen is, hoe waardevol ook, altijd veel gemakkelijker dan die vrijheid ook aan een ander te gunnen. Elkaar met rust laten is niet de essentie van vrijheid. De ander de ruimte onthouden die je voor jezelf opeist

* De samenhang van 4 en 5 mei moet worden versterkt.

Als de zon weer opkomt is de oude dag verdwenen en vangt een nieuwe dag

evenmin.

aan; een heel andere, met muziek en dans.

De internationale dimensie van de vrijheid komt binnenslands niet vanzelf tot

Wij vinden het essentieel dat die verbinding verder vorm krijgt, om de redenen

leven. Dat vraagt permanente aandacht voor het feit dat het ‘dat nooit weer’

hierboven beschreven.

ook over grenzen heen een antwoord heeft gekregen in verdragen en samen-

In alles wat we doen moet, expliciet of impliciet, worden duidelijk gemaakt dat

werkingsverbanden, in de bereidheid van staten beperkingen van de eigen vrij-

deze samenhang bestaat:

heid te aanvaarden om een groter goed tot stand te brengen. Volkenrecht heeft

Bezetting (verzet en collaboratie) > > > Bevrijding > > > Vrijheid.

recht geschapen.

14

Kom vanavond met verhalen

Nationaal Comité 4 en 5 mei

15

Dat wil niet zeggen dat wij, of bijvoorbeeld de organisatoren van de Bevrijdingsfestivals en andere bijeenkomsten, dat niet beseffen, en er zelf niet pro-

IV De ochtendbijeenkomst op 5 mei is een nog niet erg overtuigende, overal ge-

beren vorm aan te geven. Wij vinden echter dat dit nadrukkelijker moet

kende gebeurtenis – overigens afhankelijk van de invulling per provincie. Mede

gebeuren dan nu.

door het ontbreken van landelijke media-aandacht bestaat deze bijeenkomst

Overigens moeten we ons meteen realiseren dat dit geen top-down gebeurte-

eigenlijk alleen voor de genodigden. Dat is te weinig, zeker gezien ook de in-

nis is, dat we de activiteiten op de vijfde mei, de festivals daar onder begrepen,

spirerende kwaliteit van de 5 mei-lezingen die de kern van deze bijeenkomsten

niet in een vastgelegd didactisch stramien moeten zien. Het comité zou

vormen. Deze bijeenkomst zou de essentiële schakel kunnen zijn tussen de

samen met de festivals, lokale comités en andere betrokkenen moeten opere-

herdenking van 4 mei, zijn ingetogenheid en zijn stilte, en de uitbundigheid

ren en in permanente uitwisseling van ideeën, de invulling van het vrijheids-

van de festivals en vele andere activiteiten in het land en – later op de dag –

begrip moeten vormgeven. We kunnen vragen stellen over het hoe, het

het concert op de Amstel.

waarom, maar dienen ons ook te realiseren dat de antwoorden door anderen

Dat komt onvoldoende uit de verf, terwijl hier ruime mogelijkheden liggen.

gegeven worden, en heel gevarieerd kunnen zijn. Dat moet ook, dat is ken-

Van provinciehoofdstad naar provinciehoofdstad trekken is overigens ook een

merkend voor vrijheid.

illustratie van het werkelijk nationale karakter; daaraan zouden we niet willen tornen.

Wij vinden het belangrijk dat juist de jongere generaties organiseren, vorm-

Om de samenhang tussen 4 en 5 mei te versterken is het wellicht behulpzaam

geven, hun ideeën uitvoeren. Wij faciliteren, dagen uit. En moeten vooral de

als we de lezing in de ochtend de Bevrijdingslezing noemen, voortaan.

waarom-vraag stellen. En soms de hoe-vraag: hoe lang kunnen we de Ambas-

We zullen samen met de provincies ingrijpend moeten verbouwen en samen

sadeurs van de Vrijheid nog laten rondvliegen totdat ze in een cliché zijn ver-

– met name met de NPO of de gezamenlijke regionale omroepen – op zoek

anderd? Misschien nog jaren, misschien moeten we een andere vorm vinden

moeten gaan naar een vorm en inhoud van deze bijeenkomst, die nationale

om de festivals en de vrijheid met elkaar te verbinden. Vooral: laten we ook

belangstelling rechtvaardigt. Het comité zou logischerwijze de inhoud van de

anderen, de andere generaties, de antwoorden laten geven. En laten we daarbij

ochtend sterker moeten helpen beschrijven en helpen vormgeven.

de mogelijkheden van de digitale wereld ruim baan geven, en ons realiseren dat iedere plek, ieder platform, van elkaar verschillend is en een andere aanpak

De kinderlezing dit jaar in Assen was een vondst. De 12-jarige Hammoude Al-

vergt. Onder de paraplu van het begrip vrijheid, een werkwoord.

