Ελληνική Συμφωνική Ορχήστρα Νέων <br> Διονύσης Γραμμένος <br> Βασίλης Βαρβαρέσος

ΜΕΓΑΡΟ μουσικησ αθηνων 23–24 Μ Ε Τ Η Ν Υ Π Ο Σ Τ Η Ρ Ι Ξ Η Τ Ο Υ Υ Π Ο Υ Ρ Γ Ε Ι Ο Υ Π Ο Λ Ι Τ Ι Σ Μ Ο Υ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΥΜΦΩΝΙΚΗ ΟΡΧΗΣΤΡΑ ΝΕΩΝ ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΓΡΑΜΜΕΝΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΡΒΑΡΕΣΟΣ

ΕΛΣΟΝ / ΟΡΧΗΣΤΡΑ ΝΕΩΝ IN RESIDENCE ΤΟΥ ΜΕΓΑΡΟΥ ΕΤΟΣ ΡΑΧΜΑΝΙΝΟΦ ΑΙΘΟΥΣΑ Χρήστος Λαμπράκης

7.12.2023

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΥΜΦΩΝΙΚΗ ΟΡΧΗΣΤΡΑ ΝΕΩΝ ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΓΡΑΜΜΕΝΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΡΒΑΡΕΣΟΣ ΣΕΡΓΚΕΪ ΡΑΧΜΑΝΙΝΟΦ (1873-1943) Κοντσέρτο για πιάνο αρ. 2 σε ντο ελάσσονα, έργο 18 Moderato Adagio sostenuto Allegro scherzando ΔΙΑ ΛΕΙΜΜΑ

Συμφωνία αρ. 2 σε μι ελάσσονα, έργο 27 Largo – Allegro moderato Allegro molto Adagio Allegro vivace

ΠΙΑΝΟ

Βασίλης Βαρβαρέσος Ελληνική Συμφωνική Ορχήστρα Νέων ΜΟΥΣΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ

Διονύσης Γραμμένος

Σ υμπαραγωγή

Ελληνική Συμφωνική Ορχήστρα Νέων Μέγαρο Μουσικής Αθηνών

ΣΕΡΓΚΕΪ ΡΑΧΜΑΝΙΝΟΦ

4

Κοντσέρτο για πιάνο αρ. 2, έργο 18 To Δεύτερο κοντσέρτο του Ραχμάνινοφ, από τα δημοφιλέστερα του πιανιστικού ρεπερτορίου, παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στη Μόσχα, στις 27 Οκτωβρίου 1901, με τον συνθέτη στο πιάνο και τον Αλεξάντρ Σιλότι στο πόντιουμ. Είναι αφιερωμένο στον δρα Νικολάι Νταλ, τον υπνοθεραπευτή που βοήθησε τον Ραχμάνινοφ να επανακτήσει την αυτοπεποίθησή του μετά την παταγώδη αποτυχία της Πρώτης συμφωνίας του, το 1897. Στο έργο εκφράστηκαν τα αρνητικά συναισθήματα, η μελαγχολία, η απαισιοδοξία αλλά και η τυπικά ρωσική νοσταλγία, χαρίζοντάς του συναισθηματική αμεσότητα που άγγιξε και αγγίζει το ευρύ κοινό. Η μουσική του εντάσσεται με σαφήνεια στη μεγάλη ρωσική παράδοση του 19ου αιώνα, ιδιαίτερα των συνθετών που επέλεξαν τον άμεσο διάλογο με τη σύγχρονή τους δυτικοευρωπαϊκή μουσική, όπως ο Τσαϊκόφσκι. Ο ίδιος ο Ραχμάνινοφ ισχυριζόταν: «Είμαι ρώσος συνθέτης, και η πατρίδα μου έχει επηρεάσει τόσο την ψυχική μου ιδιοσυστασία όσο και τον τρόπο που βλέπω τα πράγματα». Οι περίφημες οκτώ σκοτεινές συγχορδίες με τις οποίες ξεκινάει το Δεύτερο κοντσέρτο ηχούν σαν πένθιμες καμπάνες και οδηγούν στο πρώτο από τα διάσημα θέματα του έργου, που παρουσιάζεται από τα έγχορδα. Μετά από ένα σύντομο πιανιστικό δεξιοτεχνικό επεισόδιο εμφανίζεται το καθησυχαστικό δεύτερο θέμα. Ο Ραχμάνινοφ επεξεργάζεται τα δύο μουσικά θέματα διεξοδικά, συνδυάζοντας και παραλλάσσοντάς τα. Η απαισιοδοξία δίνει τη θέση της στον βαθύ λυρισμό. Τα ξύλινα πνευστά προσθέτουν ένα ακόμα θέμα, συνεισφέροντας σε έναν διάλογο που χαρακτηρίζεται από μεγάλη φαντασία. Η κορύφωση είναι μεγαλόπρεπη, απόλυτα χαρακτηριστική των μεγεθών και της ρητορικής του ύστερου ρομαντισμού. Αν και τα τελικά μέτρα προσφέρουν τη στερεότυπη και σαφή κατάληξη, κατ’ ουσίαν το Moderato ολοκληρώνεται χαμηλόφωνα, προετοιμάζοντας τη λυρική ατμόσφαιρα της επόμενης ενότητας. Με μια σειρά μετατροπίες ο συνθέτης περνά από την ντο ελάσσονα, την τονικότητα του πρώτου μέρους, στη μι μείζονα, με την οποία αρχίζει το δεύτερο. Το πιάνο εμφανίζεται διακριτικά. Κυριαρχεί μια νοσταλγική μελωδία με διάθεση ονειροπόλησης, που διατυπώνεται αρχικά από το φλάουτο και στη συνέχεια περνά στο κλαρινέτο, μέχρι να την παραλάβει το πιάνο. Η γραφή αναπτύσσεται στον απόηχο του ύφους του Λιστ, χωρίς όμως να ξεφεύγει από το πλαίσιο του προσωπικού ιδιώματος του Ραχμάνινοφ. Η ορχήστρα δίνει αποφασιστικά και απότομα τέλος στη διακοσμητική γραφή. Το πιάνο απαντά με λίγα τελευταία αραβουργήματα, και το Adagio sostenuto ολοκληρώνεται με λυρική διάθεση. Το τελικό μέρος, Allegro scherzando, αρχίζει χαμηλόφωνα, αναφερόμενο στο τρίτο θέμα του πρώτου μέρους και παραπέμποντας στον κυκλικό χαρακτήρα της σύνθεσης. Το πιάνο κάνει την εμφάνισή του με εντυπωσιακό τρόπο και παρουσιάζει στη συνέχεια το πρώτο θέμα, ανάλαφρο και χορευτικό. Ο σολίστ κυριαρχεί απόλυτα μέσα από μια γραφή δεξιοτεχνική, ρευστή και δυναμική. Πρόκειται για σελίδες που συγκαταλέγονται στις πιο απαιτητικές της πιανιστικής φιλολογίας. Οι βιόλες και τα όμποε παρουσιάζουν το δεύτερο θέμα, σε νοσταλγική διάθεση, στον απόηχο των μελωδιών του Τσαϊκόφσκι. Έντονος και διεξοδικός διάλογος ανάμεσα στα μουσικά θέματα οδηγεί στην τελική

κορύφωση, που, όπως αναμένει κανείς, εντυπωσιάζει με τη δύναμη και τη μεγαλοπρέπειά της. ΝΙΚΟΣ Α. ΔΟΝΤΑΣ Αναδημοσίευση από το έντυπο πρόγραμμα του ΜΜΑ Συμφωνική Ορχήστρα του Σαν Φρανσίσκο, 2004-2005.

