Raport Polskiej Służby Konsularnej 2015

MINISTERSTWO SPRAW ZAGRANICZNYCH DEPARTAMENT KONSULARNY

RAPORT POLSKIEJ SŁUŻBY DYPLOMATYCZNO-KONSULARNEJ ZA 2015 ROK

Warszawa, kwiecień 2016 r.

SPIS TREŚCI I. SŁUŻBA DYPLOMATYCZNO-KONSULARNA W 2015 ROKU ............................................... 3 II. ORGANIZACJA SŁUŻBY DYPLOMATYCZNO-KONSULARNEJ ............................................. 5 A. Prawne podstawy działania służby konsularnej ............................................................. 5 B. Zmiany w sieci urzędów konsularnych ........................................................................... 5 C. Rozwiązania informatyczne w służbie konsularnej ........................................................ 6 D. Konsulaty honorowe ...................................................................................................... 6 III. SŁUŻBA DYPLOMATYCZNO-KONSULARNA W OTOCZENIU MIĘDZYNARODOWYM......... 8 A. Dyplomacja konsularna .................................................................................................. 8 B. Współpraca konsularna w ramach Unii Europejskiej ..................................................... 9 IV. SŁUŻBA DYPLOMATYCZNO-KONSULARNA W MEDIACH ..............................................12 V. DZIAŁALNOŚĆ W ZAKRESIE WSPÓŁPRACY Z POLONIĄ I POLAKAMI ZA GRANICĄ ...........13 A. Wspieranie Polonii i Polaków za granicą – konkurs dotacyjny..................................... 13 B. Wspieranie Polonii i Polaków za granicą – aktywność placówek ................................. 14 IV. SPRAWY KONSULARNE – NAJWAŻNIEJSZE ZJAWISKA .................................................16 A. Pomoc konsularna ........................................................................................................ 16 Polacy na rynkach pracy państw Unii Europejskiej w 2015 r. ................................... 17 Sprawy małoletnich ................................................................................................... 18 Przeciwdziałanie handlowi ludźmi ............................................................................. 19 Sytuacje nadzwyczajne .............................................................................................. 19 Współpraca z instytucjami polskimi i zagranicznymi ................................................ 21 B. Sprawy obywateli polskich ........................................................................................... 22 Wydawanie paszportów ............................................................................................ 22 Problematyka obywatelstwa polskiego ..................................................................... 22 Sprawy z zakresu stanu cywilnego, czynności notarialne ......................................... 23 Wybory Prezydenta RP, wybory parlamentarne oraz referendum ........................... 23 D. Karta Polaka .................................................................................................................. 24 E. Ruch osobowy ............................................................................................................... 25 Polityka wizowa ......................................................................................................... 25 Statystyki wizowe ...................................................................................................... 26 Reprezentacje wizowe ............................................................................................... 27 Mały ruch graniczny................................................................................................... 28 Trendy i zjawiska w ruchu osobowym ....................................................................... 29 VI. CELE I WYZWANIA W 2016 ROKU ...............................................................................30

2 / 30

I. SŁUŻBA DYPLOMATYCZNO-KONSULARNA W 2015 ROKU Celem Ministerstwa Spraw Zagranicznych jest dbanie o to, aby służba dyplomatycznokonsularna sprawnie i rzetelnie wypełniała zadania dotyczące pomocy konsularnej, spraw paszportowych, obywatelskich, prawnych i związanych z przepływem osób. Konsulowie wykonują również zadania wynikające z głównych kierunków polskiej polityki zagranicznej.

W związku z tym, że obywatele polscy podróżują i osiedlają się w innych krajach na ogromną skalę, polska służba dyplomatyczno-konsularna nabiera szczególnego praktycznego znaczenia dla milionów Polaków. Według ostatnich danych GUS poza granicami Polski przebywało czasowo 2 mln 320 tys. Polaków.

Na koniec 2015 r. zadania konsularne na całym świecie były realizowane przez 122 konsulów RP. Działalność konsularna jest prowadzona w 33 konsulatach generalnych, 1 konsulacie, 2 agencjach konsularnych oraz w 30 wydziałach konsularnych, 41 referatach ds. konsularnych i na 15 samodzielnych stanowiskach ds. konsularnych w ambasadach. Wspiera ich 205 konsulów honorowych.

W 2015 r. konsulowie wykonali 2 109 335 rejestrowanych czynności konsularnych, ponadto podjęli tysiące interwencji na rzecz naszych obywateli, w tym wizyty w szpitalach, zakładach karnych, domach opieki etc.

Rejestrowane czynności konsularne w latach 2010–2015 2500000 2 059 451

2 113 333

2 003 112

2 109 335

2012

2013

2014

2015

1 773 528

2000000 1 414 671 1500000 1000000 500000 0 2010

2011

Głównym wyzwaniem w 2015 r. był przepływ osób związany z wyjazdami turystycznymi Polaków za granicę i procesami migracyjnymi oraz sytuacje nadzwyczajne (zamachy terrorystyczne, klęski żywiołowe i kryzysy polityczne), a także potrzeby ponad milionowej rzeszy Polaków na Wschodzie. Dostosowano i wdrożono nowe procedury wynikające z prawa UE oraz rozwoju systemów informatycznych.

Szczególnym zadaniem polskich służb dyplomatyczno-konsularnych w 2015 r. była ewakuacja osób polskiego pochodzenia z regionu Donbasu. Podjęta przez MSZ akcja 3 / 30

pozwoliła sprowadzić do Polski prawie 180 osób polskiego pochodzenia. W dalszej kolejności sprowadzono 149 osób z Mariupola i okolic. Sprawne przeprowadzenie tych działań potwierdziło skuteczność polskiej służby dyplomatyczno-konsularnej.

Suma pobranych opłat konsularnych przyniosła w 2015 r. budżetowi państwa kwotę w wysokości 221 954 818,91 zł. Audyt w MSZ przeprowadzony w 2015 r. przez Polskie Centrum Badań i Certyfikacji potwierdził, że działania w zakresie spraw konsularnych i polonijnych spełniają normy zarządzania jakością według normy ISO 9001.

4 / 30

II. ORGANIZACJA SŁUŻBY DYPLOMATYCZNO-KONSULARNEJ A. Prawne podstawy działania służby konsularnej Szczególne znaczenie z punktu widzenia służby dyplomatyczno-konsularnej miało uchwalenie nowej ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. Prawo konsularne, która weszła w życie z dniem 1 listopada 2015 r. Reguluje ona w sposób kompleksowy zagadnienia dotyczące funkcjonowania polskiej służby konsularnej, której podstawy działania były do tej pory rozproszone w różnych aktach prawnych.

Ustawa wprowadziła tryb postępowania przed konsulem. Jako założenie dla rozwiązań ustawowych przyjęto, iż przepisy te powinny być zrozumiałe dla interesanta, a jednocześnie stanowić nieskomplikowaną i przejrzystą podstawę prawną umożliwiającą sprawne działanie konsulów.

Ustawę uzupełniają cztery akty wykonawcze: rozporządzenia Ministra Spraw Zagranicznych z dnia 18 grudnia 2015 r. w sprawie opłat konsularnych, z dnia 22 grudnia 2015 r. w sprawie obniżonych opłat konsularnych, z dnia 18 grudnia 2015 r. w sprawie pomocy finansowej udzielanej przez konsula Rzeczypospolitej Polskiej oraz z dnia 16 grudnia 2015 r. w sprawie egzaminu konsularnego.

B. Zmiany w sieci urzędów konsularnych W latach 2008–2014 zlikwidowano 11 konsulatów generalnych oraz 13 ambasad, w których zadania konsularne były realizowane przez wydziały konsularne, referaty konsularne lub samodzielne stanowiska ds. konsularnych. Skutki zmian najdotkliwiej odczuwają urzędy konsularne w Afryce, gdzie zapewnienie właściwych standardów wykonywania zadań konsularnych jest wyjątkowo trudne. Zdarza się, że okręgi konsularne obejmują terytoria nawet 10 państw, jak w przypadku Ambasady RP w Nigerii.

Chcąc zapewnić dostępność do usług konsularnych w miejscach, w których zamknięto konsulaty lub do których dojazd jest znacznie utrudniony, nasi dyplomaci odbyli na całym świecie 546 dyżurów konsularnych.

Zgodnie z decyzją Ministra Spraw Zagranicznych w 2015 r. został uruchomiony Konsulat Generalny RP w Chengdu, który pełną działalność rozpocznie 1 maja 2016 r. Do tego czasu sprawy konsularne prowadzone są przez Konsula RP w Pekinie. Decyzja w tej sprawie podyktowana była głównie względami gospodarczymi. Wykorzystanie szans, jakie daje współpraca z tym regionem, będzie stanowiło trzon działalności Konsula RP. W roku 2015 zmieniono ponadto rangę Konsulatu Generalnego w Montrealu. Zgodnie z decyzją Ministra Spraw Zagranicznych, z dniem 1 stycznia 2015r został on przekształcony w Konsulat RP, którego działalność skupia się wyłącznie na promocji naukowej, technicznej, gospodarczej i ekonomicznej.