Cheikh, in Libanon geboren, maakte daar duidelijk hoe hij wat hij zelf had mee-

Het is goed ons daarbij te realiseren dat er naast de festivals overal vele ini-

gemaakt – angst, oorlog, conflict, hulp door Nederlandse blauwhelmen – kon

tiatieven plaatsvinden waarbij het Nationaal Comité, door best practices te be-

verbinden met de vrijheid die hij hier ervaart.

lichten, stimulerend kan werken. Er valt veel te leren van de originele

Hij legde helder en overtuigend uit (ook een vraag waarvoor wij ons gesteld

initiatieven die lokaal worden bedacht en uitgevoerd, vaak ook door kunst en

zien) dat je niet dezelfde oorlog hoeft te hebben meegemaakt om wel samen

literatuur te laten spreken. Die verbindende rol van het Nationaal Comité vin-

aan dezelfde vrijheid te kunnen werken. Op die manier is ook een link te leggen

den we voor de komende jaren van groot belang.

naar de actualiteit, waar ook ter wereld, bijvoorbeeld naar het waarom van vredesoperaties. Juist de geschiedenis hier maakt duidelijk waarom ook elders vrijheid in het geding is en dat ons dat raakt. Waarom de internationale rechtsorde ondeelbaar is.

16

Kom vanavond met verhalen

Nationaal Comité 4 en 5 mei

17

Dat wil niet zeggen dat wij, of bijvoorbeeld de organisatoren van de Bevrijdingsfestivals en andere bijeenkomsten, dat niet beseffen, en er zelf niet pro-

IV De ochtendbijeenkomst op 5 mei is een nog niet erg overtuigende, overal ge-

beren vorm aan te geven. Wij vinden echter dat dit nadrukkelijker moet

kende gebeurtenis – overigens afhankelijk van de invulling per provincie. Mede

gebeuren dan nu.

door het ontbreken van landelijke media-aandacht bestaat deze bijeenkomst

Overigens moeten we ons meteen realiseren dat dit geen top-down gebeurte-

eigenlijk alleen voor de genodigden. Dat is te weinig, zeker gezien ook de in-

nis is, dat we de activiteiten op de vijfde mei, de festivals daar onder begrepen,

spirerende kwaliteit van de 5 mei-lezingen die de kern van deze bijeenkomsten

niet in een vastgelegd didactisch stramien moeten zien. Het comité zou

vormen. Deze bijeenkomst zou de essentiële schakel kunnen zijn tussen de

samen met de festivals, lokale comités en andere betrokkenen moeten opere-

herdenking van 4 mei, zijn ingetogenheid en zijn stilte, en de uitbundigheid

ren en in permanente uitwisseling van ideeën, de invulling van het vrijheids-

van de festivals en vele andere activiteiten in het land en – later op de dag –

begrip moeten vormgeven. We kunnen vragen stellen over het hoe, het

het concert op de Amstel.

waarom, maar dienen ons ook te realiseren dat de antwoorden door anderen

Dat komt onvoldoende uit de verf, terwijl hier ruime mogelijkheden liggen.

gegeven worden, en heel gevarieerd kunnen zijn. Dat moet ook, dat is ken-

Van provinciehoofdstad naar provinciehoofdstad trekken is overigens ook een

merkend voor vrijheid.

illustratie van het werkelijk nationale karakter; daaraan zouden we niet willen tornen.

Wij vinden het belangrijk dat juist de jongere generaties organiseren, vorm-

Om de samenhang tussen 4 en 5 mei te versterken is het wellicht behulpzaam

geven, hun ideeën uitvoeren. Wij faciliteren, dagen uit. En moeten vooral de

als we de lezing in de ochtend de Bevrijdingslezing noemen, voortaan.

