Nimxu Id F'Id - Lulju 2023

Ritratt tal-faċċata: IL-WIED TA’ ŻEJTA

Wied li jinsab fil-limiti tar-Rabat Għawdex, eżattament qabel taqbad Triq is-Sellum li tieħdok lejn ix-Xagħra. TA’ ŻEJTA huwa isem Semitiku (ġej mill-Għarbi) u jista’ jkun li għandu x’jaqsam ma’ xi sidien tar-raba’ tal-inħawi fl-imgħoddi. F’dan ilwied insibu għadira mdaqqsa li żżomm l-ilma għall-parti l-kbira tas-sena u għalhekk mimlija ħajja; apparti papri u l-għasafar li jieqfu biex jixorbu, insibu ż-żrinġ, diversi insetti, fosthom il-mazzarell, flora u fawna; u kif jibda jidlam anki xi farfett il-lejl jitfaċċa jittajjar fl-inħawi.

Ritratt meħud fis-6 ta’ Mejju 2023 - Martin Attard

Nimxu Id F’Id

ħarġa numru 521

Lulju 2023 GħandekMinuta?

Missier John kien iħobb jagħmilha darba kultant. F’xi jum vaganza, flok imur għand ommu bil-karozza kien jitlaq bil-mixi. Kmieni kmieni malli tkun tielgħa x-xemx. U billi ommu kienet toqgħod bogħod il-vjaġġ kien jeħodlu xi sagħtejn jew iżjed. Imma l-missier kien jieħu gost jimxiha. Għalih kien l-aħjar mod ta’ eżerċizzju proprju fil-bidu ta’ jum ġdid. U kull darba kien jistieden lil ibnu John jakkompanjah. Dan kien jibża’ jaċċetta għax it-triq kienet għalih twila wisq u kien jaħseb li jegħja. Fl-aħħar mill-aħħar fl-età ta’ seba’ snin ftit mili jidhru triq bla tmiem. Iżda darba għamel nitfa kuraġġ u aċċetta l-istedina ta’ missieru. It-tnejn telqu kmieni kmieni lejn id-destinazzjoni tagħhom.

U John beda josserva li d-dell tiegħu kien qed jimxi quddiemu. U x’waħda din dan kien dell twil ħafna. Ħassu kien superman.

Jew xi ġgant. Beda jimmaġina kemm ikun b’saħħtu kieku kellu jkun twil daqs dellu. U bil-mod il-mod nesa li dak kien biss dell u beda jaħseb li hu kien kiber u sar dak ir-raġel enormi . U beda jippoża bħalma jagħmlu r-wreslers qabel il-ġlieda. Għamel idejh ma’ ħuġbejh. Ra spallejn li ma jgħaddu mill-ebda bieb. Twil daqs sular u iktar. B’saħħtu daqs Sansun. Missieru ntebaħ bil-ħolm ta’ ibnu. Ħallieh joħlom ftit ieħor u mbagħad qallu: “Ibni iktar ma noqorbu lejn dar in-nanna iktar ser tiċkien. U jekk toħroġ f’nofsinhar issib li dellek sar daqs naqra. Tħallix il-fantasija timlielek moħħok u tibda taħseb li m’hawn ħadd jiflaħ daqsek.

U dak li qallu missieru beda jseħħ. Id-dell beda jiċkien u meta f’nofsinhar ħareġ barra sab li kien sar iżgħar minnu. Għax il-kobor tal-bniedem mhux fis-sura taʼ persuntu imma f’qalbu. Mother Theresa kienet mara żgħira ħafna. Iżda kellha qalb kbira. U kienet qalbha li għamlitha persunaġġ tant importanti.

Wirt il-Fundatur

X’jaf min ma ġarrabx?

Wieħed jitgħallem minn dak li ġarrab x’inhu ta’ ġid biex jgħożżu u jipprattikah, u x’inhu ta’ deni biex jevitah.

X’tgħallimt kemm ilek fid-dinja?

 Tgħallimtlihemml-ingannifejn hemmħwejjeglijintgħogbu.

 Tgħallimtlil-bniedemjipproponiu Allajiddisponi.

 Tgħallimtlikulħaddjagħtiminn dakligħandu.

 Tgħallimtinħejjiruħigħallkuntrarju.

 Tgħallimtlil-qiesm’hawnxbħalu.