5 / 30

C. Rozwiązania informatyczne w służbie konsularnej Obsługa systemów konsularnych wymaga stałej modernizacji, przede wszystkim w zakresie funkcjonalności i podnoszenia standardów bezpieczeństwa. W 2015 r. zaobserwowano w Indiach, na Białorusi i Ukrainie działania hakerów ingerujące w system umawiania wizyt E-Konsulat. W odpowiedzi MSZ zastosowało rozwiązania mające na celu zapobieganie takim ewentualnościom.

Aby zachęcić podróżujących do korzystania z systemu „Odyseusz”, wprowadzono zmiany, które mają uprosić rejestrację i umożliwić szybkie dodarcie do podróżujących z informacją o zagrożeniach w regionie.

W 2015 r. we wszystkich urzędach konsularnych został zakończony proces wdrażania systemu VIS (Visa Information System), dającego możliwość pobierania odcisków linii papilarnych przy przyjmowaniu wniosków wizowych. Konieczność uruchomienia VIS wynikała z decyzji wykonawczej Komisji Europejskiej.

Aby utrzymać dotychczasową efektywność, mimo wprowadzenia dodatkowych czynności w procesie wizowym, po raz pierwszy na tak dużą skalę zastosowano na Ukrainie i w Rosji usługę outsourcingową. Wnioski wizowe można zatem składać zarówno w Konsulacie, jak i w centrach prowadzonych przez firmy zewnętrzne, które często znajdują się w miejscu zamieszkania aplikującego lub bliższej odległości od niego. Wniosek wizowy jest następnie przekazywany do rozpatrzenia przez konsula w formie elektronicznej. W 2015 r. została podpisana również umowa na świadczenie usług outsourcingowych na Białorusi.

System informatyczny e-Wybory, wykorzystywany w 2015 r. aż trzykrotnie, przeszedł prawdziwy test skuteczności. Stworzony w celu sprawnej obsługi wyborców oraz ułatwienia pracy konsulom, zyskał bardzo dobre opinie użytkowników.

D. Konsulaty honorowe Ustawa z dnia 25 czerwca 2015 r. Prawo konsularne, która weszła w życie z dniem 1 listopada 2015 r., wprowadziła nowe rozwiązanie w polskim prawie konsularnym w zakresie instytucji konsula honorowego, nawiązujące do tradycji dwudziestolecia międzywojennego. Od tego momentu, w wyjątkowych sytuacjach, za zgodą Ministra Spraw Zagranicznych oraz Sprawiedliwości, konsulowi honorowemu RP będzie można powierzyć wykonywanie niektórych czynności notarialnych.

Polska służba dyplomatyczno-konsularna na koniec 2015 r. była reprezentowana przez 205 konsulów honorowych, którzy cieszą się dużym autorytetem w państwie urzędowania i dają rękojmię wykonywania działań zgodnie z interesami Rzeczypospolitej Polskiej.

Konsulowie honorowi uzupełniają w swoim działaniu codzienną pracę Konsula RP. Zdarza się, że są osobą pierwszego kontaktu dla tych, którzy wymagają natychmiastowej pomocy, a oddaleni od urzędu konsularnego muszą oczekiwać na interwencję Konsula RP. Przykładem wsparcia polskiej służby konsularnej była aktywność konsula honorowego w Katmandu. W czasie trwającej ponad dwa tygodnie akcji ratunkowej, po silnym trzęsieniu

6 / 30

ziemi mającym miejsce na przełomie kwietnia i maja 2015 r., konsul honorowy wspierał Konsula RP w New Delhi, udzielając na miejscu pomocy ponad 300 obywatelom polskim i koordynując ewakuację obywateli RP. Rozszerzając obecność konsulów honorowych w 2015 r., utworzono konsulaty RP w Montpellier, Punta Arenas, Kobe, w Georgetown, Bridgetown oraz w Andorze. Obsadzono również wakat w konsulacie RP w Viña del Mar, w Chile. Największa liczba konsulów honorowych, bo aż trzynastu, reprezentuje Polskę w Meksyku.

Działalność konsulów honorowych służy interesom Polski i jej obywatelom. Jest to już stały element polskiej służby konsularnej. Ministerstwo Spraw Zagranicznych traktuje tę instytucję perspektywicznie i będzie kontynuował rozszerzenie sieci urzędów konsularnych kierowanych przez konsulów honorowych.

7 / 30

III. SŁUŻBA DYPLOMATYCZNO-KONSULARNA W OTOCZENIU MIĘDZYNARODOWYM A. Dyplomacja konsularna W 2015 roku polskie urzędy konsularne z powodzeniem realizowały zadania związane z polską polityką zagraniczną – w dziedzinie czysto politycznej, jak również w zakresie dyplomacji publicznej, ekonomicznej i kulturalnej. Konsulowie podejmowali inicjatywy prezentujące cele polskiej polityki zagranicznej, wykorzystując kontakty w regionalnych środkach masowego przekazu, występując na konferencjach i seminariach poświęconych problematyce międzynarodowej i współpracy dwustronnej, a także inicjując wydarzenia w ramach forum wymiany opinii, doświadczeń i informacji.

W tym kontekście na uwagę zasługują inicjatywy Konsulatów Generalnych RP w Kaliningradzie oraz w Hamburgu (konferencje w ramach rocznej prezydencji Polski w Radzie Państw Morza Bałtyckiego o znaczeniu strategicznym regionu) oraz placówek na Ukrainie, które aktywnie wspierały rozwój kontaktów między samorządami lokalnymi Polski i Ukrainy.

Konsulaty działały również na rzecz istotnych interesów gospodarczych Polski.

Konsulowie wspierali prezentacje polskich przedsiębiorstw podczas najważniejszych targów na świecie (m.in Konsulat Generalny RP w Kantonie podczas International Food; Konsulat Generalny RP w Szanghaju w ramach targów spożywczych SIA; Konsulat Generalny RP w Mumbaju podczas targów żywnościowych Annapoorna World of Food; Konsulat Generalny w Vancouver podczas Global Petroleum Show). Ponadto urzędy konsularne współorganizowały spotkania oraz konferencje o możliwościach inwestycyjnych i wymianie handlowej z Polską (m.in. Pole Position – Investing in Polish Regions, Polsko-Szkockie Forum Biznesowe, zorganizowane przez Konsulat Generalny RP w Edynburgu; XXI Dni Biznesu, połączone z konferencją gospodarczą pt. „Gospodarcza i handlowa współpraca Czech, Polski oraz Słowacji”, współorganizowane przez Konsulat Generalny RP w Ostrawie). Z inicjatywy Konsulatu Generalnego RP w Stambule po raz pierwszy w tym mieście przeprowadzono spotkania przedstawicieli rynków kapitałowych Polski i Turcji. Był to ważny element promocji polskich osiągnięć gospodarczych i intensyfikacji dwustronnych relacji.

W 2015 roku nastąpił znaczny rozwój współpracy gospodarczej między Polską a stanem Nevada. W ramach sierpniowej misji gospodarczej jej gubernatora do Polski podpisano porozumienie o współpracy z regionem lubelskim, a już w listopadzie Konsulat współorganizował rewizytę w Nevadzie, podczas której otwarto w Reno biuro wspierające rozwój polskich startupów. Z kolei Konsulat Generalny RP w Nowym Jorku w ramach polskiej części (tamtejszego) Tygodnia Mody zaprezentował film reklamujący czołowych polskich projektantów. Spot wyświetlony w jednym z najpopularniejszych miejsc w Nowym Jorku – na Times Square, obejrzały setki tysięcy nowojorczyków i turystów.

Podczas Expo 2015 Konsulat Generalny RP w Mediolanie zapewnił wszechstronną obsługę uroczystości odbywających się z okazji Narodowego Dnia Polski, a ponadto 8 / 30

zorganizował „Pomorską Galę Biznesu” (pokaz mody i bursztynowej biżuterii). Dopełnieniem tych działań był przygotowany przez Konsulat e-przewodnik „Expo Milano 2015” – konsularne vademecum dla zwiedzających.

Konsulaty Generalne na całym świecie działały na rzecz upowszechniania polskiej kultury, nauki i edukacji. Placówka w Hamburgu po raz kolejny (13. edycja) zorganizowała całoroczny Festiwal Nowego Filmu Polskiego „Filmland Polen”. Przedstawiono kilkadziesiąt najnowszych polskich produkcji filmowych, projekcjom towarzyszyły spotkania z ich twórcami. W związku ze 160. rocznicą śmierci Adama Mickiewicza urząd konsularny w Stambule we współpracy z kadrą akademicką instytutów języka polskiego i filologii/kultury polskiej przy uniwersytetach w Ankarze oraz w Stambule opracował i wydał w języku tureckim książkę przedstawiającą sylwetkę wielkiego autora pt. „Umrzeć wśród tureckich przyjaciół”.

Konsulat Generalny RP w Lyonie, we współpracy z Uniwersytetem Stendhal z Grenoble, zorganizował natomiast konferencję „Polska obywatelem świata: o polskich pisarzach podróżnikach (XIX–XXI w.)”. Program podkreślał zaangażowanie Polski w dorobek kultury europejskiej.

Konsulat Generalny w Kantonie, wspólnie z Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego, zorganizował seminarium dotyczące współpracy polsko-chińskiej w obszarze szkolnictwa wyższego. Spotkanie posłużyło prezentacji polskiej oferty akademickiej oraz rozwijaniu dwustronnej współpracy polskich i chińskich uczelni wyższych. Swoją ofertę dla zagranicznych studentów zaprezentowało blisko 30 uczelni wyższych z kraju.

