Zdrowie w tropiku - zobacz jak wygląda książka

1

Wprowadzenie

1

Wprowadzenie

Wśród innych pozycji na rynku wyróżnia się tym, że jest: pisany przez znawców zagadnienia z wieloletnim własnym doświadczeniem, oparty na jasnym i prostym przekazie do podró‑ żujących rodzinnie, samotnie lub w większych grupach, praktycznym i przyjaznym instruktażem spraw‑ dzalnych reguł bezpiecznego postępowania.

Przemyślana koncepcja układu poradnika, możliwość szybkiego wyboru porady, odniesienia do najczęstszych problemów i pytań stawianych przez podróżujących do różnych krajów – to niewątpliwe zalety tej pozycji.

Sprawiają one, że z największą przyjemnością i z peł‑ nym przekonaniem rekomenduję polskim turystom i biurom podróży korzystanie z Poradnika w imieniu Polskiego Towarzystwa Medycyny Morskiej, Tropikalnej i Podróży oraz Krajowej Sieci Certyfikowanych Ośrodków Medycyny Podróży.

Prof. dr hab. n. med. Bogdan Jaremin Prezes Polskiego Towarzystwa Medycyny Morskiej, Tropikalnej i Podróży Skaliste wybrzeża Atlantyku

6

Drodzy Czytelnicy Poradnik Zdrowie w tropiku autorstwa dr Anny Kuny, dr Agnieszki Wroczyńskiej i dr. Leszka Mayera, le‑ karzy specjalistów Instytutu Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdyni, wszechstronnie i kompetentnie omawia zasady zachowania zdrowia w podróży.

Dyrektor Międzywydziałowego Instytutu Medycyny Morskiej i Tropikalnej Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego w Gdyni

1

Wprowadzenie

Podstawowe informacje Podróże to dla wielu z nas ukochany, wymarzony spo‑ sób spędzania wolnego czasu. Uwielbiamy wyjeżdżać, spotykać nowych ludzi, próbować nieznanych potraw, kochamy nowe pejzaże, robimy namiętnie zdjęcia, przechowujemy z lubością wrażenia, zapachy, sma‑ ki z naszych wypraw. Jeżeli nie wyjeżdżamy, często pozostajemy z marzeniami o podróżach, oglądamy programy telewizyjne, czytamy o podróżach innych osób, które realizują swoje i po trosze nasze marzenia.

Lubimy wyjeżdżać blisko, na sąsiednią działkę nad je‑ ziorem, do sąsiadów, palimy ogniska, lubimy też dalsze podróże, coraz bardziej dostępne dla nas finansowo i organizacyjnie; już zapominamy o dawnych kłopotach z paszportem, wizami, zaproszeniami.

Ważne, abyśmy oprócz wspaniałych doznań nie przy‑ wieźli z wakacji niczego groźnego dla zdrowia. Nie chce‑ my, aby wyczekiwany wyjazd zamienił się w szereg dni spędzanych w toalecie z powodu biegunki, został skró‑ cony wskutek ciężkiej choroby, nie planujemy pobytu w szpitalu ani w czasie, ani po powrocie z urlopu. Łatwo jest zepsuć sobie i innym wyprawę, chociażby nie prze‑ strzegając zasad higieny, nie pamiętając o profilaktyce przeciwmalarycznej, zalecanych szczepieniach. Tylko po co? Nie wyjeżdżamy z takimi oczekiwaniami. Jak tego uniknąć? Przygotowaliśmy dla Państwa poradnik mający na celu w najprostszy i najbardziej dostępny sposób ułatwić przygotowania do podróży w aspekcie zdrowotnym. Pomożemy Państwu skompletować uni‑ wersalną apteczkę podróżnych i uchronić się przed ma‑ larią, dobrać w jak najlepszy sposób zestaw szczepień.

Targ uliczny w Angoli

Postaramy się złagodzić trudy podróży samolotem, uniknąć poparzenia słonecznego w tropiku i ułatwić przygotowanie do wyjazdu z małym dzieckiem.

7

1

Wprowadzenie

Medycyny Podróży, Poradniach Tropikalnych, stacjach sanitarno‑epidemiologicznych, Punktach Szczepień, nierzadko wystarczającą wiedzą dysponują lekarze rodzinni. W Internecie jest kilka polskich serwisów tematycznych zajmujących się bezpiecznym podróżowa‑ niem, a niektóre z nich oferują opcję „napisz do nas”, co pozwala na uzyskanie porad i instrukcji online. Warto zawsze pamiętać, aby wybierać serwisy wiarygodne i zajmujące się tematyką zdrowia w podróży w sposób profesjonalny.