waarom-vraag stellen. En soms de hoe-vraag: hoe lang kunnen we de Ambas-

We zullen samen met de provincies ingrijpend moeten verbouwen en samen

sadeurs van de Vrijheid nog laten rondvliegen totdat ze in een cliché zijn ver-

– met name met de NPO of de gezamenlijke regionale omroepen – op zoek

anderd? Misschien nog jaren, misschien moeten we een andere vorm vinden

moeten gaan naar een vorm en inhoud van deze bijeenkomst, die nationale

om de festivals en de vrijheid met elkaar te verbinden. Vooral: laten we ook

belangstelling rechtvaardigt. Het comité zou logischerwijze de inhoud van de

anderen, de andere generaties, de antwoorden laten geven. En laten we daarbij

ochtend sterker moeten helpen beschrijven en helpen vormgeven.

de mogelijkheden van de digitale wereld ruim baan geven, en ons realiseren dat iedere plek, ieder platform, van elkaar verschillend is en een andere aanpak

De kinderlezing dit jaar in Assen was een vondst. De 12-jarige Hammoude Al-

vergt. Onder de paraplu van het begrip vrijheid, een werkwoord.

Cheikh, in Libanon geboren, maakte daar duidelijk hoe hij wat hij zelf had mee-

Het is goed ons daarbij te realiseren dat er naast de festivals overal vele ini-

gemaakt – angst, oorlog, conflict, hulp door Nederlandse blauwhelmen – kon

tiatieven plaatsvinden waarbij het Nationaal Comité, door best practices te be-

verbinden met de vrijheid die hij hier ervaart.

lichten, stimulerend kan werken. Er valt veel te leren van de originele

Hij legde helder en overtuigend uit (ook een vraag waarvoor wij ons gesteld

initiatieven die lokaal worden bedacht en uitgevoerd, vaak ook door kunst en

zien) dat je niet dezelfde oorlog hoeft te hebben meegemaakt om wel samen

literatuur te laten spreken. Die verbindende rol van het Nationaal Comité vin-

aan dezelfde vrijheid te kunnen werken. Op die manier is ook een link te leggen

den we voor de komende jaren van groot belang.

naar de actualiteit, waar ook ter wereld, bijvoorbeeld naar het waarom van vredesoperaties. Juist de geschiedenis hier maakt duidelijk waarom ook elders vrijheid in het geding is en dat ons dat raakt. Waarom de internationale rechtsorde ondeelbaar is.

16

Kom vanavond met verhalen

Nationaal Comité 4 en 5 mei

17

V

Wij, comité, maar ongetwijfeld ook de organisatoren van de festivals, vele anWij willen meer samenhang tussen herdenking, de ochtendbijeenkomst, de

deren, vele individuele Nederlanders, beloven op onze beurt onze verantwoor-

festivals en het concert aan de Amstel.

delijkheid te nemen en van 5 mei de echte Dag van de Vrijheid te maken, en

Juist het versterken van de samenhang zorgt ervoor dat de vragen die 4 mei

niet alleen een vrije dag.

oproept nadrukkelijker worden beantwoord op 5 mei.

De afronding van alle activiteiten met het – integraal op tv uitgezonden – con-

Wij zijn er van overtuigd dat we volop steun voor deze opstelling vinden, in

cert op de Amstel biedt meer mogelijkheden de inhoudelijke verbinding met

alle lagen van de samenleving.

de gebeurtenissen die wij deze dagen herdenken en vieren te leggen. Zonder te vervallen in moraliserende regie is het van belang de inhoudelijke betekenis van die afronding te versterken.

Wij zien die mogelijkheden wel degelijk. Wij zullen – na het debat over de hier beschreven uitgangspunten – een aantal voorstellen doen om die samenhang met symbolen, acties en beelden duidelijker te maken. De fakkel en het vuur van de vrijheid zijn sterke symbolen die ons daarbij kunnen helpen.

Als we de 5e mei op deze wijze (nog) meer betekenis geven, hem sterker verbinden met de 4e – en ons daarbij bovendien realiseren dat er in de samenleving juist in deze tijd een grote behoefte bestaat aan bepalende momenten die onze cultuur en identiteit mede belichamen en invullen – dan moet de volgende stap ook gezet worden: 5 mei moet als een bijzondere nationale feestdag ook een vrije dag zijn: de Dag van de Vrijheid, waaraan iedereen kan deelnemen omdat hij voor de meesten vrij is.

Wij nodigen de samenleving uit Bevrijdingsdag op deze wijze als een vrije, nationale feestdag in het leven te roepen. Wij nodigen de sociale partners uit hun verantwoordelijkheid te nemen, en daarmee bij te dragen aan de versterking van een gemeenschappelijke identiteit. Het mogelijk te maken dat wij allemaal actief kunnen werken aan de invulling van wat vrijheid is. Wij vragen de politiek verantwoordelijken duidelijk stelling te nemen.