Συμφωνία αρ. 2, έργο 27 O Ραχμάνινοφ είχε αρχίσει να γράφει τη Δεύτερη συμφωνία του το 1902, αλλά την ολοκλήρωσε μόλις λίγες μέρες πριν να τη διευθύνει, στις 26 Ιανουαρίου 1908 στην Αγία Πετρούπολη. Τον Φεβρουάριο του 1907 έγραψε, από τη Δρέσδη, στον φίλο του Μιχαήλ Σλόνοφ: «Έχω συνθέσει μια συμφωνία. Αλήθεια! Δεν έχω ακόμα την τελική της μορφή. Με το που την ολοκλήρωσα, πριν από έναν μήνα, την άφησα. Μου προκαλούσε μεγάλο άγχος και δεν σκοπεύω να σκεφτώ άλλο σχετικά με αυτήν. Απλώς, δεν μπορώ να καταλάβω πώς το έμαθαν οι εφημερίδες!».1 Το μεγαλύτερο μέρος της Συμφωνίας γράφτηκε στη Δρέσδη, όπου ο συνθέτης περνούσε τους χειμερινούς μήνες την περίοδο 1906-1909, για να γράφει απερίσπαστος. Το έργο ενθουσίασε κοινό και κριτικούς, και ο Ραχμάνινοφ το αφιέρωσε στον παλιό του καθηγητή σύνθεσης, τον Σεργκέι Τανέγεφ. Ως προς το χαρακτήρα και τη δομή του, το έργο θυμίζει, σε πιο ώριμη εκδοχή, την Πρώτη συμφωνία. Εμφανίζεται κι εδώ συχνά, αν και με λιγότερο σαφή τρόπο, η αρχή του Dies irae από τη νεκρώσιμη Λειτουργία των καθολικών. Σε σχέση όμως με την Πρώτη συμφωνία, η Δεύτερη διαθέτει μεγαλύτερη συναισθηματική δύναμη κκαι λυρισμό, τα οποία πηγάζουν από την πλούσια μελωδία και αποτελούν κινητήρια δύναμη όλου του έργου. Χάρη σε αυτή την αμεσότητα, η Δεύτερη συμφωνία παραμένει από τα πιο δημοφιλή έργα του Ραχμάνινοφ. Όπως είπε ο ίδιος: «Η μουσική πρέπει, πρώτα από όλα, να έχει αγάπη. Να βγαίνει από την καρδιά και να απευθύνεται στην καρδιά. Αλλιώς δεν μπορεί να γίνει διαχρονική τέχνη».2 Όπως και η Πρώτη συμφωνία, η Δεύτερη αρχίζει με ένα εισαγωγικό θέμα, το οποίο επανέρχεται σε όλο το έργο. Εδώ, η εισαγωγή είναι πιο εκτεταμένη και οι επανεμφανίσεις της στη συνέχεια του έργου είναι λιγότερο χαρακτηριστικές, καθώς αυτή αλλάζει μορφή. Εξαιτίας της μεγάλης της διάρκειας, η Δεύτερη συμφωνία παιζόταν με πολλές περικοπές μέχρι τη δεκαετία του 1960. Ο αρχιμουσικός Ευγένιος Όρμαντυ ρώτησε κάποτε τον Ραχμάνινοφ αν μπορεί να κόψει ένα επεισόδιο από το πρώτο μέρος του έργου, κι αυτός του απάντησε: «Ίσως. Έλα να με βρεις και θα σε βοηθήσω». Όταν όμως ο Όρμαντυ τού έδειξε την παρτιτούρα, ο συνθέτης δεν μπόρεσε να κόψει τίποτα και είπε στον αρχιμουσικό: «Δεν ξέρετε πόσο με πληγώνουν οι περικοπές. Είναι σαν να κόβουν ένα κομμάτι της καρδιάς μου».3 ΙΟΥΛΙΑ ΒΑΓΕΝΑ Αναδημοσίευση από το έντυπο πρόγραμμα του ΜΜΑ Ορχήστρα Φιλαρμόνια του Λονδίνου - Κύκλος Ραχμάνινοφ, 2004-2005.

1

2 3

Barrie Martyn, Rachmaninoff: composer, pianist, conductor, Scolar Press, Άλντερσοτ και Βερμόντ, 1990: 40. Στο ίδιο: 32. Στο ίδιο: 187.

