Franciscanen.nl, nr. 4, juli/augustus 2009

franciscanen .nl 4 minderbroeders franciscanen

4

Viering achtste eeuwfeest

6

Broederlijke dienstbaarheid

8

De echo van het eigen gelijk

jaargang 4 • juli/augus tus 20 0 9

vooraf

minderbroeders franciscanen

Geloofd, jij zuster dood Op 4 juni overleed in Leiden Eugène Plouvier, oud-hoofdredacteur van ‘Frappant’, de voorloper van ‘Franciscanen.nl’. Van 1994 tot 2004 zat hij in de redactie van het blad, de laatste twee jaar als hoofdredacteur.

Franciscanen.nl is het tweemaan­

Hij werkte er graag aan mee. Het gaf hem de mogelijkheid

delijkse contactblad van de minder­

om anderen te laten delen in zijn inspiratie door Franciscus

broeders franciscanen in Nederland.

Het heeft tot doel een breed publiek

en Clara. Joop Sierat, die lange tijd met hem in de redactie

op de hoogte te brengen van het

van het franciscaanse tijdschrift zat, herdenkt hem.

franciscaanse denken en doen.

Abonnement: Gratis aan te vragen via tel.: 030 2324080 en e-mail: provincialaat@franciscanen.nl.

Vrijwillige bijdragen ter bestrijding van de onkosten zijn welkom op postbanknummer 10.33.896 t.n.v. ‘minderbroeders Utrecht’.

Redactie: Ton Peters ofm (hoofdredacteur) Peter van Zoest (eindredacteur) Ger Marcellis (redactiesecretaris)

“Eugène schreef voor Frappant ‘binnenkantverhalen’ over hoe zijn medebroeders en -zusters God en hun franciscaanse wortels beleefden in het dagelijks leven. Dit laatste verhaal laat hij mij verwoorden, want spreken kon hij nauwelijks meer toen ik hem enkele dagen voor zijn dood bezocht. ‘Het zal niet lang meer duren’, weet hij nog uit te brengen. ‘Ik wacht in alle vertrouwen op zuster dood’. Ik maak van de losse, moeilijk gevormde woorden enkele zinnen: ‘Ik ben vooral heel erg dankbaar om alles wat me is gegeven. Met een gerust hart neem ik afscheid van het leven.

Ik weet dan wel niet wat me te wachten staat, maar ik vertrouw helemaal op God, die me nooit in de steek heeft gelaten. Hij zal me met open armen verwelkomen. Er waren soms ook dieptepunten, maar altijd heb ik die vaste grond gevoeld en ervaren, de hand van mijn Vader die me in alles beschermt en me nooit laat vallen.’ Eugène knikt als teken van instemming dat ik het heb verwoord zoals hij bedoelt. Hij geeft zelf de titel aan zijn laatste binnenkantverhaal: ‘Geloofd, jij zuster dood!

Want ik verwelkom zuster dood. Ik ben klaar voor haar. Het is goed zo.’”

Sjoerd Hertog, Maarten Lemmers ofm, Joop Sierat.

Ontwerp en drukwerk: ART= ontwerp- en reclameburo

Woorden van Franciscus

www.art-is.nl Contact: Franciscanen.nl, Postbus 13009, 3507 LA Utrecht, tel.: 030 2324080, e-mail: redactie@franciscanen.nl, website: www.franciscanen.nl.

Foto omslag: Beeld van Franciscus bij hotel Domus Pacis in Santa Maria Degli Angeli, ­Assisi. (pagina 9) ISSN 1871-7217 - TNT reg.nr. 135658

Detail fresco, Assisi.

Jij, verheven God, jij die alleen goed bent, wij geven je terug alle eer en roem, alle dank en zegen, al het goede. Zo zij het.

2

Minderbroeders toen en nu

In 1462 stichtten de franciscanen in Amsterdam een nieuw klooster.

Er bestond nogal wat weerstand tegen de komst van de minderbroeders, omdat er al veel religieuze gemeenschappen in de stad gevestigd waren.

Het klooster heeft 116 jaar bestaan. Ten tijde van de reformatie ging het ten onder en werden de broeders de stad uitgejaagd. Maar enkelen keerden terug, de illegaliteit in. Zo is er lang in het geheim zielzorg uitgeoefend.

Jodenbreestraat.

Franciscanen in Amsterdam In de loop der jaren werd de katholieke ­godsdienst oogluikend toegestaan en kwamen er in Amsterdam overal schuilkerken, waar­ onder de Mozes en Aäron, en ‘t Boompje (op de plaats waar nu V&D in de Kalverstraat is), die door de franciscanen werden bediend.

De Mozes en Aäronkerk dankte zijn naam aan de gevel­stenen van Mozes en Aäron op de twee pakhuizen waarachter de schuilkerk gebouwd werd. In de negentiende eeuw verrees de huidige kerk.

