Ktieb Santa Marija 2017

Festa Santa Marija 2017

Soçjetà Filarmonika La Stella, Gudja 1

2

3

4

Santa Marija Festa 2017

Soçjetà Filarmonika La Stella Gudja Bord Editorjali: Michel Mifsud, Clayton Zammit Werrej Kumitat Çentrali 2017 3 Messa©© mill-President 5 Messa©© mis-Segretarju 7 Messa©© mill-Kaxxier 9 Messa©© mid-Direttur Ìenerali 11 Messa©© mis-Surmast Direttur 13 Messa©© mill-Arçipriet 15 Messa©© mis-Sindku 17 Programm tal-Festa 2017 20 Programm Strumentali Santa Marija 2017 21 Il-Parroçça ta’ Bir Miftu˙ tg˙addi minn Ωviluppi fl-1592 23 L-istatwi tal-Assunta u l-Patrijarka San ÌuΩepp fil-Misra˙ tal-Gudja 26 It-Talba tal-Ave Marijiet lill-Madonna 28 Minn tag˙rif dwar il-Parroçça tal-Gudja 31 Il-preparazzjoni g˙all-festa ta’ Santa Marija 32 75 sena minn Operation Pedestal, il-Konvoj ta’ Santa Marija 35

Ìbir tar-reklami: Malcolm Zammit, Clayton Zammit u Sezzjoni Nisa Qari tal-Provi: Randolph Micallef Kull artiklu miktub fuq dan il-ktieb apparti dak tal-uffiçjali mhuwiex jirrappreΩenta l-fehma tas-Soçjetà Filarmonika La Stella Gudja.

Qoxra tal-ktieb hija pittura ta’ Alfred Briffa mag˙mulha g˙as-Soçjetà Filarmonika La Stella fl-1982.

Alfred Briffa - Imwieled f’Birkirkara fl-20 ta ‘Marzu, 1953. Studja arti fl-Iskola tal-Arti tal-Gvern ta’ Malta ta˙t Carmelo Mangion (1967-72) u l-Istitut Tekniku ta’ San ÌuΩepp ta˙t Ìanni Bonnici. Briffa Ωied l-istudji tieg˙u fl-Istituto Centrale del Restauro, Ruma (1977), u l-Accademia di Belle Arti, Ruma (1980-81). Huwa kien involut f’diversi xog˙lijiet ta’ restawr, l-aktar filknejjes. Huwa rrestawra frescoes f’ Tad-Dejr u l-muΩajk fil-Villa Rumana, Rabat. Fl-1999 ˙a sehem fil-Biennale ta’ Firenze ©ewwa l-Italja u x-xog˙ol tieg˙u ntg˙aΩel g˙all-powster uffiçjali tal-wirja. Huwa miΩΩewwe© lil Helen Sillato.

Issettjat u Stampat

36, St. Paul Street, Valletta Tel: 2122 4607, 2122 8138, 9987 0603 E-mail: emibonnici@gmail.com

1

Santa Marija Festa 2017

CUT N BLOW

by Roberta hair and makeup artist

36, Triq il-Kbira, Gudja (il-pjazza) Mob: 79825754 cutnblow@onvol.net find us on facebook

The Butcher Shop (Prop. Kevin Galea)

We personally pick all meat to guarantee excellence at your table William Baker Street, Gudja Telephone: 2167 5333 Free Deliveries

Serving you is our pleasure 2

Santa Marija Festa 2017

Kumitat Çentrali 2017

Quddiem bilqieg˙da mix-xellug g˙al-lemin Tyon Pace Public Relations Officer, Mario Mifsud Assistent Segretarju / Arkivista Kumm. Banda, Clayton Zammit Segretarju, Michel Mifsud President, Malcolm Zammit Kaxxier, Joswill Paris Assistent Kaxxier, Joseph Calleja Direttur Ìenerali Wara bilwieqfa mix-xellug g˙al-lemin Glen Grioli Admin. Kummissjoni Banda, Marylise Grioli Segretarju Kummissjoni Banda, Gino Muscat Direttur Kummissjoni Banda, Terence Muscat RappreΩentat Ûg˙aΩag˙, Etienne Caruana Viçi President, Albert Caruana Assistent Direttur Ìenerali, Randolph Micallef RappreΩentant Fratellanza Tas-SSmu RuΩarju, Salvatore Calleja Kuratur tal-Istrumenti Kummissjoni Banda, Tony Zammit RappreΩentat Ûg˙aΩag˙

3

Santa Marija Festa 2017

DI CARLO Triq William Baker, Gudja Dolceria & Pasticceria Telephone: 21 800 772

fl-okkaΩjoni tal-festa tal-Patruna tal-Gudja, Santa Marija, is-sidien il-©odda nixtiequ lill-Gudjani kollha, il-festa t-tajba fil-paçi u l-˙biberija.

Nixtiequ navΩaw li matul il-©ranet tal-festa, il-˙anut tag˙na ser ikun mg˙ammar b’kull kwalità ta’ kejkiet, gateaux, çikkulata u kull xorta ta’ confectionery items ma˙duma minn Primavera, f’ambjent ta’ arja kkondizzjonata.

G˙all-aqwa u l-a˙jar, Ωuru

DI CARLO DOLCERIA 4

Santa Marija Festa 2017

Messa©© mill-President Michel Mifsud Ra˙al wie˙ed, poplu wie˙ed....

G˙eΩieΩ soçji, partitarji, ˙bieb u entuΩjasti tal-festi, L-ista©un tal-festi ©ewwa l-Gudja re©à wasal hekk kif ninsabu ftit jiem ‘l bog˙od mill-festa Titulari ta’ dan ir-ra˙al, l-Assunzjoni ta’ Sidtna Marija.

Din Hi l-festa fejn fiha r-ra˙al kollu huwa mistieden li jkun parti attiva u jie˙u gost f’dawn il-jiem. Minn punto di vista personali ng˙id li bi sfortuna fil-jiem tal-festa g˙adni nosserva li g˙adu mhux kul˙add jifhem il-privile©© li g˙andna f’idejna f’dan ir-ra˙al Ωg˙ir, fejn jidher li g˙ad hawn min qed jissottovaluta s-sbu˙ija u l-patrimonju li ˙allewlna missirijietna. Stanzi o˙ra nosserva persuni li huma mmaturi u g˙adhom ma tg˙allmux ikunu tolleranti lejn persuni o˙ra li ma j˙addnux l-istess fehmiet tag˙hom. Fuq nota personali wkoll ntenni li din hi ˙asra kbira u dan ma jag˙mel ©ie˙ ta’ xejn la lill-persuna nnifisha wisq anqas lirra˙al tag˙na b’mod in©enerali. Ilkoll kemm a˙na ng˙ixu f’pajjiΩ Ωg˙ir u wisq aktar a˙na n-nies tal-Gudja ng˙ixu f’ra˙al Ωg˙ir daqs ˙olqa, wie˙ed fost iΩ-Ωg˙ar ta’ Malta fejn b’xi mod kul˙add huwa mparentat flimkien, ra˙al fragmentat f’˙afna oqsma u fehmiet. G˙alkemm huwa ovvju u na˙seb u wisq aktar anke nittama li kul˙add jaqbel dwar valuri soçjali baΩilari tat-tolleranza, rispett reçiproku u l-im˙abba sfortunatament xorta wa˙da g˙adna ng˙ixu mumenti li jkun ˙afna a˙jar ming˙ajrhom fil-jiem tal-festa.

Huwa importanti ferm li kul˙add jifhem il-veru sinifikat ta’ din il-festa u jg˙ixu tassew. L-appell sinçier tieg˙i huwa wie˙ed sempliçi: jekk fhimt xi tfisser din il-festa f’dan ir-ra˙al, mela t˙allix lil min huwa mmatur jew aljenat f’affarjiet trivjali jfixkel. Jien nixtieq, nara post çivilizzat fejn b’g˙aqal, tolleranza, perseveranza u rispett dejjem jirnexxielna nΩommu l-paçi u l-g˙aqda f’dan ir-ra˙al sabi˙ tag˙na. Ta’ min jg˙id ukoll li fi Ωmien tal-lum rajna avvanzi inkorra©anti wkoll u nappella sabiex nibqg˙u mexjin fuq it-tajjeb li jsir minn sena g˙al sena u nsa˙˙u˙ u ntejjbuh.

Nfakkar lil kull min g˙andu g˙al qalbu l-festi fil-Gudja, li a˙na ra˙al li façilment tistà ssir turija ta’ forza fuqu u nitilfu anke çerti drittijiet dovut g˙as-sempliçi fatt li a˙na çkejknin u fragmentati, g˙alhekk fattwalment i©ibha façli ˙afna li nkunu kkontrollati jew imposti regolamenti g˙ajr dawk li nafu bihom. G˙alhekk ikun g˙aqli li kull wie˙ed u wa˙da minnha jibΩa’ g˙al dak li g˙andu u jie˙u pjaçir bih qabel ma jkun tard u sa˙ansitra jista’ jwassal li jikkomprometti l-festi fil-Gudja.

Ma g˙andi ebda dubju li kull ma jmur in-nies teduka lilha nnifisha u huwa ta’ importanza kbira li dan ise˙˙, dan isarraf ukoll piΩ akbar fuq nies b˙alna l-uffiççjali li dejjem u kull mument irridu mmexxu u nservu bl-eΩempju tajjeb u f’kull ˙in irridu nkunu kontabbli f’kull ma nag˙mlu u ng˙idu s-sena kollha.

Minn qalbi nixtieq festa qaddisa u mill-isba˙ lil kul˙add, b’eskluΩjoni ta’ ˙add u nfakkar lilkom qarrejja sabiex tie˙du intom ukoll l-opportunità sabi˙a li g˙andkom quddiemkom fejn ting˙aqdu verament f’ra˙al wie˙ed u poplu wie˙ed flimkien mal-familji, qraba u ˙bieb tag˙kom u tie˙du gost fil-jiem ta’ festa.

5

Santa Marija Festa 2017

Medicaid PHARMACY AND OPTICIANS Tel: 21676294/27676294 62, Vjal it-Torri Gudja

6

Santa Marija Festa 2017

Messa©© mis-Segretarju Clayton Zammit Nibqg˙u Kkonçentrati Kemm hija xi ˙a©a sabi˙a li wie˙ed ikun kuntent b’ dak li jkollu u b’ dak li jkun kapaçi jag˙mel. Din is-sitwazzjoni ΩΩommok trankwill u kkonçentrat fuq dak li tkun qed tamministra u ta˙dem g˙alih. Fuq inna˙a l-o˙ra jekk jitwarrab dan il-valur fil-©enb, l-g˙an ewlieni tieg˙ek jispiçça jkun dak li qed jag˙mel ˙addie˙or. Dan l-atte©©ament jista’ sa˙ansitra jwassal sabiex minflok wie˙ed jibni fuq li g˙andu, jikkonçentra fuq kif ser i˙assar ix-xog˙ol ta’ ˙addie˙or. Sitazzjonijiet simili Ωgur li ©ieli ltqajna mag˙hom u esperjenzajniehom. Dawn jeΩistu l-aktar fejn ikun hemm kompetitività, ng˙idu a˙na fl-isports, fin-negozju, fil-politika u bla dubju ta’ xejn anke fil-festi. Il-konsegwenzi ta’ din l-attitudni negattivà hi li bla ma tinteba˙, mo˙˙ok ikun mitluf fuq ˙sibijiet ‘il hinn minnek, inpartikolari li tag˙mel il-bsaten fir-roti lill-kompetituri tieg˙ek. IΩda kif jg˙id il-Malti minn jixtieq id-deni ji©i f’daru. G˙alhekk g˙eΩieΩ s˙abi nitlobkom sabiex dejjem napprezzaw dak kollu li fil-kapaçità tag˙na nkunu g˙amilna u nibqg˙u kkonçentrati sabiex inkomplu ng˙ollu ‘l fuq isem is-Soçjetà Filarmonika La Stella. Ma g˙andux g˙alxiex jinteressana x’qed jag˙mel ˙addie˙or.

