Cod is Great, Ενισχύοντας τις αλιευτικές κοινότητες της Αρκτικής

“Cod is Great” Ενισχύοντας τις αλιευτικές κοινότητες της Αρκτικής

Ιούλιος 2018

Cod is Great Ενισχύοντας τις αλιευτικές κοινότητες της Αρκτικής

Χασκοπούλου Μαργαρίτα

Επιβλέποντες καθηγητές: Ζαχαριάδης Ι. Βασιλάτος Π. Σύμβουλοι καθηγητές: Κούρκουλας Α. Μωραΐτης Κ.

Kampevold J.

IΟΥΛΙΟΣ 2018

Περίληψη

Η συγκεκριμένη διπλωματική εργασία διαπραγματεύεται τον εναλλακτικό τουρισμό ως εργαλείο ενίσχυσης των μικρών αλιευτικών κοινοτήτων της Αρκτικής έναντι της προοπτικής εξάπλωσης των εξορύξεων πετρελαίου.

Με βάση τις αρχές του αγρο-τουρισμού και την νορβηγική παράδοση στον αλιευτικό τουρισμό, σχεδιάστηκαν εγκαταστάσεις όπου οι τουρίστες και οι ντόπιοι συμμετέχουν μαζί στην επεξεργασία των αλιευμάτων με παραδοσιακές μεθόδους. Έτσι, οι επισκέπτες εξοικειώνονται με την ζωή στην αρκτική και τις τοπικές παραδόσεις, ενώ οι ντόπιοι μεταφέρουν τις γνώσεις και τις εμπειρίες τους, προωθώντας έμμεσα την σημασία της προστασίας του εύθραυστου αρκτικού περιβάλλοντος.

Το έργο τοποθετείται στους δύο κυματοθραύστες του λιμανιού στρεφόμενο προς το βορρά ως σύμβολο ενίσχυσης της περιβαλλοντικής συνείδησης. Ο δυικός χαρακτήρας του σεναρίου εκφράζεται σχεδιαστικά στην δημιουργία δυο διαφορετικών συγκροτημάτων. Στον δυτικό κυματοθραύστη συναντάμε χώρους που απευθύνονται στους τουρίστες (ξενώνας, καφετέρια, σάουνα) ενώ στον ανατολικό στεγάζονται οι χώροι της αλιευτικής κοινότητας (εργοστάσιο επεξεργασίας αλιευμάτων, σχολή μαγειρικής, ψαραγορά, εστιατόριο).

Περιεχόμενα

Το ζήτημα της Αρκτικής Finnmark Κλιματολογικές συνθήκες Αρκτική αρχιτεκτονική Vardø_Ο τόπος Ιστορικά Το Vardø ως τουριστικός προορισμός Το λιμάνι Η αλιεία στο Vardø Αλιεία και τουρισμός στη Νορβηγία Εναλλακτικός τουρισμός Το παράδειγμα του Fogo Island Η επέμβαση _ Το Vardø ως παράδειγμα Σχεδιαστικές προσεγγίσεις Κτηριολογικό Πρόγραμμα Τοπογραφικό Ανατολικός κυματοθραύστης Δυτικός κυματοθραύστης Βιβλιογραφία Πηγές εικόνων και χαρτών

9 16 20 24 28 32 38 40 44 46 52 54 56 58 60 62 66 74 82 84

Η αφορμή

Αφορμή για την παρούσα διπλωματική εργασία στάθηκε το διάστημα σπουδών μου στην Νορβηγία μέσω του προγράμματος ανταλλαγής φοιτητών Erasmus. Κατά την περίοδο αυτή είχα την δυνατότητα να γνωρίσω από κοντά την Νορβηγία, τις παραδόσεις και τους ανθρώπους της.

Στα πλαίσια των προσωπικών περιβαλλοντικών ανησυχιών άρχισα να ενημερώνομαι περισσότερο για την περιοχή της Αρκτικής και τις εξορύξεις πετρελαίου καθώς αποτελεί ένα ανοιχτό θέμα συζήτησης στην συγκεκριμένη χώρα. Αποφάσισα λοιπόν ότι το θέμα της διπλωματικής μου εργασίας θα συνδέεται με το ζήτημα αυτό και ερευνώντας περεταίρω μου δόθηκε η δυνατότητα να συμμετάσχω στο πρόγραμμα Vardø Restored.

Η παραμονή μου σε αυτόν τον τόπο ήταν μια εμπειρία μοναδική και δημιούργησε μια προσωπική σύνδεση με αυτόν. Κάπως έτσι, προέκυψε και η συγκεκριμένη διπλωματική. Η επιλογή του θέματος είναι απόρροια έρευνας 2 ετών και αρκετών συνεντεύξεων με κατοίκους και φορείς.

