Το φαινόμενο του υπερτουρισμού | Η περίπτωση της Ρόδου

ΟΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΟΟΠ ΠΠΕΞΟΟΠΞΙΣΜΟΠ Η ΠΕΡΙΠΣΩ΢Η ΣΗ΢ ΡΟΔΟΤ

[1]

[2]

Σο φαινόμενο του υπερτουρισμού Η περίπτωση της Ρόδου

Κουρουπάκη Μαλαματένια

ΠΟΛΤΣΕΦΝΕΙΟ ΚΡΗΣΗ΢ Σμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

επιβλέπουσα καθηγήτρια_ Δέσποινα Διμέλλη

[3]

Η παρούσα εργασία εκπονήθηκε στο πλαίσιο του μαθήματος «Πολιτικές για την Ανάπτυξη του Σουρισμού» του Προγράμματος Μεταπτυχιακών ΢πουδών «Σουρισμός, Πολιτισμός και Μεσογειακός Χώρος: ΢ύγχρονες σχεδιαστικές Προσεγγίσεις» του Πολυτεχνείου Κρήτης.

Φανιά Υεβρουάριος 2020 [4]

Περιεχόμενα Εισαγωγή

9

Α. _Αντικέιμενο Έρευνας

9

Β1. _Μέθοδος ΢υλλογής Ερευνητικού Τλικού

9

Β2. _Ερμηνευτική Μέθοδος

10

Κεφάλαιο 1ο | Σο φαινόμενο του υπερτουρισμού μέσα από τη βιβλιογραφία

15

1.1 _Βιβλιογραφικοί ορισμοί της έννοιας του «υπερτουρισμού»

15

1.2 _Γενικές επιπτώσεις του φαινομένου του υπερτουρισμού

21

Κεφάλαιο 2ο | Σο πλαίσιο της αξιολόγησης του τουρισμού στη Ρόδο

27

Κεφάλαιο 3ο | Ανάλυση του τουριστικού φαινομένου στo νησί της Ρόδου

33

3.1 _ Γενικά χαρακτηριστικά για το νησί της Ρόδου

33

3.2 _ Ανάλυση του τουριστικού περιβάλλοντος και στατιστικά στοιχεία για την τουριστική κίνηση στη Ρόδο

35

3.2α Κύρια ΢ημεία Πρόσβασης

35

3.2β ΢τατιστικά ΢τοιχεία τουριστικής κίνησης

37

Κεφάλαιο 4ο | Οι επιπτώσεις του φαινομένου του υπερτουρισμού στη Ρόδου [5]

53

4.1 _ Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις

53

4.1α Διαθέσιμη ποσότητα και ποιότητα νερού

54

4.1β Διαχείρηση υγρών και στερεών αποβλήτων

56

4.1γ Βιοποικιλότητα

59

4.1δ Τποβάθμιση Σοπίου

64

4.2 _ Κοινωνικές Επιπτώσεις

70

4.2α Απασχόληση

71

4.2β Εξέλιξη του πληθυσμού

72

4.3 _ Οικονομικές Επιπτώσεις

75

Κεφάλαιο 5ο | ΢υμπεράσματα

81

5.1 _ ΢υμπεράσματα

81

5.2 _Προτάσεις

85

Κεφάλαιο 6ο | Βιβλιογραφία

93

6.1 _Ελληνική Βιβλιογραφία

93

6.2 _Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία

96

6.3 _Άρθρα | Ηλεκτρονικές Δημοσιεύσεις

98

[6]

_Εισαγωγή

[7]

[8]

Εισαγωγή A. Αντικείμενο Έρευνας Αντικείμενο της έρευνας αποτελεί η μελέτη, η κατανόηση και η αποσαφήνιση ενός αρκετά πρόσφατου όρου, του υπερτουρισμού,ο οποίος σχετίζεται με ένα φαινόμενο που τα τελευταία χρόνια έχει αναδειχθεί σε σημαντική πρόκληση για τους φορείς που χαράσσουν την τουριστική στρατηγική αλλά και για τους ίδιους τους πολίτες που διαμένουν σε περιοχές όπου το φαινόμενο αυτό είναι σε έξαρση. Με στόχο την πληρέστερη κατανόηση του φαινομένου εξετάζεται η επίδρασή του στις περιοχές όπου εντοπίζεται . Πιο συγκεκριμένα, επιλέχθηκε το νησί της Ρόδου για να μελετηθεί το φαινόμενο του υπερτουρισμού και για να εξεταστούν οι επιπτώσεις που επιφέρει στο περιβάλλον, την κοινωνία και την οικονομία.

B. Μέθοδος _Β1. Μέθοδος ΢υλλογής Ερευνητικού Τλικού Σο υλικό που συλλέχθηκε για την παρούσα ερευνητική εργασία προκύπτει από αρχειακή, βιβλιογραφική, διαδικτυακή έρευνα, καθώς και έρευνα στον Σύπο . Επιπλέον, αντλήθηκαν στοιχεία από νομοθετικά διατάγματα και σχέδια της περιοχή μελέτης. Σέλος, για την καλύτερη ανάγνωση του φαινομένου συλλέχθηκαν στατιστικά στοιχεία και εικονογραφικό υλικό το οποίο χρησιμοποιήθηκε για να διεξαχθεί επιτόπια έρευνα.

[9]

_Β2. Ερμηνευτική Μέθοδος Η έρευνα δομείται σε πέντε βασικά κεφάλαια. Σο πρώτο κεφάλαιο αφορά την ανάλυση του φαινομένου του υπερτουρισμού μέσω της βιβλιογραφίας. ΢υγκεκριμένα, αποτελείται από δύο ενότητες όπου στην πρώτη μελετώνται οι βιβλιογραφικοί ορισμοί που έχουν δωθεί, ενώ στην δεύτερη διερευνώνται τα προβλήματα που προκαλεί στις περιοχές υποδοχής, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στα περιβαλλοντικά, κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα. Μετά την βιβλιογραφική μελέτη του φαινομένου η εργασία επικεντρώνεται στο πλαίσιο με το οποίο θα αξιολογηθεί ο υπερτουρισμός στο νησί της Ρόδου. Έτσι, στο δεύτερο κεφάλαιο ορίζονται τα στοιχεία και οι παράγοντες οι οποίοι θα διερευνηθούν στο επόμενο κεφάλαιο για την αξιολόγηση του οικονομικού, κοινωνικού και περιβαλλοντικού αποτυπώματος του τουρισμού στην περιοχή μελέτης. ΢υνεπώς , το τρίτο κεφάλαιο αποτελεί μια προσπάθεια καταγραφής των στοιχείων που ορίστηκαν παραπάνω για την ανάλυση του τουριστικού φαινομένου στη Ρόδο και αποτελείται από δύο ενότητες. ΢την πρώτη περιγράφονται κάποια γενικά χαρακτηριστικά για την περιοχή μελέτης, ενώ στην δεύτερη αναλύεται το τουριστικό περιβάλλον του και η τουριστική κίνηση του νησιού. Παρουσιάζονται, λοιπόν, τα κύρια σημεία πρόσβασης, οι υποδομές για την εξυπηρέτηση των τουριστικών αναγκών και στατιστικά στοιχεία που αφορούν το ξενοδοχειακό δυναμικό, τις αφίξεις στο αεροδρόμιο και στο επιβατικό λιμάνι της Ρόδου, τις αφίξεις και τις διανυκτερεύσεις σε ξενοδοχειακά καταλύματα, την κίνηση των κρουαζιερόπλοιων στο επιβατικό λιμάνι και την επισκεψιμότητα σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους. Μετά την επαρκή μέτρηση της τουριστικής ζήτησης και προσφοράς που πραγματοποιήθηκε στο προηγούμενο κεφάλαιο, γίνεται έρευνα και αξιολόγηση των περιβαλλοντικών, κοινωνικών και οικονομικών επιπτώσεων που προκαλεί το φαινόμενο του υπερτουρισμού στη περιοχή μελέτης, καθώς και μετρήσεις των σχετικών δεικτών . ΢υνεπώς, το τέταρτο κεφάλαιο δομείται σε τρεις ενό-

[10]

τητες. Η πρώτη αφορά τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις όπου εξετάζεται πώς και σε ποιό επίπεδο έχει επηρεάσει ο τουρισμός την διαθέσιμη ποσότητα και ποιότητα νερού, τη βιοποικιλότητα του νησιού και την υποβάθμιση του τοπίου και πως διαχειρίζονται τα υγρά και στερεά απόβλητα που προκύπτουν από την τουριστική κίνηση. ΢τη δεύτερη μελετώνται οι κοινωνικές επιπτώσεις του φαινομένου, οι οποίες αναφέρονται κυρίως στο πως ο τουρισμός έχει επηρεάσει την τοπική αγορά εργασίας (απασχόληση) και την εξέλιξη του πληθυσμού. Η τρίτη ασχολείται με τις οικονομικές επιπτώσεις, εξετάζοντας κατά πόσο έχει συμβάλει ο τουρισμός στην δυναμική αύξηση της παραγωγής του συνολικού και κατά κεφαλή ΑΕΠ και πως επηρεάζεται η τοπική οικονομία από την ύπαρξη των tour- operators (TOs) και των συμβολαίων all-inclusive. Σέλος, στο πέμπτο κεφάλαιο διεξάγονται συμπεράσματα από τη συνολική έρευνα. Γίνεται μια αξιολόγηση των επιπτώσεων που έχει επιφέρει ο υπερτουρισμός στη νησί, καθώς τίθεται και ο προβληματισμός για το ποια οφείλει να είναι η πολιτική η οποία θα υιοθετηθεί από τους υπεύθυνους λήψεως αποφάσεων για την ολοκληρωμένη προσέγγιση του μακροπρόθεσμου σχεδιασμού του τουρισμού, αφού λάβουν υπόψην τα αποτλέσματα και τις επιπτώσεις που προκαλεί το φαινόμενο στον προορισμό.

[11]

[12]

_κεφάλαιο 1ο Σο φαινόμενο του υπερτουρισμού μέσα από τη βιβλιογραφία

[13]

[14]

Κεφάλαιο 1ο _Σο φαινόμενο του υπερτουρισμού μέσα από τη βιβλιογραφία _1.1 Βιβλιογραφικοί ορισμοί της έννοιας του «υπερτουρισμού» Η τεράστια αύξηση των τουριστικών ροών σε συγκεκριμένους προορισμούς ήταν η αιτία δημιουργίας ενός νέου όρου που εισχώρησε πρόσφατα στην τουριστική βιβλιογραφία , τον όρο του υπερτουρισμού. Επίσημα, το 2017, στην έκθεση World Travel Market, η ΢ύνοδος Κορυφής των Τπουργών του Παγκόσμιου Οργανισμού Σουρισμού θέτει επί τάπητος το πρόβλημα του υπερτουρισμού (Goodwin, 2017). Έκτοτε, ο όρος διαδόθηκε ταχύτατα και είναι πλεόν ευρέως αναγνωρίσιμος, καθώς χρησιμοποιείται τόσο από τους ντόπιους όσο και από τους επισκέπτες για να εκφράζουν τις ανησυχίες τους για τον υπερβολικό τουρισμό. ΢υγκεκριμένα, ο όρος υπερτουρισμός χρησιμοποιείται για να περιγράψει προορισμούς όπου οι οικοδεσπότες ή οι φιλοξενούμενοι, οι ντόπιοι ή οι επισκέπτες αισθάνονται ότι υπάρχει υπερβολικός αριθμός επισκεπτών και η ποιότητα ζωής στην περιοχή ή η ποιότητα της εμπειρίας που αποκομίζει κανείς έχει εκφυλιστεί σε μη αποδεκτά επίπεδα ( Addressing Overtourism : what can be done, n.d).Σο 2017,ο ΠΟΣ με την αρωγή συνεργαζόμενων πανεπιστημίων ορίζει, σε σχετική έκθεσή του τον υπερτουρισμό «τον αντίκτυπο Πηγή: https://travellingjezebel.com/

[15]

του τουρισμού σε ένα προορισμό ή σε τμήματα αυτού που επηρεάζει αρνητικά και σε υπερβολικό βαθμό την εκλαμβανόμενη ποιότητα ζωής των ντόπιων ή και την ποιότητα της εμπειρίας που αποκομίζουν οι επισκέπτες» (UNWTO, 2018b, p.4). Οι Milano et al. ορίζουν τον υπερτουριμό ως την υπερβολική αύξηση των επισκεπτών που οδηγεί σε συνωστισμό περιοχές όπου οι κάτοικοι υποφέρουν από τις επιπτώσεις του εποχιακού τουρισμού, ο οποίος επιφέρει μόνιμες αλλαγές στον τρόπο ζωής τους και στην γενικότερη ευζωία τους (Milano et al., 2019; Forthcoming, όπ. αναφ. στο Peeters et al., 2018). Η έννοια του υπερτουρισμού αντίκειται αυτής του Τπεύθυνου Σουρισμού (Responsible Tourism) . Ο Τπεύθυνος Σουρισμός δίνει έμφαση στη χρήση του τουρισμού ως εργαλείο για την δημιουργία καλύτερων προορισμών τόσο για τους κατοίκους που ζουν σε αυτόν, όσο και για τους επισκέπτες . Η κεντρική ιδέα πίσω από την έννοια του Τπεύθυνου Σουρισμού είναι η μετατροπή του τουρισμού σε εργαλείο για τη βιώσιμη ανάπτυξη. ΢τον αντίποδα, ο υπερτουρισμός παρατηρείται, όταν οι προτεραιότητες των τουριστών υπερισχύουν των συμφερόντων της τοπικής κοινωνίας, όταν δηλαδή ο τουρισμός χρησιμοποιεί τον προορισμό και όχι ο προορισμός τον τουρισμό. Ο Richardson (2017), σύντομα και περιεκτικά, ορίζει τον υπερτουρισμό ως εκείνους τους προορισμούς που υποφέρουν από την ένταση του τουριστικού φαινομένου . Ο όρος «υπερτουρισμος» , αρκετά συχνά , ταυτίζεται με μία έννοια που έχει εμφανιστεί στη βιβλιογραφία και στη δημόσια συζήτηση αρκετά νωρίτερα . Για παράδειγμα , στο άρθρο των Van de Borg , Costa και Gotti (1996, σελ. 309) ,αναφέρεται ως «φέρουσα ικανότητα» , δηλαδή ως εκείνο το μέγιστο όριο της τουριστικής ανάπτυξης που μπορέι να αΠηγή: https://www.telegraph.co.uk/

[16]

ντέξει μια περιοχή. Ο ΠΟΣ (UNWTO, 2018b) αναγνωρίζει τρεις κύριους παράγοντες που συμβάλλουν στον υπερτουρισμό: _Τπερβολικός αριθμός επισκεπτών που πιθανότατα επιδεινώνεται λόγω εποχικότητας: στην περίπτωση αυτή είναι ο απόλυτος αριθμός των επισκεπτών που θεωρείται ανησυχητικός και δυσάρεστος. Αυτό γίνεται αντιληπτό είτε ως συνωστισμός σε κάποια σημεία της πόλης / προορισμού , είτε ως αίσθημα ανυπαρξίας κάποιου σημείου στην πόλη όπου οι κάτοικοι μπορούν να αποφύγουν τους επισκέπτες και να περάσουν ευχάριστα. _Δυσμενής αντίκτυπος των τουριστών: εν προκειμένω , η επίδραση των τουριστών θεωρείται αρνητική . Είτε πρόκειται για κυκλοφοριακή συμφόρηση λόγω των τουριστικών λεωφορείων, είτε ως ηχορύπανση,απρεπής συμπεριφορά τουριστών, κ.α. _΢ημαντική επίδραση της οικονομίας των επισκεπτών στο φυσικό περιβάλλον: υπερβολική παρουσία δομών που απευθύνονται στους τουρίστες: η ύπαρξη μεΠηγή: http://theconversation.com/

[17]

