Raport Polskiej Służby Konsularnej za 2013 rok

MINISTERSTWO SPRAW ZAGRANICZNYCH DEPARTAMENT KONSULARNY

RAPORT POLSKIEJ SŁUŻBY KONSULARNEJ ZA 2013 ROK

WARSZAWA, MARZEC 2014 r.

2

Spis treści I.

SŁUŻBA KONSULARNA W 2013 R. ............................................................................... 4

II.

ORGANIZACJA SŁUŻBY KONSULARNEJ .......................................................................10

A.

Zmiany w sieci urzędów konsularnych ............................................................................................... 10

B.

Rozwiązania informatyczne w służbie konsularnej ............................................................................ 11

C.

Konsulaty honorowe ......................................................................................................................... 12

III. SŁUŻBA KONSULARNA W OTOCZENIU MIĘDZYNARODOWYM....................................13 A.

Dyplomacja konsularna ..................................................................................................................... 13 1.

Działalność polityczna urzędów konsularnych ..................................................................................... 13

2.

Działalność urzędów konsularnych w zakresie dyplomacji ekonomicznej ........................................... 13

3.

B.

Działalność urzędów konsularnych w zakresie dyplomacji publicznej i kulturalnej ............................. 14 Współpraca konsularna w ramach Unii Europejskiej ......................................................................... 15

1.

Wspólna polityka wizowa .................................................................................................................... 15

2.

Pomoc konsularna ............................................................................................................................... 16

3.

Inne aspekty współpracy unijnej .......................................................................................................... 17

IV. PUBLICZNY CHARAKTER DZIAŁAŃ KONSULARNYCH ...................................................17 A.

Współpraca z Sejmem i Senatem RP .................................................................................................. 17

B.

Służba konsularna w mediach ............................................................................................................ 18

V. DZIAŁALNOŚĆ W ZAKRESIE WSPÓŁPRACY Z POLONIĄ I POLAKAMI ZA GRANICĄ ...........19 A.

Diagnoza i działalność programowa ................................................................................................... 19

B.

Wspieranie Polonii i Polaków za granicą – konkurs krajowy .............................................................. 20

C.

Wspieranie Polonii i Polaków za granicą – aktywność placówek........................................................ 21

VI. SPRAWY KONSULARNE – NAJWAŻNIEJSZE ZJAWISKA ................................................23 A.

Pomoc konsularna ............................................................................................................................. 23 1.

Polacy na rynkach pracy państw Unii Europejskiej w 2013 r. .............................................................. 23

2.

Sprawy nieletnich................................................................................................................................. 26

3.

Przeciwdziałanie handlowi ludźmi ....................................................................................................... 28

4.

Współpraca z instytucjami polskimi i zagranicznymi ........................................................................... 28

5.

Sytuacje nadzwyczajne ........................................................................................................................ 29

B.

Ruch osobowy ................................................................................................................................... 30 1.

Polityka wizowa ................................................................................................................................... 30

2.

Reprezentacja wizowa ......................................................................................................................... 31

3.

Mały ruch graniczny ............................................................................................................................ 32

4.

Trendy i zjawiska w ruchu osobowym ................................................................................................. 34

C.

Sprawy obywateli polskich ................................................................................................................ 35 1.

Wydawanie paszportów ...................................................................................................................... 35

2.

Problematyka obywatelstwa polskiego ............................................................................................... 36

3.

Sprawy z zakresu stanu cywilnego, czynności notarialne .................................................................... 36

VII. PRIORYTETY I WYZWANIA W 2014 ROKU ..................................................................37 Załącznik 1: DANE STATYSTYCZNE ....................................................................................40 Załącznik 2: MAPY............................................................................................................44

3

I.

SŁUŻBA KONSULARNA W 2013 R.

Naczelnym, stałym zadaniem służby konsularnej jest ochrona praw i interesów Rzeczypospolitej Polskiej i jej obywateli za granicą przy zapewnieniu właściwego udziału służby konsularnej w realizacji zadań polityki zagranicznej we wszystkich jej wymiarach. Efektywne wykonywanie tej ochrony przy ograniczonych środkach budżetowych oraz zasobach kadrowych wymagało zapewnienia sprawnego i efektywnego funkcjonowania sieci urzędów konsularnych.

Wykonywanie tych zdań nie byłoby możliwe bez dalszego prowadzenia w 2013 r. działań modernizacyjnych w funkcjonowaniu polskiej służby konsularnej mających na celu podwyższanie standardów obsługi polskiego obywatela za granicą.

Naturą służby konsularnej jest jej „frontowy” charakter. To ona w pierwszej kolejności odbiera praktyczne przejawy takich zjawisk, jak zmiany społeczne, ekonomiczne, prawne, sytuacji bezpieczeństwa, jako pochodną dynamicznie zmieniających się uwarunkowań europejskich oraz w wymiarze globalnym. Problemy zgłaszane konsulom związane chociażby z bezdomnością, naruszaniem praw pracowniczych czy ochroną integralności rodziny w niektórych państwach UE, są przede wszystkim pochodną przywileju korzystania z prawa do swobodnego przepływu osób i wolności osiedlania się w Unii Europejskiej.

Stopień sprawności służby konsularnej jest zależny nie tylko od reagowania na poszczególne zjawiska, ale przede wszystkim od umiejętności analizowania, przewidywania i wyprzedzającego działania w sytuacji pojawiania się negatywnych lub niebezpiecznych sygnałów – np. zagrożenia terrorystycznego w kurortach wypoczynkowych, czy też przeciwdziałania skutkom rosnących trendów antyemigracyjnych w Europie Zachodniej wobec migracji ekonomicznej z Polski.

Właściwe zapewnienie naszym wschodnim sąsiadom, a szczególnie obywatelom Ukrainy i Białorusi, szerokich możliwości korzystania z wyjazdów do Polski oraz wjazdu do obszaru UE to istotny, konkretny wkład służby konsularnej w realizację celów Partnerstwa Wschodniego. Ruch osobowy ze Wschodu, generowany w ponad 50% przez polskie służby konsularne udowadnia także naszym partnerom z UE, iż nie wywołuje on zagrożenia migracyjnego, a wręcz przeciwnie – umacnia trendy budowy społeczeństw obywatelskich oraz wnosi konkretny, pozytywny wymiar ekonomiczny.

Polska służba konsularna wykonuje te różnorodne zadania – rozumiane jako zadania usługodawcy publicznego – z równym stopniem zaangażowania i profesjonalizmu. Należy mieć na uwadze także fakt, że oczekiwania społeczne, np. zapotrzebowanie na pracowników sezonowych z zagranicy w polskim sektorze rolniczym, wymagają także podejmowania działań ad hoc, wymagających sprawnego dostosowywania pracy konsulatów do zmieniających się realiów.

Realizacja takich zadań nie byłaby możliwa bez stałego współdziałania z szeregiem podmiotów zarówno na szczeblu centralnym, jak i samorządowym.

Wyzwania a efektywność działalności służby konsularnej: wybrane obszary Rok 2013 wymagał od służby konsularnej umiejętnego godzenia tempa realizowanych zadań w obliczu pojawiających się wyzwań. Poniższa lista przykładów – choć niepełna – wykazuje, że wymóg kompleksowego i elastycznego działania służby konsularnej podważa częstokroć niesprawiedliwą opinię o biurokratycznym charakterze jej pracy. Podkreśla ona też, że ciążący na polskich konsulach wymóg umiejętnego reagowania i sprostania wyzwaniom to zadanie trudne, niemniej z reguły wieńczone sukcesem. Członkostwo RP w UE i w systemie Schengen w zakresie

4

ruchu osobowego, nadaje służbie konsularnej charakter dyplomacji wielostronnej, co wymaga umiejętności realizacji interesów narodowych z wykorzystywaniem mechanizmów unijnych, szczególnie tam, gdzie mogą one odciążyć służbę konsularną.

ZADANIA BUDŻETOWE Działalność służby konsularnej generuje znaczące dochody budżetu państwa. W roku sprawozdawczym odnotowano niewielki wzrost (3%) w stosunku do roku 2012 rejestrowanych czynności konsularnych, przy jednocześnie kontynuowanej racjonalizacji zatrudnienia. Ta ostatnia oznacza, że przy tych samych zasobach etatowych dokonywana jest realokacja konsulów i urzędników konsularnych do państw lub regionów, gdzie występują szczególne potrzeby w obsadzie stanowisk.

Liczba rejestrowanych czynności konsularnych (tj. paszportowych, wizowych i prawnych) w 2013 roku sięgnęła 2 113 333. Suma pobranych opłat konsularnych wyniosła w 2013 roku 233 072 534 PLN – nastąpił wzrost dochodów konsularnych do budżetu państwa o 8% w stosunku do 2012 roku. Wzrost ten jest wynikiem dalszego zwiększania liczby wydawanych wiz (pomimo tego, że wizy krajowe dla ob. Ukrainy, Białorusi i Mołdowy wydawane są za bezpłatnie - wydano ich prawie o 50 tys. więcej, tj. 1 401 870). Znacznemu wzrostowi uległa liczba wydawanych zezwoleń w ramach małego ruchu granicznego (MRG) z Ukrainą i Obwodem Królewieckim – o ponad 160 tys. (łącznie w 2013 r. wydano 234 tys. takich zezwoleń). Odnotowuje się wciąż tendencję wzrostową w zakresie liczby wydanych przez konsulów dokumentów paszportowych, w 2013 r. wydano ich łącznie – 212 017. Dla porównania warto wskazać, iż w 2012 r. wydano 208 191 tych dokumentów, nastąpił więc wzrost ich liczby o 1,8%.

Obok podlegających opłacie czynności rejestrowanych zasadniczą część pracy konsulów stanowiły inne działania obejmujące realizację zadań o charakterze politycznym, ekonomicznym, czy z zakresu dyplomacji publicznej i kulturalnej, jak i o czynności stricte konsularne, takie jak niesienie pomocy obywatelom polskim w sytuacjach kryzysowych, wizyty w zakładach karnych, wizyty w szpitalach, interwencje w sprawach alimentacyjnych, dyżury poza siedzibą konsulatu, udzielanie niezliczonych porad i informacji tak Polakom, jak i cudzoziemcom.

Każdego roku dokonywana jest ocena umiejętności wywiązywania się konsulów z realizacji tych tak wielokierunkowych zadań, sprostaniu wyzwaniom oraz zdolności menedżerskich. Efektem tej oceny było przyznanie w 2013 roku przez Ministra Spraw Zagranicznych pani Annie Nowakowskiej, Konsul Generalnej RP w Brześciu nagrody „Konsul Roku” im. Andrzeja Kremera.

KARTA POLAKA – UMACNIANIE ZWIĄZKÓW Z MACIERZĄ W 2013 roku złożono prawie 28.000 wniosków o wydanie Karty Polaka, najwięcej na Białorusi i na Ukrainie (urzędy w tych krajach realizują ponad 89% wszystkich wniosków). W Rosji złożono do końca 2013 r. ok. 3,5 tys. wniosków, zaś w Kazachstanie ok. 1,6 tys. wniosków.

Zadania służby konsularnej w tej sferze to nie tylko wypełnienie obowiązku moralnego i patriotycznego. Wydawanie Karty Polaka tworzy również podwaliny pod tworzenie tej grupie naszych dodatkowych, konkretnych rozwiązań prawnych na rzecz możliwości umacniania ich związków z Polską poprzez wiązanie swojej przyszłości z krajem pochodzenia. Temu perspektywicznemu kierunkowi służą uchwalone w ubiegłym roku zapisy nowej ustawy o cudzoziemcach, dzięki którym posiadacze Karty Polaka będą mogli ubiegać się o wydanie zezwolenia na pobyt stały w Polsce

5

DYPLOMACJA KONSULARNA – NARZĘDZIE REALZIACJI POLITKI ZAGRANICZNEJ W roku 2013 urzędy konsularne z powodzeniem realizowały zadania w innych niż konsularne obszarach polityki zagranicznej – w dziedzinie politycznej, jak również dyplomacji publicznej, kulturalnej i ekonomicznej – samodzielnie inicjując lub wspierając przedstawicielstwa dyplomatyczne. Przykładami obrazującymi różnorodność form zaangażowania konsulatów w działania promocyjne mogą być:  w sferze dyplomacji ekonomicznej zorganizowanie Polish-Korean Business Cooperation Forum w Seulu,  w dyplomacji publicznej Konsulat Generalny RP w Toronto wystąpił jako partner edycji roku 2013 jednego z największych na świecie festiwali filmów dokumentalnych HOT DOCS,  W sferze działań o zachowanie polskiego dziedzictwa narodowego: powrót do Polski wywiezionych podczas II Wojny Światowej dwie grafiki Warszawy z roku 1565 i 1615 oraz rysunki i grafiki Ignacego Łopieńskiego dzięki staraniom urzędu konsularnego w Wiedniu; organizacja przez urzędy konsularne działające na terenie Wielkiej Brytanii obchodów 70 rocznicy śmierci gen. Władysława Sikorskiego, będących okazją do rozpowszechnienia pośród społeczeństwa brytyjskiego wiedzy o wkładzie i znaczeniu Polaków w działaniach wojennych; aktywne uczestnictwo Konsulatu Generalnego RP w Stambule w opracowaniu programu obchodów 600-lecia polsko – tureckich stosunków dyplomatycznych.

DOSKONALENIE NARZĘDZI KOMUNIKACYJNYCH SŁUŻBY KONSULARNEJ  W 2013 r. opracowany został dodatkowy program „Odyseusz” pozwalający na dobrowolną rejestrację obywateli RP przebywających za granicą. Mechanizm ten zapewni lepszą koordynację działań informacyjnych prowadzonych przez Departament Konsularny w celu sprawnego udzielania pomocy konsularnej w sytuacjach nadzwyczajnych.  Poszerzanie zakresu geograficznego, dywersyfikacja merytoryczna i intensyfikacja liczby komunikatów oraz ostrzeżeń dla podróżujących stały się wiodącym elementem popularności portalu MSZ. PARTNERSTWO WSCHODNIE: STAŁY WZROST LICZBY WYDAWANYCH WIZ - INNOWACJE  Skrócenie czasu oczekiwania na złożenie wniosku wizowego na Ukrainie, możliwe dzięki skutecznemu zastosowaniu „inteligentnej polityki wizowej” pozwoliło na właściwą odpowiedź na stale rosnące zapotrzebowanie na polską wizę.  Wydający ok. 50% wszystkich wiz w Ukrainie KG RP we Lwowie stale zmaga się z presją największego zapotrzebowania na obsługę wizową. Powoduje to okresowe, ponadnormatywne wydłużenie czasu oczekiwania na złożenie wniosku wizowego w urzędzie. W celu skrócenia okresu oczekiwania dokonano korekty granic okręgów konsularnych poprzez zmniejszenie lwowskiego okręgu o dwa obwody włączone do granic dwóch przyległych do lwowskiego konsulatów w Łucku oraz Winnicy, równoznaczne ze zmniejszeniem liczby obywateli Ukrainy uprawnionych do składania wniosków wizowych w tym urzędzie. W wyniku tego zabiegu stopniowo ulega redukcji okres oczekiwania na złożenie wniosku we Lwowie – z 10 do 5 tygodni.  Podjęcie dodatkowych działań, w tym wydanie zalecenia zwiększenia liczby wydawanych wiz długoterminowych, wielokrotnych przyniosło wymierne rezultaty umożliwiając przyjmowanie wniosków wizowych nowych klientów poprzez redukcję częstotliwości wydawania wiz dla dotychczas aplikujących.

6



Nieformalne pośrednictwo w uzyskiwaniu wiz w polskich konsulatach ma miejsce głównie na Ukrainie, szczególnie w odniesieniu do wiz dających prawo do zatrudnienia w oparciu o oświadczenia o zamiarze powierzenia pracy w Polsce. Proceder ten prowadzi do negowania rezultatów polskiej polityki wizowej, stanowi bowiem źródło nielegalnych, dodatkowych opłat ze strony zorganizowanych tzw. pośredników. MSZ wspólnie z Ministerstwem Pracy i Polityki Społecznej oraz innymi instytucjami intensywnie pracuje nad wyeliminowaniem tej patologii, która w odbiorze społecznym bezpośrednio rzutuje na wizerunek służby konsularnej oraz utrudnia zaspokojenie rzeczywistych potrzeb polskich pracodawców.

PROBLEMATYA WIZOWA – ASPEKT UNIJNY: EFEKTYWNA AKTYWNOŚĆ SŁUŻBY KONSULARNEJ 



W marcu 2013 r. urzędy konsularne we Lwowie i Moskwie poddane zostały ocenie wdrażania i stosowania przepisów Schengen przeprowadzonej pod przewodnictwem Komisji Europejskiej.

Formalna ewaluacja obu urzędów pomogła w wykazaniu tak partnerom UE, jak i Komisji, iż realizacja założeń przyjaznej wobec społeczeństw naszych wschodnich sąsiadów „inteligentnej polityki wizowej” (przejawiającej się m.in. w minimalnym katalogu wymaganych załączników do wniosku wizowego, wydawaniu wiz w celach turystyki zakupowej, wydawaniu wielokrotnych wiz w celach turystycznych z długim okresem ważności od 1 roku do 2 lat) nie narusza zasad i przepisów wspólnotowej polityki wizowej. Test ten służba konsularna zdała z wynikiem pozytywnym.

Znacznym wysiłkiem polskiej dyplomacji, w tym służby konsularnej, doprowadzono do uznania Mołdowy za pierwszy kraj Partnerstwa Wschodniego gotowy do liberalizacji wizowej z UE, oznaczającej wprowadzenie dla obywateli tego kraju ruchu bezwizowego na obszarze państw Schengen. Winien on wejść w życie jeszcze w pierwszej połowie 2014 roku.

