Nimxu Id F'Id - Frar 2024

Triq

Tel:

Ritratt tal-faċċata: LELLUX - Glebionis Coronaria - Bl-Ingliż isibuha bħala Crown Daisy. F'Malta magħrufa wkoll bħala Żigland jew Margerita. Hija waħda mill-aktar fjuri komuni li jżejnu l-kampanja tagħna. Tinsab ukoll fil-pajjiżi Mediterranji kollha u saħansitra anke fl-Asja, minn fejn aktarx li oriġinat. Fin-nofs tal-warda hemm ġabra ta' fjuretti żgħar. Il-lellux jiddakkar minn diversi insetti żgħar, fosthom ħanfus, żunżan u dubbien. Iż-żerriegħa tinġarr bir-riħ jew anke min-nemel.

Ritratt meħud fl-14 ta’ Jannar 2024 f’Wied Binġemma, in-Nadur - MartinAttard

Nimxu Id F’Id - Frar 2024

ħarġa - numru 528

John Duckworth, tfajjel minn Colorado, ma tantx kien f’pożizzjoni sabiħa finanzjarment. Tant li l-vaganzi tal-Milied tas-sena 2015 qattagħhom jaħdem f’restorant f’beltu. Ħaseb li bil-flus li jdaħħal seta’ forsi jixtri xi rigal lil dawk qrib tiegħu speċjalment f’familtu. Għalhekk kienet tentazzjoni kbira għalih meta fuq siġġu ta’ waħda mill-imwejjed lemaħ kartiera mimlija flus. Seta’ ħbieha u mbaghad kien jeħodha miegħu meta jkun sejjer lejn id dar. Iktar u iktar meta sidha lanqas intebaħ li kien tilifha ħlief wara ħafna sigħat. Fiha kellu 3,000 dollar.

Iżda Johnny ġabar il-kartiera u bilġri mar u newwilha lis-sid restorant li malajr informa lillpulizija bis-sejba. Meta sidha ntebaħ nuqqas tagħha mar lura bi ftit tama li ser isibha. U ghalhekk skanta meta qalulu li l-kartiera tiegħu sabha ġuvnott li kien qed jaħdem part time biex ilaħħaq mal-ispejjeż li kellu.

Sid il-kartiera tah tip ta’ 300 dollar iżda meta l-istorja dehret fuq il-facebook tar-restorant Johnny dabbar ferm iżjed għax kienu ħafna dawk li offrewlu somom żgħar biex juruh kemm apprezzaw l-onestà tiegħu. Spiċċa li kellu iżjed milli kieku żamm il-kartiera u għabba l-kuxjenza!

Qal Johnny: “Lanqas biss għadda minn moħħi li nżommha. Ommi dejjem għallmitni li l-iktar imħadda ratba hi kuxjenza kwieta. U ma tantx kien ikolli kuxjenza kwieta kieku kelli nżomm dak li mhux tiegħi.”

Kliem il-ġenituri fih dejjem ħafna sens għax mimli mħabba u esperjenza u għalhekk jaqblilna li aħna wkoll nagħtu każ tieghu. Anke jekk forsi l-ġenituri ma tgħallmux skola daqsna. 1

Wirt il-Fundatur

Dun Ġorġ ħallielna teżor

. . .f’kitbietu

X’jaf min ma ġarrabx?

Wieħed jitgħallem minn dak li ġarrab x’inhu ta’ ġid biex jgħożżu u jipprattikah, u x’inhu ta’ deni biex jevitah.

X’tgħallimt kemm ilek fid-dinja?

 Tgħallimt li s-saħħa tal-gisem hija fil-kwiet,fid-dietaufil-ferħ.

 Tgħallimt li ħwejjeg kbar bdew biż-żgħar.

 Tgħallimt li l-mistoqsija hija oħt il-għerf.

 Tgħallimt li min ikun sab ħabib tajjebikunsabteżor.

Dawn is-sentenzi huma meħudin mill-kitba qasira bl-isem Il-Majjistra Esperjenza li Dun Ġorġ qassam lill-membri tal-Għaqda tiegħu fl-1956 permezz ta’ fuljetti b’erba’ paġni li kien iħobb isejħilhom il‘four pages’. Din il-kitba ġiet stampata għall-pubbliku fl-2005.