Jekk wie˙ed jie˙u l-opportunità biex f’dawn iΩ-Ωminijiet iΩur is-Soçjetà tag˙na, mill-ewwel jifhem fejn kienet il-konçentrazzjoni tal-kumitat u l-membri fi ˙dan is-Soçjetà La Stella. Ûgur li wie˙ed ser jara kambjamenti kbar b’mod partikolari permezz tax-xog˙ol kbir li sar fuq it-tisbi˙ tas-swali t’isfel. Imma minbarra s-sbu˙ija ta’ dan ix-xog˙ol, il-kumitat ikkonçentra wkoll fuq il-˙ti©ijiet funzjonali lil kull persuna jkollha bΩonn meta tag˙mel uΩu mis-sede tag˙na; façilitajiet li huma mmirati g˙all-bΩonnijiet ta’ kull familja li ©©ib mag˙ha t-tfal Ωg˙ar, iΩ-Ωg˙aΩag˙, in-nies bi bΩonnijiet speçjali u anke l-dawk li huma iktar avvanzati fl-età. Xi ˙a©a o˙ra li kumitat ˙adem fuqha kienet il-kuntatt kontinwu bejn l-amministrazzjoni tas-soçjetà u soçi. Illum il-©urnata t-teknolo©ija kibret b’tali mod li tifaççilità dan il-bΩonn u g˙aldaqstant a˙na ˙adna l-opportunità li qed toffri t- teknolo©ija sabiex intejbu f’dan il-qasam. Nazzarda ng˙id li a˙na l-ewwel soçjetà f’ Malta li qed tuΩa notice board elettronika u li toffri aççess g˙aliha minn kull na˙a tad-dinja. B’hekk wie˙ed ikun jista’ jsegwi u ja©©orna ru˙u b’ dak kollu li jkun qed ji©ri fis-soçjetà istantanjament.

Il-feedback li kellna dwar dan kien tajjeb ˙afna u dan jimliena bil-kura©© g˙al iktar servizzi simili fil-futur. Ser n˙alli aktar dettalji dwar dawn il-pro©etti f’ idejn id-direttur g˙aliex ninsab çert li ser jag˙ti spjegazzjoni aktar dettaljata fil-messa©© tieg˙u.

G˙al sena o˙ra l-kumitat ˙adem ukoll sabiex jag˙ti s-sehem tieg˙u g˙all-festa titular talGudja. Dan is-sehem jo˙odna lura g˙al ˙afna snin, fejn sa˙ansitra niftakru li sa ftit Ωmien ilu, kienet s-Soçjetà Filarmonika La Stella biss li kienet ta˙dem g˙all-festa ta’ Santa Marija. Is-Soçjetà Filarmonika La Stella dejjem fehmet il-bΩonn u l-˙sieb tal-festa titulari; festa tal-Gudjani kollha intiΩa biex tg˙aqqad ir-ra˙al u mhux festa li minnha tista’ tie˙u vanta©© skont il-kaΩ. G˙alhekk nixtieq nag˙mel appell lill-Gudjani kollha sabiex jipparteçipaw u japprezzaw is-sagrifiççji li jsiru mill-kaΩini u mill-paroçça g˙al din il-festa. Appell ie˙or li nixtieq ng˙addi huwa lilkom partitarji tag˙na, nifhem li l-entuzjaΩmu fil-marçi brijuΩi qed jikber imma importanti sabiex b˙alma dejjem g˙amiltu tobdu l-istruzzjonijiet tal-uffiçjali. Il-provokazzjoni u l-abbuΩi qatt ma kienu fin-natura tag˙na u dan kburin bih u ser nibqg˙u nindukrawh.

Ninsabu biss sentejn ‘il bog˙od miç-çentinarju tas-soçjetà u g˙alhekk huma importanti li nibqg˙u ffukati u kkonçentrati, ming˙ajr ebda xkiel u b’rieda soda.

Nawgura il-festa t-tajba lill-Gudjani kollha.

7

Santa Marija Festa 2017

Franceso Caruana flimkien mal-familja tieg˙u jixtiequ festa mill-isba˙ lil kul˙add.

8

Santa Marija Festa 2017

Messa©© mill-Kaxxier Malcolm Zammit Il-piki jaqt​g˙u​l-aptit​i​ G​˙​e​Ω​ie​Ω​s​˙​abi ​G​udjani Re​©à​wasal l-appuntament tieg​˙i​ mag​˙k​ om biex g​˙a​ l sena o​˙r​ a nwassal il-mesa​©©​tieg​˙​i, fil-kariga ta​‘​kaxxier tas-So​ç​jet​à Filarmonika​La Stella.

Mill-esperjenza tieg​˙i​ din is-sena nqisha b​˙a​ la wa​˙d ​ a mill-aktar snin f​ejn il-kotba finanzjarji tas-so​ç​jetà kienu attivi. Dan jist​à​jikkonfermah kull min ji​d˙ ​ ol fil-ka​Ω​in u jkollu x-xorti jgawdi is-sbu​˙​ija u sa​˙​ansitra l-kumdità li ​©a​ b mieg​˙​u dan l-i​Ω​vilupp hekk importanti fis-swali ta​‘​isfel. Meta n​˙​ares lura min​n​fejn bdejna nibqa’ ferm sorpri​Ω​bix-xog​˙o ​ l li sar u anke bl-g​˙a​ jnuna finanzjarja li dejjem sibna minn diversi so​çi​ u benafatturi. Dan il-pro​©e ​ tt kien ilu fuq l-a​©​enda ta​‘​kumitati differenti g​˙​al dawn l-a​˙˙​​ar tliet snin, u ​g˙​alhekk seta’ jitfassal pjan bilg​˙​aqal u ma˙​sub sewwa. Dan il-pro​©​ett ma kienx ma​˙​sub biss kif wie​˙​ed jista’ jsebba​˙​ il-post imma investejna biex is-so​çj​eta jkollha tag​˙​ha dak kollu ne​ç​essarju f’ dawn ​is​-swali. Il-​˙​sieb i​ m​minenti kien biex is-So​çj​eta ma tibqax tiddependi aktar mis-sidien li min​n​ sena g​˙​al o​˙​ ra jikru il-bottegin u sa​˙a​ nsitra ji​©u ​ evitati spejje​Ω​ li l-istess sid ikollu ja​g˙​mel biex jaqdi u j​Ω​omm divertiment kontinwu g˙a​ll​-k​ lijenti tieg​˙​u. ​Permezz ta​‘​noticeboard elet​t​ronika u t-teknolo©ija avvanzata tal-lum, seta’ jkun possi​b​bli li n​Ω​ommu lis-so​ç​i tag​˙n ​ a a©©ornati b’ dak kollu li jkun qed ji​©​i m​˙​ejji mill-kumitat u sezzjonijiet o˙ra.​Dan wettaqnieh ukoll permess ta’ SMS service mas-Soçi matul is-sena. H ​ ekk il-kuntatt kontinwu mas-so​çi​ tag​˙n ​ a jibqa’ tul is-sena kollha. Barra il-finanzjament ta​‘​dan kollu, rajna li nΩommu u ni​f​finanzjaw dak kollu li jaq​à​ta​˙t​ il-kappa talfesta kemm dik ta​‘​Santa Marija u bil-wisq aktar dik tal-Madonna tar-RuΩarju. B’ hekk fl-a​˙˙​ar tas-sena nkunu nist​g˙u​na​g˙​lqu l-kotba finanzjarji b’ rasna mg​˙o ​ llija u ming​˙​ajr ˙a​d​d ma ji​©​ ri warajna biex jit​˙​allas.

Issa ndur biex kif in​hu ​ xieraq nitkellem dwar il-festa li ftit tal-jiem o˙​ra ser i​n ​ kunu qed ni​çç​elebraw.

Festa li g​˙​ali​h​a jipparte​ç​ipaw ​l-g​˙aqdiet kollha kkon​ç​ernati fil-festi tar-ra​˙​al tag​˙​na. Nifhem ukoll li din il-festa tnibbed l-ewwel sinto​m​i ta​‘​pika u nistqarr li miniex kontra dan​sakemm tkun wa˙da kostruttiva​. Imma tajjeb li nirrimarka u nfakkar li l-pika sabi˙a sakemm tkun ikkontrollata u jekk din tkun ser tiskala ​fejn jistà jintilef il-kontroll, ​hija fir-responsabiltà tag​˙​na l-uffi​çç​jali li nraΩΩnuha​ kemm nist​g˙u u nuru bil-fatti li kull struttura tas-so​ç​jeta fil-​Gudja hija mibnijna fuq ​is-sens tarresponsabiltà.

Sfortunatament dan mhux dejjem ikun il-kaΩ dan u minflok dak li suppost ja​g˙​ti l-eΩempju, jispi​çç​a l-attur prinçipali. ​Il-pika ​Ωe ​ jda​u distruttiva​twassal lil kull min ja​g˙​mil​ha​ g​˙a​ l falliment​i​​u diΩappunti kbar. ​​ Falliment li ˙ ​ i​n jew ie​˙o ​ r i​©​ibek f’ sensik bl-​iΩball jew bid-de​çi​Ωjoni kontraversjali li tkun ˙a​d​d bi​l-g˙an li forsi tniggeΩ lil​l-avversarju tieg˙ek. Imma kif jg​˙​idu la darba tikri​h​a trid toqg​˙ ​od g​˙ ​ali​h ​a . Minn hawn nixtieq nappella lil​l-partitarji stillanti biex dejjem nkun​u ​ta​‘​ e​Ω​empju fil-festi tag​˙​na u g​˙a​ l ebda mod ma g​˙​andna naq​g˙u​g​˙​al provokazzjoni li anke sa​˙​ansitra ti​©​i mi​n​n persuna li s​uppo​st ja​g˙​tu e​Ω​empju tajjeb. Nfakkar li s-soçjetà tag​˙​na fadlilh​a ​˙ ​a fna xog​˙ ​o l fuq xiex ta​˙ ​d em u g​˙ ​a ​l​h ekk huwa importanti li kull kumitat li ser ​i​m exxi s-so​ç​jeta tag​˙​na fis-snin li ​©e ​ jjin, ikun iffukat fuq il-​˙i​dma essenzjali tieg​˙​u u mhux ja​˙​li ​˙inu ja​˙​dem fuq problem​i​li jkunu © ​ ​ew i​k​kaw​Ω​ati mi​n​n pika ​Ω​ejda.

Nawgura l-festa t-tajba lil​l-Gudjani kollha

9

Santa Marija Festa 2017

10

Santa Marija Festa 2017

Messa©© mid-Direttur Ìenerali Joseph Calleja Ódimna bi Pjan u G˙aqda G˙eΩieΩ Gudjani Waslet l-ewwel festa li ti©i iççelebrata fir-ra˙al . Festa titular li bla dubju ta’ xejn il-poplu Gudjan jing˙aqad aktar mis-soltu f’dik li hija parteçipazzjoni u preΩenza fiç-çentru tar-ra˙al tag˙na. G˙alhekk nie˙u l-okkaΩjoni sabiex f’dawn il-jiem ta’ festa nistedinkom iΩΩuru daqxejn is-soçjetà sabiex wie˙ed jara x-xog˙ol kollu li sar f’din is-sena. Ma g˙andix dubju li wie˙ed ser jibqa’ impressjonat b’dak kollu li sar fis-swali ta’ isfel. Fis-sena 2016 ftit li xejn wie˙ed seta’ jinnota Ωviluppi ta’ tisbi˙ fil-bini tas-soçjetà tag˙na.