PROBLEM DOSTĘPNOŚCI POLSKIEJ WIZY NA BIAŁORUSI 

Zasadnicze problemy w zapewnieniu sprawnej obsługi wysokiego popytu wizowego wynikają przede wszystkim ze stanowiska władz białoruskich niewyrażających zgody na zwiększenie liczby polskich konsulów. Na Białorusi brak jest możliwości zastosowania outsourcingu na usługi wizowe, poważnym problemem jest też działalność hackerska wymierzona przeciwko internetowemu systemowi zapisów na wizyty w konsulatach „E-konsulat”, polegająca na blokowaniu i nielegalnej sprzedaży miejsc na zapisy do złożenia wniosku wizowego.

Spodziewanym, przynajmniej częściowym, remedium na ten proceder będzie wprowadzenie i pierwszej połowie 2014 r. Call Center w okręgu konsularnym mińskiego konsulatu.

UŁATWIENIA PASZPORTOWE DLA OBYWATELI: 



Efektywne wdrożenie w 2013 roku w urzędach konsularnych przepisów znowelizowanej ustawy o dokumentach paszportowych znoszących sztywne zasady właściwości miejscowej w zakresie składania wniosków o wydanie paszportów stały się istotnym elementem ciągłego procesu doskonalenia obsługi interesantów. Zmiany te przyczyniły się do zmniejszenia negatywnych skutków likwidacji urzędów konsularnych w Lille i Malmö.

Racjonalne i inteligentne stosowanie przepisów ustawy o dokumentach paszportowych w zakresie dotyczącym możliwości odstąpienia przez konsula od wymogu osobistego odbioru dokumentu paszportowego pozwoliło na odnotowanie w 2013 r. wysokiego wskaźnika korzystania z tej możliwości przez interesantów zamieszkałych przeważnie w znacznej odległości

7



od urzędu konsularnego. Tylko w niżej wymienionych urzędach konsularnych dokumenty paszportowe przekazane interesantom drogą pocztową lub przy wykorzystaniu usług innego operatora stanowiły: w KG w Los Angeles 90% liczby wydanych paszportów, w KG w Lyonie -80%, w WK Ambasady w Waszyngtonie - 70% , czy 45% w WK Ambasady w Oslo.

W 2013 r. Departament Konsularny intensywnie uczestniczył w przygotowaniach do audytu certyfikującego. W związku z pozytywnym wynikiem audytu przeprowadzonego w 2013 r. przez Polskie Centrum Badań i Certyfikacji S.A. certyfikat ISO 9001 został przyznany procesom konsularnym i polonijnym, w tym m.in. obejmującym czynności związane z wydawaniem paszportów i wiz.

UNIJNA POMOC KONSULARNA – MECHANIZM WSPARCIA ROZWIĄZAŃ KRAJOWYCH Stale obecne w działaniach służb konsularnych w roku 2013 było doskonalenie mechanizmów współpracy placówek państw UE w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych. Podejmowane działania obejmowały:  udział w ćwiczeniach organizowanych przez Europejską Służbę Działań Zewnętrznych (ESDZ) mających na celu udrożnienie kanałów komunikacji oraz wypracowanie mechanizmów współpracy i przepływu informacji między placówkami a UE (Pekin, Bejrut),  stałą obecność i aktywność na platformie CoOL (Consular On-Line) prowadzonej przez ESDZ,  rozbudowywanie istniejących kontaktów roboczych z departamentami konsularnymi państw UE, które zaowocowały efektywną współpracą w przypadku ewakuacji obywateli polskich z Sudanu Południowego w grudniu 2013 r.

KONSULOWIE HONOROWI –PROMOCJA POLSKI I POMOC KONSULARNA 



Rozwój sieci urzędów konsularnych kierowanych przez konsulów honorowych to istotne wsparcie mechanizmów działalności polskiej dyplomacji. W 2013 r. utworzono 10 nowych konsulatów oraz powołano 16 konsulów honorowych, w tym 6 na wakaty występujące w sieci tych urzędów. Łącznie na koniec 2013 r. polska służba konsularna była godnie reprezentowana przez 206 konsulów honorowych, w tym przez 13 w randze honorowych konsulów generalnych.

W 2013 r. podjęto dialog z partnerami z Trójkąta Weimarskiego celem wypracowania nowej metody współpracy w postaci stworzenia polsko-niemiecko-francuskich konsulatów honorowych. Przy współpracy z partnerami przeanalizowano istniejącą sieć wspólnych urzędów niemiecko-francuskich i wytypowano lokalizacje najbardziej merytorycznie uzasadnione z punktu widzenia polskich interesów konsularnych i ekonomicznych. Rok 2014 przyniesie konkretyzację tych działań.

OUTSOURCING WIZOWY: NOWCZESNY MECHANIZM ZWIĘKSZANIA EFEKTYNOSCI KONSULATÓW 



W miejscach zwiększonego zapotrzebowania na wizy lub zezwolenia na przekraczanie granicy w ramach Małego Ruchu Granicznego urzędy konsularne korzystają z pośrednictwa usługodawców zewnętrznych w przyjmowaniu wniosków wizowych. Usługa taka świadczona jest obecnie w Turcji, w Rosji i na Ukrainie.

Usługa przyjmowania wniosków wizowych na Ukrainie funkcjonuje w 17 punktach przyjmowania wniosków wizowych zlokalizowanych w miejscach zapewniających łatwy dostęp interesantów na teranie całego kraju. Na prośbę strony ukraińskiej otwarto dodatkowe punkty outsourcingowe, m.in. w Sumach. Wnioski wizowe składane poprzez firmę outsourcingową stanowią ok. 80%

8





wszystkich aplikacji. Pełne wdrożenie mechanizmu umożliwiło zwiększenie liczby przyjmowanych wniosków aż o ok. 15% w okresie od jesieni 2012 r. do jesieni 2013 r. Rosnące zapotrzebowanie na karty MRG doprowadziło do uzgodnienia w 2013 r. że również i aplikujący o te karty będą mogli skorzystać z tego mechanizmu.

Usługa przyjmowania wniosków wizowych w urzędach konsularnych RP w Turcji za pośrednictwem usługodawcy zewnętrznego zwiększyła w 2013 r. możliwości sprawnego wydawania wiz oraz znacząco poprawiła bezpieczeństwo urzędów konsularnych; podniósł się także poziom obsługi interesantów. W systemie outsourcingu przyjmowanych jest obecnie ok.

90% wniosków wizowych. Rozszerzenie usług o dodatkowe lokalizacje centrów przyjmowania wniosków wizowych zwiększy dostępność usługi dla szerszej grupy aplikujących, szczególnie w miejscowościach znacznie oddalonych od Ankary i Stambułu.

Outsourcing w Rosji realizowany jest w ramach dwóch umów. W 2013 r. wnioski wizowe przyjmowane były w 38 lokalizacjach położonych na europejskim obszarze Federacji Rosyjskiej.

W Obwodzie Królewieckim wnioski wizowe, jak również wnioski o wydanie kart MRG przyjmowane są w 3 lokalizacjach usługodawcy zewnętrznego. Rozwijanie obsługi Małego Ruchu Granicznego z Obwodem Królewieckim, flagowego projektu w relacjach polsko-rosyjskich, jest przykładem polskiego sukcesu w ramach UE harmonijnie łączącego interes polityczny, ekonomiczny i społeczny Polski z możliwościami i narzędziami oferowanymi przez przepisy Schengen.

SPRAWY KONSULARNE NA PLACÓWKACH WOJENNYCH Skomplikowana sytuacja wewnętrzna krajów urzędowania spowodowała, iż urzędy konsularne w Iraku, Afganistanie i Pakistanie w dalszym ciągu wykonywały czynności konsularne w warunkach placówek wojennych, co w znaczny sposób ograniczało możliwości obsługi i niesienia pomocy obywatelom polskim.

KSZTAŁCENIE I DOSKONALENIE KADR KONSULARNYCH Stałe podnoszenie kwalifikacji przez konsulów jest podstawowym wymogiem w polskiej służbie konsularnej. Pogłębianie wiedzy nie kończy się na pozytywnym zaliczeniu egzaminu konsularnego przed objęciem stanowiska w placówce konsularnej. Departament Konsularny MSZ stale prowadzi szkolenia regionalne. Tylko na samej Ukrainie w 2013 r. odbyto 5 takich sesji ze wszystkimi urzędnikami konsularnymi.

Doskonalone były również metody obsługi klientów konsulatów poprzez wprowadzenie nowego szkolenia „Interwencja kryzysowa”. Jego celem było nabycie praktycznych umiejętności efektywnego komunikowanie się z klientem, zwłaszcza w kontekście sytuacji nadzwyczajnych.

Polscy konsulowie mają zapewniony dostęp do wiedzy zgromadzonej w zamieszczonej w serwisie intranetowym mediatece konsularnej - prowadzonego on-line zbioru przepisów międzynarodowych i europejskich. Zawiera on stale aktualizowaną pełną dokumentację przepisów odnoszących się nie tylko do spraw wizowych, ale także szerzej rozumianego ruchu osobowego, swobody przepływu osób, pomocy konsularnej, współpracy sądowej w sprawach cywilnych i karnych, a także rozbudowanego orzecznictwa europejskich Trybunałów w Luksemburgu i Strasburgu.

9

II.

ORGANIZACJA SŁUŻBY KONSULARNEJ

A. Zmiany w sieci urzędów konsularnych W 2013 roku w placówkach dyplomatyczno-konsularnych RP na całym świecie zadania konsularne wykonywało 127 konsulów RP wspomaganych przez 364 urzędników konsularnych, jak również przez grono pracowników administracyjno-technicznych. Sieć polskich urzędów konsularnych składała się m.in. z 36 konsulatów generalnych i 2 agencji konsularnych oraz 89 wydziałów konsularnych, referatów ds. konsularnych i samodzielnych stanowisk konsularnych w ambasadach. Działania konsulów zawodowych w 2013 roku wspierało 206 konsulów honorowych.

Konieczność dostosowania kształtu polskiej służby konsularnej do wyzwań i priorytetów polskiej polityki zagranicznej kreuje potrzebę jej reorganizacji i modernizacji. Efektem tego procesu jest stałe podnoszenie poziomu profesjonalizmu oraz umacniania pozycji służby konsularnej jako liczącego się na arenie międzynarodowej komponentu w relacjach z innymi państwami. Zadania te realizowane są w obliczu konieczności oszczędnego dysponowania zmniejszonymi zasobami budżetowymi oraz kadrowymi. Z tego powodu tworzenie nowych urzędów konsularnych możliwe jest jedynie w oparciu o posiadane środki finansowe oraz zasoby kadrowe uzyskane w wyniku likwidacji mniej potrzebnych urzędów. Nie są to łatwe wybory, jednakże oparte na wyważonych kalkulacjach całościowo obejmujących wszystkie aspekty realizacji zadań konsularnych.

Zmiany w sieci polskich urzędów objęły uruchomienie w docelowym wymiarze Agencji Konsularnej RP w Smoleńsku, powołano Konsulat Generalny RP w Doniecku stopniowo adaptując jego siedzibę do wykonywania funkcji konsularnych, oddano do użytku nowe pomieszczenie do obsługi ruchu osobowego w KG RP w Grodnie oraz prowadzono prace nad utworzeniem nowego pawilonu wizowego i obsługi MRG w KG RP w Kaliningradzie. W marcu 2013 r. Agencja Konsularna RP w Irbilu rozpoczęła formalne funkcjonowanie, a w czerwcu uruchomiona została tam sekcja wizowa.

W ramach trwającego procesu aktualizowania mapy polskich interesów i potrzeb oraz dostosowywania ich do optymalnego kształtu sieci placówek w lipcu 2013 r. zakończyły działalność Konsulaty Generalne RP w Malmö oraz Lille. Ich kompetencje przejęły odpowiednio Wydział Konsularny Ambasady RP w Sztokholmie oraz Wydział Konsularny Ambasady RP w Paryżu i Konsulat Generalny RP w Lyonie. Postawiono również w stan likwidacji Konsulat Generalny RP w São Paulo.

Uzasadnieniem tej ostatniej decyzji była przede wszystkim utrzymująca się od wielu lat niewielka liczba wykonywanych przez tę placówkę czynności konsularnych, przy wyraźnie zaznaczonej tendencji spadkowej. Krok ten, uwzględniając koszty utrzymania infrastruktury likwidowanego urzędu, pozwolił zaoszczędzić Skarbowi Państwa ok. 5,5 mln złotych rocznie. Kwota ta będzie wykorzystana w tworzonych lub nabierających znaczenia innych placówkach. Całość wykonywanych funkcji konsularnych zamykanego urzędu przejął Konsulat Generalny RP w Kurytybie.

W ubiegłym roku zakończył się proces zmiany siedzib dwóch urzędów konsularnych w Kolonii oraz Manchesterze. Ideą przyświecającą przeniesieniu konsulatów było stworzenie urzędów przyjaznych dla klienta. Udało się to uzyskać dzięki łatwiejszej dostępności obecnych urzędów, lepszej infrastrukturze lokalowej oraz zapewnieniu nowoczesnej obsługi. Kontynuowane były prace mające na celu przeniesienie siedzib urzędów konsularnych w Pradze, Dublinie, Mediolanie i Londynie.

10

B. Rozwiązania informatyczne w służbie konsularnej Systemy informatyczne stworzone na potrzeby polskiej służby konsularnej podlegały w roku 2013 modernizacji, zarówno w zakresie usprawniania czynności administracyjnych powiązanych z wykonywaniem zadań o charakterze konsularnym, jak również udoskonalania już wprowadzonych w urzędach konsularnych systemów. Celem tych zmian było przede wszystkim zapewnienie lepszej obsługi interesantów.

Wirtualną wizytówką służby konsularnej jest system umawiania wizyt „E-konsulat”. W 2013 r. objął on wszystkie urzędy konsularne, mając jednak szczególne znaczenie dla urzędów, w których liczba interesantów wymaga zastosowania organizacji pracy zapewniającej oszczędność czasu wymaganego dla załatwienia sprawy. E-konsulat eliminuje powstawanie kolejek i konieczność długiego oczekiwania w bardziej obciążonych urzędach dzięki wyznaczeniu dokładnej daty i godziny wizyty. Rozwiązanie to sprawdza się doskonale od kilku lat. Powiązanie działań informatycznych podejmowanych w 2013 roku oraz zmiany organizacyjne w pracy urzędów przyniosły oczekiwany skutek, tzn. przyczyniły się do skrócenia czasu oczekiwania na wizytę.

Niestety, odnotowywane jest także niewłaściwe wykorzystywanie tego nowoczesnego narzędzia. W krajach o znacznie podwyższonym popycie w stosunku do podaży usług konsularnych (Białoruś, po części Ukraina) mają miejsce celowe działania hakerów przejmujących udostępnione dla klientów terminy wizyt. Walka z tym zjawiskiem na stałe angażuje służby informatyczne MSZ. Działania wielu białoruskich i części ukraińskich nielegalnych pośredników koncentrują się na uniemożliwieniu klientom dokonania rejestracji wniosków wizowych. Powstała w roku 2013 koncepcja utworzenia Call Center na Białorusi powinna wyeliminować to patologiczne zjawisko.

Usługa ta, jako projekt pilotażowy, zostanie uruchomiona w br. na jednej z placówek. W przypadku powodzenia projektu zostanie on rozszerzony na wszystkie urzędy konsularne na Białorusi.

Analogiczny problem na Ukrainie eliminowany jest sukcesywnie poprzez doskonalenie działania outsourcingu na usługi wizowe, chociaż nadal odnotowywany jest cyklicznie w KG RP we Lwowie.

Podstawowymi narzędziami realizacji zadań z zakresu spraw wizowych, paszportowych i prawnych w urzędach konsularnych są informatyczne systemy Wiza-Konsul oraz Paszportowy System Obsługi Obywatela (ps2o). Zmiany w obu systemach wprowadzone w ubiegłym roku dotyczyły głównie usunięcia dostrzeżonych błędów aplikacji oraz dostosowania tych programów do zmieniających się aktów prawnych mających związek z działalnością konsulów. W 2013 r. podjęta została decyzja o modernizacji bazowego systemu służby konsularnej (Wiza-Konsul) – proces realizacji tych działań zaplanowany został na dwa kolejne lata.

W 2013 roku miało miejsce dalsze wdrażanie unijnego Systemu Informacji Wizowej (VIS).

Wymóg pobierania od osób wnioskujących o wydanie wizy jednolitej drugiej cechy biometrycznej (odciski palców) wprowadzano w kolejnych regionach świata. Oznaczało to dla służby konsularnej implementację obligatoryjnej, bardziej złożonej procedury obsługi spraw wizowych w kolejnych 21 urzędach konsularnych.

Dzięki wyposażeniu urzędów w mobilne stanowiska konsularne (MSK), konsulowie byli w stanie wykonywać swoje obowiązki również poza stałą siedzibą urzędów. W trakcie dyżurów konsularnych organizowanych głównie z myślą o obywatelach RP, osoby zamieszkujące z dala od polskiej placówki konsularnej mogły złożyć wnioski o wydanie paszportu. Pozytywna ocena takich dyżurów spowodowała przygotowanie w 2013 roku kolejnych kilku urządzeń dla najbardziej potrzebujących placówek.

11

C. Konsulaty honorowe Instytucja konsula honorowego stała się nierozłącznym elementem polskiej służby konsularnej. Ministerstwo Spraw Zagranicznych zamierza kontynuować rozbudowę sieci urzędów konsularnych kierowanych przez konsulów honorowych.

W roku 2013 konsulowie honorowi skutecznie realizowali powierzone im zadania z zakresu spraw konsularnych, polonijnych, w dziedzinie dyplomacji publicznej oraz współpracy gospodarczej.

Z dużym zaangażowaniem wykonywali funkcje z zakresu ochrony praw i interesów obywateli polskich przebywających na stałe lub czasowo w ich okręgach konsularnych, zapewniając m.in. opiekę nad więźniami odbywającymi kary pozbawienia wolności w państwach urzędowania, udzielając porad prawnych, nawiązując kontakty z miejscowymi instytucjami państwowymi. W wielu przypadkach zapewniali właściwą pomoc konsularną również obywatelom państw UE, nieposiadających reprezentacji w danym okręgu konsularnym. Konsulowie honorowi prowadzili również działalność informacyjną, m.in. z zakresu przepisów emigracyjnych i prawa pracy danego kraju, wymogów związanych z otrzymaniem polskiego paszportu, uzyskania, wizy do Polski, możliwości współpracy handlowo-gospodarczej oraz kulturalno-naukowej danego państwa z Polską.