5

6

7

ΕΛΣΟΝ Η Ελληνική Συμφωνική Ορχήστρα Νέων (ΕΛΣΟΝ) ιδρύθηκε το 2017 από τον αρχιμουσικό Διονύση Γραμμένο και σήμερα αποτελεί Ορχήστρα inresidence του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Βασισμένη στα ευρωπαϊκά πρότυπα των Εθνικών Ορχηστρών Νέων, η ΕΛΣΟΝ έχει βασικό της σκοπό τον εντοπισμό, την καθοδήγηση, την ανάδειξη και την εκπαίδευση νέων ταλαντούχων ελλήνων μουσικών στο συμφωνικό και οπερατικό ρεπερτόριο, προσφέροντας παράλληλα τη δυνατότητα συμμετοχής τους σε συναυλίες και τη σύμπραξη με διεθνούς φήμης καλλιτέχνες, αρχιμουσικούς, σολίστ και καθηγητές. Το έργο της έχει αναγνωριστεί και διεθνώς: Eπιλέχθηκε ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Εθνικών Ορχηστρών Νέων (European Federation of National Youth Orchestras), και αποτελεί τη μοναδική εκπροσώπηση της χώρας μας στον συγκεκριμένο φορέα. Τον Αύγουστο του 2023, η ΕΛΣΟΝ εμφανίστηκε για δεύτερη φορά στο Κοντσέρτχαους του Βερολίνου, ανοίγοντας το κεντρικό πρόγραμμα του διεθνούς φεστιβάλ Young Euro Classic. Μεταξύ των πλέον αξιοσημείωτων εμφανίσεών της περιλαμβάνονται η συναυλία της στη Βουλή των Ελλήνων τον Οκτώβριο του 2021, η περιοδεία της σε Δελφούς, Κέρκυρα και Βερολίνο το καλοκαίρι του 2021, καθώς και οι συναυλίες της στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Πέραν αυτών, η ΕΛΣΟΝ αποτελεί την πρώτη ορχήστρα στην Ελλάδα που αξιοποίησε την τεχνολογία εικονικής πραγματικότητας, μέσω του καινοτόμου project EλΣΟΝ VR, προσφέροντας στο κοινό μια πρωτόγνωρη εμπειρία θέασης συναυλιών κλασικής μουσικής. Το έργο της υποστηρίζεται από το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση, το οποίο είναι και ο Ιδρυτικός Δωρητής της, από το The Hellenic Initiative, την ΑΙΓΕΑΣ ΑΜΚΕ, το Ίδρυμα Μποδοσάκη, το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη και από την Aegean Airlines ως επίσημο χορηγό αερομεταφορών.

8

Α ΄ Β ιολιά

Κ οντραμπάσα

Μαρία Τσόγια-Ραζάκοβα Μαρία Αργύρη Γιώργος Δασκαλάκης Ευαγγελία Κουτσοδήμου Ηλέκτρα Μαυροψαρίδη Γιώργος Μπάνος, Αιμίλιος Μπάρτζης Βασιλική Μπεκιάρη Λίζα Νοκ Γεωργία Ντινοπούλου Ελεάννα Στράτου Χαράλαμπος Χαβέλος

Edgar Alves Milhões ** Στέλλα Καραγιώργου Φραγκίσκος Κοκοβλής Λυγία Μηλιά Matthew Nowak Adasat Adama Santana Suárez

Β ΄ Β ιολιά

Ορφέας Σαραντάκος Αριάννα Ζήβα Ευαγγελία Θεοφάνους Ιωάννα-Ευμορφία Κοτζιούλα Αχιλλέας Μπερής Ροδάνθη Νικάκη Λήδα Οικονομοπούλου Νικόλας Παπαδάκης Γρηγορία Παπαδοπούλου Θανάσης Ράκος Μαρία Στιβανάκη Αλέξανδρος Τύπου Β ιόλες

Αντώνιος Τζιβένης Χριστίνα Καμινάρη Σπύρος Κοκονέτσης-Στεριώτης Έλενα Μήτσα Ταμάρα Μουρατίδου Αριστείδης Σάββας Περιστέρης João Diogo Saraiva Santos * Καλλιόπη Φωτεινή Σαραντάκου Ελισάβετ Τσικαντέρη Σοφία Χατζή

