Handleiding Deuren openen naar een leven lang lezen

Deuren openen naar een leven lang lezen Een wegwijzer over vroege geletterdheid voor iedereen die met baby’s, kleuters en hun ouders werkt 1

Lezen maakt het verschil Leesbevordering, promotion de la lecture, reading promotion, promoción de la lectura, Leseförderung … Veel landen in de wereld vinden het heel gewoon om in te zetten op goed kunnen lezen. Lezen is een noodzakelijke basisvaardigheid. Wie niet goed kan lezen, mist veel kansen in onze informatiemaatschappij.

Wist je dat…

2

en

Open Leesdeuren is een gezamenlijk project van alle hierboven vermelde partners. Voor alle actuele informatie is er de website: www.brusselsebibliotheken.be/openleesdeuren.

g in

V.u.: Jef Van Damme, leidend ambtenaar, E. Jacqmainlaan 135, 1000 Brussel

kk

Foto’s © Jan Locus / Concept, teksten en vormgeving © Vlaamse Gemeenschapscommissie, E. Jacqmainlaan 135, 1000 Brussel – Alle rechten voorbehouden Jaar van publicatie: 2023

pa ve r

Deze handleiding Open Leesdeuren kwam tot stand binnen het Erasmus+-project ‘Open the Door for Reading’ (2017-2019) en is het eindresultaat van een intens samenwerkingstraject tussen de Brusselse bibliotheken, Ligo Brusselleer, het Huis van het Kind Anderlecht, Integratiecentrum Foyer, het Onderwijscentrum Brussel en de diensten Opgroeien in Brussel en Ondersteuning Bibliotheken in Brussel van de Vlaamse Gemeenschapscommissie.

Op

Alle info over deze publicatie

› één op vijf volwassenen in België functioneel laaggeletterd is? › laaggeletterdheid en armoede heel vaak samen gaan? › de welvaart van een land stijgt naarmate de laaggeletterdheid daalt? › kinderen van laaggeletterde ouders een hoog risico lopen zelf laaggeletterd te zijn? › België één van de landen is met de laagste leesmotivatie bij 15-jarigen?

st aa

n

zo v

ee

l in

ter e

ssa

nte

teken

s en be e

l d e n…

Het belang van een vroege start

Wat is geletterdheid?

Leren lezen begint al direct na de geboorte.

Baby’s en peuters ‘lezen’ hun wereld door te kijken, te voelen, te proeven en te luisteren.

Die fase van ontluikende geletterdheid bereidt hen voor om later ‘de code te leren kraken’: de echte wereld (driedimensionaal) herkennen in abstracte tekens (tweedimensionaal). Hoe meer baby’s en peuters oefenen, hoe vlotter het later op school loopt in de fase van de beginnende geletterdheid.

Geletterdheid: je kan zelf teksten lezen, begrijpen, evalueren en toepassen, in de maatschappij en in je persoonlijk leven.

Dit wil zeggen dat je met taal, cijfers en grafische gegevens kan omgaan en dat je ICT en multimedia kan gebruiken.

Geletterd zijn is belangrijk om autonoom te functioneren en te participeren in de samenleving.

3

“Taal is alles”, wordt wel eens gezegd. Door taal kunnen we onze gedachten en gevoelens uitdrukken. Door taal begrijpen we de wereld en onze plaats erin. Door taal kunnen we fantaseren en dingen die er niet zijn aanwezig maken.

Familiegeletterdheid

Het wonder van de taalverwerving start bij kinderen al voor de geboorte. Lang voor kinderen kunnen spreken, gaan ze in interactie met hun omgeving en met andere mensen. En beginnen ze de wereld om zich heen te ‘lezen’. Die interactie met de omgeving is heel belangrijk voor de taalen leesontwikkeling van elk kind.

Ouders zijn de eerste en belangrijkste opvoeders van hun kind, ook op het vlak van geletterdheid. De familieomgeving heeft een directe impact op de geletterdheidsontwikkeling van de kinderen. In gezinnen waar ouders niet bezig zijn met leesopvoeding, kan de leesontwikkeling van de kinderen achterop geraken. Daarom is werken aan de familiegeletterdheid één van de belangrijkste stappen om succesvol aan gelijke kansen te werken.

