Ermonela Jaho <br> Charles Castronovo

ΜΕΓΑΡΟ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΑΘΗΝΩΝ 23–24 Μ Ε Τ Η Ν Υ Π Ο Σ Τ Η Ρ Ι Ξ Η Τ Ο Υ Υ Π Ο Υ Ρ Γ Ε Ι Ο Υ Π Ο Λ Ι Τ Ι Σ Μ Ο Υ

ΓΚΑΛΑ ΌΠΕΡΑΣ ERMONELA JAHO CHARLES CASTRONOVO ΕΤΟΣ ΜΑΡΊΑΣ ΚΆΛΛΑΣ

ΕΤΟΣ ΜΑΡΙΑ ΚΑΛΛΑΣ – ΟΠΕΡΑ ΣΤΟ ΜΕΓΑΡΟ ΑΙΘΟΥΣΑ ΧΡΗΣΤΟΣ ΛΑΜΠΡΑΚΗΣ

3.12.2023

ERMONELA JAHO CHARLES CASTRONOVO Γκαλά όπερας Αφιέρωμα στη Μαρία Κάλλας

ΣΟΠΡΆΝΟ

ERMONELA JAHO ΤΕΝΌΡΟΣ

CHARLES CASTRONOVO

ΜΟΥΣΙΚΉ ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΛΟΥΚΑΣ ΚΑΡΥΤΙΝΟΣ

GEORGES BIZET (1838-1875) Από την όπερα Κάρμεν: Πρελούδιο Α΄ Πράξης GUSTAVE CHARPENTIER (1860-1956) Από την όπερα Λουίζα: Άρια «Depuis le jour» από την Γ΄ Πράξη ÉDOUARD LALO (1823 - 1892) Από την όπερα Ο βασιλιάς του Υς: Άρια αρ. 11 «Puisqu’on ne peut fléchir... Vainement, ma bien-aimée» από την Γ΄ Πράξη AMBROISE THOMAS (1811-1896) Εισαγωγή από την όπερα Μινιόν JULES MASSENET (1842-1912) Από την όπερα Θαΐς: Άρια «Je suis seule, seule enfin… dis moi que je suis belle» από τη Β΄ Πράξη Από την όπερα Μανόν: • Άρια «Je suis seul… ah, fuyez douce image» από την Γ΄ Πράξη • Ντουέτο «Toi! Vous!» από την Γ΄ Πράξη ΔΙΑ ΛΕΙΜΜΑ

PIETRO MASCAGNI (1863-1945) Από την όπερα Καβαλερία ρουστικάνα: • Ιντερμέτζο • Άρια «Mamma, quel vino è generoso» FRANCESCO CILEA (1866-1950) Από την όπερα Αντριάνα Λεκουβρέρ: Άρια «Io son l’umile ancella» από την Α΄ Πράξη GIACOMO PUCCINI (1858-1924) Από την όπερα Μανόν Λεσκώ: Ιντερμέτζο FRANCESCO CILEA Από την όπερα Αρλεζιάνα: Άρια «È la solita storia del pastore» από τη Β΄ Πράξη ALFREDO CATALANI (1854-1893) Από την όπερα Η Βαλλύ: Άρια «Ebben? N’andrò lontana» από την Α΄ Πράξη GIACOMO PUCCINI Από την όπερα Μαντάμα Μπατερφλάι: Άρια «Bimba, bimba, non piangere» από την Α΄ Πράξη

Πρελούδιο από την Α΄ Πράξη της Κάρμεν Ίσως το πιο ταιριαστό άνοιγμα στα γκαλά όπερας είναι ένα Πρελούδιο, που συνιστά από μόνο του την έναρξη του μελοδράματος. Με τα σύντομα Πρελούδια ή, συνηθέστερα, με τις μεγαλύτερης διάρκειας Εισαγωγές, ο ακροατής παίρνει μια πρώτη ιδέα για όσα θα ακολουθήσουν. Εδώ, το θεματικό υλικό αντλείται τόσο από το τραγούδι του ταυρομάχου όσο και από την ταυρομαχία της Β΄ και της Δ΄ Πράξης, αντίστοιχα. Άραγε το γεμάτο ζωηράδα και μελωδικότητα Πρελούδιο της Κάρμεν (Οπερά Κομίκ, Παρίσι 1875) προοικονομεί και το χαρακτήρα του αποψινού γκαλά; Ας αποκαλυφθεί μονάχα ότι στο πρώτο μέρος θα ακούσουμε αποσπάσματα από τη γαλλική οπερατική παράδοση, ενώ στο δεύτερο από την ιταλική.

«Depuis le jour» από τη Λουίζα Για πολλά χρόνια, η Λουίζα (Οπερά Κομίκ, Παρίσι 1900) του Σαρπαντιέ υπήρξε η πιο επιτυχημένη, ίσως, όπερα στη Γαλλία μετά την Κάρμεν του Μπιζέ. Και οι δυο, μάλιστα, σηματοδοτούν τη γαλλική στροφή προς τον μουσικό ρεαλισμό, το βερισμό. Ωστόσο, ενώ το κύκνειο άσμα του Μπιζέ κατέκτησε διαχρονική θέση στο ρεπερτόριο, η «μουσική νουβέλα / roman musical» του Σαρπαντιέ πέρασε σταδιακά στη λήθη: πλέον ερμηνεύεται μόνο η εν λόγω άρια της Λουίζας από την Γ΄ Πράξη. Η πλοκή εκτυλίσσεται στο Παρίσι, κυρίως στη Μονμάρτρη, όπου ένα νεαρό κορίτσι της εργατικής τάξης, που ζει στην ανέχεια μαζί με τους γονείς της, ερωτεύεται έναν μποέμ ζωγράφο. Σύντομα οι διαφορετικές αξίες των δύο κόσμων έρχονται σε σύγκρουση: η πατριαρχικής φύσης επιθυμία για έναν «καλό» γάμο με το ιδεώδες του ελεύθερου έρωτα, και οι στερεοτυπικές αντιλήψεις για την «εργατικότητα» του «κανονικού» κόσμου με την «τεμπελιά» των καλλιτεχνών. Η γλώσσα της όπερας είναι η καθημερινή της εποχής. Εδώ, η Λουίζα βρίσκεται με τον αγαπημένο της σε ένα εξοχικό με θέα το Παρίσι, έχει μόλις γευτεί τον πρώτο της φιλί και τραγουδά για τη χαρά της ζωής και του έρωτα.

