Naober Magazine - nazomer 2020

TROTS op het Oosten

14e jaargang no.4 Nazomer 2020 naober.nl

Extra

ErOpUit inspiratie

boerin

Agnes

“Ik vecht voor mijn boerengeluk”

TREND Wildplukken & Bermsnacken

Mirjam Schwartz dook in familiegeschiedenis

02004

BP 8 710966 457078

PRIJS € 5,95

75 jaar na de oorlog

60

34 14

Post Gait Social Media Hebbedingen

8 9 11 13 14

Kuier’n met Agnes Lensing Ooit was ze de eerste boerin die een man zocht in Boer Zoekt Vrouw. Agnes Lensing uit Gasselternijveen maakte met haar gezin een pittige tijd mee in de melkveehouderij. Maar ze blijft vechten voor haar boerengeluk in Drenthe.

Column: Sabine Uitslag Pracht van de Streek: Boelekeerlspad Staatsbosbeheer roemt de Heidenhoekse Vloed tussen Zelhem en Halle, waar het bijzondere Boelekeerlspad doorheen loopt.

75 jaar na de oorlog Mirjam Schwarz is al meer dan 30 jaar bezig met haar Joodse (familie)geschiedenis. Tien jaar geleden stuitte ze via dagboeken en liefdesbrieven op het verhaal van haar tante Thea.

De tuin als therapeut Corona bracht mensen massaal aan het tuinieren.

Omdat het gelukkig maakt om met de handen in de aarde te wroeten. Ria Markvoort is ‘dubbeldoeltuinman’.

Natuurmonument

6

I

naober nazomer 2020

19 20 27

34

41

Special: ErOpUit

43 44

Het Verre Oosten in Overijssel Taman Indonesia is het Indonesische dierenpark annex museum, winkel, eethuisje met terras in Kallenkote in Noordwest-Overijssel.

Op pad met wildkruidenvrouw Tanja Hilgers Tijdens wildplukwandelingen neemt Tanja Hilgers natuurliefhebbers en fijnproevers mee door het eetbare landschap van de Achterhoek en Twente. Met alle gelegenheid tot wildplukken en ‘bermsnacken’.

Met de camper door Naoberland Je kunt prima vakantie houden in eigen (Naober)land.

Hoofdredacteur Jolanda Hofland nam met haar man de proef op de som en trok rond met een camper.

Wandelingen langs en over de grens De oostelijke grensstreek is rijk aan wandelroutes.

Speciaal voor Naober liep Wim Huijser vier Trage Tochten van routemaker Rob Wolfs.

Pareltjes op een steenworp afstand Grenzend aan Oost-Nederland kun je in Duitsland, naast goed wandelen, ook geweldig fietsen of anders

48

54 60 67

Inhoud

27 20

100 95

De typische Liemersman Xaviër de Wit Doe mee aan de Naober verhalenwedstrijd Met schrijftips van thrillerauteur Corine Hartman

88

48

100

Kokkepot Pannenkoekentaart ErOpUit

recreëren. Samen met ‘Geheim over de grens’ zetten we een aantal bijzondere plekjes op een rij.

Tussen oe en mien Paulien Hogenkamp helpt boeren in de knel.

Portfolio Jory Botvliet, geboren in Doetinchem, woont sinds 2012 weer in haar geboortestad. Daar herontdekt ze de mooie omgeving en in het bijzonder de fraaie natuur in en rond de stad aan de Oude IJssel.

Tekening Ed Boelaarts Plattelandsvraagstuk: Droogte In Oost-Nederland groeit het tekort aan water vooral op de hoge zandgronden uit tot een groot probleem voor boeren, natuur, maar ook voor landgoederen, kastelen en buitenhuizen. Wat te doen?

Aparte leu: Fred Baars Fred Baars’ droom werd werkelijkheid door het realiseren van een eigen voetbalmuseum in zijn achtertuin in Braamt. De entreegelden gaan volledig naar twee goede doelen.

Potdeurmekare

74 76

Column: Henny Wibbeling Prijswinnaars en nieuwe Harsenkrakers Streektaal Colofon en volgend nummer

80 85

88

96

105 110 110 111 112 114

Elke dag Naober bij Naober online www.naober.nl is de website voor Naoberlezers. Met elke dag een nieuwe streekspreuk, tips om erop uit te gaan, smakelijke recepten, natuurfilmpjes en extra foto’s en informatie over artikelen in Naober. Kijk naar dit symbool bij het artikel.

Gratis de Naober nieuwsbrief in uw digitale brievenbus. Met leuke abonneevoordelen en winacties. De lekkerste recepten, natuurmomenten en de beste tips voor het weekend. Ga naar de website www.naober.nl en meld u aan. www.facebook.com/naobermagazine www.instagram.com/naober.nl

nazomer 2020 naober

I

7

Boerin Agnes:

“ Van nature ben ik heel verlegen, al gelooft niemand dat” Ooit was ze de eerste boerin die een man zocht in Boer Zoekt Vrouw. Een avontuur dat haar destijds níet de liefde van haar leven opleverde, maar wel de status van BN’er. Inmiddels heeft boerin Agnes Lensing (40) uit Gasselternijveen een gezin met drie kleine kinderen en runt ze met de hulp van haar man Albert (40) nog steeds een melkveehouderij. “Ik blijf vechten voor mijn boerengeluk hier in Drenthe.”