Wij vragen om de 5e mei niet te devalueren door hem in een onderhandelingsproces als wisselgeld te beschouwen. Wij willen immers niet een nieuwe Koopzondag creëren, maar een dag vol inhoud. Misschien wel de belangrijkste dag van het jaar – al kunnen wij dat niet voor anderen bepalen.

18

Kom vanavond met verhalen

Nationaal Comité 4 en 5 mei

19

V

Wij, comité, maar ongetwijfeld ook de organisatoren van de festivals, vele anWij willen meer samenhang tussen herdenking, de ochtendbijeenkomst, de

deren, vele individuele Nederlanders, beloven op onze beurt onze verantwoor-

festivals en het concert aan de Amstel.

delijkheid te nemen en van 5 mei de echte Dag van de Vrijheid te maken, en

Juist het versterken van de samenhang zorgt ervoor dat de vragen die 4 mei

niet alleen een vrije dag.

oproept nadrukkelijker worden beantwoord op 5 mei.

De afronding van alle activiteiten met het – integraal op tv uitgezonden – con-

Wij zijn er van overtuigd dat we volop steun voor deze opstelling vinden, in

cert op de Amstel biedt meer mogelijkheden de inhoudelijke verbinding met

alle lagen van de samenleving.

de gebeurtenissen die wij deze dagen herdenken en vieren te leggen. Zonder te vervallen in moraliserende regie is het van belang de inhoudelijke betekenis van die afronding te versterken.

Wij zien die mogelijkheden wel degelijk. Wij zullen – na het debat over de hier beschreven uitgangspunten – een aantal voorstellen doen om die samenhang met symbolen, acties en beelden duidelijker te maken. De fakkel en het vuur van de vrijheid zijn sterke symbolen die ons daarbij kunnen helpen.

Als we de 5e mei op deze wijze (nog) meer betekenis geven, hem sterker verbinden met de 4e – en ons daarbij bovendien realiseren dat er in de samenleving juist in deze tijd een grote behoefte bestaat aan bepalende momenten die onze cultuur en identiteit mede belichamen en invullen – dan moet de volgende stap ook gezet worden: 5 mei moet als een bijzondere nationale feestdag ook een vrije dag zijn: de Dag van de Vrijheid, waaraan iedereen kan deelnemen omdat hij voor de meesten vrij is.

Wij nodigen de samenleving uit Bevrijdingsdag op deze wijze als een vrije, nationale feestdag in het leven te roepen. Wij nodigen de sociale partners uit hun verantwoordelijkheid te nemen, en daarmee bij te dragen aan de versterking van een gemeenschappelijke identiteit. Het mogelijk te maken dat wij allemaal actief kunnen werken aan de invulling van wat vrijheid is. Wij vragen de politiek verantwoordelijken duidelijk stelling te nemen.

Wij vragen om de 5e mei niet te devalueren door hem in een onderhandelingsproces als wisselgeld te beschouwen. Wij willen immers niet een nieuwe Koopzondag creëren, maar een dag vol inhoud. Misschien wel de belangrijkste dag van het jaar – al kunnen wij dat niet voor anderen bepalen.

18

Kom vanavond met verhalen

Nationaal Comité 4 en 5 mei

19

VI

Met de verantwoordelijken in Caribisch Nederland willen we op basis van deze

Het comité concentreert zich op 4 en 5 mei maar die dagen kunnen alleen

eerste verkenning nagaan hoe de toekomst van herdenken en vieren zich in

maar invulling krijgen als er breder wordt gekeken. Er zijn immers veel ge-

dat deel van het Koninkrijk zou moeten ontwikkelen. Het past niet bij de ver-

beurtenissen, die op andere momenten worden herdacht. Vieringen, herden-

houdingen er van uit te gaan dat de vorm en inhoud van de aanpak in Neder-

kingen en monumenten vormen op die wijze als het ware een onverbreekbare

land per definitie maatgevend zou moeten zijn voor andere delen van het

ketting in de tijd.

Koninkrijk. Dat vraagt daar om een eigen afweging.

Wij zien te veel vanzelfsprekendheid, als het om vrijheid gaat zoals wij die daeenkomsten dat we momenten, symbolen, zinnen, gebeurtenissen moeten

* Verhalen vormen de sleutel om niet te vergeten, om levend te houden. De ver-

benadrukken die staan voor wie wij zijn en waar wij vandaan komen. Juist het

halen van de mensen zelf, van de opa van Micha de Winter of van Mischa de

onderwijs is daarbij belangrijk.