Medycyna podróży opiera się m.in. na wytycznych publikowanych i aktualizowanych przez CDC (Centers for Disease Control and Prevention) oraz WHO (World Health Organisation). Te organizacje mają sekcje zaj‑ mujące się zdrowiem w podróży, gdzie znaleźć można obowiązujące wytyczne dotyczące szczepień, profilak‑ tyki przeciwmalarycznej, aktualnej sytuacji epidemio‑ logicznej itp. Niniejszy poradnik również opiera się na tych zaleceniach, obowiązujących w 2010 roku.

Afrykańskie drogi

8

Co to jest medycyna podróży?

Turystyka w Polsce

Medycyna podróży to nowa, rozwijająca się intensywnie dziedzina medycyny, łącząca różne specjalizacje – zajmu‑ ją się nią specjaliści chorób zakaźnych, wewnętrznych, medycyny morskiej i tropikalnej, medycyny ratunkowej, anestezjolodzy, epidemiolodzy, pediatrzy, chirurdzy, ortopedzi. W Polsce nie ma specjalizacji z medycyny podróży, zajmują się więc tą dziedziną osoby z odpo‑ wiednim wykształceniem i praktyką w tym zakresie.

Turyści mają do dyspozycji konsultacje w Poradniach

W polskiej turystyce obserwuje się ciągłe zwiększenie zainteresowania podróżami, przerwane tylko na krótko w 2009 roku. Doniesienia Instytutu Turystyki wykazu‑ ją, że w 2009 roku Polacy przekraczali granice naszego kraju około 39,3 mln razy, było to o 10% mniej niż w roku poprzednim. Podobny trend obserwowano na ca‑ łym świecie. Stopniowy powrót tendencji wzrostowej na‑ stąpił pod koniec 2009 roku. Prognozy są optymistycz‑ ne, przewiduje się powolne dalsze zwiększenie ruchu

1

Wprowadzenie

turystycznego w kolejnych latach. Badania Instytutu wskazują, że najczęściej odwiedzane przez Polaków kraje to Niemcy, Włochy, Chorwacja, Wielka Brytania, Czechy i Austria. Celem 52% zagranicznych wyjazdów Polaków w 2009 roku była typowa turystyka, pozo‑ stałe to wyjazdy w odwiedziny (22%) i cele służbowe (17%). W pierwszej dziesiątce „typowo” odwiedzanych krajów znajduje się niezmiernie popularny w ostatnich latach Egipt. Według naszych badań, na podstawie zadawanych pytań przez internautów w serwisie do‑ tyczącym medycyny podróży, polscy turyści chętnie odwiedzają Indie, Egipt, Laos–Kambodżę–Wietnam, Tajlandię, Tunezję, kraje Ameryki Południowej i Afryki.

Obserwując zjazdy podróżników, pokazy slajdów, pu‑ blikowane relacje z wypraw polskich turystów, coraz modniejsze są wyjazdy w dotąd niedostępne rejony świata, pokonywanie trudności organizacyjnych, fi‑ nansowych, walka z ograniczeniami własnego organiz­ mu, przekraczanie granic swoich możliwości, granic geograficznych, wyścig z czasem i z innymi podróżni‑ kami. Bardzo popularne i czasem bardziej dostępne finansowo dla Polaka niż wakacje w Polsce są wczasy w Egipcie, Turcji czy Tunezji.

Porady medyczne przed podróżą.

Jak przygotować się do wizyty w Poradni Tropikalnej?

Przed wyjazdem należy zasięgnąć porady lekarza spe‑ cjalisty medycyny morskiej i tropikalnej, medycyny

Rycina 1.

Cele zagranicznych wyjazdów Polaków w 2009 roku wg Instytutu Turystyki

typowa turystyka: 52%

wyjazdy służbowe: 17%

odwiedziny: 22%

inny cel: 9%

transportu lub lekarza innej specjalności, mające‑ go praktykę i wykształcenie w dziedzinie medycy‑ ny podróży. Do takiej wizyty warto się przygotować i ustalić jej termin 6–8 tygodni przed planowanym wyjazdem. Ten czas będzie wystarczający w razie ko‑ nieczności przyjęcia kilku szczepień – czasem trzeba je podzielić na dwie grupy, a nawet na trzy (np. 3 dawki szczepień do uzyskania pełnego uodpornienia przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B). Pierwszą część przyjmuje się 6–8 tygodni przed, a drugą część szczepionek – niedługo przed wyjazdem. Jest to też

9

1

Wprowadzenie Rycina 2.

Planowanie wyjazdu

pierwsza wizyta 6–8 tygodni przed wyjazdem

druga wizyta przed wyjazdem

WYJAZD

czas wystarczający na odpowiednie przygotowanie się do podróży bez stresu i pośpiechu, zgodnie z zale‑ ceniami lekarza, np. zakup zapasowej pary okularów, leków przeciwmalarycznych, poszukanie repelentów o odpowiednim procentowo składzie substancji czynnej itp. (szczegółowe wskazówki w dalszej części).

Przed konsultacją w Poradni Tropikalnej warto przy‑ gotować odpowiedzi na pytania, które prawdopodobnie zada lekarz.