14

I

naober nazomer 2020

Kuier'n met Tekst: Jolanda Hofland Fotografie: Ingrid Sweers

nazomer 2020 naober

I

15

Wandelen door oude en nieuwe natuur bij Halle

Gekwaak bij het Boelekeerlspad

Dreigende wolken in het gebied van de Heidehoekse Vloed in de Achterhoek.

Er klinkt gekwaak. De ‘boerenleeuwerik’ oftewel de zeldzame boomkikker zingt er zijn lied. Staatsbosbeheer roemt het gebied, waar het bijzondere Boelekeerlspad doorheen loopt.

nazomer 2020 naober

I

21

Natuurlandgoed en Schoolpad Tonnie Klein Lebbink zette in 2005 zijn varkensfokbedrijf in Halle-Nijman om in het nieuwe natuurlandgoed ’t Veld. Het bestaat uit negen hectare bos en drie hectare, ingericht voor amfibieën als de boomkikker en de kamsalamander.

In dit gedeelte, met een grote poel, kunnen ze van de ene naar de andere plek hoppen. Het landgoed ligt vlakbij het Boelekeerlspad.

Een ander, nieuw pad dat langs het landgoed loopt, verwijst naar een stukje historie. Als onderdeel van de Toeristische Recreatieve en Archeologische Paden ( de Trap-routes) is hier een deel van een historisch Schoolpad aangelegd. Het is 1700 meter van de zes kilometer lange route die de kinderen eind 19de eeuw elke dag vanuit Halle Heide naar de Christelijke School in Halle Nijman moesten lopen.

Overal tussendoor langs het onveilige moeras en door de natte hei om maar lessen te kunnen volgen. Die hindernissen van toen zijn er niet meer, maar het pad houdt nog wel de herinnering aan het verleden levend.

Info op Facebook: www.facebook.com/hetveld/

Smoks Hanne met ‘völs te grote klompen’ Een beeld van een heks, vliegend op een bezemsteel, siert het centrum van Zelhem van waaruit ook een wandelroute loopt naar het Boelekeerlspad. Het is de heks Smoks Hanne die haar naam te danken heeft aan haar ‘völs te grote klompen waar ze altied mee rondsmokste (rond klotste)’ zoals de dichter Hendrik Buunk het in Achterhoekse dichtvorm optekende.

Ze woonde zo’n anderhalve eeuw geleden in een hut in het bos en gaf iedereen raad, die er om vroeg. In ‘d’n oelenvloch’ (de schemering) zou ze hoog boven Zelhem zweven. Landde ze eenmaal op een stukje grond, dan wilde daar niets meer groeien. Op een gegeven moment zaten haar de klompen zo wijd, dat ze het houten schoeisel ‘achteruut ging smieten’.

Op twee plekken dwars door het dak van de kerk in Zelhem. Dat werden gaten, waarfoor de duiven in en uit konden vliegen. Maar pas op: soms komt de geest van Hanne ‘d’r nog wel ’s deurstoeven.’

nazomer 2020 naober

I

25

Wolfgang elkaar terug zagen. Wilde ze op dat moment nog snel iets opschrijven? Ik kom er niet achter. Thea en Wolfgang hebben de oorlog helaas niet overleefd.”

Hoop De ouders van Mirjam overleven de oorlog wel. In Winterswijk wacht hen geen warm welkom. De synagoge ligt in puin. Ze is in de oorlog door de Duitsers in beslag genomen en verkocht aan de gemeente voor vijfduizend gulden. De hele inboedel is eruit gesloopt. Het handjevol Joden dat is teruggekomen wil de synagoge graag terug.

Ze willen weer diensten houden, kinderen Joodse les geven en vlees koosjer slachten. Met die dingen gaan ze aan de slag. Maar de bevolking van Winterswijk wil dat de Joodse gemeenschap de synagoge terugkoopt. Voor hetzelfde bedrag als ze verkocht is.

Wel mogen ze een collecte houden voor de herinrichting van de synagoge. Dat levert echter zó weinig geld op. In een verslag van een van de eerste vergaderingen na de oorlog van de teruggekeerde Joden staat dat velen van hen nog denken dat er meer mensen zullen terugkeren naar Winterswijk. Er is nog hoop. Velen weten dan nog niet officieel wat er met familieleden is gebeurd. Soms duurt het tot begin jaren vijftig, voordat ze van het Rode Kruis uitsluitsel krijgen over het lot van hun dierbaren.

Mijn opa – de vader van mijn vader – bezat voor de oorlog huizen en weilanden. Alles werd in de oorlogsjaren in beslaggenomen door de Duitsers of verkocht. Ironisch

Vijf schriftjes en wat liefdesbrieven vormden het begin van mijn speurtocht genoeg hebben mijn ouders zelf hun leven lang gehuurd gewoond. Op het moment dat ze moesten onderduiken, hadden ze hun spullen ondergebracht bij mensen die het keurig voor ze hebben bewaard. Maar mijn moeders gordijnen waren uit huis gehaald. Ze zag ze bij iemand hangen die doodleuk zei: ‘Jammer maar je krijgt ze niet terug. Wij hebben ook gordijnen nodig.’ Zo ging dat in die tijd. Ik kwam een jaar geleden tijdens een lezing nog iemand tegen, die zich herinnerde dat haar tante haar in de oorlog meenam naar het huis van mijn opa. Haar tante was lid van de NSB. Ze zei: ‘Kijk wat een mooie spullen. Zoek maar iets uit.’ Dat had die vrouw vervolgens gedáán! Ik was geschokt, toen ik dit verhaal hoorde en zei dat ook tegen haar. Van mijn moeder weet ik dat ze het liefst naar het toenmalige Palestina was geëmigreerd.