Dawn is-sentenzi huma meħudin mill-kitba qasira bl-isem Il-Majjistra Esperjenza li Dun Ġorġ qassam lill-membri

tal-Għaqda tiegħu fl-1956 permezz ta’ fuljetti b’erba’ paġni li kien

iħobb isejħilhom il‘four pages’. Din il-kitba ġiet stampata għall-pubbliku fl-2005.

2

Nimxu Id F’Id - Lulju 2023

Dun Ġorġ ħallielna teżor . . .f’kitbietu

Il-Mistoqsija Oħt il-Għerf

Kultant inħares lejn il-keyboards tal-kompjuter u nistagħġeb kif għalkemm huma ta’disinn differenti, l-ittri ta’ fuqhom huma dejjem fl-istess post. Min

għamilhom l-ewwel darba hekk?

Fil-fatt dawn ma sarux għal kompjuter imma għat-typewriter. U għamilhom hekk il-ġurnalist Christopher Latham Sholes tal-gazzetta

Milwaukee News fis-sena 1868. Qabel żmienu kull ditta kienet tagħmel

l-ittra kif jidhirlha imma dan il-ġurnalist ipperfezzjona l-ittri b’tali mod li ittra popolari ma tkunx ħdejn oħra popolari daqsha biex is-swaba’ ma jaħbtux flimkien. Meta ditti oħra raw kemm kien hemm ħsieb wara din l-għamla ta’ ittri, ikkupjawha huma wkoll. Hekk spiċċa t-tgergir

tat-tajpisti li kienu jsibu diffikultà kbira meta d-ditta tbiddel il-mudell tat-typewriter. Issa kull ditta kienet toqgħod għall-istess sura ta’ keyboard fejn tidħol il-pożizzjoni tal-ittri. U milli jidher s’issa

l-kompjuters għamlu l-istess.

Żammew dik li llum tissejjaħ

QWERTY keyboard għax dawn

huma s-sitt ittri min-naħa tax-

xellug fil-filliera ta’ fuq. Iżda

fil-futur mhux ’il bogħod għad

naraw tibdil f’din is-sistema u

fil-fatt hawn ditti li diġà qed

jagħmlu keyboards f’sura oħra.

Mill-pinna ta’ Dr Coronato Grech

(. . .mill-ħarġa tax-xahar id-dieħel)

Sant’Antnin isib il mitlufin. U saħansitra, anke jekk hemm bżonn, Sant’Antnin itella l-qannata minn ġol-bir mil-leġġenda li xi ħadd seraqlu l tas-Salmi, u meta Sant’Antnin għamel talba, minn serqu minnufih ġabhulu. Jew skont verżjoni oħra, xi ħadd li tilef dan il-ktieb, meta talab lil Sant’Antnin dan malajr instab.

Nhar San Girgor (12 ta’ Marzu) il-kaboċċi ’tihom lill-ħmar għax wara nofs Marzu l-kaboċċa ma tibqax tajba.

Eviva San Filep (6 ta’ Ġunju ) la x-xitan irid hekk, jgħidha xi ħadd li jkollu jagħmel xi ħaġa li ma jridx jagħmilha. Konnessjoni daqsxejn kurjuża. U jerġa’ aktar l-oħra li tingħad meta xi ħadd jirrabja: Telagħlu San Filep.

Għal San Luqa (18 t’Ottubru) fiż-żara’ tistaħba għattuqa. Sa nofs Ottubru ż-żara’ jkun kiber daqs tiġieġa żgħira.

(. . .aktar qwiel fil-ħarġa tax-xahar id-dieħel)

-

Il-Ġurdien u l-Far

Il-ġurdien minn dejjem kien preżenti fejn jgħix il-bniedem u anke

fl-art tal-Palestina nsibu madwar 20 tip ta’ ġurdienn. Il-kelma Lhudija akbar kienet tirreferi għall-ispeċi kollha tal-ġrieden u firien. Kien annimal aborrit kif għadu sal-lum għax jagħmel ħafna ħsara lill-prodotti tar-raba’ u kien anke annimal imniġġes għal-Lhud: “U minn fost l-annimali li jitkaxkru fl-art dawn huma kollha mniġġsin: il

il-ġurdien...” (Lev 11,29

il-pesta. Kien għalhekk li

l-Filistin raddew lura lill

Iżraelin l-Arka tal-

kienu milquta minn din

l-epidemija qerrieda. Bħala

tpattija raddew ukoll ħames

ġrieden tad-deheb:

bżieżaq tad-deheb u ħames

ġrieden tad-deheb, skont

l-għadd tal-prinċpijiet tal

Filistin, għaliex marda waħda qabditkom, lilkom ilkoll u l

tagħkom. Agħmlu mela xbihat tal bżieżaq tagħkom u tal ġrieden li ħarbtu

l-art, u tagħtu ġieħ lil Alla ta' Iżrael” (1 Sam 6,4-5).