γάλου αριθμού υποδομών και υπηρεσιών που απευθύνονται στους επισκέπτες μπορεί να προκαλέσει ενόχληση. Επί παραδείγματι, η πληθώρα ξενοδοχειακών κατλυμάτων, τουριστικών καταστημάτων λιανικής πώλησης κ.α

Πηγή: https://www.scmp.com/

[18]

O Soydanbay (2017) εντοπίζει μοτίβα που, με την επανάληψή τους, οδηγούν συγκεκριμένες περιοχές να είναι πιο ευπαθείς στα φαινόμενα του υπερτουρισμού και της τουριστοφοβίας . Ξεχωρίζει τρία συστηματικά πρότυπα που συμβάλλουν στο φαινόμενο του υπερτουρισμού: _Επιτυχία για την επιτυχία (Success to Successful) : το αρχέτυπο αυτό ανταμείβει συστηματικά το νικητή και κάνει τον επιτυχημένο ακόμα περισσότερο επιτυχημένο. Θεωρητικά , όλες οι τοποθεσίες ξεκίνησαν με την ίδια δυναμική .΋μως, με την πάροδο του χρόνου, κάποιες από αυτές διαφοροποιήθηκαν και προσέλκυσαν περισσότερους ταξιδιώτες , έχτισαν περισσότερα τουριστικά θέρετρα, τουριστικές ατραξιόν και τελικά αύξησαν το χάσμα μεταξύ αυτών και των ανταγωνιστών τους. Έτσι, αυτές οι περιοχές που ξεχώρισαν από την αρχή και συγκέντρωναν κατ’ εξακολούθηση μεγάλους πληθυσμούς τουριστών, είναι και εκείνες που θα συνεχίσουν να έχουν τα ινία, αξιοποιώντας τα ανταγωνιστικά τους πλεονεκτήματα. _Αναζήτηση λάθος στόχων (Seeking the Wrong Goals) : ιστορικά, η επιτυχία ενός τουριστικού προορισμού βασίζεται στον αριθμό των επισκεπτών, όχι στο πόσο ξοδεύει ο μέσος τουρίστας και σε καμία περίπτωση στα έσοδα ανά επισκέπτη. Αυτό δημιουργεί μία στρέβλωση, που τελικά οδηγεί σε λάθος στόχους και στη «μανία των ρεκόρ», δηλαδή στην αναζήτηση του πόσο αυξήθηκε ο απόλυτος αριθμός των τουριστών σε σχέση με μια προηγούμενη περίοδο. _Η τραγωδία των δημόσιων πόρων : οι δημόσιοι πόροι είναι δωρεάν και ελεύθεροι σε όλους, μπορούν όλοι να τους χρησιμοποιήσουν όποτε και για όσο το επιθυμούν. Αυτό ενέχει τον κίνδυνο υπερ-συγκέντρωσης και υπερ-εκμετάλλευσης αυτών καθώς δεν υπάρχουν ρυθμιστικοί κανόνες, γραπτοί ή άγραφοι, για την εκμετάλλευση και την προστασία τους.

Μια μεγάλη δυσκολία κατά τη μελέτη του υπερτουρισμού είναι η έλλειψη κοινώς αποδεκτών δεικτών για την αποτελεσματική εκτίμηση των προορισμών που είτε βρίσκονται στα όρια να χαρακτηριστούν υπερτουριστικοί είτε έχουν ήδη περάσει στην κατάσταση αυτή . Η πρώτη προσπάθεια συσχετισμού στατιστικών από περιφέρειες της Ευρώπης με τον υπερτουρισμό και με σκοπό να

[19]

προσδιοριστούν οι περιοχές που βρίσκονται σε κίνδυνο, έγινε από την Επιτροπή Μεταφορών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην σχετική της μελέτη που δημοσιεύθηκε τον Ιανουάριο του 2019. Σα αποτελέσματα της εν λόγω μελέτης κατέδειξαν τους παρακάτω δείκτες υπερτουρισμού :

 τουριστική πυκνότητα ( διανυκτερεύσεις ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο) και η τουριστική ένταση (διανυκτερεύσεις ανά κάτοικο) . Σα αποτελέσματα της έρευνας των Peeters et al.

(2018) κατέδειξαν ότι ειδικά ο συνδυασμός υψηλής τουριστικής πυκνότητας και έντασης θέτουν ένα προορισμό σε υψηλό κίνδυνο υπερτουριμού,

 το δυναμικό των κλινών που προκύπτει από το συνδυασμό της δυναμικότητας κλινών της Airbnb και της booking.com μαζ,

 το μερίδιο του τουρισμού στο περιφερειακό ΑΕΠ,  η ένταση των αεροπορικών ταξιδιών (αεροπορικές αφίξεις) και  η εγγύτητα σε αεροδρόμια, λιμένες υποδοχής κρουαζιερόπλοιων και μνημεία. ΢ύμφωνα, λοιπόν, με τους παραπάνω δείκτες θα εξεταστεί το φαινόμενο του υπερτουρισμού και οι επιπτώσεις που επιφέρει για την περίπτωση του νησιού της Ρόδου.

[20]

_1.2 Γενικές επιπτώσεις του φαινομένου του υπερτουρισμού Σο φαινόμενο του υπερτουρισμού αντιμετωπίζει έντονη κριτική ιδίως τα τελευταία χρονιά, από τους παρατηρητές και ερευνητές που ασχολούνται με την ανάπτυξη του, εξαιτίας των προβλημάτων που προκαλεί στις κοινωνίες υποδοχής. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στα κοινωνικά, περιβαλλοντικά και πολιτισμικά προβλήματα που επιφέρει . Η αιτία των προβλημάτων αυτών ήταν η απρογραμμάτιστη και μη ελεγχόμενη τουριστική ανάπτυξη προκειμένου να αντιμετωπιστεί η αυξημένη τουριστική ζήτηση σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα αφενός και αφετέρου η μη υιοθέτηση μέτρων για την προστασία του φυσικού - πολιτιστικού - κοινωνικού - οικονομικού περιβάλλοντος (Κοκκώσης Φ. – Παρπαίρης Α., 1995),(Κοκκώσης και Σσάρτας, 2001).

Πηγή: https://www.ft.com/

[21]

Σα πιο σημαντικά που εντοπίζονται είναι οι πιέσεις και οι εντάσεις στον πληθυσμό (θόρυβο, πολυκοσμία), η απώλεια των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας και η μόλυνση διάφορων μορφών (πυρκαγιές στα δάση για ανέργεση ξενοδοχείων, μόλυνση των υδάτων από ανυπαρξία αποχετευτικού δικτύου κ.λπ.) που το φαινόμενο του υπερτουρισμού μπορεί να προκαλέσει . Επίσης, εντοπίζονται στις στάσεις και αντιλήψεις του τοπικού πληθυσμού ο οποίος χάνει σταδιακά την πολιτιστική και τοπική του ιδιαιτερότητα και αλλοτριώνεται σε μια μαζική ομοιομορφία. Σέλος, αναφέρεται ο υποβιβασμός της αισθηΠηγή : https://skift.com/

τικής , η έλλειψη του ελέγχου και τα ειδικά προβλήματα, αλλά και η εποχιακή εργασία, οι αυξήσεις των τιμών , αγαθών, και συντελεστών παραγωγής (εργασία αγαθών, γης, φόρων) που επιβαρύνουν οικονομικά κυρίως τον ντόπιο πληθυσμό. Ο μαζικός χαρακτήρας του τουρισμού και η εγγενής ισοπεδωτική του ορμή η οποία χαρακτήριζε την ανάπτυξή του οδηγεί στην ποιοτική υποβάθμιση των περιοχών όπου κατευθύνεται. Η υπεράντληση και υπερεκμετάλλευση των πόρων ενός τουριστικού προορισμού, μέσα σε μερικές δεκαετίες εξαντλεί τα τοπικά χαρακτηριστικά και υποβαθμίζει την περιοχή για τους ντόπιους κατοίκους (Krippendorf, 1987). Aυτό το γεγονός παρατηρείται σε νησιά με πολύ μαζικό τουρισμό, όπου στο κλείσιμο της σεζόν όταν οι τουρίστες παύουν να έρχονται και οι συναφείς επιχειρήσεις κλείνουν για αρκετούς μήνες, υπάρχει μια εικόνα ερήμωσης.

[22]

Οι επιπτώσεις δεν είναι μια αόριστη έννοια που αφορά έναν προορισμό γενικά. Αποτυπώνονται στη λειτουργία συγκεκριμένων τμημάτων και φορέων της τουριστικής αγοράς. ΢την Ελλάδα, οι συνέπειες της άναρχης ανάπτυξης του υπερτουρισμού έγιναν ήδη ορατές από τις αρχές της δεκαετίας του 1990. Παραδοσιακοί προορισμοί όπως περιοχές της Κρήτης, η Ρόδος , η Πάρος και άλλα νησιά του Αιγαίου γρήγορα ήρθαν αντιμέτωποι με σοβαρά προβλήματα (οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά) τα οποία ακόμα δεν έχουν καταφέρει να επιλύσουν με συνέπεια να κινδυνεύει η υποβάθμιση της ποιότητας του προσφερόμενου τουριστικού προϊόντος και το επίπεδο της ανταγωνιστικής τους θέσης.

Πηγή: http://cyprustravel.org/

[23]

Σο φαινόμενο του υπερτουρισμού βραχυχρόνια επιτρέπει την αποκόμιση του εύκολου κέρδους αλλά μακροχρόνια έχει βλαβερές συνέπειες στην οικονομία , την κοινωνία και το περιβάλλον (Σσάρτας, 2010). Ο λόγος είναι ότι η μεγάλη προσέλευση ομάδων τουριστών, συχνά περνά την φέρουσα ικανότητα των προορισμών, οδηγεί στην ανεξέλεγκτη οικιστική ανάπτυξη και στην σπατάλη των πόρων. Επίσης, μία σημαντική εξέλιξη του υπερτουρισμού είναι η εξάρτηση των προορισμών του μαζικού τουρισμού από τους tour operators που επιχειρούν τη συμπίεση του κόστους των προσφερόμενων υπηρεσιών, συχνά με το να χρησιμοποιούν all inclusive πακέτα που ο τουρίστας χάνει την επαφή τόσο με τις τοπικές μικρό-μεσαίες επιχειρήσεις, όπως χώρους μαζικής εστίασης, αλλά και με τον πολιτισμό που ουσιαστικά υποβαθμίζει τόσο την εμπειρία του τουρίστα όσο και την τοπική οικονομία (Page, 2006). Ψστόσο, σε καμία περίπτωση η τουριστική δραστηριότητα και ανάπτυξη δεν θα πρέπει να θεωρείται πως προκαλεί περισσότερες δυσμενείς επιπτώσεις παρά οφέλη για έναν προορισμό. Σο αντίθετο μάλλον συμβαίνει, δίνοντας ώθηση στις τοπικές και εθνικές οικονομίες. Σα νησιά των Κυκλάδων για παράδειγμα δεν θα είχαν ιδιαίτερες επιλογές όσον αφορά τις οικονομικές δραστηριότητες που θα μπορούσαν να αναπτύξουν αν δεν στρέφονταν οι ντόπιοι επιχειρηματίες σε τουριστικές δραστηριότητες . Οι όροι αυτής της ανάπτυξης είναι εκείνοι που θα καθορίσουν την βιωσιμότητα και την αειφορία της.

[24]

_κεφάλαιο 2ο Σο πλαίσιο της αξιολόγησης του υπερτουρισμού στη Ρόδο

[25]

[26]

Κεφάλαιο 2ο _Σο πλαίσιο της αξιολόγησης του υπερτουρισμού στη Ρόδο

΢το πλαίσιο αξιολόγησης που θα πραγματοποιηθεί, τα συστατικά είναι οι κινητήριες δυνάμεις – οι ανθρώπινες ενέργειες, διαδικασίες και πρότυπα που έχουν επιπτώσεις στη βιώσιμη ανάπτυξη του τουριστικού φαινομένου. Αποτελεί ένα εργαλείο που μπορεί να αξιοποιηθεί για τη σύνδεση του τουρισμού με την περιοχή υποδοχής και την αξιολόγηση του οικονομικού, κοινωνικού και περιβαλλοντικού αποτυπώματος του τουρισμού σε μία περιοχή . ΢ύμφωνα με αυτό υπάρχει μια αλυσίδα στη σχέση αιτίου και αιτιατού που αρχίζει με τις κινητήριες δυνάμεις μέσω των πιέσεων στην κατάσταση που δημιουργείται εξαιτίας τους στην περιοχή. Σο συγκεκριμένο πλαίσιο έχει στόχο να συνδέσει τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες και τις πιέσεις που δημιουργούν στο περιβάλλον αλλά και στην οικονομία και την κοινωνία της περιοχής που αναπτύσσονται - μιλώντας για τις επιπτώσεις της τουριστικής δραστηριότητας στον προορισμό, με την κατάσταση που επικρατεί. ΢κοπός είναι η μέτρηση και αξιολόγηση των επιδόσεων του τουρισμού και η σύνδεσή του με την αειφόρο ανάπτυξη του προορισμού. Αυτό περιλαμβάνει τόσο τις περιβαλλοντικές παραμέτρους καθώς και τις οικονομικές και τις κοινωνικές. Η προτεινόμενη προσέγγιση θεωρεί τον τουρισμό ως κινητήρια δύναμη της οποίας πρώτα θα πρέπει να εξετάσουμε και Πηγή: https://money-tourism.gr/

[27]

να μετρήσουμε τα αποτελέσματά της και τις επιδόσεις της στον προορισμό, σύμφωνα με τους τρεις πυλώνες της αειφορίας και να εκτιμηθούν οι επιπτώσεις που έχουν τα αποτελέσματα του τουρισμού στην κατάσταση της βιωσιμότητας του προορισμού. ΢ύμφωνα με τα παραπάνω, ο τουρισμός σε ένα πρώτο επίπεδο, θεωρείται μία από τις κινητήριες δυνάμεις για τις οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές αλλαγές που επηρεάζουν την κατάσταση του προορισμού. Οι αλλαγές συμβαίνουν ανάλογα με την ένταση της δραστηριότητας και τις επιδόσεις του. Η ένταση του τουρισμού μετράται: _ Από τον αριθμό, το είδος και το μέγεθος των τουριστικών υποδομών καθώς και τις γενικές υποδομές (αεροδρόμια, λιμάνια, δρόμοι, εργοστάσια παραγωγής ενέργειας) που κατασκευάστηκαν για να ικανοποιήσουν τη ζήτηση του τουρισμού και επηρεάζουν μόνιμα τις χρήσεις γης της περιοχής υποδοχής και δημιουργούν οικονομικό αποτέλεσμα και απασχόληση στον κατασκευαστικό τομέα. _ Σον αριθμό των τουριστών που επισκέπτονται τον προορισμό και τις διανυκτεΠαλιά Πόλη Ρόδου | Πηγή: https://www.protothema.gr/ ρεύσεις που πραγματοποιούν. Οι τουρίστες για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους: _Δαπανούν χρήματα για την αγορά υπηρεσιών και προϊόντων όπως η διαμονή, οι μεταφορές, οι δραστηριότητες αναψυχής, το εμπόριο κ.α. _ Οι υπηρεσίες αυτές τους παρέχονται κάνοντας χρήση ανθρώπινου δυναμικού και έτσι δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας. Οι θέσεις αυτές έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά που σχε-

[28]

τίζονται με το φύλο των εργαζομένων, τις δεξιότητες και τα προσόντα που απαιτούν, τη διάρκεια της απασχόλησης κλπ. _ Φρησιμοποιούν φυσικούς πόρους (νερό, ενέργεια κ.ά.) με αποτέλεσμα να παράγονται στερεά και υγρά απόβλητα. Οι παραπάνω είναι οι άμεσες επιπτώσεις που κάθε τουρίστας δημιουργεί στην περιοχή υποδοχής. Σο άθροισμα των αποτελεσμάτων που κάθε τουρίστας παράγει αποτελεί τη συνολική απόδοση, που εξαρτάται όχι μόνο από τον αριθμό των τουριστών, αλλά και την κατά κεφαλή δαπάνη και ανά διανυκτέρευση δαπάνη που μπορούν να θεωρηθούν ως βασικές μονάδες μέτρησης της απόδοσης του τουρισμού.