Mijn oudste zus heeft dat uiteindelijk ook echt gedaan.

Mijn vader niet. Hij had zijn werk in de Achterhoek en

30

I

naober nazomer 2020

zag niet wat hij in dat nieuwe land moest doen. Durfde dat misschien ook niet. Ook al was er in Winterswijk nauwelijks ruimte voor dat wat zij in de oorlog hadden meegemaakt en voor het verdriet om familieleden die niet terugkeerden. Iedereen had namelijk zelf wel iets meegemaakt in de oorlog: een bombardement, een verplichte tewerkstelling in Duitsland. Noem maar op.”

Schatplichtig Mirjam woont sinds 1993 naast de synagoge. In het voormalige huis van de rabbi en het Joodse schooltje waar kinderen godsdienstonderwijs kregen. Ze voelt zich, sinds ze zich verdiept heeft in haar familiegeschiedenis en de geschiedenis van de Joodse gemeenschap, schatplichtig en verantwoordelijk om hierover te vertellen.

Ze geeft lezingen over de oorlog, heeft meegeschreven aan een lesboek voor kinderen op de basisschool, leidt mensen rond in de synagoge en werkte mee aan

Ik ben altijd op mijn hoede het boek over haar tante Thea: Ik hoop dat alles weer gewoon wordt. “Ik probeer nog altijd wat losse eindjes te onderzoeken in ons familieverhaal, want die zijn er. En dan ben ik heel blij, als ik gebeld word door iemand die het boek heeft gelezen en nog iets weet. Zo ben ik laatst bij de kinderen van de familie van het laatste onderduikadres van Thea op bezoek geweest. In Friesland. Al waren beide kinderen de tachtig al lang gepasseerd, ze herinnerden zich Thea nog goed. Heel bijzonder. Ik hoorde weer dingen die ik nog niet wist. Kreeg een versje in een poëziealbum te zien, geschreven door Thea.

Zo wordt het verhaal steeds completer. Dat ik naast de synagoge ben gaan wonen en me nu zo inzet voor het gebouw is iets wat mijn ouders nog net hebben meegemaakt. Mijn vader stond hier in de woonkamer, keek uit het raam naar de synagoge en vloekte toen zomaar uit het niets. Vervolgens zei hij: ‘Ze hebben ze allemaal vermoord.’ Daarna huilde hij. Heel naar. Dat is de enige keer dat ik hem heb horen praten over zijn familie. De enige keer dat ik iets van emotie bij hem heb gezien.

Iets van het verdriet dat heel diep weggestopt zat. De synagoge herinnert aan de vroegere Joodse aanwezigheid hier in dit dorp aan de grens. Die herinnering wil ik levend houden. Door erover te vertellen komen mensen meer te weten. Uit de geschiedenis, uit wat er allemaal is gebeurd moeten we lering trekken. Het herdenken van het onrecht dat toen gepleegd is en het herdenken van de slachtoffers die vermoord zijn, is impliciet altijd een protest tegen het onrecht dat nu wordt gepleegd en de slachtoffers die daar nu door vallen. Dat is waar ik heilig in geloof.”

Ik hoop dat alles weer gewoon wordt. Het boek dat Mirjam Schwarz samen met Hans Bouman schreef.

Voor openingstijden en rondleidingen in de synagoge in Winterswijk, kijk op www.synagogewinterswijk.nl

nazomer 2020 naober

I

31

1

2

3

4

5

6

7

8

9

nazomer 2020 naober

I

37

Tweejarige rode engelwortel (Angelica gigas).

De tuin is aangelegd op het voorerf van de boerderij waar vroeger de kalfjes liepen.

Kijk voor meer foto's op www.naober.nl/tuintherapie

reden staan overal veel wuivende siergrassen: ze zorgen voor verbinding. “Ze betrekken soorten bij de tuin die op zichzelf staan, zoals de rode vlier en krent. En ze zijn sensopathisch. Het is heerlijk om ze te aaien.”

Maar ook voor ego’s als duizendknoop (Persicaria polymorpha) en rode zonnehoedjes is plek. “Bloemen roepen bepaalde gevoelens op. Dat zit ‘m vaak in de vorm.

Voor de kas is een ‘levensrivier’ gemaakt van oude bouwmaterialen en gereedschappen.

Ik dicht planten karaktereigenschappen toe Mensen kunnen zich ermee identificeren. Of bepaalde herinneringen naar boven halen. Zo plukte een vrouw van een groep die ik trainde hier ooit ijzerhard, Verbena bonariensis. Ze vertelde dat ze nooit meer zo hard wilde zijn.

En hoe ze zo was geworden. We zaten met een clubje wildvreemden bij elkaar en ik zag de verdichting ontstaan. Zó mooi, hoe dat werkt! En zo houdt de tuin heel veel verhalen vast. Aan mij de taak om de tuin als middel in te zetten, als dialoog.”

Maar volgens Ria hoef je niet per se begeleiding te hebben om de tuin als therapie te kunnen ervaren. “De meeste mensen komen heerlijk tot rust, als ze in hun eigen tuin zijn. Of ze ervaren een geluksgevoel als ze hun eigen krop sla oogsten. Dat is heel gezondmakend.”

nazomer 2020 naober

I

39

smaak af. Heel lekker om met die melk een rijstevlaai te maken, bijvoorbeeld.” Onderweg worden we getrakteerd op leuke wetenswaardigheden over wilde planten. Zo is het woord ‘aspirine’ afgeleid van spirea. “Het is een natuurlijke pijnstiller. Ik heb er veel thee van gedronken, toen ik een hernia had. Ik had geen aspirines meer nodig.”