Mozeshuis De Mozes en Aäron dreigde in de jaren dertig van de vorige eeuw gesloopt te worden vanwege teruglopend kerkbezoek, maar toen het tij enkele decennia later keerde, waren de sloopplannen van de baan. Wel werd begin jaren zeventig de pastorie gesloopt; dit vanwege de aanleg van de IJtunnel. Aan de andere kant van de kerk verscheen een nieuw gebouw: het Mozeshuis. Daar nam het Bedrijfsapostolaat zijn intrek. In het kader van het pastorale plan voor de binnenstad werd aan ‘de Mozes’ het vormingswerk en de zogenaamde ‘theater­ liturgie’ toevertrouwd. Internationaal kreeg de Mozeskerk bekendheid als ‘theehuis’.

Langzaam groeiden communiteit en vormings­ huis uit elkaar. Het ‘Mozeshuis’ werd een

zelfstandig vormingscentrum met een eigen ingang aan het Waterlooplein. De communiteit kreeg als adres de Jodenbreestraat.

De broeders die er thans wonen verrichten diverse werkzaamheden binnen het pastoraat in Amsterdam. Ook de franciscaanse vorming van jonge broeders heeft hier een plaats.

La Verna De schuilkerk ‘Het Boompje’ verhuisde van de Kalverstraat naar de Admiraal de Ruyterweg in Amsterdam West en werd een zelfstandige parochiekerk, waar de franciscanen tot in de jaren zeventig actief waren. De Amsterdamse stadsuitbreiding - richting West - leidde tot de oprichting van een nieuwe parochie en een als kloostertje gebouwde pastorie aan de Robert Scottstraat. Bij het verlaten van dit pand, betrok de communiteit een huis van de broeders van Saint Louis aan de Derkinderenstraat. Daar is nu ‘La Verna’ gevestigd, het franciscaans centrum voor spirituele ontwikkeling. Het maakt dankbaar gebruik van de gastvrijheid van de communiteit en dat niet alleen omdat één van de broeders directeur is van het centrum.

Waterlooplein.

Frans Gerritsma ofm

Derkinderenstraat.

3

ter zake

Viering achtste eeuwfeest ‘ De Nederlandse franciscanen hebben op 16 april in de Mozes- en Aäronkerk te Amsterdam gevierd dat Franciscus achthonderd jaar geleden van de paus erkenning kreeg voor zijn eerste ‘Regel van de minderbroeders’. Voor zo’n 150 aanwezigen hield Gerard Pieter Freeman, directeur van het Franciscaans Studiecentrum in de ochtend een inleiding over de regel. ‘s Middags las Henk van Ulsen de definitieve tekst van de regel, omlijst met orgelspel door Jan Verschuren. De dag werd besloten met een vesperdienst.

Gerard Pieter Freeman.

4

In zijn openingswoord maakte de provinciaal van de ­franciscanen, Jan van den Eijnden, gewag van de terug­ houdendheid die er had bestaan om dit feest te vieren.

Velen zijn eerder geraakt door Franciscus dan door zijn regel.

“Maar”, aldus de provinciaal, “we hebben ons over alle aarz­e­ lingen heen gezet. Want, hoe dan ook, het is achthonderd jaar geleden dat Franciscus zijn levensvorm publiek heeft gemaakt en zo geregeld, dat anderen er aan konden gaan meedoen.

Met andere woorden: dat het een levensvorm in de kerk werd.

Het is achthonderd jaar geleden dat Franciscus door naar de paus te gaan zijn levensvorm als het ware boven zichzelf heeft uitgetild, van zichzelf los heeft gemaakt, door die te ­verankeren in het evangelie van Jezus Christus en in de kerk die op dit evangelie gegrondvest is. Aan deze stap van Franciscus hebben wij het te danken dat wij hier nu ons franciscaanse leven kunnen vieren, want dankzij deze stap heeft Franciscus zijn levenswijze gemaakt tot iets wat een langere adem kon hebben dan zijn eigen, korte, leven. Door zijn levensvorm te regelen heeft Franciscus deze duurzaamheid gegeven. En wat voor een duurzaamheid. Het duurt nu al achthonderd jaar.”

Dat laatste geeft hoop, zo hield de provinciaal zijn gehoor voor.

“En die hebben wij ook nodig om vandaag te kunnen vieren.

‘Regel van de minderbroeders’ Want wij vieren vandaag ook een beetje tegen de feitelijkheid in. Hoewel wij hier met velen zijn, valt het niet te ontkennen­ dat het aantal broeders en zusters in alle franciscaanse ­geledingen, niet alleen in Nederland, maar wereldwijd, afneemt. Maar als de kracht van de franciscaanse levensvorm het al achthonderd jaar volgehouden heeft, waarom zou die het dan niet blijven volhouden?”