Η πόλη της Ρόδου | Πηγή: https://www.kathimerini.gr/

[29]

Οι βασικοί παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν την απόδοση του τουρισμού είναι η ζήτηση και η προσφορά των τουριστικών υπηρεσιών, που αποτελούν τις κινητήριες δυνάμεις των αλλαγών στην περιοχή. Η διερεύνηση των στοιχείων αυτών, που θα παρουσιαστούν στο επόμενο κεφάλαιο, στη μελέτη περίπτωσης, αφορά: _Σα τουριστικά καταλύματα. Ο συνολικός αριθμός των ξενοδοχειακών κλινών στη Ρόδο και των κλινών σε οποιοδήποτε άλλο είδος τουριστικού καταλύματος (ενοικιαζόμενα δωμάτια, βίλες) είναι μια πολύ σημαντική μεταβλητή, αφού επηρεάζει τα άμεσα αποτελέσματα και τις επιπτώσεις του τουρισμού στην περιοχή. _ Άλλες δραστηριότητες του τουρισμού, π.χ. επισκέψεις σε αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία, εστιατόρια, νυχτερινή ζωή κλπ. _Σις γενικές υποδομές που συμβάλλουν και είναι απαραίτητες στην τουριστική δραστηριότητα όπως το μεταφορικό δίκτυο, το δίκτυο επεξεργασίας στερεών και υγρών αποβλήτων. _Σις τουριστικές αφίξεις και τις διανυκτερεύσεις (σε ημεδαπούς και αλλοδαπούς), είναι απαραίτητα στοιχεία για την εκτίμηση της έντασης της τουριστικής δραστηριότητας, τη μέση διάρκεια του ταξιδιού, τη διάρκεια της τουριστικής περιόδου σε σχέση με τον αριθμό των μηνών που λειτουργούν οι τουριστικές εγκαταστάσεις και το ποσοστό πληρότητας.

[30]

_κεφάλαιο 3ο Ανάλυση του τουριστικού φαινομένου στο νησί της Ρόδου

[31]

[32]

Κεφάλαιο 3ο _Ανάλυση του τουριστικού φαινομένου στο νησί της Ρόδου 3.1 _ Γενικά χαρακτηριστικά για το νησί της Ρόδου Η γεωγραφική ενότητα που επιλέχθηκε να μελετηθεί το φαινόμενο του υπερτουρισμού είναι το νησί της Ρόδου. Η Ρόδος αποτελεί το μεγαλύτερο νησί των Δωδεκανήσων και ανήκει στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, η οποία διαιρείται σε 13 περιφερειακές ενότητες, περισσότερες από οποιαδήποτε περιφέρεια στη χώρα , στις οποίες υπάγονται οι 33 δήμοι της και αποτελείται από 79 νησιά, από τα οποία κατοικούνται τα 55 και 178 βραχονησίδες. Η συνολική έκταση του Νoτίου Αιγαίου είναι 5.286 τετραγωνικά χιλιόμετρα και καλύπτει το 4% της συνολικής έκτασης της χώρας. Ο πληθυσμός των νησιών ανέρχεται σε 308.610 κατοίκους (βάσει της Aπογραφής 2011). Σα περισσότερα νησιά της Περιφέρειας, χαρακτηρίζονται από ορεινό και άγονο έδαφος, ενώ οι δασικές εκτάσεις είναι λίγες. Η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου έχει ήπιο εύκρατο μεσογειακό κλίμα, με μέσες θερμοκρασίες που κυμαίνονται μεταξύ των 11°C και 28°C. Οι άνεμοι είναι κυρίως βόρειοι, που κατά τους καλοκαιρινούς μήνες είναι πιο έντονοι την ημέρα. ΋σον αφορά στην πρόσβαση, υπάρχουν 7 αεροδρόμια στα Δωδεκάνησα και 6 στις Κυκλάδες (INSETE).

Η Ρόδος ως το μεγαλύτερο νησί και ως πρωτεύουσα της Δωδεκανήσου διαθέτει πληθώρα υποδομών, εγκαταστάσεων και υπηρεσιών για την εξυπηρέτηση και την ικανοποίηση των αναγκών των τουριστών. Σο νησί έχει σημαντική παράδοση στον τουρισμό και διαθέτει ένα σημαντικό αριθμό φυσικών, τουριστικών πόρων και προϊόντων. Επιπλέον, διαθέτει μία συγκροτημένη εικόνα ως περιοχή εφόσον αποτελεί έναν από τους παραδοσιακούς προορισμούς του τουρισμού διακοπών διεθνώς.

[33]

Σα στοιχεία που συνθέτουν το «τουριστικό προϊόν» του νησιού είναι οι φυσικοί πόροι όπου διακρίνονται στο κλίμα, παραλίες, φυσικό περιβάλλον, γεωλογικοί πόροι, αγροτικά τοπία και το θαλάσσιο περιβάλλον. Σο κλίμα που επικρατεί στο νησί και γενικότερα στο Νότιο Αιγαίο θεωρείται παραδοσιακά ένας ισχυρός παράγοντας που οδήγησε στη μέχρι σήμερα ανάπτυξη του τουρισμού. Οι παραλίες αποτελούν σε συνδυασμό με το κλίμα, τους βασικότερους πόρους πάνω στους οποίους έχει στηριχθεί το κυρίαρχο μέχρι σήμερα τουριστικό προϊόν του νησιού.Μάλιστα αρκτές παραλίες έχουν χαρακτηρισθεί με το σήμα της «Γαλάζιας ΢ημαίας», όπως οι παραλίες Λάρδου, Άντονι, Κιοτάρι, Σραγανού και άλλες. Σο πλούσιο φυσικό περιβάλλον χαρακτηρίζεται από την επικράτηση οικοσυστημάτων, όπου υπάρχει πυκνή και υψηλή βλάστηση στο μεγαλύτερο ποσοστό έκτασης του νησιού. Σέλος, οι πολιτιστικοί πόροι όπως τα παγκόσμια αναγνωρισμένα μηνμεία, οι αρχαιολογικοί χώροι και τα νεώτερα μνημεία, τα διάφορα μουσεία, οι παραδοσιακοί οικισμοί, μουσική, χοροί και τέλος τα ήθη και τα έθιμα του τόπου, είναι ένας ακόμη παράγοντας που συνθέτει το «τουριστικό προϊόν» του νησιού.

[34]

3.2 _ Ανάλυση του τουριστικού περιβάλλοντος και στατιστικά στοιχεία για την τουριστική κίνηση στη Ρόδο _ 3.2α Κύρια ΢ημεία Πρόσβασης H Ρόδος είναι προσβάσιμη αεροπορικώς μέσω του διεθνούς αεροδρομίου της από 149 Ευρωπαϊκά κράτη και 79 αεροπορικές εταιρείες (>1.000 αφίξεις). (INSETE)

[35]

_Τποδομές για την εξυπηρέτηση των τουριστικών αναγκών

Πηγή: INSETE, 2014

[36]

_3.2β ΢τατιστικά ΢τοιχεία τουριστικής κίνησης 1. Ξενοδοχειακό Δυναμικό και Ενοικιαζόμενα Δωμάτια Η Ρόδος έχει το μεγαλύτερο αριθμό ξενοδοχείων και μονάδων ενοικιαζόμενων δωματίων στα Δωδεκάνησα και αντίστοιχα ακολουθούν η Κως και η Κάρπαθως. (INSETE) Ο μεγαλύτερος όγκος των ξενοδοχείων της Ρόδου βρίσκεται στα ανατολικά παράλια, κυρίως στην πόλη της Ρόδου, το Υαληράκι και τη Λίνδο. Σο 2017 καταγράφηκαν 528 ξενοδοχεία εκ των οποίων το 31% ανήκει στην κατηγορία των 5-4 αστέρων. Σο μεγαλύτερο ποσοστό κατέχουν τα ξενοδοχεία 2 αστέρων από το 2010 μέχρι και το 2017 κατά το οποίο αντιπροσωπεύουν το 32% του συνόλου των ξενοδοχείων.

(2017)

[37]

Πηγή: ΙNSETE

Από το 2010 έως το 2017 υπήρξε αύξηση στον αριθμό των ξενοδοχείων 5 αστέρων από 31 σε 48, ενώ ο αριθμός των ξενοδοχείων 3 και 4 αστέρων παρουσίασε μικρές αυξήσεις της τάξης του 2% και 4.5% αντίστοιχα. Αντίθετα, τα ξενοδοχεία 1 και 2 αστέρων μειώθηκαν. Ειδικότερα στην χαμηλότερη κατηγορία από 54 μονάδες το 2010 μειώθηκαν στις 45 το 2017.

[38]

Για το 2017, σε σύνολο 46.289 δωματίων το μεγαλύτερο μερίδιο κατέχει η κατηγορία ξενοδοχείων 4 αστέρων με 18.319 δωμάτια (39.6%). ΢τη συνέχεια ακολουθούν οι ξενοδοχειακές μονάδες των 5 αστέρων με 12.136 δωμάτια (26.2%), των 3 αστέρων με 8.293 δωμάτια (17.1%) και των 2 αστέρων με 6.651 δωμάτια (14.4%) . ΢το τέλος, βρίσκουμε τις ξενοδοχειακές μονάδες του 1 αστέρα με μόλις 890 δωμάτια.

Σα τελευταία χρόνια υπάρχουν διάφορες τεχνολογικές πλατφόρμες, όπως η airbnb, μέσω των οποίων ενοικιάζονται διαμερίσματα από ιδιώτες σε τουρίστες. Σο 2014 καταγράφηκαν 655 μονάδες ενοικιαζόμενων δωματίων (INSETE) και το 2018 παρουσίασαν αρκετά μεγαλη αυξηση της τάξης του 33.4% αγγίζοντας τις 877 μονάδες. Από το 2014 έως το 2018 στις μονάδες ενοικιαζόμενων δωματίων, ο μέσος όρος δωματίων παρέμεινε σταθερός, δηλαδή 8 δωμάτια ανά μονάδα.

[39]

2. Αφίξεις στο αεροδρόμιο και στο επιβατικό λιμάνι της Ρόδου

Σο αεροδρόμιο της Ρόδου ήταν το 4ο σε κίνηση στην Ελλάσα το 2014. Από τα τρία διεθνή αεροδρόμια των Δωδεκανήσων, το αεροδρόμιο της Ρόδoυ δέχεται τις περισότερες διεθνείς αφίξεις και ακολουθούν τα αεροδρόμια της Kω και της Καρπάθου . Η μεγαλύτερη αγορά σε όρους αφίξεων είναι το Ηνωμένο Βασίλειο και ακολουθεί η Γερμανία. Σο Ισραήλ είναι μεγάλη αγορά για την Ρόδο κυρίως λόγω ύπαρξης καζίνο στο νησί (INSETE).

[40]

Πηγή : INSETE

Η εποχικότητα παρέμεινε αμετάβλη. Η τουριστική περίδος στη Ρόδο ξεκινάει από τον Μάϊο και τελείωνει τον Οκτώβριο. Σο 60% περίπου των αφίξεων της τουριστικής περιόδου πραγματοποιείται μεταξύ Ιουνίου και Αυγούστου.

[41]

Σην περίοδο 2011 – 2018 το μέγεθος των διεθνών αεροπορικών αφίξεων στον κρατικό αερολιμένα της Ρόδου «Διαγόρα» αυξήθηκε κατά ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό, το οποίο αγγίζει το 34.8%. Η τουριστική περίοδος είναι εφικτό να διευρυνθεί πέρα από τους 6 μήνες, καθώς οι κλιματολογικές συνθήκες είναι καλές για περίπου 9 – 10 μήνες.

Πηγή: INSETE

[42]

Αύξηση παρατηρήθηκε, επίσης, στους διακηνηθέντες του επιβατικού λιμανιού στη Ρόδο κατά την τουριστική περίοδο μεταξύ του 2013 και του 2018, φτάνοντας από τους 607.068 διακινηθέντες στους 642.436 (+5.8%).

Πηγή : INSETE

[43]

3. Αφίξεις και Διανυκτερεύσεις σε ξενοδοχειακά καταλύματα

Πηγή: INSETE

To 2017, το 94% των αφίξεων στη Ρόδο κατά την περίοδο τουριστικής κίνησης προήλθε από την αγορά του εξωτερικού.

[44]

Από το 2010 έως το 2017 ο αριθμός των τουριστών αυξήθηκε κατά περίπου 520.000 (+39.6%). Η αύξηση αυτή οφείλεται εξ’ ολοκλήρου στην αύξηση των ξένων τουριστών, καθώς οι Έλληνες τουρίστες μειώθηκαν από 148.404 το 2010 σε 110.819 το 2017, πιθανότατα λόγω της οικονομικής ύφεσης που επικρατεί στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια.

Πηγή: ISETE

[45]

Ανάλογα επηρεάστηκαν τα μεγέθη των διανυκτερεύσεων με τα μεγέθη των αφίξεων. Σην περίοδο 2010 – 2017 αυξήθηκε ο συνολικός αριθμός των διανυκτερεύσεων περίπου 2.900.000 (+24%), όμως η αύξηση αυτή οφείλεται όπως και παραπάνω στους ξένους τουρίστες, αφού οι διανυκτερεύσεις των Ελλήνων μειώθηκαν κατά 39%. Η διάρκεια παραμονής δεν σημειώνει ουσιαστικές μεταβολές από το 2010 – 2017, καθώς ο μέσος όρος των διανυκτερεύσεων των Ελλήνων κυμάνθηκε από 3,9 σε 3,8 νύχτες και των ξένων από 7 σε 6.2 νύχτες.

[46]

4. Κίνηση των κρουαζιερόπλοιων στο επιβατικό λιμάνι της Ρόδου To 2014, στα Δωσεκάνησα πραγματοποιήθηκαν 490 χιλ. αφίξεις κρουαζιερόπλοιων, εκ των οποίων το 64% σημειώθηκε στην Ρόδο (INSETE). Μεγάλη μείωση παρατηρήθηκε στην κίνηση των κρουαζιερόπλοιων μεταξύ 2013 και 2018. Ο αριθμός των κρουαζιερόπλοιων μειώθηκε από 373 σε 210 (-43.7%) , όπως και ο αριθμός των επιβατών μειώθηκε από 409.991 σε 237.808 (-42%).

Πηγή : INSETE

[47]

5. Επισκεψιμότητα σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους Η Ρόδος φιλοξενεί ένα σημαντικό αριθμό μουσείων και αρχαιολογικών χώρων που αποτελούν πόλο έλξης επισκεπτών κάθε χρόνο και σε συνδυασμό με το κύριο τουριστικό προϊόν του νησιού «Ήλιος και Θάλασσα» έχουν καταστήσει το νησί βασικό πυλώνα της τουριστικής ανάπτυξης στην Περιφέρεια.

Πηγή: INSETE

[48]

Έντονη αύξηση παρατηρήθηκε στην επισκεψιμότητα των μουσείων και των αρχαιολογικών χώρων από το 2012 – 2014, φτάνοντας από 255.536 στους 340.944 επισκέπτες (+33.4%) στα μουσεία και από 636.590 στους 969.773 (+52.3%) στους αρχαιολογικούς χώρους. Σην περίοδο, όμως, 2014 – 2017 η επισκεψιμότητα στους αρχαιολογικούς χώρους μειώθηκε σε σημαντικό βαθμό, μείωση της τάξης του 31.5%, με αποτέλεσμα να ενισχυθεί ακόμη περισσότερο το τουριστικό προϊόν «Ήλιος και Θάλασσα» κάνοντας εντονότερο το φαινόμενο της εποχικότητας. Η επισκεψημότητα τ ων μουσείων μεταξύ 2014 – 2017 δεν υπέστη ουσιαστική μεταβολή, αφού από τους 340.944 μειώθηκαν στους 334.035 επισκέπτες (-2%).