Termin wyjazdu, długość pobytu i szczegółowa trasa wyprawy Najlepiej zabrać listę miejsc (miejscowości, rejonów) wraz z przewidywanym czasem pobytu.

Przykład Jadę na 2 tygodnie do Meksyku i może wpadnę na parę dni do Brazylii. Jakie są obowiązkowe szczepienia? Podobno nie ma tam malarii, czy to prawda?

10

Nie wystarczy sama informacja „jadę do Meksyku na 2 tygodnie”, ponieważ nie na całym obszarze tego kraju występuje malaria i tylko w niektórych rejonach zaleca się stosowanie profilaktyki. „Jadę do Brazylii” – ważne dokąd dokładnie, bo nie wszędzie trzeba sto‑ sować profilaktykę przeciwmalaryczną oraz tylko

w niektórych prowincjach wskazane jest szczepienie przeciw żółtej gorączce.

Warunki pobytu Istotny jest plan przewidywanej aktywności w trakcie pobytu i miejsce zakwaterowania.

Inne przygotowanie czeka turystę przed pobytem w luksusowym hotelu, z klimatyzowanymi pokoja‑ mi, zapewnionymi moskitierami, kiedy w planach nie uwzględnia się wycieczek innych niż otoczenie hote‑ lowego basenu. Inne zalecenia będą dla osoby, która w tym samym kraju zamierza jechać rowerem przez wsie w interiorze czy badać jaskinie.

Choroby przewlekłe i leki przyjmowane stale Ważne są interakcje przyjmowanych leków i leków przeciw­malarycznych oraz zalecanych szczepień.

Ponadto niektóre choroby, nawet gdy nie wymagają obecnie leczenia, są przeciwwskazaniem do stosowania niektórych preparatów.

Przykład Wybieram się do Kenii na safari. Przyjmuję stale leki p ­ rzeciw padaczce, ale już od lat nie miałam żadnych objawów (na­ padów). Który lek przeciwmalaryczny mogę zażywać, bo podobno w Kenii jest malaria?

Jeżeli pacjent jest leczony lekami przeciwpadaczkowy‑ mi, to nie wolno w ramach profilaktyki przeciw malarii przepisać meflochiny (Lariam). Nawet w przypadku po‑ dejrzenia padaczki w przeszłości, ale dotąd nieleczonej

1

Wprowadzenie

(pacjent jest pod okresową kontrolą lekarza), lek ten jest przeciwwskazany. Do wyboru pozostaje wtedy doksycy‑ klina lub atowakwon z proguanilem (Malarone).

Przykład 2 lata temu miałem przeszczepioną nerkę. Teraz czuję się bardzo dobrze, muszę tylko brać leki. Wybieram się do Angoli na zaproszenie przyjaciół ze studiów. Czy nic mi nie zagraża?

Jeżeli pacjent stosuje leczenie immunosupresyjne (ob‑ niżające odporność) z powodu przeszczepionej nerki, a marzy o wyjeździe do Angoli, nie będzie mógł być zaszczepiony przeciw żółtej gorączce, a więc nie otrzy‑ ma tzw. żółtej książeczki uprawniającej do wjazdu do tego państwa. Zaświadczenie takie jest obowiązkowe w Angoli. Oznacza to, że na granicy turysta nie zosta‑ nie wpuszczony do kraju. W przypadku konieczności podróży i współistniejących przeciwwskazań do szcze‑ pień, lekarz wystawi zaświadczenie, tzw. waiver w ję‑ zyku angielskim lub francuskim, które powinno być respektowane na granicach. Jednak zawsze istnieje ryzyko, że pomimo takiego zaświadczenia mogą wy‑ stąpić urzędowe kłopoty – nie we wszystkich krajach ten przepis jest bezwzględnie przestrzegany.

Przebyte dotąd szczepienia i działania niepożądane leków, również stosowanych w przeszłości preparatów profilaktycznych przeciw malarii Lista już przebytych szczepień jest ważna z kilku powo‑ dów: lekarz będzie o to pytał, ponieważ są szczepienia,

które chronią nas przez wiele lat (np. szczepienie prze‑ ciw żółtej gorączce 10 lat, przeciw WZW typu A całe życie), takie, które „wystarczą” na kilka lat (dur brzusz‑ ny 3 lata) oraz inne, w przypadku których potrzebna będzie dawka przypominająca po określonym czasie (tężec po 10 latach). Ponadto istotne jest, czy po dotąd przyjętych szczepieniach nie wystąpiły działania niepo‑ żądane, może to być przeciwwskazaniem przy kolejnych szczepieniach. Lekarz na pewno zapyta o aktualną chorobę gorączkową i uczulenie na białko jaja kurzego, które jest składnikiem wielu szczepionek. Jeżeli wystą‑ piły działania niepożądane wskutek przyjmowania leku przeciwmalarycznego w przeszłości, lekarz zapewne zaleci inny preparat.