W 2015 roku urzędy konsularne włączyły się także w promowanie roli Polski w zwycięstwie aliantów podczas II wojny światowej. Przedsięwzięcie obejmowało konferencje, odczyty, wystawy i koncerty. Do takich inicjatyw zaliczyć można m.in. „Edukacyjne spotkania IPN” (Konsulat Generalny w Łucku) oraz wystawę „Barwy Ruin.

Warszawa i Polska w odbudowie na zdjęciach Henry’ego N. Cobba” (Konsulat Generalny w Winnicy).

B. Współpraca konsularna w ramach Unii Europejskiej W 2015 r. Departament Konsularny współpracował z pozostałymi państwami członkowskimi w ramach grup roboczych Rady Unii Europejskiej ds. wizowych oraz organów Komisji Europejskiej: komisji ds. wizowych, komisji ds. uznawania dokumentów oraz komisji ds. oceny i wprowadzania w życie dorobku Schengen.

Kontynuowano również prace nad nowelizacją rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 810/2009 ustanawiającego Wspólnotowy Kodeks Wizowy oraz rozporządzenia Rady (WE) nr 539/2001 zawierającego wykaz państw, których obywatele muszą posiadać wizy podczas przekraczania granic zewnętrznych, oraz państw, których obywatele są zwolnieni z tego wymogu. Dodatkowo opracowywano nowelizację rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady UE dotyczącego wprowadzenia wizy objazdowej.

9 / 30

W świetle rosnącego zagrożenia nielegalną imigracją do strefy Schengen polskie placówki konsularne rozwijały współpracę z pozostałymi państwami strefy w ramach Lokalnej Współpracy Konsularnej.  Światowe Dni Młodzieży W 2015 roku rozpoczęto tworzenie odpowiednich ram dla działań, które mają prowadzić do sprawnego udzielania wiz uczestnikom Światowych Dni Młodzieży w Krakowie.

Przedstawiciele Departamentu Konsularnego aktywnie uczestniczyli w pracach resortowej grupy roboczej oraz brali udział w międzyresortowych konsultacjach nt. ŚDM 2016.

Departament opracował plan wzmocnienia kadrowego wybranych placówek RP oraz zapewnienia obsługi wizowej uczestnikom Światowych Dni Młodzieży w lokalizacjach, w których Polska nie posiada urzędów konsularnych. Działania te realizowane są w oparciu o współpracę z innymi państwami Schengen w ramach oficjalnej reprezentacji wizowej oraz udzielania pomocy wizowej. Dodatkowo, w lokalizacjach, z których spodziewana jest największa liczba pielgrzymów podlegających obowiązkowi wizowemu, zaplanowano stworzenie polskich mobilnych punktów wizowych, dedykowanych wyłącznie uczestnikom ŚDM 2016. Ponadto departament pozostawał w stałym kontakcie z przedstawicielami komitetu organizacyjnego wydarzenia, konsultując i opracowując procedury wizowe dla uczestników ŚDM 2016.  Pomoc konsularna Na podstawie art. 23 traktatu o Unii Europejskiej, obywatele każdego kraju członkowskiego, w tym także obywatele polscy, mają prawo ubiegać się o uzyskanie pomocy ze strony placówki innego kraju UE w takim samym zakresie, w jakim może ona być udzielona obywatelom tego kraju. Polskie konsulaty również świadczą pomoc na rzecz obywateli innych państw członkowskich UE. Najczęstszą jej formą było wydawanie tymczasowego dokumentu podroży (ETD – European Travel Document), który umożliwia powrót do kraju pochodzenia obywatelowi kraju członkowskiego Unii Europejskiej, który utracił swój paszport.

W roku 2015 przedstawiciele Departamentu Konsularnego aktywnie uczestniczyli w pracach Grupy Roboczej UE ds. Współpracy Konsularnej (GR COCON), która zakończyła prace nad tekstem dyrektywy w sprawie środków koordynacji i współpracy mających ułatwić ochronę konsularną niereprezentowanych obywateli Unii w państwach trzecich oraz uchylającą decyzję 95/553/WE. Dyrektywa Rady (UE) 2015/637) została przyjęta w dniu 20 kwietnia 2015 r., a jej postanowienia bardzo szybko zostały wdrożone do polskiego porządku prawnego - ustawą z dnia 25 czerwca 2015 r. Prawo konsularne.

Ponadto, w 2015 r. tematem prac GR COCON było zwiększenie współpracy i poprawa efektywności służb konsularnych państw członkowskich w sytuacjach nadzwyczajnych, np. na terenach dotkniętych katastrofą naturalną lub konfliktem zbrojnym. Szczególną uwagę poświęcano sytuacji, jaka ma miejsce w krajach trzecich, w których państwa członkowskie są reprezentowane przez nieliczne placówki.

10 / 30

Równolegle i uzupełniająco do prac Grupy odbywa się koordynacja zagadnień dotyczących pomocy konsularnej na szczeblu urzędów konsularnych Państw Członkowskich UE w ramach mechanizmu Lokalnej Współpracy Konsularnej. Polscy konsulowie, podobnie jak w latach ubiegłych, w 2015 r. wykazywali się dużą aktywnością na forum LWK. Obszarem ich największego zaangażowania były kraje, gdzie nasza obecność konsularna jest wyjątkowo silna w porównaniu z innymi państwami UE (Białoruś, Kazachstan), bądź w regionach, w których jesteśmy słabiej reprezentowani, a posiadamy tam swych obywateli i interesy, dla ochrony których chcemy skorzystać w sytuacjach kryzysowych z możliwości naszych unijnych partnerów (Afryka, Ameryka Łacińska).

11 / 30

IV. SŁUŻBA DYPLOMATYCZNO-KONSULARNA W MEDIACH Służba dyplomatyczno-konsularna, tak jak w latach poprzednich, wielokrotnie była przedmiotem zainteresowania mediów. Zapytania dziennikarzy dotyczyły głównie bieżących przypadków pomocy konsularnej. Udzielane odpowiedzi koncentrowały się na wskazaniu zakresu pomocy udzielonej przez konsulów i wyjaśnieniu szerszego, często bardzo złożonego kontekstu.

W okresie przedwakacyjnym i letnim przedstawiciele Departamentu Konsularnego udzielili kilkunastu wywiadów dla radia, prasy i TV na temat kroków, które należy podjąć, przygotowując się do wyjazdu za granicę. Z myślą o podróżujących Departament Konsularny prowadzi również serwisy internetowe poradnik „Polak za Granicą” oraz „Ostrzeżenia dla podróżujących” (zawierające informacje dotyczą krajów, do których wyjazd związanych jest z znacznym ryzykiem i możliwymi negatywnymi konsekwencjami).

Departament Konsularny zaangażowany jest w projekt Obywatel.gov.pl. Portal zainicjowany przez Kancelarię Prezesa Rady Ministrów gromadzi e-usługi publiczne oraz informacje rozproszone do tej pory na portalach różnych resortów i urzędów. Wśród nich znajdziemy te, które leżą w kompetencji Ministerstwa Spraw Zagranicznych, tj. głosowanie za granicą oraz system „Odyseusz”, wspomniany w rozdziale „Rozwiązania informatyczne w Służbie Konsularnej”. Docelowo portal ma zostać wzbogacony o kolejne usługi świadczone przez konsula obywatelom RP poza granicami.

Dzięki bardzo dobrej współpracy z mediami polonijnymi konsulowie mogli dotrzeć do licznej grupy czytelników i słuchaczy z informacją na temat wyborów i referendum, aby wyjaśnić wszystkie kwestie związane z rejestracją w spisie wyborców i przebiegiem głosowania.

W ramach dyplomacji publicznej i kulturalnej urzędy konsularne promowały w mediach polską gospodarkę kulturę i naukę, realizując w skuteczny sposób założenia polskiej polityki zagranicznej.

Polskie placówki dyplomatyczno-konsularne obecne są również na Facebooku oraz Twitterze, aby utrzymywać bezpośredni kontakt z obywatelami oraz umożliwić im kontakt z konsulem w sytuacji, kiedy najbliższa placówka znajduje się w zbyt dużej odległości.

12 / 30

V. DZIAŁALNOŚĆ W ZAKRESIE WSPÓŁPRACY Z POLONIĄ I POLAKAMI ZA GRANICĄ A. Wspieranie Polonii i Polaków za granicą – konkurs dotacyjny Ogłoszone w październiku 2014 r. i zakończone w lutym 2015 r. postępowanie dotacyjne „Współpraca z Polonią i Polakami za granicą w 2015 r.” prowadzone było w oparciu o ustawę o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Celem Konkursu był wybór najlepszych projektów adresowanych do Polonii i Polaków za granicą. Główne obszary tematyczne konkursu obejmowały: I.