[49]

Σο γράφημα που ακολουθεί αποτυπώνει το φαινόμενο της εποχικότητας στην επισκεψημότητα των μουσείων και των αρχαιολογικών χώρων της Ρόδου. Σο φαινόμενο παρουσιάζει μεγάλη ένταση τους μήνες Μάϊος – Οκτώβριο (έναρξη – τέλος τουριστικής περιόδου).

Πηγή : ΕΛ΢ΣΑΣ

[50]

_κεφάλαιο 4ο Οι επιπτώσεις του φαινομένου του υπερτουρισμού στη Ρόδο

[51]

[52]

Κεφάλαιο 4ο _Οι επιπτώσεις του φαινομένου του υπερτουρισμού στη Ρόδο 4.1 _ Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις Καθώς ο τουρισμός βασίζεται στην αξιοποίηση φυσικών και πολιτιστικών πόρων δημιουργεί πιέσεις-χρήσεις- στους πόρους αυτούς με αρνητικές αλλά και θετικές επιπτώσεις και πιθανώς κινδύνους απώλειας, σημαντικής αλλοίωσης ή υποβάθμισής τους. ΢τις αρνητικές συνέπειες περιλαμβάνονται η μόλυνση των υδάτων, η ατμοσφαιρική ρύπανση, η ηχορρύπανση, η ακατάλληλη διάθεση αποβλήτων, η διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας, ο συνωστισμός και η συμφόρηση, οι καταστροφές σε ιστορικούς και αρχαιολογικούς χώρους και τα προβλήματα στις χρήσεις γης. Αν σχεδιαστεί σωστά και τεθεί υπό έλεγχο ο τουρισμός μπορεί να βοηθήσει στη διατήρηση σημαντικών φυσικών χώρων, στην προστασία αρχαιολογικών και ιστορικών χώρων, στη βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος και στη βελτίωση της υποδομής.

Ρόδος, Φαράκι | Πηγή : https://www.rhodesguide.com/

[53]

Οι περιβαλλοντικές πιέσεις που προκαλούνται από τον τουρισμό είναι δύο ειδών: οι μόνιμες που προκαλούνται από τη δημιουργία τουριστικών υποδομών και ανωδομών που αλλάζουν τις χρήσεις γης και τις εποχικές που προέρχονται από τη λειτουργία των τουριστικών επιχειρήσεων και αφορούν στην κατανάλωση νερού, ενέργειας , την παραγωγή στερεών και υγρών αποβλήτων. Κρίσιμης σημασίας είναι η περιβαλλοντική διατήρηση, Παραλία Λάρδου Πηγή: https://www.rhodesinfo.gr/

η οποία αναφέρεται στην ικανότητα του περιβάλλοντος (φυσικό, δομημένο, πολιτιστικό) να διασφαλίσει τη (μελλοντική) προσφορά υψηλής ποιότητας περιβαλλοντικών αγαθών και υπηρεσιών στην κοινωνία της περιοχής υποδοχής και να διατηρήσει τις λειτουργίες των οικοσυστημάτων, σε μια προσπάθεια να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής. Έτσι, θα πρέπει να απαντηθεί αν και σε ποιο βαθμό η τουριστική δραστηριότητα έχει επηρεάσει την προσφορά των περιβαλλοντικών αγαθών και υπηρεσιών.

_4.1α Διαθέσιμη ποσότητα και ποιότητα νερού Η παροχή των βασικότερων τουριστικών υπηρεσιών χωρίς τις υπηρεσίες υδροδότησης, ηλεκτροδότησης, επεξεργασίας υγρών αποβλήτων (αποχέτευσης) και αποκομιδής των απορριμμάτων, θα ήταν αδύνατη.

[54]

Ειδικά το νερό που είναι ένας ανανεώσιμος αλλά περιορισμένος πόρος, αποτελεί σημαντικό θέμα για τον τουρισμό. Σα αποθέματα γλυκού νερού ανανεώνονται μέσω του υδρολογικού κύκλου, ωστόσο η διαθέσιμη ποσότητα νερού είναι περιορισμένη και η κατανομή του στο χώρο και το χρόνο άνιση. Περαιτέρω περιορισμό στη διαθεσιμότητα του νερού δημιουργεί και η ρύπανσή του από ανθρωπογενείς δραστηριότητες (αστικές, βιομηχανικές, γεωργικές) . Σο νερό δεν είναι ένα εμπόρευμα, όπως όλα τα άλλα, όμως δεν αποτελεί και ένα δημόσιο αγαθό, στο οποίο η πρόσβαση μπορεί να είναι ανεξέλεγκτη. Η τουριστική ανάπτυξη μπορεί να έχει δυσμενές περιβαλλοντικό αποτέλεσμα με τον εξής τρόπο: υπεράντληση ύδατος, όταν η συγκέντρωση επισκεπτών σε μια περιοχή και η ικανοποίηση των αναγκών τους σε πόσιμο νερό, για πισίνες, για την άρδευση γηπέδων γκολφ κλπ , υπερβαίνει τις δυνατότητες φυσικής αναπλήρωσης των αποθεμάτων των υδροφορέων για τους οποίους πρόκειται. Με βάση τις παρακάτω παραδοχές (ΔΕΤΑΡ-Τψηλάντης): Από τον συγκεκριμένο πίνακα προκύπτει (εκτιμάται) ότι η εποχική υδρευτική απαίτηση του τουριστικού τομέα (υποθετική 6μηνη σεζόν και ποσοστό πληρότητας 65% ) αποτελεί ποσοστό 40% της συνολικής υδρευτικής απαίτησης του νησιού. Πηγή: ΔΕΤΑΡ

Σο βόρειο τμήμα του νησιού, καλύπτει τις ανάγκες του από γεωτρήσεις και πηγές. Κυρίως τα τελευταία χρόνια, εμφανίζονται θέματα που καταδεικνύουν την ανάγκη για σωστή διαχείριση του υδάτινου δυναμικού της περιοχής. Αντίστοιχα προβλήματα εμφανίζονται και στο νότιο τμήμα, το

[55]

οποίο παρουσιάζει τουριστική ανάπτυξη σε ρυθμούς σημαντικά μεγαλύτερους του βόρειου τμήματος (στην περιοχή Κιοττάρι και στη Λαχανιά), με αποτέλεσμα να εντείνονται οι πιέσεις στα διαθέσιμα νερά της περιοχής. Αντίστοιχα, και με τη βόρεια Ρόδο, η νότια πλευρά της, έχει έως σήμερα επάρκεια στη διαθεσιμότητα νερού, απαιτούνται όμως άμεσα μέτρα ορθολογικής της διαχείρισης, προκειμένου να ανταπεξέλθει στις αναμενόμενες μελλοντικές απαιτήσεις. Αναφορικά με την ποιότητα, το νερό του δικτύου ύδρευσης είναι πόσιμο και η ποιότητά του κρίνεται ικανοποιητική. Ο έλεγχος γίνεται από το χημείο της ΔΕΤΑΡ, ενώ υφίσταται χλωρίωση πριν από την είσοδό του στο δίκτυο, το σύνολο του οποίου στους οικισμούς είναι πεπαλαιωμένο και χρειάζεται αντικατάσταση.

_4.1β Διαχείρηση υγρών και στερεών αποβλήτων ΋σον αφορά στην παραγωγή υγρών αποβλήτων, με βάση τις διεθνείς παραδοχές, η παραγωγή υγρών αποβλήτων είναι αντίστοιχη της κατανάλωσης του νερού. Με βάση την παραπάνω εκτίμηση για την κατανάλωση νερού, θεωρούμε ότι η παραγωγή υγρών αποβλήτων που οφείλεται στον τουρισμό είναι το 40% της ποσότητας που παράγεται από τους μόνιμους κατοίκους του νησιού. ΢τη Ρόδο , η Εγκατάσταση Επεξεργασίας Λυμάτων (βιολογικός καθαρισμός) δυναμιΠαραλιακή ζώνη Ιαλυσού Πηγή: http://www.rhodes-hotels.net/

[56]

κότητας 120.000 ισοδύναμων κατοίκων, εξυπηρετεί την επεξεργασία των λυμάτων της πόλης της Ρόδου, της Ιαλυσού και της Καλλιθέας. Η γραμμή επεξεργασίας λυμάτων είναι δευτεροβάθμια, ενώ η διάθεση της επεξεργασμένης εκροής έχει ως αποδέκτη το Αιγαίο Πέλαγος . Σα επεξεργασμένα δεν επαναχρησιμοποιούνται για άρδευση ή στη βιομηχανία. Λόγω των σοβαρών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν επτά μονάδες επεξεργασίας αστικών λυμάτων σε χωριά του νησιού καθώς και ότι τρεις μονάδες επεξεργασίας αστικών λυμάτων σε χωριά της Νότιας Ρόδου δεν έχουν τεθεί σε λειτουργία, δημιουργούνται πιέσεις στο περιβάλλον, αφού οι δυνατότητες για την κατάλληλη επεξεργασία των υγρών αποβλήτων σε σύγκριση με τον όγκο τους και τα λοιπά χαρακτηριστικά τους δεν επαρκούν, με ενδεχόμενο αποτέλεσμα τη χειροτέρευση-μόλυνση της ποιότητας των υδάτων των αποδεκτών. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι οι ξενοδοχειακές μονάδες 5* και 4* που επιδοτήθηκαν με τους αναπτυξιακούς νόμους διαθέτουν βιολογικούς καθαρισμούς, αφού η ύπαρξή τους αποτελεί προϋπόθεση για την επιδότηση.

Γαλάζια ΢ημαία: Καλλιθέα, Ρόδος | Πηγή : https://www.holidayify.com/

[57]

Η ποιότητα του θαλασσινού νερού παραμένει υψηλή παρ’ όλες τις πιέσεις, όπως φανερώνει ο μεγάλος αριθμός των παραλιών με το διακριτικό σήμα της «γαλάζιας σημαίας» που απονέμεται σε αυτές κάθε έτος. Η Ρόδος συγκεντρώνει 39 γαλάζιες σημαίες, 2η σε επίπεδο χώρας. Πρέπει να επισημανθεί ότι η προβλεπόμενη αύξηση του θαλάσσιου τουρισμού μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στη θαλάσσια περιοχή της Ρόδου. Κάθε αύξηση του αριθμού των κρουαζιερόπλοιων και των ημερόπλοιων στην περιοχή είναι πιθανό να επιδεινώσει τα προβλήματα θαλάσσιας ρύπανσης που σχετίζονται με το πετρέλαιο και τα στερεά απόβλητα Η διαχείριση των απορριμμάτων (αστικών αποβλήτων - σκουπιδιών) και η μέθοδος διάθεσής τους,αποτελεί ένα βασικό ελλειμματικό χαρακτηριστικό που γίνεται περισσότερο αντιληπτό στις περιοχές και τις εποχές μεγάλης συγκέντρωσης τουριστών, καθώς δεν ικανοποιεί τα σύγχρονα πρότυπα για τη δημόσια υγιεινή και για την προστασία του περιβάλλοντος (΢τρατηγικό ΢χέδιο Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου,2012). Ο τουρισμός παράγει σημαντικές ποσότητες στερεών αποβλήτων. Ο επισκέπτης παράγει περισσότερα στερεά απόβλητα αΠηγή : Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αιγαίου

πό τους κατοίκους, ενώ ιδιαίτερο πρόβλημα για τα νησιά αποτελεί η διάθεση των αποβλήτων. Πιθανή αύξηση στις αφίξεις τουριστών στη Ρόδο (κρουαζιέρας και charters) μπορεί, επίσης, να έχει αρνητικές συνέπειες όσον αφορά στα στερεά απόβλητα. Λόγω ελλείψεων ή αδυναμιών στο σύστημα διαχείρισης στερεών αποβλήτων από τουριστικές δραστηριότητες υπάρχει ο κίνδυνος μόλυνσης ή υποβάθμισης του περιβάλλοντος. Η αποθή[58]

κευση των αποβλήτων δεν αποτελεί βιώσιμη λύση, η δε καταστροφή τους δεν συνιστά ικανοποιητική επιλογή, επειδή συνεπάγεται απορρίψεις και αφήνει πολύ πυκνά και ρυπογόνα κατάλοιπα.

Παραλιακή ζώνη Ιξιάς |Πηγή : http://caravelhotel.gr/

_4.1γ Βιοποικιλότητα Ο αριθμός των απειλούμενων ειδών αντικατοπτρίζει τη βιοποικιλότητα της περιοχής. Επιπλέον η Ευρωπαϊκή Ένωση επιδιώκει τη διασφάλιση της βιοποικιλότητας μέσω της διατήρησης των φυσικών οικοτόπων, καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας στο έδαφος των κρατών μελών. Γι’ αυτό, με την οδηγία 92/43/ΕΟΚ δημιουργήθηκε ένα οικολογικό δίκτυο ειδικών ζωνών προστασίας, το “Natura 2000”. Σο δίκτυο αυτό είναι το μεγαλύτερο οικολογικό δίκτυο παγκοσμίως και αποτελείται από «ειδικές ζώνες διατήρησης» που έχουν χαρακτηριστεί από τα κράτη μέλη με την παραπάνω οδηγία (https://eur-lex.europa.eu/) .Η υποβάθμιση ενός οικοτόπου του δικτύου Natura είναι κάτι που πρέπει να αξιολογηθεί.

[59]

Περιοχή 1 _Πέρασμα προστατευόμενων αρπακτικών και υδρόβιων πτηνών _Η πλειοψηφία της περιοχής καλύπτεται από maquis (Μεσογειακό λουλούδι) και φρύγανα, ενώ υπάρχουν και κάποιες καλλιέργιες δημητριακών.

Περιοχή 2 _Σόπος όπου φύονται δύο είδη κωνοφόρου ξύλου (Pinus brutia και Cupressus semperrvirens) _Η περιοχή περιλαμβάνει maquis, φρύγανα, καθώς πλήθος προστατευόμενων και απειλούμενων φυτών, σύμφωνα με το European Red List of Globally Threatened Plants _To δάσος κυπαρισσιών, κοντά στο χωρίο Έμπωνα, έχει ιδιαίτερη επιστημονική αξία ως βιογενετικό απόθεμα και θεωρείται φυσικό μνημείο _Εντοπίζονται οικότοποι μεγάλης σημασίας: τα Λιβάδια της Ποσειδωνίας και οι πολύ μικρότερες περιοχές με υφάλους, οι εσωτερικές πηγές και η τεχνητή λίμνη. _Η σημασίας της τεχνητής λίμνης έγκειται στο γεγονος ότι είναι το τελευταίο εναπομείναν ασφαλές καταφύγιο για τα ενδημικά ψάρια των εσωτερικών υδάτων της Ρόδου

Περιοχή 3 _΢ημαντική περιοχή για την

Χάρτης NATURA Ρόδου

αναπαραγωγή αρπακτικών και θαλάσσιων πτηνών

Πηγή : https://filotis.itia.ntua.gr/

[60]

_ Πέρασμα για υδρόβια και αρπακτικά πτηνά _ Η πλειοψηφία της περιοχής καλύπτεται από φρύγανα, maquis και το δάσος κωνφόρων

Περιοχή 4 _ ΢ημαντική περιοχή για την αναπαραγωγή προστατευόμενων αρπακτικών και θαλάσσιων πτηνών Περιοχή 5 _ Αποτελεί περιοχή με ιδιαίτερη οικολογική αξία αφού σύμφωνα με το τη Διεθνή ΢ύμβαση υπάρχει μεγάλος αριθμός ενδημικών και προστατευόμενων φυτικών και ζωϊκών είδων _ Σο δάσος του Προφήτη Ηλία είναι μία από τις μεγαλύτερες δασικές εκτάσεις του νησιού με μεγάλη ποικιλία σε χλωρίδα _ ΢την Κοιλάδα των Πεταλούδων έχουν καταγραφεί πολλά σημαντικά είδη ασπόνδυλων και σπονδυλωτών προστατευμένα από τη Διεθνή ΢ύμβαση. Σο πιο ενδιαφέρον χαρακτηριστικό είδος είναι ο σκώρος που κατοικούσε στην κοιλάδα κατά τη διάρκεια της αφετηρίας της _ Ο ποταμός Λουτάρης και τα ρέματα Καμάρες και Σσα φιλοξενούν το ενδημικό είδος ψαριού adigesocypris ghigii, το οποίο αποτελεί είδος προτεραιότητας (οδηγία 92/43/ ΕΟΚ)

Σεχνητή Λίμνη Γαδουρά | Πηγή : http://www.naturagraeca.com/

[61]

Απειλούμενες Περιοχές NATURA εξαιτίας της τουριστικής ανάπτυξης ΢ύμφωνα με τη Βάση Δεδομένων για την Ελληνική Υύση – ΥΙΛΨΣΗ΢, οι περιοχές Natura της Ρόδου που απειλούνται λόγω της έντονης τουριστικής δραστηριότητα είναι οι εξής: Περιοχή 2 Αν και αποτελεί περιοχή με χαμηλή τουριστική δραστηριότητα συγκριτικά με άλλες περιοχές του νησιού, υπάρχει μεγάλος κίνδυνος πυρκαγιών εξαιτίας των τουριστικών δραστηριοτήτων που απειλούν το κωνοφόρο δάσος.