Vaardige kok Gerard Pieter Freeman benadrukte in zijn inleiding dat het Franciscus in de eerste plaats te doen was om het evangelie in praktijk te brengen. “Franciscus’ ontdekking dat hij moest leven ‘volgens het model van het heilig evangelie’ vieren we vandaag”, zei Freeman. “Franciscus en zijn broeders beschouwen het evangelie als een doeboek. Franciscus schrijft dat de Allerhoogste hem het evangelisch model zelf geopenbaard heeft. Die openbaring behelsde niet iets nieuws en ongehoords, maar bestond in een nieuwe toegang tot de oude tekst van het evangelie. Dat was niet langer een moeilijk en gesloten oud boek. Het werd een praktische tekst voor het leven van alledag.” Freeman: “De franciscaanse omgang met het evangelie is als het hanteren van een kookboek. Je kunt er

veel mee doen. Je kunt de plaatjes bekijken, je kunt de trends in de culinaire kunsten bestuderen, maar een kookboek heeft eigenlijk maar één doel: de recepten uitproberen.

U weet hopelijk allemaal hoe dat werkt: al lezend krijg je trek en zin. Het werkt enthousiasmerend. Je wilt de recepten gaan maken. Maar al lezend zie je ook dat sommige recepten heel moeilijk zijn of dat je er ingrediënten voor nodig hebt die je niet gemakkelijk kunt krijgen. Dat geeft niet. Dan blader je even door. En als je je recept gevonden hebt, ga je op je eigen manier koken. Geen verse gember in huis? Dan maar even poeder. Je weet dat het niet helemaal wordt wat de receptenmaker bedoeld heeft, maar je krijgt daar wel een idee van. En op een gegeven moment ga je je eigen recepten erbij plakken of schrijven.” Op een soortgelijke wijze ging ook het evangelie voor Franciscus open. Hij theoretiseerde er niet over, maar ging ermee aan de slag. “In het begin lukte niet alles, maar dat gaf niet. Hij kreeg proefondervindelijk de smaak te pakken. En hij ging zijn eigen ervaringen ernaast leggen.

Daardoor snapte hij het evangelie ook beter. Hij werd een vaardige kok”, aldus Freeman.

Ton Peters ofm Links boven: Henk van Ulsen; rechts onder: Jan van den Eijnden.

5

de binnenkant

Broederlijke dienstbaarheid in al die jaren”, zegt hij. “Vooral rond 1967 toen er in de kerk, in de

Richard werd geboren in Den Haag op 14 augustus 1920. Hij groeide op in de omgeving van de Ridderzaal en het Binnenhof.

Bij zijn doopsel in de franciscaanse kerk van ‘De Boschkant’ kreeg hij als doopnamen: Carolus Wilhelmus, naar de roepnamen van zijn beide grootvaders.

De familie van Karel, die later de kloosternaam ‘Richard’ kreeg, was nauw betrokken bij de Sint Vincentiusvereniging. Persoonlijke vroomheid en zorg voor de armen waren de doelstellingen van deze vereniging. Een band met de franciscaanse Derde Orde lag dan ook voor de hand.

maatschappij en in de politiek zoveel in beweging kwam.”

Venray

De bijna negentigjarige Richard van Zaalen ofm kan terugblikken op een lang docentenleven. Van seminarieprofessor werd hij leraar aan een streekschool in een rumoerige tijd. ”Er is heel wat gebeurd

Richard groeide op als oudste zoon in een gezin van negen kinderen. Het was voor de ouders een hele zorg om met hun grote gezin goed door de crisisjaren en door de Tweede Wereldoorlog heen te komen. Maar­ de thuis­situatie vormde ook een natuurlijke leerschool. “Je leerde als vanzelf aandacht te hebben voor elkaar en om te zien naar de mensen om je heen.” Voor zijn verdere vorming kozen de ouders het gymnasium ­Immaculatae Conceptionis in Venray uit.

De school werd geleid door de franciscanen.

De gezondheid van Karel liet wel wat te wensen over. De huisarts had geadviseerd: “Een rustige omgeving, een gezonde streek en een regelmatig leven zullen de jongen goed doen.”

Dat bleek in Venray ook het geval. Na zes jaar behaalde hij het eindexamen met bijzonder hoge cijfers. Richard is nog altijd blij met het onderwijs dat hij in Venray heeft genoten.

Studieopdracht Hij trad in bij de franciscanen. Na het noviciaat kwam de filosofie- en theologieopleiding in de grote studiehuizen van de orde. Daarbuiten woedde de oorlog. De broeders die in de grote kloosters werden gevormd, kregen er niet veel van mee. Dat werd pas anders toen het klooster van Alverna werd opgeëist door de Duitsers. Richard en zijn klasgenoten moesten met hun docenten verhuizen naar Sittard.