Przykład Jestem alergikiem i kiedyś miałem wstrząs po jakimś anty­ biotyku. Niestety nie pamiętam nazwy. Teraz planuję podróż do Botswany. Czy mogę brać tabletki przeciwko malarii?

Jeśli pacjent zgłasza się po leki profilaktyczne przeciw malarii, a jednocześnie podaje uczulenie na niektóre antybiotyki, lekarz nie przepisze wówczas doksycy‑ kliny, będzie miał jednak do wyboru dwa pozostałe leki zalecane do profilaktyki w tym kraju – Malarone lub Lariam.

Ciąża obecna lub planowana, karmienie piersią Prawidłowo przebiegająca ciąża nie jest przeciw‑ wskazaniem do podróży. Ciężarne turystki powinny w pierwszej kolejności przedyskutować plany wakacyjne

11

1

Wprowadzenie

się II trymestr, zwykle wolny od ciążowych dolegliwości, a jednocześnie najmniej zagrożony poronieniem czy przedwczesnym porodem. Planując podróże do krajów tropikalnych i rozwijających się, należy jednak pamię‑ tać, że możliwości ochrony za pomocą szczepień w ciąży są niepełne, co opisano szerzej w odpowiednim rozdzia‑ le. Z tego powodu przyszłe mamy powinny omijać rejony występowania żółtej gorączki. Stanowczo odradzane są także podróże w rejony zagrożone malarią, ponieważ malaria dla kobiety w ciąży stanowi stan zagrożenia ży‑ cia matki i dziecka. Niestety, możliwości zapobiegania malarii za pomocą leków oraz środków ochrony przed owadami (repelentów) w ciąży są ograniczone.

Ciężarne podróżne powinny również unikać terenów położonych na dużych wysokościach n.p.m. W ocenie bezpieczeństwa egzotycznych wakacji w czasie ciąży należy także wziąć pod uwagę dostępność opieki zdro‑ wotnej w rejonie docelowym. Niestety w wielu miejscach nie można liczyć na fachową i szybką pomoc w razie komplikacji położniczych, których zwykle nie da się przewidzieć przed wyjazdem.

Zaburzenia odporności

Yaviza. Koniec Drogi Panamerykańskiej w Darién 12

z lekarzem prowadzącym ciążę, aby upewnić się, co do bezpieczeństwa wyjazdu pod względem położniczym.

Za najkorzystniejszy okres na podróże w ciąży uznaje

Na stan odporności człowieka wpływają niektóre cho‑ roby przewlekłe i ich leczenie, np. immunosupresja, przyjmowanie steroidów, choroby autoimmunologiczne, cukrzyca, niektóre choroby hematologiczne, zakażenie wirusem HIV. Jest to bardzo istotne zagadnienie, po‑ nieważ niektóre szczepionki są bezwzględnie przeciw‑ wskazane w tych stanach i przyjęcie ich może być groźne dla życia człowieka. Ponadto wyjazd szczególnie

1

Wprowadzenie

do krajów rozwijających się i zachorowanie tam, np. na żółtaczkę pokarmową, może być zagrożeniem życia dla osoby z upośledzoną odpornością.

Uczulenia, alergie Jak wspomniano wyżej, istotne jest uczulenie na białko jaja kurzego, na leki – w tym na stosowane w przeszło‑ ści leki przeciwmalaryczne. Lekarz zapewne zapyta również o uczulenia na inne substancje. 

Choroby przewlekłe Choroby przewlekłe, takie jak np. cukrzyca, astma czy choroby układu krążenia, wymagają zwykle specjal‑ nych przygotowań przed wyjazdem. Niekiedy mogą wiązać się z koniecznością modyfikacji trasy i pro‑ gramu urlopu, a nawet zaniechania podróży. Ciężkie zaburzenia sercowo‑naczyniowe, niektóre schorzenia układu oddechowego, choroby neurologiczne oraz nie‑ dawno przebyte zabiegi operacyjne w obrębie jamy brzusznej, twarzy i czaszki oraz okulistyczne stano‑ wią przeciwwskazanie do podróży lotniczych (tab. 1).

Pamiętajmy, że problemy kardiologiczne są głównym powodem śmierci dorosłych podróżnych oraz jedną z najważniejszych przyczyn ewakuacji medycznej tu‑ rystów. Z oczywistych względów nie należy planować egzotycznego urlopu w okresie zaostrzenia dolegli‑ wości przewlekłych. Ocenę bezpieczeństwa danego wyjazdu u chorego turysty powinien przeprowadzić zarówno lekarz w Poradni Medycyny Podróży, jak i specjalista prowadzący, który na stałe opiekuje się pacjentem. Na obie konsultacje przewlekle chory

turysta powinien zgłosić się jak najwcześniej, najlepiej wkrótce po ustaleniu planu podróży, rekomendowany zaś w tym poradniku okres 6–8 tygodni przed wyjaz‑ dem stanowi w tym przypadku niezbędne minimum.