En passant plukt onze gids een handjevol citroengele teunisbloemen om te proeven. Ze smaken verrassend zoet.

Wildplukken in het oosten Wildplukken is een trend. Ineens was het hip om pesto te maken van zevenblad en salades te versieren met paardenbloemen en madeliefjes.

Het principe komt voort uit het groeiende verlangen om weer meer in en met de natuur te leven in tijden van digitalisering en globalisering.

Volgens Tanja staan mensen in het oosten over het algemeen nog dicht bij de natuur. “Tijdens wildplukwandelingen valt me op dat mensen vaak nog wel de verhalen kennen over het gebruik van wilde kruiden en planten. Het idee dat je ervan kunt plukken is nog niet helemaal verdwenen. Tegelijkertijd zijn ze ook nuchter. Smaak is bijvoorbeeld belangrijker dan het mooie plaatje.” Tanja vindt het mooi om te zien dat hier veel aandacht is voor lokale producten van boeren en andere ondernemers. “Dat past bij mij. Ik eet liever groenten uit de tuin en vlees van Stefans weidevarkens dan voedsel van ver weg.”

50

I

naober nazomer 2020

“Heerlijk in de bloemensla die ik vanmiddag ga maken”, verklapt Tanja. Ook een handjevol korenbloemen gaat mee voor de sla. “Ze hebben niet veel smaak, maar de kleur is zo mooi.” Madeliefjes zijn een stuk pittiger. Tanja strooit ze graag over de soep. “Door de warmte gaan ze open.”

Lekker in de soep is ook het knopkruid dat hier in groten getale in het gras staat. “In Zuid-Amerika verwerken ze de blaadjes in de kippensoep. Hier wieden we het weg uit onze tuin. Vaak geef ik mensen mee om te starten met wildplukken in de eigen tuin: als je niet wiedt, komt er van alles op.” Een handvol knopkruid gaat mee voor de pesto die ook op het menu staat.

Echte polderviagra Van de waterkant wandelen we naar een stukje kruidenrijk grasland. Voor een groepje schijfloze kamille gaat Tanja door de knieën. Anders dan gewone kamille heeft dit frêle bloemetje geen witte blaadjes. We proeven er eentje en snappen direct waarom de bijnaam ananaskamille is. Ook de zadentrosjes van de brandnetel eten we zo uit het vuistje. Tot onze opluchting prikken de groene trosjes niet in de mond. Ze hebben een nootachtige smaak en structuur. “Ik pluk niet alles met een doel”, vertelt Tanja. “Het is ook lekker om gewoon een beetje te ‘bermsnacken’. Dat deden de boeren vroeger ook, heb ik me laten vertellen. Brandnetelzaden zouden het vuur in

ErOpUit Naober

de slaapkamer doen oplaaien. Echte polderviagra dus”, lacht ze.” Volksverhalen als deze noemt ze de ‘magische’ kant van de wilde planten. “Vaak zijn ze al heel oud. Een bewijs dat onze voorouders ook wilde planten gebruikten. Ik vind het leuk om mensen daar iets van mee te geven tijdens een wandeling.”

Gelderse huwelijksdrank We wandelen naar Tanja’s uitvalsbasis, camping De Baankreis in Almen. Hier heeft haar partner Stefan zijn tuinderij ingericht, met bedden vol groenten en keukenkruiden. Eind vorig jaar ontmoette ze haar boer. Het was liefde op het eerste gezicht. Ze verruilde Delft voor Diepenheim en tilde hier haar kruidenactiviteiten van de grond. Onder de noemer ‘Liefdevol gemaakt in de Achterhoek’ ontwikkelt het stel ook allerlei producten.

“We maken kruidenzeep op de ouderwetse manier: van varkensreuzel. Die komt van de varkens die Stefan hier mag laten scharrelen, een mix van Bonte Bentheimer en Mangalitza. Ook experimenteren we met het maken van likeurtjes. Zo staat er nu ‘Cassia’ op de plank, een Gelderse huwelijksdrank van frambozen, rode en zwarte bessen.” Iedere zaterdag richt het stel een groentestalletje in op de tuinderij. Vanaf hier start Tanja ook regelmatig haar kruidenwandelingen. “Eigenlijk kan ik die op elke locatie verzorgen. Dat is zo mooi van het oosten: de

Zelf wildplukken?

• Ga de eerste keer op pad met een wildplukgids die je wijst op de lekkere soorten, maar ook op giftige planten.

• Pluk alleen planten die je (her)kent. Neem een boekje mee om planten te herkennen. Handig is ook een app op de telefoon als ‘inaturalist’ die foto’s kan lezen.

• Neem een schaar of mesje mee om te ‘plukken’.

• Pluk geen planten in de berm van drukke wegen.

• Vermijd stroken waar vaak honden lopen en langs akkers waar boeren intensieve landbouw bedrijven.

• Wandel beschermde natuurgebieden zoveel mogelijk voorbij. Staatsbosbeheer staat op kleine schaal wildpluk toe. Voor bramen en paddenstoelen geldt: 250 gram (een champignonbakje).

• Pluk geen grote hoeveelheden bloemen, bessen en noten, zodat er voldoende overblijft voor de dieren. Oogst ook niet meer dan je op die dag kunt eten of verwerken. De vuistregel is: maximaal 1 op de 10 planten, de rest laat je staan.