Angażowanie się konsulów honorowych w inicjatywy na rzecz popularyzacji polskiej kultury, nauki i tradycji buduje pozytywny wizerunek Polski wśród mieszkańców kraju urzędowania.

Współpraca konsulów honorowych z Polonią przyczynia się również do integracji lokalnych środowisk polonijnych oraz wzmocnienia roli i pozycji organizacji polonijnych.

Konsulowie honorowi w 2013 r. włączani byli w organizację w ich siedzibach dyżurów konsulów zawodowych, przyczyniając się do zwiększenia skuteczności polskiej służby konsularnej i jednocześnie zyskując coraz większe uznanie ze strony miejscowej Polonii.

W obliczu intensyfikacji globalnych wyzwań gospodarczych, w 2013 roku Ministerstwo Spraw Zagranicznych pozytywnie odniosło się do propozycji Ambasady RP w Astanie i Ambasady RP w Moskwie dotyczącej utworzenia na terenie Kazachstanu i Rosji urzędów konsularnych kierowanych przez konsulów honorowych.

W roku 2013 trzech polskich konsulów honorowych: Konsul Honorowy RP w Auckland (Nowa Zelandia) pan John Roy-Wojciechowski, Konsul Honorowy RP w Espoo (Finlandia) pan Stefan Widomski oraz Konsul Honorowy RP w Manili (Filipiny) pan Fernandino T. Lising zostali uhonorowani przez Ministra Spraw Zagranicznych Odznaką Honorową „Bene Merito”.

12

III. SŁUŻBA KONSULARNA W OTOCZENIU MIĘDZYNARODOWYM A. Dyplomacja konsularna 1.

Działalność polityczna urzędów konsularnych

Wykonywanie przez konsulaty generalne zadań stricte politycznych, obejmujących działalność analityczną, informacyjną i promocyjną, wpisuje się w proces polityzacji służby konsularnej. Realizując powyższe zadania konsulowie prowadzili aktywne działania ukierunkowane na prezentowanie priorytetów i celów polskiej polityki zagranicznej.

Wykorzystując kontakty w regionalnych środkach masowego przekazu, konsulowie uczestniczyli w charakterze prelegentów w konferencjach i seminariach poświęconych problematyce międzynarodowej i współpracy dwustronnej oraz umacniali robocze kontakty z miejscowymi przedstawicielami władz i elit politycznych.

Konsulowie wspierali rozwój współpracy partnerskiej na szczeblu regionalnym oraz lokalnym, uczestniczyli w przygotowaniach do wizyt oficjalnych, zapewniając obsługę organizacyjną, protokolarną i logistyczną delegacji różnych szczebli.

W krajach Partnerstwa Wschodniego istotnym narzędziem realizacji celów politycznych jest polityka wizowa rozumiana nie tylko jako proces wydawania wiz, lecz także oddziaływanie na grupy docelowe poprzez promocję proeuropejskiego wyboru, ukazywanie na podstawie polskich doświadczeń awansu cywilizacyjnego oraz korzyści płynących z członkostwa w Unii Europejskiej.

Działania te umacniają podstawy budowy społeczeństwa obywatelskiego, zdolnego do dokonywania świadomych wyborów kierunku dalszego rozwoju społecznego.

2.

Działalność urzędów konsularnych w zakresie dyplomacji ekonomicznej

Posiadając rozległą sieć swoich urzędów, służba konsularna została włączona do zintegrowanego planu działań MSZ na rzecz wzmocnienia dotychczasowego formatu dyplomacji ekonomicznej. Mimo iż w większości urzędów nie było lub nie ma możliwości ustanawiania oddzielnych, dodatkowych etatów ds. gospodarczych, jednym z głównych parametrów określania racjonalności geograficznego rozmieszczenia sieci urzędów konsularnych stają się interesy ekonomiczne. Ścisła współpraca urzędów konsularnych z Wydziałami Promocji Handlu i Inwestycji oraz wydziałami ekonomicznymi ambasad, a także prowadzenie samodzielnej działalności promocyjnej przez urzędy mające siedzibę w ważnych ośrodkach ekonomicznych, to nabierający coraz bardziej konkretnego wymiaru kierunek dyplomacji ekonomicznej służby konsularnej.

-

-

-

Główne elementy aktywności ekonomicznej urzędów konsularnych to: działalność informacyjna (np. utworzenie zakładki ekonomicznej na stronie internetowej KG RP w Mediolanie, utworzenie na stronie internetowej KG RP w Irkucku bazy polskich i rosyjskich ofert dotyczących współpracy gospodarczej między Polską a Syberią), regularne kontakty z przedsiębiorcami (np. poprzez wsparcie organizacyjne i merytoryczne misji gospodarczej z udziałem przedstawicieli władz lokalnych i przedsiębiorców woj. pomorskiego w Shenzhen i Zhuhai przez KG RP w Kantonie), współdziałanie urzędów konsularnych w systemie monitoringu nowych rynków i informowaniu o pojawiających się możliwościach (np. wsparcie polskich firm w trakcie największych w Azji targach artykułów spożywczych SIAL przez KG RP w Szanghaju),

13

-

-

3.

inicjowanie współpracy gospodarczej (prezentacja polskich firm zainteresowanych eksportem towarów na rynek ukraiński zorganizowana we współpracy z Ukraińskim Centrum Biznesu i administracją obwodową przez KG RP w Łucku), bezpośrednia współpraca z izbami gospodarczymi i ośrodkami analitycznymi, współorganizacja seminariów i sympozjów (I Polsko-Chińskie Forum Regionów - KG RP w Kantonie), czy inicjowanie udziału polskich przedstawicieli w targach czy wystawach (np. udział delegacji Polskiej Izby Turystyki w targach turystycznych EMITT 2013 – East Mediterranean International Tourism and Travel Exhibition - KG RP w Stambule; prezentacja polskich producentów jachtów na targach Salón Náutico - KG RP w Barcelonie; prezentacja oferty Lokalnych Centrów Obsługi Inwestora Polski Wschodniej - KG RP we Lwowie).

Działalność urzędów konsularnych w zakresie dyplomacji publicznej i kulturalnej

Urzędy konsularne zrealizowały w 2013 roku szereg projektów z dziedziny dyplomacji publicznej i kulturalnej skierowanych tak do społeczności i władz lokalnych, jak i Polonii oraz Polaków mieszkających za granicą. Wiele projektów promocyjnych było realizowanych wspólnie z organizacjami polonijnymi w ramach wykorzystania środków z funduszy polonijnych oraz z zaangażowaniem miejscowych instytucji życia publicznego.

Dyplomacja publiczna i kulturalna przybiera różnorodne formy, a dzięki wykorzystaniu możliwości nowoczesnych technologii komunikacyjnych (newsletter, Twitter, Facebook) konsulaty docierały do szerokiej rzeszy odbiorców. Dzięki temu wydarzenia kulturalne przyciągały coraz więcej osób zainteresowanych współczesną Polską, szczególnie ludzi młodych i ciekawych świata.

Polskie urzędy konsularne inicjowały, organizowały bądź współorganizowały wiele projektów obejmujących szerokie spektrum narzędzi nowoczesnej dyplomacji publicznej i kulturalnej.

Wśród nich miały miejsce m.in.: - upamiętnianie ważnych rocznic: Roku Lutosławskiego, 160. rocznicy wybuchu Powstania Styczniowego (np. budowa pomnika poświęconego L. Broel-Platerowi i powstańcom styczniowym - WK Ambasady RP w Rydze), 70. rocznicy śmierci gen. Władysława Sikorskiego, 90-lecia podpisania Traktatu Przyjaźni z Turcją (koncerty trzech tureckich orkiestr symfonicznych z polskimi artystami, finalizacja przygotowań do publikacji albumu fotograficzno-literackiego „Polska i Turcja. Odbicie w zwierciadle”), 80. rocznicy przelotu nad Atlantykiem Stanisława Skarzyńskiego (wystawa zorganizowana przez KG RP w Kurytybie we współpracy z Domem Kultury Polska-Brazylia), - koncerty (np. chórów, jazzowe, kolęd, symfoniczne, etc.), - promocje polskiego filmu (np. festiwal młodych filmowców i fotografików - KG RP w Monachium, V Festiwal Polskich Filmów EKRAN w Toronto - KG RP w Toronto, II Przegląd Najnowszych Filmów Polskich „Pod Wysokim Zamkiem” - KG RP we Lwowie), - wystawy (np. otwarcie w Żydowskim Centrum Holokaustu w Melbourne stałej wystawy poświęconej rotmistrzowi Witoldowi Pileckiemu - KG RP w Sydney), - dni polskie, festiwale kultury polskiej (np. akcja bookcrossingu polskiej literatury na obszarze aglomeracji Vancouver zorganizowana we współpracy z polonijnymi studentami i tłumaczem literatury polskiej prof. Billem Johnstonem przez KG RP w Vancouver), - działania poświęcone ochronie miejsc pamięci narodowej (np. Stowarzyszenie PRO ARTE z Kielc przeprowadziło prace renowacyjne oraz porządkowe - oczyszczenie 4 nagrobków na cmentarzu w Polonezköy oraz 10 nagrobków na cmentarzu Feriköy w Stambule),

14

-

-

-

-

promocja polskiej historii i dziedzictwa narodowego (np. interwencje konsulatów w Niemczech i USA w przypadkach pojawiania się sformułowań „polskie obozy zagłady”; przeciwdziałanie próbom zniekształcania prawdy historycznej oraz przypominanie o skali udziału i wkładu polskiego oręża i narodu polskiego w walki w czasie II wojny światowej), promocja polskiego sportu (np. organizacja spotkania młodych talentów piłkarskich oraz współorganizacja meczu oldboyów w ramach turnieju charytatywnego fundacji Lukasa Podolskiego - KG RP w Kolonii), promocja Polski jako kraju atrakcyjnego i wartego odwiedzania; jedną ze skuteczniejszych metod oddziaływania na społeczeństwo państwa urzędowania jest organizacja wizyt studyjnych, dla dziennikarzy, przedstawicieli uczelni wyższych, branży turystycznej, których celem jest zaprezentowanie potencjału kulturalnego, polskich miejsc historycznych czy regionalnej oferty turystycznej (np. wizyta studyjna w Polsce dziennikarza jazzowego Stanleya Peana, wraz z młodym polsko-kanadyjskim jazzmenem Jacquesem Seguinem - KG RP w Montrealu; wizyta studyjna dziennikarzy w Polsce największej stacji telewizyjnej okręgu konsularnego - Guangdong TV, w ramach obsługi medialnej i Polsko-Chińskiego Forum Regionów w Gdańsku oraz realizacji programu turystyczno-promocyjnego o Polsce - KG RP w Kantonie), inicjowanie współpracy między uniwersytetami (np. nawiązanie współpracy pomiędzy Uniwersytetem Medycznym w Łodzi oraz Southern Medical University w Kantonie z inicjatywy i wsparciu KG RP w Kantonie; dzięki trwającym od kilku lat zabiegom KG RP w Kantonie na rzecz uruchomienia kierunku filologii polskiej na Guangdong University of Foreign Studies w Kantonie, władze uczelni przekazały placówce oficjalną decyzję o rozpoczęciu rekrutacji studentów na kierunku polonistyka w roku akademickim 2014/2015).

B. Współpraca konsularna w ramach Unii Europejskiej W 2013 r. Departament Konsularny kontynuował współpracę z państwami członkowskimi w ramach instytucji unijnych – w Radzie UE, w ramach Grupy Roboczej do Spraw Wiz oraz do Spraw Konsularnych, a także w Komisji Europejskiej, w ramach dwóch Komitetów do Spraw Wizowych oraz do Spraw Uznawania Dokumentów Podróży. Polskie urzędy konsularne aktywnie realizowały zadania związane z funkcjonowaniem Lokalnej Współpracy Konsularnej oraz Lokalnej Współpracy Schengen w krajach trzecich. Stała wymiana informacji oraz znajomość dobrych praktyk innych państw członkowskich UE i Schengen ułatwiały zharmonizowane stosowanie obowiązujących przepisów Schengen, przede wszystkim w kontekście ułatwiania podróży osobom bona fide wnioskującym o wydanie wizy oraz przeciwdziałania zagrożeniom migracyjnym i dla bezpieczeństwa wewnętrznego.

Służba konsularna aktywnie współpracuje z każdą kolejną prezydencją. Polscy specjaliści przeprowadzali konsultacje dzieląc się swoimi doświadczeniami (np. szkolenia dla kadr litewskiego MSZ i MSW – podczas litewskiej prezydencji w II. półroczu 2013 r.). Konsultacje dwustronne umożliwiły naszym krajom osiągnięcie wymiernych rezultatów, m.in. w zakresie przyspieszenia liberalizacji wizowej z Mołdową.

1.

Wspólna polityka wizowa

Realizacja wspólnej polityki wizowej w 2013 r. koordynowana była przez znajdującą się poza strefą Schengen Irlandię (pierwsze półrocze) oraz Litwę. Polska służba konsularna aktywnie uczestniczyła w doprowadzeniu przez kolejne prezydencje do zakończenia prac nad nowelizacją rozporządzenia wizowego Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 539/01 zawierającego listę

15

krajów objętych ruchem bezwizowym. Wprowadzono do niego dwie nowe klauzule – dotyczącą możliwości zawieszenia ruchu bezwizowego UE z krajem trzecim w przypadku pojawienia się zagrożeń migracyjnych i bezpieczeństwa, a także wzmocnioną klauzulę wzajemności wizowej, która przewiduje większe zaangażowanie w zapewnienie tej wzajemności zarówno Komisji Europejskiej, jak i Parlamentu Europejskiego, bez jednoczesnego wprowadzanie niepożądanego przez większość państw członkowskich automatyzmu.

Nadrzędnym celem w trakcie negocjacji tych instrumentów było zapewnienie obywatelom RP traktowania równorzędnego z obywatelami tzw. „starych” członków UE (to dzięki aktywności polskiej dyplomacji wprowadzone zostało jednakowe traktowanie obywateli polskich przy podróżach do Zjednoczonych Emiratów Arabskich). Istotnym elementem aktywności unijnej było zapewnieniem krajom Partnerstwa Wschodniego jak najszybszego wypełnienia wymogów formalnych, niezbędnych do jak najszybszego skorzystania z dobrodziejstw ruchu bezwizowego. Dzięki tym staraniom wprowadzenie ruchu bezwizowego z Mołdową będzie możliwe jeszcze przed wakacjami w 2014 r.

Mimo uzyskania przez Ukrainę ogólnie pozytywnej oceny przed szczytem w Wilnie, wskazano na konieczność kontynuacji dalszych działań reformatorskich. Służba konsularna RP przeprowadza regularne, cykliczne konsultacje z partnerami z Kijowa, wspierając swoim doświadczeniem ukraińskich partnerów także i w tej dziedzinie.

Latem 2013 r. weszła w życie rozszerzona umowa o ułatwieniach wizowych z Ukrainą oraz zakończono negocjacje podobnych porozumień z Armenią, Azerbejdżanem i Republiką Zielonego Przylądka. Równolegle trwał dialog wizowy ws. liberalizacji wizowej z Gruzją, Ukrainą i Kosowem oraz rozpoczęto go z Turcją. Działania podejmowane w tym zakresie wymagają dużego doświadczenia negocjacyjnego oraz ścisłej koordynacji między DK MSZ a Stałym przedstawicielstwem RP przy UE w Brukseli.

Zbliżająca się nowelizacja Wspólnotowego Kodeksu Wizowego, kluczowego aktu prawnego, który harmonizuje większość procedur wizowych stosowanych w krajach Schengen, wymagała od służby konsularnej wypracowania stanowiska zgodnego z polskimi interesami, a zarazem posiadającego realne możliwości uzyskania konsensusu wśród pozostałych państw Schengen.

W trakcie dwu- i wielostronnych konsultacji to Polska inicjowała dyskusję i wskazywała na potrzebę wprowadzenia do unijnych przepisów ułatwień dla osób wnioskujących o wizę, jak również wspomagających wydawanie wiz przez konsulów. Ograniczenie obciążeń biurokratycznych spowoduje nie tylko oszczędności czasowe i zadaniowe, ale przede wszystkim zmieni tryb postrzegania Unii i strefy Schengen. Kroki w tej mierze nie mogą oczywiście oznaczać obniżenia poziomu bezpieczeństwa całej strefy.

Polska służba konsularna konsekwentnie wykorzystywała dostępne jej mechanizmy unijne w sprawie ułatwień wizowych oraz liberalizacji w stosunkach z krajami Partnerstwa Wschodniego.

Aktywna współpraca z unijnymi partnerami umożliwiła zapewnienie sprawnej obsługi wizowej uczestników Konferencji Klimatycznej COP19 w zorganizowanej w Warszawie w listopadzie 2013 r.

2.

Pomoc konsularna

Podobne przyspieszenie prac, jak w sprawach wizowych, nie miało niestety miejsca w odniesieniu do dyskusji nad zainicjowaną podczas polskiej prezydencji w 2011 r. dyrektywą o opiece konsularnej nad obywatelami UE za granicą. Zmiany w akcentach priorytetów prezydencji irlandzkiej i litewskiej nie pozwoliły na osiągnięcie widocznego postępu w negocjacjach. Było to również związane z faktem toczących się równolegle prac nad rewizją przepisów o Europejskiej Służbie Działań Zewnętrznych.

16

Dyskusja w odniesieniu do pomocy konsularnej dotyczyła również przeprowadzenia europejskich ćwiczeń konsularnych w Bejrucie w listopadzie 2013 r., koordynacji przygotowań do Zimowych Igrzysk Olimpijskich i Paraolimpijskich w Soczi, dialogu konsularnego z krajami trzecimi oraz oceną bezpieczeństwa w tzw. punktach zapalnych.