Puisqu’on ne peut fléchir... Vainement, ma bien-aimée» από τον Βασιλιά του Υς Παρόμοια με τη Λουίζα του Σαρπαντιέ υπήρξε και η ιστορική πορεία του έργου του Λαλό Ο βασιλιάς του Υς (Οπερά Κομίκ, Παρίσι 1888). Και οι δυο όπερες γνώρισαν αρχικά αξιοσημείωτη επιτυχία αλλά, από το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, μόνο ορισμένες άριές τους παρέμειναν στο ρεπερτόριο. Παρότι ο Λαλό ήταν Γάλλος, η υφή των συνθέσεών του παραπέμπει περισσότερο στη γερμανική μουσική παράδοση. Στον Βασιλιά του Υς, όμως, ακούμε και λαϊκές μελωδίες της Βρετάνης (βορειοδυτική Γαλλία), τόπο καταγωγής της συζύγου του συνθέτη. Η ίδια η υπόθεση της όπερας βασίζεται στον βρετάνικο θρύλο της μυθικής πόλης Υς, που βυθίστηκε στα νερά του Ωκεανού. Διανθίζεται με το μοτίβο του «καλού» και του «κακού» ζευγαριού, όπως στον Λόενγκριν του Βάγκνερ∙ το «κακό» ζευγάρι θα προκαλέσει την καταστροφή της πόλης. Ακούμε αρχικά το σύντομο ρετσιτατίβο και στη συνέχεια την άρια του «καλού» τενόρου, Μύλιο, που προσκαλεί την αγαπημένη του, Ροζέν, να του ανοίξει την πόρτα της κάμαράς της και της καρδιάς της.

4

Εισαγωγή από τη Μινιόν Την ίδια μοίρα με τις δύο προηγούμενες όπερες είχε και η Μινιόν (Οπερά Κομίκ, Παρίσι 1866) του Τομά. Ωστόσο, είναι η μόνη που ανέβηκε στην Εθνική Λυρική Σκηνή τρεις φορές έως και την καλλιτεχνική περίοδο 1950-

1951∙ είναι η εποχή που στη διεθνή οπερατική σκηνή πολλά δημοφιλή μελοδράματα των προπολεμικών χρόνων μπαίνουν στη ζώνη του λυκόφωτος. Το αργό άνοιγμα της Εισαγωγής διαδέχονται θέματα που παραπέμπουν σε όσα θα συμβούν αργότερα στο έργο, όπως η γεμάτη λύπη άρια του Λοτάριο ή η φλεγόμενη από πόθο άρια της Μινιόν για τον Γουλιέλμο Μάιστερ, η ιστορία του οποίου ―ως κεντρικού ήρωα του μυθιστορήματος του Γκαίτε Τα χρόνια της μαθητείας του Γουλιέλμου Μάιστερ― ενέπνευσε και το έργο του Τομά που ακούμε απόψε.

«Je suis seule, seule enfin…dis moi que je suis belle» από τη Θαΐδα Η Θαΐς (Όπερα Γκαρνιέ, Παρίσι 1894) βασίστηκε στο ομώνυμο μυθιστόρημα του νομπελίστα συγγραφέα Ανατόλ Φρανς. Το κεντρικό μοτίβο είναι η μεταστροφή της άσωτης Θαΐδος προς τη χριστιανική πίστη, με την ταυτόχρονη μεταστροφή του μοναχού Αθαναήλ από την ασκητική εγκράτεια προς τον έρωτα. Μα ποιος διδάσκει ποιον τελικά; Αν και στην Ελλάδα έχει ανέβει μόλις δύο φορές –το 1993 από την Εθνική Λυρική Σκηνή, και το 2009 στο Μέγαρο από την Ορχήστρα των Χρωμάτων– όλοι έχουμε ακούσει, χωρίς ενδεχομένως να το γνωρίζουμε, την πασίγνωστη μελωδία της Méditation, του συμφωνικού Ιντερλούδιου της Β΄ Πράξης, που σηματοδοτεί τη μετα-νόηση της ηρωίδας και την αλλαγή στη στάση ζωής της. Το μουσικό μέρος που ακούμε βρίσκεται λίγο πριν από τη Méditation. Η Θαΐς δηλώνει αρχικά, στο ρετσιτατίβο, ότι έχει απογοητευτεί από τα εγκόσμια, ενώ, στη συνέχεια, στην άριά της, στρέφεται προς τον καθρέφτη και τη θεά Αφροδίτη εκφράζοντας ανησυχία για την εφήμερη ομορφιά της.