W tabeli wymieniono niektóre z najważniejszych kwe‑ stii związanych z podróżami osób przewlekle chorych.

Niezależnie od typu choroby warto zaopatrzyć się przed wyjazdem u lekarza prowadzącego w pisem‑ ną informację medyczną, zawierającą rozpoznanie, wymagane leczenie przewlekłe, a w razie potrzeby – wyjaśnienia dotyczące przewożenia przez chorego igieł czy strzykawek. Taki dokument powinien być przetłumaczony na język używany w rejonie doce‑ lowym. Podróżny powinien zadbać o ubezpieczenie zdrowotne obejmujące problemy związane z chorobami przewlekłymi, w tym ich zaostrzenia. W przypad‑ ku choroby przewlekłej warto rozważyć wykupienie ubezpieczenia, którego warunki obejmują ewakuację medyczną do kraju, a także dostęp do telefonicznej pomocy lekarskiej. Najlepiej także zabrać w podróż listę placówek medycznych w rejonie docelowym, które oferują pomoc w dziedzinie związanej z cho‑ robą turysty. Pomocą w tym zakresie może służyć organizacja IAMAT (International Association for Medical Assistance to Travelers, www.iamat.org).

Trzeba jednak mieć świadomość, że w wielu krajach rozwijających się nie ma w ogóle szpitali oferujących usługi medyczne na poziomie europejskim. Ponadto należy zakupić zapas stale używanych leków na czas całego urlopu, z rezerwą na wypadek niespodziewane‑ go opóźnienia powrotu z podróży. Czasem, szczególnie w przypadku krótkich pobytów, pacjenci zabierają leki w pudełeczkach, podzielone na dni tygodnia.

 Potrzebne informacje przed wyjazdem 1. Termin wyjazdu, długość pobytu, trasa wyprawy 2. Warunki pobytu 3. Choroby przewlekłe, leki przyjmowane stale 4. Przebyte szczepienia, działania niepożądane leków 5. Ciąża obecna lub planowana, karmienie piersią 6. Zaburzenia odporności 7. Uczulenia, alergie

13

1

Wprowadzenie

Tabela 1. Wybrane choroby przewlekłe i ich znaczenie dla podróżnych choroby

najważniejsze informacje dla podróżnych

choroby serca i układu krążenia

podróż do tropiku bądź na duże wysokości n.p.m. może być przeciwwskazana w zależności od charakteru i nasilenia choroby; bezpieczeństwo wyjazdu należy ocenić podczas konsultacji kardiologicznej; na wizytę w Poradni Medycyny Podróży trzeba przygotować listę stosowanych na stałe leków; niektóre preparaty używane w leczeniu nadciśnienia i chorób serca wykazują interakcje z lekami przeciwmalarycznymi i mogą wpłynąć na wybór leku do zapobiegania tej chorobie; przeciwwskazania kardiologiczne do podróży lotniczych obejmują: niektóre postaci przewlekłej choroby niedokrwiennej serca, niedawno przebyty zawał serca albo zabieg pomostowania naczyń wieńcowych, niewyrównaną niewydolność serca, zaburzenia rytmu serca lub nadciśnienie tętnicze źle kontrolowane; chorzy mogą wymagać wspomagania tlenem podczas przelotów (zob. niżej)

choroby układu oddechowego

przed wyjazdem trzeba przeprowadzić indywidualną ocenę bezpieczeństwa podróży u lekarza prowadzącego: podróż na duże wysokości n.p.m. może być przeciwwskazana w zależności od charakteru i nasilenia choroby; u części chorych, na podstawie wyniku tzw. badania gazometrycznego, lekarz może zalecić wspomaganie oddychania dodatkowym tlenem podczas podróży lotniczej, o czym należy poinformować przewoźnika odpowiednio wcześniej; linie lotnicze zapewniają taką możliwość, natomiast zabronione jest używanie na pokładzie samolotu własnych urządzeń do tlenoterapii; podróże lotnicze przeciwwskazane są w następujących sytuacjach: niedawno przebyta odma opłucnowa, płyn w jamie opłucnej, zaostrzona lub ciężka przewlekła choroba obturacyjna płuc (POChP), duszność spoczynkowa, niewydolność oddechowa

choroby nerek

zaawansowana choroba nerek może stanowić przeciwwskazanie do podróży, co należy omówić z lekarzem prowadzącym; szczególną uwagę należy zwrócić na profilaktykę zakażeń pokarmowych, ponieważ biegunka z odwodnieniem może prowadzić do pogorszenia funkcji nerek; lekarz może zmodyfikować dawki leków w składzie apteczki podróżnej w zależności od stopnia uszkodzenia nerek; niektóre leki przeciwmalaryczne, w tym Malarone, są przeciwwskazane u chorych z ciężką niewydolnością nerek