II. III. IV. V.

Nauczanie języka polskiego, w języku polskim i o Polsce (z wyłączeniem doskonalenia metodycznego nauczycieli oraz kolonii i obozów edukacyjnych realizowanych w Polsce – zadania realizowane przez MEN z rezerwy celowej MSZ w łącznej kwocie 9,5 mln zł) – 12,5 mln zł; Media polonijne – 6,4 mln zł; Infrastruktura polonijna – 11,5 mln zł; Pozycja środowisk w krajach zamieszkania (z wyłączeniem mediów polonijnych i nauczania języka polskiego, w języku polskim i o Polsce) – 13,8 mln zł; Więzi i kontakty z Polską (z wyłączeniem obozów i kolonii edukacyjnych dla dzieci i młodzieży orgaznizowanych w Polsce – zadanie finansowane przez MEN) – 8,8 mln zł.

W wyniku przeprowadzonego postępowania dotacyjnego Komisja konkursowa rekomendowała do dofinansowania 144 najwyżej ocenione projekty o łącznej wartości udzielonych dotacji 31,7 mln zł. W roku 2015 DWPPG MSZ kontynuowało również dotowanie wybranych w 2014 r. 11 dwuletnich projektów modułowych dotyczących strategicznych i priorytetowych zadań – nauka języka polskiego, w języku polskim i o Polsce, wsparcie mediów polonijnych oraz infrastruktura polonijna (np. Domy Polskie, polonijne placówki oświatowe). Na kontynuację projektów modułowych przeznaczono 21,3 mln zł.

W 2015 r. podpisano łącznie 154 umowy dotacyjne o wartości ok. 53 mln zł.

W miesiącach letnich przeprowadzono szeroką akcję monitoringową realizowanych działań w ramach dotowanych projektów; takiej analizie poddano ponad 50 projektów, realizowanych zarówno w Polsce, jak i za granicą. Należy podkreślić, że w 2015 r. wydatnie usprawniono i przyspieszono procedury podpisywania umów oraz rozliczania udzielonych dotacji.

13 / 30

B. Wspieranie Polonii i Polaków za granicą – aktywność placówek Prowadzone przez placówki zagraniczne działania w tej dziedzinie służyły następującym celom: • zachowaniu i umacnianiu polskiej tożsamości; zapewnieniu możliwości uczestniczenia w kulturze narodowej; • wspieraniu nauczania języka polskiego, w języku polskim i wiedzy o Polsce wśród Polonii i Polaków zamieszkałych za granicą oraz dzieci pracowników migrujących; • wzmacnianiu pozycji środowisk polonijnych, popularyzowaniu wiedzy o przysługujących im prawach; • rozwojowi kontaktów młodego pokolenia Polonii z Polską.

W 2015 r. polskie placówki dyplomatyczno-konsularne zrealizowały ponad 2 700 projektów z zakresu współpracy z Polonią i Polakami za granicą na łączną kwotę 18 773 672 zł. Dziedziny, w ramach których rozdysponowano te środki: 1.

Kultura i sztuka oraz pozostała działalność 12 490 077 zł 2.

Szkolnictwo polskie za granicą 4 967 134 zł 3.

Opieka 869 950 zł 4.

Kolonie i obozy dla młodzieży polonijnej w kraju 446 512 zł Najwięcej środków (66,5 % ogółu) przeznaczono na projekty realizowane w ramach funduszu Kultura i sztuka i inna działalność polegające na propagowaniu kultury polskiej, podtrzymywaniu polskiej tożsamości narodowej oraz ochronie dziedzictwa narodowego.

Ponadto w funduszu Kultura zatwierdzono do realizacji projekty upowszechniające w środowiskach lokalnych rzetelny obraz Polski oraz polegające na dofinansowaniu działalności kulturalnej organizacji polonijnych.

W funduszu Szkolnictwo polskie za granicą (w 2015 r. 26,5 % ogółu środków, w latach ubiegłych blisko 45 % środków) kontynuowano działania zapoczątkowane w 2014 r., kiedy to w postępowaniu dotacyjnym „Współpraca z Polonią i Polakami za granicą w 2014 r.” przeznaczono znaczne środki na dwuletnie projekty modułowe w zakresie wsparcia nauczania j. polskiego, w j. polskim i o Polsce w Wielkiej Brytanii, Irlandii, na Ukrainie, Litwie i Białorusi.

W związku z tym placówki zagraniczne akredytowane w ww. państwach ograniczyły projekty związane z oświatą polonijną do działań uzupełniających – np. organizacji konkursów, festiwali szkolnych i olimpiad, wycieczek edukacyjnych, konferencji oświatowych oraz wsparcia dla polskich i polonijnych szkół komplementarnego do wsparcia realizowanego w ramach dotacji.

Z funduszu Kolonie i obozy dla młodzieży polonijnej w kraju (2,4 %) dofinansowano głównie koszty transportu dzieci polonijnych związane z wakacjami letnimi organizowanymi w Polsce. Poprzez Konsulat Generalny RP w Charkowie sfinansowano pobyty kolonijne i edukacyjne dla 109 dzieci i młodzieży polskiego pochodzenia z ogarniętego konfliktem rejonu Donbasu oraz Starobielska i Charkowa.

14 / 30

Z funduszu Opieka i pomoc dla Polonii i Polaków za granicą (4,6 %) środki przeznaczono głównie na projekty w zakresie opieki i pomocy prawnej dla Polonii i Polaków za granicą, przede wszystkim dla przedstawicieli migracji zarobkowej w krajach UE. W dalszym ciągu największy strumień środków polonijnych z budżetu MSZ skierowano na Wschód (kraje b. ZSRS) i do krajów zamieszkiwanych przez polską mniejszość narodową (44,6 % ogółu środków). Zwiększa się udział w finansowaniu przedsięwzięć w państwach europejskich, zwłaszcza w krajach nowej migracji zarobkowej (obecnie 35,6% ogółu środków).

Projekty polonijne o największych budżetach, przekraczających milion złotych zostały zrealizowane przez Wydział Konsularny w Ambasady RP w Londynie (1 236 965 zł), Konsulat Generalny RP w Lwowie (1 178 267 zł) i Wydział Konsularny RP w Wilnie (1 100 665 zł).

Państwa akredytacji placówek zagranicznych wg projektów polonijnych realizowanych w 2015 r. (wydatki w zł): Lp.

Państwo

Wykonanie zł

1.

Ukraina

2 482 570

2.

Wielka Brytania

2 346 188

3.

Stany Zjednoczone Ameryki Północnej

1 363 060

4.

Federacja Rosyjska

1 197 484

5.

Niemcy

1 188 098

6.

Litwa

1 100 665

7.

Republika Czeska

944 473

8.

Białoruś

894 786

9.

Francja

556 074

10.

11.

Włochy Hiszpania

496 504 494 246

12.

Kanada

442 358

13.

Irlandia

396 107

14.

Szwajcaria

350 544

15.

Australia

347 615

Działania Ministerstwa Spraw Zagranicznych w ramach kształtowania i realizacji polityki polonijnej w 2015 r. zostaną szczegółowo omówione w raporcie „Współpraca Ministerstwa Spraw Zagranicznych z Polonią i Polakami za granicą w 2015 roku”.

15 / 30

IV. SPRAWY KONSULARNE – NAJWAŻNIEJSZE ZJAWISKA A. Pomoc konsularna Polskie urzędy konsularne okazywały obywatelom pomoc w zakresie nierzadko wykraczającym poza obowiązki wynikające z przepisów ustawy Prawo konsularne.

Obok najczęstszych przypadków, takich jak wydawanie paszportów w miejsce utraconych dokumentów czy pomoc poszkodowanym turystom w powrocie do Polski, szczególną uwagę poświęcono obywatelom polskim odbywającym długoletnie kary pozbawienia wolności. Wsparcie osadzonych jest szczególnie ważne w krajach, w których warunki panujące w zakładach karnych są odmienne od standardów europejskich.

W Ameryce Południowej, znanej z wyjątkowo trudnych warunków panujących w zakładach karnych, przebywało pod koniec 2015 r. 54 obywateli polskich.

Obywatele polscy odbywający karę pozbawienia wolności w latach 2013–2015 1 600 1 400

2013

1 365

2014

2015

1 200 1 000 800 611 600 417

365

400 200

129

118

114

0 Niemcy

Wielka Brytania

Holandia

Austria

Hiszpania

Włochy

Pozostałe

W styczniu 2015 r. służba konsularna była bezpośrednim wykonawcą ewakuacji osób polskiego pochodzenia z ogarniętego działaniami wojennymi Donbasu. Przygotowanie tej bezprecedensowej operacji wymagało podjęcia szeregu działań zarówno w Polsce jak i na Ukrainie, we współpracy z beneficjentami ewakuacji. Biorąc pod uwagę nadzwyczajne warunki na miejscu było to szczególnie utrudnione. Wszystkie etapy akcji zostały przeprowadzone szybko i sprawnie, mimo wielu trudności, takich jak brak stałej łączności z kandydatami do wyjazdu, ograniczony czas na stworzenie listy wyjeżdżających i jej weryfikację, konieczność przygotowania niezbędnych dokumentów. Głównym czynnikiem komplikującym realizację było przede wszystkim bezpośrednie zagrożenie życia i zdrowia ewakuowanych oraz członków zespołu konsularnego z uwagi na bliskość linii frontu.