Sal-lum għadek issib nies li jieklu l-ġrieden imma Iżaija x’aktarx kien qed jirreferi għal xi tip ta’ sħarijiet jew maġija meta jgħid: “. . .imorru fil-

ġonna wara xulxin fid-dawra tas-sħarijiet, dawk li jieklu l-laħam tal-ħanżir, il-qżiżijiet u l-ġrieden, ilkoll jintemmu f'daqqa, oraklu tal-Mulej” (Is 66,17).

U jkompli: “dakinhar il-bniedem jarmi xbihat allatu, tal-fidda u d-deheb li għamel biex iqimhom; jixħethom għall-ġrieden...” (Is 2,20).

. . .jikteb Ritchie Grech

Fatti, tagħrif u figuri li jqanqlu stagħġib. . . u forsi tbissima.

Meta l-plejer Korean Son Heung-min ingħaqad mat-Tottenham xtaq jixtri karozza ġdida. U dik li għoġbitu kienet ħamra. Iżda

d-diriġenti tat-Tottenham ma ħallewx jixtri karozza b’dan il-kulur peress li hemm pika kbira f’Londra mal-klabb tal-Arsenal u billi dawn

il-kulur uffiċjali tagħhom hu aħmar għalhekk Tottenham riedu li Son Heung jagħmel għażla oħra. Il-pika rari tħallik tirraġuna!

F’Settembru 2015, in-nies ta’ Wales skantaw jaraw raġel iġorr salib fit-toroq tal-bliet tagħhom. Għaddej minn belt għall-oħra jiġbed warajh salib kbir li kellu rota fuq l-injama l-wieqfa. U naturalment il-ġurnalisti marru biex jaraw x’inhi l-istorja:

“Jien kont drug addict. Iddeċidejt li nibdel ħajti. Bdejt kors ta’ rijabilitazzjoni. Komplejtu u llum inħossni ċert li qatt iktar ma jien ser nerġa’ naqa’ għal dan il-vizzju.. U ddeċidejt li nagħmel dan l-ispeċi ta’ pellegrinaġġ biex min jarani u jisma’ l-istorja tiegħi jkun jaf li fil-ħajja ħadd m’għandu jaqta’ qalbu. . . għamel x’għamel.”

L-isem tar-raġel kien Clive Cornish. U l-pellegrinaġġ tiegħu serva żgur ta’ prietka.

Ix-Xemx Tagħna u L-Kwiekeb L-Oħra

Ix-xemx tagħna hija waħda minn mitt elf miljun xemx li nsibu

fil-galassja tagħna. Mitt elf miljun jinkiteb 100,000,000,000 = 1 x 1011 .

Il-galassja tagħna nsejħulha Milky Way bl-Ingliż, bit-Taljan Via

Latea u bil-Malti t-Triq Ta’ Sant’Anna. Nistgħu naraw parti minnha biss għax aħna parti minnha. Bil-lejl u b’sema ċar bla dawl nistgħu narawha.

L-eqreb kewkba qribna hi msejħa Proxima Centauri u d-dawl idum ftit iktar minn 4 snin biex jasal għandna. Jiġifieri din l-eqreb kewkba hi mbiegħda 4 snin ta’ dawl ( light years).

Forsi fl-univers hemm xi żewġ triljun galassja! U dan li nistgħu

naraw hu biss xi 4 fil-mija tal-univers. 26 fil-mija hu dark matter u 70 fil-mija hu dark energy.

Kull tikka fir-ritratt t’hawn taħt hi galassja. Deep Field Image mill-Hubble Space Telescope.

X’inhi d-differenza bejn każ u kas?

Dawn huma żewġ kelmiet li jħawdu lil ħafna nies u għalhekk ħsibna li tkun idea tajba li niċċaraw ftit id-dubji li hemm dwarhom u naraw f’liema kuntest jintużaw ‘każ’ u ‘kas’.