«Je suis seul…ah, fuyez douce image» από τη Μανόν Το δίπολο έρωτας – μοναστική ζωή συνεχίζεται με τη Μανόν (Οπερά Κομίκ, Παρίσι 1884). Δίπολο μεν, αλλά ίσως όχι πραγματικό δίλημμα για τους πρωταγωνιστές του λυρικού έργου. Η Μανόν προορίζεται για μοναχή, αλλά «κλέβεται» με τον νεαρό Ντε Γκριέ, ύστερα κλέβουν οι δυο τους την άμαξα του γερο-Μορφοντέν και το σκάνε. Ο πατέρας του νεαρού δεν εγκρίνει τη νύφη, κάποια στιγμή, δε, ο νεαρός καταλήγει σε μοναστήρι. Τον βρίσκει η Μανόν και ξανασμίγουν. Παίζουν χαρτιά με τον Μορφοντέν και τον κερδίζουν. Αυτός τους κατηγορεί για απάτη, αλλά και για την κλοπή της άμαξάς του. Ο αριστοκρατικής καταγωγής Ντε Γκριέ αθωώνεται. Η Μανόν καταδικάζεται, και πεθαίνει από τις κακουχίες στην αγκαλιά του αγαπημένου της. Στην άρια της Γ΄ Πράξης, που ακούμε απόψε, ο τενόρος Ντε Γκριέ έχει μόλις μπει στο μοναστήρι και προσπαθεί να πείσει τον εαυτό του να ταχθεί στον μοναστικό βίο, μακριά από την κοπέλα που ερωτεύτηκε.

«Toi! Vous!» ντουέτο από τη Μανόν Στο μοναστήρι καταφτάνει και η Μανόν. Δωροδοκεί τον θυρωρό και συναντά τον Ντε Γκριέ. Αυτός προσπαθεί να την πείσει –περισσότερο τον εαυτό του, μάλλον– ότι δεν τη θέλει πια. Η Μανόν επιμένει. Του θυμίζει όσα ένιωσαν μαζί. Ο Ντε Γκριέ υποκύπτει. Και οι δυο λένε το «σ’ αγαπώ». Πρόκειται για ένα πολύ εκφραστικό ντουέτο, με έντονες συναισθηματικές μεταπτώσεις και δραματική κορύφωση. Ιντερμέτζο από την Καβαλερία ρουστικάνα Με το δεύτερο μέρος του αποψινού Γκαλά, δεν περνάμε απλώς από τη γαλλική στην ιταλική οπερατική παράδοση, αλλά και από τις όπερες-κομίκ στις βεριστικές όπερες, οι οποίες, βέβαια, αποτελούν ένα μέρος μόνο των αντίστοιχων παραδόσεων των δύο χωρών. Το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο

5

στις πρώτες είναι η εναλλαγή τραγουδιού και πρόζας (αντί ρετσιτατίβου), ενώ στις δεύτερες, το ρεαλιστικό και καθημερινό στοιχείο στην πλοκή (αντί των πιο εξιδανικευμένων ή μυθικών προσώπων και θεμάτων). Παρότι οι βεριστικές όπερες δεν προέκυψαν από τις όπερες-κομίκ, ο ιταλός μουσικολόγος Μικέλε Τζιράλντι παρατηρεί ότι η Κάρμεν του Μπιζέ λειτούργησε ως πρότυπο για τη μεταχείριση του δραματικού στοιχείου στην πρώτη βεριστική όπερα, την Καβαλερία ρουστικάνα (Θέατρο Κοστάντσι, Ρώμη 1890) του Μασκάνι. Ακούμε το γοητευτικό και λυρικό Ιντερμέτζο, που παραπέμποντας στη γαλήνη της Αναστάσιμης Ημέρας των καθολικών προσφέρει μια ανάπαυλα από την ένταση όσων προηγήθηκαν και την τραγικότητα όσων θα ακολουθήσουν.

«Mamma, quel vino è generoso» από την Καβαλερία ρουστικάνα Ωστόσο, η γαλήνη είναι επίπλαστη στο μικρό χωριό της Σικελίας, όπου τοποθετείται η ιστορία αυτής της όπερας. Ο έρωτας, η προδοσία, η εκδίκηση και η αναζήτηση της χαμένης τιμής συνθέτουν την πλοκή της. Ο Τουρίντου απάτησε τη Σαντούτσα –με την οποία διατηρεί δεσμό χωρίς να την έχει παντρευτεί– με τη Λόλα, άλλοτε αρραβωνιαστικιά του και πλέον παντρεμένη με τον Άλφιο. Η Σαντούτσα το αποκαλύπτει στον Άλφιο, και αυτός καλεί τον Τουρίντου σε μονομαχία. Πριν από τη μονομαχία, φορτισμένος ψυχικά, ο Τουρίντου προετοιμάζει τη μητέρα του για τα μελλούμενα και την παρακαλεί, αν αυτός σκοτωθεί, να δεχθεί τη Σαντούτσα σαν κόρη της.

«Io son l’umile ancella» από την Αντριάνα Λεκουβρέρ Οι όπερες του Τσιλέα υπήρξαν εξαιρετικά δημοφιλείς στην εποχή τους· μεταπολεμικά περιέπεσαν στην αφάνεια αλλά, μετά τη δεκαετία του 1980, επανήλθαν σταδιακά στο ρεπερτόριο των λυρικών θιάσων. Η Αντριάνα Λεκουβρέρ (Λυρικό Θέατρο, Μιλάνο 1902) φέρει το όνομα μιας ηθοποιού της Κομεντί Φρανσέζ του 18ου αιώνα, η οποία πέθανε μυστηριωδώς. Στην ομώνυμη όπερα η ηρωίδα δολοφονείται, υποτίθεται, από την ερωτική της αντίζηλο, με όπλο μια δηλητηριασμένη ανθοδέσμη. Στην άρια που ακούμε απόψε, η Λεκουβρέρ έχει μόλις δεχθεί συγχαρητήρια και τα αποδέχεται με τη μετριοφροσύνη που απαιτούσαν τα ήθη της εποχής, τραγουδώντας ότι δεν είναι παρά μια ταπεινή υπηρέτρια της τέχνης τού εκάστοτε ιδιοφυούς δημιουργού.