9

Vardø

Kirkenes

Tromsø

Bodø

Trondheim

Bergen

Kristiansand

Το ζήτημα της αρκτικής

<αρκτική > : η περιοχή που ορίζεται είτε από τον αρκτικό κύκλο (66° 33’Β) είτε από την αρκτική ισόθερμη γραμμή των 10 °C τον Ιούλιο

Η περιοχή της Αρκτικής αποτελεί ένα μοναδικό οικοσύστημα στο οποίο κατοικούν πολλοί αυτόχθονες πληθυσμοί οι οποίοι ζουν προσαρμοσμένοι στις ακραίες καιρικές συνθήκες. Η Αρκτική αντιμετωπίζει μείωση της έκτασής της τα τελευταία 30 χρόνια λόγω του φαινομένου του θερμοκηπίου.

Οι επιστήμονες θεωρούν την Αρκτική ως την πιο ευάλωτη περιοχή στην κλιματική αλλαγή και την πρώτη που θα καταστραφεί στο άμεσο μέλλον καθώς η υπερθέρμανση του πλανήτη θα οδηγήσει στον λιώσιμο των πάγων. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, την καταστροφή του τοπικού οικοσυστήματος αλλά και την απελευθέρωση μεθανίου και άνθρακα που βρίσκονται παγιδευμένα στο μόνιμα παγωμένο υπέδαφος. Τα παραπάνω θα επιταχύνουν ακόμη περισσότερο την κλιματική αλλαγή με απρόβλεπτες συνέπειες, για αυτό και η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα μάχεται για την προστασία της περιοχής αυτής.

Θεωρητικά, η σημερινή κατάσταση μπορεί να σταθεροποιηθεί, εάν όχι να αντιστραφεί, εάν ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος.

11

Χάρτης Αρκτικής Χάρτης Αρκτικής Ετήσια κάλυψη πάγου Ετήσια κάλυψη πάγου

Μέσος όρος ετήσιας Μέσος όρος ετήσιας κάλυψης μεταξύ 1974 -2000 κάλυψης μεταξύ 1974 -2000

Ετήσια κάλυψη 2012 Ετήσια κάλυψη 2012

Αρκτικές Κλιματικές Ζώνες Αρκτικές Κλιματικές Ζώνες Ανώτερη Αρκτική Ανώτερη Αρκτική

Κατώτερη Αρκτική Κατώτερη Αρκτική

Υποαρκτική Υποαρκτική

Ζώνες Μόνιμου Παγωμένου Εδάφους (Permafrost) Ζώνες Μόνιμου Παγωμένου Εδάφους (Permafrost) Συνεχόμενο στρώμα Συνεχόμενο στρώμα μονιμα παγωμένου μονιμα παγωμένου εδάφους εδάφους

Διακοπτόμενο στρώμα Διακοπτόμενο στρώμα μονιμα παγωμένου μονιμα παγωμένου εδάφους εδάφους

Σποραδικό στρώμα Σποραδικό στρώμα μονιμα παγωμένου μονιμα παγωμένου εδάφους εδάφους

Υποθαλάσσιο στρώμα Υποθαλάσσιο στρώμα μονιμα παγωμένου μονιμα παγωμένου εδάφους εδάφους

Αστικά κέντρα στην Αρκτική Αστικά κέντρα στην Αρκτική Πληθυσμός >100.000 Πληθυσμός >100.000 κατοίκους κατοίκους

Πληθυσμός >10.000 Πληθυσμός >10.000 κατοίκους κατοίκους

Πληθυσμός >5.000 Πληθυσμός >5.000 κατοίκους κατοίκους

Πληθυσμός Πληθυσμός 200 - 5.000 κατοικοι 200 - 5.000 κατοικοι

Αρκτικά ναυτιλιακά περάσματα Αρκτικά ναυτιλιακά περάσματα Βόρειοδυτικο Βόρειοδυτικο πέρασμα (NWP) πέρασμα (NWP)

Αρκτική Γέφυρα Αρκτική Γέφυρα (ABR) (ABR)

Πέρασμα μέσω του ΠέρασμαΩκεανού μέσω του(TSR) Αρκτικού Αρκτικού Ωκεανού (TSR)

Βορειοανατολικό Βορειοανατολικό πέρασμα (NSR) πέρασμα (NSR)

Περιοχές εξόρυξης υδρογονανθράκων Περιοχές εξόρυξης υδρογονανθράκων Διαδικασίες Διαδικασίες εξόρυξης εξόρυξης