Dan ma jfissirx li kumitat ma kien qed jag˙mel xejn, anzi nistqarr li kellu biçça xog˙ol iebsa ˙afna u dan g˙all-fatt li kellu jippro©etta finanzjarment u anke jippjanta dak kollu li sar f’din is-sena. B’hekk il-kumitat preçidenti xolja aktar kmieni mis-soltu biex b’hekk il-kumitat ma˙tur g˙al din is-sena seta’ japprova dawn il-pro©etti u minnu fih jibda ix-xog˙ol.

Tajna bidu fuq il-kmamar tat-toilets. Dawn ©ew mibdula kompletament u mfassla mill-©did b’tali mod li jkunu mg˙ammra b’façilitajiet g˙al nies bi bΩonnijiet speçjali u anke g˙al bΩonnijiet li kull ©enitur jkun je˙tieg meta jo˙ro© bit-tfal tieg˙u. Wara dan kien imiss ix-xog˙ol fuq is-swali u g˙alhekk bdejna na˙dmu fuq dak li sibna lest u ppjantat mill-kumitat preçidenti. Bdejna blinstallazzjoni ta’ wiring ©did kif ukoll g˙addejna servizzi o˙ra li huma me˙tie©a g˙aΩ-Ωminijiet tal-lum. Kif sar dan kollu beda x-xog˙ol fuq is-sufett, li ng˙id il-verità, ma kinetx xi ˙a©a daqshekk façli meta wie˙ed jikkonsidra l-kobor ta’ dawn is-swali. Imma bl-g˙ajnuna t’Alla wasalna wkoll biex dan ji©i ffinalizzat.

Illum il-©urnata is-soçjetà qed tibbenefika minn dawn is-sagrifiççji kbar li saru. B’wiççi minn quddiem ng˙id li g˙adna soçjetà li fiha tista’ tilqa’ is-soçi tag˙ha f’ambjent mill-isba˙, mg˙ammar b’sistema ta’ sigurtà, tliet televisions, bigscreen, pa-system madwar il-post kollu, sistema ta’ freewifi, sistema ta’ dawl t’emergenza, bit˙a mill-isba˙ u spazjuΩa, kamra tal-viΩitaturi, uffiççju tal-kumitat u servizzi o˙ra li bla dubju tax-xejn jag˙mlu mis-soçjetà tag˙na post li jilqg˙ek u li jixraq lis-soçi. Xi ˙a©a o˙ra li Ωgur ˙olqot interess kienet in-notice board eletronika li permezz tag˙ha tista’ ta©©orna ru˙ek dwar dak li qed ise˙˙ fi ˙dan is-soçjetà minn kull parti tad-dinja; b’hekk il-kumitat jista’ jΩomm kuntatt kontinwu mal-membri kollha.

Dan mhuwiex it-tmien fejn jid˙lu pro©etti, jonqosna aktar x’na˙dmu sakemm naslu fis-sena li fiha is-soçjetà tag˙laq il-mitt sena u b’hekk dan ikun ir-rigal lis-soçi kollha li tul l-a˙˙ar mitt sena ˙admu bla heda biex jaraw is-soçjetà tag˙na dejjem fuq quddiem fir-ra˙al tal-Gudja. Ma g˙andix kliem sabiex nirringrazzja likom is-soçi u benefatturi li kontu warajn tul din is-sena kollha permezz tad-donazzjonijiet tag˙kom u anke tal-g˙ajnuna u s-sapport li sibna tul din issena. Nag˙laq dan il-messa©© tieg˙i billi b˙al dejjem nawgura l-festa t-tajba lill-poplu Gudjan kollu, speçjalment lilkom membri fi ˙dan is-soçjetà tag˙na.

11

Santa Marija Festa 2017

12

Santa Marija Festa 2017

Messa©© mis-Surmast Direttur Mro Michael Pulis

BMus, A(Mus) LCM, ALCM, Cert Conducting (Tento, Italia)

Issa li re©g˙et waslet il-festa tant g˙al qalb il-poplu tal-Gudja, Santa Marija, in˙ossni ferm onorat li qed ner©à nwassal il-messa©© tieg˙i g˙al din l-okkaΩjoni ferm sabi˙a b˙ala s-Surmast Direttur tal-Banda La Stella.

Nistg˙u ng˙idu li din is-sena kienet sena ta’ taqlib g˙all-a˙jar f’dak li g˙andu x’jaqsam il-metodu tat-tag˙lim tat-tfal, fejn issa qed jibdew jitg˙allmu fuq pjan kemm teoretiku u kif ukoll prattiku fuq is-Sillabu tal-London College of Music. L-g˙an huwa li jkollna muΩiçisti li jkunu kemm prattikament u kemm teoretikament tajbin. Óadt gost ferm li g˙amilna Home Concert fl-ewwel ©img˙a ta’ Mejju ©ewwa l-kaΩin tag˙na, bil-muΩiçiti ewlenin jkunu bandisti tal-post u kif ukoll bi studenti li qed jippromettu fit-tag˙lim muΩikali ©ewwa l-KaΩin tag˙na. Minn hawnhekk ma nistax ma nirringrazzjax lill-g˙alliema l-Assistant Surmast Mro Nicholas Vella u lis-Sur Joseph Borg li g˙amlu ˙ilithom sabiex dawn l-istudenti jintegraw fil-Banda.

Però biex dan ise˙˙ u qieg˙ed attwalment ise˙˙, Ωgur illi hemm l-Kummissjoni Banda, flimkien mal-Uffiççjali tal-Kumitat li qed ja˙dmu bis-s˙i˙ sabiex inkomplu nkabbru l-isem tal-Banda La Stella. Ta’ dan nirringrazzja lill-Kumitat kollu li b˙ali g˙andu din il-viΩjoni u opinjoni. Nirringrazzja ukoll lill-Membri tal-Kumitat li qed jag˙mlu l-g˙almu tag˙hom sabiex jaraw illi ji©u aktar studenti jitg˙allmu l-muΩika ©ewwa l-KaΩin tag˙na.

Jien ukoll ning˙aqad mag˙hom u nixtieq minn dan il-messa©© in˙e©©e© lill-©enituri sabiex jibag˙tu lit-tfal tag˙hom jitg˙allmu l-muΩika ©ewwa l-kaΩin tag˙na. Ta’ min ifakkar illi t-tag˙lim isir ming˙ajr ˙las u l-kaΩin jipprovdi wkoll l-istrument. Jiddispjaçini illi kultant niltaqa’ ma’ ©enituri li jg˙iduli li min˙abba studji tal-iskola ma j˙e©©ux lil uliedhom ji©u jitg˙allmu l-muΩika!

Hemm bΩonn li din il-mentalità Ωbaljata tispiçça minn pajjiΩna! F’pajjiΩi o˙ra Ewropej, il-muΩika hija meqjusa u mg˙allma bl-istess importanza ta’ su©©etti akkademiçi o˙ra – m’hemm l-ebda distinzjoni bejn is-su©©etti. Kemm il-darba g˙idt illi l-muΩika ma ttellifx bl-ebda mod it-tag˙lim ta’ studji akkademiçi o˙rajn, anzi tifta˙ toroq ©odda ta’ opportunitajiet. G˙alhekk ner©a’ n˙e©©e© lill-©enituri, speçjalment membri tal-KaΩin tag˙na sabiex i˙e©©u lil uliedhom g˙attag˙lim tal-muΩika.

G˙al din is-sena er©ajna ˙ejjejna programm varjat b’muΩika klassika u kif ukoll moderna g˙allprogramm ta’ Santa Marija, li nistedinkhom li tattendu g˙alih nhar l-14 t’Awwissu 2017 fil-pjazza ta’ quddiem il-KaΩin tag˙na.

Nag˙laq dan l-artiklu billi nirringrazzja lil Uffiççjali tal-Kumitat tal-˙idma bla heda b’risq il-Banda La Stella, lil g˙alliema tal-MuΩika l-Assistent Surmast Mro Nicholas Vella u s-Sur Joseph Borg u lill-Kummissjoni Banda illi dejjem sibthom ta’ sapport g˙al kull inizzjattiva.

Nawgura il-festa t-tajba lil kul˙add.

13

Santa Marija Festa 2017

14

Santa Marija Festa 2017

Messa©© mill-Arçipriet Fr Martin Cardona Talb lil Ommna Marija Nafu ˙afna talb sabi˙ lil Marija però tajjeb ning˙aqdu mat-talb li l-Knisja tag˙mel f’diversi quddies f’©ie˙ Ommna Marija.

F’dan it-talb infa˙˙ru l-im˙abba, l-g˙ajnuna u t-tjieba t’Alla u niççelebraw il-˙niena tieg˙u.

Ning˙aqdu ma’ Kristu li hu t-triq u l-˙ajja tag˙na u jag˙milna tajbin.

B’dan it-talb nindunaw li l-Ispirtu s-Santu kien fil-qalb ta’ Marija; nebba˙ lilha u lilna wkoll.

Marija hi omm Ìesù u tatna tama ©dida. Hi ommna; t˙arisna, tg˙inna u taqbeΩ g˙alina. Hi titlob g˙alina u tg˙inna ne˙ilsu minn kull g˙aw©. Hi quddiemna b˙ala eΩempju g˙alina u tg˙inna nimxu fuq il-passi tag˙ha.

Dan it-talb tal-litur©ija f’©ie˙ Marija jurina kif inne˙˙u l-˙aΩen tag˙na, inkunu nog˙©bu lil Alla u nkunu tempju tal-glorja tieg˙u.

Bih ng˙ixu ˙ajja ©dida fi Kristu u nxandruh b’g˙emilna.

Hu talb li jurina kif nirb˙u kollox bl-im˙abba u s-sabar u ning˙aqdu b˙al a˙wa.

Iwassalna dan it-talb biex ning˙aqdu ma’ Kristu fit-tbatija u l-qawmien tieg˙u, niksbu l-frott tal-fidwa, naslu fil-port ta’ dejjem u jkollna post fil-mejda tas-sema.

Dan it-talb li jing˙ad fil-quddies hu espressjoni tal-fidi tag˙na waqt li jsa˙˙a˙na fir-rabta tag˙na m’Alla, ma’ Marija u bejnietna.

Nawguralkom festa qaddisa.

15

Santa Marija Festa 2017

Il-Banda La Stella tag˙ti s-servizz tag˙ha f’Jum il-Gudja f’mass band mal-G˙aqda MuΩikali Marija Assunta fil-15 ta’ Lulju 2017.

16

Santa Marija Festa 2017

Messa©© mis-Sindku John Mary Calleja Ng˙oΩΩu l-g˙aqda u s-sliem waqt li nag˙tu ©ie˙ kif jixraq lil Ommna Marija.

Kemm nie˙u gost meta ni©i mistieden sabiex nag˙mel kelmtejn ta’ messa©© g˙all-ktejjeb li jo˙or©u Ω-Ωew© kaΩini tal-baned g˙all-festa titulari ta’ Marija Assunta fil-15 t’Awwissu.

B˙alma g˙amilt is-sena l-o˙ra n˙oss li huwa xieraq li dan il-messa©© ikun l-istess g˙aΩ-Ωew© kaΩini tal-baned.

Mal-milja tas-snin il-Gudja rnexxielha sewwa trawwem ambjent ta’ festi, imΩewqin kif inhuma b’dak li hu reli©juΩ u dak li huwa ferm spettakolari.

Armar, tiΩjin, briju u kull forma ta’ divertiment li jag˙mel festa Gudjana li taqbeΩ kull aspettattiva tag˙na u ta’ kull min iΩur il-Gudja fil-Jum tal-Festa.

Nitolbu lil Sidtna Marija turina kif a˙na kapaçi sewwa nibnu l-˙idma kollha tag˙na fil-festa fuq is-sisien sodi ta’ paçi u sliem.