choroby układu pokarmowego

chorzy ze zmniejszonym żołądkowym wydzielaniem kwasu solnego z powodu stosowanych leków lub po operacjach żołądka narażeni są w większym stopniu na zakażenia pokarmowe; w tej grupie turystów szczególnie ważne są szczepienia chroniące przed chorobami przenoszonymi drogą pokarmową, rygorystyczne stosowanie zasad higieny w podróży oraz znajomość reguł postępowania w przypadku biegunki podróżnych; zakażenia jelitowe mogą nasilić dolegliwości i zaostrzyć proces chorobowy u podróżnych z nieswoistymi zapaleniami jelita grubego oraz zespołem jelita drażliwego; u takich chorych niekiedy zaleca się farmakologiczną profilaktykę biegunki podróżnych

cukrzyca

stres i zmiana diety związane z podróżą mogą przyczynić się do zaburzeń metabolicznych związanych z cukrzycą; chory powinien przed wyjazdem przeszkolić się w zakresie postępowania w przypadku problemów zdrowotnych w podróży, szczególnie tych związanych z biegunką, wymiotami i odwodnieniem oraz powikłań cukrzycy; oprócz szczepień związanych z charakterem podróży przed wyjazdem często zaleca się chorym na cukrzycę uodpornienie przeciwko zakażeniom pneumokokowym i grypie; przekraczanie wielu stref czasowych niesie za sobą konieczność modyfikacji dawki insuliny, co należy omówić z lekarzem przed podróżą

14

1

Wprowadzenie

Właściwie można zagwarantować, że lekarz za gra‑ nicą nie będzie wiedział, na co są te „malutkie okrągłe różowe tabletki”, w przypadku gdy część leków zaginie lub ulegnie zniszczeniu. Zawsze warto wziąć także ulotki informacyjne używanych leków i oryginalne opakowania.

Inne ważne informacje Porady przed podróżą można otrzymać w Poradniach Tropikalnych, Poradniach Medycyny Podróży, Punktach Szczepień, u przeszkolonych lekarzy rodzin‑ nych. Nawet jeśli wyjazd jest niespodziewany i nie ma przepisowych 6–8 tygodni pozostających do początku wyprawy, warto skorzystać z pomocy lekarskiej. Można będzie wtedy ustalić „listę minimum” zaleceń przed podróżą, np. przyjąć szczepienia niezbędne w docelo‑ wym rejonie wyjazdu.

Adresy poradni znaleźć można w Internecie. W tabeli 2 podano listę Poradni, zaktualizowaną według dostęp‑ nych danych na koniec 2010 roku.

Warto ponadto pamiętać o innych sytuacjach, które nie dotyczą wszystkich turystów i moc tych zaleceń zależy także od warunków pobytu i jego długości.

Jeżeli turysta nosi okulary, wskazane, aby miał ze sobą receptę z zapisaną mocą szkieł albo zapa‑ sową parę. W przypadku soczewek kontaktowych należy mieć ich odpowiedni zapas na czas pobytu, zapisaną moc w razie potrzeby dokupienia dodat‑ kowych par, a także rezerwowe okulary, jeśli nie będzie można nosić soczewek, np. wskutek zapa‑ lenia spojówek.

W tropikalnym szpitalu

Ostatnie zalecenie dotyczy wszystkich turystów.

Przed wyjazdem koniecznie trzeba wyleczyć zęby, a przynajmniej powinny być „zaleczone” przez

15

1

Wprowadzenie

Tabela 2. Lista Poradni Medycyny Podróży (2010 r.) miasto

placówka

ulica

telefon

województwo dolnośląskie Wrocław

Centrum Medyczne LIM

Plac Dominikański 3 m

(22) 458 70 00

Wrocław

Centrum Medyczne LUX MED

ul. Legnicka 51/53

(22) 332 28 88

Wrocław

Indywidualna Praktyka Prywatna

ul. Drzewieckiego 34

(71) 354 62 59

Wrocław

Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „Formica” Sp. z o.o.