Vreede als meisje van zes in een Japans interneringskamp, zoals verteld op

Onder verantwoordelijkheid van het Nationaal Comité is decennia lang veel ma-

de verkenningsbijeenkomsten.

gelijks beleven. Wij ondersteunen de opmerkingen tijdens de verkenningsbij-

teriaal verzameld en voor het onderwijs beschikbaar gekomen. Het verhaal van

De persoonlijke verhalen maken de grote abstracte werkelijkheid, de grote ver-

oorlog en bevrijding moet een eenduidiger plaats in de diverse curricula binnen

halen, de onvoorstelbare gruwelijkheid, zichtbaar, tastbaar, voelbaar, en voor

het onderwijs innemen. Wij willen de verantwoordelijken in onderwijs en politiek

zover mogelijk voorstelbaar.

vragen initiatieven in die richting te nemen en daarbij de feiten en de persoon-

Op het Bevrijdingsfestival in Zwolle, in het Veteranencafé, vertelde een oud-

lijke verhalen als uitgangspunt te nemen, samenhangend reliëf aan te brengen

militair met indrukwekkende snor, in kleermakerszit op de grond, zijn verhaal

in hetgeen binnen het onderwijs wordt overgedragen. We hopen dat de verant-

aan een meisje van een jaar of tien. Daar ging het om, die dag.

woordelijke bewindspersonen hieraan een impuls kunnen geven.

Er zijn meer vormen om verhalen te blijven vertellen. Literatuur en beeldende

De verkenning die door de Stichting Leerplanontwikkeling is uitgevoerd en eigen

kunst kunnen – zoals op de verkenningsbijeenkomsten al naar voren kwam –

onderzoek door het Nationaal Comité kunnen daarvoor belangrijk materiaal aan-

een sterke, eigen rol spelen. Het Nationaal Comité 4 en 5 mei wil overwegen

dragen.

hoe het opdrachten kan geven, of mede mogelijk kan maken opdat de kracht van de kunsten gerichter wordt ingezet om niet te vergeten. Dat sluit aan bij

Er zijn vele momenten, het gehele jaar door, waarop mensen hun eigen ge-

inspirerende, al bestaande initiatieven zoals het Theater na de Dam, de Huizen

schiedenis en gebeurtenissen herdenken. Wij zouden die een duidelijke plaats

van Verzet en de Open Joodse Huizen.

moeten geven en erkennen – juist omdat we niemand uitsluiten, geen enkel verhaal en geen enkele gebeurtenis. De eigen identiteit van deze bijeenkom-

Juist – ook – met alle digitale middelen die er nu zijn, moeten we de verhalen

sten is van groot belang, ze zijn een vorm van erkenning van de gebeurtenis-

vertellen die de doden levend houden, de gebeurtenissen actueel, de bevrijding

sen die worden herdacht en gevierd.

tastbaar.

Het Nationaal Comité ondersteunt op verzoek van het kabinet Holocaust Me-

Voor nieuwe generaties, voor nieuwe Nederlanders, voor iedereen willen we

morial Day (de Auschwitz-herdenking) rond 27 januari, en de Indië-herdenking

dit verhaal toegankelijk maken, door positie te kiezen, reliëf aan te brengen.

op 15 augustus. Deze specifieke herdenkingen blijven van grote betekenis. Het

Hier een eerste poging.

zijn de eigen verhalen, die het gemeenschappelijke verhaal schragen. En op Nationaal Comité 4 en 5 mei

4 en 5 mei komen alle verhalen samen.

Oktober 2014

20

Kom vanavond met verhalen

Nationaal Comité 4 en 5 mei

21

VI

Met de verantwoordelijken in Caribisch Nederland willen we op basis van deze

Het comité concentreert zich op 4 en 5 mei maar die dagen kunnen alleen

eerste verkenning nagaan hoe de toekomst van herdenken en vieren zich in

maar invulling krijgen als er breder wordt gekeken. Er zijn immers veel ge-

dat deel van het Koninkrijk zou moeten ontwikkelen. Het past niet bij de ver-

beurtenissen, die op andere momenten worden herdacht. Vieringen, herden-

houdingen er van uit te gaan dat de vorm en inhoud van de aanpak in Neder-

kingen en monumenten vormen op die wijze als het ware een onverbreekbare

land per definitie maatgevend zou moeten zijn voor andere delen van het

ketting in de tijd.