Περιοχή 4 Σο φαινόμενο το υπερτουρισμού οδήγησε στην εγκατάλειψη των παραδοσιακών αγροτικών δραστηριοτήτων, δημιουργώντας έτσι, αρνητικές επιπτώσεις στην βιοποικιλότητα των προστατευμένων πτηνών. Η δημιουργία μεγάλων κτιριακών όγκων για την εξυπηρέτηση των τουριστικών αναγκών είχε σαν αποτέλεσμα την καταστροφή ή την υποβάθμιση των υγροτόπων που βρίσκονται στην συγκεκριμένη περιοχή. Μεγάλοι κτιριακοί όγκοι τουριστικών εγκαταστάσεων στην περιοχή NATURA 4a. Πηγή: http://www.visithotels.gr/

[62]

Κολυμπία, Έντονη άναπτυξη τουριστικών υποδομών στην περιοχή NATURA 4b | Πηγή: Google Maps | 2019

Περιοχή 5 Πίεση ασκείται στον πληθυσμό του σκώρου που βρίσκεται στην Κοιλάδα των Πεταλούδων από την αύξηση των τουριστικών δραστηριοτήτων στην κοιλάδα και στις γύρω περιοχές.

[63]

_4.1δ Τποβάθμιση Σοπίου Η ποιότητα του τοπίου είναι κάτι πολύ δύσκολο να προσδιοριστεί. Η σημασία του τοπίου, με την ολοκληρωμένη προσέγγιση , ξεπερνά τα όρια ενός συγκεκριμένου χώρου και συχνά συμβάλλει καθοριστικά στον προσδιορισμό του περιβάλλοντος, με την ευρύτερη έννοια , καθώς η βελτίωση του περιβάλλοντος από τη μια μεριά και η βιωσιμότητα των πόρων του από την άλλη, δημιουργούν μια απαίτηση που είναι αδύνατον να παραβλεφθεί και στην οποία η συμβολή του τοπίου ως προστιθέμενη αξία έχει ξεχωριστή σημασία (Παρπαΐρης). ΢τη Ρόδο μια σειρά διαταγμάτων, από το 1963-1970 (όρων δόμησης , τα ειδικά διατάγματα για ξενοδοχεία , οι διατάξεις για την ελεύθερη δόμηση) προέβλεπαν υψηλούς συντελεστές δόμησης που είχαν ως αποτέλεσμα την κατεδάφιση αξιόλογων κτιρίων στο κέντρο της πόλης , την κατασκευή πολυώροφων ξενοδοχείων στην περιοχή της Ιξιάς και έξω από την κλίμακα των συνοικιών της πόλης , την αύξηση του ύψους των οικοδομών, κυρίως στις παραδοσιακές συνοικίες και την υπεραστικοποίηση του βόρειου τμήματος του νησιού , αλλοιώνοντας το αστικό περιβάλλον . ΢ημειώνεται ότι στο νησί δεν εφαρμόζεται χωροταξικό σχέδιο. Οι υψηλοί συντελεστές δόμησης , που δόθηκαν κατά παρέκκλιση τη δεκαετία του `60 για την ανέγερση ξενοδοχειακών μονάδων στα πλαίσια του τότε σχεδίου για την τουριστική Τπερτουρισμός - Κοιλάδα Πεταλούδων Πηγή : https://www.rodiaki.gr/

[64]

ανάπτυξη της νήσου, καθιστούν προβληματική την αλλαγή χρήσης των μη βιώσιμων ξενοδοχειακών μονάδων με αποτέλεσμα την οριστική εγκατάλειψη πολλών κτιρίων σε νευραλγικά σημεία της πόλης. Η μη θέσπιση ειδικών όρων δόμησης στα χωριά της Ρόδου είχε ως συνέπεια την καταστροφή και αλλοίωση της φυσιογνωμίας του μεγαλύτερου μέρους των παραδοσιακών τους πυρήνων και την επέκταση των οικισμών με απρόσωπες κατασκευές . Παραδοσικοί οικισμοί που βρίσκονται σε απειλή λόγω της υπέρμετρης τουριστικής ανάπτυξης είναι το χωριό Κοσκινού και η Λίνδος. ΢το χάρτη που ακολουθεί φαίνονται οι τουριστικές ζώνες του νησιού, η πόλη της Ρόδου και η Λίνδος έχουν χαρακτηριστεί ως περιοχές κορεσμένες από πλευράς τουριστικών εγκαταστάσεων (με μωβ χρώμα στο χάρτη) , ενώ οι περιοχές Ιξιά και Υαληράκι ανήκουν στις περιοχές ελέγχου τουριστικής ανάπτυξης ( με γαλάζιο χρώμα ) (https://www.teedod.gr/). Ο τουρισμός είναι ένας σημαντικός παράγοντας της επέκτασης των αστικών περιοχών. Οι κατασκευές τουριστικών υποδομών και ανωδομών αλλά και των γενικών υποδομών που χρησιμοποιούνται από τον τουρισμό αλλάζουν τις χρήσεις γης στον προορισμό καθώς φυσικές εκτάσεις μετατρέπονται σε τεχνητές περιοχές. Σουριστικές ζώνες Ρόδου | Πηγή : ΣΕΕ Δωδεκανήσου 2017

[65]

Σα διατάγματα της εκτός σχεδίου δόμησης , έδωσαν τη δυνατότητα να κατακλυστεί όλη η ύπαιθρος, παραλιακές εκτάσεις, λόφοι, δασικές περιοχές και κατά μήκος των οδικών αξόνων με πλήθος κτισμάτων, που εκτός από τη διατάραξη της φυσικής συνέχειας της υπαίθρου οδήγησαν στην αλλοίωση και υποβάθμιση του τοπίου. ΋σον αφορά στην ένταση της χρήσης των ακτών και την εγκατάσταση τουριστικών ανωδομών , σύμφωνα με το ΙΣΕΠ ( ΢την «Σουριστική Ανάπτυξη και Περιβαλλοντική Προστασία» , Αθανασίου Λ. για το ΙΣΕΠ , 2007, Αθήνα ) (2007) , στη Ρόδο που παρουσιάζει συγκριτικά πολύ υψηλό δείκτη τουριστικής ανάπτυξης για τα ελληνικά δεδομένα , το τμήμα των ακτών που καταλαμβάνεται από τις πυκνοδομημένες τουριστικές περιοχές είναι μικρό κλάσμα του συνόλου της έκτασης. Παραδείγματα έντονης τουριστικής χρήσης και αστικοποίησης των ακτών είναι : το Υαληράκι,η παραλιακή ζώνη Ιαλυσού,η Κολυμπία , οι Πεύκοι , η παραλία Λάρδου και το Φαράκι. Η παραλιακή ζώνη στο Υαληράκι Πηγή : https://www.rhodesguide.com/

[66]

Παραλιακή ζώνη Λάρδου | Πηγή: Google Maps 2019

Παραλιακή ζώνη Ιαλυσού | Πηγή : Google Maps 2019

[67]

Αύξηση της δόμησης παρατηρήθηκε σε όλο το νησί η οποία κατά κύριο λόγο οφείλεται στη τουριστική δραστηριότητα. Σο φαινόμενο αυτό παρουσιάζει ιδιαίτερη ένταση στις περιοχές Ιαλυσό (Ιξιά), Υαληράκι, Αφάντου, Λίνδο, Κοσκινού και Κιοτάρι. Αντίθετα η τάση επέκτασης της πόλης της Ρόδου προς τα νότια οφείλεται κύρια στην ανάγκη για κάλυψη οικιστικών αναγκών του συνεχώς αυξανόμενου πληθυσμού, που ειδικά για τον οικισμό της Ρόδου πέρασε από 28.119 κατοίκους το 1961 σε 50.636 το 2011.

Tάση επέκτασης του αστικού ιστού προς το νότιο τμήμα του νησιού | Πηγή: Google Maps 2019

[68]

Σο πρόβλημα κυκλοφοριακής συμφόρησης και στάθμευσης στην πόλη καθώς και η ηχορρύπανση αποτελούν προβλήματα του αστικού περιβάλλοντος της πόλης της Ρόδου. Ο θόρυβος , συγκεκριμενα , αφορά στις εποχικές περιβαλλοντικές πιέσεις που προέρχονται από τον τουρισμό και προκαλείται συνήθως από τη λειτουργία των καταστημάτων διασκέδασης ( μπαρ και κλαμπ), από τον κυκλοφοριακό φόρτο αλλά και από το συνωστισμό . Σο πρόβλημα δημιουργείται όταν ο θόρυβος είναι πάνω από τα νόμιμα επίπεδα . Για παράδειγμα, στην πόλη της Ρόδου για τη λειτουργία των μπαρ στην οδό Ορφανίδου και στην ευρύτερη περιοχή Νεοχωρίου, έπειτα από αναφορά που υπέβαλαν δεκάδες κάτοικοι της περιοχής, το ΢ώμα Ελεγκτών Δημόσιας Διοίκησης θα προβεί σε έλεγχο των αρμοδίων υπηρεσιών και στην έκδοση πορίσματος.

Η πόλη της Ρόδου | Πηγή: https://www.mouzenidis.com/

Σέλος , το δίκτυο των διαμορφωμένων πεζοδρόμων είναι πολύ περιορισμένο , ενώ δεν συντηρούνται επαρκώς οι σημαντικοί κοινόχρηστοι χώροι (πάρκα, πλατείες, κ.α.) και δεν εκσυγχρονίζονται με ποιοτικές παρεμβάσεις . Ελλειμματική είναι η αντιμετώπιση του δημόσιου πρασίνου (σοβαρή μείωση δένδρων στις παλιές δενδροστοιχίες , ελλείψεις πρασίνου στις νέες συνοικίες, μη αξιοποίηση προσφερόμενων χώρων για πράσινο: πλατείες,αρχαιολογικοί χώροι) (ΒΕΣΑΠΛΑΝ, 2010).

[69]

4.2 _ Κοινωνικές Επιπτώσεις Ο τουρισμός είναι τομέας έντασης εργασίας και δημιουργεί συχνά πολλές θέσεις εργασίας. Η τουριστική ανάπτυξη χαρακτηρίζεται από υψηλό βαθμό μερικής εποχικής απασχόλησης και γενικά ευέλικτες συνθήκες εργασίας. Νέοι και εργαζόμενοι με χαμηλότερο επίπεδο εξειδίκευσης είναι συχνά εκείνοι που ωφελούνται από τις ευκαιρίες απασχόλησης στον τουρισμό . Aποτελεί βασική μεταβλητή για την κοινωνία . Προκειμένου να εκτιμηθεί πώς ο τουρισμός επηρεάζει την τοπική αγορά εργασίας θα πρέπει να αντλήσουμε πληροφορίες για την απασχόληση στον πρωτογενή, δευτερογενή και τριτογενή τομέα. Ακόμα , η εξέλιξη του πληθυσμού - ο συνολικός πληθυσμός είναι μια πολύ σημαντική μεταβλητή καθώς αντανακλά την ελκυστικότητα μιας περιοχής, καθώς και εκείνη του ενεργού πληθυσμού που δείχνει τον πληθυσμό που είναι μεταξύ 15 και 65 ετών και βρίσκεται στην αγορά εργασίας.

Ρόδος, Λίνδος | Πηγή : http://blog.tresorhotels.com/

[70]

_4.2α Απασχόληση Ο δυναμισμός του κλάδου του τουρισμού , κατατάσσει την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, μαζί με τις Περιφέρειες Κρήτης , Ιονίων Νήσων και Κεντρικής Μακεδονίας , στις 4 «τουριστικές Περιφέρειες» της χώρας. Με κριτήριο την απασχόληση, το «δυναμισμό» και την προεξάρχουσα δραστηριότητα, η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου μπορεί να χαρακτηριστεί ως ενιαία «τουριστική ζώνη» σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο . Οι διακριτές περιοχές με σχεδόν αποκλειστική χρήση την τουριστική, συναντώνται κυρίως σε ορισμένα νησιά όπως Ρόδο, Κω, Μύκονο, ΢αντορίνη , ΢ύρο, και Νάξο, Ίο, Κάρπαθο, Άνδρο δευτερευόντως, ενώ στα υπόλοιπα νησιά η χρήση αυτή αναμιγνύεται και λειτουργεί μαζί με την κατοικία μόνιμη ή παραθεριστική (Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Φωρικής Ενότητας Κρήτης- Νήσων Αιγαίου 2007-2013). Η Ρόδος , αποτελεί κομβικό σημείο για την περιφερειακή και εθνική οικονομία, αφού αποτελεί έναν από τους κύριους τουριστικούς προορισμούς στην Ελλάδα . Ο τριτογενής τομέας παραγωγής αναδεικνύεται ο σημαντικότερος της οικονομίας της Περιφέρειας του Νοτίου Αιγαίου και ως επί το πλείστον της Ρόδου. Επιμέρους κλάδοι όπως οι κλάδοι Παλιά Πόλη Ρόδου, Ενασχόληση με τον τριτογενή τομέα | Πηγή: www.odysseytaverna.com

διαχείρισης ακίνητης περιουσίας, εκμίσθωσης, επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και ξενοδοχείων-εστιατορίων παράγουν τη μεγαλύτερη Α.Π.Α. (Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία) στον τομέα, ενώ η κλαδική διάρθρωση της απασχόλησης στον τριτογενή τομέα αναδεικνύει την υπεροχή του τουρισμού.

[71]

Η τουριστική απασχόληση αποτελεί βασικό αποτέλεσμα της τουριστικής δραστηριότητας . Η αύξηση της απασχόλησης δεν αφορά μόνο όσους άμεσα εργάζονται στις τουριστικές επιχειρήσεις (ξενοδοχεία, πρακτορεία, μεταφορές) αλλά και όσους έμμεσα ή περιστασιακά απασχολούνται σε κλάδους ή επαγγέλματα τα οποία σχετίζονται ή ωφελούνται από την τουριστική ανάπτυξη (εστίαση, ξεναγοί, κ.ά). Για τη διάρθρωση απασχόλησης κατά τομέα οικονομικής δραστηριότητας στο Δήμο Ρόδου, αντλήθηκαν δεδομένα από την απογραφή του πραγματικού πληθυσμού για το 2011. ΢τον πίνακα που ακολουθεί δίνονται οι απασχολούμενοι κατά τομέα οικονομικής δραστηριότητας και αποτυπώνεται η τάση του πληθυσμού να εγκαταλείψει τον πρωτογενή τομέα και τη στροφή του προς τον τριτογενή (τουρισμός, υπηρεσίες). Διάρθρωση Απασχόλησης ανά Σομέα Πηγή : ΕΛ. ΢ΣΑΣ. Απογραφή 2011

Η μεγάλη εξάρτηση της τοπικής οικονομίας από την τουριστική δραστηριότητα , η οποία περιορίζεται κυρίως στους θερινούς μήνες, δημιουργεί έντονο πρόβλημα εποχικότητας στην απασχόληση.