16 / 30

W listopadzie 2015 r. wychodząc naprzeciw oczekiwaniom środowisk polskich ze wschodniej Ukrainy, Rząd RP podjął decyzję o realizacji programu umożliwiającego wyjazd do Polski osobom polskiego pochodzenia i członkom ich rodzin zamieszkującym Mariupol oraz okolice miasta. W tym przypadku akcja nie miała charakteru ewakuacji. Wykonawcą programu powrotu, uzasadnionego przede wszystkim motywami humanitarnymi, za granicą był również pion konsularny.

Ważnym elementem pomocy konsularnej udzielanej obywatelom polskim oraz osobom polskiego pochodzenia znajdującym się w niedostatku jest ich wsparcie finansowe.

Konsulowie przyznali na całym świecie ponad trzy tysiące zapomóg. W wyniku wyjątkowo trudnej sytuacji na wschodzie, która również dotyka polską mniejszość narodową Konsulat Generalny RP w Charkowie udzielił kilkuset zapomóg na ogólną kwotę ok. 70 tys. euro, ze specjalnie przyznanej na ten cel rządowej rezerwy celowej.

Wielu Polaków, którzy podróżują w celach turystycznych poza obszar Unii Europejskiej oraz Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu, nie posiada stosownej polisy. Naraża ich to na ogromne wydatki związane z hospitalizacją oraz transportem medycznym do kraju.

Typowym przykładem takiej sytuacji był przypadek polskiej turystki, która w 2015 r. trafiła do szpitala w Turcji w stanie śpiączki farmakologicznej po dwóch wylewach krwi do mózgu.

Długi proces jej hospitalizacji spowodował wielokrotnie wyższe koszty niż przewidziane w standardowej polisie wykupionej przez biuro podróży. Z tego względu Ministerstwo Spraw Zagranicznych zachęca polskich turystów, aby planując zagraniczne podróże, wykupywali stosowne polisy ubezpieczeniowe.

Pomoc konsularna obejmuje również przypadki zgonów obywateli polskich za granicą.

W 2015 r. placówki konsularne na całym świecie wykonały czynności związane ze zgonem 3152 obywateli polskich.

Polacy na rynkach pracy państw Unii Europejskiej w 2015 r.

Według ostatnich danych GUS w państwach Unii Europejskiej przebywało 1 mln 901 tys. obywateli polskich. Statystki te nie obejmują pobytów turystycznych. Polacy najliczniej wyjeżdżali do Wielkiej Brytanii (685 tys.), Niemiec (614 tys.), Irlandii (113 tys.), Holandii (109 tys.) i Włoch (96 tys.). Czynnikami decydującymi o wyborze kierunku wyjazdów były niezmiennie bliskość Polski, niski poziom bezrobocia, korzystne i elastyczne warunki zatrudnienia, wysoko rozwinięty poziom opieki społecznej, zabezpieczeń społecznych oraz ochrony praw pracowniczych.

W państwach dotkniętych kryzysem gospodarczym (Hiszpania, Grecja) odnotowano spadek liczby pracowników migrujących z Polski. Ci, których dekoniunktura zastała na miejscu, zdecydowali się na powrót do kraju lub znaleźli nowy cel migracyjny – w wielu przypadkach była nim Belgia.

Mimo że zdecydowanej większości polskich pracowników udaje się odnaleźć w miejscowych realiach i osiągnąć zadowalający poziom życia, nadal zdarzają się sytuacje niepokojące, które wymagają zaangażowania służby dyplomatyczno-konsularnej. Konsulowie

17 / 30

podejmowali liczne interwencje z powodu złego traktowania w miejscu pracy czy niewypłacania wynagrodzenia.

Konsulowie działają również prewencyjnie, zapewniając szeroki dostęp do informacji.

Zdarzają się przypadki, że nasi obywatele przyjmują każdą ofertę, podpisując dokument, którego treści nie znają, lub godząc się na pracę bez pisemnej umowy. Na stronach internetowych urzędów w państwach EOG można znaleźć informacje dotyczące warunków pracy oraz pobytu w tych państwach. Z kolei na stronie MSZ można zapoznać się z opracowanym przez poszczególne placówki praktycznym poradnikiem dla obywateli polskich wyjeżdżających do pracy. Polska służba dyplomatyczno-konsularna współpracowała ponadto ze związkami zawodowymi, władzami lokalnymi, organizacjami polonijnymi i pozarządowymi oraz wspierała – w tym również finansowo – działalność punktów doradztwa prawnego.

Zjawiskiem towarzyszącym migracji bywa również bezdomność. W państwach europejskich, w których występuje szczególne natężenie tego zjawiska, urzędy konsularne ściśle współpracują z organizacjami pomocowymi. Konsulat Generalny RP w Hamburgu wspierał działalność Centrum Doradczego dla Bezdomnych Obywateli Europy Środkowowschodniej oraz współpracował z polskimi przedstawicielami działającymi w ramach pilotażowego programu wsparcia bezdomnych „PLATA”. Wydział Konsularny w Berlinie udzielał pomocy rzeczowej berlińskim organizacjom charytatywnym - KLIK i Gangway, a referat Konsularny RP w Kopenhadze kontynuował współpracę z organizacją Kirkenss Korshaer oraz fundacją Udenfor. Konsulat Generalny RP w Kolonii współpracował na rzecz osób bezdomnych z Polską Misją Katolicką, a Wydział Konsularny w Brukseli z organizacją Barka i Diogènes. Ważnym elementem aktywności konsulów na tym polu jest pomoc tym, którzy zdecydowali się wrócić do kraju. W takich przypadkach konsulowie udzielają pomocy finansowej na zakup biletów powrotnych do kraju i wydają dokumenty paszportowe.

Sprawy małoletnich W 2015 r. problematyka związana ze sprawowaniem przez zagraniczne służby socjalne opieki nad małoletnimi obywatelami polskimi pozostawała priorytetem służby dyplomatyczno-konsularnej. Skala tego zjawiska w relacji do ogólnej liczby Polaków przebywających za granicą i rosnącej liczby rodzących się dzieci nie jest jednak znaczna.

W zdecydowanej większości spraw monitorowanych przez konsulów u podłoża interwencji miejscowych służb socjalnych leżało dobro dziecka, a powodem były dysfunkcje występujące w rodzinie (przemoc, przemoc wobec dziecka, alkoholizm, narkomania, zaniedbania we właściwym wykonywaniu władzy rodzicielskiej). Mimo to obywatele polscy będący stronami postępowania uważali przeważnie, że stopień ingerencji służb socjalnych nie był adekwatny do sposobu sprawowania opieki nad dziećmi i z tego powodu zwracali się o pomoc do polskich urzędów konsularnych. Podejmując działania w tego typu sprawach konsulowie uwzględniali zgłaszane przez rodziców żądania, kierując się jednak głównie ochroną interesu i dobra małoletniego.

18 / 30

W opinii Ministerstwa Spraw Zagranicznych duża liczba spraw prowadzonych przez konsulów może wynikać z czynników takich jak wzrost zaufania rodziców do działań służby dyplomatyczno-konsularnej czy zmiana podejścia władz miejscowych do rozpoznawanych spraw dotyczących małoletnich obywateli polskich1.

Najwięcej spraw problematycznych związanych ze sprawowaniem opieki nad małoletnimi obywatelami polskimi wystąpiło w Wielkiej Brytanii, Norwegii, Niemczech i Irlandii.

Przeciwdziałanie handlowi ludźmi Każdy konsul odbył szkolenia z przeciwdziałania zwalczania handlowi ludźmi i go, a także zapoznał się z zakresem pomocy przysługującej ofiarom oraz z zasadami postępowania w przypadku kontaktu z domniemaną ofiarą handlu ludźmi.

MSZ i konsulowie pozostają w stałym kontakcie z przedstawicielami organizacji pozarządowych zajmujących się wspieraniem ofiar handlu ludźmi, w tym z Fundacją „La Strada”, jak również z placówkami państw akredytowanych w Warszawie.

W 2015 r. konsulowie uczestniczyli w konferencjach poświęconych handlowi ludźmi (w kwietniu 2015 r. w Rydze, we wrześniu 2015 r. w Sztokholmie i w listopadzie 2015 r. w Helsinkach) jak również w posiedzeniach Zespołu do Spraw Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi i jego grupy roboczej Sytuacje nadzwyczajne Zdolność służb konsularnych do okazywania skutecznej pomocy ofiarom sytuacji nadzwyczajnych ma zasadniczy wpływ na ich życie i zdrowie i jest przedmiotem szczególnego zainteresowania opinii publicznej. Zrealizowane w 2015 r. przedsięwzięcia były sprawdzianem skuteczności MSZ, a w szczególności operatywności służby konsularnej. Były to często wydarzenia, które wymagały od urzędników konsularnych wykonywania pracy w warunkach zagrożenia, często również z narażeniem życia i zdrowia.  Atak terrorystyczny w Tunisie, w którym ucierpieli obywatele RP W dniu 18 marca 2015 r. został ostrzelany przez terrorystów autokar Biura Podróży „Itaka” w centralnej dzielnicy Tunisu, Bardo. W rejonie zdarzenia znajdowało się 35 turystów z Polski. Niezwłocznie po otrzymaniu informacji nt. zamachu terrorystycznego i potencjalnych polskich ofiarach tego wydarzenia Ambasada RP w Tunisie podjęła działania na rzecz okazania pomocy polskim obywatelom. Priorytetem dla służb konsularnych na miejscu dysponujących ograniczonymi zasobami kadrowymi była pomoc najciężej rannym, 1

Np. orzeczenie brytyjskiego Sądu Najwyższego z 15.01.2014 r., w którym m.in. szeroko omówiono zakres współpracy miejscowych władz z urzędami konsularnymi i wskazano na konieczność notyfikacji postępowań z zakresu opieki nad małoletnimi obywatelami innych państw członkowskich.