• Wilde kruiden zijn gezond en vitaliserend. Onze maag en spijsvertering zijn ze alleen niet meer gewend en kunnen óver reageren. Dus liever in kleine hoeveelheden beginnen.

• Wilde kruiden pluk je het beste als ze gezond, jong, sappig, lichtgroen en ongediertevrij zijn. Van kruiden als brandnetel en dovenetel oogst je de bovenste toppen. Zevenblad is het lekkerst, als het zich net ontvouwt.

nazomer 2020 naober

I

51

Vier grenswandelingen

Wandelingen langs en over de grens De oostelijke grensstreek is rijk aan wandelroutes. Speciaal voor Naober liep Wim Huijser vier Trage Tochten (van routemaker Rob Wolfs) in dit gebied en stak hij af en toe de grens met Duitsland over.

Nationaal Landschap Winterswijk Trage Tocht Winterswijk-Oeding, 15 km Deze wandeling – vanuit de Duitse grensplaats Oeding, net ten zuidoosten van Winterswijk – loopt voor de ene helft over Duits grondgebied en voor de andere helft over Nederlandse bodem. In Oeding start je vanaf het Toeristisch Overstap Punt (TOP) bij de burcht die nu in gebruik is als hotel. Hoewel de landelijke omgeving hier aan weerszijden van de grens erg groen is, zijn er toch ook verschillen te zien. De huizen en de boerderijen zijn anders. Datzelfde geldt voor de inrichting van het boerenland en de paden.

En – al is de grens nauwelijks meer zichtbaar – wie er oog voor heeft ziet toch twee verschillende culturen. Bovenal heerst er in dit grensgebied een weldadige rust.

Winterswijk en omgeving Het 22.000 hectare grote Nationaal Landschap Winterswijk ligt ingesloten tussen Aalten, Groenlo, Lichtenvoorde

Start- en eindpunt/parkeren: TOP Burg Oeding, Burgplatz 1, 46354 Südlohn-Oeding.

Andere routes: deze wandeling loopt over een afstand van 2 km gelijk met de route Winterswijk-Ratum.

Horeca onderweg: in Oeding zijn diverse horeca- gelegenheden.

Percentage verhard-onverhard: 25%-75%.

Route: www.wandelzoekpagina.nl/trage-tochten/maaktragetocht. php?wnummer=13742

60

I

naober nazomer 2020

en de Duitse grens. Kenmerkend voor het landschap is de kleinschaligheid. In het verleden drukten de eigenaren van de zogenaamde scholtengoederen met hun pachters en knechten hier een stempel op het gebied. Zij waren het die de houtwallen, beekjes, essen, molens, bossen en landerijen inrichtten en onderhielden. Met als resultaat een afwisselend coulisselandschap waarin zeldzame dieren en planten voorkomen.

De bewoners van het gebied zijn opgegroeid in saamhorigheid en naoberschap. Het zijn eigenschappen waar ze trots op zijn en die zij ook weer doorgeven aan hun kinderen. Dat geldt ook voor hun unieke leefomgeving. In de laatste decennia hebben grote beken in het gebied hun natuurlijke loop teruggekregen. Een aantal daarvan heeft een zeer hoge ecologische waarde. De bossen langs de beken kleuren in het voorjaar wit van de bosanemoon: een teken van een oude, ongestoorde bosbodem.

Je passeert soms imposante scholtengoederen, herbergen, sfeervolle wijngaarden, gezellige theetuinen en Rustpunten bij de boer. Grenzeloos genieten is hier geen loos begrip, want er zijn verschillende wandelroutes die de Duitse grens overgaan. De prachtige omgeving van Winterswijk met haar vele zandwegen en bospaden leent zich immers uitstekend om te voet te verkennen.

Streekproducten Ook liefhebbers van goed en lekker eten komen in en om Winterswijk aan hun trekken. Het gebied kent een

ErOpUit Naober

nog altijd schilderachtige stadjes en dorpen als Vasse, Denekamp, Rossum en natuurlijk Ootmarsum zelf.

De oude tijden van het landschap herleven in het Openluchtmuseum Ootmarsum dat achttien authentieke, streekgebonden vakwerkgebouwen herbergt. Hier kan nog worden ervaren hoe de Twentse boeren ooit leefden en werkten: dicht bij de natuur, sober en zelfvoorzienend.

Ook een bezoek aan het Schoolmuseum is een feest van herkenning in de vorm van oude schoolbanken, inktflessen en de befaamde schoolplaten van Cornelis Jetses.

Vooral bij oudere bezoekers brengen deze materialen niet alleen de ontwikkeling van het onderwijs in het algemeen, maar vooral ook hun eigen schooltijd weer tot leven.

Het absolute middelpunt van Ootmarsum is de H.H. Simon en Judas kerk, waarvan het oudste deel in Romaanse stijl is gebouwd; tussen 1196 en 1220.

De Paardenslenkte Het heidegebied de Paardenslenkte, dat tegen de Duitse grens aan ligt, dankt zijn naam aan een beek of een riviertje dat hier gestroomd moet hebben. Hierdoor is een ondiepe stuwwal gevormd, een slenkte. De naam geeft ook aan dat paarden hier een belangrijke rol speelden. Wie vroeger paarden wilde smokkelen moest door deze slenkte om uit het zicht van de kommiezen (douaniers, red.) te blijven. Tegenwoordig grazen er schapen op de uitgestrekte heidevelden. De Braamberg, Haamberg en de Tutenberg vormen sterk glooiende gebieden ten zuiden van de Hooidijk Vasse. Er is vrije toegang op daarvoor aanwezige wandelpaden. Natuurgebied het Springendal staat bekend om zijn lommerrijke bossen, kleurige heidevelden en fraaie beekdalen.