ul. Zatorska 23 A

(71) 329 78 84

Wrocław

Poradnia Medycyny Tropikalnej NZOZ Wrocławski Ośrodek Medycyny Pracy

ul. Oławska 14

(71) 344 93 30, 344 88 54

Wrocław

Wojewódzki Zespół Specjalistycznej Opieki Zdrowotnej

ul. Dobrzyńska 21/23

(71) 77 47 700

ul. św. Floriana

(52) 322 00 32

województwo kujawsko-pomorskie Bydgoszcz

Klinika Chorób Zakaźnych AM

województwo lubelskie Lublin

Klinika Chorób Zakaźnych AM

ul. Biernackiego 2

(81) 747 17 94, 740 27 00

Lublin

Prywatne Centrum Medyczne LUX MED

ul. Radziwiłłowska 5

(81) 532 37 11

województwo łódzkie Łódź

Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. Biegańskiego

ul. Kniaziewicza 1/5

(42) 251 62 49

Łódź

Centrum Medyczne LUX MED

ul. Milionowa 2 G

(22) 332 28 88

województwo małopolskie Kraków

Centrum Szczepień przy Krakowskim Szpitalu Specjalistycznym im. Jana Pawła II

ul. Prądnicka 80

(12) 614 24 73

Kraków

Klinika Chorób Zakaźnych AM

ul. Śniadeckich 5

(12) 424 73 40, 424 73 57

16

1

Wprowadzenie

Tabela 2. Lista Poradni Medycyny Podróży (2010 r.) miasto

placówka

ulica

telefon

Kraków

Centrum Medyczne LIM

ul. Lublańska 38

(22) 458 70 00

Kraków

Klinika Krakowska – Przychodnia Specjalistyczna

ul. Mehoffera 6

(12) 638 38 18

ul. Wałbrzyska 46

(22) 566 22 22

województwo mazowieckie Warszawa

Centrum Medyczne Damiana

Warszawa

Centrum Szczepień CSK MSWIA

ul. Wołoska 137

(22) 508 19 45

Warszawa

Poradnia Medycyny Podróży Centrum Medyczne LIM

Al. Jerozolimskie 65/79

(22) 458 70 00

Warszawa

Przychodnia Medycyny Podróży Medellan

ul. Oboźna 9 lok. 104

691 851 000

Warszawa

Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna

ul. Żelazna 69

(22) 620 35 28

Warszawa

Centrum Medyczne LIM

ul. Domaniewska 41B

(22) 458 70 00

Warszawa

Centrum Medyczne LUX MED

ul. Postępu 21C

(22) 332 28 88

Warszawa

Wojewódzki Szpital Zakaźny

ul. Wolska 37

(22) 623 34 11

ul. Hetmańska 120

(17) 854 64 27, 854 64 09

województwo podkarpackie Rzeszów

Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy

województwo podlaskie Białystok

Klinika Obserwacyjno-Zakaźna AM

ul. Żurawia 14

(85) 740 94 78

Białystok

NZOZ Humana Medica Omeda

ul. Fabryczna 39

(85) 743 69 21

województwo pomorskie Gdynia

Poradnia Chorób Zakaźnych, Tropikalnych i Pasożytniczych UCMMiT

ul. Powstania Styczniowego 9 B (58) 699 86 76

Gdańsk

Poradnia Medycyny Podróży Centrum Medyczne LUX MED

ul. Jana Pawła II 7

(22) 332 28 88 17

1

Wprowadzenie

Tabela 2. Lista Poradni Medycyny Podróży (2010 r.) miasto

placówka

ulica

telefon

ul. Żelazna 1, IIIp, pokój 317

(32) 359 09 34, 695 992 204

ul. Olszewskiego 2

(41) 345 22 15

ul. Świtycz-Widackiej 3

(89) 543 80 30

województwo śląskie Katowice

Centrum Profilaktyki Medycznej

województwo świętokrzyskie Kielce

Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy

województwo warmińsko-mazurskie Olsztyn

NZOZ PULS

województwo wielkopolskie Poznań

Centrum Medyczne LIM

ul. Półwiejska 42

(22) 458 70 00

Poznań

Centrum Medyczne LUX MED

ul. Roosevelta 18

(22) 332 28 88

Poznań

Poradnia Chorób Odzwierzęcych i Pasożytniczych

ul. Przybyszewskiego 49

(61) 869 14 21

Poznań

Prywatna Lecznica Certus Sp.z o.o.

ul. Grunwaldzka 156

(61) 860 42 00

Poznań

Punkt Szczepień Ochronnych Zalecanych przy Wojewódzkiej Stacji Sanitarno­‑Epidemiologicznej

os. Przyjaźni 118

(61) 656 80 40, 656 80 46

 Dodatkowe „ważne sprawy” 1. Choroby przewlekłe i zapas leków 2. Okulary, soczewki 3. Wizyta u dentysty

18

stomatologa tak, aby nie sprawiały kłopotów w cza‑ sie wyjazdu. Warto przypomnieć, że w niektórych krajach opieka medyczna, także stomatologiczna, pozostawia wiele do życzenia. Ponadto ubezpie‑ czenie turystyczne często nie obejmuje zwrotu kosztów leczenia stomatologicznego, szczególnie skomplikowanego. Aby nie popsuć sobie czasu wy‑ jazdu bolącym zębem, należy koniecznie udać się do dentysty przed podróżą. 

Co to znaczy „choroby tropikalne”?

Czy są groźne?

Umownie tak nazywamy choroby, które występują w rejonach tropikalnych lub na całym świecie, jednak częściej w strefach innych niż Polska. Niektóre z tych chorób występują wyłącznie w rejonach tropikalnych, np. malaria, w której przebiegu do zamknięcia cyklu

1

Wprowadzenie

rozwojowego potrzebna jest m.in. odpowiednio wysoka temperatura otoczenia. Inne, np. gruźlica, są choro‑ bami występującymi we wszystkich krajach świata, jednak znacznie częściej w krajach rozwijających się.