19 / 30

identyfikacja osób zmarłych oraz odnalezienie zaginionych. Podjęta została również decyzja o wysłaniu na miejsce ataku specjalnego zespołu złożonego z lekarzy, psychologów i pracowników Zespołu Wsparcia Konsularnego, którego celem było wsparcie działań placówki i organizacji ewakuacji rannych. Zespół dotarł na miejsce w czwartek rano i niezwłocznie przystąpił do działań. W efekcie w piątek wieczorem, dwa dni po zamachu, pierwsza grupa polskich obywateli poszkodowanych w tej tragedii oraz towarzyszących im rodzin wróciła do Polski. Na miejscu pozostało dwóch pracowników MSZ, którzy wspierali placówkę w Tunisie do zakończenia wszystkich procedur związanych z udzielaniem pomocy hospitalizowanym ofiarom zamachu. Dwie najciężej ranne obywatelki RP wróciły do Polski w sobotę 28 marca br.  Ewakuacje obywateli RP a) Nepal 25 kwietnia 2015 r. w Nepalu wystąpiło trzęsienia ziemi o sile 7,9 w skali Richtera.

Polska niezwłocznie przyłączyła się do międzynarodowej pomocy dla Nepalu. Tego samego dnia uruchomiono w MSZ funkcjonującą całodobową infolinię dla rodzin obywateli polskich przebywających w Nepalu i skierowano do Katmandu w samolocie PLL LOT przedstawicieli Zespołu Wsparcia Konsularnego z MSZ w celu organizacji ewakuacji obywateli polskich. Przy ewakuacji kierowano się zasadą priorytetowego potraktowania obywateli RP, następnie państw Unii Europejskiej a w dalszej kolejności innych cudzoziemców. b) Jemen W związku ze znacznym pogorszeniem sytuacji bezpieczeństwa w objętym wojną domową Jemenie pod koniec marca 2015 r. podjęte zostały działania w celu zapewnienia ochrony obywateli RP tym kraju. Życie i zdrowie obywateli polskich przebywających w Jemenie było bezpośrednio zagrożone i w związku z tym podjęta została decyzja o ewakuacji. Ze względu na sytuację bezpieczeństwa nie było możliwości wykorzystania komercyjnych środków transportowych. W operacji trwającej ponad dwa tygodnie służba konsularna do ewakuacji 43 naszych obywateli wykorzystała pomoc ze strony innych państw.

Nasi rodacy szczęśliwie opuścili Jemen na pokładzie rosyjskich samolotów i chińskim statkiem do Dżibuti. Realizacja ewakuacji w tym przypadku była znacznie utrudniona ze względu na brak polskiej placówki dyplomatycznej w Jemenie i fatalne warunki bezpieczeństwa.  Bankructwa biur podróży Rok 2015 r. przyniósł również bankructwa kilku polskich biur podróży. Największym z nich było Alfa Star, które ogłosiło upadłość 29 sierpnia 2015 r. W efekcie jego niewypłacalności za granicą pozostało ok. 1,5 tys. klientów wypoczywających w Egipcie, Bułgarii, Grecji, Turcji, Hiszpanii, Tunezji, Maroku, Portugalii i we Włoszech. Główny ciężar 20 / 30

działań za granicą – tam, gdzie znajdują się poszkodowani klienci upadającego biura – spoczywa na konsulach. W wyniku skoordynowanych działań Mazowieckiego Urzędu Marszałkowskiego i polskich konsulów za granicą akcja sprowadzania do Polski klientów Alfa Star przebiegła szybko i z maksymalnym ograniczeniem ewentualnych niedogodności dla klientów upadłego biura.  Uprowadzenia obywateli polskich poza granicami RP Polacy podróżują obecnie nawet w najbardziej niebezpieczne rejony świata. W związku z tym, coraz częściej padają ofiarami porwań przez różne lokalne grupy przestępcze i terrorystyczne. W 2015 r. miało miejsce kilka przypadków uprowadzenia obywateli polskich poza granicami kraju.

Pływający pod cypryjską banderą statek Szafir z 16 polskimi członkami załogi na pokładzie został zaatakowany przez piratów na wodach Zatoki Gwinejskiej w nocy z 26 na 27 listopada 2015 r. Piraci uprowadzali 5 członków załogi, w tym kapitana. MSZ i Ambasada RP w Abudży, pozostając w stałym kontakcie z armatorem – firmą Euroafrica ze Szczecina oraz z odpowiednimi władzami nigeryjskimi, podjęły niezwłocznie działania w celu zapewnienia bezpieczeństwa i niezbędnej pomocy konsularnej 11 członkom załogi, którym udało się uniknąć porwania. Powołany został międzyresortowy zespół ds. uprowadzeń terrorystycznych obywateli RP poza granicami kraju, który działał od 27 listopada do 9 grudnia ub.r. Ostatecznie, w wyniku długotrwałych negocjacji, w poniedziałek 7 grudnia ub.r. doszło do uwolnienia wszystkich 5 zakładników. Uwolnienie uprowadzonych polskich marynarzy było efektem skoordynowanych działań armatora statku oraz polskich i nigeryjskich instytucji państwowych, w tym przede wszystkim Konsula RP w Abudży.

Ponownie w 2015 r. ww. zespół pracował w związku z przetrzymywaniem na terytorium Syrii polskich dziennikarzy. Po miesiącu 27 grudnia 2015 r. osoby te przy wsparciu konsulów wróciły do kraju.

Z każdej z powyższych operacji wyciągane są wnioski, które stanowią podstawę do usprawnienia procedur i lepszego przygotowania konsulów do pracy w wyjątkowych warunkach Współpraca z instytucjami polskimi i zagranicznymi Aby zapewnić właściwe standardy pomocy konsularnej dla obywateli polskich przebywających za granicą, niezbędna jest współpraca z wieloma instytucjami.

Wspólnie z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych przygotowano spotkania informacyjne dla Polaków przebywających za granicą na temat zabezpieczenia społecznego. Dni Poradnictwa ZUS odbywają się w oparciu o zapisy Deklaracji współpracy między MSZ a ZUS z 10 kwietnia 2012 r. W 2015 r. w ramach tego projektu zorganizowano łącznie 44 spotkania dla obywateli polskich w 35 miejscach na terytorium 14 państw. W spotkaniach uczestniczyło 3308 osób.

21 / 30

Bazując na dobrym doświadczeniu z współpracą z ZUS, 25 września 2014 r.

Ministerstwo Spraw Zagranicznych podpisało Deklarację współpracy z Narodowym Funduszem Zdrowia. Jego przedstawiciele po raz pierwszy uczestniczyli w zeszłym roku w Programie Dni Poradnictwa ZUS, na początek w Austrii, Belgii, Francji.

B. Sprawy obywateli polskich Wydawanie paszportów W 2015 r. wydano w urzędach konsularnych 157 509 paszportów biometrycznych oraz 46 637 paszportów tymczasowych – dokumentów, które nie zawierają biometrii i wydawane są na okres nie dłuższy niż 12 miesięcy w określonych w ustawie przypadkach.

Urzędy konsularne wg największej liczby wydanych obywatelom dokumentów paszportowych w roku 2015 60 000

2012

43 231

2013

2014

2015

40 000 21 351 20 000

13 430

11 732

11 451

0 Londyn

Manchester

Kolonia

Nowy Jork

Dublin

Konsulowie ze szczególnym zaangażowaniem realizowali sprawy paszportowe osób małoletnich znajdujących się w trudnych sytuacjach rodzinnych oraz w złożonych uwarunkowaniach prawnych. Bardzo często wyjaśniali sprawy i szukali rozwiązań we współpracy z służbami socjalnymi lub właściwymi organami kraju urzędowania. Dotyczyło to również osób będących w trudnych sytuacjach losowych.

Rok 2015 był trudny z powodu wprowadzenia przez MSW od 1 marca 2015 r. awaryjnego, ale zarazem bardziej czasochłonnego trybu występowania o nadanie numeru PESEL. Nie miało to jednak wpływu ani na okres oczekiwania, ani na liczbę wydanych dokumentów paszportowych.

Problematyka obywatelstwa polskiego W 2015 r. utrzymywała się stała dynamika wzrostu liczby spraw z zakresu obywatelstwa polskiego realizowanych przez konsulów na podstawie ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim.

Liczba wniosków o wyrażenie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego przyjętych przez konsulów w 2015 r. wyniosła 390, a liczba wniosków o przywrócenie 22 / 30

obywatelstwa – 347. Największy wzrost liczby wniosków odnotowano w przypadku nadania obywatelstwa polskiego – z 519 w 2014 r. do 636 w 2015 r.