De schilderachtige kwelvijvers, watervalletjes en smalle beekjes geven het gebied een bijzonder romantische aanblik. Doordat hier geen gemotoriseerd verkeer mag komen, is het er heerlijk rustig. Langs de Mosbeek vind je glooiende heuvels, eeuwenoude watermolens en bijzondere dieren en planten. In Bezoekerscentrum Dal van de Mosbeek kom je meer te weten over de bijzondere ontstaansgeschiedenis van Noordoost–Twente.

Adres: Bergweg 8, 7663 TB Mander.

Over de grens: Hesingen en de Lönsberg De buurtschap Hezingen ligt ten noordwesten van Ootmarsum. De Hooidijk verbindt het stadje met het dorp Vasse. Aan de andere kant van de grens, in de gemeente Halle bei Neuenhaus, ligt de bijna gelijknamige Duitse buurtschap Hesingen. De 89 meter hoge Poascheberg in de buurtschap is het hoogste punt van de deelprovincie. Op de bijna even hoge Lönsberg staat ook nog eens een 35 meter hoge uitkijktoren die gratis toegankelijk is. Hesingen – vroeger aangeduid als Hoenhesinge – was ooit een zelfstandige marke in het gericht Uelsen in de Graafschap Bentheim.

Enkele hoeven van het Nederlandse Hezingen waren in de Middeleeuwen eigendom van het klooster Werden aan de Ruhr bij Essen. In documenten van het richterambt Ootmarsum wordt de plaats op diverse manieren vermeld als Hesinge, Hesinghe en Hesinghen.

Natuurpark Bargerveen Trage Tocht Weiteveen, 15 km Misschien is dit wel een van de meest stille wandelingen in Nederland. De ongekende uitgestrektheid van het Drentse hoogveengebied kent ook veel verschillende microlandschappen. Je wandelt over een deel van het Schoonebeeker Veld, waarna de route door het meest stille gedeelte van het Bargerveen richting Duitse grens gaat. In het noordelijke deel loop je door een bijzonder stukje moerasbos en kom je aan de rand van de bewoonde wereld. De

route slingert vervolgens over het heidegebied weer terug naar Weiteveen. Vooral de wandeling over het verende hoogveenpad is een bijzondere sensatie.

Bargerveen Ooit was het Bourtangermoeras net zo groot als de hele provincie Drenthe. Toen, na de laatste ijstijd, zo’n 10.000 jaar geleden, het klimaat warmer en vochtiger begon te

nazomer 2020 naober

I

63

Plattelandsvraagstuk

Droog, droger, droogst

Tekst: Hans Siemes Fotografie: Ruth van Schriek

De klimaatverandering slaat toe. Aanzienlijk eerder dan verwacht. Oost Nederland verdroogt, ondanks de regenval die deze zomer af en toe voor aanvulling zorgde en zorgt. Het is echter onvoldoende. Vooral op de hogere zandgronden groeit het tekort aan water uit tot een groot probleem voor boeren, natuur, maar ook voor landgoederen, kastelen en buitenhuizen. Wat te doen? nazomer 2020 naober

I

85

Fred Baars, bezeten van voetbal, maar wel voor het goede doel

Ik wil mijn passie dĂŠlen

88

I

naober nazomer 2020

Aparte Leu Tekst: Erik Kruisselbrink Fotografie: Ingrid Sweers

Paradijsvogels, andersdenkenden, eigenzinnige, kleurrijke mensen. De regio barst ervan! Fred Baars’ droom werd werkelijkheid door het realiseren van het voetbalmuseum Home of Football in zijn achtertuin in Braamt. Daarnaast is Baars (59) een levende, nooit haperende, voetbal-encyclopedie.

Fred Baars vindt dat voetbal mensen moet verbinden.

Hij heeft, dank zij het bezoeken van voetbalwedstrijden en – toernooien, vrienden gemaakt over de hele wereld.

Van al die topduels heeft hij óf het programmaboekje óf een sjaal óf een wedstrijdticket in zijn voetbalmuseum. Daar geeft Fred in zijn vrije tijd rondleidingen. Op afspraak en het liefst op zaterdag. Vaak komen voetballiefhebbers in groepen als bedrijfsuitje, teamuitje of vriendenuitje. Doordeweeks werkt Fred fulltime als administratief medewerker bij Exerion in Ulft. Het voetbalmuseum kent geen entreeprijs, maar de bezoeker wordt gevraagd om een vrije gift. De opbrengst gaat volledig naar twee goede doelen: Spieren voor Spieren en Bergh in het zadel, voor kankerbestrijding.

voetbal te delen met anderen. Via een eigen voetbalmuseum. Met de opbrengst zou ik hen die ziek worden, kunnen helpen. Toen we in 2014 dit huis in Braamt kochten vanwege het prachtige uitzicht op het Bergherbos, wist ik dat het bouwen van dat voetbalmuseum, mijn ultieme droom, werkelijkheid kon worden.”

Waarom moet iedereen jouw museum zien?

“Er is zóveel te zien. Shirtjes, vaantjes, sjaaltjes, fotolijsten, munten, speldjes, vlaggen. Ook kunnen de bezoekers – jong en oud - hier genieten van oude geluidsfragmenten en van voetbalbeelden.” “En”, vult echtgenote Els Rutting-Baars aan, “overal zit een verhaal bij.” “Dat klopt”, bevestigt Baars. “Als je de spullen ziet liggen, loop je er misschien zo langs, maar doordat ik er iets over kan vertellen, begint het te leven. Wist je trouwens dat het totale gewicht van alle voetbalspullen die ik heb dik 9.000 kilo is?”