6

Ιντερμέτζο από τη Μανόν Λεσκώ Όσο παλαιότερα τόσο πιο σύνηθες ήταν να γράφονται πολλές όπερες για το ίδιο θέμα∙ ιδιαιτέρως, δε, την εποχή του μπαρόκ, οπότε τα έργα ταξίδευαν πολύ πιο αργά από μέρος σε μέρος. Στην εποχή του Πουτσίνι, όμως, ο περίφημος εκδότης του, ο Ρικόρντι, είχε θεωρήσει παράτολμη τη σύνθεση μιας νέας όπερας για τη μυθιστορηματική Μανόν του αβά Πρεβώ, εννέα μόλις χρόνια ―πολύ σύντομα για τα δεδομένα της εποχής― μετά την επιτυχία της Μανόν του Μασνέ. Ο Ρικόρντι ήταν, μάλιστα, τόσο ανήσυχος για το εγχείρημα, που αποφάσισε να εκχωρεί μαζί τα δικαιώματα της Μανόν Λεσκώ και του ήδη δημοφιλούς Φάλφσταφ του Βέρντι. Δηλαδή, αν κάποιο λυρικό θέατρο ήθελε να ανεβάσει το έργο του Βέρντι, όφειλε να πληρώσει και για τη Μανόν του Πουτσίνι. Το έργο πρωτανέβηκε το 1893 (Περιφερειακό Θέατρο Τορίνου), αλλά το Ιντερμέτζο της Γ΄ Πράξης προστέθηκε στην αναθεωρημένη εκδοχή του 1894 (Θέατρο της Σκάλας του Μιλάνου). Περιγράφει τη φυλάκιση της Μανόν και τη μεταγωγή της στο λιμάνι της Χάβρης για να εξοριστεί, ως κατάδικη, στις Ηνωμένες Πολιτείες.

«È la solita storia del pastore» από την Αρλεζιάνα Η άρια είναι γνωστή και ως «θρήνος του Φεντερίκο». Είναι μια εμβληματική άρια για τενόρο, και από τις πλέον μελαγχολικές. Ο Φεντερίκο θρηνεί τον χωρίς ανταπόκριση έρωτά του για μια κοπέλα που ποτέ δεν κατονομάζεται και ποτέ δεν εμφανίζεται στη σκηνή. Η κοπέλα αναφέρεται μόνο ως Αρλεζιάνα, δηλαδή καταγόμενη από την πόλη Αρλ. Στο τέλος της όπερας (Λυρικό Θεάτρο, Μιλάνο 1897), και καθώς η οικογένειά του τον πιέζει να παντρευτεί κάποια άλλη, ο νεαρός Φεντερίκο αυτοκτονεί.

«Ebben? Ne andrò lontana» από τη Λα Βαλλύ Με τη Λα Βαλλύ (Θέατρο της Σκάλας του Μιλάνου, 1892) κάνουμε ένα σύντομο πέρασμα από ένα περιφερειακό καλλιτεχνικό ρεύμα που άνθησε προσωρινά στο περιθώριο του ανερχόμενου βερισμού. Ο Καταλάνι υπήρξε ο σημαντικότερος ίσως εκπρόσωπος της μουσικής έκφανσης της μιλανέζικης σκαπιλιατούρας, η ονομασία της οποίας ήταν ελεύθερη απόδοση του γαλλικού μποέμ. Στη σκιά της βεριστικής Μανόν Λεσκώ του Πουτσίνι, που ήρθε έναν χρόνο μετά, η Βαλλύ δεν κατόρθωσε να καθιερωθεί στο ρεπερτόριο. Παρά την πολύ προσεγμένη ορχηστρική της υφή, επηρεασμένη από τον Βάγκνερ, η θεματολογία της ήταν μακριά από τον, προσεχώς κυρίαρχο, βερισμό. Αμφιβολίες για την επιτυχία της είχε και ο εκδότης του έργου, Ρικόρντι, ο οποίος φρόντισε να μοιράσει την αποπληρωμή του σε τρεις δόσεις – η τρίτη θα δινόταν στην 60ή παράσταση! Παρ’ όλα αυτά, το κύκνειο άσμα του Καταλάνι γοήτευσε τόσο τον περίφημο μαέστρο Αρτούρο Τοσκανίνι ώστε να δώσει στην κόρη του το όνομα της κεντρικής ηρωίδας. Η Βαλλύ, λοιπόν, θρηνεί την εκδίωξή της από το σπίτι της, στα χιονισμένα ελβετικά βουνά, καθώς αρνήθηκε να παντρευτεί αυτόν που της όριζε ο πατέρας της.