W zakresie pomocy konsularnej współpraca w ramach Unii Europejskiej odbywała się przede wszystkim na forum Grupy Roboczej do spraw Współpracy Konsularnej (GR COCON).

W ramach prac Grupy wiele uwagi poświęcono usprawnieniu kooperacji i zwiększeniu efektywności działań służb konsularnych państw członkowskich w sytuacjach nadzwyczajnych w celu zapewnienia bezpieczeństwa obywatelom Unii Europejskiej (w tym obywatelom polskim) znajdującym się na obszarach dotkniętych konfliktami, katastrofami naturalnymi lub innymi wydarzeniami wywołującymi skutki masowe. Priorytetowym celem Departamentu Konsularnego było wykorzystywanie tych spotkań (np. poprzez wymianę doświadczeń z organizacji powrotów polskich turystów w 2012 r.) na rzecz kontynuowania prac na forum unijnym nad polską inicjatywą w sprawie dyrektywy UE.

3.

Inne aspekty współpracy unijnej

Zbliżające się wejście w życie nowych przepisów dotyczących uznawania dokumentów podróży spowodowało konieczność szybkiego uzyskania wzorców paszportów z wielu krajów trzecich. Dzięki bezprecedensowej współpracy z partnerami z Niemiec, służba konsularna RP uzyskała w krótkim czasie możliwość oceny i uznania ponad 100 egzemplarzy wzorcowych tych dokumentów i doprowadziła do najwyższego w historii poziomu uznawalności dokumentów podróży. W znakomity sposób ułatwiło to pracę polskich konsulów w ramach Schengen oraz relacje z licznymi krajami trzecimi.

Realizowany od listopada 2011 r. wielki projekt przygotowania wszystkich placówek konsularnych Schengen do pobierania danych biometrycznych w ramach uruchamiania Systemu Informacji Wizowej trwa w dalszym ciągu. Wspólnie z wybranymi partnerami unijnymi, głównie z naszego regionu, podejmowane były intensywne działania na rzecz uzyskania optymalnego harmonogramu dalszego wprowadzenia obowiązku biometrycznego, tak aby uwzględniony został szczególny charakter naszych relacji z krajami Partnerstwa Wschodniego. Służba konsularna dąży, podobnie jak miało to miejsce w przypadku dostosowywania prawa RP do reżimu Schengen, gdy podjęto działania na rzecz minimalizacji skutków wprowadzenia reżimu wizowego dla tego obszaru, aby i biometria wizowa (pobieranie docisków palców) nie prowadziła do zmniejszenia efektywności obsługi aplikujących o wizy i zachowane zostało sprawne wydawanie wiz przez polskie urzędy konsularne na Wschodzie.

IV. PUBLICZNY CHARAKTER DZIAŁAŃ KONSULARNYCH A. Współpraca z Sejmem i Senatem RP Kierowane do Ministerstwa Spraw Zagranicznych interpelacje i zapytania poselskie dotyczyły głównie spraw związanych z racjonalizacją sieci urzędów konsularnych i modernizacją służby konsularnej (likwidacja Konsulatów Generalnych RP w Malmö i Lille, zmiana siedziby Konsulatu Generalnego RP w Kolonii), sytuacji polskich pracowników migrujących, kwestii związanych z ingerencjami zagranicznych służb socjalnych w relacje rodzinne obywateli polskich. Odpowiedzi na wszystkie wystąpienia poselskie zawierały pogłębioną, rzetelną analizę każdej sprawy będącej przedmiotem zainteresowania posłów i senatorów. Łącznie udzielono odpowiedzi na 49 interpelacji.

17

Sprawy polonijne – jeden z priorytetów interakcji z parlamentarzystami Współpraca z Sejmem i Senatem RP, przede wszystkim z komisjami do spraw polonijnych należy do najważniejszych aspektów realizacji zadań polonijnych Ministerstwa. W swej bieżącej pracy MSZ opracowuje wiele materiałów informacyjnych na potrzeby obu izb parlamentu. Są one przygotowywane zwykle na podstawie materiałów własnych, w tym pochodzących z placówek, a także w razie potrzeby (gdy sprawa wykracza poza kompetencje MSZ) w oparciu o informacje uzyskane z innych resortów.

Przedstawiciele MSZ aktywnie uczestniczą w posiedzeniach komisji parlamentarnych zajmujących się problematyką polonijną. W 2013 r. brali oni łącznie udział w 23 takich posiedzeniach informując o sytuacji w poszczególnych środowiskach polonijnych oraz prezentując stanowisko resortu i rządu w różnych sprawach.

Kwestie związane z sytuacją Polonii i Polaków za granicą stanowią przedmiot żywego zainteresowania nie tylko komisji parlamentarnych, ale także poszczególnych parlamentarzystów.

Efektem tego są m.in. kierowane do MSZ prośby o udzielenie stosownych informacji. W 2013 r.

Ministerstwo udzieliło w sumie 147 odpowiedzi na interpelacje poselskie i dezyderaty komisji (78), zapytania poselskie (45) oraz oświadczenia senatorskie (24).

B. Służba konsularna w mediach Działania polskich konsulów cieszyły się niesłabnącym zainteresowaniem medialnym.

Zapytania dziennikarzy dotyczyły głównie konkretnych, bieżących przypadków z zakresu pomocy konsularnej i najczęściej odnosiły się do zdarzeń z udziałem obywateli polskich. Udzielane odpowiedzi, szanując prywatność osób których dotyczyły, koncentrowały się na wskazaniu zakresu udzielonej przez konsulów pomocy, wyjaśniając też szerszy - często złożony - kontekst poszczególnych przypadków.

Urzędy konsularne promowały polską kulturę, naukę, gospodarkę w miejscowych środkach masowego przekazu. Przykładem takich działań były zamieszczane w mediach (polska i łotewska telewizja państwowa, telewizje lokalne, centralne i lokalne gazety łotewskie) relacje z uroczystości odsłonięcia w Dyneburgu (Łotwa) pomnika poświęconego L. Broel-Platerowi i powstańcom styczniowym. Dobrą oprawę medialną (telewizja i radio łotewskie, telewizja polska, prasa) miało również uroczyste rozpoczęcie roku szkolnego z udziałem premiera Łotwy w polskiej szkole średniej im. I. Kozakiewicz w Rydze.

W okresie poprzedzającym letni sezon urlopowy, a także w czasie jego trwania, przedstawiciele Departamentu Konsularnego udzielili kilkunastu wywiadów dla radia, prasy i TV na temat przedsięwzięć, które należy podjąć przygotowując się do wyjazdu za granicę. Odbiorcami tak przekazanej informacji konsularnej byli m.in. czytelnicy dziennika Rzeczpospolita, słuchacze Polskiego Radia, widzowie TVP oraz internauci.

Prowadzone przez Departament Konsularny serwisy internetowe – poradnik „Polak za Granicą” oraz zakładka „Ostrzeżenia dla podróżujących” – cieszą się niesłabnącym zainteresowaniem i coraz lepszymi opiniami. Ostrzeżenia dla podróżujących publikowane na stronach MSZ (105 ostrzeżeń w 2013 r.) odnotowały ok. 200 tysięcy odsłon. Poradnik Polak za Granicą to z kolei 465 tysięcy wizyt. Służba konsularna jest także obecna na Twitterze - @polakzagranica – od 5 kwietnia 2012 roku wpisy śledzi ponad 3 tysiące obserwujących.

18

V.

DZIAŁALNOŚĆ W ZAKRESIE WSPÓŁPRACY Z POLONIĄ I POLAKAMI ZA GRANICĄ

A. Diagnoza i działalność programowa Komórką organizacyjną MSZ odpowiadającą za ten obszar polityki zagranicznej jest Departament Współpracy z Polonią i Polakami za Granicą. Zadania z tym związane realizowane są w szerokim zakresie przez placówki, przede wszystkim przez konsulów, którzy zgodnie z ustawą o funkcjach konsulów RP odpowiadają m.in. za współpracę ze środowiskami polonijnymi.

W 2013 r. powstały trzy istotne dokumenty o charakterze sprawozdawczo-planistycznym.

Raport o sytuacji Polonii i Polaków za granicą 2012 jest drugą publikacją tego typu przygotowaną przez Departament Współpracy z Polonią i Polakami za Granicą MSZ. Podsumowała ona sytuację Polonii i Polaków za granicą w kontekście celów realizowanych w tym zakresie przez państwo polskie.

Raport zawiera szczegółową charakterystykę najważniejszych problemów Polonii i Polaków w 31 państwach, ich oczekiwania wobec krajów zamieszkania oraz władz Polski i krajowych podmiotów z Polonią współpracujących. W dokumencie tym szczegółowo opisano także działalność instytucji państwowych na rzecz Polonii i Polaków za granicą, jak też raporty najważniejszych krajowych organizacji pozarządowych. Ten wielogłos opinii rożnych instytucji i środowisk stanowi o specyficznym charakterze publikacji, która jest niezwykle ważną dokumentacją istotnych zmian w trybie i charakterze współpracy z Polonią i Polakami za granicą, które miały miejsce w ostatnich latach.

23 kwietnia 2013 r. Rada Ministrów przyjęła opracowaną przez MSZ Informację Rządu na temat rządowego programu współpracy z Polonią i Polakami za granicą oraz wykorzystania środków wydatkowanych z budżetu państwa na współpracę z Polonią i Polakami za granicą w 2012 r.

Informacja ta została następnie zaprezentowana na forum Senatu RP. Nowym akcentem było położenie nacisku na konieczność dążenia do oparcia w coraz większym stopniu relacji Polski z jej diasporą na upodmiotowionej współpracy. Jej podstawowymi założeniami są:  uzyskanie zrozumienia i pełnego poparcia ze strony Polonii i Polaków za granicą dla polskiej racji stanu i polskiej polityki zagranicznej oraz skorzystanie z potencjału tych środowisk do skuteczniejszej promocji Polski;  zdynamizowanie współpracy z osobami niezrzeszonymi i środowiskami opiniotwórczymi, wykorzystanie nowoczesnych form komunikowania;  wspieranie (polityczne, organizacyjne, finansowe) Polonii i Polaków za granicą w staraniach o realizację należnych im praw i zapewnienie jak najlepszych warunków do kultywowanie polskości;  koncentracja działań w czterech zasadniczych obszarach tematycznych: edukacji, komunikowaniu, mobilizacji i promocji oraz ochronie dziedzictwa z uwzględnieniem uwarunkowań historycznych i współczesnych ruchów migracyjnych.

W październiku 2013 r. MSZ przyjęło resortowy Plan współpracy z Polonią i Polakami za granicą w 2014 roku. Określił on m.in. podstawowe zasady jego realizacji, a przede wszystkim priorytetowe cele i obszary współpracy ze środowiskami polonijnymi w świecie. Plan stanowił jedno z najważniejszych odniesień dla przeprowadzenia kolejnego konkursu na realizację ze środków publicznych zadań na rzecz Polonii i Polaków za granicą.

19

B. Wspieranie Polonii i Polaków za granicą – konkurs krajowy W konkursie „Współpraca z Polonią i Polakami za granicą" dofinansowanie uzyskało łącznie 112 projektów złożonych przez 71 podmiotów na łączną sumę 60.577.455 zł. Celem konkursu było wyłonienie najlepszych projektów, w tym także projektów inwestycyjnych, w obszarach tematycznych odpowiadających założeniom, zasadom i priorytetom „Planu współpracy z Polonią i Polakami za granicą w 2013 r.”

W roku 2013, w stosunku do roku poprzedniego, znacznie wzrosło (o 150%) zainteresowanie konkursami MSZ na realizację zadania publicznego w obszarze współpracy z Polonią i Polakami za granicą, co odzwierciedla liczba składanych wniosków (wzrost z 200 w 2012 r do 500 w 2013 r.) oraz łączna wnioskowana kwota dotacji, o którą ubiegały się podmioty startujące w konkursie. W tym ostatnim przypadku możliwości budżetowania (60 mln złotych) wobec wielości zapotrzebowania (wnioski na sumę ponad 240 mln.) pozostają w proporcji 1:4.

Przykłady ważniejszych projektów w poszczególnych obszarach zadaniowych: - Edukacja - "Nie ma dzieci, są ludzie" J. Korczak - wpływ kultury polskiej i języka polskiego na kształtowanie postaw u dzieci polonijnych (Caritas Polska, 2 mln zł); dwa projekty: organizacja pobytów edukacyjno-wypoczynkowych oraz wspieranie szkół i punktów nauczania poza granicami kraju (Stowarzyszenie Wspólnota Polska, odpowiednio 3.605.505 zł oraz 3 mln zł); program stypendialny dla osób polskiego pochodzenia studiujących za granicą oraz osób posiadających Kartę Polaka podejmujących studia w Polsce na kierunkach zamawianych (Fundacja Semper Polonia, 1.5 mln zł).

- Mobilizacja do aktywności we wszelkich dziedzinach życia w państwach zamieszkania dla promocji Polski i polskości - Polska Platforma Medialna "Wschód". Zintegrowany rozwój mediów polskich na Wschodzie (Fundacja Wolność i Demokracja, 0.6 mln zł); PRO MEDIA: nowa jakość na Wschód (Fundacja Pomoc Polakom na Wschodzie, 1.530.000 zł); Polski Ośrodek Naukowy Uniwersytetu Jagiellońskiego w Londynie. Zwiększenie potencjału Polonii w Wielkiej Brytanii (Uniwersytet Jagielloński, 1.7 mln zł); Taka jest Polska - Polonia i Polacy za granicą kreatorem pozytywnego wizerunku Polski w świecie (Stowarzyszenie Wspólnota Polska, 1.615.000 zł).

- Wspieranie środowisk polskich: prawa mniejszości polskich, Polonii i Polaków za granicą Wspieranie środowisk polskich; prawa mniejszości polskich, Polonii i Polaków za granicą (Stowarzyszenie Wspólnota Polska, 4.535.000,00 zł); "RZECZPOSPOLITA OBYWATELSKA - IMPULS NA WSCHÓD" (Fundacja Pomoc Polakom na Wschodzie, 3 mln zł). Zaangażowanie Polonii i Polaków za granicą we współpracę gospodarczą państw zamieszkania naszych rodaków z Polską - Piast Institute Polonia Communication and Networking Project (Fundacja Rozwoju Myśli Obywatelskiej, 327.470 zł);Wspieranie powrotów Polaków do Ojczyzny – dwa projekty: Wspieranie migracji powrotnej do kraju ojczystego oraz Pilotażowy program wsparcia migracji powrotnych (Stowarzyszenie Wspólnota Polska, 1.499.934 zł oraz 2.920.500 zł).

20

C. Wspieranie Polonii i Polaków za granicą – aktywność placówek W 2013 r. polskie placówki dyplomatyczno-konsularne zrealizowały ok. 2.200 projektów z zakresu współpracy z Polonią i Polakami za granicą na łączną kwotę 27.573.837 zł. Merytoryczne kierunki ich rozdysponowania obrazuje poniższa tabela.

Lp. 1 2 3 4

Określenie funduszu Szkolnictwo polskie za granicą Kultura i sztuka oraz pozostała działalność Kolonie i obozy dla młodzieży polonijnej w kraju Opieka nad miejscami pamięci Łącznie

Wykorzystane środki 12 273 308 12 251 936 1 733 159 1 315 434 27 573 837

Na projekty oświatowe, w większości przeznaczone na doposażenie szkół publicznych i społecznych oraz częściowe pokrycie kosztów prowadzonych zajęć, przeznaczono 44,5% ogółu środków. Szczególną pozycję w tych wydatkach zajęła Ambasada RP w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej realizująca projekty wspierające szkoły społeczne na kwotę 2,6 mln zł oraz Ambasada RP w Republice Litewskiej, za pośrednictwem której wsparto polskie szkoły na Litwie kwotą blisko 1,7 mln zł. Z funduszu Kultura i sztuka i inna działalność (44,4% ogółu środków) dofinansowywano projekty promujące, w środowisku polonijnym i poprzez to środowisko w krajach zamieszkania, kulturę polską oraz upowszechniające w środowiskach lokalnych rzetelny obraz Polski, a także dofinansowywano działalność organizacji polonijnych. Z funduszu Opieka nad miejscami pamięci (4,8%) dofinansowano szereg przedsięwzięć związanych z utrzymaniem polskich cmentarzy, pomników i grobów za granicą. Jakkolwiek większość kolonii i obozów dla młodzieży polonijnej w kraju sfinansowana została w trybie konkursu dotacyjnego, to jednak placówki sfinansowały odrębne projekty oraz dofinansowały niektóre projekty konkursowe, szczególnie w zakresie dopłat do podróży z odleglejszych regionów świata (6,3% ogółu środków). Programy polonijne placówek były tworzone w sposób komplementarny do projektów sfinansowanych w ramach konkursu dotacyjnego, dzięki czemu wsparcie uzyskała większa liczba partnerów polonijnych i ich inicjatyw.

W dalszym ciągu największy strumień środków polonijnych budżetu MSZ skierowano na Wschód i do krajów zamieszkiwanych przez mniejszości polskie (35,1% ogółu środków). W tej grupie na szczególną uwagę zasługuje wsparcie mediów polonijnych, na które, w ramach tego regionu przeznaczono ponad 1,1 mln zł z funduszu Kultura. Zwiększył się jednak udział w finansowaniu przedsięwzięć w państwach europejskich, zwłaszcza w krajach nowej migracji zarobkowej.