‘Każ’, miktuba biż-ż, hija l-ekwivalenti ta’ ‘case’ bl-Ingliż, bħal meta ngħidu: ‘Il-każ seħħ fis-satra tal-lejl’ jew ‘Qegħdin jinvestigaw każ ta’ qtil.’ Mhux neċessarjament iġġorr konnotazzjoni legali jew kriminali, imma jista’ jkollha tifsira ġenerika wkoll, bħal pereżempju: ‘F’każ ta’ ħruq, oħroġ ’il barra mill-bini malajr kemm jista’ jkun.’ jew ‘Fil-każ li tasal l-ajruport qabli, stennieni sa ma nasal.’ Mela nistgħu ngħidu li ‘każ’ tirreferi għal xi sitwazzjoni jew okkażjoni partikolari, jew għal xi ħaġa li tiġri jew tkun se tiġri.

U ‘kas’? ‘Kas’, bis-s, tfisser attenzjoni jew li tagħti kura u tintuża meta pereżempju ngħidu: ‘Agħti kasi!’ jew ‘Baqa’ dieħel fil-kamra mingħajr ma ta kas ta’ ħadd.’

Għalhekk, meta niġu biex niktbu ‘fil-każ’ għandna dejjem niktbuha biż-ż għax bażikament inkunu qed ngħidu ‘in the case of’, bħal meta ngħidu ‘Qed nispera li nilħaq nasal sal-10am, imma fil-każ ibdew mingħajri’ jiġifieri jekk il-KAŻ ikun li ma nilħaqx nasal fil-ħin, ibdew mingħajri.

tal Qasam Mid-Djarju

Għallbidu ta’ Ġunju

ġie fi tmiemu ttournament talfootball li konna

bdejna lejn laħħar ta’ April. It-tournament

intrebaħ mit-tim ta’ Jody Paul

Said. Saret ukoll

premjazzjoni fejn tqassmu t-trophies lill-captain rebbieħ u l-captains tattimijiet l-oħra kif ukoll medalja lil kull min ħa sehem. Prosit lil kulħadd.

Nhar il-Ġimgħa 9 ta’ Ġunju, 24 adolexxent mill-Qasam tagħna ħadu

s-sagrament tal-konfermazzjoni minn idejn Mons Isqof Anton Teuma. Inħeġġuhom li issa li ħadu l-Ġriżma jkomplu jattendu għat-tagħlim

regolari fil-Museum.

Matul l-ewwel ġimgħa ta’ Ġunju beda wkoll Lobissajf taż-Żgħar permezz tal-kompetizzjonijiet tal-football. Qegħdin jieħdu sehem numru

kbir ta’ tfal minn Year 1 sa Year 6 bil-captains Braydon Muscat u Landon

Abela. Lobissajf taż-Żgħar issa jieħu xejra differenti matul Lulju b’ħafna logħob ta’ ġiri u bżieżaq tal-ilma sakemm jasal fi tmiemu bil-Final lejn nofs Awwissu.

Nimxu Id F’Id - Lulju 2023

Fil-bidu ta’ Lulju

bdejna wkoll Lobissajf talKbar. Minħabba n-numru

sabiħ ta’ tfal li nkitbu, din is-sena f’Lobissajf tal-Kbar se jikkompetu tliet timijiet. Nawguraw lill-captains

Jayden Abela, Carlos

Xuereb u Jody Paul Said kif ukoll lill f’dan il-logħob varjat u divertenti. Lobissajf tal jasal fi tmiemu t-Tlieta 8 ta’ Awissu.

Beda wkoll ix-xogħol marbut mal-Ġimgħa Museumina li din is-sena ser issir bejn is-7 u l-11 ta’ Awwissu, b’mod speċjali mal-Play li din is-sena ser tkun fuq il-ħajja ta’ San Ġwann Bosco. Il-Play ġġib l-isem ta’ Ħolma Li Sawret Ħajja li fiha ser jieħdu sehem madwar 40 attur. Aktar dettalji fil-ħarġa li jmiss! Mark

Tista’ taqra wkoll il-fuljett f’forma diġitali. Żur il-Paġna tal-Facebook: http://www.facebook.com/MuseumSubienNadur u fuq issuu.com/NimxuIdf’Id

Nimxu Id F’Id - Lulju 2023 11