«Bimba, bimba, non piangere» από τη Μαντάμα Μπατερφλάι Το έργο Μαντάμα Μπατερφλάι (Θέατρο της Σκάλας του Μιλάνου, 1904) έχει δώσει το έναυσμα για να συζητηθούν πολλαπλά ζητήματα, που ενίοτε αλληλοδιαπλέκονται, όπως εν προκειμένω οι σχέσεις Δύσης και Ανατολής ή ανδρών και γυναικών. Λίγο πριν ακουστεί το ντουέτο που κλείνει την Α΄ Πράξη, η νεαρή Γιαπωνέζα –που την αποκαλούν χαϊδευτικά Μαντάμα Μπατερφλάι– μόλις έχει βαφτιστεί χριστιανή, για να αφιερώσει τη ζωή της στον αμερικανό υποπλοίαρχο Πίνκερτον, που ερωτεύτηκε. Ωστόσο εκείνος, όπως τόσοι δυτικοί περαστικοί ταξιδιώτες τότε, σκοπεύει, μόλις σαλπάρει, να την παρατήσει. Σε αυτό το σημείο του έργου, ο Πίνκερτον την παρηγορεί και της ζητά να μην κλαίει για τους συγγενείς που χάνει λόγω της επιλογής της. Τα λόγια του της φαίνονται γλυκά. Εντέλει, οι δυο τους τραγουδούν την αγάπη τους, που όμως δεν είναι ακριβώς αμοιβαία. Πρόκειται για ένα μακροσκελές μελωδικό και τρυφερό ντουέτο, μειλίχιου χαρακτήρα, που διακόπτεται μόνο δυο φορές, καθώς η Μπατερφλάι εκφράζει, προφητικά, τις ανησυχίες της. Από την Κάρμεν έως τη Μπατερφλάι, μέσα από ένα ταξίδι σε γνωστές και λιγότερο γνωστές άριες, το αποψινό Γκαλά κλείνει όπως ξεκίνησε: με ένα από τα πλέον εμβληματικά μελοδράματα στην ιστορία της όπερας. ΠΑΡΙΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ

7

Ermonela Jaho Αστέρι του διεθνούς οπερατικού στερεώματος και Καλλιτέχνιδα της Χρονιάς (Διεθνή Βραβεία Κλασικής Μουσικής 2023), η Ερμονέλα Γιάχο ξεχωρίζει για το βαθύ συναίσθημα και τη σκηνική δύναμη της ερμηνείας της. Με ένα ευρύ ρεπερτόριο από το μπελκάντο έως το βερισμό, έγινε ιδιαίτερα γνωστή για ρόλους όπως: Βιολέτα (Τραβιάτα), Άννα Μπολένα, Μαντάμα Μπατερφλάι, Αδελφή Αγγελική, Θαΐδα, Δυσδαιμόνα (Οθέλλος), Μπλανς (Διάλογοι Καρμηλιτισσών), Μαρία Στουάρντα, Μανόν (Μανόν Λεσκώ) κ.ά. Έχει εμφανιστεί σε κορυφαία λυρικά θέατρα: Εθνική Όπερα Παρισιού, Μητροπολιτική Όπερα Νέας Υόρκης, Βασιλική Όπερα Λονδίνου (Κόβεν Γκάρντεν), Κρατική Όπερα Βιέννης, Κρατική Όπερα Βαυαρίας (Μόναχο), Σκάλα του Μιλάνου, Βασιλικό Θέατρο Λα Μονναί (Βρυξέλλες), Μεγάλο Θέατρο Λισέου της Βαρκελώνης, Θέατρο Ρεάλ της Μαδρίτης, Κολόν στο Μπουένος Άιρες, Γερμανική Όπερα στο Βερολίνο και Αρένα της Βερόνας. Την καλλιτεχνική περίοδο 2021-2022 έκανε, μεταξύ άλλων, το ντεμπούτο της ως Αντριάνα Λεκουβρέρ στην Κρατική Όπερα της Βιέννης, επέστρεψε ως Μιμί στο Βασιλικό Θέατρο στη Μαδρίτη και ερμήνευσε Λιου στη ΜΕΤ∙ επίσης, ερμήνευσε Λιου, υπό τον σερ Α. Παππάνο και την Ακαδημία της Αγίας Καικιλίας, στη Ρώμη∙ στη συνέχεια, Θαΐδα στο Θέατρο των Ηλυσίων Πεδίων στο Παρίσι, με τον Λυντοβίκ Τεζιέ. Τέλος, έκανε το ντεμπούτο της στη Σεβίλλη ως Μαντάμα Μπατερφλάι. Τη σεζόν 2022-23, μεταξύ άλλων, επέστρεψε στο Λισέου ως Αδελφή Αγγελική και στη ΜΕΤ ως Βιολέτα, ρόλο που ερμήνευσε συναυλιακά σε περιοδεία στην Ιαπωνία. Στο Κόβεν Γκάρντεν ερμήνευσε Λιου (με τον Γιονχούν Λη), και στην Κρατική Όπερα της Βαυαρίας ερμήνευσε Μπλανς. Την τρέχουσα καλλιτεχνική περίοδο ερμηνεύει, μεταξύ άλλων, Μάγδα (Το χελιδόνι του Πουτσίνι) στην Όπερα της Ζυρίχης, Λιου στην Όπερα του Παρισιού με τον Mπράιαν Τζαγκντ (σκηνοθεσία: Μπομπ Ουίλσον)∙ συνεργάζεται με τον Τσαρλς Καστρονόβο σε γκαλά όπερας, ενώ δίνει συναυλίες και ρεσιτάλ στο Οβιέδο, στη Βαλένθια, τη Νίκαια και τη Βασιλική Όπερα του Λονδίνου. Επίσης, κάνει ντεμπούτο στην Ανθρώπινη φωνή στο Βασιλικό Θέατρο της Μαδρίτης και ερμηνεύει πάλι Αδελφή Αγγελική (σκηνοθεσία: Λόττε ντε Μπεερ) στην Κρατική Όπερα της Βαυαρίας. Η Ερμονέλα Γιάχο γεννήθηκε στην Αλβανία. Έξι ετών άρχισε μουσικές σπουδές. Δεκαεπτά ετών έκανε το ντεμπούτο της στην Όπερα των Τιράνων ως Βιολέτα, ρόλο για τον οποίον είναι διάσημη. Έχει κερδίσει διαγωνισμούς τραγουδιού στο Μιλάνο, την Ανκόνα και στο Ροβερέτο. Έχει ηχογραφήσει, μεταξύ άλλων, τη Ζαζά του Λεονκαβάλλο (Opera Rara - ηχογράφηση υποψήφια για τα Διεθνή Βραβεία Όπερας 2017), την όπερα Le villi του Πουτσίνι και το άλμπουμ με άριες Anima Rara. www.ermonelajaho.com