4

› Talige interactie: Kinderen leren taal door taal te horen. Daarom is het heel belangrijk om veel met kinderen te spreken. › Dynamische interactie: Kinderen leren taal door op taal te reageren. Beperk de rol van kinderen niet tot die van luisteraar, maar nodig hen uit om te reageren op wat jij zegt. En ga dan in op die reactie. Zo start je een dynamiek waardoor kinderen leren dat er naar hen geluisterd wordt.

ijk

el

Die ouders adviseren om zo vroeg mogelijk boeken voor te lezen aan hun kind, werkt niet. Dan wijzen we ouders op iets wat ze niet (goed) doen, in plaats van hen te bevestigen in wat ze wel doen. Elk gezin is uniek, en daar moeten we rekening mee houden.

ag

Taal- en leesontwikkeling gaan samen

› Warme interactie: Kinderen genieten van je aandacht, glimlach, warmte, stem, aanraking … Het geeft hen het gevoel van aanvaard en geliefd te zijn.

td

w il

Deze brede definitie van ‘lezen’ heeft één groot voordeel: ze houdt rekening met de eigenheid van elk gezin en ze vertrekt vanuit de sterktes van ouders. Door aan te sluiten bij wat ouders wél al doen, versterken we hun cruciale rol in de vroege geletterdheidsontwikkeling van hun kinderen.

he

l t de

rh

uit

en

te Een gra f fit i v e r

e ev dst

Wat maakt het voorlezen van een verhaal uit een boek zo speciaal? Niet per se het boek of het verhaal maar vooral de warme, talige en dynamische interactie tussen de voorlezer en het kind.

gen

.

Maar niet alle ouders hebben een band met boeken of met voorlezen. Wie bijvoorbeeld zelf niet graag leest, vindt voorlezen waarschijnlijk ook niet prettig. Wie zelf nooit voorgelezen werd, zal misschien zelf ook niet snel de stap zetten naar voorlezen.

al

Warme, talige en dynamische interactie ontstaat niet alleen bij het voorlezen uit boeken, maar ook door alledaagse gesprekken, een spelletje spelen, een liedje zingen of samen naar foto’s kijken …

‘Lezen’ is een ruim begrip: het is elk moment waarop we met kinderen in warme, talige en dynamische interactie gaan. De wereld is dan één groot ‘leesboek’ dat voortdurend kansen biedt om de taal- en geletterdheidsontwikkeling van baby’s en peuters te prikkelen.

Hoe sociaal is de smartphone?

e din

Alle leesbevorderingsprogramma’s concluderen hetzelfde: we moeten zo vroeg mogelijk starten met voorlezen en verhalen vertellen. Voorlezen uit boeken biedt veel voordelen.

Voorlezen = warme, talige en dynamische interactie

Eenvoudig

Voorlezen, niet voor alle ouders een evidentie

Onze smartphone is dan misschien wel heel slim, maar niet erg sociaal.

De tijd die we op onze smartphone doorbrengen, is tijd die we niet besteden aan warme, talige en dynamische interactie met jonge kinderen.

5

s

ev el

en

b ie

je de n

g e we

ldige vertelkansen.

Vijf sleutels die deuren openen naar een leven lang lezen Eigenlijk kan iedereen in onze maatschappij helpen om de geletterdheid van jonge kinderen (en eventueel ook van hun ouders) te stimuleren. Dat gaat gemakkelijk met deze vijf sleutels om de deur naar het lezen te openen.

De volgorde van de vijf sleutels is niet willekeurig: ze gaan van algemeen naar specifiek.

Bij elke sleutel staan twee vragen:

1.

2.

3.

4.

5.

2.

1.

Gebruik je stem Spreek de taal van je hart Zie altijd en overal gesprekskansen Creëer speciale momenten Vertel en lees voor

La a t k

inde

ren

Wat doe je zelf in jouw dagelijks handelen?

Hoe spreek je hier met ouders of met andere professionals over?

ve r

tel le

ne

ng

a

in

1 Gebruik je stem

op wa

tz

ij o pm e n. erk

Wist je dat … kinderen een aangeboren taalaanleg hebben? Maar om effectief taal te leren zijn ze afhankelijk van de taal die we hen aanbieden. Zonder die talige interactie zal een kind nooit goed leren spreken of lezen.

Baby’s en kleuters genieten van de stem die verhalen vertelt, voorleest, zingt, met hen praat of spelletjes speelt. In alle culturen worden voor baby’s en jonge kinderen verhalen verteld en liedjes gezongen. Die wiegeliedjes, kriebelversjes, aftelrijmpjes en andere kinderliedjes en kinderversjes zijn eigenlijk miniverhaaltjes, met een spannende clou aan het einde.

› Op welke manieren gebruik je zelf je stem als instrument om tot warme interactie met kinderen te komen? Ken je liedjes, versjes, rijmpjes en gebruik je die in je contacten met kinderen? › Hoe communiceer je hierover met ouders?

Erken en waardeer je inspanningen van ouders of van andere professionals om hun stem te gebruiken en ermee te spelen in hun interactie met kinderen?

Typisch aan die versjes en liedjes zijn stemgebruik, lichamelijke nabijheid en aanraking, oogcontact, glimlach, ‘wederzijdsheid’ en gedeelde vreugde. Allemaal ingrediënten van warme, talige en dynamische interactie tussen ouder/professional en kind.

6

7

2

3

Spreek de taal van je hart

Ouders maken best bewuste taalkeuzes voor de talen die ze in het gezin spreken.