Daar werd de opleiding voortgezet.

Na zijn priesterwijding op 11 maart 1945 kreeg Richard zijn eerste benoeming. Zijn zwakke gezondheid liet niet toe dat hij als ‘sjouwer’

6

kon worden ingezet in de missie of in het parochiepastoraat. Zoals hij zelf in de laatste jaren al had verwacht, kreeg hij een studie­ opdracht: klassieke talen, een ‘profaan’ vak.

Zelf zou hij eerder voor bijbelstudie of kerk­­ geschie­denis hebben gekozen.

Die studieopdracht bracht hem in de ­collegebanken tussen studenten die ongeveer zeven jaar jonger waren dan hij. “Ik schoof aan bij jonge mensen die net van de middelbare school waren gekomen. Ik ging met hen om als hun gelijke. Want al was ik dan priester, ik was op de eerste plaats hun medestudent.

Toch hadden ze wel enig respect voor me.

Er waren heel open verhoudingen in die tijd.”

‘Docendo discimus’ Na de voltooiing van de studie Latijn en Grieks werd Richard ingeschakeld in de priesteropleiding die de orde gaf in de ‘kleinseminaries’ van die tijd. Dat waren opleidingen vergelijkbaar met een gymnasium die voorafgingen aan de ‘grootseminaries’, de ‘eigenlijke’ priesteropleidingen. Daarnaast was er steeds de vraag om persoonlijke zielzorg te verlenen aan patiënten in ziekenhuizen en psychiatrische klinieken. Ook de begeleiding van religieuze zusters werd aan hem toevertrouwd. “Je zou kunnen denken dat ik zoiets als een dubbelleven leidde. Van de ene kant was ik leraar in een profaan vak en van de andere kant was er de pastorale begeleiding aan allerlei mensen. Toch ben ik er geen gespleten persoon door geworden. De studenten en de andere leraren zagen echt wel de priester in je. Vanuit je religieuze achtergrond weet je je betrokken op de mensen met wie je dagelijks mag omgaan. Als biechtvader had ik een drukke praktijk. Het pastorale gesprek stond daarin voorop.”

Richard vervolgt: “Je gaat door dat alles anders om met je onderwijstaak. Niet als een ‘lesboer’ of een ‘examendriller’, maar als iemand die in de omgang met jonge mensen oog heeft voor hun leefwereld. De uitleg van de klassieke teksten heb ik nogal eens opnieuw geijkt om te kunnen aansluiten bij wat er leefde in die opgroeiende mensen.”

Toen Richard zijn laatste Latijnse les gaf aan een gymnasium in Heerlen, bedankte hij de jongens en meisjes van de hoogste klas

Woonzorgcentrum Mariënstaete in Warmond.

Richard van Zaalen in zijn jonge jaren.

met het gezegde ‘docendo discimus’: ‘door ­onderricht te geven word je zelf ook wijzer’.

Zij hadden op hun manier bijgedragen aan zijn persoonlijke ontwikkeling.

niet boven anderen. Ik heb die gaven mogen gebruiken om allerlei mensen een stukje ­begeleiding te geven op hun levensweg, vooral jonge mensen die nog een heel leven voor zich hebben. De armen voor wie franciscaanse broeders zich nogal eens inzetten waren voor mij de zieken en de leerlingen die te maken hadden met grote of kleine problemen. Op die manier heb ik, vanuit datgene wat mijzelf bewoog, een beetje dienstbaar kunnen zijn.”

Augustinus Na zijn pensionering kreeg Richard de kans aan iets heel nieuws te beginnen.

Het Augustijns Instituut in Eindhoven vroeg hem, mee te werken aan de vertaling uit het Latijn van de preken van Augustinus.

“Daar ben ik nu al meer dan twintig jaar mee bezig. Er zijn inmiddels heel wat publicaties verschenen waaraan ik een bijdrage ­leverde.”

In het Warmondse woonzorgcentrum ­Mariënstaete waar hij inmiddels achttien jaar met een aantal medebroeders woont, corrigeert hij nu enkel nog vertalingen die door anderen zijn gemaakt. “Maar de zielzorger, de redenaar en de grote latinist die Augustinus was laten me niet meer los”, zo benadrukt hij.

Heeft Augustinus bij Richard de plaats i­ngenomen die eerst Franciscus had?

“Oh nee”, antwoordt hij “Ik zou ook nooit ­koorheer, kanunnik of eremiet kunnen zijn in een van de orden die leven naar de klooster­regel van Augustinus. Nee, voor mij is ­Franciscus de man die me op de weg heeft gezet van de broederlijke dienstbaarheid.