8

© FADIL BERISHA

9

10

Charles Castronovo Από τους πλέον περιζήτητους τενόρους της γενιάς του, ο Τσαρλς Καστρονόβο εμφανίζεται σε μεγάλα λυρικά θέατρα διεθνώς: Βασιλική Όπερα, Όπερα του Παρισιού, Μητροπολιτική Όπερα της Νέας Υόρκης, Κρατική Όπερα του Βερολίνου, Κρατική Όπερα της Βιέννης, Θέατρο Ρεάλ της Μαδρίτης, Γερμανική Όπερα του Βερολίνου, Μεγάλο Θέατρο Λισέου της Βαρκελώνης, Κολόν στο Μπουένος Άιρες, Όπερα του Σαν Φρανσίσκο, Λυρική Όπερα του Σικάγου κ.ά. Έχει ερμηνεύσει Ροντόλφο (Λουίζα Μίλλερ) στο Φεστιβάλ του Γκλάιντμπορν 2021, Φριτς (Ο φίλος Φριτς) στο Θέατρο του Μουσικού Φλωρεντινού Μαΐου και Πίνκερτον (Μαντάμα Μπατερφλάι) στην Όπερα της Βαυαρίας. Έκανε ντεμπούτο στην Όπερα του Βρότσλαφ ως Ντε Γκριέ (Μανόν) και στο Θέατρο των Ηλυσίων Πεδίων με τη Messa di Gloria. Τη σεζόν 20212022 ερμήνευσε Νεμορίνο (Το ελιξίριο του έρωτα) στη Λυρική Όπερα του Σικάγου και Ροντόλφο (Λα Μποέμ) στην Κρατική Όπερα του Βερολίνου και στη ΜΕΤ. Επίσης, έκανε επιτυχημένο ντεμπούτο ως Ντον Κάρλος στην Όπερα του Βουκουρεστίου, ρόλο που έκτοτε επανέλαβε σε άλλα λυρικά θέατρα. Την περασμένη καλλιτεχνική περίοδο έκανε το ντεμπούτο του ως Μαουρίτσιο (Αντριάνα Λεκουβρέρ) στο Θέατρο Βέρντι του Σαλέρνο και ως Ρικκάρντο (Ένας χορός μεταμφιεσμένων) στην Όπερα της Βαυαρίας, τραγούδησε στη Μανόν και στη Μαντάμα Μπατερφλάι στην Κρατική Όπερα της Βιέννης, στην Κάρμεν στη Λυρική Όπερα του Σικάγου, και στη Λα Μποέμ στη ΜΕΤ. Το καλοκαίρι του 2023 ερμήνευσε Ιάσονα (Μήδεια του Κερουμπίνι, στην πρωτότυπη γαλλική εκδοχή) στην Κρατική Όπερα του Βερολίνου υπό τον Μπάρενμποϊμ, και Ντον Κάρλος στο Θερινό Φεστιβάλ της Κρατικής Όπερας της Βαυαρίας. Τη φετινή σεζόν επιστρέφει ως Ντον Κάρλος στο Μεγάλο Θέατρο της Γενεύης, ερμηνεύει Ρικκάρντο στη ΜΕΤ, κάνει το ντεμπούτο του ως Ερνάνης (συναυλιακή παρουσίαση) με την Ορχήστρα της Ραδιοφωνίας του Μονάχου, συνεργάζεται με την Ελμονέλα Γιάχο σε γκαλά όπερας, ερμηνεύει Γκαμπριέλε Αντόρνο (Σιμόνε Μποκκανέγκρα) στη Σκάλα του Μιλάνου και στην Όπερα του Παρισιού, Μάριο Καβαραντόσσι (Τόσκα) στην Κρατική Όπερα της Βαυαρίας και Πίνκερτον στο Θέατρο Ρεάλ της Μαδρίτης. Ο Τσαρλς Καστρονόβο γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη. Άρχισε την καριέρα του ως resident στην Όπερα του Λος Άντζελες. Στη συνέχεια εντάχθηκε στο δυναμικό του γνωστού προγράμματος της Μητροπολιτικής Όπερας της Νέας Υόρκης «Lindemann Young Artists - ΜΕΤ». Εκεί έκανε το ντεμπούτο του το 1999 ως Μπέππε (Οι παλιάτσοι) απέναντι στον Πλάθιντο Ντομίνγκο, με τον οποίον συνεργάστηκε και το 2010 στην παγκόσμια πρεμιέρα της όπερας Ο ταχυδρόμος του Ντανιέλ Κατάν, στην Όπερα του Λος Άντζελες. Έχει ηχογραφήσει, μεταξύ άλλων, την όπερα Βιργινία του Σαβέριο Μερκαντάντε (Opera Rara). www.charlescastronovo.com