_4.2β Εξέλιξη του πληθυσμού ΋σον αφορά στις δημογραφικές μεταβολές, μετά το 1951 παρατηρείται μια αξιόλογη αύξηση του πληθυσμού του νησιού που έχει να κάνει με την αλματώδη ανάπτυξη του τουρισμού στη Ρόδο κατά τις τελευταίες δεκαετίες.

[72]

΢ύμφωνα με τα στοιχεία της τελευταίας απογραφής , σταθερός εμφανίζεται την τελευταία δεκαετία ο πληθυσμός του νησιού, όπως όμως έχει ανακοινώσει η ΕΛ.΢ΣΑΣ., τα αποτεΕξέλιξη πληθυσμού στη Ρόδο | Πηγή : ΕΛ. ΢ΣΑΣ. Απογραφή πληθυσμου 1951 - 2011

λέσματα της Απογραφής του 2011 και αυτά προηγούμενων απογραφών δεν είναι απολύτως συγκρίσιμα . Ο μόνιμος πληθυσμός του δήμου Ρόδου βάσει της τελευταίας απογραφής είναι 115.290 κάτοικοι και ο δείκτης πυκνότητα πληθυσμού ανά τετρ. χλμ. είναι 82,31. Κατά την καλοκαιρινή περίοδο αυξάνεται ο πληθυσμός της Ρόδου (εποχιακός πληθυσμός) λόγω της προσέλευσης στο νησί τουριστών και φιλοξενουμένων και προσέλευσης εποχικού εργατικού δυναμικού , τόσο από τα κοντινά νησιά όσο και από άλλα μέρη της Ελλάδας και το εξωτερικό. ΋πως είδαμε και παραπάνω, η αύξηση του εποχιακού πληθυσμού επιφέρει αυξημένες ανάγκες όσο αφορά Ποσοστό πληθυσμού ανά Δημοτική Ενότητα του Δήμου Ρόδου | Πηγή: ΕΛ.΢ΣΑΣ. Απογραφή 2011

την ύδρευση, την ενέργεια και έχει επιπτώσεις στην αποχέτευση των αστικών λυμάτων και τη διαχείρηση των απορριμάτων.

[73]

Εκτιμάται ότι ο πληθυσμός του Δήμου είναι προσαυξησμένος κατά 72% περίπου το μήνα Αύγουστο και μειωμένος κατά 23% περίπου το μήνα Ιανουάριο . Οι διακυμάνσεις του συνολικού πληθυσμού (μόνιμου και εποχιακού) οφείλονται στην εποχιακή αύξηση της τουριστικής δραστηριότητας κατά την καλοκαιρινή περίοδο (Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δήμου Ρόδου 2015 -2019, Ελληνική Δημοκρατία, Δήμος Ρόδου). ΋λα τα παραπάνω έχουν ως αποτέλεσμα στην πόλη της Ρόδου ο αριθμός των ακινήτων που ενοικιάζονται μακροχρόνια να είναι μόλις ένα κλάσμα αυτών που μισθώνονται βραχυχρόνια . Σο πρόβλημα γίνεται εντονότερο στην Μεσαιωνική πόλη, όπου εντοπίζονται 25 επιχειρήσεις ενοικιαζόμενων διαμερισμάτων με 384 κλίνες και 24 μικρά ξενοδοχεία (πολυτελή και μη) με 293 κλίνες . Άκρως προβληματική γίνεται η εξεύρεση στέγης στην πόλη της Ρόδου . Βασική αιτία για την έλλειψη κατοικιών είναι οι πλατφόρμες ενοικίασης σπιτιών σε τουρίστες οι οποίες έχουν αναπτυχθεί ραγδαία στο νησί της Ρόδου . Μια ακόμη αιτία που επιδεινώνει Παλιά Πόλη Ρόδου, Ενασχόληση με τουρισμό Πηγή : https://www.dimokratiki.gr/

το πρόβλημα είναι το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια, όπως προαναφέρθηκε, έρχονται για να εργαστούν στις τουριστικές επιχειρήσεις του νησιού από άλλες περιοχές, αρκετοί εκ των οποίων μένουν στην πόλη της Ρόδου ενοικιάζοντας όσα σπίτια προσφέρονται.

[74]

4.3 _ Οικονομικές Επιπτώσεις

Ο τουρισμός οδηγεί σε μια συνολική δυναμική ανάπτυξη τους τουριστικούς προορισμούς . Φαρακτηριστικό είναι ότι ο νομός Δωδεκανήσου είχε το 1970 κατά κεφαλή Α.Ε.Π. 84, ενώ το 1991, μετά από τα είκοσι σημαντικά για την τουριστική ανάπτυξη χρόνια αυτό γίνεται 109 (ΕΣΕΜ, 2010). ΢ύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής ΢τατιστικής Αρχής, το κατά κεφαλή Α.Ε.Π. της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου κατά τα έτη 2016 και 2017 ανερχόταν σε 25.562 και 26.828 € αντίστοιχα. Σο επίπεδο αυτό του ΑΕΠ κατατάσσει την Περιφέρεια στην 2η θέση μεταξύ των Περιφερειών της χώρας (μετά την Περ. Αττικής). Η σημασία και η ανάπτυξη του Σριτογενή Σομέα Παραγωγής , λόγω της σημαντικής ανάπτυξης του τουριστικού τομέα τις τελευταίες δεκαετίες, είναι συνεχής με κύριο χαρακτηριστικό την ανισομερή κατανομή των τομέων παραγωγής . ΢τον πίνακα που ακολουθεί, παρουσιάζεται η ποσοστιαία διάρθρωση του Α.Ε.Π. κατά κλάδο . Η κυριαρχία των Τπηρεσιών , είναι ξεκάθαρη συγκεντρώνοντας για το 2006 , το 82,1% του Α.Ε.Π. για το Νομό ΔωδεAll-inclusive, Υαληράκι Ρόδου Πηγή: https://www.tripadvisor.co.uk/

κανήσου. Ακολουθούν με μεγάλη διαφορά ο τομέας της Βιομηχανίας και των Κατασκευών, ενώ η Γεωργία καταλαμβάνει ένα μικρό ποσοστό.

[75]

ΓΔΩΡΓΙΑ %

ΒΙΟΜΗΥΑΝΙΑ ΚΑΣΑ΢ΚΔΤΔ΢ %

ΜεηαλλείαΟρστεία

Μεηαποίηζη

Δνέργεια

%

%

%

Καηαζκεσές %

ΤΠΗΡΔ΢ΙΔ΢ %

6,9

86

Νομός Γωδεκανήζοσ 2000

3,6

10,5

0,3

1

2,2

2016

2,9

15

0,2

3,3

2,9

8,6

84,1

Ποσοστιαία Διάρθρωση Α.Ε.Π. κατά Κλάδο Νομού Δωδ/σου |Πηγή: Πάντειο Πανεπιστήμιο 2017

Η γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή της Ρόδου δεν καλύπτει παρά μικρό μέρος της τοπικής ζήτησης , παρά τις δυνατότητες που έχει το νησί στον πρωτογενή τομέα. Ο δευτερογενής τομέας βρίσκεται ουσιαστικά σε συρρίκνωση με εξαίρεση τις βιοτεχνικές επιχειρήσεις επεξεργασίας τροφίμων που συνδέονται με τον τουρισμό. Κατά συνέπεια ο τουρισμός: α) από την μια πλευρά έχει συμβάλει στη δυναμική αύξηση της παραγωγής και του συνολικού και κατά κεφαλή ΑΕΠ με ρυθμούς υψηλότερους από τους μ.ο. της χώρας και β) από την άλλη έχει επικυριαρχήσει της οικονομίας του νησιού δημιουργώντας καταστάσεις εύθραυστης μονοκαλλιέργειας. Επίσης, αξίζει να σημειωθεί ο βασικός παράγοντας που επηρεάζει την απόδοση του τουρισμού, ο οποίος είναι ο βαθμός εξάρτησης του προορισμού από τους tour- operators (TOs), αφού όσο μεγαλύτερη είναι η δέσμευση από τους TOs , τόσο μειώνεται η βιωσιμότητα των τουριστικών επιχειρήσεων , αλλά κατ’ επέκταση και της τοπικής οικονομίας. ΢ύμφωνα με τα στοιχεία της

[76]

Τ.Π.Α. για τις αφίξεις επιβατών πτήσεων charter στον αερολιμένα της Ρόδου , η εξάρτηση από τους TOs, στο νησί κρίνεται ως εξαιρετικά υψηλή, αφού σχεδόν στο σύνολό τους οι τουρίστες που φτάνουν αεροπορικώς στο νησί είναι επιβάτες charter, γεγονός που κατατάσσει τη Ρόδο σε έναν από τους ελληνικούς προορισμούς με υψηλό βαθμό εξάρτησης από τους TOs. ΢ύμφωνα με τη ΔΕΣΑΠ , το 76% των τουριστών αγοράζει πακέτο που περιελάμβανε την πτήση και τη διαμονή ενώ μόνο το 24% απάντησε ότι κλείνει μόνο την πτήση και αναζήτούν τη διαμονή από μόνοι τους. Σο γεγονός ότι ο κύριος όγκος All-inclusive, Λίνδος Πηγή: https://hotels.jetstar.com/

των αλλοδαπών τουριστών αγοράζει τουριστικό πακέτο κατατάσσει τη Ρόδο σε ένα από τους ελληνικούς προορισμούς με το μεγαλύτερο βαθμό εξάρτησης από τους TOs και δυστυχώς ένα μεγάλο μέρος της δαπάνης του τουρίστα από το κατάλυμα διαρρέει σε μεσάζοντες. Μια άλλη σημαντική παράμετρο που πρέπει να λάβουμε υπόψη, είναι το είδος των παροχών προς τους πελάτες (self-catering-SC, bed & breakfast-BB,half board-HB, full board-FB, all inclusive-AI). Πράγματι, όταν στην τιμή του πακέτου περιλαμβάνεται μόνο η διαμονή, τότε ο τουρίστας είναι αναγκασμένος να ξοδέψει αρκετά χρήματα εκτός του καταλύματος, ή και εντός αυτού, για διατροφή. Σο ποσό αυτό μειώνεται όταν στην κράτηση περιλαμβάνεται πρωινό, ημιδιατροφή, πλήρης διατροφή ή ακόμα και πλήρης κάλυψη των προσφερόμενων υπηρεσιών εντός του καταλύματος. Η εμφάνιση των συμβολαίων all-inclusive δημιουργεί νέα κατάσταση στην αγορά, κυρίως σε ό,τι αφορά στις εκτός ξενοδοχείων επιχειρήσεις, που βλέπουν τη ζήτηση των υπηρεσιών τους να μειώνεται, ενώ και τα ξενοδοχεία προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε πολύ χαμηλότερες τιμές.

[77]

[78]

_κεφάλαιο 5ο Αντί Επιλόγου

[79]

[80]

Κεφάλαιο 5ο _Αντί Επιλόγου 5.1 _ ΢υμπεράσματα ΢υνοψίζοντας, ο όρος υπερτουρισμός εισχώρησε πρόσφατα στην τουριστική βιβλιογραφία και χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει προορισμούς όπου οι ντόπιοι ή οι επισκέπτες αισθάνονται ότι υπάρχει υπερβολικός αριθμός επισκεπτών και η ποιότητα ζωής ή η ποιότητα εμπειρίας που αποκομίζει κανείς έχει εκφυλιστεί σε μη αποδεκτά επίπεδα (Addressing Overtourism : what can be done, n.d). Μέσα από τη βιβλιογραφική έρευνα που πραγματοποιήθηκε διαπιστώθηκε πως αρκετοί ερευνητές και οργανισμοί ασχολήθηκαν με την ανάλυσή του, καιθώς και με τις επιπτώσεις που επιφέρει στις περιοχές όπου εντοπίζεται. Παρόλα αυτά, ένας ακριβής ορισμός δεν μπορεί να δοθεί λόγω της έλλειψης κοινώς αποδεκτών δεικτών για την εκτίμηση των προορσιμών που είτε βρίσκονται στα όρια να χαρακτηριστούν υπερτουριστικοί είτε έχουν ήδη περάσει σε αυτή την κατάσταση. Έντονη κριτική έχει αντιμετωπίσει το συγκεκριμένο φαινόμενο ιδίως τα τελευταία χρόνια από τους μελετητές και τους παρατηρητές, εξαιτίας των προβλημάτων που προκαλεί στις κοινωνίες υποδοχής. Ο μαζικός χαρακτήρας και η εγγενής ισοπεδωτική ορμή που χαρακτηρίζει τον υπερτουρισμό υποβαθμίζει την περιοχή, τόσο για τους κατοίκους όσο και για τους επισκέπτες (Κοκκώσης και ΢σάρτας, 2001). Αντιμέτωπη με σοβαρά προβλήματα λόγω της άναρχης ανάπτυξης του υπερτουρισμού ήρθε η κοινωνία του νησιού της Ρόδου, με συνέπεια να κινδυνεύει να υποβαθμιστεί η ποιότητα του προσφερόμενου τουριστικού προϊόντος και το επίπεδο της ανταγωνιστικής της θέσης. ΢την παρούσα έρευνα ιδιαίτερη σημασία δόθηκε στη μελέτη των προβλημάτων που έχει προκαλέσει η ύπαρξή του στο νησί. Μέσα από αυτή τη μελέτη διαπιστώθηκε πως και η κοινωνία και η οικο-

[81]

νομία, αλλά κυρίως το περιβάλλον έχουν επηρεαστεί από την ανάπτυξη του φαινομένου τα τελευταία χρόνια. Οι επιπτώσεις που προκλήθηκαν στην κοινωνία αφορούν κυρίως την τάση του πληθυσμού να εγκαταλείψει τον πρωτογενή τομέα και να στραφεί προς τον τριτογενή, και πιο συκεκριμένα σε κλάδους ή επαγγέλματα τα οποία σχετίζονται ή ωφελούνται άμεσα ή έμμεσα από την τουριστική ανάπτυξη, που έχει ως αποτέλεσμα τη μεγάλη εξάρτηση της τοπικής οικονομίας από την τουριστική δραστηριότητα, η οποία περιορίζεται κυρίως στους θερινούς μήνες, δημιουργώντας έτσι έντονο πρόβλημα εποχικότητας στην απασχόληση (Περιφερειακό Επιχειρη-σιακό Πρόγραμμα Υωρικής Ενότητας Κρήτης- Νήσων Αιγαίου 2007-2013) (ΕΛ. ΢ΣΑΣ, 2011). Άλλη μία κοινωνική επίπτωση που εντοπίστηκε, είναι η αξιόλογη αύξηση του μόνιμου πληθυσμού του νησιού που έχει να κάνει με την αλματώδη ανάπτυξη του τουρισμού στη Ρόδο κατά τις τελευταίες δεκαετίες. ΋σο αφορά τον εποχιακό πληθυσμό, είναι αυξημένος κατά την καλοκαιρινή περίοδο λόγω της προσέλευσης στο νησί τουριστών και φιλοξενουμένων και προσέλευσης εποχικού εργατικού δυναμικού, τόσο από τα κοντινά νησιά όσο και από άλλα μέρη της Ελλάδας και το εξωτερικό(ΕΛ. ΢ΣΑΣ, 2011). Η αύξηση του εποχιακού πληθυσμού επιφέρει αυξημένες ανάγκες όσο αφορά την ύδρευση, την ενέργεια και έχει επιπτώσεις στην αποχέτευση των αστικών λυμάτων και τη διαχείρηση των απορριμάτων. Η μαζική και έντονη ανάπτυξη του τουριστικού φαινομένου στη Ρόδο από την μια πλευρά έχει συμβάλει στη δυναμική αύξηση της παραγωγής του συνολικού και κατά κεφαλή ΑΕΠ με ρυθμούς υψηλότερους από το μ.ο. της χώρας και από την άλλη έχει επικυριαρχήσει της οικονομίας του νησιού δημιουργώντας καταστάσεις εύθραυστης μονοκαλλιέργειας (Πάντειο Πανεπιστήμιο 2017). Δύο καινούριες έννοιες που εισήγαγε ο υπερτουρισμός στο νησί της Ρόδου είναι οι tour- operators (TOs) και τα συμβόλαια all-inclusive, που δημιούργησαν μια νέα κατάσταση στην τοπική αγορά, κυρίως στις εκτός ξενοδοχείων επιχειρήσεις, που είδαν τη ζήτηση των υπηρεσιών τους και κατ’ επέκταση τη βιωσιμότητά τους να μειώνεται. Οι επιπτώσεις που υπέστη το περιβάλλον διαπιστώθηκε μέσα από την αξιολόγηση που πραγματοποιήθηκε ότι επηρεάζουν εντονότερα και σε μεγαλύτερο βαθμό την ποιότητα του προσφερό-