2 Nimxu

Dizzjunarju bibliku

Tagħrif qasir dwar personaġġi bibliċi

Abraham

Missier il-poplu Lhudi. Alla sejjaħlu mill-post fejn kien jgħix - Ur - u talbu jmur f’art li hu kien ser jurih u wiegħdu li ser ikun missier ta’ poplu kbir. Abram u martu Saraj emmnu u obdew il-Mulej u marru fl-art ta’ Kangħan. Il-Mulej biddillu ismu u sar jissejjaħ Abraham u martu bdiet tissejjaħ Sara. Fi xjuħithom il-Mulej żamm il-kelma li kien tahom u ferraħhom b’iben li huma semmewh Iżakk, iben il-wegħda. U minn dan iben kiber il-poplu Lhudi. (aqra ĠenesiKap12saKap25)

Aaron

Ħu Mosè u kien kapaċi jitkellem ferm iktar minnu. Għalhekk Mosè kien jieħdu dejjem miegħu u jħallih jitkellem għalih. Kien l-ewwel Qassis il-Kbir u mir-razza tiegħu ħareġ is-Saċerdozju Lhudi. Meta Mosè tela’ fuq il-muntanja biex il-Mulej jagħtih il-kmandamenti Aaron ma kienx sod biżżejjed mal-poplu u ħalliehom jagħmlu l-għoġol tad-deheb biex jagħtuh qima. Iżda nidem u l-Mulej ħafirlu. U baqa’ sal-aħħar riffied ta’ Mosè fil-biċċa xoghol kbira li kellu dan tal-aħħar li jwassal il-poplu mill-Eġittu għall-art imwiegħda (aqra. . . EżoduKap1saKap7)

Nimxu Id F’Id - Frar 2024 3

Mill-pinnata’

DrCoronatoGrech

Xiqaddisinfil-qwiel

(. . .ikompli mill-ħarġa ta’ Jannar)

Nhar l-Imnarja (29 ta’ Ġunju) il-bajd itir fl-arja. Għall-Imnarja l-bajd kien jiskarsa.

It-tin bejn Sant’Anna (26 ta Lulju) u San Ġakbu (25 ta’ Lulju) jbexxaq fommu. Fl-aħħar ġimgħa ta Lulju jilħaq it-tin.

Nhar il-Vitorja (8 ta’ Settembru)in-nieskollhalbiesuborja (ftaħir).

F’San Mattew (21 ta’ Settembru) qtigħ ir-rummien u żrigħ it-tewm.

F’Santa Tereża (16 ta’ Ottubru) il-bidwi jsuq il-ħmar bin-niggieża. Wara l-ewwel xita jkun hemm ħafna xogħol x’isir fir-raba’ u l-bidwi dejjem mgħaġġel.

Għal San Xmun (28 ta’ Ottubru) iżra’ fin-niexef u fil-miblul.

L-Arpa

Il-bagħdan jew bugħadam, bl-Ingliż harrier, hu tajra tal-priża ta’ qies medju. Hemm diversi speċi ta’ bagħdan ilkoll mill familja Accipitridae.

Hu tajra li fil-Bibbja tissemma biss fil-lista ta’ tajr ‘imniġġes għal-Lhud u għalhekk ma kienx jittiekel: “Mit-tjur dawn għandkom tistkerrhu, u ma għandkomx tieklu minnhom, għax moqżieża: lil-bugħadam, il-kuċċarda” (Levitiku 11,13). Lista li hija ripetuta wkoll fil-ktieb tad-Dewteronomju 14,12.

Din kienet kodiċi ta’ regoli rigward liema tajr u annimali kellhom iqisuhom ‘indaf’ jew ‘imniġġsin’.

Il-bagħdan ipassi komuni f’pajjiżna kemm fir-rebbiegħa u anke fil-ħarifa. Hi tajra li qed tiżdied u l-priża tagħha hi ġrieden, rettili, għasafar u annimali oħra żgħar. Karatteristika tipika tal-bagħdan hi t-titjira tiegħu fil-baxx ifittex il-priża. Jintgħaraf mill-għamla tiegħu fejn denbu hu twil u rqiq u ġwenħajn twal.

Ir-raġel ikollu żewġ nisa jew tlieta lkoll bil-bejta tagħhom. Il-biċċa l-kbira jdumu staġun wieħed biss ma’ xulxin, għalkemm xi pari jdumu snin ma’ xulxin ukoll. Ibidu bejn tliet u tmien bajdiet bojod li jfaqqsu wara 31 sa 38 ġurnata.