Met de gaven die ik heb meegekregen sta ik

7

Maarten Lemmers ofm

ter zake In het boek Naar het land van de levenden laat Sigismund Verheij ofm († 2005) vanuit een gedegen bronnenstudie zien welke plaats Franciscus en zijn broeders kozen in kerk en maatschappij. Voor drie franciscanen en vier mensen uit de franciscaanse beweging is het boek aanleiding om zich in een aantal bijeenkomsten te bezinnen op franciscaanse waarden. Een neerslag van de gesprekken is te lezen in verschillende edities van Franciscanen.nl.

De echo van het Zoveel mensen, zoveel meningen. De kranten staan er bol van. En we gruwen ervan als we horen hoe fanatiek mensen meningen verkondigen die in onze oren indruisen tegen alles wat eerlijk, rechtvaardig of menslievend is. Wie heeft er nu echt gelijk? En is er een franciscaanse visie op hoe wij in deze tijd kunnen omgaan met tegengestelde overtuigingen en standpunten?

Eigen gelijk Een IJslands bankje hoefde maar een half procent meer rente te betalen en honderdduizenden Nederlanders brachten er hun spaargeld heen. En iedereen vond ze dat ze groot gelijk hadden.

En dan zijn er uiteenlopende over­tuigingen in kwesties van leven en dood. Hebben we het recht om in te grijpen in het begin en einde van leven? Ieder is overtuigd van het eigen gelijk. Er is vrijheid van meningsuiting, maar heb je daarmee ook het recht om anderen te kwetsen? Het ‘eigen gelijk’ wordt tot in het kabinet en de Tweede Kamer bevochten.

Gebroken mensen In ons vorige gesprek discussieerden we over de materiële Eigenhandig geschreven briefje van Franciscus met het advies aan broeder Leo.

8

kanten van de samenleving en over de ontdekking van ­Franciscus dat deze wereld wel vóór maar niet ván ons is.

In de wereld van God is alles ons gegeven: het materiële maar ook het geestelijke.

Leven in de wereld van God is leven zonder eigendom.

We mogen dit doortrekken naar het vasthouden aan eigen meningen en overtuigingen of het je beroepen op eigen eer en macht.

In deze wereld van God is er geen plaats voor een vooropgesteld ‘eigen gelijk’.

Franciscus respecteert mensen met andere meningen en overtuigingen. Aan broeder Leo schrijft hij: “Na alles wat wij onderweg gezegd hebben, raad ik je: als je vindt dat je op een andere manier beter aan de Heer God kunt behagen, doe dat dan met de

zegen van de Heer God, en in ­gehoorzaamheid aan mij.”

Hij accepteert het gedrag en de meningen van anderen als die maar passen in het beeld van Gods Schepping.

Hij houdt het gesprek daarover open met zijn broeders en met iedereen die hij ontmoet. Franciscus gaat zelfs om met rovers. Hij neemt afstand van hun daden, maar blijft wel in gesprek met hen.

Franciscus probeert de ander steeds een plek te geven in de wereld van God, ongeacht zijn of haar opvattingen en overtuigingen. Voor slechte daden heeft hij geen goed woord over, maar voor de daders houdt hij de deuren open.

Want leven in de wereld van God is leven in een wereld van gebroken, zondige mensen.

Leven in de wereld van God is voor Franciscus leven in een

eigen gelijk wereld waar plaats is voor een schepping, waarvan ‘God zag dat het goed was’.

daarom maar liever niet aan allerlei morele oordelen.

Meetpunten

Doen en luisteren

De deelnemers aan het gesprek waren het er over eens dat individuele meningen en standpunten geen eigen waarde of waarheid hebben. Meetpunten zijn niet macht, eigen belang of eigen gelijk, maar respect, vredelievendheid, bescheidenheid, solidariteit, barmhartigheid en liefde. Onrecht is onrecht en daar moet je je tegen teweer stellen. Maar het grote grijze gebied van menselijke meningen en standpunten vraagt niet om een moreel oordeel over wat goed is of kwaad. Zenmeester Ton Lathouwers legde ooit uit waarom Adam en Eva niet van ‘de boom van goed en kwaad’ mochten eten. “Want dat zou in het leven de geest van het denken en handelen ‘in hokjes’ van goed en kwaad voeden, terwijl de geschapen wereld wordt gedragen door het mededogen van onze Schepper.” We wagen ons