Inne zależą od regionu świata, np. japońskie zapale‑ nie mózgu, które zdarza się niemal jedynie w krajach azjatyckich (wyjątkiem jest niewielki obszar północnej Australii).

Najczęstszą chorobą dotyczącą podróżujących jest bie‑ gunka podróżnych. Występuje u 30–70% turystów i zwykle przebiega w sposób łagodny i samoograni‑ czający się. Przyczyną jest przede wszystkim nieprze‑ strzeganie zasad higieny żywienia, ale także odmienny sposób przyrządzania i przyprawiania potraw (zdarza się nawet u osób restrykcyjnie stosujących zalecenia).

Inne częste przypadłości w podróży to infekcje górnych dróg oddechowych i układu moczowego. Turyści czasem nabywają w podróży zmiany skórne, np. poparzenia słoneczne, „pamiątki” po spotkaniu z jadowitymi zwie‑ rzętami, grzybicę, niekiedy u turystów spotyka się leiszmaniozę. Malarię diagnozuje się rocznie u kilku­ nastu, kilkudziesięciu polskich pacjentów. Coraz czę‑ ściej rozpoznaje się dengę, między innymi z powodu rosnącej dostępności metod diagnostycznych oraz zwiększającego się zasięgu występowania tej choroby.

Niekiedy po niefrasobliwych podróżach stwierdza się u turystów choroby przenoszone drogą płciową (kiła, AIDS i inne). Okresowo donosi się o WZW typu A lub durze brzusznym u podróżników.

Warto zaznaczyć, że ogromna większość podróży nie kończy się leczeniem i/lub pobytem w szpitalu, a ni‑ niejsza książeczka nie ma na celu straszenia turystów.

Tabela 3. Lista wybranych chorób tropikalnych i dostępność szczepionek nazwa choroby

szczepionka

czas utrzymania się odporności

biegunka podróżnych

TAK1

6 miesięcy

cholera

TAK

2 lata

ameboza 2

denga dur brzuszny

TAK

3 lata

TAK3

zależy od rodzaju szczepionki

zakażenia meningokokowe

TAK

3 lata

poliomyelitis

TAK

co najmniej 10 lat

wirusowe zapalenie wątroby

TAK4

całe życie

żółta gorączka

TAK 5

10 lat

tężec, błonica

TAK

10 lat

filarioza HIV/AIDS japońskie zapalenie mózgu lamblioza malaria

schistosomoza wirusowe gorączki krwotoczne

6

Szczepionka przeciwko cholerze zapewnia częściową odporność.

2 Szczepionka przeciw cholerze nie jest zwykle zalecana. Ryzyko zachorowania jest małe. Jeżeli pojawia się nowe ognisko endemiczne, CDC i WHO odradzają podróż w tę okolicę. Ewentualnie zaleca się szczepienie osobom wyjeżdżającym w rejony endemiczne w celu pomocy humanitarnej itp.

3 Szczepionka niedostępna w Polsce. W razie wskazań, można zaszczepić się w kraju występowania tej choroby.

4 Dostępne jest szczepienie przeciw WZW typu A (żółtaczka pokarmowa) i WZW typu B (żółtaczka wszczepienna).

5 Jedna z dwóch, poza szczepieniem przeciw meningokokowemu zapaleniu opon mózgowych, szczepionek obowiązkowych w niektórych krajach w ruchu turystycznym. Zaświadczenie po szczepieniu wpisywane jest do tzw. żółtej książeczki.

6 Dla dorosłych zwykle dawki przypominające – w zależności od czasu, który upłynął od ostatniego szczepienia.

1

19

1

Wprowadzenie

Trzeba jednak wiedzieć, co zrobić, aby zmniejszyć do minimum ryzyko zachorowania w czasie wyjazdu, stosując metody niezakłócające swobodnego i przy‑ jemnego urlopu.

Podsumowanie Przed wyjazdem należy zaplanować konsultację w Poradni Tropikalnej, najlepiej 6–8 tygodni przed podróżą.

Dobrze jest przygotować informacje dla lekarza według schematu: plan podróży, warunki pobytu, choroby przewlekłe, przebyte szczepienia, ciąża, odporność, alergie.

Niektóre choroby przewlekłe są przeciwwskazaniem do pobytu w tropiku lub wymagają szczególnego zachowania czy zmiany leczenia – należy to uzgod‑ nić z lekarzem.

Należy mieć zapas swoich „stałych” leków, zapasowe okulary i wyleczone zęby.

Wielu chorób tropikalnych można uniknąć, pod‑ dając się szczepieniom, przestrzegając higieny ży‑ wienia w podróży i stosując metody zapobiegające malarii.

Kifangondo, Angola 20