In dagelijkse communicatie kies je liefst voor een taal die je goed spreekt, zodat je een rijke taal kan aanbieden. Maar dat is niet het enige criterium.

Wist je dat … Integratiecentrum Foyer een breed aanbod rond meertalig opgroeien heeft? Alle info vind je op www.foyer.be/meertaligheid.

De taal van je hart is ook belangrijk.

Het is de taal waarin je je gevoelens kan uitdrukken, grapjes vertellen, troosten, mopperen, complimentjes maken … Als je aan ouders vraagt welke taal of talen ze het meest in hun hart dragen, komen er vaak heel persoonlijke verhalen naar boven. Kiezen voor de taal van je hart maakt dat je meer jezelf kan zijn.

› Hoe sta je zelf tegenover meertaligheid?

Waardeer je de talen van het hart van de kinderen en ouders waarmee je werkt?

Hoe geef je de talen van het hart een plaats in jouw werking? › Welke boodschap geef je aan ouders over meertaligheid en talen van het hart?

Bekrachtig je ouders of andere professionals die met (hun) kinderen een taal van het hart spreken en verhalen in die taal vertellen?

8

Zie altijd en overal vertelkansen

De dagelijkse routine zoals verzorgen, eten, spelen, wandelen, winkelen … biedt heel veel gesprekskansen. Ouders of professionals kunnen die momenten gewoon gebruiken om te vertellen wat er gebeurt, wat er te zien is, of stilstaan bij wat kinderen fascineert en hun verwondering delen. De interesse van een kind kan bijvoorbeeld naar een duif gaan of naar een bloem, een schaduw of een reclameblaadje … Door hier samen over te praten, leren de kinderen de wereld om zich heen ‘lezen’. › Grijp je in je eigen praktijk elk moment aan als kans om de ‘wereld te lezen’? Volg je daarin de interesses van de kinderen met wie je samenwerkt? › Toon je je waardering aan ouders of andere professionals als zij dagelijkse bezigheden, voorwerpen, gebeurtenissen ... aangrijpen als vertelkansen?

9

Vertel en lees voor Wat kinderen elke dag beleven, is heel belangrijk om de wereld te verkennen. Maar ook verhalen en boeken helpen daarbij.

Want dankzij verhalen en boeken leren kinderen nieuwe woorden, leren ze vanuit verschillende perspectieven naar een situatie te kijken of leren ze met verschillende gevoelens om te gaan. Bovendien genieten kinderen heel erg van de verhalen- of boekenmomenten die ze samen met hun mama of papa, oma of opa, of met de begeleider doorbrengen.

Wist je dat … alle Brusselse Nederlandstalige bibliotheken Boekstart aanbieden?

Boekstart moedigt jonge ouders aan tot talige interactie met hun kind, via baby- en peuterboekjes. Wil je graag meer informatie over Boekstart, neem dan contact op met je plaatselijke bibliotheek. Of surf naar www.brusselsebibliotheken.be/boekstart.

Creëer speciale momenten In de drukte van elke dag liggen dus heel veel kansen op talige interactie, maar het kan nog fijner: een uniek momentje in alle rust tussen kind en ouder of professional.

Dat zijn de momentjes waarop je samen knuffelt, spelletjes speelt, bellen blaast, foto’s bekijkt, mopjes vertelt … Momentjes waar iedereen naar uitkijkt en die voor grote verbondenheid binnen het gezin zorgen.

› Welke plaats heeft verhalen vertellen of voorlezen in jouw dagelijkse praktijk? › Geef je positieve bevestiging aan ouders of andere professionals als ze verhalen vertellen of voorlezen?

Aan de slag met de vijf sleutels Om de vijf sleutels binnen je organisatie in de praktijk om te zetten, vind je promotiemateriaal en werkinstrumenten op onze website: www.brusselsebibliotheken.be/ openleesdeuren

Jouw engagement is belangrijk Om baby’s en peuters te helpen in hun geletterdheidsontwikkeling, kan ieder van ons elke dag opnieuw het verschil maken.

In je omgang met jonge kinderen zelf en in je contacten met ouders kan je altijd terugvallen op de vijf sleutels die deuren naar het lezen openen. Hou daarbij rekening met de eigenheid van elk gezin. En ga altijd uit van de sterktes van de kinderen en hun ouders en van alle mensen die met hen in contact staan.

Want ja, in iedereen zit een ‘lezer’ of een ‘voorlezer’, in de breedste zin van het woord.

Voor wie meer wil weten

Veel succes!

Scan deze QR-code of ga naar onze website.

› Slaag je erin om dergelijke ‘speciale momenten’ in te bouwen in de activiteiten die je met kinderen en ouders organiseert? › Waardeer en versterk je ouders en andere professionals bij de ‘speciale momenten’ die ze creëren in hun omgang met kinderen?

Op www.brusselsebibliotheken.be/ openleesdeuren houden we een lijst bij met interessante, recente leessuggesties.

10

11

12