Διαδικασίες Διαδικασίες συναρμολόγησης συναρμολόγησης πλατφόρμας πλατφόρμας

Διαδικασίες Διαδικασίες έρευνας εξόρυξης έρευνας εξόρυξης

Αποθέματα Αποθέματα φυσικού αερίου και φυσικού αερίου και πετρελαίου πετρελαίου

Περίπτωση διαμάχης Περίπτωση διαμάχης

Δραστηριότητες στην Αρκτική Δραστηριότητες στην Αρκτική Εξόρυξη Υδρογονανθράκων Εξόρυξη Υδρογονανθράκων

Περιοχές Έρευνας Περιοχές Έρευνας

Περιοχές Τουρισμού Περιοχές Τουρισμού

Εξόρυξη Μεταλλευμάτων Εξόρυξη Μεταλλευμάτων

Μεγάλα Λιμάνια Μεγάλα Λιμάνια

Περιοχές Αλιείας Περιοχές Αλιείας

Προστατευόμενες περιοχές στην Αρκτική Προστατευόμενες περιοχές στην Αρκτική Προστατευόμενες περιοχές με Προστατευόμενες περιοχές με βιώσιμη χρήση φυσικών πόρων βιώσιμη χρήση φυσικών πόρων Εθνικό Πάρκο Εθνικό Πάρκο

Άγρια/παρθένα φύση Άγρια/παρθένα φύση

Βιότοπος Βιότοπος

Προστατευόμενο Τοπίο Προστατευόμενο Τοπίο

Καταφύγιο Άγριας ζωής Καταφύγιο Άγριας ζωής

Φυσικό Μνημείο Φυσικό Μνημείο

Θαλ. περιοχές μεγάλης Θαλ. περιοχές μεγάλης οικολογικής σημασίας οικολογικής σημασίας (κρητήρια EBSA) (κρητήρια EBSA)

Θαλάσσιες περιοχές Θαλάσσιες περιοχές προτεινόμενες από προτεινόμενες από AMSA IIC AMSA IIC

Προτεινόμενες Προτεινόμενες προστατευόμενες περιοχές προστατευόμενες περιοχές

Χάρτης Αρκτικής Ετήσια κάλυψη πάγου Μέσος όρος ετήσιας κάλυψης μεταξύ 1974 -2000

Ετήσια κάλυψη 2012

Αρκτικές Κλιματικές Ζώνες Ανώτερη Αρκτική

Κατώτερη Αρκτική

Υποαρκτική

Χάρτης Αρκτικής Ετήσια κάλυψη πάγου Μέσος όρος ετήσιας κάλυψης μεταξύ 1974 -2000

Ετήσια κάλυψη 2012

Αρκτικές Κλιματικές Ζώνες Ανώτερη Αρκτική

Κατώτερη Αρκτική

Υποαρκτική

Ζώνες Μόνιμου Παγωμένου Εδάφους (Permafrost) Διακοπτόμενο στρώμα μονιμα παγωμένου εδάφους

Συνεχόμενο στρώμα μονιμα παγωμένου εδάφους

Σποραδικό στρώμα μονιμα παγωμένου εδάφους

Υποθαλάσσιο στρώμα μονιμα παγωμένου εδάφους

Αστικά κέντρα στην Αρκτική Πληθυσμός >100.000 κατοίκους

Πληθυσμός >10.000 κατοίκους

Πληθυσμός >5.000 κατοίκους

Πληθυσμός 200 - 5.000 κατοικοι

Αρκτικά ναυτιλιακά περάσματα Βόρειοδυτικο πέρασμα (NWP)

Αρκτική Γέφυρα (ABR)

Πέρασμα μέσω του Αρκτικού Ωκεανού (TSR)

Βορειοανατολικό πέρασμα (NSR)

Περιοχές εξόρυξης υδρογονανθράκων Διαδικασίες εξόρυξης

Διαδικασίες συναρμολόγησης πλατφόρμας

Αποθέματα φυσικού αερίου και πετρελαίου

Διαδικασίες έρευνας εξόρυξης

Περίπτωση διαμάχης

Δραστηριότητες στην Αρκτική Εξόρυξη Υδρογονανθράκων

Περιοχές Έρευνας

Περιοχές Τουρισμού

Εξόρυξη Μεταλλευμάτων

Μεγάλα Λιμάνια

Περιοχές Αλιείας

Προστατευόμενες περιοχές στην Αρκτική Προστατευόμενες περιοχές με βιώσιμη χρήση φυσικών πόρων