In de wereld van God gaat het niet om eigen gelijk maar om de echo van het eigen gelijk in de schepping. Franciscus oordeelt en veroordeelt niet. Hij blijft met zichzelf en andere mensen in gesprek en houdt zichzelf en anderen voor dat niet het oordeel over goed en kwaad belangrijk is maar of de effecten van wat iemand doet, passen in een wereld die geschapen is om heel en harmonisch te zijn. Franciscus reageert in zijn doen en laten spontaan. Hij raakt geïnspireerd door wat ‘hier en nu’ gebeurt en doet dan spontaan wat zijn hart hem ingeeft. ­Gewoon beginnen met doen van wat je denkt dat God wil dat je doet. Pas daarna luister je. Ook vandaag geldt nog steeds dat het niet gaat om een moreel oordeel over allerlei meningen en overtuigingen. Die kunnen goed of slecht zijn, maar het oordeel daarover ligt niet bij ons. Waar

het om gaat is: luisteren en kijken naar wat je hebt gedaan of waar je je mening en standpunt over hebt uitgesproken ... en dan oordelen of dat past in de wereld van God, waar liefde, rechtvaardigheid en barmhartigheid de ijkpunten zijn. Voor dat laatste heb je ook andere mensen nodig, mensen die zoals jij gebroken, zondige mensen zijn maar die je wel kunnen zeggen of de lat waarmee je je daden meet, goed geijkt is op de wereld van God.

Verzuchting De echo van het ‘eigen gelijk’ weerklinkt in de schepping.

Het gaat dan vaak om de grote standpunten die in de media zo breed worden uitgemeten. Maar voor Franciscus en voor ons zijn die kleine echootjes uit het gewone dagelijkse leven misschien nog belangrijker. Een van de gespreksdeelnemers noemde een praktijkvoorval dat moeiteloos met voorbeelden uit wat we om ons heen meemaken kan worden aangevuld. In de ouderenzorg

9

worden mensen steeds meer een nummer of product: “Het hele zorgpatroon is vastgelegd in regels en pro­cedures. Het gebeurde afgelopen week met een oude bewoonster die op sterven lag. Het was lunchtijd en de zorgprocedure schrijft voor dat op deze tijd mevrouw X haar twee boterhamme­ tjes voorgezet krijgt. De zorgzuster deed precies wat ze moest doen en zette het bordje met boterhammen op het tafeltje. En ‘gelijk had ze’ want dat was wat haar was opgedragen.” Maar ging het niet om luisteren naar wat je doet en beoordelen of dat past in de harmonie van Gods ­Schepping? De echo van de twee boterhammetjes, de echo van het ‘eigen gelijk’, was de verzuchting van de oude vrouw: “Kom hier zitten en hou mijn hand vast ...”

Het is een zaak van doen en luisteren hoe de echo klinkt in de wereld van God! Joop Sierat

Hella van der Wijst overhandigt het eerste exemplaar van ‘Warmlopen voor je geloof’ aan mgr. De Korte.

nieuws

Mensen

Warmlopen voor je geloof Op 16 mei presenteerde Hella van der Wijst van KRO’s De Wandeling in de kerk van het ­minderbroedersklooster te Megen de wandelgids Warmlopen voor je geloof aan bisschop Gerard de Korte van Groningen-Leeuwarden. Dit gebeurde tijdens op een ‘KBS-wandeldag’ in het stadje aan de Maas. De KBS (Katholieke Bijbelstichting) heeft het boekje uitgegeven.

Het bevat zeven werkvormen om al wandelend met twee of meerdere personen met elkaar aan de praat te komen over het geloof. Mgr. De Korte is een van de initiatiefnemers.

Marcel Holl, Warmlopen voor je geloof: gids voor gesprek met twee, vier of meer KBS Uitgeverij, ’s-Hertogenbosch, 56 blz., € 14,50

Willem Verbij overleed op 13 mei in Warmond. Hij werd 95 jaar oud, was 77 jaar minderbroeder en 63 jaar priester. Van 1961 tot 1967 was hij magister cantus (zang­ meester, organist, koorleider en logopedist) in Venray en Alverna. Daarna was hij tot aan zijn emeritaat pastoraal actief in Nijmegen, Alverna, Wijchen en Gouda. En daarna in Warmond en Weert.

In Leiden is 4 juni Eugène Plouvier overleden. Hij was 79 jaar oud, 61 jaar minderbroeder en 55 jaar priester. Jarenlang was hij als ­docent Duits werkzaam in Bolsward en Utrecht. Binnen de orde bekleedde hij verschillende functies, onder meer die van viceprovinciaal, (hoofd)redacteur van het blad Frappant en gardiaan in Megen en Leiden.

Hij had vele contacten met religieuze ordes, congregaties en aanverwante instellingen.

Op 6 juni overleed te Divinopolis (Brazilië) Frederico Voorvelt, 93 jaar oud. Hij was 71 jaar minderbroeder en 65 jaar priester.

Sinds 1947 werkte hij in Brazilië. Zijn kracht lag niet zozeer in het reguliere pastoraat, maar vooral in de creatieve wijze waarop hij als docent de kerk in Brazilië diende.