Wanneer begon je de hele wereld over te reizen om overal wedstrijden te zien?

“Dat begon toen we met de meao in september 1979 naar Londen zijn geweest en daar het duel Arsenal – Fenerbahçe op het sfeervolle Highbury zagen. Dan wil je meer. En dan ga je als fan van De Graafschap op 29 september 1982 naar de eerste Europese wedstrijd Ajax – Celtic. Ik heb toen mijn eerste Ajax-sjaal voor een Celtic-sjaal geruild.”

Hoe ben je ertoe gekomen om een voetbalmuseum te beginnen?

“Ik verzamel al sinds mijn negende voetbalspullen. Mijn eerste exemplaar was de Top 20 munten-serie van spelers van Oranje. Daar kwamen al snel vlaggetjes, posters en plakboeken met krantenknipsels bij. Ik werd nog enthousiaster, toen ik op TV de FA Cup-finales op Wembley ging kijken. Bij de opa en oma van Robert Wolsink, mijn goede vriend. Daarna raakten we samen nog meer in de ban van het voetbal en het verzamelen van allerlei attributen die daarmee te maken hadden. Toen Robert in 1986 te maken kreeg met het Guillain-Barré syndroom en in januari 1987 een tante overleed aan leverkanker, wilde ik iets doen. Een en ander moest nog vorm krijgen, maar ik bleef ondertussen gewoon doorgaan met het verzamelen van voetbalspullen. Mijn idee was mijn passie voor

Wat is jouw mooiste voetbalmoment?

“Dan moeten we terug in de tijd. Wat ik in juni 1970 tijdens de WK-finale in Mexico tussen Brazilië en Italië zag, was zo mooi. Wat een voetballer liep daar op het veld! Wat een timing, kopkracht, dribbels en vreugde. Het was de nummer 10 van Brazilië die enorm veel indruk op mij maakte.

Zijn naam: Edson Arantes do Nascimento oftewel Pelé.”

Wat vindt je vrouw van deze hobby? Niet alle vrouwen zijn voetballiefhebber?

“Els vindt de rondleidingen voor de twee goede doelen ook mooi. We ontvangen onze bezoekers altijd samen.

Meestal bakt Els heerlijke cake voor bij de koffie of thee.

Vlak voor het begin van de rondleiding geeft ze vaak nog wel mee dat, wanneer we bij het verhaal van Tokyo zijn, we bijna op de helft zijn. ‘Ik zeg het maar, want Fred kent geen tijd en hij weet dat er straks weer een rondleiding gegeven moet worden’, merkt ze dan op. Ik geef namelijk vaak twee rondleidingen achter elkaar. Dus meestal is Els enthousiast, maar soms vraagt ze mij ook wel eens: ‘Moet je nu alweer wat voor je museum kopen?’”

Jullie hebben elkaar toch op latere leeftijd ontmoet?

“We hebben elkaar ontmoet in 2004. Ik was toen 43 en had als Oranjefan kaarten voor het EK in Portugal voor

nazomer 2020 naober

I

89

Pannenkoekentaart Recept voor ongeveer 15 pannenkoeken

Ingrediënten 500 gram pannenkoekmeel 2 eieren 1 liter melk 60 gram gekookte rode biet, fijngemalen 60 gram spinazie, fijngemalen zonnebloemolie om in te bakken Recept voor de vulling Ingrediënten: 800 gram hüttenkäse 160 gram gedroogde tomaatjes in olie, fijngesneden 15 blaadjes basilicum 4 eetlepels Italiaanse kruiden 4 eetlepels oude kaas, geraspt 4 lente-uitjes, in reepjes gesneden 1 eetlepel citroenrasp versgemalen peper Versiering: uitgebakken spek, basilicumblaadjes en een paar groene olijven Extra nodig: staafmixer, koekenpan met een doorsnede van 24 cm Op stenen gebakken dikke graankoeken zijn de voorlopers van onze pannenkoeken. Al eeuwenlang worden ze in ons land bereid. Zoet met honing en vruchten, maar ook hartig met vlees en kaas. Gemalen granen (soms rijst) gingen in een stevig beslag en werden boven het vuur gebakken. In magere jaren bestonden ze uit zelf verbouwde boekweit, door waterige melk geroerd en in een goedkope olie gebakken. Dit gerecht werd opgediend met wat stroop erbij. Wie meer verdiende kon er volle melk en verse eieren doorheen roeren. Plakjes spek, appelschijven en rozijnen waren luxe smaakmakers.

Grootmoeder legde haar pannenkoek na het bakken op een speciale pannekokenschöttel. Op deze gaatjesschaal kon de koek goed uitwasemen.

Volksvoedsel nummer één

Tot ver in de twintigste eeuw aten Nederlanders iedere dag als ontbijt een stevige en voedzame boekweitpannenkoek. Vaak zette de boerin het ‘bereursel’ – het beslag – de avond ervoor klaar om de pannenkoeken de volgende ochtend, na het melken, te kunnen bakken. Een oude buurvrouw herinnert zich dat haar moeder de stapel verse pannenkoeken met een scherp mes in ‘verels’ sneed en dat daarna iedereen zijn deel nam.

“Als er suiker overheen werd gestrooid of wanneer er worst op werd gelegd, zaten we heerlijk te smullen.”