Departament Współpracy z Polonią i Polakami za Granicą MSZ w 2013 r. doskonalił system finansowania działań placówek dyplomatyczno-konsularnych z zakresu współpracy z Polonią i Polakami za granicą. Opracowany został nowy system zgłaszania i oceny projektów, który 2 sierpnia został zatwierdzony przez Ministra SZ. System przewiduje m.in. określenie puli podstawowej wydatków polonijnych placówek (70-75% ogółu środków w dyspozycji na ten cel w poszczególnych funduszach) jeszcze przed rozpoczęciem roku budżetowego. Novum stanowi także zwolnienie z konieczności zgłaszania do DWPPG doraźnych wydatków placówek o niskiej wartości jednostkowej, stworzenie puli projektów wyróżnionych – mechanizmu preferencyjnego przekazywania środków placówkom zgłaszającym innowacyjne projekty oraz zestandaryzowanie ocen projektów (ocena punktowa uwzględniająca 5 kryteriów). Wprowadzono dwa terminy zgłaszania projektów: 15 października i 30 kwietnia. W pierwszym terminie placówki zgłosiły ok. 1.000 projektów na 2014 r. o łącznej wartości ok. 13 mln zł.

21

TV Polonia Podobnie jak w latach ubiegłych, w 2013 r. Ministerstwo Spraw Zagranicznych dofinansowało działalność programową TV POLONIA. Tym razem była to kwota w wysokości 8 mln zł.

Za środki te wyprodukowane następujące audycje: Polonia 24”(192 odcinki), Kulturalni PL, Tygodnik.pl, Słownik polsko@polski, Wilnoteka.

Międzyresortowy Zespół ds. Polonii i Polaków za Granicą Po przerwie wynikającej z powodów natury formalnej (konieczność zmiany zarządzenia regulującego zasady pracy Zespołu) Zespół wznowił w końcu 2013 r. działalność. Pierwsze posiedzenie poświęcone było prezentacji założeń do projektu nowego Rządowego Programu Współpracy z Polonią i Polakami za Granicą, który winien zostać przedłożony Radzie Ministrów w 2014 r.

22

VI. SPRAWY KONSULARNE – NAJWAŻNIEJSZE ZJAWISKA A. Pomoc konsularna 1.

Polacy na rynkach pracy państw Unii Europejskiej w 2013 r.

Zadaniem służby konsularnej w zakresie udzielania pomocy polskim pracownikom migrującym w państwach Unii Europejskiej jest podejmowanie działań w konkretnych, zgłoszonych przez obywateli polskich przypadkach naruszenia ich praw pracowniczych, czy to w zakresie warunków zatrudnienia, czy bezpieczeństwa wykonywanej pracy.

Powszechnym problemem występującym wśród polskich pracowników migrujących pozostaje w dalszym ciągu nieznajomość języka kraju pobytu oraz realiów społecznych i prawnych.

Istotne znaczenie ma również fakt nieprzystosowania części z pracowników do pracy w warunkach kontraktu zagranicznego. Implikuje to trudności w kontaktach z miejscowymi urzędami.

W ubiegłym roku, podobnie jak w latach poprzednich, urzędy konsularne odnotowały przypadki oszustw popełnianych przez nierzetelnych pośredników pracy, zmuszania polskich pracowników do świadczenia pracy za zaniżone wynagrodzenie bądź w ogóle bez wynagrodzenia.

W większości tego typu przypadków obywatele polscy byli nie tylko ofiarami, ale także sprawcami.

Niektóre ze spraw nosiły znamiona „handlu ludźmi". W sygnalizowanym w ubiegłym roku procederze zmuszania w Finlandii osób do domokrążnej sprzedaży obrazków, wycinanek i figurek, służba konsularna doprowadziła do nawiązania współpracy między Komendą Główną Policji a policją fińską.

Od kwietna 2013 r. nie odnotowano nowych przypadków tego typu.

Powodów większości trudnych sytuacji, w jakich znaleźli się obywatele polscy należy szukać także w kryzysie gospodarczym, którego skutki odczuwalne są w wielu państwach europejskich.

Konsekwencją tego stanu rzeczy była utrata pracy, w dalszej kolejności miejsca zamieszkania, co z kolei skutkowało wzrostem ogólnej liczby osób bezdomnych oraz żyjących na granicy minimum socjalnego. Trudności ekonomiczne występujące w gospodarkach europejskich stały się przyczyną opóźnień w wypłatach świadczeń socjalnych, wydłużania czasu podejmowania decyzji, zaostrzania kryteriów przyznawania zasiłków, zmniejszania środków finansowych na opiekę socjalną. Osobom bezdomnym urzędy konsularne świadczyły pomoc polegającą głównie na nieodpłatnym wykonywaniu czynności konsularnych na ich rzecz (wydawanie dokumentów paszportowych, wybrane czynności notarialne), pomocy w nawiązywaniu kontaktów z rodzinami w Polsce, pośredniczeniu w tych kontaktach (niejednokrotnie osoby bezdomne nie chcą utrzymywać bezpośrednich kontaktów z rodziną). Bezdomni byli również wspomagani przez urzędy konsularne w kontaktach z instytucjami kraju pobytu. W sytuacjach ekstremalnych, w ramach pomocy konsularnej, urzędy konsularne świadczyły pomoc materialną.

Z uwagi na ograniczone możliwości świadczenia pomocy obywatelom polskim w zakresie wychodzenia z bezdomności, podstawowym zadaniem dla urzędów konsularnych w państwach europejskich jest ścisła współpraca z miejscowymi instytucjami i organizacjami świadczącymi pomoc bezdomnym oraz wspieranie, w tym materialne, działań tych organizacji na rzecz przywracania polskich bezdomnych do życia i funkcjonowania w społeczeństwie. W ramach tego zadania konsulowie kontynuowali współpracę z miejscowymi organizacjami społecznymi i charytatywnymi w zakresie udzielania pomocy bezdomnym obywatelom polskim (np. Dublin, Londyn, Edynburg, Paryż, Rzym, Bruksela, Kopenhaga). Ramy współpracy w tej dziedzinie zostały ukierunkowane głównie na projekty prowadzące do powrotów bezdomnych Polaków do kraju. Od listopada 2010 r. realizowany jest projekt „PLATA”, którego działalność została zainicjowana przez Konsulat Generalny

23

RP w Hamburgu i objęta patronatem władz miejskich Hamburga, które również go finansują. Od momentu rozpoczęcia działalności, dzięki otrzymanemu wsparciu, do Polski wróciło 585 obywateli RP. W ramach projektu funkcjonuje również Zimowy Program Pomocy w postaci przystosowanej dla bezdomnych noclegowni w centrum Hamburga. Ponadto utworzono tzw. „Centrum doradcze”, w którym władze miejskie Hamburga zatrudniły dwóch pracowników socjalnych.

Według danych haskiej Fundacji Kesslera, świadczącej pomoc bezdomnym, aż 80% osób korzystających z bezpłatnego dożywiania to obywatele polscy. Trudno do tych osób trafić i trudno przekonać ich do powrotu do Polski. Wzrost liczby bezdomnych obywateli polskich zanotowano również w Danii. W celu niesienia pomocy takim osobom kontynuowana była współpraca z duńską organizacją UDENFOR zajmującą się codzienną opieką nad bezdomnymi. Wsparcie otrzymał również oparty na wolontariacie projekt ”Kompas” skierowany do osób bezdomnych z Europy Wschodniej.

Jego działalność polega na udzielaniu pomocy i informacji o legalizacji pobytu, zatrudnieniu i powrocie do kraju pochodzenia.

Konsulowie rozbudowywali sieć kontaktów z instytucjami niosącymi pomoc osobom bezdomnym, pomagającym ofiarom handlu ludźmi, udzielającym porad, inicjowali również wymianę doświadczeń i informacji między przedstawicielami polskich instytucji zajmujących się problematyką bezdomności a instytucjami miejscowymi (np. w Mediolanie). Kontynuowana jest bliska współpraca z Fundacją „La Strada”.

Zasadnicze znaczenie dla zapewnienia należytej i właściwej ochrony praw polskich pracowników migrujących ma skuteczna prewencja oraz działania informacyjne adresowane do osób planujących wyjazd w celu podjęcia zatrudnienia bądź poszukiwania pracy. Wielość podmiotów zajmujących się sprawami tej kategorii osób implikuje powstawanie różnorodnej informacji.

Informacja ta, by zrealizować swą funkcję powinna spełniać określone wymagania - musi być ujednolicona, czytelna i zrozumiała tak w treści, jak i formie oraz szeroko upowszechniana, najlepiej z wykorzystaniem środków masowego przekazu oraz komunikatorów społecznych.

Próbie wypracowania form skutecznej kampanii informacyjnej skierowanej do obywateli polskich wyjeżdżających za granicę w celach zarobkowych służyło spotkanie zorganizowane przez Departament Konsularny w maju 2013 r. w którym uczestniczyli przedstawiciele instytucji i organów administracji państwowej zajmujących się tematyką pracowników migrujących. Spotkanie potwierdziło, że kluczowym z punktu widzenia osiągnięcia skuteczności oddziaływania przekazu jest dotarcie z informacją o warunkach życia i pracy w kraju emigracji do grupy docelowej jeszcze na etapie przygotowań do wyjazdu. Kampania powinna mieć charakter cykliczny. Uczestnicy wskazali, że istotnym problemem pozostaje brak zainteresowania wśród większości osób pozyskaniem takiej wiedzy. Nie ma również możliwości ujednolicenia projektu medialnego, bowiem do pracy za granicą wyjeżdżają zdywersyfikowane grupy osób, a treść przekazu w dużym stopniu uwarunkowana jest miejscowym rynkiem pracy.

Udzielana przez urzędy konsularne pomoc polskim pracownikom migrującym za granicę do państw Unii Europejskiej przejawiała się między innymi w: -

podejmowaniu przez służbę konsularną w ramach posiadanych kompetencji interwencji wobec właściwych instytucji miejscowych w każdym zgłoszonym przypadku naruszania praw obywateli polskich; konsulowie informowali poszkodowanych o procedurze dochodzenia roszczeń, udzielali pomocy w nawiązaniu kontaktów z miejscowymi adwokatami,

-

współpracy ze związkami zawodowymi, władzami lokalnymi, w tym głównie z odpowiednikami inspekcji pracy, służby zdrowia, organizacjami pozarządowymi, polonijnymi, wspieraniu inicjatyw

24

społecznych, w tym w szczególności polskich grup zawodowych niosących pomoc pozostałym imigrantom, reagowaniu na negatywne zjawiska dotykające pracowników migrujących, -

wspieraniu uruchamiania punktów doradztwa prawnego i informacji z zakresu prawa pracy, zabezpieczeń społecznych, elementów prawa cywilnego, w których usługi świadczone były bezpłatnie (np. Rzym, Londyn), organizacji spotkań z osobami pracującymi w infoliniach obsługujących polskich pracowników (np. Haga), kontynuowaniu udzielania porad psychologicznych (Rzym); te bezpośrednie kontakty umożliwiały monitorowanie problematyki i ułatwiały podejmowanie interwencji w przypadkach naruszania praw pracowniczych obywateli polskich czy przeciwdziałania nielegalnym praktykom w traktowaniu polskich pracowników przez zagranicznych pracodawców,

-

organizowaniu spotkań informacyjnych dla pracowników migrujących poświęconych m.in. tematyce prowadzenia własnej działalności gospodarczej, procedurze skutecznego egzekwowania należności od nieuczciwego zleceniodawcy, jak również uznawania polskich kwalifikacji i dyplomów zawodowych czy możliwości ubiegania się o dofinansowanie i stypendia przez osoby znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej (np. Hamburg); dzięki staraniom urzędników konsularnych w poradni dla mobilnych pracowników europejskich, świadczącej bezpłatnie porady w zakresie prawa pracy, prawa socjalnego oraz prawa o cudzoziemcach, zostały zatrudnione osoby mówiące po polsku, stanowiąc połowę wszystkich zatrudnionych w poradni konsultantów, co można traktować jako stworzenie niezależnej i bezpłatnej poradni dla polskich migrantów zarobkowych w Hamburgu,

-

zapraszaniu do współpracy mającej na celu przeciwdziałanie objawom migracyjnego „marginesu społecznego” przedstawicieli organizacji polonijnych, władz miejskich i najważniejszych instytucji charytatywnych; przykładem takiej aktywności może być spotkanie zorganizowane w Monachium, w trakcie którego zdecydowano o utworzeniu sieci informacyjnej monachijskich instytucji i stowarzyszeń polonijnych wzajemnie się zawiadamiających o migrantach polskiego pochodzenia wymagających natychmiastowej pomocy socjalnej, wymianie informacji o możliwości dofinansowania projektów zwalczających zjawiska socjalnego wykluczenia migrantów z Polski i przygotowaniu, wspólnie z władzami miasta, informacji medialnej w języku polskim dla pracowników migrujących o przysługujących im świadczeniach socjalnych,

-

współpracy z lokalną prasą polonijną - publikacja cyklu tekstów dotyczących zabezpieczeń społecznych dla polskich pracowników (np. Rzym - dwutygodnik dla Polaków we Włoszech „Nasz Świat”),

-

współpracy i wspieraniu finansowym organizacji pozarządowych (np. Francja, Wielka Brytania), udzielających bezpłatnie, bądź za niewielką opłatą pomocy prawnej obywatelom polskim niepotrafiącym samodzielnie rozwiązać problemów jakie powstają w kontaktach z lokalną administracją; współpraca ze stowarzyszeniami (np. Francja) zajmującymi się osobami znajdującymi się na marginesie życia społecznego, którym nie powiodło się na miejscowym rynku pracy; przykładem może tu być projekt Stowarzyszenia POMOST-Pasarelle pn. „Szkoła adaptacji w życiu na emigracji”, bezpłatny cykl kursów i szkoleń poświęconych m.in. rynkowi pracy i rekrutacji czy kontynuacja projektu poradni prawno-socjalnej i punktu wsparcia edukacyjnego prowadzonego we współpracy z Centrum Wsparcia i Integracji Together-Razem (Dublin),

-

organizacji wyjazdowych dyżurów konsularnych, które poza możliwością świadczenia standardowych usług konsularnych w miejscu zamieszkania migrantów były także okazją do udzielania informacji prawnych, czy zgłaszania problemów wymagających podjęcia interwencji.

25

2.

Sprawy nieletnich

Znacząca liczebnie rodzinna emigracja ekonomiczna postawiła nowe wyzwania przed służbą konsularną, gdyż do występującego często wśród Polaków braku wiedzy o warunkach panujących na danym rynku pracy, sytuacji socjalnej i bytowej w danym kraju, dochodzi nierzadko zaskoczenie surowością prawa odnoszącego się do przemocy w rodzinie, jak i odmiennością od wyniesionego z Polski poziomu wrażliwości społeczeństw państw pobytu w stosunku do standardów wychowania dzieci. Wiele zachowań w relacjach między rodzicami a dziećmi, prawnie i kulturowo dopuszczalnych w Polsce, w innych państwach traktowanych jest jako naruszenie praw dziecka skutkujące surowymi konsekwencjami. Do tej kategorii zalicza się np. krzyk czy płacz karconego dziecka, nawet jeśli został wywołany bez użycia przemocy fizycznej. Przypadki niewłaściwych postaw w rodzinach migrantów, występującej przemocy wobec dziecka, alkoholizmu, narkomanii, zaburzeń psychicznych, pozostawiania dziecka bez należytej opieki lub innego rodzaju zaniedbania, zgłaszane są właściwym służbom socjalnym tak przez szkoły, jak i sąsiadów.

Z danych dostępnych polskim placówkom konsularnym w Europie wynika, że skala ingerencji tych służb w sprawy związane z opieką nad dziećmi obywateli polskich, w tym tak radykalnych, jak umieszczanie dzieci w rodzinach zastępczych, jest stosunkowo niewielka w odniesieniu do skali emigracji oraz rosnącej liczby urodzin dzieci i nie odbiega zasadniczo od poziomu tych ingerencji nie tylko w stosunku do innych grup imigranckich, ale także w porównaniu do rodzin obywateli państwa pobytu.

Sprawy związane ze sprawowaniem opieki nad małoletnimi obywatelami polskimi przez zagraniczne służby socjalne należą do priorytetowych zadań służby konsularnej. Udzielanie pomocy konsularnej w tych sprawach to jedne z najtrudniejszych wyzwań stojących przed służbą konsularną, bowiem możliwości działania konsula są ograniczone. Podstawą prawną wszelkich działań podejmowanych przez miejscowe służby socjalne są przepisy rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, zgodnie z którymi właściwymi do podejmowania decyzji w sprawach małoletnich są organy sądowe państwa, w którym dzieci aktualnie przebywają. Mimo skomplikowanego otoczenia prawnego, polscy konsulowie stale monitorują sprawy związane ze sprawowaniem przez miejscowe służby socjalne opieki nad małoletnimi obywatelami polskimi. Konsulowie czuwają nad przebiegiem postępowania, uczestniczą w rozprawach sądowych jako obserwatorzy, udzielają zainteresowanym informacji, pomagają w uzyskaniu fachowej pomocy prawnej. W zgłaszanych przypadkach oskarżeń o dyskryminacyjne działania władz miejscowych podejmują stosowne interwencje.

W ubiegłym roku służba konsularna podjęła łącznie 120 interwencji w tego typu sprawach.

Najtrudniejsze sprawy związane ze sprawowaniem opieki nad małoletnimi obywatelami polskimi występowały w Norwegii, Niemczech, Wielkiej Brytanii, Irlandii i Francji. W większości spraw okazało się, że interwencja miejscowych służb socjalnych była uzasadniona. Podejmowano je z uwagi na wielokrotne pozostawianie dzieci bez opieki, nadużywanie alkoholu w obecności dzieci i narażanie ich na niebezpieczeństwo, czy znaczne widoczne obrażenia na ciele dzieci powstałe na skutek zdarzeń mających miejsce w środowisku domowym z powodu braku nadzoru lub celowych działań wymierzonych przeciwko dziecku.

Zdarzają się też jednak przypadki nieuzasadnionych ingerencji obcych służb socjalnych w prywatne życie rodzinne Polaków zamieszkałych w krajach pobytu, wynikające tak z nadgorliwości poszczególnych pracowników służb socjalnych, jak i prostych nieporozumień, które czasami nie są łatwe do uniknięcia. Częstokroć bowiem to działanie dla dobra dziecka w przypadku podejrzenia 26

istnienia patologii rodzinnych skutkuje pospieszną i nieuzasadnioną w danym przypadku interwencją.