11

Β΄ ΒΙΟΛΙΑ

Νίκος Μαλιάρας

Μπουραντάς Ντίνος Λούστας Κωνσταντίνος Τρωιάνου Φανή Ζαραφωνίτης Μανώλης Λούστας Θεόδωρος Καραγιάννη Μαριάνθη Νούσια Αλεξάνδρα Γιαννοπούλου Αιμιλία

ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ

ΒΙΟΛΕΣ

Βύρων Φιδετζής

Μανιάς Αντώνης Αράπογλου Παναγιώτης Γκίτζιος Χάρης Γούζιος Κωνσταντίνος Σεστάνι Αυγούστα Αντωνακάκης Δημήτρης

ΠΡΟΕΔΡΟΣ

Α΄ Β Ι Ο Λ Ι Α

12

Τόκαρεβ Γιαρεσλάβ Σελμάνι Μιγκέν Σταθουλόπουλος Σωκράτης Σεβέλεβα Σβετλάνα Σπίνουλα Σταματέλλα Αγόρας Κλεόδωρος Γρατσούνα Αθηνά Σαντιούκ Σεργκί Τσέφα Αντονέλα Παπανικολάου Λευτέρης

ΒΙΟΛΟΝΤΣΕΛΑ

Ρίπο Ρενάτο Νίνα Βαγγέλης Κολοβού Λευκή Κύπρου Γεωργία Τριανταφύλλου Λίνα Σεστάνι Ματέο

© ΣΠΎΡΟΣ ΚΑΤΩΠΌΔΗΣ

ΚΟΝΤΡΑΜΠΑΣΑ

ΚΟΡΝΑ

Λυγνός Θοδωρής Κοκκινάρης Γιώργος Παγγέλα Χρυσάνθη Ρούλλος Γιώργος

Βαβυλουσάκης Βαγγέλης Πουλημένου Αγγελική Ανυφαντής Νίκος Καλαμβρέζος Νίκος

ΦΛ ΑΟΥ ΤΑ

ΤΡΟΜΠΕΤΕΣ

Ιορδανίδου Δώρα Μάργαρης Κωνσταντίνος Χανιαλάκη Δήμητρα

Αγαλιανός Διονύσης Δαφνής Στεφανος Καλογιάννης Αποστόλης Αρμενιάκος Χρήστος

ΟΜΠΟΕ

Θεοδωρόπουλος Γιώργος Τρούλλου Κρινιώ Κ Λ ΑΡΙΝΕ ΤΑ

Κάρρας Φίλανδρος Μηλιώνης Γιάννης Τσάμου Ασημίνα ΦΑΓΚΟΤΑ

Πριόβολος Βασίλης Σπυρόπουλος Ανδρέας Κουφαλάκος Δημήτρης Ιωακειμίδης Βασίλης

Τ Ρ ΟΜΠΟΝΙ Α-ΤΟΥ ΜΠ Α

Πέτσας Δημήτρης Κούση Ρενάτο Κόκκορης Ιωάννης Ασλανίδης Κώστας Τ ΥΜΠΑΝΑ-ΚΡΟΥ Σ ΤΑ

Ζερδαλής Γιώργος Αληθεινού Βεατρίκη Κολιαβασίλης Παναγιώτης Ανδρεάδη Δάφνη Ψαραδάκης Στέφανος ΑΡΠΑ

Εσίποβα Λίλια

13

Φιλαρμόνια Ορχήστρα Αθηνών Ξεκίνησε τη διαδρομή της τον Νοέμβριο του 2016, με στόχο να εκτελεί, να ηχογραφεί και να προβάλλει τη μουσική που δημιουργήθηκε και καλλιεργήθηκε τον 19ο, τον 20ό και 21ο αιώνα εντός ή εκτός του ελληνικών συνόρων από έλληνες ή ελληνικής καταγωγής συνθέτες. Έχει ερμηνεύσει σπάνια έργα δεκάδων ελλήνων συνθετών, από την εποχή του Νικόλαου Χαλικιόπουλου-Μάντζαρου έως τις μέρες μας. Σε πρώτη παγκόσμια εκτέλεση έχει αναβιώσει έργα όπως το Ρέκβιεμ του Δημητρίου Λιάλιου και τη Συμφωνία σε σι ελάσσονα της Ελένης Λαμπίρη. Τον Δεκέμβριο του 2019 ανασύστησε και αναβίωσε τη δραματική όπερα του Παύλου Καρρέρ Μαρία Αντωνιέτα, σε μια παρουσίαση που χαρακτηρίστηκε ιστορική. Έχει εμφανιστεί επανειλημμένα στο Ηρώδειο, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, στο Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Συμμετείχε στον εορτασμό για τη συμπλήρωση 20 ετών από τη λειτουργία της Μεγάλης Μουσικής Βιβλιοθήκης «Λίλιαν Βουδούρη» με την πρώτη πανελλήνια εκτέλεση δύο νεοαποκαλυφθέντων έργων του Νίκου Σκαλκώτα. Τον Ιούνιο του 2018 παρουσίασε στο Ηρώδειο την όπερα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη Περουζέ. Τον Ιούνιο του 2021, ξανά στο Ηρώδειο, παρουσίασε το σύνολο των 36 Ελληνικών Χορών για ορχήστρα του Νίκου Σκαλκώτα. Τον Οκτώβριο του 2021 παρουσίασε σε πρώτη παγκόσμια εκτέλεση, μετά από λεπτομερή μουσικολογική έρευνα και αποκατάσταση, την έως πρότινος θεωρούμενη χαμένη όπερα του Νικολάου Μεταξά-Τζανή Μάρκος Μπότσαρης. Το φθινόπωρο του 2021 εγκαινιάστηκε η συνεργασία της Φιλαρμόνιας με το Πολιτιστικό-Συνεδριακό Κέντρο Ηρακλείου Κρήτης, με την παραγωγή της όπερας Ιδομενέας του Μότσαρτ, συνεργασία που συνεχίζεται με μεγάλη επιτυχία. Η Φιλαρμόνια έχει ήδη εκδώσει τρία CD με έργα ελλήνων συνθετών σε πρώτη παγκόσμια ηχογράφηση και προγραμματίζει την έκδοση άλλων πέντε. Έδρα της Ορχήστρας είναι ο Χώρος Τέχνης και Πολιτισμού «Άρτεμις», Πυθαγόρα 8, στον Άλιμο. Πρόεδρός της είναι ο καθηγητής Ιστορικής Μουσικολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Νίκος Μαλιάρας, και καλλιτεχνικός της διευθυντής ο διεθνούς φήμης αρχιμουσικός Βύρων Φιδετζής.