L-ener©ija u kapaçitajiet tag˙na flimkien jg˙inu sewwa u dejjem juru li a˙na kapaçi ng˙oΩΩu sewwa dak li l˙aqna u akkwistajna flimkien fi spirtu ta’ g˙aqda u sliem. Dan jag˙ti ©ie˙ kemm mill-att reli©juΩ kif ukoll mill-att soçjali u kulturali. A˙na bnedmin ma˙luqin li ng˙ixu flimkien u l-festa hija manifestazzjoni mill-aqwa dwar l-im˙abba u rispett lejn xulxin.

Il-Kunsill jag˙ti ©ie˙ u japprezza ˙afna l-˙idma li ssir f’risq il-poplu Gudjan minn dawn iΩ-Ωew© g˙aqdiet u kaΩini ©ewwa l-Gudja. Fil-Gudja n˙olqot u qed tirnexxi klima ta’ koperazzjoni u bi pjaçir kbir g˙alija u g˙al membri kollha tal-Kunsill fejn din il-˙idma rnexxielha twelled il-Kunsill Lokali taΩ-Ûg˙aΩag˙ g˙all-Gudja.

Il-Gudja hi mag˙rufa kemm in-nies ilhom g˙al Ωmien twil jfa˙˙ru lil Ommna Marija u jinsabu kuntenti li din l-Omm li tant ˙admet g˙al ©id u l-fidwa tag˙na sejra tkompli t˙arisna f’dak kollu me˙tie© matul ˙ajjitna u fis-sema. Mela ejja nsarrfu dan g˙al aktar ©id materjali kif ukoll spiritwali.

Irridu nkomplu niççelebraw fi spirtu ta’ nsara ©enwini, rispettabli u responsabbli sabiex nuru aktar li l-kultura tal-festi hija ta’ siwi kbir fil-˙ajja Maltija u li tkattar l-g˙aqda fid-diversità.

Grazzi lil kul˙add g˙all-˙idma kollha kemm individwali kif ukoll kollettiva b’risq il-festa ta’ Santa Marija u l-festi kollha li niççelebraw ©ewwa l-Gudja.

F’ismi u f’isem il-Viçi Sindku s-Sur Romeo Baldacchino u f’isem il-Kunsilliera l-o˙ra kollha u l-˙addiema kollha tal-Kunsill nixtiequ l-Festa t-Tajba lil kul˙add.

A˙na lesti li nkomplu na˙dmu flimkien sabiex inkunu ta’ wens u sostenn me˙tie© sabiex il-festa tag˙na tkun ta’ siwi u ©id g˙al kul˙add. Nag˙tu kaΩ ukoll u nixtiequ ng˙inu kif me˙tie© lil dawk li g˙al xi ra©uni jew o˙ra ma jistg˙ux igawdu l-festa.

Nixtiqilkom ilkoll festa mimlija paçi, im˙abba u sliem, u li tag˙ti ©ie˙ kif jixraq lil Ommna Marija u lill-Gudjani kollha kull fejn jinsabu.

17

Santa Marija Festa 2017

Banda u Briju Santa Marija 2016

18

Santa Marija Festa 2017

19

Santa Marija Festa 2017

Programm tal-Festa 2017 Il-Ìimg˙a 4 ta’ Awwissu 2017 Get together g˙aΩ-Ωg˙aΩag˙ fil-bit˙a tal-KaΩin tas-Soçjetà Filarmonika La Stella b’muΩika u divertiment Is-Sibt 5 ta’ Awwissu 2017 Ikla ravjul tradizzjonali fil-bit˙a tal-KaΩin tas-Soçjetà Filarmonika La Stella Il-Ìimgha 11 ta’ Awwissu 2017 Wine & Pizza fil-bit˙a tal-KaΩin tas-Soçjetà Filarmonika La Stella Is-Sibt 12 ta’ Awwissu 2017 Fit-20:00 il-Banda La Stella tag˙ti bidu g˙al març brijuΩ li jibda minn quddiem il-KaΩin tas-Soçjetà Filarmonika La Stella u jil˙aq il-qofol tieg˙u fl-22:30 fil-pjazza tal-Gudja Il-Óadd 13 ta’ Awwissu 2017 Ikla majjal il-forn (suckling pig) fil-bit˙a tal-KaΩin tas-Soçjetà Filarmonika La Stella It-Tnejn 14 ta’ Awwissu 2017 Fit-20:00 març formali li jibda minn Triq Raymond Caruana u jispiçça quddiem il-KaΩin tas-Soçjetà Filarmonika La Stella. EΩatt wara jing˙ata bidu g˙al programm muΩikali fuq il-plançier mill-Banda La Stella ta˙t id-direzzjoni ta’ Mro Michael Pulis It-Tlieta 15 ta’ Awwissu 2017 Il-Banda La Stella tag˙ti bidu g˙all-març ta’ filg˙odu li jibda minn quddiem il-KaΩin tas-Soçjetà Filarmonika La Stella u jil˙aq il-qofol tieg˙u fin-12:30 fil-pjazza tal-Gudja

20

Santa Marija Festa 2017

Programm Strumentali Santa Marija 2017 Innu Santa Maria

Amante Attard

Concierto de Aranjuez

Joaquin Rodrigo

Ballet Egypten

Alexandre Luigini

Chi mi Frena in tal Momento

Gaetano Donnizetti

Clocks Cold Play Quadro per un Giglio

Bennardino Picone

Appollonia Nino Rota ​ Redetzky March

Johann Strauss

Innu Tielg˙a s-Sema​

Ìuzeppe Deidun

(Kantanta Sopran Sachelle Schembri)

Innu La Stella

Vincenzo Ciappara

Compere Cyrin Amri

21

Santa Marija Festa 2017

Convenience Corner

22

Santa Marija Festa 2017

Il-Parroçça ta’ Bir Miftu˙ tg˙addi minn Ωviluppi fl-1592 Joseph C Camilleri BA; DEAM; M.Ed (Pl & Mgt) Bejn l-1000 u 1400 wara Kristu Malta kienet maqsuma f’Ωew© parroççi.

Dawn kienu l-Katidral ta’ San Pawl tal-Imdina u l-Knisja ta’ San Lawrenz tal-Birgu. Meta wasal Malta l-Isqof De Mello fl-1436 sab li Malta kienet maqsuma f’g˙axar parroççi. Wa˙da minnhom kienet dik ta’ Bir Miftu˙. Óal Tarxien, Óal Farru©, Óal Luqa, Óal Safi, l-Imqabba, Óal Kirkop u l-Gudja kienu jifformaw din il-parroçça.

Skont il-kittieb Dun ÌuΩepp Micallef, il-parroçça ta’ Bir Miftu˙ kienet immexxija minn tmien kappillani bejn is-snin l-1436 u l-1592. Fis-sena 1436 in˙atar Dun Blasju. Dan mexxa l-parroçça g˙al tliet snin. Fl-1447 in˙atar Dun Ìulju (Pace) 42 sena. Dun Salv Ciangura sar kappillan fl-1489 u dam sakemm il-Kanonku Gonsalvu Cansciur ˙a postu fl-1504. Dun Ìakbu Bondin in˙atar fl-1522. Warajh kien hemm Dun Pancrazio Micallef, li kien Arçidjaknu, u ©ie ma˙tur fl-1539.

Dun Bartolomeo Mangion in˙atar fil-post ta’ kappillan ta’ Bir Miftu˙ fl-1575 u dam sakemm miet fit-23 ta’ Mejju 1592. Minfloku ˙a t-tmun tal-parroçça Dun Gaspare Griscti.

Meta miet Dun Bartolomeo Mangion, l-Isqof ta’ Malta Monsinjur Tumas Gargallo ˙are© digriet li bih ˙oloq Ωew© parroççi ©odda. Dawn kienu l-kommunitajiet ta’ Óal Tarxien u Óal Kirkop.

Il-parroçça ta’ Óal Kirkop kellha tinkludi wkoll il-kommunitajiet ta’ Óal Safi u l-Imqabba. Dan kien ifisser li l-parroçça ta’ Bir Miftu˙ issa kienet iffurmata biss mill-Gudja u Óal Luqa. Óal Farru© kienet qed tonqos min-numru ta’ nies u g˙alhekk kienet qed titlef l-importanza tag˙ha.

Il-pass tal-Isqof kien meqjus. F’dawk iΩ-Ωminijiet id-d˙ul tal-kappillani kien jiddependi mid-d˙ul tad-deçmi. Dun ÌuΩepp Micallef jispjega dawn id-deçmi billi kiteb: ‘Kien dritt antik ˙afna talkappillani li kull sena kull kap ta’ familja jag˙tihom tomna qam˙ u wiΩna qoton. F’kaΩ ta’ wie˙ed li kien ikollu xi bhejjem tar-raba’ kien irid jag˙ti wkoll tomna xg˙ir’.1 G˙alhekk, jekk l-Isqof Tumas Gargallo ˙are© id-digriet qabel, ji©ifieri waqt li l-kappillan Dun Bartolomeo Mangion kien g˙adu ˙aj, dan il-kappillan kien jipprotesta u dan kien çertament iqajjem inkwiet. G˙alhekk kif Dun Bartolomeo Mangion miet fit-23 ta’ Mejju 1592 l-Isqof ˙are© digriet u ˙oloq Ωew© parroççi ta’ Óal Tarxien u ta’ Óal Kirkop.

It-TarxiniΩi It-TarxiniΩi kienu joqog˙du xi sitt kilometri ’l bog˙od mill-knisja parrokkjali ta’ Bir Miftu˙.

G˙alhekk it-TarxiniΩi talbu biex Óal Tarxien, jew kif kien mag˙ruf ukoll b˙ala ir-ra˙al ta’ San Ìwann (Casalis San Giovanni) jinfired mill-parroçça ta’ Bir Miftu˙ u jsir parroçça. It-talba tag˙hom intlaqg˙et fi-29 ta’ Mejju 1592, ji©ifieri sitt ijiem wara l-mewt tal-Kappillan Dun Bartalomeo Mangion.

1

Dun ÌuΩepp Micallef, Óal Luqa, niesha u ©rajjietha, Malta, 1975, p. 15/16.

23

Santa Marija Festa 2017

Minkejja Óal Tarxien kellu diversi kappelli, skont Joseph A Farrugia kien hemm madwar 11-il kappella,2 il-kappella ta’ Marija Annunzjata kienet l-aqwa kappella. Farrugia jag˙tina tag˙rif fuq din il-kappella. Kellha altar, art biç-çangatura, pittura titulari, kienet marbuta mal-knisja parrokkjali ta’ Bir Miftu˙ u kellha wkoll Ωew© g˙elieqi b˙ala renta. Il-prokuratur tag˙ha kien Duminku Pace.

Billi kien hemm d˙ul ta’ flus Monsinjur Dusina ordna li jinxtraw ventaltar g˙all-artal ma©©ur u salib tal-metal u Ωew© gandlieri tal-injam g˙all-istess altar. Ordna wkoll li jinxteg˙el il-lampier ta’ quddiem l-artal ma©©ur kull nhar ta’ Sibt u Óadd kif ukoll fil-festi kmandati. Il-kappillan ta’ Óal Tarxien in˙atar Dun Bastjan Cuscusu.

Ta’ min jg˙id li Óal Tarxien fl-1575 kien hemm madwar 100 familja. Dan kien ifisser madwar 500 persuna. G˙al dak iΩ-Ωminijiet din il-figura kienet meqjusa b˙ala popolazzjoni sostanzjali.