Koninkrijk. Dat vraagt daar om een eigen afweging.

Wij zien te veel vanzelfsprekendheid, als het om vrijheid gaat zoals wij die daeenkomsten dat we momenten, symbolen, zinnen, gebeurtenissen moeten

* Verhalen vormen de sleutel om niet te vergeten, om levend te houden. De ver-

benadrukken die staan voor wie wij zijn en waar wij vandaan komen. Juist het

halen van de mensen zelf, van de opa van Micha de Winter of van Mischa de

onderwijs is daarbij belangrijk.

Vreede als meisje van zes in een Japans interneringskamp, zoals verteld op

Onder verantwoordelijkheid van het Nationaal Comité is decennia lang veel ma-

de verkenningsbijeenkomsten.

gelijks beleven. Wij ondersteunen de opmerkingen tijdens de verkenningsbij-

teriaal verzameld en voor het onderwijs beschikbaar gekomen. Het verhaal van

De persoonlijke verhalen maken de grote abstracte werkelijkheid, de grote ver-

oorlog en bevrijding moet een eenduidiger plaats in de diverse curricula binnen

halen, de onvoorstelbare gruwelijkheid, zichtbaar, tastbaar, voelbaar, en voor

het onderwijs innemen. Wij willen de verantwoordelijken in onderwijs en politiek

zover mogelijk voorstelbaar.

vragen initiatieven in die richting te nemen en daarbij de feiten en de persoon-

Op het Bevrijdingsfestival in Zwolle, in het Veteranencafé, vertelde een oud-

lijke verhalen als uitgangspunt te nemen, samenhangend reliëf aan te brengen

militair met indrukwekkende snor, in kleermakerszit op de grond, zijn verhaal

in hetgeen binnen het onderwijs wordt overgedragen. We hopen dat de verant-

aan een meisje van een jaar of tien. Daar ging het om, die dag.

woordelijke bewindspersonen hieraan een impuls kunnen geven.

Er zijn meer vormen om verhalen te blijven vertellen. Literatuur en beeldende

De verkenning die door de Stichting Leerplanontwikkeling is uitgevoerd en eigen

kunst kunnen – zoals op de verkenningsbijeenkomsten al naar voren kwam –

onderzoek door het Nationaal Comité kunnen daarvoor belangrijk materiaal aan-

een sterke, eigen rol spelen. Het Nationaal Comité 4 en 5 mei wil overwegen

dragen.

hoe het opdrachten kan geven, of mede mogelijk kan maken opdat de kracht van de kunsten gerichter wordt ingezet om niet te vergeten. Dat sluit aan bij

Er zijn vele momenten, het gehele jaar door, waarop mensen hun eigen ge-

inspirerende, al bestaande initiatieven zoals het Theater na de Dam, de Huizen

schiedenis en gebeurtenissen herdenken. Wij zouden die een duidelijke plaats

van Verzet en de Open Joodse Huizen.

moeten geven en erkennen – juist omdat we niemand uitsluiten, geen enkel verhaal en geen enkele gebeurtenis. De eigen identiteit van deze bijeenkom-

Juist – ook – met alle digitale middelen die er nu zijn, moeten we de verhalen

sten is van groot belang, ze zijn een vorm van erkenning van de gebeurtenis-

vertellen die de doden levend houden, de gebeurtenissen actueel, de bevrijding

sen die worden herdacht en gevierd.

tastbaar.

Het Nationaal Comité ondersteunt op verzoek van het kabinet Holocaust Me-

Voor nieuwe generaties, voor nieuwe Nederlanders, voor iedereen willen we

morial Day (de Auschwitz-herdenking) rond 27 januari, en de Indië-herdenking

dit verhaal toegankelijk maken, door positie te kiezen, reliëf aan te brengen.

op 15 augustus. Deze specifieke herdenkingen blijven van grote betekenis. Het

Hier een eerste poging.

zijn de eigen verhalen, die het gemeenschappelijke verhaal schragen. En op Nationaal Comité 4 en 5 mei

4 en 5 mei komen alle verhalen samen.

Oktober 2014

20

Kom vanavond met verhalen

Nationaal Comité 4 en 5 mei

21

Nieuwe Prinsengracht 89, 1018 VR Amsterdam T: 020-7183500, E: info@4en5mei.nl

Kom vanavond met verhalen‌ (Vrede, Leo Vroman 1915-2014)

Concept toekomstvisie 4 en 5 mei herdenken, vieren en herinneren