Nimxu Id F’Id - Frar 2024 5

. . .jikteb Ritchie Grech

Għal Tanya Flowers kollox deher bla tama hekk kif għaddiet

ġimgħa u l-kelb għażiż tagħha bl-isem ta’ Paris intilfilha. Fittxitu fil-madwar fejn soltu toħorġu għall-mixja ta’ kuljum iżda għalxejn. Iżda ma qatgħetx qalbha. Baqgħet tittama. Għamlet anke reklami fil-gazzetti lokali. Iżda għalxejn. Meta għaddew bosta ġimgħat kull

tama kienet għosfrot. Iżda darba wara sitt xhur Tanya rċeviet l-aħbar li l

tagħha kien instab. Fil kien qed jgħix fid

raġel li ra l-kelb jixxennaq għal ftit ikel u meta temgħu dan baqa’ miegħu. Hu ma setax iżommu u għalhekk għaddieh lil ommu li kienet toqgħod ftit mili bogħod mhux ħażin. Darba din il-mara ħadet il-kelb għand il-vet u meta qaltlu l-istorja tiegħu ntebaħ li kellu ċippa u permezz tagħha sar jaf il-kelb ta’ min kien u kif setgħu jikkuntatjaw lil sidtu. U hekk Tanya u l-kelb Paris reġgħu ngħaqdu. U l-ferħ tal-kelb kien xhieda biżżejjed li ċ-ċippa ma gidbitx!

Fatti, tagħrif u figuri li jqanqlu stagħġib. . . u forsi tbissima.

F’Marzu 2017 in-nies ta’ Gloucestershire fl-Ingilterra ħadu gost jaqraw dwar kif żewġ pensjonanti, wieħed ta’ 82 u l-ieħor ta’ 72 sena rnexxielhom jwaqqfu ħalliel li kien seraq il-kartiera ta’ wieħed minnhom.

Il-misruq beda jiġri warajh u ħabibu li b’kumbinazzjoni kien ġej fid-direzzjoni tagħhom ntebaħ li ġara xi ħaġa lil sieħbu u mbarra t-triq lill-ħalliel. Imbagħad nies oħra għenuhom biex iżommu lill-aggressur sakemm waslu l-pulizija u min abbuża sab ruħu fiċ-ċipp. U l-kartiera sabet ruħha f’but sidha. Naturalment il-ħalliel irid iwieġeb għal għemilu. Mhux biss xilja dwar serq imma wkoll attakk fuq anzjan, agir li jġorr piena iebsa.

Flus is-serq dejjem inkwiet ġabu magħhom.

In-Narwhal

Narwhal hija balena żgħira bis-snien. Hija mammiferu: dan ifisser li twelled il-frieħ ħajjin u tagħtihom il-ħalib u l-frieħ jinfatmu wara xi sena. Dawn l-annimali jieħdu n-nifs bil-pulmuni u jgħixu sa iktar minn mitt sena. In-nisa jdumu jgħixu ħafna wara l-menopawsa. Bħal mammiferi oħra għandhom ix-xagħar: qishom mustaċċi ma’ ħalqhom u mat-toqba minn fejn jieħdu n-nifs. It-toqba minn fejn jieħdu nifs hi minħar (singular ta’ mnieħer) u bl-Ingliż tissejjaħ blowhole. L-isem narwhal jista’ jkun ġej minn żewġ kelmiet bl-Iżlandiż li jfissru baħri mgħarraq, għax dik hi d-dehra tal-ġilda tagħhom.

Dawn l-annimali jgħixu fil-Baħar Arktiku fejn hemm il-Kanada, ir-Russja, Greenland u n-Norveġja. Billi dan il-baħar qed jinħall minħabba li d-dinja qiegħda tisħon, il-ħsejjes minħabba l-vapuri u minħabba tfittxija għar-riżorsi żdiedu u dan qed ikollu effett ħażin fuq in-narwhal. Dawn il-baleni qed jiġu mifxulin b’din il-kakafonija ta’ ħsejjes. Għax in-narwhal tuża l-ħsejjes biex titkellem ma’ sħabha, biex tfittex l-ikel u biex issib triqitha fil-baħar. Minħabba dan l-istorbju ġej mill-bnedmin, in-narwhal qiegħda tkun iktar siekta. U dan hu ħażin. In-narwhal isejħulha l-unicorn tal-baħar għax għandha sinna twila metru jew iktar. Din hi waħda minn żewġ sinniet li għandhom. Normalment ir-raġel ikollu s-sinna twila. Fil-fatt l-isem xjentifiku tagħha Monodon Monoceros hekk ifisser. Qiegħda fl-Ordni Cetacea. Iċ-Ċetaċi huwa grupp li fih il-baleni (whales), id-denfili u l-porpoises.