Wszelkie działania podejmowane przez polską służbę konsularną służą ochronie integralności polskich rodzin, jednakże z nadrzędnym celem dbania o dobro dzieci, zapewnienia im bezpieczeństwa i warunków prawidłowego rozwoju. W tym celu nastąpiło poszerzenie przez konsulów wachlarza działań również o upowszechnianie wśród Polaków wiedzy na temat rodzicielstwa zastępczego z założeniem, iż przyczyni się to do tworzenia potencjalnych polskich rodzin zastępczych, które przejmowałyby opiekę nad dziećmi, odbieranymi czasowo polskim rodzicom.

Odpowiedzią na stosunkowo niewielką liczbę polskich rodzin zastępczych na emigracji było między innymi zorganizowanie w Londynie z inicjatywy konsula spotkania przedstawicieli środowisk polonijnych, którego celem było utworzenie Centrum Pomocy Rodzinie. Centrum to będzie prowadzić doradztwo dla rodzin w formie cyklicznych spotkań i udzielać porad prawnych i psychologicznych, promować i budować partnerskie relacje i współpracę z brytyjskimi służbami socjalnymi w zakresie spraw dotyczących polskich dzieci. Zgodnie z planami, Centrum rozpocznie działalność w 2014 r.

Udzielanie pomocy zainteresowanym rodzinom w sprawach indywidualnych nie wyczerpywało aktywności służby konsularnej, w szczególności w odniesieniu do władz tych państw, w których występuje najwięcej przypadków ingerencji służb socjalnych w życie rodzinne obywateli polskich. Nadrzędnym celem tych działań była próba wpłynięcia na zmianę podejścia do kwestii opieki nad małoletnimi obywatelami polskimi przez miejscowe władze, poprzez kształtowanie partnerskich relacji przy rozwiązywaniu trudnych często problemów rodzinnych naszych obywateli.

Przejawem tych działań było między innymi zorganizowanie w Hamburgu oraz Londynie tematycznych konferencji poświęconych opiece nad dziećmi oraz współpracy w sprawach rodzinnych. Jednym z efektów tej ostatniej była wizyta studyjna w Polsce brytyjskich prawników i pracowników socjalnych mająca na celu poprawienie współpracy sądowej, umożliwienie przeprowadzania wywiadów środowiskowych oraz ułatwianie umieszczania dzieci w rodzinach zastępczych tworzonych przez dalszych członków zagrożonych rodzina zamieszkałych w Polsce.

Ciekawą inicjatywą Konsulatu Generalnego w Kolonii było zorganizowanie spotkania Rzecznika Praw Dziecka RP z rzecznikiem praw obywatelskich Nadrenii-Palatynatu, parlamentarzystami Nadrenii Północnej-Westfalii – członkami polsko-niemieckiej grupy parlamentarnej oraz członkami komisji petycyjnej w parlamentach obydwu krajów związkowych.

W trakcie tych spotkań omówione zostały wyzwania dotyczące ochrony praw dziecka w kontekście ruchów migracyjnych w Europie, głównie na przykładzie Polski.

Rozwiązaniu nabrzmiałych problemów związanych z udzielaniem pomocy konsularnej względem małoletnich obywateli polskich, w stosunku do których podjęte zostały działania przez norweskie służby socjalne - służyło zainicjowanie bezpośrednich kontaktów z władzami tego kraju na odpowiednim szczeblu. Zastrzeżenia strony polskiej zostały przekazane Ambasadorowi Królestwa Norwegii w RP przez podsekretarza stanu w MSZ. Tematyka ta była kontynuowana w trakcie wrześniowego spotkania przedstawicieli polskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych z pracownikami norweskich służb socjalnych i MSZ Norwegii. Działania wobec norweskiego organu sprawującego opiekę nad dziećmi doprowadziły m.in. do wydania w języku polskim broszury informującej o systemie ochrony praw dziecka w Norwegii. Informacje w niej zawarte pozwalają rodzicom nie tylko poznać system prawny, ale również – co ma nie mniej istotne znaczenie – uświadomić, że pewne zachowania wobec dzieci tolerowane czy usprawiedliwiane w Polsce, w Norwegii zwalczane są z całą stanowczością i surowością.

27

3.

Przeciwdziałanie handlowi ludźmi

W 2013 r. MSZ wprowadził do zestawu obowiązkowych szkoleń przedwyjazdowych dla konsulów tematykę przeciwdziałania i walki z handlem ludźmi. Zajęcia realizowane są we współpracy z MSW z udziałem przedstawicieli organizacji pozarządowej „La Strada”. Ich celem jest przekazanie przyszłej kadrze konsularnej informacji nt. pojawiających się form handlu ludźmi, uregulowań prawnych w tym zakresie oraz zakresu i sposobów pomocy, jakiej może udzielić konsul. Jednocześnie udostępnione zostało wyodrębnione intranetowe kompendium wiedzy dotyczące przedmiotowej kwestii. Uruchomiona została również pilotażowa kampania informacyjną w Wydziale Konsularnym Ambasady RP w Londynie.

Polscy eksperci dzielili się ponadto praktycznymi doświadczeniami w zakresie zaangażowania służb konsularnych w przeciwdziałanie i walkę z handlem ludźmi podczas seminarium zorganizowanego w Wilnie w październiku 2013 r. przez prezydencję litewską w ramach Grupy Roboczej do Spraw Konsularnych.

MSZ i poszczególni konsulowie pozostają w stałym kontakcie z pracownikami organizacji pozarządowych zajmujących się wspieraniem ofiar handlu ludźmi, w tym z Fundacją „La Strada”.

4.

Współpraca z instytucjami polskimi i zagranicznymi

W celu zapewnienia skutecznej pomocy konsularnej obywatelom polskim przebywającym za granicą Departament Konsularny współpracował w 2013 roku z kierownictwem Polskiej Akcji Humanitarnej, która utrzymuje swoje misje w niebezpiecznych regionach świata, m.in. w Sudanie Południowym; przedstawicielami Komisji Episkopatu Polski ds. Misji koordynującej wyjazdy polskich misjonarzy m.in. do Republiki Środkowoafrykańskiej oraz Polskim Komitetem Olimpijskim – w zakresie organizacji pomocy konsularnej dla obywateli polskich podczas Zimowych Igrzysk Olimpijskich i Paraolimpijskich w Soczi.

W 2013 r. w ramach projektu Dni Poradnictwa kontynuowana była współpraca między MSZ i Zakładem Ubezpieczeń Społecznych dotycząca informowania przebywających za granicą obywateli polskich na temat zasad funkcjonowania polskiego zabezpieczenia społecznego. W ramach projektu, w sferze praktycznej, konsulowie udzielają logistycznego wsparcia ekspertom ZUS, rozpowszechniają informacje o organizowanych Dniach Poradnictwa, udzielają pomocy w organizowaniu spotkań, sygnalizują kategorie spraw indywidualnych, umożliwiając ZUS precyzyjny dobór ekspertów. W 2013 r. odbyły się 52 takie spotkania w 15 krajach, w 38 skupiskach obywateli polskich. Łącznie w spotkaniach uczestniczyło 4639 osób.

W państwach europejskich omawiano głównie tematykę dotyczącą podstawowych przepisów prawa unijnego w zakresie ustalania świadczeń emerytalno-rentowych; natomiast w USA zasad obliczania emerytur i rent z uwzględnieniem przepisów polsko-amerykańskiej umowy o zabezpieczeniu społecznym, rodzajów świadczeń emerytalno-rentowych, warunków niezbędnych do ich uzyskania. W 2013 r. program Dni Poradnictwa został poszerzony o prezentację utworzonej w ZUS Platformy Usług Elektronicznych dla Klientów (PUE), dzięki czemu uczestnicy mieli możliwość obejrzenia indywidualnego konta w ZUS. W ubiegłym roku Departament Konsularny podjął działania mające na celu włączenie do projektu Dni Poradnictwa przedstawicieli Narodowego Funduszu Zdrowia, którzy prowadziliby w środowisku polskim za granicą akcję informacyjną z zakresu spraw zabezpieczenia zdrowotnego.

Działania te będą kontynuowane w 2014 r.

W niektórych państwach odnotowano wzrost interwencyjnych działań na rzecz obywateli

28

polskich w miejscowych instytucjach zajmujących się ubezpieczeniami społecznymi w sprawach związanych z przyznaniem i egzekwowaniem świadczeń emerytalnych i rentowych oraz pracowniczych (np. zasiłki rodzinne, dla bezrobotnych). Większość zgłaszanych problemów związana jest z procedurą koordynacji tych świadczeń pomiędzy polską i zagraniczną instytucją ubezpieczeniową.

5.

Sytuacje nadzwyczajne

Pomoc konsularna w sytuacjach nadzwyczajnych to jeden z podstawowych obowiązków służby konsularnej. Dostęp do tanich środków transportu międzynarodowego oraz bogacenie się społeczeństwa daje w efekcie wzrastającą obecność obywateli polskich za granicą, także w rejonach potencjalnie zagrażających ich zdrowiu i życiu. Globalizacja zagrożeń i rozprzestrzenianie się zagrożeń terrorystycznych powoduje coraz częściej, iż służba konsularna staje w obliczu konieczności podejmowania działań nadzwyczajnych.

Doświadczenia z poprzednich lat wskazują na konieczność stałego doskonalenia bazy prawnej oraz rozwoju mechanizmów działania w sytuacjach nadzwyczajnych. Z tych powodów w 2013 r. podjęto prace nad dwoma projektami aktów normatywnych: zarządzeniami Prezesa Rady Ministrów w sprawie utworzenia zespołu ds. uprowadzeń obywateli polskich za granicą oraz w sprawie utworzenia zespołu ds. ewakuacji obywateli polskich z zagranicy. Przygotowanie tych zarządzeń to nie tylko zadanie dla prawników, ale przede wszystkim konieczność uzgadniania i wypracowywania praktycznych mechanizmów z wieloma innymi resortami administracji rządowej.

Wypełnienie maksymalnie precyzyjną treścią zapisów Rządowego Planu Zarządzania Kryzysowego w części dotyczącej np. możliwości ewakuacji ob. polskich z miejsc gdzie zaistniały sytuacje nadzwyczajne (np. klęski żywiołowe) to wypadkowa technicznych, prawnych, organizacyjnych oraz finansowych zasobów będących w dyspozycji administracji rządowej. Skala wyzwań w globalizującym się świecie stanowi, że jest to zadanie stałe wymagające ciągłego, nowatorskiego podejścia.

W przypadku zaistnienia sytuacji nadzwyczajnej Departament Konsularny dysponuje nie tylko specjalistami z zakresu pomocy konsularnej, ale także Zespołem Wsparcia Konsularnego. Zespół liczy 17 członków – pracowników wielu komórek organizacyjnych MSZ. Przeszli oni cykl szkoleniowy mający na celu podniesienie kwalifikacji zawodowych oraz poziomu reagowania kryzysowego niezbędnych do pełnienia obowiązków w ramach Zespołu.

Mimo że w 2013 r. nie miały miejsca masowe bankructwa biur podróży, przygotowanie się do sezonu letniego oznaczało podjęcie przez służbę konsularną MSZ szeregu działań koordynacyjnych, które wymagały współpracy z Ministerstwem Sportu i Turystyki, Polską Organizacją Turystyczną, Polską Izbą Turystyki, a przede wszystkim urzędami marszałkowskimi. W 2013 roku upadłość ogłosiły 4 biura; przedstawiciele Zespołu współpracowali z właściwym urzędem marszałkowskim, biurem podróży oraz konsulami w celu zapewnienia jak najmniej dolegliwego powrotu obywateli polskich do kraju. W okresie sezonu urlopowego Zespół zapewniał monitoring sytuacji w popularnych regionach turystycznych (basen Morza Śródziemnego, Bałkany). W związku z niestabilną sytuacją w Egipcie Zespół pozostawał w pełnej gotowości operacyjnej na wypadek konieczności ewakuacji obywateli polskich z Egiptu.

Niestabilna sytuacja wewnętrzna w niektórych krajach afrykańskich wymagała zdecydowanych działań mających na celu udzielenie skutecznej pomocy obywatelom polskim w tych niebezpiecznych regionach. Wzrost napięcia wewnętrznego w Sudanie Południowym spowodował konieczność wsparcia obywateli polskich przebywających w tym kraju w organizacji bezpiecznego wyjazdu. Dzięki bezpośrednim staraniom Zespołu oraz konsula w Addis Abebie 5 obywateli polskich 29

skorzystało z możliwości ewakuacji transportem włoskim i niemieckim. Napięta sytuacja w Republice Środkowoafrykańskiej była w roku 2013 przedmiotem stałego monitorowania ze strony polskich służb konsularnych z uwagi na pobyt w tym kraju licznych obywateli polskich - misjonarzy tak duchownych, jak i świeckich. Nawiązano stały roboczy kontakt z Komisją Episkopatu Polski ds. Misji, w celu ustalenia lokalizacji polskich misjonarzy, przebywających również w innych miejscach świata.

Ze względu na brak polskiej placówki oraz bardzo ograniczone możliwości udzielenia pomocy konsularnej w RŚA, dokonane zostały robocze ustalenia z obecnym w Bangui konsulem francuskim w zakresie ewentualnej ewakuacji obywateli polskich. Kontynuacja tych działań nastąpi w 2014 roku.

Doświadczenie konsularne z organizacji mistrzostw Europy w piłce nożnej (Euro 2012) wykorzystano w przygotowaniach do organizacji mechanizmów pomocy konsularnej obywatelom polskim podczas Zimowych Igrzysk Olimpijskich i Paraolimpijskich w 2014 roku w Soczi. Ustanowienie punktu konsularnego w Soczi, organizacja współpracy z Polskim Komitetem Olimpijskim oraz władzami rosyjskimi, dostosowanie zadań konsularnych do warunków bezpieczeństwa w miejscach imprez sportowych z udziałem polskich kibiców były przedmiotem stałego zainteresowania Ministerstwa.

B. Ruch osobowy 1.

Polityka wizowa

Wymiar wschodni Nadrzędnym celem działań polskiej służby konsularnej wobec wschodnich sąsiadów, zwłaszcza krajów objętymi programem Partnerstwa Wschodniego oraz Federacji Rosyjskiej, była w 2013 r. liberalizacja polityki wizowej i rozbudowa dostępnego instrumentarium ruchu osobowego.

Sprzyja to budowaniu proeuropejskiej orientacji społeczeństw państw Europy Wschodniej oraz odpowiada interesom Polski. Zadania służby konsularnej są więc integralnym składnikiem mechanizmu realizacji polityki zagranicznej RP wobec jej wschodnich sąsiadów.

Jednocześnie należy pamiętać, że członkostwo RP w systemie Schengen oznacza wymóg realizacji zasad wspólnotowego reżimu wizowego. W tym kontekście celem działań podejmowanych przez MSZ jest minimalizowanie niekorzystnych konsekwencji wprowadzenia tego reżimu i odbudowa ruchu osobowego przynajmniej do stanu sprzed 2003 r. W wymiarze praktycznym oznacza to stosowanie inteligentnej polityki wizowej poprzez wykorzystanie wszystkich możliwości kodeksu wizowego tak, by wiza wydawana przez polskie urzędy konsularne była łatwo dostępna.

Ułatwienia te dotyczą wydawania zarówno wiz jednolitych, jak i krajowych. Należy pamiętać, że wiza krajowa obejmuje również uprawnienia wynikające z wizy Schengen, czyli umożliwia jej posiadaczowi wjazd na terytorium innych państw Schengen z terytorium RP. Znaczącym osiągnięciem w sferze liberalizacji ruchu osobowego na forum współpracy między państwami Strefy Schengen a wschodnimi partnerami było uznanie przez UE pełnego wykonania przez Mołdowę Wizowego Planu Działania (VLAP) otwierającego drogę do zniesienia wiz, implementacja znowelizowanej (rozszerzonej) umowy o ułatwieniach w wydawaniu wiz między UE a Ukrainą oraz podpisanie bazowych umów o ułatwieniach wizowych z Armenią i Azerbejdżanem.

Strona polska wniosła aktywny wkład w finalizację wszystkich z wymienionych porozumień.

Szczególna uwaga poświęcana była polityce wizowej prowadzonej w ramach polityki sąsiedztwa i w oparciu o inicjatywę Partnerstwa Wschodniego. Polega ona na takim kształtowaniu procesu wydawania wiz przez placówki konsularne, by służył on stymulowaniu ruchu osobowego

30

miedzy Polską a jej wschodnimi sąsiadami, w tym szczególnie rozszerzaniu kontaktów między obywatelami, organizacjami społecznymi, instytucjami publicznymi czy uczelniami, jak również turystyce oraz rozwijaniu relacji biznesowych. Polskie konsulaty na Białorusi, Ukrainie i w Rosji, wykonując to zadanie, zwiększały dostępność urzędu dla interesantów, usprawniały ich obsługę, w maksymalny dozwolony przez przepisy sposób łagodziły kryteria procedury wizowej, zwiększały liczbę wydawanych wiz wielokrotnych z okresem ważności od 1 roku do 5 lat, itp. Zgodnie z duchem tej polityki, w 2013 r. rozszerzona została praktyka wydawania wiz w ramach „turystyki zakupowej” na Ukrainie, obejmując nią oprócz Lwowskiego i Łuckiego także i Winnicki okręg konsularny.