Φ λάουτα

Δήμητρα Κωστίκα Ευσταθία Γισδάκη Θεοδώρα Αποστολίδου Όμποε

Jonas Schoups ** Iris Enache *** Δήμητρα Γκόγκα Κ λαρινέτα

Conrad Hähnlein Δημήτρης Αργυρός Κωνσταντίνος Σειραγάκης Φ αγκότα

Ανδρέας Ανθόπουλος Ιουλία Μπαμπέ Κ όρνα

Bram Vanoverberghe ** Ana Muñoz Koniarska ** Jonas Ellensohn *** Benedikt Schmidinger *** Τ ρομπέτες

Χρήστος Αρμενιάκος Λεωνίδας Μπαϊρακτάρης Σταματία Φουρλεμάδη Τ ρομπόνια

Βαρβάρα Αντιγόνη Αθηναίου Χρήστος Νικηφόρος Μάριος Βουσολίνος Τ ούμπα

Γιώργος Μπουλαξής

Β ιολοντσέλα

Κ ρουστά

Eloy Daniel Medina Barreto Έλενα Σοφία Ζήβα Άννα Μάνθου Oskar Meier Ευδοξία Μέτσο Ματέο Σεστάνι Ευστρατία Χαλουλάκου Χρήστος Χατζηναθαναήλ

Δάφνη Ανδρεάδη Θοδωρής Κοσκινάς Χρυσόστομος Σακελλαρόπουλος Σωκράτης Τρουπτσίδης Ευάγγελος Παναγιώτης Φαϊτάς

Με τη συμμετοχή μουσικών από τις ορχήστρες: *** Jovem Orquestra Portuguesa (JOP) - Εθνική Ορχήστρα Νέων της Πορτογαλίας *** Nationale Jeugdorkesten Nederland (NJON) - Εθνική Ορχήστρα Νέων της Ολλανδίας *** Wiener Jeunesse Orchester (WJO) - Ορχήστρα Νέων της Βιέννης

9

Διονύσης Γραμμένος Ο αρχιμουσικός Διονύσης Γραμμένος έχει αναγνωριστεί διεθνώς ως ένας από τους πιο χαρισματικούς καλλιτέχνες της νέας γενιάς. Έκανε το ντεμπούτο του σε ηλικία 21 ετών στο πόντιουμ της Ορχήστρας Δωματίου της Βιέννης και έκτοτε συνεργάστηκε με παγκοσμίου κύρους ορχήστρες: Όπερα του Καναδά στο Τορόντο, Ορχήστρα Δωματίου της Σκάλας του Μιλάνου, Ορχήστρα του Φεστιβάλ της Λουκέρνης, Εθνική Ορχήστρα του Βελγίου και Φιλαρμονική της Μάλτας, με σολίστ όπως η Κάτια Μπουνιατισβίλι, ο Ρενώ Καπυσόν, ο Ντάνιελ Όττενσαμερ και η Άννα Φεντόροβα. Έχει διατελέσει κορυφαίος αρχιμουσικός της English Touring Opera και της Nevill Holt Opera. Άρχισε τη διεθνή του σταδιοδρομία το 2008, όταν απέσπασε το πρώτο βραβείο στον Πανευρωπαϊκό Διαγωνισμό Νέων Σολίστ της EBU (Ευρωπαϊκή Ραδιοτηλεοπτική Ένωση) στη Βιέννη και τον τίτλο του Ευρωπαίου Νέου Μουσικού της Χρονιάς. Σημειώνεται πως είναι ο πρώτος μουσικός πνευστού οργάνου στην ιστορία του διαγωνισμού που έλαβε τον τίτλο αυτόν. Το 2016 έγινε ο πρώτος έλληνας μαέστρος που επιλέχθηκε από το Μουσικό Φεστιβάλ του Άσπεν (ΗΠΑ) για να διευθύνει σειρά συναυλιών με προγράμματα συμφωνικής μουσικής και όπερας. Το 2018 επιλέχθηκε ως European Young Leader από το think-tank Friends of Europe, υπό την καθοδήγηση του Ζαν-Κλωντ Γιουνκέρ. Έχει τιμηθεί με το Διεθνές Βραβείο Τεχνών «Λεονάρντο ντα Βίντσι», το βραβείο Rising Star του ECHO (Ευρωπαϊκός Οργανισμός Κέντρων Συμφωνικής Μουσικής) και το Χρυσό Μετάλλιο της Πόλεως των Αθηνών, για την προσφορά του στη μουσική.