Il-Koppin Óal Kirkop sar parroçça fl-istess data, ji©ifieri fid-29 ta’ Mejju 1592. F’dak iΩ-Ωminijiet Óal Kirkop kien mag˙ruf b˙ala Óal Percopo. F’dawn iΩ-Ωminijiet Óal Kirkop kien i˙addan fih madwar 90 familja ji©ifieri 450 persuna. Fit-8 ta’ Frar 1575 Monsinjur Pietro Dusina waqt iΩ-Ωjara pastorali sab li f’dan ir-ra˙al kien hemm tliet kappelli dawk ta’ San Leonardu, ta’ Santa Marija (l-Assunta) u ta’ Marija Annunzjata (il-Lunzjata). Ir-rapport ta’ Monsinjur Dusina ma tantx ta stampa sabi˙a lill-kappella ta’ San Leonardu. Hu jg˙id li sab il-kappella fi stat fqir. Ma kellhiex piΩijiet u renti iΩda kellha legat marbut ma’ biçça art fl-in˙awi Ta’ Bakkari. Permezz ta’ dan il-legat kienu jsiru Ωew© g˙asrien u jqaddsu quddiesa letta. Il-kappillan ta’ Óal Kirkop in˙atar Dun Carlo Taliana.

Problemi Bit-twelied ta’ dawn iΩ-Ωew© parroççi n˙olqu Ωew© problemi, wa˙da ta’ preçedenza, ˙a©a li ma kinetx tinteressa lill-parroçça ta’ Bir Miftu˙ u l-o˙ra r-reazzjoni tal-parruççjani tal-Imqabba u Óal Safi rigward il-parroçça l-©dida li sabu ru˙hom fiha. Din it-tieni kienet ta’ importanza kbira g˙all-parroçça ta’ Bir Miftu˙.

Sew missier l-istorja Ìian Fran©isk Abela fil-ktieb tieg˙u ‘L-Istorja ta’ Malta’. Kif ukoll l-Isqof Fra Tumas Gargallo fiΩ-Ωjara tieg˙u tal-1598 jitkellmu fuq id-dirtt tal-preçedenza jew anzjanità taΩΩew© parroççi. It-tnejn jaqblu li kien hemm ftehim bejn dawn iΩ-Ωew© parroççi Ωg˙aΩag˙ ta’ alternanza. Dan kien ifisser li darba parroçça tie˙u d-dritt fuq l-o˙ra u darba o˙ra jsir bil-maqlub.

Dan id-dritt kien ikun l-aktar manifest fil-purçissjoni ta’ San Girgor li kienet issir l-Erbg˙a fuq l-G˙id. Din il-purçissjoni kienet tibda mix-Xag˙ra ta’ Óal Tarxien (illum il-pjazza ta’ Ra˙al Ìdid) u tibqa’ sejra lejn il-knisja parrokkjali ta’ Óal Tarxien. Wara li l-kleru kien jid˙ol fil-knisja g˙al ftit talb il-mixja tkompli saΩ-Ûejtun. Hawn il-kleru kien jer©a’ jid˙ol fil-knisja parrokkjali taΩ-Ûejtun g˙al ftit talb u wara jkompli l-mixja sal-knisja ta’ San Girgor fl-istess ra˙al. F’din il-purçissjoni kull parroçça kienet tkun rappreΩentata mill-kleru, fratelli u parruççjani.

Joseph A. Farrugia, Rapport taΩ-Ûjara ta’ Mons Dusina f’Óal Tarxien (Casalis San Giovanni) li saret fit-8 ta’ Frar 1575, Tarxien, ˙ar©a speçjali tal-festa, 2016, G˙add 148.

2

24

Santa Marija Festa 2017

Ûew© kappillani g˙all-parroçça ta’ Bir Miftu˙ Meta l-Isqof Fra Tumas Gargallo ˙oloq il-parroçça ta’ Óal Kirkop da˙˙al fix-xena l-kommunitajiet tal-Imqabba u Óal Safi. IΩda l-Imqabbin u l-Óal Safin ma damux ma talbu lill-Awtoritajiet EkkleΩjastiçi biex jibqg˙u kif kienu qabel, ji©ifieri mag˙qudin mal-parroçça ta’ Bir Miftu˙. Irra©uni li taw kienet li huma ma xtaqux jinfirdu mill-antenati mejtin tag˙hom. Din ma kinetx il-vera ra©uni. In-nies tal-Imqabba u Óal Safi ˙asbu li issa kienu parroçça ©dida kellhom ja˙sbu f’knisja parrokkjali ©dida. Din, jekk kellha tinbena, kellha tkun barra Óal Safi u barra l-Imqabba.

L-Isqof kien jaf sewwa kemm kien diffiçli li jo˙loq parroçça ©dida minn parroçça o˙ra. Il-kappillan kien jag˙mel minn kollox biex iΩomm dan il-proçess. Kien hemm id-deçmi jew id-d˙ul tieg˙u fin-nofs, parroçça b’inqas parruççjani tfisser inqas deçmi. L-isqof ma xtaqx imur lura minn dak li kien ˙oloq. L-Isqof sab soluzzjoni. G˙alhekk l-Isqof Gargallo fl-24 ta’ Jannar 1593 ˙are© digriet li bih Dun Gaspare Griscti li kien issa kappillan ta’ Bir Miftu˙ u Dun Carlo Taliana li kien il-kappillan ta’ Óal Kirkop, jibdew iservu ta’ kappillan fil-knisja ta’ Bir Miftu˙. B’hekk l-Isqof Fra Tumas Gargallo ˙oloq sitwazzjoni unika, parroçça b’Ωew© kappillani. Dun ÌuΩepp Micallef kiteb hekk fil-ktieb tieg˙u ‘Óal Luqa, niesha u ©rajjietha’ (1975) iΩ-Ωew© kappillani... ikollhom çavetta tal-knisja, tat-tabernaklu, tal-fonti tal-Mag˙mudija u tas-sagristija’.3 Is-sitwazzjoni baqg˙et sas-sena 1598 meta l-Isqof Fra Tumas Gargallo ˙oloq Ωew© parroççi.

Il-parroçça ta’ Óal Kirkop inqasmet fi tlieta. Dan kien ifisser: (1) Il-komunità ta’ Óal Kirkop issa kien ser ikollha parroçça g˙aliha biss. (2) Il-parroçça ta’ Bir Miftu˙ ma kinetx ser tibqa’ b’Ωew© kappillani. Vapur b’Ωew© kaptani ma jimxix. Min jaf kemm problemi n˙olqu matul dawn il-˙ames snin bejn il-kappilani Dun Carlo Taliana u Dun Gaspare Griscti. (3) Il-komunità tal-Imqabba u dik ta’ Óal Safi kien ser ikollhom parroçça g˙alihom. Jekk kien hemm bΩonn ta’ knisja parrokkjali, din kellha ssir fuq art tar-ra˙al u mhux barra r-ra˙al.

Referenzi: Alfred Massa, Óal Tarxien u Óal Kirkop jag˙lqu 400 sena parroçça, L-Eku, nru 9-10, Mejju 1992.

Dun ÌuΩepp Micallef, Óal Luqa, niesha u ©rajjietha, Malta, 1975.

Joseph A. Farrugia, Rapport taΩ-Ûjara ta’ Mons Dusina f’Óal Tarxien jew ir-ra˙al ta’ San Ìwann li saret fit-8 ta’ Frar 1575, Tarxien, ˙ar©a speçjali tal-Festa, 2016.

3

Dun ÌuΩepp Micallef p 59.

Privat tat-tfal tas-sekondarja

Su©©ett Matematika Post 100 Triq Santa Marija Óal Tarxien Çempel 21436090 jew 79317436 Ikun hemm lezzjonijiet anke fix-xhur tas-sajf 25

Santa Marija Festa 2017

L-istatwi tal-Assunta u l-Patrijarka San ÌuΩepp fil-Misra˙ tal-Gudja Michel Mifsud L-istatwa ta’ Santa Marija – Wara l-kbir u msemmi terremot li kien se˙˙ fl-1755 u li bih t˙arrbtet sewwa LiΩbona il-belt ewlenija tal-Portugall, ©ara li f’Malta sar urugan millaktar qawwi u tal-biΩà, fost il-˙sara kbira li g˙amel, qaleb il-knisja tal-Mellie˙a u ta˙tha radam bosta nies li kienu marru jistkennu fiha.

Dan il-maltemp qala’ mill-pjazza tal-Gudja si©ra çentinarja tal-˙arrub li kienet imsemmija ˙afna mhux biss g˙all-qedem tag˙ha imma wkoll g˙all-˙xuna tal-g˙ageb li kellha.

Wara li g˙adda xi Ωmien fuq l-imsemmi maltemp flok fejn kienet il-˙arruba ©iet mtellg˙a xbieha tal-B.V. Assunta, bil-©bir li sar bejn in-nies tal-istess ra˙al, billi l-Madonna kienet ilha mag˙Ωulha minn Ωmien ilu b˙ala protettriçi tag˙hom.

Dina l-istatwa, barra milli hi mΩejna b’˙afna g˙ajdut me˙ud mis-sagra skrittura, l-Isqof Labini ΩΩejjinha wkoll b’40 jum indul©enza g˙al min jg˙id Salve Re©ina quddiemha.

Wie˙ed mill-Gudja li kien jismu Pietru Ûammit, billi kien devot ˙afna tal-Madonna, kien jixg˙elielha ta’ kull jum, u billi ried li wara mewtu jibqg˙u xeg˙luhielha wkoll, ˙alla biçça art Ωg˙ira li ti©i fl-in˙awi tar-ra˙al tieg˙u, imsejja˙ ta’ Gincja.

Dina l-art dejjem jie˙u ˙siebha l-Prokurataur tal-knisja Parrokkjali tal-Gudja. Din l-istatwa skolpita fil-©ebla m’g˙andniex data meta saret però nafu li saret bejn 1780 u 1807 dovut g˙all-fatt li l-Isqof Vincenzo Labini kien Isqof ta’ Malta f’dan il-perjodu.

L-Istatwa tal-Patrijarka San ÌuΩepp fil-Misra˙ tal-Gudja quddiem dik ta’ Marija Assunta Bernard Mallia, bin ÌuΩè, mill-Gudja telaq minn Malta u mar lejn il-Portugall meta kien g˙adu Ωag˙Ωug˙ sewwa. Wara xi Ωmien li g˙amel hemm, ©ie lura lejn Malta fl-1832 b’˙afna flus mieg˙u. Meta Bernard ra li t-tba˙˙ira li g˙amel, g˙amlitu g˙ani, ried li j˙alli xi tifkira tieg˙u

26

Santa Marija Festa 2017

lill-Gudja, art twelidu, g˙alhekk g˙amel statwa lill-Patrijarka San Ìuzepp b’turija ta’ qima kbira li kellu lejn l-imsemmi qaddis kif hekk jidher minn dina l-kitba ta˙t l-istatwa: “Dalla mia devozione di Bernardo Mallia”.

Dina l-istatwa, li qamet mitt skud, hi xog˙ol tal-iskultur Xandru Farru©ia, miΩ-Ûejtun (mag˙ruf Mastru Xandru). Ìiet mqieg˙da fejn hi llum fis-6 ta’ Ìunju 1834. Tbierket mill-ixje˙ qassis li kien hemm ir-ra˙al fiΩ-Ωmien li semmejna, minn Dun Ìwann Bonniçi, mill-Gudja. Dan il-qassis kien ©ie ma˙tur mill-Isqof ta’ Malta Dun Fran©isk Saver Caruana. Dina l-g˙aΩla saret min˙abba li l-Kappillan tal-Gudja ta’ dik il˙abta, Dun Salv Fenech, minn Óal Balzan, kellu g˙ajnejh ju©g˙uh u g˙alhekk ma setax iberikha hu. l-istatwa hi mΩejna b’kitba me˙uda mis-Sagra Skrittura.