Wymiar regionalny Służba konsularna nie zawęża aktywności w polskiej polityce wizowej jedynie do spraw wschodnich, w codziennej praktyce konsularnej ważne są relacje wizowe również z innymi wybranymi krajami: 









2.

prowadzone są rozmowy ze stroną amerykańską w sprawie zbliżającej się reformy przepisów migracyjnych, która ma pozwolić ostatecznie rozszerzyć Program o Ruchu Bezwizowym oraz wprowadzić do niego Polskę, ważne jest dalsze poszerzanie liberalizacji wizowej w ruchu osobowym z krajami, które nie stanowią zagrożenia migracyjnego, stąd poparcie przez służbę konsularną starań krajów karaibskich, regionu Pacyfiku, Zjednoczonych Emiratów Arabskich oraz Kolumbii i Peru o wprowadzenie na pozytywną listę wizową UE, czyli o włączenie do ruchu bezwizowego, rozpoczęcie w grudniu 2013 roku dialogu wizowego z Turcją, powinno na przestrzeni najbliższych paru lat doprowadzić do wypełnienia przez Turcję zobowiązań ujętych w Planie Działania, a sprawne wdrożenie funkcjonowania umowy o readmisji korzystnie wpłynie na zminimalizowanie zagrożeń, w tym migracyjnych z obszaru azjatyckiego i bliskowschodniego, ekonomizacja polityki wizowej w istotny sposób definiuje oraz uzupełnia kierunek reformy polityki wizowej, stąd naturalne jest poparcie przez Polskę zmiany w przepisach wizowych, zgodnie z którymi odniesienie do kwestii gospodarczych oraz turystyki zostało dodane do formalnych kryteriów oceniania kierunków liberalizacji wizowej UE z krajami trzecimi, polska służba konsularna stanowi istotny czynnik przeciwdziałania zagrożeniom migracyjnym; w procesie szkolenia konsulów istotne miejsce zajmuje wypracowanie szczegółowych zasad identyfikacji nieprawidłowości i zagrożeń, współdziałania z pozostałymi instytucjami krajowymi, a także nabierania przez nich umiejętności określania trendów migracyjnych, które zmieniają się w zależności od koniunktury międzynarodowej i regionalnej, warunków bezpieczeństwa oraz poziomu gospodarczego, które mają miejsce obecnie i przewidywane są w nadchodzących latach.

Reprezentacja wizowa

W minionym roku kontynuowano prace nad rozbudową bazy traktatowej w zakresie umów o reprezentacji wizowej, mających na celu ułatwienie dostępu do polskiej wizy w państwach, w których RP nie ma przedstawicielstwa dyplomatycznego ani urzędu konsularnego.

Obecnie RP jest stroną ośmiu umów o reprezentacji wizowej. Dzięki zawartym umowom Polska reprezentowana jest w 16 lokalizacjach, a sama udziela wiz na wjazd do innych państw do obszaru Schengen w 14 placówkach zagranicznych.

W 2013 r. zawarte zostały umowy o wzajemnej reprezentacji wizowej z Republiką Łotewską

31

(podpisana w Rydze dnia 13 lutego 2013 r.) i Republiką Czeską (podpisana w Pradze dnia 21 listopada 2013 r.), a ponadto sfinalizowano negocjacje umowy o współpracy w zakresie rozpatrywania wniosków i wydawania wiz z Konfederacją Szwajcarską, podpisanej w styczniu 2014 r. Dzięki zawarciu powyższych umów oraz rozszerzeniu zakresu porozumień wykonawczych do obowiązujących porozumień zapewniono reprezentację wizową RP w Mongolii, Sudanie, Trynidadzie i Tobago oraz w obwodzie witebskim na Białorusi (w tej ostatniej lokalizacji wydanych w 2013 r. zostało ponad 8500 wiz dla obywateli Białorusi udających się do Polski). Jednocześnie RP podjęła się reprezentowania w sprawach wizowych Republiki Czeskiej w Erywaniu (Armenia) i Republiki Łotewskiej w Bagdadzie (Irak), Kurytybie (Brazylia), Los Angeles (Stany Zjednoczone), Luandzie (Angola) i Wellington (Nowa Zelandia).

Zawieranie umów o reprezentacji wizowej przyczynia się także do rozwoju stosunków dwustronnych z poszczególnymi państwami, w tym do zacieśniania wzajemnej współpracy konsularnej oraz rozbudowy bilateralnej bazy traktatowej.

3.

Mały ruch graniczny

W 2013 r. Konsulaty Generalne RP we Lwowie i w Łucku przyjęły łącznie 57 393 wnioski o wydanie zezwolenia na przekraczanie granicy w ramach małego ruchu granicznego i wydały 45 630 takich zezwoleń. Natomiast Konsulat Generalny RP w Kaliningradzie, właściwy do wydawania zezwoleń MRG na podstawie Umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Federacji Rosyjskiej o zasadach małego ruchu granicznego, podpisanej w Moskwie dnia 14 grudnia 2011 roku, przyjął 166 811 wniosków i wydał 157 159 zezwoleń na przekraczanie granicy w ramach małego ruchu granicznego.

Realizacja umowy o małym ruchu granicznym z Federacją Rosyjską to „flagowy” projekt w naszych relacjach z tym sąsiadem. Dotychczasowe wyniki wdrażania umowy przeszły wysuwane wobec niej oczekiwania. Dotyczy to zarówno sprawności obsługi i wydawania zezwoleń na przekraczanie granicy w ramach MRG w KG RP w Kaliningradzie, wzrostu ruchu osobowego, efektów ekonomicznych dla biznesu po polskiej stronie granicy, jak też przełożenia tych zjawisk w odbiorze społecznym. To ostatnie potwierdził sondaż wykonany na zlecenie MSZ po obu stronach granicy, potwierdzający iż zasadniczo pozytywnie MRG ocenia ok. 2/3 obywateli, a oceny negatywne dotyczą mniej niż 10% ankietowanych.

W 2013 r. rozpoczęto procedurę zmiany umowy o zasadach małego ruchu granicznego między Polską a Ukrainą, podpisanej w Kijowie dnia 28 marca 2008 roku. Celem przedmiotowej zmiany jest usunięcie z treści umowy uznanego za niezgodne z unijnym prawem postanowienia o obowiązku posiadania przez osoby przekraczające granicę w ramach małego ruchu granicznego ubezpieczenia medycznego gwarantującego pokrycie kosztów leczenia w stanach nagłych, następstw nieszczęśliwych wypadków oraz kosztów transportu sanitarnego do państwa stałego zamieszkania.

Ponadto projektowana zmiana ma na celu dostosowanie postanowień umowy do orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie Shomodi, rozstrzygającego o zasadach liczenia długości pobytu przez mieszkańców strefy przygranicznej jednego państwa na terytorium strefy przygranicznej drugiego z nich. Dzięki proponowanej zmianie mieszkańcy strefy przygranicznej państwa jednej Strony będą mieli prawo do nieprzerwanego pobytu na terytorium strefy przygranicznej drugiej strony przez 90 dni, licząc od każdorazowego przekroczenia granicy. Zmiana umowy wprowadzi ponadto dalsze udogodnienia dla ubiegających się o wydanie zezwolenia na przekraczanie granicy w ramach małego ruchu granicznego, związane z możliwością przyjmowania wniosków w tej sprawie w biurach usługodawcy zewnętrznego, a także z rozszerzeniem kategorii osób uprawnionych do otrzymania tych zezwoleń bez opłaty.

32

Jako główne powody ubiegania się o zezwolenia podawane są: chęć robienia zakupów, turystyka i odwiedziny. Potwierdzeniem sukcesu MRG są też liczne wnioski władz samorządowych powiatów Województwa Warmińsko-Mazurskiego nieobjętych postanowieniami umowy o jej rozszerzenie o nowe obszary. Niestety takie rozwiązanie nie jest możliwe bez kolejnej zmiany rozporządzania Parlamentu UE i Rady nr 1931/2006, określającego podstawy MRG, co byłoby trudne do osiągnięcia.

Strony polska i rosyjska skutecznie wdrażają przyjmowanie wniosków za pośrednictwem usługodawców zewnętrznych jako dominującej formy obsługi wniosków o MRG. Wyłoniony w przetargu usługodawca uruchomił punkty przyjęcia wniosków w Kaliningradzie, Czerniachowsku i Sowiecku, za pośrednictwem których przyjmowanych jest ok. 90% wniosków. W sumie, tak poprzez punkty przyjmowania wniosków, jak i bezpośrednio konsulat, dziennie przyjmowanych jest ok. 900 wniosków o zezwolenia MRG. Zainteresowanie tą formą ruchu osobowego ze strony mieszkańców obwodu królewieckiego jest bardzo duże. Okres oczekiwania na złożenie wniosku wynosi ok. dwóch tygodni. Strona rosyjska otworzyła punkty przyjmowania wniosków w Olsztynie i Gdańsku.

Po części także dzięki implementacji umowy o MRG, w 2013 r. wielkość ruchu osobowego na granicy Polski z obwodem królewieckim przekroczyła stan sprzed wstąpienia Polski do Schengen.

Pojawiające się na przejściach granicznych kolejki mają charakter okresowy, związany z kumulacją ruchu osobowego w określonych godzinach lub dniach tygodnia. Mimo wzrostu w br. liczby odpraw samochodów o 80%, na 95% zmian celnych nie ma kolejek, a odprawa przeciętnie w sumie nie trwa dłużej niż godzinę (w tzw. zielonym korytarzu 25 minut). W okresie spiętrzeń przekroczeń granicy odprawa trwa ok. 2 godzin. Można zaobserwować tendencję wzrostu ruchu osobowego, przy jednoczesnym spadku przeciętnego czasu odprawy na przejściach.

Obie strony w zasadzie nie odnotowały dotychczas poważniejszej liczby naruszeń zasad pobytu na podstawie MRG w strefach przygranicznych obu państw oraz notowań ich obywateli jako sprawców lub ofiar czynów kryminalnych. Z satysfakcją zaobserwowano również ustanie obserwowanych przed wejściem w życie umowy o MRG zachowań o podłożu kryminalnym w pobliżu przejść granicznych (po stronie rosyjskiej) w odniesieniu do osób oczekujących na odprawę.

Według relacji polskich władz regionalnych i samorządowych, wraz z wdrożeniem MRG odnotowano zwiększoną liczbę przyjazdów obywateli Federacji Rosyjskiej w celach zakupowych, turystycznych oraz sanatoryjno-leczniczych. Z każdym miesiącem przekłada się to na ożywienie gospodarcze w strefie przygranicznej, zwłaszcza w branży usługowej.

Także funkcjonowanie umowy o MRG z Ukrainą oceniane jest pozytywnie. Wymierne korzyści notowane są głównie na poziomie regionalnym. Nastąpił wzrost liczby kontaktów służbowych w ramach umów o współpracy przygranicznej podpisanych pomiędzy samorządami.

Umowa umożliwiła zauważalny w strefie przygranicznej rozwój w zakresie gospodarczym i społeczno-politycznym. Najczęściej deklarowanymi przez wnioskodawców powodami do częstego przekraczania granicy jest możliwość zakupów w polskiej strefie przygranicznej. Potwierdzeniem jest fakt, że w 2013 r. granicę przekroczyło ok. 2 mln obywateli Ukrainy , pozostawiając w regionie ponad 1 mld złotych. Mały ruch graniczny to ogromny potencjał do zwiększenia kontaktów między ludźmi stale zamieszkującymi strefę przygraniczną (możliwość odwiedzin rodzin, znajomych, wizyty na grobach). W wyniku podpisania umowy znacząco zwiększyła się liczba wyjazdów w celach wymiany kulturalnej. Odnotowano wzrost dochodów z handlu i z rozwoju drobnego biznesu w strefie przygranicznej. Nastąpił również dynamiczny rozwój ruchu turystycznego oraz branży turystyczno-hotelarskiej.

W dniu 19 lutego 2014 r. Komisja Europejska opublikowała raport z dotychczasowej realizacji umowy o MRG z Federacją Rosyjską. Bardzo wysoka ocena Komisji potwierdza, że 33

porozumienie to nie tylko nie stanowi żadnego zagrożenia dla strefy Schengen – tak w kontekście migracyjnym, jak i bezpieczeństwa wewnętrznego – ale przede wszystkim doprowadziło do osiągnięcia podobnej liczby przekroczeń granic, jak w okresie poprzedzającym wejście Polski do tej strefy. Ułatwiony tryb przekraczania granicy doprowadził również do znaczącego wzrostu obrotów handlowych między polskimi powiatami a Okręgiem Królewieckim. Powodzenie reformy przepisów unijnych o MRG potwierdziło zasadność działań podjętych przez Polskę w latach 2010-2011 w trakcie negocjacji prowadzonych z KE i państwami członkowskimi.

4.

Trendy i zjawiska w ruchu osobowym

Utrzymująca się niestabilna sytuacja bezpieczeństwa w niektórych krajach afrykańskich i Bliskiego Wschodu powoduje konieczność stałego monitoringu poziomu zagrożenia dla przebywających w tych państwach Polaków (Egipt, Tunezja, Irak, Libia, Republika Środkowoafrykańska, Sudan Południowy, Mali, Syria, Liban, Izrael) oraz opracowywania planów ewentualnej ewakuacji naszych obywateli (również we współpracy z placówkami unijnymi).

W grudniu 2013 r. w związku z wybuchem konfliktu wewnętrznego w Sudanie Południowym Ambasada RP w Addis Abebie (Etiopia) koordynowała we współpracy z Departamentem Konsularnym ewakuację 5 polskich obywateli. Konsul RP w Damaszku czasowo urzędujący w Bejrucie kontynuował wspieranie naszych obywateli w wyjazdach z ogarniętej działaniami zbrojnymi Syrii (udzielił zwrotnej pomocy finansowej na powrót do kraju 20 osobom).

Niepokoje społeczne, konflikty i zamieszki zbrojne oraz brak perspektyw rozwoju w wielu krajach Afryki i Bliskiego Wschodu rzutowały w 2013 r. na wzrost presji migracyjnej (Egipt, Syria, Maroko, Gambia). Konsulowie odnotowywali rosnącą tendencję tzw. „małżeństw Schengen” zawieranych wyłączenie w celu uzyskania wizy (Maroko, Gambia, Egipt, Nigeria, Tunezja). Ponadto utrzymywał się bardzo wysoki odsetek interesantów wykorzystujących cel studiowania w Polsce jako pretekst do migracji (Nigeria, Kamerun). Polskie uczelnie wyższe niejednokrotnie przyjmują kandydatów na studia wymagając jedynie wpłacenia czesnego, bez weryfikacji u kandydatów posiadanego wykształcenia uprawniającego do kontynuowania nauki i poziomu znajomości wykładowego języka obcego.

Polskie służby konsularne odnotowują niepokojący trend wykupywania przez turystów zagranicznych wycieczek bez wystarczającego ubezpieczenia medycznego, umożliwiającego w razie konieczności podjęcia leczenia szpitalnego za granicą lub transport chorego do kraju. Tylko przykładowo można przytoczyć przypadek transportu chorego z rozległym udarem mózgu z Egiptu specjalistycznym transportem medycznym, którego koszt wyniósł ok. 15 000 euro, gdy ubezpieczenie wykupione u organizatora wyjazdu pozwoliło jedynie na pokrycie kosztów kilkudniowego pobytu chorego w szpitalu.

Urzędy konsularne w krajach Zatoki Perskiej odnotowały zwiększającą się liczbę obywateli polskich, przeważnie ludzi młodych z rodzinami, przyjeżdżających w celu świadczenia pracy.

W całym regionie Azji Południowej zauważono rosnącą presję migracyjną, odzwierciedlającą się w liczbie składanych wniosków wizowych oraz wniosków o zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony. Zainteresowanie wyjazdami do Polski związane jest z niestabilną sytuacją bezpieczeństwa oraz gospodarczą w niektórych państwach tego regionu. Wzrost ruchu osobowego w celach turystycznych pojawił się zarówno w krajach Zatoki Perskiej jak i Azji Południowej.

W związku z odnotowywanym wzrostem liczby przyjazdów obywateli ChRL do UE (w 2013 r. przyjechało prawie 4 miliony osób; do Polski ok. 23 tysiące) w roku ubiegłym podjęto działania dla wprowadzenia outsourcingu wizowego w ChRL, który pozwoli na racjonalizację procesu wydawania 34

wiz obywatelom tego kraju. Konsulaty na terenie ChRL odnotowują zmniejszenie zagrożenia nielegalną emigracją (co wyraża się m.in. istotnym zmniejszeniem odsetka odmownych decyzji wizowych), przy jednoczesnym wzroście liczby wiz wydawanych turystom i biznesmenom.

-

-

-

-

W odniesieniu do państw zza naszej wschodniej granicy odnotowuje się: utrzymywanie się niesłabnącego popytu na polskie wizy, a biorąc pod uwagę zawieranie przez UE nowych umów o ułatwieniach wizowych lub rozszerzanie obecnie istniejących, popyt ten może dalej rosnąć, brak zagrożenia migracyjnego ze strony obywateli państw Partnerstwa Wschodniego i Rosji, co pozwala na aktywne stosowanie narzędzi Kodeksu Wizowego i umów o ułatwieniach wizowych w ramach praktyki wizowej polskich urzędów konsularnych, wzrost liczby osób przekraczających granicę na podstawie zezwoleń MRG wśród obywateli państw korzystających z takiej formy ruchu osobowego (Rosja, Ukraina), wzrost liczby klientów zainteresowanych wydawaniem wiz krajowych (zwłaszcza wiz krajowych umożliwiających podjęcie zatrudnienia sezonowego), połączony z rozszerzaniem listy krajów, których obywatele mają możliwość uzyskania w uproszczonym trybie wiz z prawem do pracy (państwa Zakaukazia), wzrastająca liczbę osób podróżujących na podstawie wiz jednolitych z prawem wielokrotnego wjazdu, wydawanych w trybie umów o ułatwieniach wizowych lub na zasadzie „bona fide” przewidzianej w Kodeksie Wizowym.

C. Sprawy obywateli polskich 1.

Wydawanie paszportów

W 2013 roku kontynuowano działania mające na celu dalsze doskonalenie obsługi paszportowej obywateli polskich za granicą. Szczególnie istotną kwestią było zniesienie wymogu zachowania właściwości miejscowej w zakresie ubiegania się o wydanie paszportów. Z możliwości składania wniosku paszportowego w konsulacie innym niż właściwym dla miejsca zamieszkania danej osoby korzystali przeważnie interesanci mający dogodniejszy dojazd do urzędu konsularnego w państwie sąsiednim oraz osoby, dla których to nowe ułatwienie było sprzyjające z innych powodów. Odstąpienie od zasady właściwości miejscowej w zakresie składania wniosku paszportowego (oznacza również możliwość ubiegania się o paszport w krajowych organach paszportowych) było postrzegane przez obywateli polskich jako przyjazne udogodnienie, szczególnie w aspekcie finansowym (niższe koszty dojazdu do bliżej położonego urzędu) i praktycznym (dogodniejszy dojazd, krótszy czas dojazdu).