Op 90-jarige leeftijd overleed in Warmond Jan Berkvens, 68 jaar minderbroeder en 62 jaar priester. Zijn hele leven stond in het teken van trouwe dienst aan de kerk en trouw aan zijn pastoranten, waaronder ook gedetineerden in Hoorn.

Vrouwen in habijt Het Museum voor Religieuze Kunst in Uden exposeert van 20 juni tot en met 13 september een serie foto’s die Guus Bekooy bijna vijftig jaar geleden maakte in het klooster van de clarissen te Megen. Hij fotografeerde in het kader van een ­s tageproject voor zijn managementopleiding. Het was een voor die tijd uniek project. De buitenwereld werd een blik gegund op het verborgen leven achter de muren van een tot dan toe gesloten klooster. ‘Vrouwen in habijt’, zoals de serie werd genoemd, werd een succes. De foto van de bonen doppende zusters rond de tafel, kreeg een prijs van World Press Photo. info: www.museumvoorreligieuzekunst.nl

10

Het generaal kapittel van de franciscanen, van 24 mei tot 20 juni bijeen in Assisi, heeft op 4 juni José Rodriguez Carballo herkozen als minister-generaal. Een dag later werd Michael Perry gekozen tot vicaris-genraal. De verkiezing van de leden van het nieuwe generaal definitorium vond plaats op 6 juni. Kijk voor meer informatie op www.ofm.org.

Het enneagram Ieder mens ontwikkelt in de vroege jeugd een enneatype(ego). We leren in contact te komen met de essentie van de ziel, met de kwaliteiten van heelheid, eenheid, vreugde, kracht, liefde enzo­voorts, die daarmee verbonden zijn. Deze cursus voor gevorder­ den is vooral gebaseerd op het werk van A.H. Almaas en S. Maitri. data 17, 31 oktober,

21, 28 november,

12 december tijd 10.00-16.00 uur prijs € 160,-

Voor meer informatie en opgave: Derkinderenstraat 82 1062 BJ Amsterdam tel.: 020 3467530 e-mail: info@laverna.nl website: www.laverna.nl

La Verna

Mediteren bij de Bron

Voor meer informatie en opgave: Fer van der Reijken ofm Kloosterstraat 6 5366 BH Megen tel.: 0412 465770 / 465780 e-mail: fjwmegen@hetnet.nl website: www.franciscanen.nl, ‘Jongeren’

Sinds 2000 wordt in Megen elk jaar een groots opgezette ontmoeting gehouden voor jongeren tot en met dertig jaar. Als thema is dit jaar gekozen: ‘Franciscus, gids voor onderweg’. Niet alleen achthonderd jaar geleden sprak Franciscus mensen aan, maar ook vandaag! We praten met elkaar over de invloed van Franciscus op onze levenswandel. Op de zaterdagavond is er een feestelijk festival waarop de deelnemers iets kunnen

laten zien van hun talenten.

Dus bespeel jij een instrument, kun je zingen of dansen, schrijf je gedichten, wil je een mooi verhaal voorlezen of heb je iets anders origineels: laat het zien of horen op deze feestelijke avond! Meer informatie op: www.fjt.info. locatie minderbroeders klooster, Megen data/tijd 2 (19.30 uur) 4 oktober (15.00 uur) prijs € 50,- (bij opgave

vóór 1 september:

€ 40,-)

Franciscusviering

Franciscus arrange-

Op 3 oktober is er een speciale Franciscusviering. Graag vooraf aanmelden. tijd 20.00 uur (vanaf 19.00

uur ontvangst met

koffie en thee)

ment Speciaal voor donateurs, lief­hebbers en belangstellenden.

Opgenomen in het programma zijn de Franciscusviering en de Stoutenburglezing. data 3-4 oktober prijs € 40,- (inclusief viering,

overnachting, ontbijt, Retraiteweek In deze Vredesweek bieden we rust,

lunch en lezing; ritme en ruimte. Er is géén pro donateurs € 30,-) gramma, dus volop ruimte voor Tuinweken Tijdens een tuin­- eigen invulling. Mogelijkheid tot week kun je kennismaken met een gesprek en/of één dagdeel

Gids voor onderweg

Stoutenburglezing

Op 4 oktober 2008 houdt een bekende Nederlander de twaalfde Stoutenburglezing. tijd 15.00-17.00 uur prijs € 6,- (donateurs € 4,-)

Behoefte aan stilte en zelf­ reflectie? In hun klooster midden in de stad Nijmegen begeleiden de zusters clarissen een meditatiegroep voor mensen van 20 tot 45 jaar. locatie klooster ‘de Bron’,

Nijmegen clarissen.nijmegen@hetnet.nl data/tijd eerste en derde

vrijdag van de

maand van

19.00-20.30 uur prijs vrijwillige bijdrage

onze manier van tuinieren, waar­bij we in de ochtend zoveel moge­lijk in stilte werken. Leef mee in het dagritme van de communiteit. data 17-21 augustus,