Riçerka ta’ Michel Mifsud Niçeç u Statwi - ÌuΩe Gatt (1927) Il-Malti – Rivista tal-Akkademja tal-Malti – ˙ar©a LXXXI 2010 (Xog˙lijiet Mag˙Ωula ta’ ÌuΩè Gatt) – Óar©a Speçjali – Toni Cortis (2010)

Skala MuΩikali Skala MuΩikali huwa pro©ett kofinanzjat minn A©enzija Ûg˙aΩag˙ fejn l-g˙an prinçipali tieg˙u huwa li jo˙loq im˙abba u kuxjenza lejn il-muΩika fost persuni minn 8 snin ‘il fuq. Opportunità li tpo©©i g˙all-eΩamijiet u tiççertifika ru˙ek minn ABRSM fil-prattika tal-istrument APPLIKAZZJONI TINÌABAR MINGÓAND IS-SEGRETARJU TASSOÇ. FIL. “LA STELLA” – TRIQ IL-KBIRA, GUDJA – jew tg˙arrafna minn social networks jew sms jew ittra (tradizzjonali / email).

27

Santa Marija Festa 2017

It-Talba tal-Ave Marijiet lill-Madonna Kitba ta’ Joe Chetcuti Din id-devozzjoni antika fil-Knisja Kattolika tista’ tg˙id li bdiet filMedju Evu u kienu bdewa l-Fran©iskani. Sant’ Antnin ta’ Padova kien jirrakkomanda din il-prattika, infatti wa˙da Soru Benedittina, Santa Matilda (1241-1298) kellha rivelazzjoni privata mill-Ver©ni Marija fejn qaltilha li dawn it-tliet Ave Marijiet jonoraw it-Tliet persuni tat-Trinità Qaddisa: Il-Madonna qalet: L-ewwel Ave Marija ting˙ad ad unur ta’ Alla l-Missier illi tant g˙amel mieg˙i ˙wejje© kbar.

Tani s-setg˙a fis-sema u fuq l-art. Fil-punt tal-mewt jien nuΩa’ din is-setg˙a li tani Alla biex nirba˙ l-g˙edewwa ta’ ru˙i.

It-tieni Ave Marija ting˙ad ad unur tal-Iben t’Alla u ibni li mlieni bil-g˙erf tas-sema. Fil-punt tal-mewt jien nag˙tik minn dan l-g˙erf li jne˙˙ilek id-dubji, l-injoranza u l-iΩbalji.

It-tielet Ave Marija tkun ad unur ta’ Alla Spirtu s-Santu li mlieli ru˙i bil-˙lewwa, bil-˙niena u bl-im˙abba. Waqt il-punt tal-mewt jien inbiddel l-imrar ta’ min ikun se j˙alli lid-dinja bi ˙lewwa u konsolazzjoni tas-sema.

Santa Geltrude (1256-1301) ukoll kellha rivelazzjoni mill-Ver©ni Mbierka dwar it-tliet Ave Marijiet.

Qaltilha, “Lil dik ir-ru˙ li tipprattika bil-qalb id-devozzjoni tat-tliet Ave Marijiet jien inkun ˙dejha fil-punt tal-mewt u nimliha bil-konsolazzjoni tas-sema”. Mela l-prattika tar-reçita tat-tliet Ave Marijiet tassigura s-salvazzjoni u huwa sinjal çar ta’ predinstinazzjoni.

Il-qaddis, San Leonardu ta’ Portu Maurizju qal hekk: “Nirreçitaw it-tliet Ave Marijiet kemm filg˙odu kif ukoll filg˙axija. Filg˙odu sabiex il-Madonna tag˙tina grazzja illi ma nag˙mlux dnub matul il-jum; ta’ filg˙axija sabiex tag˙tina l-grazzja li ma nidinbux matul il-lejl”.

Qaddis ie˙or li xerred bil-kbir ir-reçita tat-tliet Ave Marijiet kien San Alfonz Liguori, Duttur talKnisja li g˙ex fl-1697-1787. Huwa kien jg˙id lill-©enituri sabiex idarru l-uliedhom jg˙idu tliet Ave Marijiet filg˙odu u filg˙axija. Dan San Alfonz kien i˙obb jg˙id: “Devot fidil tal-Madonna ma jintilifx, isalva Ωgur”. San Alfonz kien i˙obb jag˙ti b˙ala penitenza lil dawk li kienu jmorru jqerru g˙andu r-reçita tat-tliet Ave Marijiet u anke jirrakkomanda li wie˙ed ma g˙andux i˙alli barra tul il-bqija ta’ ˙ajtu l-prattika tat-tliet Ave Marijiet.

Il-qaddisa li semmejna qabel Santa Geltrude tg˙id li kellha rivelazzjoni mis-sema waqt li kienet qed tkanta l-Ave Marija fl-g˙odwa tal-festa tal-Lunzjata. Hija qalet li kienet rat il-Missier forma ta’ ra©el avvanzat fl-età, rat l-iben ta’ Alla (ra©el Ωag˙Ωug˙) u l-Ispirtu s-Santu (ta˙t forma ta’ ˙amiema) u minn dawn il-persuni ˙ar©u tliet ra©©i qawwija ta’ dawl u ppenetraw il-qalb tal-Ver©ni Mbierka. Wara dan Santa Geltrude semg˙et vuçi li qalet: “Wara l-qawwa u l-ommnipotenza tal-Missier, il-g˙eref tal-Iben ta’ Alla u l-˙niena tal-Ispirtu s-Santu, xejn ma jil˙aq il-qawwa, l-g˙erf u l-˙niena kbira tal-Ver©ni Marija”.

Il-Papa Benedittu XV ried ukoll ikattar din id-devozzjoni fost l-insara. Di©à kienet teΩisti

28

Santa Marija Festa 2017

l-Konfraternità tat-Tliet Ave Marijiet, imma dan il-Papa g˙o©bu jg˙olli l-Konfraternità u jag˙milha Arçikonfraternità. Il-Papa Benedittu ta wkoll bosta indulgenzi prezjuΩi lil din l-Arçikonfraternità u anke Papiet o˙ra li ©ew wara Benedittu XV Ωiedu l-indul©enzi. Il-Papa Ljun XIII Ωied l-indul©enza ta’ 200 jum kull darba li jing˙adu t-tliet Ave Marijiet u 300 jum lill-membri tal-Arçikonfraternità.

Il-Papa Ljun X ta l-Benedizzjoni Apostolika tieg˙u lil din l-G˙aqda.

Mela la nafu li l-Madonna stess talbet il-prattika ta’ din id-devozzjoni, l-ebda nisrani konvint mir-reli©jon tieg˙u kattolika ma g˙andu jonqos li jg˙id it-tliet Ave Marijiet g˙all-inqas darba kuljum, l-a˙jar f’darbtejn mal-qawmien u darba qabel l-irqad tal-lejl.

Id-devozzjoni tat-tliet Ave Marijiet itaffi l-inkwiet kbir li ©©ib mag˙ha l-mewt. Anzi skont irrivelazzjoni lil Santa Matilda nsibu miktub hekk; Filwaqt illi Matilda kienet qed titlob lil glorjuΩa Ver©ni Marija biex ikollha mewta tajba, ilMadonna dehritilha u qaltilha “Çertament ng˙inek waqt il-mewt. Imma jien nixtieq illi inti ma t˙allix barra it-tliet Ave Marijiet kuljum”.

Ejjew ilkoll kemm a˙na nag˙mlu fehma li ma g˙adna nonqsu qatt u qatt ma ng˙idu tliet Ave Marijiet. Jekk jista’ jkun ng˙iduhom darbtejn kuljum filg˙odu u filg˙axija, u taraw xi privile©©i kbar hemm marbuta ma’ din id-devozzjoni.

29

Santa Marija Festa 2017

30

Santa Marija Festa 2017

Minn tag˙rif dwar il-Parroçça tal-Gudja Lorenzo Zahra Nibda billi nsemmi l-Kleru li kien imexxi din il-parroçça fis-sena AD 1751.

Il-Kleru kien hekk: Kappillan; Dun Pawl Balzan Qassisin; Dun Amadeo Zammit Dun Lorenzo Balzan Dun Leonard Azzopardi Dun G. Barbara Dun G Grech Dun B. Abdilla Dun Tumas Zammit Dun Beninju Bonnici Dun Pietru Zammit Kjeriku miΩΩewwe© kien Pietru Farrugia Mill-Vista Pastorali AD 1751 Din il-parroçça kellha vista pastorali fis-sena AD 1751 li fiha jissemmew li ˙adu sehem Mons.

Gasper Gartin JUD, u Mons Vincenz Alfano. Il-vista bdiet bi proçessjoni waqt li l-Isqof kien milqug˙ b’akkumpanjament tal-kleru, fratellanzi u parruççani.

Mal-wasla fil-knisja saret quddiesa g˙all-erwie˙ tal-parruççani mejtin u wara b˙as-soltu saret spezzjoni ta’ kif jinΩammu is-sagramenti, billi ©ew eΩaminati l-artal ma©©ur u t-tabernaklu, ilfonti tal-mag˙mudija u Ω-Ωjut li jintuΩaw fil-©riΩmi. Jing˙ad li kollox kien miΩmum kif jixraq u li l-altar kellu l-˙ti©iet kollha.

Wara saret Ωjara fis-sagristija fejn fost tant affarijiet o˙ra jissemmew Ωew© kalçijiet. Hemm ilviΩitatur iltaqa’ mal-prokuraturi tal-fratellanzi fosthom ma’ Francesco Zammit u ma; Gregorio Galea li kienu jie˙du ˙sieb il-Fratellanza tar-RuΩarju.

Hawn jien innutajt li f’din il-visita tissemma’ ikona ta’ San Lawrenz im˙olija minn Dun Lawrenz Bartolo meta waqqaf ukoll legat ta’ 12-il skud, biex ta’ kull sena ssir çelebrazzjoni bil-vespri u quddiesa nhar l-10 ta’ Awwissu.

Nota dwar l-Altar Ma©©ur Jidher minn dokument tas-sena 1809 li Andrea u Marija Falzon mill-Gudja kienu ˙asbu biex isir skannell tal-ir˙am fl-artal ma©©ur fis-sena AD 1809.

Dan jidher minn att tan-nutar Troisi tal-10 ta’ Marzu 1809 fejn kienu ˙allew ©id biex dan seta’ jsir.

31

Santa Marija Festa 2017

Il-preparazzjoni g˙all-festa ta’ Santa Marija Joseph C Camilleri BA; DEAM; M.Ed (Pl & Mgt) Santa Marija hija festa ewlenija fil-gΩejjer Maltin. G˙an-nisrani Santa Marija jew it-Tlug˙ is-Sema ta’ Marija hi tifkira tas-sehem li tat Marija fil-Misteru tal-G˙id. Tant li ˙afna devoti ta’ Santa Marija jsej˙u din ilfesta b˙ala l-G˙id ta’ Marija. Hemm xi lokalitajiet sew f’Malta u sew f’G˙awdex li jsej˙u din il-festa b˙ala l-G˙id tal-Assunta.1 Il-festa timmarka jum importanti fid-dinja tal-biedja u ˙afna le©©endi twieldu madwar din il-festa. Il-preparazzjonijiet g˙all-festa ta’ Santa Marija jie˙du s-sura simili g˙all-festa titulari talir˙ula u belt o˙ra. Bid-differenza li minflok novena (disg˙at ijiem) b˙ala preparazzjoni hemm il-kwindiçina (˙mistax-il ©urnata) u Tridu. Fl-img˙oddi missirijietna kienu jippreparaw ru˙hom sewwa g˙al din il-festa. Kienu j˙ejju ru˙hom billi matul il-Kwindiçina jsumu u jΩidu t-talb lejn Omm Alla. Dawn il-˙mistax-il jum kien jissejja˙ r-Randan tal-Madonna jew inkella l-Kwindiçina.