10

Βασίλης Βαρβαρέσος Από τους πιο αξιόλογους πιανίστες της γενιάς του, ο Βασίλης Βαρβαρέσος διανύει μια πλούσια καλλιτεχνική περίοδο: εμφανίζεται στο Φεστιβάλ Odessa Classics και, στη συνέχεια, στο Κοντσέρτχαους του Βερολίνου ερμηνεύοντας το Εικοστό κοντσέρτο του Μότσαρτ. Το 2023 ερμηνεύει τα δύο Κοντσέρτα για πιάνο του Μέντελσον με τη Διεθνή Ορχήστρα της Γενεύης, το Τρίτο κοντσέρτο του Ραχμάνινοφ με την Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης, ενώ, μεταξύ άλλων, εμφανίζεται στο Φεστιβάλ Πιάνου της Σεντ Υρσέν και στη Ραδιοφωνία του Ρόττερνταμ. Επίσης, δίνει ρεσιτάλ και συναυλίες μουσικής δωματίου σε Ολλανδία, Γαλλία, Γερμανία και Βέλγιο. Έχει εμφανιστεί σε διακεκριμένα φεστιβάλ παγκοσμίως συνεργαζόμενος με καταξιωμένους αρχιμουσικούς και περίφημες ορχήστρες της Ελλάδας και του εξωτερικού: της Αγίας Πετρούπολης, του Φράιμπουργκ, της Βασιλείας, της Νορμανδίας και του Μπρεμερχάφεν, σε αίθουσες όπως Τόνχαλλε της Ζυρίχης, Μουζίκφεραϊν της Βιέννης, Γκαβώ του Παρισιού, Κονσέρτχεμπαου του Άμστερνταμ. Έχει δώσει ρεσιτάλ στην Αίθουσα Βάιλ του Κάρνεγκι Χολ, στο Έιβερυ Φίσερ Χολ, στη Βιβλιοθήκη Μόργκαν της Νέας Υόρκης, καθώς και στον Λευκό Οίκο για τον πρώην Πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα. Λάτρης της μουσικής δωματίου, έχει συμπράξει με κορυφαίους μουσικούς, όπως οι Μισέλ Νταλμπερτό, Aνρί Ντεμαρκέτ, Οφελί Γκαγιάρ, Φρασνουά Σαλκ και Νικολά Ντωτρικούρ. Είναι συνιδρυτής του Duo Inui-Varvaresos, του Τρίο Bell’Arte και του Piano Quartet Corneille. Aπό το 2020, είναι μόνιμος καθηγητής πιάνου στο Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης. Ηχογραφεί για την APARTE, τη NAVIS Classics, την BIS και τη ΜΙRARE Records. ΕΚΔΟΣΗ ΟΜΜΑ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΠΡΟΒΟΛΗΣ & ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΕΛΕΝΗ ΔΙ ΔΑΣΚΑΛΟΥ | ΤΜΗΜΑ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΛΗΤΩ ΤΣΕΚΟΥΡΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΝΤΥΠΟΥ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ | CREATIVE DIRECTOR K2DESIGN | ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΝΤΥΠΟΥ ΠΑΝΟΣ ΚΑΣΙΑΡΗΣ | ΕΚΤΥΠΩΣΗ PRINTFAIR

11

ΕΠΙΣΗΜΟΣ ΧΟΡΗΓΟΣ ΑΕΡΟΜΕΤΑΦΟΡΩΝ

ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΗΣ

ΧΟΡΗΓΟΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