Joe Portelli

Ortografija Maltija

...niktbubil-Maltitajjeb

X’ suppost għandek tikteb: għeja jew għejja?

Fil-fatt, it-tnejn jintużaw f’kuntesti differenti għax għandhom tifsira differenti. Meta tkun trid tfisser li inti qed tħossok għajjien/qed tegħja, allura għandek tuża l-verb ‘għejejt’ b’j waħda (bl-Ingliż to get tired; to become fatigued). Fil-grammatika ngħidu li l-verb ‘għeja’ huwa verb ewlieni tal-ewwel forma, dgħajjef u nieqes, bl-għ fil-bidu u bil-j fin-nofs: għ v j v j. Bħala mudelli, nistgħu nimxu fuq il-verbi: nesa, beda, qara u mela.

U l-verb għejjejt (bl-Ingliż to tire or wear out) fejn nużawh? Dan trid tużah jekk trid tfisser li inti ġegħelt lil xi ħaddieħor iħossu għajjien. Pereżempju: in-nannu qalli li għejjejtu.

Mela ftakar:

Għejejt = jiena qed inħossni għajjien

Għejjejt = jiena qed ngħejji lil xi ħaddieħor

Innota: Il-verb ‘għajja’ huwa varjant ta’ ‘għejja’, u allura nistgħu niktbu wkoll ‘għajjejt’.

Wara l-attivitajiet li kellna marbuta mal-Milied, kien imiss li fit-tieni ġimgħa ta’ Jannar inżarmaw it-tiżjin kollu tal-Milied. Dan sar f’medda ta’ ħamest ijiem u kollox intrefa’ f’postu biex jerġa’ jintuża sena oħra.

Wara waqfa qasira

erġajna bdejna l-passiġġati ta’ nhar ta’ Ħadd. Dawn ħaduna lejn is-Salini tal-Qbajjar, l-inħawi tas-Sanap fil-Munxar

fejn spiċċajna fil-bajja tax-Xlendi u manhunt ġewwa d-Dwejra u l-madwar. Kellna

wkoll il-quddiesa tat-tieni Ħamis tax-xahar fejn qaddes għalina Mons Ġużepp Attard.

Bdejna wkoll ix-xogħol marbut maċ-Ċena tas-Sinjur minħabba li din is-sena l-Festi tal-Għid huma fil-qrib u din il-Wirja titlob ħafna xogħol. Tkun miftuħa fil-Ġimgħa Mqaddsa bħas-snin limgħoddija.

Ix-xogħol ta’ rinnovar fil-gamesroom għadu għaddej biex, jekk Alla jrid, fil-ġimgħat li ġejjin tkun tista’ tilqa’ fiha għexieren ta’ tfal u adolexxenti biex jilagħbu diversi indoor games qabel il-lezzjonijiet.

Bdew ukoll it-tħejjijiet marbuta mal-Play ta’ Żmien l-Għid li din is-sena ġġib l-isem ta’ ‘Min għandu żmien ma jistenniex żmien’. Din il-play hija f’idejn ħabibna Josef Farrugia bis-sehem taż-żgħażagħ u l-adolexxenti tagħna.

Fi Frar nibdew naħsbu għar-Randan fejn permezz tal-laqgħat fil-klassijiet tagħna nitħejjew biex dan iż-żmien sabiħ ma nħalluhx għaddej imma nħejju ruħna biex niksbu minn dan iż-żmien opportunità li nsiru nixbhu aktar lil Ġesù. Se jkollna fostna wkoll lil Fr Raymond li mhux biss se jkun il-kelliem tal-laqgħa tal-Ewwel Sibt imma se jqaddes ukoll fil-Quddiesa tat-Tieni Ħamis.

Mark

Tista’ taqra wkoll il-fuljett f’forma diġitali. Żur il-Paġna tal-Facebook: http://www.facebook.com/MuseumSubien Nadur u fuq issuu.com/Nimxu Id f’Id

Nimxu Id F’Id - Frar 2024

Laferla

Agent for MAPRE plc (MMS). MMS is authorised by

Fuljett maħruġ mill-Museum tas-Subien tan-Nadur