Barra minn dawk fl-img˙oddi kien hemm preparazzjoni li kien jag˙mel il-poplu, sew in-nies li kienu jg˙ixu f’parroçça ddedikata lil Santa Marija u sew nies li kellhom devozzjoni lejn Omm Alla mtellg˙a s-Sema.

Matul il-Kwindiçina ssir quddiesa filg˙axija minn membru tal-kleru tal-parroçça jew kleru mistieden.2 Meta l-preparazzjoni tkun waslet fit-12-il jum tal-Kwindiçina jibda t-Tridu (tlett ijiem). Issa jibda t-talba tal-G˙asar mill-kleru u wara kurunella. Minflok il-priedka miç-çelebrat issir wa˙da minn membru tal-kleru mistieden. Ikun hemm il-kant tal-Antifona u çelebrazzjoni Ewkaristika. F’lejlet il-festa issir quddiesa mill-kapitlu. Fit-tmien tal-quddiesa jitkanta t-Te Deum ta’ g˙eluq il-Kwindiçina. Hawn lokalitajiet li din il-quddiesa hija mag˙rufa b˙ala l-quddiesa tat-Te Deum.3 F’xi parroççi jkunu hemm ukoll f’lejlet il-festa t-Transulazzjoni bir-relikwa. Din aktarx tibda minn xi kappella li tkun xi ftit passi mill-knisja parrokkjali. Meta l-purçissjoni bir-relikwa tasal il-knisja, jkun hemm il-kant tal-innu, kif ukoll l-antifona. Fl-a˙˙ar nett jitkanta l-G˙asar.

Fil-jum tal-festa jkun hemm quddiesa. Aktarx il-quddiesa ta’ dan il-jum hija mag˙rufa b˙ala ‘Messa in Solemnitate Sanctae Mariae Assumptae’. Filg˙axija jkun hemm il-kant solenni talG˙asar. Wara tibda to˙ro© il-purçissjoni. Il-festa tag˙laq bid-d˙ul tal-vara fejn titkanta l-‘Ave Maria’ u ting˙ata l-Barka Sagramentali.

Na˙seb li l-idjoma l-G˙id tal-Assunta hija aktar popolari f’G˙aqdex milli f’Malta.

Fl-2008 dawn il-qassisin waqt il-Kwindiçina fil-Katidral tal-Assunta fiç-Çittadella - Mons Nikol Ì. Cauchi, Dun Pawl Scibberras (3 darbiet), Patri Michael Camilleri (3 darbiet), mill-Arçipriet Mons ÌuΩepp Attard (darba), Patri Martin Coleiro (3 darbiet). Waqt it-Tridu kleru involvut kienu l-Arçisqof Mons Ì Mercieca, Mons A Micallef, Mons G B Gauci li hu Vigarju Ìenerali u Arçidjaknu tal-Kapitlu.

3

Wa˙da minn dawn il-parroççi hija dik ta’ Marija Annunzjata ta’ Óal Tarxien.

1 2

32

Santa Marija Festa 2017

Preparazzjonijiet o˙ra Fil-lejl ta’ bejn l-14 u l-15 t’Awwissu, missirijietna kienu jag˙mlu wkoll l-ViΩti tas-Seba’ Santa Marijiet. Dawn il-viΩti kienu simili mas-seba’ viΩti li jsiru fil-lejl ta’ bejn Óamis ix-Xirka u l-Ìimg˙a l-Kbira. Dawn il-viΩti tal-Ìimg˙a Mqaddsa jissej˙u l-ViΩti tas-Seba’ Knejjes. Min-na˙a l-o˙ra, il-viΩti f’lejlet Santa Marija kienu jsiru biex juru lil kul˙add li Marija ssie˙bet bis-s˙i˙ fil-misteru tal-G˙id ta’ Kristu. MaΩ-Ωmien in˙olqot l-idjoma ‘Is-Seba’ Santa Marijiet’. Ma na˙sibx li kien hemm knejjes indikati fejn wie˙ed setg˙a jΩur. Barra minn kien hemm kappelli ddedikati lil Santa Marija li matul il-lejl ta’ bejn l-14 u l-15 t’Awwissu kienu jkunu miftu˙in.4 Skont l-istudjuΩ tal-folklor TarxiniΩ il-Kav. Rafel Bonnici Calì, l-kappella ta’ Santa Marija mag˙rufa fost it-TarxiniΩi b˙ala Santa Marija tar-Rokna (jew reken a ala TarxiniΩa) kienet tibqa’ miftu˙a sa tard billejl biex isiru dawn il-viΩti. Dejjem skont Bonnici Calì wara li kienu jΩuru l-kappella kul˙add kien jispiçça fuq l-g˙an li kien hemm bejn it-toroq ta’ Santa Marija, Sant’ Anna u Santu Rokku.

Il-poplu Malti jimxi minn knisja g˙all-o˙ra. Fuq quddiem kien ikun hemm l-ir©iel u fuq wara n-nisa bit-tfal. Xi subien li jkunu g˙alqu çertu età jkunu j˙allu ç-çorma tan-nisa u jmorru malir©iel, biex juru li huma ma baqg˙ux tfal aktar. Bejn knisja u o˙ra kienu jg˙idu r-RuΩarju.5 Skont l-Kav. Rafel Bonnici Calì t-TarxiniΩi kienu jin©abru flimkien kif tinΩel ix-xemx biex jag˙mlu dawn il-viΩti. Il-mixja kienet tibda mill-kappella ta’ Santa Marija li tinsab biswit wara l-bjut u wara kienu jg˙addu Ω-Ûejtun g˙all-kappella ta’Santa Marija u wara g˙al Óal G˙axaq sewwa sew g˙all-Knisja parrokkjali. Minn Óal G˙axaq kienu jmorru l-Gudja u wara g˙all-Imqabba u l-Qrendi. Minn hemm kienu jduru g˙al Óal Qormi fejn kienu jispiççaw l-viΩti.

Mal-wasal tal-karozza l-poplu devot ta’ Marija beda juΩa l-karozza biex iΩur seba’ knejjes parroççi ddedikati lil Marija Assunta. Il-familji jo˙or©u g˙all-˙abta tas-sitta. Kienu jduru seba’ knejjes parrokkjali, wa˙da wara wa˙da. Fit-triq kienu jg˙idu r-RuΩarju. Kienu aktarx jispiççaw il-Mosta fejn kienu joqog˙du g˙all-ispettaklu tal-log˙ob tan-nar.

Referenzi: Anon, Il-Kwindiçina ta’ Santa Marija, Festa Santa Marija 2008, Soçjetà Filarmonika Leone Victoria, G˙awdex, p 58-61 Apap J.P. L-Assunta - Parroççi f’Malta f’Ìie˙ha, Festa Santa Marija 2008, Soçjetà Filarmonika Leone Victoria, G˙awdex, p 72.

Il-Knejjes ewlenin iddedikati lil Santa Marija, fil-preΩenti huma l-knejjes parrokkjali ta’ Ó’Attard, Birkirkara, Gudja, Óad-Dingli, Óal G˙axaq, l-Im©arr, l-Imqabba, tal-Mosta u tal-Qrendi f’Malta. F’G˙awdex hemm il-Katidral u taΩ-Ûebbu©. Wie˙ed ma jistax i˙alli barra s-Santwarju Ta’ Pinu li jinsab tefa’ ta’ ©ebla mill-G˙arb li hi ddedikat lil Santa Marija.

5

Dawn hu xi kappelli ddedikati lil Santa Marija li fl-img˙oddi missirijietna setg˙u jΩuru f’lejlet Santa Marija - Óal Balzan, il-G˙arg˙ur (Ta’ Ûellieqa u ta’ Bernada), Óal Lija (Tal-Bellieg˙a u Ta’ G˙adir il-Bordi jew tal-Mirakli), Óal Qormi (Tal-Blat jew tal-Wied) u tal-Ólas), Óamrun (Tas-Samra jew ta’ Atocha), ir-Rabat (Ta’ Doni jew Ta’ Duna), is-Si©©iewi (Óax-Xluq), Óal Tarxien (Ta’ Rokna), ÓaΩ-Ûebbu© (Ta’ Mamo), iΩ-Ûejtun (Ta’ Óal Tmin) u Ω-Ûurrieq (Bubaqra).

4

33

Santa Marija Festa 2017

34

Santa Marija Festa 2017

75 sena minn Operation Pedestal, il-Konvoj ta’ Santa Marija F’nofs is-sena 1942, il-gwerra kienet sejra ˙aΩin g˙all-Alleati. Matul l-ewwel sitt xhur, id-dg˙ajjes, vapuri u ajruplani naqsu bi 3,250,000 tunnellata fl-Atlantiku (fjuwil medju kien ta’ 7,000 tunnellata).

Il-Ìeneral ÌermaniΩ Johannes Erwin Eugen Rommel ikkapparra l-Afrika ta’ Fuq, b’theddida g˙all-Kanal ta’ Suez, iΩda waqaf 35 mil ‘l bog˙od minn Lixandra (l-E©ittu) min˙abba nuqqas ta’ provvisti.

Il-magna tal-gwerra Nazzista la˙qet Stalingrad, bi pjanijiet biex tmexxi l-KawkaΩu. L-Alleati kellhom Ìibiltà, Malta u l-E©ittu. Minn na˙a o˙ra l-Assi kkontrollaw lil Franza, l-Italja, il-Jugoslavja, il-Greçja, u ˙afna mill-Afrika ta’ Fuq. Xi ftit pajjiΩi kienu baqg˙u newtrali (itTurkija), jew pro-assi (Spanja).

L-ajruporti strate©içi ta’ Malta kienu essenzjali biex iΩommu l-Mediterran, iΩda l-ikel u Ω-Ωejt kellhom jg˙addu mill-bombi talAssi ÌermaniΩi u Taljani. Il-250,000 difensur Malti u l-20,000 IngliΩ Il-Ìeneral ÌermaniΩ kienu jiddependu fuq ikel u Ωejt importat. F’Settembru tal-1941, 8 Johannes Erwin Eugen Rommel minn 9 bastimenti merkantili waslu Malta u ©abu 85,000 tunnellata ta’ provvisti. Madanakollu, iktar tard, l-konvoj ta’ Frar 1942 ta’ 3 vapuri minn Lixandra ma rnexxiex; l-ebda provvista ma waslet f’Malta.

Il-konvoj ta’ Marzu 1942 kien jikkonsisti minn 3 vapuri talmerkanzija flimkien ma’ Navy Oiler, akkumpanjat minn 4 Cruisers u 16il Destroyer, filwaqt li Cruiser ie˙or ˙are© minn Malta biex jiltaqa’ mag˙hom. Din l-iskorta rnexxielha ΩΩomm battaljun Taljan li kellu 9 kanuni ta’ 15-il pulzier, 3 vapuri, u 10 Destroyers ‘il bog˙od millkonvoj, iΩda dan il-konvoj xorta wa˙da kien baqag˙lu j˙abbat wiççu mal-bombi ÌermaniΩi qrib Malta. Wie˙ed mill-vapuri kien g˙ereq 20 mil ‘l barra minn Malta.

Tra©itt tal-Ìeneral ÌermaniΩ Johannes Erwin Eugen Rommel Il-vapur bil-provvisti taΩ-Ωejt g˙ereq biss 8 mili ‘l barra minn Malta. IΩ-Ωew© bastimenti l-o˙ra ©arrbu ˙sarat estensivi u parti Ωg˙ira biss minnhom la˙qet int˙attet qabel g˙erqu.

SS Ohio u SS Kentucky Il-Gran Brittanja ma kellha l-ebda tanker li kellu l-kapaçità jil˙aq 16-il knot, u g˙alhekk il-President Franklin Delano Roosevelt g˙adda lill-SS Kentucky u SS Ohio g˙all-uΩu tal-Gran Brittanja sabiex

35

Santa Marija Festa 2017

jg˙inu fil-provvista ta’ Malta.