Osoby posiadające decyzję ministra spraw wewnętrznych w sprawie wyrażenia zgody na wydanie drugiego paszportu (w sytuacji posiadania już paszportu) również uzyskały możliwość ubiegania się o wydanie tego dokumentu w dowolnie wybranym organie paszportowym, w tym również u konsula (poprzednio organem wydającym drugi paszport był tylko Minister Spraw Wewnętrznych).

W urzędach konsularnych wdrożono przepisy dotyczące zmiany zasad pobierania odcisków palców od osób małoletnich, bowiem po dniu 26 czerwca 2013 r. zaprzestano pobierania odcisków palców od dzieci, które nie ukończyły 12 lat.

Pozytywny wpływ na tryb obsługi interesantów w sprawach paszportowych, szczególnie w urzędach wykonujących znaczną liczbę czynności, miała także modyfikacja systemu E-konsulat,

35

za pośrednictwem którego interesanci dokonują drogą elektroniczną rejestracji na wizytę w konsulacie w celu złożenia wniosku paszportowego oraz racjonalizacja i właściwa organizacja przyjęć interesantów, dostosowana do bieżących potrzeb i uwarunkowań charakterystycznych dla danego urzędu, jak również dyżury paszportowe konsula poza siedzibą konsulatu. Dzięki sprawnej i racjonalnej dystrybucji paszportów do urzędów konsularnych okres oczekiwania na paszport za granicą był niejednokrotnie porównywalny z warunkami krajowymi.

Nadal utrzymywało się zainteresowanie uzyskaniem polskiego paszportu, między innymi w Ameryce Północnej i Australii. Od czasu wejścia Polski do UE dotyczy ono szczególnie młodych osób, które pragną korzystać z dobrodziejstw wynikających z faktu posiadania polskiego paszportu przy wjeździe i pobycie na terytorium UE.

2.

Problematyka obywatelstwa polskiego

W sierpniu 2012 r. weszła w życie ustawa z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. z 2012 r. poz. 161), która wprowadziła możliwość przywrócenia obywatelstwa polskiego wobec osób, które utraciły je na podstawie przepisów wskazanych w art. 38 tejże ustawy. W 2013 r. liczba wniosków w tej sprawie złożonych za pośrednictwem właściwego terytorialnie konsula wyniosła 187.

Ustawa wprowadziła również regulacje zezwalające na niezwłoczne poinformowanie wnioskodawcy o nadaniu bądź o odmowie nadania obywatelstwa polskiego za pośrednictwem ministra właściwego do spraw zagranicznych, a następnie konsula, który wniosek przyjął. Informacja może być przekazana przy pomocy urządzeń umożliwiających odczyt i zapis znaków pisma na nośniku papierowym lub za pośrednictwem sieci telekomunikacyjnych, a więc przykładowo w formie skanu dokumentu.

Liczba wniosków o wyrażenie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego przyjętych przez konsulów RP w 2013 r. wyniosła 152, natomiast liczba wniosków o nadanie obywatelstwa polskiego – 222. Nie słabnie również zainteresowanie osób zamieszkałych w Ameryce Północnej składaniem wniosków w sprawach o potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego. Dotyczą one głównie osób, które przez wiele lat zaniechały załatwiania swoich spraw administracyjnych, rzadziej poszukujących związków rodzinnych z krajem pochodzenia przodków

3.

Sprawy z zakresu stanu cywilnego, czynności notarialne

W 2013 r. odnotowano nieznaczny spadek czynności prawnych zarówno z zakresu stanu cywilnego, jak i czynności notarialnych. Polscy konsulowie wykonali 140 369 czynności prawnych ogółem, z czego 16 316 czynności z zakresu polskiego prawa o aktach stanu cywilnego. Od obywateli polskich przyjęto 528 oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński. Konsulowie wykonali 39 408 czynności notarialnych. Do najczęściej wykonywanych czynności należało poświadczanie własnoręczności podpisów na dokumentach oraz poświadczanie autentyczności ich kopii i odpisów niezbędnych do załatwienia spraw urzędowych w Polsce. Spadek dotyczył również liczby wykonanych tłumaczeń dokumentów (20 971 czynności) oraz legalizacji dokonanych przez konsulów (8 306 czynności). Wykonano także 18 762 innych czynności prawnych. Ponadto w roku 2013 dział legalizacji MSZ wydał na dokumentach 37 843 klauzul apostille oraz dokonał wystawienia 24 915 klauzul legalizacyjnych.

36

VII. PRIORYTETY I WYZWANIA W 2014 ROKU Wyzwania organizacyjne 

    



Kanonizacja Papieża Jana Pawła II – według ocen Departamentu Konsularnego należy liczyć się z możliwością nawet większego udziału Rodaków w uroczystości kanonizacji, niż podczas uroczystości beatyfikacyjnych (w uroczystościach kanonizacyjnych udział wzięło ok. 300 tys. osób z Polski, którzy podróżowali ponad 1500 autobusami, 3 pociągami specjalnymi, wielu pielgrzymów przyjechało samochodami osobowymi). Przyjęcie tak dużej liczby pielgrzymów wymaga doskonałego zorganizowania przedsięwzięcia już na etapie przygotowawczym.

Organizacja obchodów rocznicowych na polskim cmentarzu wojennym na Monte Cassino w związku z 70. rocznicą udziału II Korpusu w bitwie o ten masyw górski.

Przygotowanie i przeprowadzenie wyborów do Parlamentu Europejskiego w maju 2014 r.

Wdrożenie od maja 2014 r. pobierania drugiej cechy biometrycznej (odciski linii papilarnych) przy składaniu wniosków o wydawanie zezwoleń MRG, przygotowanie urzędów konsularnych w państwach Partnerstwa Wschodniego oraz w Rosji do planowanego w 2015 r. wdrożenia biometrii przy składaniu wniosków o wizy jednolite, wprowadzenie efektywniejszego modelu umawiania terminów wizyt klientów w celu złożenia wniosku wizowego na Białorusi w celu ochrony klientów przed korzystaniem z usług nieformalnych pośredników, znacznie podnoszącym koszty pozyskania wizy.

Rozpoczęcie negocjacji w sprawie rewizji Wspólnotowego Kodeksu Wizowego.

Główne kierunki działań służby konsularnej w 2014 r. 

Utrzymanie proeuropejskiego wyboru Ukrainy oraz dalsza budowa społeczeństw obywatelskich u naszych wschodnich sąsiadów stanowić będą priorytetowe zadania także dla służby konsularnej. Dotyczyć to będzie głównie zgodnego z celami politycznymi modelowania i realizowania polityki wizowej. Zapewnienie synergii działań konsularnych w zakresie ruchu osobowego zarówno między urzędami konsularnymi na Wschodzie, jak i na forum Unii Europejskiej, wymagać będzie wzmożonych wysiłków i gotowości do podejmowania nowych proaktywnych wyzwań.



Odpowiadając na postulaty środowisk polonijnych, jak również wykazując troskę w sprawie wzmacniania relacji z Macierzą, poszerzeniu ulegnie katalog ułatwień napływu do RP cudzoziemców pochodzenia polskiego. Nowa ustawa o cudzoziemcach, która wejdzie w życie 1 maja 2014 r. umożliwi posiadaczom Karty Polaka – zamierzającym osiedlić się w RP – uzyskanie zezwolenia na stały pobyt w kraju, a w perspektywie nabycie polskiego obywatelstwa. MSZ będzie podejmować dalsze działania oraz wypracowywać wspólne z innymi resortami inicjatywy na rzecz wzmocnienia właśnie tego kierunku legalnej migracji.



Podejmowane będą działania w celu zapewnienia – właściwego do skali problemów – reagowania na naruszenia lub nieprzestrzeganie praw polskich pracowników na rynkach europejskich. Służyć temu będzie rozbudowany monitoring sytuacji polskich pracowników, co umożliwi skuteczniejsze podejmowanie interwencji w przypadkach ewentualnej ich dyskryminacji. Intensyfikacja i poszerzanie współpracy w zakresie działań informacyjnych 37

odnośnie zabezpieczenia społecznego dla obywateli polskich przebywających za granicą będzie stanowić jedną z form prewencji. Działania te podejmowane będą w korelacji z krokami dyplomatycznymi związanymi z przeciwstawianiem się negatywnemu obrazowi polskich pracowników w krajach europejskich. 

Konsekwentnie i ze szczególną troską prowadzone będą działania służby konsularnej w sprawach związanych z realizacją opieki nad małoletnimi obywatelami polskimi przebywającymi za granicą.

Rozwijane i udoskonalane formy współpracy ze wszystkimi zainteresowanymi podmiotami, opracowanie zbioru informacji o systemach opieki nad małoletnimi osobami w krajach, do których najczęściej wyjeżdżają obywatele polscy, stanowić będą konkretny wkład służby konsularnej do tej skomplikowanej problematyki.



Celem służby konsularnej jest maksymalne odbiurokratyzowanie i zapewnienie jak najszerszego dostępu do pomocy konsularnej, dając jednocześnie konsulowi możliwość niezwłocznego podejmowania niezbędnych działań na rzecz obywateli polskich. W ramach wzbogacania i udoskonalania mechanizmów pomocy konsularnej, oddane zostanie w ręce obywateli przebywających za granicą nowe narzędzie – system rejestracji podróży zagranicznych „Odyseusz”, który pozwoli naszym konsulom objąć ich natychmiast opieką, gdy znajdą się w sytuacji zagrażającej ich bezpieczeństwu.



Mając na uwadze bezpieczeństwo naszych rodaków poza granicami stale podnoszone będą kwalifikacje i wysoki poziom reagowania działającego od 2012 r. w MSZ wyspecjalizowanego Zespołu Wsparcia Konsularnego, który gotów jest w ciągu 24 godzin w sytuacji kryzysowej udzielić na miejscu wsparcia każdemu konsulowi i obywatelom polskim. Jego 17 członków przechodzi cykliczne szkolenia przygotowujące ich do działania w sytuacjach ekstremalnych.



Planowane jest poszerzanie medialnego aspektu działań konsularnych jako prewencji i budowania „świadomości turystycznej”. W 2014 roku nastąpi również modernizacja poradnika internetowego „Polak za Granicą”. Odnotowany w 2013 roku znaczny wzrost zainteresowania poradnikiem oraz coraz większa liczba odwiedzin w zakładce „ostrzeżenia konsularne” to jednoznaczny sygnał wzrastającego zaufania do służby konsularnej. Podejmowane będą wszelkie wysiłki w celu kontynuacji i umacniania tego trendu.



W zakresie działań modernizacyjnych, jako mechanizmu podnoszenia jakości usług konsularnych, prowadzone będzie dalsze usprawnianie działania urzędów konsularnych poprzez sprawdzone już rozwiązania, w tym outsourcing wizowy w kolejnych krajach, e-konsulat, Mobilne Stanowiska Konsularne oraz doskonalenie systemu Wiza-Konsul. Działania te będą sprzyjać kreowaniu m.in. pożądanego napływu turystów do Polski, w tym z wybranych państw wschodzących gospodarek. Celem jest zapewnienie ze strony urzędów konsularnych właściwej obsługi zwiększającego się popytu na wizy turystyczne w krajach, w których szeroką akcję promocyjną zapoczątkowała w 2013 roku Polska Organizacja Turystyczna. Jednocześnie służba konsularna będzie wspierać działania Komisji Europejskiej zmierzające do zawierania kolejnych umów o ułatwieniach wizowych oraz liberalizacji wizowej, które są sprawdzonymi instrumentami otwierania Unii na osoby przyjeżdzające z krajów nie stwarzających zagrożenia migracyjnego.

38



Kodyfikacja i upraszczanie – gdzie to możliwie – procedur konsularnych poprzez m.in. przedłożenie projektu ustawy prawo konsularne. Dotychczasowa ustawa o funkcjach konsulów z 1984 r. i towarzyszące jej inne przepisy prawne nie w pełni odpowiadają wymogom nowoczesnej służby konsularnej: przyjaznej klientowi, działającej sprawnie, zrozumiałej i jasnej w procedurach. Nowa ustawa potwierdzi ponadto europejski charakter polskiej służby konsularnej.



Aktywne zaangażowanie w negocjacje z państwami członkowskimi UE oraz Parlamentem Europejskim nad projektem rewizji Wspólnotowego Kodeksu Wizowego, najważniejszego aktu prawnego harmonizującego procedury wizowe krajów Schengen. Priorytetowym celem służby konsularnej będzie dążenie do tego, by nowe przepisy były prostsze, mniej zbiurokratyzowane oraz zmniejszały obciążenia procedurami tak osoby wnioskujące o wizę, jak i samych pracowników urzędów konsularnych.



Polska służba konsularna dążyć będzie do zakończenia prac nad nową dyrektywą unijną dotyczącą lepszego korzystania przez wszystkich obywateli UE z prawa do pomocy konsularnej w krajach trzecich, gdzie nie mają dostępu do swoich krajowych placówek konsularnych. Projekt dyrektywy przewiduje rozbudowanie nowych rozwiązań finansowych oraz wskazanie uzupełniającej roli delegatur Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych w sytuacjach kryzysowych.

39

Załącznik 1: DANE STATYSTYCZNE Rejestrowane czynności konsularne w latach 2009-2013 2 500 000 2 113 333

2 059 451 1 773 528

2 000 000 1 500 000

1 414 671 1 227 785

1 000 000 500 000 0 2009

2010

2011

2012

2013

Urzędy konsularne wg. najwiekszej liczby zarejestrowanych czynnosci konsularnych w roku 2013 64 705 71 477 97 795 102 114 112 384 116 034 136 249 163 429

Winnica Londyn Kijów Moskwa Brześć Grodno Mińsk Łuck Kaliningrad Lwów

289 377 381 675 0

100 000

200 000

300 000

400 000

Liczba wiz wydanych przez urzędy konsularne w latach 2009-2013 1 350 421

1 500 000

1 401 870

1 173 553 1 000 000

789 017

898 545

500 000

0 2009

2010

2011

40

2012

2013

Urzędy, które w roku 2013 wydały najwięcej wiz Kijów 95 605

Winnica Charków 61 507 51 944

Lwów 329 713

Moskwa 99 894 Grodno 107 269

Brześć 108 222

Łuck 139 163 Kaliningrad 111 408

Mińsk 131 235

Główne cele wydania wizy w roku 2013 PRACA 14%

INNY CEL 36%

ODWIEDZINY 8%

DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA 21% TURYSTYKA 20% STUDIA 1%

Podział wiz wydanych w roku 2013 Wizy krajowe 21%

Wizy Schengen 79%

41

Dochody uzyskane przez urzędy z tytułu pobranych opłat konsularnych w latach 2009-2013 (w mln EURO) 60 50

52

50

47 39 32

40 30 20 10 0

2009

2010

2011

2012

2013

Liczba dokumentów paszportowych wydanych w placówkach zagranicznych w latach 2009-2013 (w tys.)

250

211

208

200

146

172

152

150 100 50 0 2009

2010

2011

2012

2013

Urzędy konsularne wg. największej liczby dokumentów paszportowych wydanych w roku 2013

Nowy Jork

11 168

Kolonia

11 377 12 250

Dublin

21 510

Manchester

41 245

Londyn 0

10 000

20 000

42

30 000

40 000

50 000

Liczba Kart Polaka wydanych w 2013 roku

Pozostałe 3 723

Winnica 1 973

Mińsk 3 947

Lwów 4 539

Brześć 4 442

Grodno 4 466

Liczba zezwoleń MRG wydanych w 2013 roku

Kaliningrad Lwów 32 918

157 159

Łuck 12 712

Obywatele polscy odbywający karę pozbawienia wolności w państwach Unii Europejskiej (stan na grudzień 2013) Belgia 41 Hiszpania 114

Francja 117

pozostałe 237

Austria 123

Niemcy 1 060

Włochy 109 Holandia 226 Wielka Brytania 589

43

Tabela środków finansowych przyznanych na projekty polonijne Obszar tematyczny / zadanie w ramach obszaru

Przyznana kwota środków

Edukacja Polonii i Polaków za granicą oraz kształcenie młodzieży polonijnej w Polsce, w tym: Organizacja pobytów edukacyjno-wypoczynkowych Wsparcie programów stypendialnych Wspieranie szkół polonijnych, w tym uspołecznianie szkolnych punktów konsultacyjnych Inne Mobilizacja do aktywności we wszelkich dziedzinach życia w państwach zamieszkania dla promocji Polski i polskości, w tym: Wsparcie mediów polonijnych Dziedzictwo narodowe Inne Wspieranie środowisk polskich; prawa mniejszości polskich, Polonii i Polaków za granicą Zaangażowanie Polonii i Polaków za granicą we współpracę gospodarczą państw zamieszkania naszych rodaków z Polską Wspieranie powrotów Polaków do Ojczyzny, w tym: Zorganizowanie ośrodków doradztwa dla osób polskiego pochodzenia zainteresowanych osiedleniem w Polsce Inne Wsparcie infrastruktury, w tym: Wsparcie infrastruktury szkolnej Wsparcie infrastruktury Domów Polskich Niewykorzystane kwoty w konkursie cz. I Suma dotacji w konkursie 2013

Załącznik 2: MAPY

44

21.382.000 zł 10.000.000 zł 3.000.000 zł 5.000.000 zł 3.382.000 zł 14.051.250 zł 5.500.000 zł 2.000.000 zł 6.551.250 zł 10.941.000 zł

2.610.250 zł 5.220.500 zł

1.500.000 zł 3.720.500 zł 8.000.000 zł 4.500.000 zł 3.500.000 zł 1.627.545 zł 60.577.455 zł

46

48

49

50

51

52

53