Liczba wniosków o potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego utrzymała się na tym samym poziomie – 3527 w porównaniu z 3526 w 2014 r. Potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego cieszy się zatem niesłabnącym zainteresowaniem, głównie wśród wnioskodawców zamieszkałych na terenie Ameryki Południowej (Argentyny) oraz Ameryki Północnej (USA). Wynika to przede wszystkim z praw, jakie niesie za sobą posiadanie obywatelstwa jednego z krajów UE. Sprawy z zakresu stanu cywilnego, czynności notarialne W marcu 2015 r. weszła w życie ustawa Prawo o aktach stanu cywilnego. Jedna z najważniejszych zmian ustanowionych tą ustawą, jeśli chodzi o praktykę konsularną, dotyczy wydawania zaświadczeń wymaganych do zawarcia małżeństwa. Zgodnie z nowymi przepisami, jeśli małżeństwo ma być zawarte poza granicami RP, konsul będzie właściwy do wydania zaświadczenia każdemu obywatelowi RP, a nie tylko określonej kategorii osób.

Istotną nowością jest również tzw. odmiejscowienie. Daje ono możliwość składania wniosku do wybranego przez wnioskodawcę kierownika urzędu stanu cywilnego w takich sprawach, jak np. wydanie odpisu aktu stanu cywilnego, wydanie zaświadczenia o stanie cywilnym czy transkrypcja zagranicznego dokumentu stanu cywilnego.

Liczba czynności z zakresu stanu cywilnego wykonanych w 2015 r. (17 446 czynności) utrzymała się na podobnym poziomie jak w roku 2014. Polscy konsulowie przyjęli od obywateli polskich 329 oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński.

Ogółem w roku 2015 konsulowie wykonali 128 185 czynności prawnych.

Wybory Prezydenta RP, wybory parlamentarne oraz referendum Za przygotowanie i przeprowadzenie głosowania w wyborach prezydenckich, parlamentarnych, do Parlamentu Europejskiego i w referendum ogólnokrajowym poza granicami kraju odpowiadają Konsulowie RP. Do obowiązków konsula należy poinformowanie wyborców o terminie, zasadach i sposobie głosowania oraz rozmieszczeniu obwodowych komisji wyborczych; prowadzenie rejestracji chętnych do głosowania, powołanie komisji wyborczej, przygotowanie głosowania, w tym druk kart do głosowania, urn wyborczych, lokalu komisji, przygotowanie, wysłanie do wyborców i odebranie pakietów do głosowania korespondencyjnego oraz organizacja przekazywania wyników głosowania do Okręgowej Komisji Wyborczej.

Podkreślenia wymaga, iż tworzenie obwodów głosowania odbywa się od nowa za każdym razem w poszczególnych wyborach, w zależności od zidentyfikowanych potrzeb lokalnych społeczności.

Wybory Prezydenta RP, wybory do Sejmu i Senatu RP oraz referendum w 2015 r. przebiegły sprawnie i bez zakłóceń. Nie odnotowano żadnych istotnych incydentów ani naruszeń prawa wyborczego. Wyniki zostały przekazane do kraju w terminie.

23 / 30

W pierwszej turze wyborów na Prezydenta RP utworzono poza granicami Polski 229 obwodów wyborczych, w których oddało głos 165 574 obywateli polskich. Z możliwości głosowania drogą korespondencyjną skorzystało 26 322 osób. W drugiej turze w tej samej liczbie obwodów zagłosowało 160 721 osób, w tym 28 379 korespondencyjnie.

Zainteresowanie głosowaniem w ogólnokrajowym referendum było znacznie mniejsze.

W spisach wyborców na całym świecie znalazło się zaledwie 17 095 osób. W celu umożliwienia głosowania za granicą powołano 189 Obwodowych Komisjach Wyborczych, w których ostatecznie głos oddało 11 130 osób.

W wyborach parlamentarnych wzięła udział rekordowa liczba osób – w 250 obwodach wyborczych zagłosowało 174 986 wyborców, w tym 29 036 korespondencyjnie. To najwięcej ze wszystkich głosowań zorganizowanych do tej pory za granicą.

Koszt przeprowadzenia wyborów za granicą jest znaczny. Całkowity koszt zorganizowania ubiegłorocznych wyborów oraz referendum wyniósł 2 902 867 zł. Koszt oddania jednego głosu wyniósł ok. 6 zł.

D. Karta Polaka Realizacja ustawy o Karcie Polaka pozostawała w 2015 r. jednym z priorytetów polskich urzędów konsularnych na Wschodzie. Mimo utrzymania ogólnej liczby przyjętych wniosków o Kartę na poziomie roku poprzedzającego (w 2015 r. do konsulatów wpłynęło 24 187 wniosków o przyznanie KP, w 2014 r. było ich 24 619), to w poszczególnych regionach dały się zaobserwować zróżnicowane tendencje w zakresie zainteresowania Kartą.

Największa liczba wniosków o Kartę Polaka w dalszym ciągu składana jest na Białorusi (13 044) i na Ukrainie (9 647), następnie w Rosji (544), na Litwie (276), w Mołdawii (260) oraz w Kazachstanie (205). Ukraina zachowuje przy tym największą dynamikę w zakresie wzrostu zainteresowania Kartą, której nie jest w stanie odzwierciedlić nawet statystyka przyjętych wniosków. Z uwagi na ograniczone możliwości urzędów konsularnych, liczba chętnych na złożenie wniosku jest dużo większa, a termin oczekiwania na rozmowę kwalifikacyjną z konsulem sięga w niektórych konsulatach kilku miesięcy. Tak duży wzrost zainteresowania Kartą wynika w dużej części z rozwoju sytuacji polityczno-ekonomicznej na Ukrainie, co dla konsulatów jest dodatkowym wyzwaniem, nie tylko w rozumieniu konieczności obsługi rosnącego zapotrzebowania, ale także należytej weryfikacji składanych wniosków i załączonych dokumentów, wśród których coraz częściej trafiają się podrobione lub potwierdzające nieprawdę.

W związku z istniejącą od maja 2014 r. możliwością otrzymania zezwolenia na pobyt stały na podstawie posiadanej KP, wzrosło zainteresowanie otrzymaniem KP wśród osób, które dotychczas nie miały silnych związków z polskością. Zauważalny jest istotny wzrost zainteresowania nauką języka polskiego przed złożeniem dokumentów w konsulacie. Szacuje się, że w okresie od maja 2014 r. do grudnia 2015 r. kartę stałego pobytu otrzymało w tym trybie ok. 7 tys. cudzoziemców polskiego pochodzenia. Wspomniane wyżej uprawnienie spowodowało jednak, że nasila się również liczba wykrywanych fałszerstw dokumentów

24 / 30

potwierdzających polskie pochodzenie, choć pozostaje ona na relatywnie niskim poziomie w stosunku do liczby składanych wniosków.

W perspektywie kolejnego roku realizacji ustawy o KP należy brać pod uwagę projektowane zmiany legislacyjne. 17 grudnia 2015 r. do Sejmu wpłynął projekt ustawy o zmianie ustawy o KP oraz niektórych innych ustaw, skierowany przez sejmową Komisję Łączności z Polakami za Granicą. W związku z planowanym rozszerzeniem przywilejów posiadaczy KP chcących się osiedlić w Polsce, należy się spodziewać dalszego wzrostu zainteresowania uzyskaniem KP, a co za tym idzie, koniecznością dalszego zwiększania obsady kadrowej placówek kluczowych w procesie wydawania KP. Będzie to nakładać na służbę konsularną dodatkowe zadania i wyzwania, a ich realizacja pozostanie jednym z priorytetów na najbliższe lata.

Koordynacja działań MSZ w zakresie Karty Polaka została w 2015 r. przekazana z Departamentu Konsularnego do Departamentu Współpracy z Polonią i Polakami za Granicą.

Urzędy konsularne wydające najwięcej Kart Polaka 7 000

6453

2012

2013

2014

2015

6 000 5 000 3863

4 000

3258

3 000 2013 2 000

1642

1416

1 000 0 Grodno

Mińsk

Lwów

Brześć

Winnica

Łuck

E. Ruch osobowy Polityka wizowa Realizacja w 2015 r. polskiej polityki wizowej, tradycyjnie podporządkowana była obsłudze szeroko rozumianych interesów państwa, w zakresie ekonomicznym, politycznym, kulturalnym, naukowym, w zakresie polityki rozwojowej oraz w innych dziedzinach. Była ona przede wszystkim wypadkową potrzeb wynikających z rozwoju przez Polską kontaktów z innymi państwami, w relacjach z którymi obowiązuje w dalszym ciągu reżim wizowy.

Z drugiej zaś strony, przy całej wspomnianej wyżej otwartości, urzędy konsularne przy 25 / 30

rozpatrywaniu wniosków o wizy musiały uwzględniać zagrożenia migracyjne, a także kwestie bezpieczeństwa w szerokim rozumieniu, niestety coraz bardziej aktualne w kontekście nowych zagrożeń wynikających z rozwoju sytuacji międzynarodowej.

Szczególne miejsce w polskiej polityce wizowej zajmuje kierunek wschodni, bowiem to dla obywateli krajów Partnerstwa Wschodniego oraz Rosji polskie urzędy wydają zdecydowaną większość wiz. Na tym zaś kierunku wyjątkowe miejsce zajmuje Ukraina, gdzie liczba wydanych wiz kolejny rok z rzędu wzrosła o ponad 10%, w tym przede wszystkim dzięki podwojeniu liczby wydanych wiz krajowych (głównie w celu wykonywania pracy sezonowej).