Op het platteland stonden de boeren met hun knechten heel vroeg op om aan het werk te gaan. Zij namen als

102

I

naober nazomer 2020

Bereiding: Maak eerst de vulling. Meng alle ingrediënten goed door elkaar en laat de smaken even intrekken.

Bereid dan het beslag van het meel, het ei en de melk.

Roer goed door en verdeel het over twee kommen. Schep de fijngemalen rode biet bij het beslag in één kom en de fijngemalen spinazie in de andere. Meng goed door met een garde.Vet een hete koekenpan in met zonnebloemolie en bak ongeveer 15 gekleurde pannenkoeken van dit beslag. Laat ze daarna afkoelen.

Schep een flinke schep van de vulling op een afgekoelde pannenkoek en smeer dit uit. Leg er een pannenkoek bovenop. Goed aandrukken. Smeer daar ook een laagje vulling over en druk ook even aan.

Maak zo een mooie stapel. Versier deze lunchtaart met uitgebakken spek, basilicumblaadjes en groene olijven en snijd met een scherp mes punten van de taart.

Serveer deze taart ook eens bij een nazomerbuffet.

Gebruik een stevige pan met een goed handvat en een geschikte bodem. Er zijn speciale pannenkoekpannen met een anti-aanbaklaag en een extra lage rand, zodat het omkeren gemakkelijk gaat.

Puzzel mee EN WIN!

Bladruimen zonder energie.

De rug wordt niet belast en zonder te bukken wordt het blad van gazons, paden en opritten moeiteloos verwijderd.

2 x GARDENA tuinruimer

GARDENA introduceert de tuinruimer (t.w.v. € 139,99) voor herfstbladeren, gemaaid gras en verticuteerresten.

Het milieuvriendelijke apparaat – zonder motor of accu

Puzzelservice / Persbelangen / P0370 – werkt stil en effectief.

1

2

3

4

5

13

6 14

18

17 21

8

11

20

28

29

32

35

45

57

47

48

60

61

64

65

67

68

70

69 71

© Persbelangen P0370

16

23

46

59

37

52

58

39

24

47

1 vervoermiddel, 6 pegel, 13 dun flensje, 15 mond, 16 zangnoot, 18 diner, 20 papegaai, 21 Anno Domini, 23 uitbouw, 24 mededinger, 26 snoeshaan, 28 zwengel, 30 vastberadenheid, 31 kooi, 32 bende, 34 plaats in Gelderland, 35 tussenwerpsel, 36 titel, 37 preek, 40 laster, 43 loochening, 45 rampspoed, 47 boven (Eng.), 48 heks, 49 smalle plank, 50 toilet, 52 schaamte, 53 maatschap, 55 klapje, 56 stevig katoen, 57 een paar, 59 noodweer, 61 centimeter, 62 tour, 63 schrijftafeltje, 66 zangnoot, 67 ingedikt sap, 68 spot, 70 afweercel, 71 laan.

2 in casu, 3 periode, 4 overmaat, 5 trede, 7 rally, 8 huisdier, 9 tafelgast, 10 vernuft, 11 daar, 12 mesthoop, 14 bouwakker, 16 spreekwijze, 17 fornuis, 19 handeltje, 20 souvenir, 22 uiltje, 25 toestand zonder oorlog, 27 speciale markt, 29 dienstbode, 32 drinkgelegenheid, 33 plooi, 36 fraaie kleding, 38 ampère (afk.), 39 tweestrijd, 41 bewegingswisseling, 42 albinobunzing, 44 drank, 46 uitgifte, 49 lijn, 51 bewijsstuk, 52 echtgenoot, 53 ijzer, 54 volledigheid, 56 toneelstuk, 58 verharde huid, 60 gewicht, 64 droog, 65 vogel, 67 persoonlijk voornaamwoord, 69 lidwoord.

56 59

HORIZONTAAL

VERTICAAL

52

55

63

62

44

51

58

39

43

50 54

34 38

46

53

30

37 42

49

25

33

36 41

12 16

24

31

66

10

19

27

40

9

15

23

22

26

7

Voor meer informatie: www.gardena.com.

2

31

Stuur de oplossing (bij voorkeur per e-mail) uiterlijk 15 september 2020 naar puzzel@naober.nl of per post naar Naober, Dorpsstraat 7, 7261AT Ruurlo.

Stukje-bij-beetje

KIEK!

1 “In dit ______ _______ ik vrolijk door”, lachte de tuinman.

2 “Ik snap niet dat ze op deze ___ _______ bouwen!”, foeterde een lid van de gemeenteraad.

3 “Ik denk dat ik voor dit _______ ______”, mompelde de amateurpiloot.

4 “Doe jij de _____, _____ ik een borreltje.”

5 Wat is de _______ ________, als iedereen hem vervuilt?

Antwoorden gevonden?

Hoe werkt de Harsenkraker Stukje–bij–beetje? Dit is de bedoeling: zet woorden of delen van woorden op de lijntjes en vorm zo Nederlandse plaatsnamen. De winnaar ontvangt een fraai boek uit onze collectie. Bij meerdere goede oplossingen beslist het lot.

Wat is de Franse naam voor zonnebloem?

Ga naar www.naober.nl, klik op het balkje Lezersservice en daarna op Harsenkrakers. Vul het scoreformulier in en maak kans op een boek.

Doe dat uiterlijk 15 september 2020. Bij meerdere goede oplossingen beslist het lot. Geen computer? Stuur dan een brief of briefkaart naar: Naober, Harsenkrakers, Dorpsstraat 7, 7261 AT Ruurlo.

nazomer 2020 naober

I

111