[82]

μενου τουριστικού προϊόντος καθώς και την ποιότητα ζωής των μόνιμων κατοίκων, συγκριτικά με τις κοινωνικές και οικονομικές. Πιο συγκεκριμένα, η υπεράντληση ύδατος, όταν η συγκέντρωση επισκεπτών σε μια περιοχή και η ικανοποίηση των αναγκών τους σε πόσιμο νερό, για πισίνες, για την άρδευση γηπέδων γκολφ κλπ. υπερβαίνει τις δυνατότητες φυσικής αναπλήρωσης των αποθεμάτων των υδροφορέων προκαλεί δυσμενές περιβαλλοντικό αποτέλεσμα. ΢ημαντικά προβλήματα εμφανίστηκαν στο νότιο τμήμα, το οποίο παρουσιάζει τουριστική ανάπτυξη σε ρυθμούς σημαντικά μεγαλύτερους του βόρειου τμήματος (στην περιοχή Κιοττάρι και στη Λαχανιά), με αποτέλεσμα να εντείνονται οι πιέσεις στα διαθέσιμα νερά της περιοχής (ΔΕYAΡ). Επίσης, η έντονη ανάπτυξη του τουρισμού παράγει σημαντικές ποσότητες στερεών και υγρών αποβλήτων.Οι επισκέπτες παράγουν περισσότερα απόβλητα από τους κατοίκους, ενώ ιδιαίτερο πρόβλημα για τα νησιά αποτελεί η διάθεση των αποβλήτων, με αποτέλεσμα να υπάρχει ο κίνδυνος μόλυνσης ή υποβάθμισης του περιβάλλοντος (Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αιγαίου, 2011). Μια, ακόμη, περιβαλλοντική επίπτωση βαρύνουσας σημασίας είναι η υποβάθμιση της βιοποικιλότητας του νησιού. Πολλές περιοχές NATURA στη Ρόδο αντιμετωπίζουν την απειλή της έντονης τουριστικής κίνησης (μεγάλες τουριστικές υποδομές και δραστηριότητες που σχετίζονται με τον τουρισμό), η οποία θέτει σε κίνδυνο την προστατευόμενη χλωρίδα και πανίδα του νησιού (Βάση Δεδομένων για την Ελληνική Τύση – ΥΙΛΨΣΗ΢). Σέλος, η υποβάθμιση του τοπίου παίζει σημαντικό ρόλο στην υποβάθμιση του τουριστικού προϊόντος. Σα ειδικά διατάγματα για τα ξενοδοχεία, οι διατάξεις για ελεύθερη δόμηση, και η μη θέσπιση ειδικών όρων δόμησης στα χωριά της Ρόδου οδήγησαν στην κατασκευή πολυώροφων ξενοδοχειακών μονάδων που έρχονται σε αντίθεση με την κλίμακα και την αρχιτεκτονική των παραδοσιακών οικισμών. Αυτό είχε ως συνέπεια την καταστροφή και την αλλοίωση της φυσιογνωμίας του μεγαλύτερου μέρους τους. Πέρα από τους παραδοσιακούς οικισμούς, υποβάθμιση τοπίου εντοπίζεται στην ύπαιθρο, στις παραλιακές εκτάσεις και στις δασικές περιοχές, λόγων των διαταγμάτων της εκτός σχεδίου δόμησης. Σο φαινόμενο αυτό είναι

[83]

εντονότερο στις παραλιακές ζώνες του νησιού, οι οποίες χαρακτηρίζονται από έντονη αστικοποίηση, αφού το μεγαλύτερο τμήμα τους καταλαμβάνεται από πυκνοδομημένες τουριστικές περιοχές («Σουριστική Ανάπτυξη και Περιβαλλοντική Προστασία», Αθανασίου Λ. για το ΙΣΕΠ , 2007, Αθήνα). ΋σο αφορά το αστικό τοπίο, η υποβάθμισή του έγκειται στο γεγονός της κυκλοφοριακής συμφόρησης και της ηχορρύπανσης, φαινόμενα που γίνονται πιο έντονα κατά την τουριστική περίοδο, καθώς και της κακής διαχείρησης των δημόσιων χώρων στην πόλη (δημόσιο πράσινο, πεζόδρομοι, πλατείες) (ΒΕΣΑΠΛΑΝ, 2010).

Η βιωσιμότητα τουριστικού προορισμού συνδέεται στενά με την ποιότητα του προσφερόμενου τουριστικού προϊόντος, η οποία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον του. Η βιωσιμότητα του τουρισμού καλύπτει πολλές πλευρές: την υπεύθυνη χρήση των φυσικών πόρων, τη συνεκτίμηση του περιβαλλοντικού αντίκτυπου των δραστηριοτήτων (παραγωγή αποβλήτων, πιέσεις που υφίστανται τα ύδατα, το έδαφος και η βιοποικιλότητα), την προστασία της κληρονομιάς και τη διατήρηση της φυσικής και πολιτιστικής ακεραιότητας του προορισμού, την ποιότητα και τη βιωσιμότητα των θέσεων απασχόλησης που δημιουργούνται και τις τοπικές οικονομικές επιπτώσεις. Η Ρόδος θα πρέπει να προτείνει βιώσιμη και ποιοτική προσφορά αναδεικνύοντας τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα, ιδίως τα φυσικά θέλγητρά της και τον εξαιρετικό πολιτιστικό της πλούτο. Για την επίτευξη της βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας του τουρισμού στον προορισμό πρέπει να ενισχυθεί η ποιότητα της προσφοράς σε όλες τις διαστάσεις, να καταβληθούν προσπάθειες για να αποκατασταθεί η εποχικότητα της ζήτησης, να διαφοροποιηθεί η προσφορά τουριστικών προϊόντων, να βελτιωθούν τα επαγγελματικά προσόντα στον τομέα, να αναπτυχθεί η καινοτομία και να βελτιωθούν τα στατιστικά δεδομένα και οι αναλύσεις που αφορούν τον τουρισμό (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2010).

[84]

5.2 _ Προτάσεις Για την επίτευξη αειφόρου τουρισμού στη Ρόδο οι υπεύθυνοι λήψεως αποφάσεων πρέπει να υιοθετήσουν μια ολοκληρωμένη προσέγγιση και να λάβουν υπόψη κατά το μακροπρόθεσμο σχεδιασμό του τουρισμού, τα αποτελέσματα και τις επιπτώσεις του στον προορισμό. Η αειφόρος προσέγγιση απαιτεί ευρεία συμμετοχή στη λήψη των αποφάσεων όλων των ενδιαφερόμενων μερών και την πρακτική εφαρμογή από όλους εκείνους που εμπλέκονται στην έκβαση, κάνοντας χρήση των βέλτιστων διαθέσιμων γνώσεων. Σο πρωταρχικό καθήκον των δημόσιων αρχών του προορισμού, είτε σε εθνικό, είτε σε τοπικό επίπεδο, είναι η χάραξη κατάλληλης πολιτικής με στόχο τη βιώσιμη ανάπτυξη. Σα μέτρα πολιτικής πρέπει να προσανατολίζονται στην αντιμετώπιση των συγκεκριμένων προβλημάτων που διαπιστώθηκαν στον προορισμό κατά την ανάλυση της κατάστασης βιωσιμότητας και να υιοθετηθούν είτε για να βελτιώσουν την απόδοση του τουρισμού είτε για να βελτιώσουν τις επιπτώσεις του στον προορισμό. Πολιτικές αντιμετώπισης των προβλημάτων της τουριστικής προσφοράς και της τουριστικής ζήτησης Η αύξηση τουριστικών κλινών στα καταλύματα και η υπερπροσφορά τους χωρίς να ληφθούν υπόψη οι διεθνείς αλλαγές στη ζήτηση και την προσφορά -αλλαγές στην περίοδο λειτουργίας, στην εποχικότητα, το ποσοστό πληρότητας- μπορεί να έχει επίπτωση στις τιμές και τελικά και στην οικονομική βιωσιμότητα των τουριστικών καταλυμάτων στη Ρόδο. Ση βιωσιμότητα του προορισμού μπορεί να επηρεάσει η μαζικοποίηση της οικονομίας της παραθεριστικής κατοικίας από τις επιχειρήσεις Real Estate, που υποσκάπτουν την τουριστική οικονομία (είναι άμεσος ανταγωνιστής) και την εθνική οικονομία (ανάπτυξη παραοικονομίας) (Spilanis, Vayanni, 2011).

[85]

Σο χαμηλό ποσοστό πληρότητας των μονάδων, η υψηλή εποχικότητα της τουριστικής δραστηριότητας, η έλλειψη και η μη καταλληλότητα των γενικών υποδομών, η εξάρτηση από TOs, ο μικρός αριθμός ημεδαπών τουριστών, είναι επίσης μερικά από τα ζητήματα της τουριστικής ζήτησης και προσφοράς. Για την αντιμετώπιση των παραπάνω προβλημάτων επισημαίνονται ενδεικτικά μέτρα πολιτικής: _Μέτρα παροχής κινήτρων (σταθερό και ελκυστικό φορολογικό πλαίσιο, αναπτυξιακοί νόμοι, επιδοτήσεις, δάνεια με ευνοϊκούς όρους) με τα οποία θα ενθαρρύνονται οι επενδύσεις (τοπικές και διεθνείς) και η βελτίωση της υλικοτεχνικής υποδομής και αναβάθμιση του εξοπλισμού των υφιστάμενων. ΢τα πλαίσια αυτά θα πρέπει να ακολουθηθεί συστηματική πολιτική βελτίωσης της ποιότητας των ξενοδοχειακών καταλυμάτων, έτσι ώστε το μερίδιο των ξενοδοχείων 1* και 2* να μειωθεί κυρίως υπέρ των 3*. _Λήψη αποφάσεων χαρακτηρισμού της Ρόδου ως κορεσμένης τουριστικά περιοχής και δημιουργία νέων κλινών σε ξενοδοχεία 5* υπό προϋποθέσεις. _Μέτρα που θα στοχεύουν στην ενθάρρυνση μερικής ή ολικής απόσυρσης μη αξιόλογων, απαξιωμένων και εγκαταλελειμμένων τουριστικών καταλυμάτων για αναβάθμιση του δομημένου περιβάλλοντος. _Μέτρα για νέες επενδύσεις που αφορούν στην επέκταση των υφιστάμενων υποδομών σε τομείς προτεραιότητας όπως η επεξεργασία των λυμάτων, η διάθεση των στερεών αποβλήτων και η παραγωγή ενέργειας. Οι επενδύσεις θα πρέπει να κατευθύνονται κυρίως στις μεγάλης κλίμακας εγκαταστάσεις ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης. ΢ε όλες τις περιπτώσεις, τα μεγάλα έργα υποδομής ή αναβάθμισης των υφιστάμενων εγκαταστάσεων θα πρέπει να υπόκεινται σε αξιολογήσεις των επιπτώσεων στην αειφορία. _ Μέτρα ενίσχυσης επενδυτικών σχεδίων για χρήση εναλλακτικών και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και αναβάθμισης των υποδομών και των παρεχόμενων υπηρεσιών των μαρίνων και του τουριστικού λιμένα της Ρόδου.

[86]

_ Λήψη μέτρων και κατασκευή έργων ανάδειξης των τόπων ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, οργάνωσης οικολογικών διαδρομών και μονοπατιών και για την προστασία και διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς δράσεις ανάδειξης μνημείων, αρχαιολογικών χώρων, κτιρίων. Ρύθμιση πρόσβασης των τουριστών σε οικολογικά ευαίσθητες περιοχές, όπως η κοιλάδα των Πεταλούδων. _Μέτρα για τον ανασχεδιασμό του συστήματος μεταφορών και την αναθεώρηση του συστήματος τιμολόγησης των μεταφορικών υπηρεσιών (θαλάσσιων, αεροπορικών, ενδονησιωτικών, κ.λπ.). Η επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου μπορεί να επιτευχθεί με την προώθηση μορφών τουρισμού όπως ο πολιτιστικός που δεν επηρεάζονται από την εποχικότητα. Η προώθηση ειδικών μορφών τουρισμού και η διαφοροποίηση της τουριστικής προσφοράς αποτελούν τη βασική πρόκληση για τις πολιτικές του προορισμού. Η διαφοροποίηση μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση της ελκυστικότητας της Ρόδου και να τη βοηθήσει να υπερβεί το παραδοσιακό μοντέλο των 3S («sun, sea and sand» – ήλιος, θάλασσα και άμμος). Η ιστορική κληρονομιά και ο πολιτιστικός τουρισμός είναι ένας τρόπος διαφοροποίησης της τουριστικής προσφοράς, καθώς και αναμόρφωσης της ταυτότητας και της ιδιαιτερότητας της Ρόδου, μεταμορφώνοντάς τη από θέρετρο σε νησιωτική πόλη με κληρονομιά. Η στροφή στον πολιτιστικό τουρισμό, η ανανέωση του τουριστικού προϊόντος με ποιοτική βελτίωση και αύξηση της προστιθέμενης αξίας του είναι αναγκαία στον προορισμό. Η τουριστική πολιτική θα πρέπει να αναπτύξει μια ποιοτική προσφορά προωθώντας τον τοπικό πολιτισμό και την παράδοση δίνοντας προσοχή στα θέματα της αειφορίας: τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς, του τοπίου και της τοπικής κουλτούρας.