Przykład Ukrainy pokazuje jednocześnie, że wyczerpuje się dotychczasowy model obsługi zapotrzebowania na wizy. Mimo znaczącego, z roku na rok, wzrostu liczby wydawanych wiz w celu zatrudnienia, polski rynek pracy sygnalizuje nadal problemy w płynnym pozyskiwaniu pracowników z Ukrainy z powodu długich okresów oczekiwania, w niektórych konsulatach, na złożenie wniosku wizowego. Potrzebne jest wyraźne rozstawienie priorytetów obsługi, które można określić jedynie wtedy, gdy znane będą realne potrzeby krajowego rynku pracy, z podziałem na gałęzie i sektory gospodarki. Właściwe zidentyfikowanie tych potrzeb jest niezbędnym warunkiem wypracowania kompleksowej polityki migracyjnej państwa, a w ślad za tym priorytetów polityki i praktyki wizowej.

Innym ważnym kierunkiem zaangażowania polskiej służby konsularnej w 2015 r. było włączenie się w prace Komitetu ds. Wzajemności Wizowej Komisji Europejskiej. Negocjacje pomiędzy państwami członkowskimi mają na celu włączenie czterech krajów Unii Europejskiej do amerykańskiego Programu o Ruchu Bezwizowym. Z uwagi na malejący poziom odmów wizowych wobec obywateli RP wyjeżdżających do USA prowadzone są intensywne działania na rzecz umieszczenia Polski na liście krajów zwolnionych z obowiązku wizowego przy wjeździe do USA. Statystyki wizowe Liczba wiz wydanych przez urzędy konsularne w latach 2010 – 2015

1600000 1 173 553

1400000 1200000 1000000

1 350 421

1 402 168

1 489 531

1 525 551

2014

2015

898 545

800000 600000 400000

200000 0 2010

2011

2012

2013

26 / 30

Urzędy konsularne wydające największą liczbę wiz 400 000

380 087 2012

350 000

2013

2014

2015

300 000 250 000

228 923

200 000

160 249

150 000

126 588

111 756 111 483

100 000

91 494

46 121 44 177 75 330

50 000 0

Procentowy podział wydanych wiz ze względu na cel wydania 40 2013

2014

2015

35

29

30

25 25 20

15

15

11

10

8

8

5

2

2

0 Inny

Działalność gospodarcza

praca

turystyka

Działalność Odwiedziny kulturalna

Nauka

Sport

Reprezentacje wizowe Zgodnie z zapisami Wspólnotowego Kodeksu Wizowego państwa członkowskie nieposiadające konsulatu w danym państwie trzecim lub jego części powinny starać się zawrzeć porozumienia o wzajemnej reprezentacji, tak by dostęp osób ubiegających się o wizę do konsulatu nie wymagał nieproporcjonalnych nakładów.

27 / 30

Polska jest aktualnie stroną dziewięciu umów o reprezentacji wizowej: z Węgrami, Republiką Czeską, Republiką Estońską, Królestwem Niderlandów, Republiką Łotewską, Republiką Słowacką, Republiką Słowenii, Konfederacją Szwajcarską i Królestwem Szwecji.

Dzięki zawartym umowom Polska reprezentowana jest w 20 lokalizacjach, a sama udziela wiz na wjazd do innych państw do obszaru Schengen w 19 placówkach zagranicznych. Sieć lokalizacji ulega zmianom, np. w 2015 roku została rozszerzona reprezentacja RP przez Szwecję o Dar es Salaam oraz Lusakę, a jednocześnie RP podjęła się tymczasowo reprezentacji Królestwa Szwecji w Bejrucie oraz reprezentacji Konfederacji Szwajcarskiej w Erywaniu.

Mały ruch graniczny W 2015 r. Konsulaty Generalne we Lwowie, Łucku i Kaliningradzie pomyślnie realizowały umowy o małym ruchu granicznym z Ukrainą oraz z Rosją. Ideą MRG jest wszechstronny rozwój kontaktów między mieszkańcami stref przygranicznych na podstawie zezwoleń o okresie ważności kilku lat. Dopuszczany cel pobytu rozumiany jest bardzo szeroko, wyklucza jedynie prowadzenie działalności gospodarczej oraz wykonywanie pracy zarobkowej. Wymienione dwa konsulaty na Ukrainie wydały w 2015 r. w sumie 51,4 tys. zezwoleń MRG, a ich liczba od początku obowiązywania umowy wyniosła 297 tys. Urząd w Kaliningradzie wydał 88,5 tys. zezwoleń, a w sumie od wejścia w życia umowy – 326 tys.

Funkcjonowanie tak umowy z Ukrainą, jak i z Rosją oceniane jest bardzo pozytywnie.

Wymierne korzyści notowane są głównie na poziomie regionalnym: nastąpił wzrost liczby kontaktów w ramach umów o współpracy przygranicznej podpisanych pomiędzy samorządami, odnotowano wzrost dochodów z handlu i z rozwoju drobnego biznesu w strefie przygranicznej, nastąpił dynamiczny rozwój ruchu turystycznego oraz branży turystyczno-hotelarskiej. Najczęściej deklarowanymi przez wnioskodawców powodami do częstego przekraczania granicy jest możliwość zakupów w polskiej strefie przygranicznej.

Mały ruch graniczny to także ogromny potencjał do zwiększenia kontaktów między ludźmi stale zamieszkującymi strefę przygraniczną (możliwość odwiedzin rodzin, znajomych, wizyty na grobach), w tym także w celach wymiany kulturalnej.

We wrześniu 2015 r. wszedł w życie Drugi Protokół zmieniający Umowę o MRG z Ukrainą, wprowadzający m.in. wydłużenie okresu pobytu w strefie przygranicznej do 90 dni, zwolnienie z opłaty konsularnej za wydanie drugiego i kolejnego zezwolenia MRG oraz zniesienie obowiązku posiadania ubezpieczenia zdrowotnego podczas pobytu w strefie przygranicznej. Zmiany te przyniosą niewątpliwe dalsze ułatwienie możliwości otrzymania zezwolenia MRG, co pozytywnie wpłynie na budowanie lokalnych kontaktów transgranicznych oraz rozwój stosunków polsko-ukraińskich.

28 / 30

Liczba wydanych zezwoleń MRG w poszczególnych urzędach 180 000 2012

160 000

2013

2014

2015

140 000 120 000 100 000

88 531

80 000

60 000 40 000

28 288

23 174

20 000 0 Kaliningrad

Lwów

Łuck

Trendy i zjawiska w ruchu osobowym W związku z przygotowaniami do wdrożenia Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/36/UE z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie warunków wjazdu i pobytu obywateli państw trzecich w celu zatrudnienia w charakterze pracownika sezonowego, Departament Konsularny współpracował z Ministerstwem Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w zakresie stosowania przepisów dotyczących procedur wizowych. Drugim obszarem współpracy z tym resortem pozostawała sprawa wyeliminowania nieprawidłowości w dystrybucji oświadczeń o zamiarze powierzenia wykonywania pracy obywatelowi Republiki Armenii, Republiki Białorusi, Republiki Gruzji, Republiki Mołdowy, Federacji Rosyjskiej lub Ukrainy. Utrzymujące się zjawisko nieformalnego pośrednictwa w tym zakresie utrudnia formalne zatrudnienie obcokrajowcom pragnącym legalnie podjąć pracę na terytorium RP.

29 / 30

VI. CELE I WYZWANIA W 2016 ROKU •

Zapewnienie pomocy konsularnej podczas zbliżających się przedsięwzięć o dużym zasięgu: Światowych Dni Młodzieży, Igrzysk Olimpijskich w Brazylii w 2016, Euro 2016 we Francji

•

Realizacja zadań w dziedzinie pomocy konsularnej na rzecz kompleksowej ochrony praw i interesów obywateli polskich we wszystkich regionach świata

•

Wdrożenie outsourcingu wizowego na Białorusi

•

Przeprowadzenie procedury przetargowej w celu wyłonienia usługodawcy zewnętrznego świadczącego usługi outsourcingowe na rzecz placówek dyplomatycznokonsularnych w Chinach, w Republice Azerbejdżanu, w Republice Kazachstanu i Uzbekistanu

•

Wspieranie przedsięwzięć polskich samorządów, m.in. w zakresie współpracy gospodarczej, zarządzania lokalnego, turystyki oraz edukacji; inicjowanie wizyt studyjnych dla przedstawicieli środowisk opiniotwórczych

•

Promocja polskiego przemysłu kreatywnego oraz rozwój polskich miast w ramach wydarzenia Wrocław – Europejska Stolica Kultury 2016 oraz starań Łodzi o organizację Expo 2022; promocja osiągnięć polskiej nauki, kultury, kuchni i wzornictwa, ze szczególnym uwzględnieniem nowych technologii

•

Promocja wkładu Polski na rzecz demokracji, dialogu międzykulturowego oraz umacniania społeczeństwa obywatelskiego, ze szczególnym uwzględnieniem programu Partnerstwa Wschodniego, organizacji Światowych Dni Młodzieży w Krakowie oraz starań Polski o członkostwo w Radzie Bezpieczeństwa ONZ

_____________

30 / 30