14-17 september prijs € 85,-

11

mee te werken. Maximaal twaalf retraitegasten. data 21-25 september prijs € 180,- per persoon op basis van volpension (biologischvegetarische maaltijden) Voor meer informatie en opgave: Stoutenburgerlaan 5 3835 PB Stoutenburg tel.: 033 4945500 e-mail: post@stoutenburg.nl website: www.stoutenburg.nl

Stoutenburg

caans licht Jan van den

Activiteiten Franciscaans Milieuproject

situaties waar u misschien niet zomaar bij stilstaat of Eijnden ofm, provinciaal van die u automatisch doet of de Nederlandse franciscanen, ondergaat. Zo kan er ruimte spreekt over de economische ontstaan om bewust keuzes crisis in het licht van de francis- te maken en te genieten van caanse spiritualiteit wat er is. data 28 oktober, 4, 11, 18, datum 8 oktober tijd 20.00-22.00 uur

25 november, 2, 9 prijs € 8, (10.00-15.00 uur),

16, 23 december 10.00-12.30 uur Training Mindfulness tijd In deze cursus leert u meer met prijs na te vragen bij het secretariaat of via aandacht aanwezig te zijn bij de website wat zich in en aan u voordoet, ook bij gebeurtenissen en Crisis in francis-

Franciscaans Jongerenwerk

activiteiten

Kloosterkaravaan Een reis naar binnen Het kloosterleven willen meemaken en eindelijk eens meer ruimte en tijd hebben voor jezelf en je eigen vragen. Daarom kwamen zes jonge vrouwen van 27 april tot 1 mei naar Megen om deel te nemen aan de vierde editie van de ‘Kloosterkaravaan’. Vijf dagen lang konden ze meemaken wat er gebeurt achter kloostermuren.

Het zestal verbleef bij de franciscanen

ik uit kom. Ik ben er van overtuigd dat

in Megen. Van daaruit bezochten ze

ik uiteindelijk alleen maar zal groeien.

een aantal keren het klooster van de

De kloosterkaravaan was in één woord:

Megense clarissen. Daarnaast werden

bijzonder! Er hing een fijne sfeer. Het was

ze ontvangen bij ‘Jongeren & Missie’

bijzonder om mee te leven met de broe-

in ’s-Hertogenbosch. Deze organisatie

ders, dat heb ik erg gewaardeerd. Elke

geeft jonge mensen de mogelijkheid om

deelneemster was verschillend, maar met

kennis te maken met het leven in een

bepaalde interesses en dat gaf een band.

andere cultuur.

Er was respect voor elkaar en openheid.

Jongeren ervaren de Kloosterkaravaan

Een van de bijzondere ervaringen vond ik

in sterke mate als een ‘reis naar binnen’,

het meditatief schilderen. Een heftige

zoals blijkt uit enkele reacties:

en vermoeiende week vol emoties.

Jacobine Gelderloos (23), terug in

Een band voelen met mensen die je nog

haar woonplaats Groningen, schreef:

maar vijf dagen kent. Gelachen tussen

“Ik merk dat ik met heel andere ogen m’n

het programma door. Tijd om je puur

vertrouwde omgeving bekijk. Tot nu toe

op jezelf te richten, waardevol.

lukt het aardig om de rust en de stilte

Samengevat: een hele mooie week!”

vast te houden. Ik probeer ‘s ochtends te mediteren en ‘s avonds tot rust te komen

Marline van Hoek (25) maakte deze

voordat ik mijn bed in duik. Die rust en

gedichtjes:

stilte van ‘s ochtends vroeg neem je de hele dag mee. Verder probeer ik alles

‘Karavaan’

met aandacht te doen en in het moment,

Samen op weg door eigen

voor een control freak als ik ben is dat

woestijn creëert veilige ruimte

best lastig.”

om te ontdekken

Jacintha Metselaar (26): “Toen we vrijdag

delend in

afscheid namen, was het ontzettend

stilte

vol in m’n hoofd, maar het gevoel overheerste dat er íets gebeurd was die

‘Broeders’

week. Het moest allemaal nog bezinken

Vijf dagen in het klooster verbleven wij

en verwerkt worden, maar het voelde

bij mannen plagend en gastvrij

echt als een nieuw begin. Er zijn me

samen eten, lachen, bidden

weer nieuwe inzichten aangereikt. De

voelt goed temidden

karavaan heeft me in alle opzichten als

van die

het ware een duwtje in de rug gegeven.

eenvoud

Ik ga verder vanuit dit beginpunt en laat alles op me af komen. Ik zal wel zien waar

Sjoerd Hertog