[87]

Πολιτικές που σχετίζονται με κοινωνικο-οικονομικά και περιβαλλοντικά αποτελέσματα και την απόδοση της τουριστικής δραστηριότητας Η βελτίωση της απόδοσης του τουρισμού στη Ρόδο μπορεί να επιτευχθεί μέσα από την εφαρμογή συστημάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης στα ξενοδοχεία που να οδηγούν στη μείωση της κατανάλωσης νερού και ενέργειας, στη μείωση των υλικών συσκευασίας και στην ανακύκλωση των υπόλοιπων στερεών αποβλήτων (περιβαλλοντική διάσταση), με την εκπαίδευση του τοπικού δυναμικού και την αξιοποίησή του στις τουριστικές επιχειρήσεις (κοινωνική διάσταση), με την επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου, με τον εμπλουτισμό του προϊόντος με νέες δραστηριότητες, με τη χρήση των προϊόντων των τοπικών επιχειρήσεων και με την επανεπένδυση των κερδών (οικονομική διάσταση). Για τη βελτίωση της απόδοσης του τουρισμού μπορούν να υιοθετηθούν τα εξής μέτρα: _Μέτρα για την ενθάρρυνση των τουριστικών επιχειρήσεων να υιοθετήσουν δράσεις για την προστασία του περιβάλλοντος μέσω της οικοσήμανσης (Eco-label). ΢τη Ρόδο σε δύο μόνο ξενοδοχεία (Sunwing Resort και Sun Beach Resort Complex) έχει απονεμηθεί το ευρωπαϊκό οικολογικό σήμα. _Μέτρα για το σχεδιασμό προγραμμάτων κατάρτισης και επιμόρφωσης για τη δημιουργία μιας παρακαταθήκης ειδικευμένων εργαζομένων, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η αυξημένη πολυπλοκότητα και πολυμορφία του τουριστικού τομέα. _Ρύθμιση και έλεγχος των χρήσεων γης και προσδιορισµός των όρων δόµησης και λειτουργίας των τουριστικών υποδοµών. Ο χωροταξικός σχεδιασμός αποτελεί μία κατεξοχήν περιβαλλοντική πολιτική, η οποία όμως στοχεύει στο να περιορίσει τα κακώς κείμενα του τουρισμού, με το να θέτει όρους και κανόνες για τη δόμηση, τη χωροθέτηση των μονάδων κ.λ.π., βάσει και των περιβαλλοντικών κριτηρίων. Σο υπό αναθεώρηση Ειδικό Πλαίσιο Φωροταξικού ΢χεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τον Σουρισμό έχει στόχο μεταξύ άλλων τον περιορισμό της διάσπαρτης δόμησης τουριστικών εγκαταστάσεων σε περιοχές εκτός σχεδίων πόλεων και ορίων οικισμών μέ-

[88]

σω της θεσμοθέτησης ζωνών με χρήση γης «τουρισμός-αναψυχή» και οργανωμένων υποδοχέων τουριστικών δραστηριοτήτων (μεγάλες και σύνθετες τουριστικές επενδύσεις). Πολιτικές που σχετίζονται με την κοινωνικο-οικονομική και περιβαλλοντική κατάσταση της βιωσιμότητας του προορισμού Ψς μέτρα που ελαχιστοποιούν τις επιπτώσεις των τουριστικών δραστηριοτήτων στο περιβάλλον και τη διατήρηση των φυσικών πόρων προτείνονται τα εξής: _Εφαρμογή συστημάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης στο λιμάνι και προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος από τη ρύπανση που προκαλεί ο θαλάσσιος τουρισμός. _Μέτρα για την αναβάθμιση των υφιστάμενων εγκαταστάσεων και την κατασκευή νέων εγκαταστάσεων επεξεργασίας υγρών αποβλήτων, την επανάχρηση νερού από βιολογικό καθαρισμό για δευτερεύουσες χρήσεις και την αντικατάσταση των υδρευτικών δικτύων. _ Μέτρα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής με την προστασία και ανάδειξη του δομημένου περιβάλλοντος, με την εφαρμογή εξειδικευμένων πολεοδομικών και χωροταξικών ρυθμίσεων καθώς και την ανάδειξη – ανάπλαση παραδοσιακών κτιρίων και οικισμών. _Μέτρα για την αντιμετώπιση των προβλημάτων κυκλοφοριακού συνωστισμού και στάθμευσης. _Μέτρα διαχείρισης της τουριστικής ροής για την αποφυγή της έντονης υπερσυγκέντρωσης των επισκεπτών στη Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου.

Μια πιο κριτική και επιλεκτική αντιμετώπιση της ανάπτυξης του τουρισμού αποτελεί προϋπόθεση για να διαδραματίσει η Ρόδος ένα σημαντικό ρόλο στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου.

[89]

[90]

_κεφάλαιο 6ο Βιβλιογραφία

[91]

[92]

Κεφάλαιο 6ο _Βιβλιογραφία

_6.1 Ελληνική Βιβλιογραφία _CSIL ΚΕΝΣΡΟ ΜΕΛΕΣΨΝ, Οι επιπτώσεις του τουρισμού στις παράκτιες περιοχές: πτυχές περιφερειακής ανάπτυξης, 2008 (για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο) _LICKORISH, L. & C. JENKINS, Μια Εισαγωγή στον Σουρισμό, Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική, 2004 _MIDDLETON, V. & R. HAWKINS, Σουριστικό Μάρκετινγκ για Βιώσιμη Ανάπτυξη, Αθήνα : Εκδόσεις Κριτική, 2004 _ WWF, Οικολογικός απολογισμός της πυρκαγιάς του Ιουλίου 2008 στη Ρόδο, Αθήνα, 2008 _ΑΘΑΝΑ΢ΙΟΤ Λ., Σουριστική Ανάπτυξη και Περιβαλλοντική Προστασία, Αθήνα, Ι.Σ.Ε.Π. , 2007 _ΒΕΣΑΠΛΑΝ, Ολοκληρωμένο Σοπικό Πρόγραμμα Βιώσιμης Ανάπτυξης για την εφαρμογή της HABITAT AGENDA στην πόλη της Ρόδου, Αθήνα (μελέτη για το Δήμο Ρόδου) ,2010 _ΕΟΣ, Μελέτη Σουριστικής Ανάπτυξης Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, Αθήνα, 2003 ΕΡΓΑ΢ΣΗΡΙΟ ΣΟΤΡΙ΢ΣΙΚΨΝ ΕΡΕΤΝΨΝ ΚΑΙ ΜΕΛΕΣΨΝ ΠΑΝΕΠΙ΢ΣΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΤ (ΕΣΕΜ) _Η σημασία του τουρισμού για την ελληνική οικονομία/κοινωνία & προτάσεις πολιτικής για την τουριστική ανάπτυξη, Φίος (΢ΕΣΕ), 2010 _Σοπική Ατζέντα 21 για δύο νησιά του Νοτίου Αιγαίου, Παραδοτέο 21, Φίος, ISTOS, 2006

[93]

ΕΡΓΑ΢ΣΗΡΙΟ ΣΟΠΙΚΗ΢ ΚΑΙ ΝΗ΢ΙΨΣΙΚΛΗ΢ ΑΝΑΠΣΤΞΗ΢ (ΕΣΝΑ) _ Σουριστικό Παρατηρητήριο Ν. ΢άμου, Μυτιλήνη, 2007 _ Επιστημονική μελέτη και μεθοδολογία με θέμα: Οικονομικό, Κοινωνικό και Περιβαλλοντικό Αποτύπωμα, Παραδοτέο 1, Μυτιλήνη, ISTOS ΙΣΕΠ _ Εξελίξεις στα Βασικά Μεγέθη της Ελληνικής Ξενοδοχειακής Αγοράς κατά τα έτη 2009-2010, ΑΘΗΝΑ, 2010 _ Η Εικόνα του Ξενοδοχειακού Δυναμικού της Ελλάδας-Ανάγκη αλλαγής της πολιτικής των επενδυτικών κινήτρων, ΑΘΗΝΑ, 2008 _ΚΟΚΚΙΝΗ΢ ΠΑΝΑΓΙΨΣΗ΢, Αξιολόγηση ενεργειακής συμπεριφοράς ξενοδοχείων στη Β΄ Κλιματική Ζώνη (Διπλωματική εργασία), Θεσ/κη, 2011 _ΚΟΚΚΨ΢Η΢ Φ. & Π. Σ΢ΑΡΑ΢, Βιώσιμη Σουριστική Ανάπτυξη και Περιβάλλον, Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική, 2001 _ΛΑΓΟ΢ Δ., Σουριστική Οικονομική, Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική, 2005 _ ΠΑΝΣΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙ΢ΣΗΜΙΟ, ΙΝ΢ΣΙΣΟΤΣΟ ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ΢ ΑΝΑΠΣΤΞΗ΢, ΢υνοπτική παρουσίαση στρατηγικού σχεδίου της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, Σεύχος Φ Αναθεωρημένο & Σεύχος VI Αναθεωρημένο, ΑΘΗΝΑ (Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου) , 2012 _ ΠΑΠΑΘΕΟΔΨΡΟΤ Α., ΢ημειώσεις μαθήματος: Σουριστική Ανάπτυξη και Πολιτική του ΔΜΠ΢ ΢χεδιασμός, Διοίκηση και Πολιτική του Σουρισμού , 2010

[94]

_ΠΑΡΠΑΩΡΗ΢ Α., ΢ημειώσεις διάλεξης στα πλαίσια του μαθήματος: ΢χεδιασμός και Περιβαλλοντική Διαχείριση στον Σουρισμό του ΔΜΠ΢ ΢χεδιασμός, Διοίκηση και Πολιτική του Σουρισμού , 2010 _ΠΑΣ΢ΟΡΑΣΗ΢ Β., Η ανταγωνιστικότητα του Ελληνικού Σουριστικού Σομέα, Αθήνα: Ινστιτούτο Σουριστικών Ερευνών και Προβλέψεων (ΙΣΕΠ) , 2002 ΢ΠΙΛΑΝΗ΢ Γ., ΒΑΓΙΑΝΝΗ Λ. _ ΢ημειώσεις μαθήματος: Σουρισμός και Βιώσιμη Περιφερειακή Ανάπτυξη στα πλαίσια του ΔΜΠ΢ ΢χεδιασμός, Διοίκηση και Πολιτική του Σουρισμού _Βιώσιμος τουρισμός και φέρουσα ικανότητα σε ευαίσθητα νησιωτικά οικοσυστήματα, ΢υνέδριο Μέθοδοι μέτρησης της φέρουσας ικανότητας και διαχείρισης επισκεπτών σε προστατευόμενες περιοχές, WWF Hella, Αθήνα, 2002 ΢ΤΝΔΕ΢ΜΟ΢ ΕΛΛΗΝΙΚΨΝ ΣΟΤΡΙ΢ΣΙΚΨΝ ΕΠΙΦΕΙΡΗ΢ΕΨΝ (΢ΕΣΕ) _Σουρισμός και Απασχόληση, Αθήνα, 2003 _ Έρευνα, Ανάλυση και Χαρτογράφηση τουριστικού περιβάλλοντος Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, Αθήνα, 2015 _Σ΢ΑΡΑ΢ Π., Ελληνική Σουριστική Ανάπτυξη, Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική, 2010 ΤΧΗΛΑΝΣΗ΢ Γ., ΢υνοπτική Παρουσίαση Επικαιροποιημένου ΢χεδίου Ολοκληρωμένης Διαχείρισης των ΢τερεών Αποβλήτων της Ρόδου, Ρόδος, ΔΕΚΡ, 2008

[95]

_6.2 Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία _ALVAREZ-SOUSA A., The Problems of Tourist Sustainability in Cultural Cities: Socio-Political Perceptions and Interests Management, Sustainability, 10(2), σελ. 1-31, 2018 _APOSTOLOPOULOS YORGHOS and DENNIS J. GAYLE, Island tourism and Sustainable Development: Caribbean, Pacific and Mediterranean Experiences, New York: Praeger Publishers, 2002 _ BOISSEVAIN J. & & JEREMY B. (Eds.), Coping with tourists: European reactions to mass tourism (Vol. 1), Berghahn Books, 1996 _ BUTLER R. W., The concept of a tourist area cycle of evolution: implications for management of resources, Canadian Geographer/Le Géographe canadien, 24(1), σελ. 5-12, 1980 _ COLOMB C. & NOVY J., Protest and resistance in the tourist city, New York: Routledge, 2016 _ DOXEY G. V., A causation theory of visitor-resident irritants: Methodology and researchinferences. In Travel and tourism research associations sixth annual conference proceedings, 1975, σελ. 195-98 _EGRESI I., And “Tourismophobia” In European Cities (Can Tourists And Residents Still CoHabitate In The City?), [Co]habitation tactics, TAW2018 International Conference Proceedings, Fall September 26, 2018 _EUROPEAN COMMISSION, Towards quality urban tourism - Integrated quality management (IQM) of urban tourist destination, Brussels, 2000

[96]

_ JOPPE M., Tourism policy and governance: Quo vadis?. Tourism management perspectives, 2018, σελ.201-204 _ MΑRΣΙΝ J. M. M., MΑRΣΙΝΕΖ J. M. G. & FERNANDEZ J. A. S., An Analysis of the Factors behind the Citizen‟s Attitude of Rejection towards Tourism in a Context of Overtourism and Economic Dependence on This Activity, Sustainability 10(8), 2018, σελ. 1-18. _MONTASSER W., THOMAS G., HOLLEY K. & BATES M., Waste management and hotels in Rhodes, Greece: an overview, Proceedings of the 12th International Conference on Environmental Science and Technology, Rhodes, Greece, 8-10 September 2011 _ROSENOW J. E. & PULSIPHER G. L.,Tourism the good, the bad, and the ugly, Century Three Press,1979 _SERAPHIN H., SHEERAN P. & PILATO M., Over-tourism and the fall of Venice as a destination. Journal of Destination Marketing & Management, 9, 2018, σελ. 374 – 376 _SPILANIS IOANNIS & HELEN VAYANNI, Profile of Sustainability in some Mediterranean tourism destinations Tourism results and impacts to the destination‟s sustainability, Sophia Antipolis, Plan Blue, 2011 _UNEP/MAP/PAP (1997), Guidelines for carrying capacity assessment for tourism in Mediterranean coastal areas. Priority Actions Programme, Regional Activity Centre, SPLIT, σελ. 4549 WTO _Sustainable Tourism Development: Guide for Local Planners, Madrid, 1993 _ A Practical Guide to Tourism Destination Management, Madrid, 2007

[97]

_6.3 Άρθρα | Ηλεκτρονικές Δημοσιεύσεις _COLDWELL W., First Venice and Barcelona: Now anti-tourism marches spread across Europe, https://www.theguardian.com/travel/2017/aug/10/anti-tourism-marches-spread-acrosseurope-venice-barcelona _ ΙΝ΢ΕΣΕ, H συμβολή του Σουρισμού στην ελληνική οικονομία το 2017, 1η εκτίμηση (προσωρινά στοιχεία - Μάιος2018), https://sete.gr/media/10888/2018_symvolhtourismou-2017.pdf _ MΙLΑΝΟ C., Overtourism turismofobia. Tendencias globales y contextos locales, 2017, http://www.ub.edu/escult/psss/ostelea_informe_overtourism_y_turismofobia.pdf _ RICHARSON D., Suffering the strain of tourism, 2017, https://www.ttgmedia.com/wtm/wtm-news/wtm-2017-europe-suffering-the-strain-oftourism-12206 _SOYDΑΝΒΑΤ G., A Systemic Analysis of Overtourism and Touristophobia: And What destinations Can do About It, 2017, https://placebrandobserver.com/overtourismtourismophobia-causes-solutions/ _SPILANIS IOANNIS, HELEN VAYANNI & KYRIAKI GLYPTOY, Profile of Sustainability in some Mediterranean tourism destinations - The evaluating framework of the tourism activity, 2009, http://www.planbleu.org/actualite/uk/durabilite_tourisme_Uk.html _ SPILANIS IOANNIS & LE TELLIER J. V. H., Towards an observatory and a” quality label” of tourism sustainability in the Mediterranean. Plan Blue, 2012, σελ. 1 – 63, http://planbleu.org/en/publications/vers-unobservatoire-et-un-label-qualite-de-ladurabilite-du-tourisme-en-mediterranee

[98]

_ TΑΜΜΑ P., „You‟re not welcome‟: Tourismophobia spreads across Europe, 2017, https://www.euractiv.com/section/economy-jobs/news/youre-not-welcometourismophobia-spreads-across-europe/ _WORLD TOURISM ORGANISATION (UNWTO), “Overtourism”? Understanding and Managing Urban Tourism Growth beyond Perceptions. Executive summary, 2018, σελ. 1 – 87, https://www.e-unwto.org/doi/book/10.18111/9789284420070 ΕΤΡΨΠΑΩΚΗ ΕΠΙΣΡΟΠΗ (έκθεση προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το ΢υμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών) _ Εφαρμογή της θεματικής στρατηγικής για το έδαφος και τρέχουσες δραστηριότητες, Bρυξέλλες, 2012, http://ec.europa.eu/prelex/detail_dossier_real.cfm?CL=el&DosId=201337 _ Η Ευρώπη, ο πρώτος τουριστικός προορισμός - Ένα νέο πλαίσιο πολιτικής για τον Ευρωπαϊκό τουρισμό, Βρυξέλλες, 2010, http://ec.europa.eu/enterprise/sectors/tourism/qualitylabel/index_en.htm _ΣΡΤΥΨΒΝΑ Β., Σο «αόρατο βάρος» του υπερτουρισμού, 2019, https://www.tornosnews.gr/tornos/taseis/35092-to-aorato-varostoyypertoyrismoy.html?utm_source=dlvr.it&utm_medium=facebook

[99]

[100]