It-tanker SS Ohio ©ie varat fl-20 ta’ April 1940 ©ewwa Sun Shipbuilding Yard f’Chester, Pennsylvania g˙al Texas Oil Company (illum Texaco). L-SS Ohio kien inbena b’antiçipazzjoni g˙all-gwerra u fiddawl ta’ konversazzjonijiet mhux uffiçjali bejn il-militar Amerikan u l-kumpanija taΩ-Ωejt. G˙alhekk kien l-akbar tanker mibni dak iΩ-Ωmien. Kellu piΩ ta’ 9,263 tunnellata, 485 piedi twil, u flimkien mal-vapuri, Oklahoma, Kentucky, Colorado, Montana, Georgia, Delaware, Indiana kellhom 170,000 barmil Ωejt. B’9,000 horsepower u turbini Westinghouse, dan il-bastiment kien stmat li jtella’ 16-il knot, iΩda fil-ba˙ar l-SS Ohio kien ppruvat li la˙˙aq 19-il knot. Il-konvoj ta’ Ìunju 1942 bag˙at 6 vapuri inkluΩ SS Kentucky, skortati minn battleship, 2 aircraft carriers u 4 cruisers minn Ìibiltà.

Fl-istess ˙in, 11-il vapur merkantili skortati minn 8 cruisers u 40 o˙ra kienu mexjin lejn il-punent minn Lixandra.

Il-bastimenti prinçipali rtiraw qabel il-kanal dejjaq bejn Sqallija u l-Afrika, u ˙allew lill-aircraft carrier HMS Cairo u 13-il skorta. Ir-riΩultat kien 6 bastimenti merkantili mitlufa, 3 bil-˙sara, 7 daru lura lejn Lixandra u Ωew© bastimenti tal-provvista irnexxielhom jaslu f’Malta.

Il-British Navy irre©istrat 5 cruisers li sofrew ˙sarat u 4 destroyers mg˙errqa b’konsegwenza li la Ωejt u anqas ilfjuwil ma wasal fid-destinazzjoni.

Il-perkors tal-Konvoj – Operation Pedestall u l-attakki li ©arrab

Operation Pedestal f’Awwissu 1942 kien l-isforz finali biex jipprovdi lil Malta il-˙ti©ijiet baΩiçi qabel ma’ din ti©i sfurzata ççedi u taqa’ ta˙t il-poteri tal-Assi.

Il-Konvoj Komplut

Ósarat sa Malta

14-il Vapuri tal-merkanzija: Almeria Lykes (C3, 9 vapuri tal-merkanzija mg˙errqa US), Brisbane Star, Clan Ferguson, Decaulion, 3 bi ˙sarat Empire Hope, Dorset, Glenorchy, Melbourne Star, Ohio, Port Chalmers, Rochester Castle, Santa Elisa (C2, US), Waimarama, Wairangi 2 Battleships: Nelson, Rodney

Daru lura kif kien ippjanat

4 Aircraft Carriers: Victorious, Indomitable, Eagle, 2 Aircraft Carriers mg˙errqa, 1 bil-˙sara, 1 Furious daret lura kif ippjanat 7 Cruisers: Phoebe, Sirius, Charybdis, Nigeria, 2 Cruisers mg˙errqa, 2 ©arrbu ˙sarat Kenya, Manchester, Cairo 33 Destroyers

1 Destroyer mg˙erraq, 4 bil-˙sara

2 Tugs, 4 Corvettes u 7 Minesweepers telqu minn Malta jiltaqg˙u mal-konvoj

36

Santa Marija Festa 2017

Djarju tat-tba˙˙ir fil-Mediterran tal-Konvoj ta’ Santa Marija Mit-2 sat-3 ta’ Awwissu - Il-konvoj isalpa matul il-lejl mill-Ingilterra Mill-10 sal-11 Awwissu - Matul il-lejl il-konvoj g˙adda minn Ìibiltà fi çpar kbir li g˙en sabiex jin˙eba 11 ta’ Awwissu - 4 torpidows mill-uboat U-73 ÌermaniΩa g˙errqu lill-Carrier Eagle, 260 ir©iel mitlufa filwaqt li ntilfu l-ajruplani tag˙ha kollha g˙ajr 4. L-Aircraft Carrier Furious jibg˙at 36 ajruplan g˙al Malta, kollox jimxi skont il-pjan. Destroyer jirnexxilu jg˙arraq submarine Taljan.

40 Bomber ÌermaniΩi jattakkaw il-konvoj.

12 ta’ Awwissu - 20 Junker 88s jattakkaw il-konvoj; attakki ta˙t ilba˙ar. 100 attakk minn ajruplani ÌermaniΩi u Taljani. Torpidow tg˙arraq lil Deucalion. Il-Carrier Victorious milqut minn torpidow. Issottomarini Taljani jattakkaw b’depth charges. 30 Attakk minn Junker 87s. Il-Carrier Indomitable milquta tliet darbiet. Il-Foresight i©©arfet mit-torpidows tal-ajru u g˙erqet. IlCruisers Kajr u Ni©erja milquta minn sottomarini Taljani. Il-Cruiser Kajr ©ie abbandunat. Il-Cruiser Ni©erja ter©a’ lura f’Ìibiltà. L-SS Ohio attakkat b’torpidows minn sottomarini Taljan

13 ta’ Awwissu – Attakki mill-ajru jisplodu lill-vapur tal-merkanzija Waimarama

iu tie˙u n-nar. Jirnexxielha tla˙˙aq 13-il knot u wara ©iet msewwija fuq il-ba˙ar. Attakk ie˙or minn 20 Junkers 88s. Gunners minn fuq Almeria jolqtu 2 ajruplani. L-Empire Hope ibbumbardjata u ˙adet in-nar tant li l-istess skorta tag˙ha g˙arrqitha wara li abbundawha. Il-Clan Ferguson jintlaqat u jisplodi.

Is-sottomarin Taljan isalva 53 ba˙ri minn fuq ilFerguson. Il-Brisbane Star titfarrak mit-torpidows talajru. Il-Cruiser Kenja ©©arrab ˙sara mit-torpidows mis-sottomarini Taljani.

SS Ohio protetta minn Ωew© Destroyers HMS PENN (xellug) u HMS LEDBURY (lemin)

13 ta ‘Awwissu – Il-konvoj jg˙addi mill-kampijiet imminati bejn l-Afrika u Sqallija madwar nofsillejl.

8 sottomarini jag˙mlu 15-il attakk bit-torpidows.

Il-Cruiser Manchester milqut u sa filg˙axija jeg˙req. Is-Santa Elisa (l-Istati Uniti) milquta mittorpidows, il-vapur kollu ˙a n-nar u abbandunat.

L-Almeria Lykes (US) tintlaqat mit-torpidows u teg˙req immedjatament. Il-Wairangi u l-Glenorchy

37

Santa Marija Festa 2017

jittaqqbu u jie˙du n-nar. L-ekwipa©© kollu ta’ Glenorchy imut. Ir-Rochester Castle tintlaqat mit-torpidows iΩda tibqa’ g˙addejja. Fighters minn Malta attakkati mill-istess konvoj min˙abba l-komunikazzjonijiet ˙Ωiena u t-ta˙wid tal-mument. 12 Junkers 88s jattakkaw mill-©did. IlWaimarana tie˙u n-nar fuq il-gverta u tisplodi; imutu 80 minn 107 ekwipa©©. Jibda n-nirien fuq il-Melbourne Star. 60 attakk tal-bombi stuka, jiffokaw fuq l-SS Ohio. Junkers 88 ji©©arraf fuq l-SS Ohio. L-SS Ohio jevita mini u torpidows. 2 bombi jg˙olluha u jaqtg˙uha barra mill-ilma; jinfaqg˙u l-boilers u fil-10:50 tieqaf. Dorset immobilizzat wara 3 inçidenti, kamra tal-magna mg˙arrqa, il-gass octane jie˙u n-nar u ©iet abbandunata. 12-il attakk mit-Taljani bit-torpidows.

Bombi fil-qrib ja˙arqu l-kamra tal-magna tal-Cruiser Kenja. Fighters minn Malta jipprovdu xi kopertura mill-ajru. Ir-Rochester Castle jil˙aq il-Port il-Kbir fil-Belt Valetta fis-18:00. Junkers 88 jattakkaw l-SS Ohio li kwaΩi nqassmet f’Ωew© partijiet. Id-destroyers jippruvaw jirmonkawha iΩda l-SS Ohio jmur lura.

Brisbane Star jid˙ol il-Port il-Kbir

SS Ohio jasal fil-Port il-Kbir 9:30 AM

14 ta’ Awwissu – Il-Brisbane Star tasal Malta.

Frederick Larsen u Francis Dales, mill-Akkademja tal-Ba˙ar Merkantili tal-Istati Uniti, membri tal-ekwipa©© ta’ Santa Elisa kienu voluntiera li skortaw l-irmonk tal-SS Ohio. Il-piΩ tal-SS Ohio baqa’ jaqta il-˙bula. Attakki kostanti mill-ajru minn 20 bomber. Bombi jeqirdu t-tmun u jag˙mel toqba fil-poppa tal-SS Ohio; tinfeta˙ ukoll il-gverta. L-SS Ohio ti©i mi©buda b’suççess minn Ωew© destroyers.

15 ta’ Awwissu – L-SS Ohio jasal fil-Port il-Kbir g˙all-˙abta tad-9:30 qalb il-folol ta’ Maltin. Ìewwa Malta l-konvoj jibqa’ mfakkar b˙ala IlKonvoj ta ‘Santa Marija min˙abba li wasal fil-jum SS Ohio jasal fil-Port il-Kbir 9:30 AM- tfal u Ωg˙aΩag˙ ta’ Santa Marija. isellmu u jxejjru bnadar lejn it-tanker u l-ekkwipa©©

38

Santa Marija Festa 2017

17 ta’ Awwissu - Il-Ìermanja tirrapporta li t-tankers kollha f’konvoj Mediterranju riçenti ©ew mitlufa u anqas wie˙ed mit-trasporti ma la˙aq id-destinazzjoni tieg˙u.

F’Awwissu tal-1942, 35% tal-konvojs tal-Assi ma rnexxilhomx jaslu l-Afrika ta’ Fuq. F’Settembru 1942, il-forzi Alleati g˙erqu 100,000 tunnellata ta’ tba˙˙ir tal-Assi, inkluΩ 24,000 tunnellata ta’ fjuwil destinat g˙al Rommel. Dan ˙allieh iddisprat g˙all-provvisti matul l-attakk tieg˙u f’El Alamein fis-26 ta’ Ottubru, 1942.

Wara dawn is-snin kollha sa fl-2011 ©ie varat pro©ett bejn g˙addasa Maltin u IngliΩi li jismu Project Pedestal. Dan il-pro©ett jinvolvi tim ta’ g˙addasa tekniçi mir-Renju Unit u minn Malta li ftehmu biex jillokalizzaw, jg˙oddsu u jiddokumentaw il-fdalijiet ta’ bastimenti tal-armati u bastimenti merkantili mitlufa waqt avveniment kruçjali tat-Tieni Gwerra Dinjija - Operazzjoni Pedestal jew kif inhu mag˙ruf mal-Maltin Il-Konvoj ta’ Santa Marija. Is-sit elettroniku tag˙hom huwa dan www.iantd.uk.com.

Referenzi u sors : World War II today http://ww2today.com/ American Merchant Marine at War Royan Navy in Malta Operation Pedestal Convoy to Malta August 11-15 1942 - Dr Malcolm Llewellyn-Jones Historian, Naval Historical Branch

39

Santa Marija Festa 2017

40