Λουκάς Καρυτινός Γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε μουσική και νομικά στο Ωδείο Αθηνών και στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, αντίστοιχα. Από το 1976 έως το 1981 συνέχισε σπουδές, με ειδίκευση στη διεύθυνση ορχήστρας, στο Πανεπιστήμιο των Τεχνών του Βερολίνου. Παράλληλα, παρακολούθησε σεμινάρια διεύθυνσης ορχήστρας στο Μοτσαρτέουμ του Ζάλτσμπουργκ. Από το 1981 έως το 1985 εργάστηκε στη Γερμανία (Κόμπλεντς, Κολωνία, Βερολίνο). Tο 1985 έλαβε θέση τακτικού αρχιμουσικού στην Εθνική Λυρική Σκηνή, στην οποία έγινε μουσικός διευθυντής το 1992. Από το 1999 έως το 2005 υπήρξε καλλιτεχνικός διευθυντής της. Έχει επανειλημμένα διευθύνει όλες τις σημαντικές ελληνικές ορχήστρες κι έχει εμφανιστεί στα Φεστιβάλ Αθηνών, Επιδαύρου, Αρένας της Βερόνας, Καρακάλλα Ρώμης, Πουτσίνι «Τόρε ντελ Λάγκο», Βίττεν της Γερμανίας, Λας Πάλμας, Αβάνς, Αντίμπ κ.ά. Ως αρχιμουσικός έχει συμπράξει με τα ορχηστρικά σύνολα: Φιλαρμόνια του Λονδίνου, Συμφωνικές της Ραδιοφωνίας του Βερολίνου RSO, της Ρωμανικής Ελβετίας, της Ραδιοφωνίας της Κολωνίας WDR, Ορχήστρα Μπρούκνερ του Λιντς, Φιλομούζι14

κα της Οξφόρδης, Φιλαρμονική της Νίκαιας, Ορχήστρα της Ραδιοφωνίας της Βουδαπέστης κ.ά., καθώς και με τα λυρικά θέατρα: Γερμανική Όπερα του Βερολίνου, Λισέου της Βαρκελώνης, της Κολωνίας, του Μπιλμπάο, του Μόντε Κάρλο, του Ντητρόιτ, της Ρώμης, της Κατάνιας, του Κάλιαρι, της Μόντενας, του Λιβόρνου, της Πίζας, της Βέρνης, του Ζάλτσμπουργκ κ.ά. Έχει διευθύνει στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, στην Κορέα, στις ΗΠΑ, στην Αυστραλία, την Τουρκία, την Αίγυπτο, την Τυνησία κ.α. Θεωρείται από τους καλύτερους ερμηνευτές της ιταλικής όπερας, και έχει ηχογραφήσει για τις εταιρείες BMG, WEA, CBS, Eterna, Dynamic. Για τις «εξαιρετικές υπηρεσίες» του στη μουσική τιμήθηκε το 1989 με το Χρυσό Μετάλλιο Τιμής του Δήμου Αθηναίων. Για την προβολή του έργου του Πιέτρο Μασκάνι, και γενικότερα της ιταλικής όπερας, τιμήθηκε από τον Πρόεδρο της Ιταλικής Δημοκρατίας με το διάσημο του Διοικητή του Τάγματος του Αστέρα της Ιταλικής Αλληλεγγύης (Commendatore dell’ordine della stella della solidarieta italiana). Το 2008, η Ένωση Ελλήνων Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών τού απένειμε το Μεγάλο Βραβείο Μουσικής. To 2016, η Ακαδημία Αθηνών τού απένειμε το Βραβείο Σπύρου Μοτσενίγου (μουσικής). Ο Λουκάς Καρυτινός είναι διευθυντής της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών.

ΕΚΔΟΣΗ ΟΜΜΑ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΠΡΟΒΟΛΗΣ & ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΕΛΕΝΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΥ | ΤΜΗΜΑ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΛΗΤΩ ΤΣΕΚΟΥΡΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΠΑΡΙΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ | ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΝΤΥΠΟΥ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ | CREATIVE DIRECTOR K2DESIGN | ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΝΤΥΠΟΥ ΠΑΝΟΣ ΚΑΣΙΑΡΗΣ | ΕΚΤΥΠΩΣΗ PRINTFAIR

15

ΧΟΡΗΓΌΣ ΦΙΛΟΞΕΝΊΑΣ

ΕΠΙΣΗΜΟΣ ΧΟΡΗΓΟΣ ΑΕΡΟΜΕΤΑΦΟΡΩΝ

ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΗΣ

ΧΟΡΗΓΟΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