Άγρια/παρθένα φύση

Βιότοπος

Εθνικό Πάρκο

Προστατευόμενο Τοπίο

Καταφύγιο Άγριας ζωής

Φυσικό Μνημείο

Θαλ. περιοχές μεγάλης οικολογικής σημασίας (κρητήρια EBSA)

Θαλάσσιες περιοχές προτεινόμενες από AMSA IIC

Προτεινόμενες προστατευόμενες περιοχές

Χάρτης Αρκτικής Ετήσια κάλυψη πάγου Μέσος όρος ετήσιας κάλυψης μεταξύ 1974 -2000

Ετήσια κάλυψη 2012

Αρκτικές Κλιματικές Ζώνες Ανώτερη Αρκτική

Κατώτερη Αρκτική

Υποαρκτική

Ζώνες Μόνιμου Παγωμένου Εδάφους (Permafrost) Συνεχόμενο στρώμα μονιμα παγωμένου εδάφους

Διακοπτόμενο στρώμα μονιμα παγωμένου εδάφους

Σποραδικό στρώμα μονιμα παγωμένου εδάφους

Υποθαλάσσιο στρώμα μονιμα παγωμένου εδάφους

Αστικά κέντρα στην Αρκτική Πληθυσμός >100.000 κατοίκους

Πληθυσμός >10.000 κατοίκους

Πληθυσμός >5.000 κατοίκους

Πληθυσμός 200 - 5.000 κατοικοι

Χαρακτηριστικά του Τόπου

Τα βασικά χαρακτηριστικά που προσδίδουν ιδιαιτερότητα στην Αρκτική είναι το κλίμα, η χλωρίδα (και η πανίδα) και το υπέδαφός της.

Η Αρκτική χωρίζεται σε 3 ζώνες: την Ανώτερη Αρκτική, την Κατώτερη Αρκτική και την Υποαρκτική. Οι ζώνες αυτές διαχωρίζονται βάση των κλιματολογικών συνθηκών και της βλάστησης. Η Υποαρκτική είναι η περιοχή ανάμεσα στην δεντρογραμμή (βόρεια της οποίας δεν συναντιούνται δέντρα) και στις δασικές περιοχές. Η Ανώτερη και η Κατώτερη περιοχή διαφοροποιούνται μεταξύ τους κυρίως λόγω της βλάστησης καθώς στην Ανώτερη περιοχή η βλάστηση είναι αποκλειστικά τούνδρα.

Χαρακτηριστικό της Αρκτικής αποτελεί και το μόνιμα παγωμένο υπέδαφος που υπάρχει στο μεγαλύτερο τμήμα της (αν και συναντάται και αλλού). Το στρώμα παγωμένου υπεδάφους επηρεάζει ιδιαίτερα την βλάστηση αλλά και τις κατασκευές πάνω σε αυτό, διαμορφώνοντας μια ιδιαίτερη αρκτική αρχιτεκτονική.

Τέλος, οι φυσικοί πόροι της Αρκτικής, αποτελούν μόνιμη διαμάχη μεταξύ των γύρω κρατών. Η περιοχή αυτή είναι πλούσια σε υδρογονάνθρακες, φυσικό αέριο και μεταλλεύματα. Μάλιστα το 22% των παγκόσμιων αποθεμάτων πετρελαίου βρίσκεται εκεί.

14

Η θέση του Vardø

Το Vardø βρίσκεται σε μία από τις ελάχιστες περιοχές της ηπειρωτικής Ευρώπης που ανήκει στην Αρκτική ζώνη ενώ ταυτόχρονα δεν εδράζεται πάνω σε στρώμα παγωμένου υπεδάφους. Η περιοχή του έχει πλούσια βιοποικιλότητα, όντας προορισμός μεταναστευτικών πτηνών, και τα τελευταία χρόνια συνορεύει με έναν από τους μεγαλύτερους προστατευόμενους δρυμούς της Β. Νορβηγίας.

Στο Χάρτη της Αρκτικής βρίσκεται σε κομβικό σημείο, κοντά στα μεγάλα αποθέματα αερίου της Ρωσίας αλλά και πάνω στα Αρκτικά ναυτιλιακά περάσματα. Το Vardø έχει μικρό πληθυσμό σε σχέση με τις γειτονικές πόλεις Vadsø και Kirkenes όμως βρίσκεται σε ανοιχτή θάλασσα, γεγονός που του δίνει πλεονέκτημα. Η θέση του, σε συνδυασμό με τη κατασκευή του λιμανιού Svartnes δίπλα του , προβλέπουν ότι στο μέλλον πιθανότατα θα αποτελέσει διαμετακομιστικό κόμβο.

Ήδη, πρόσφατα, μεγάλες εταιρίες πετρελαίου προσέγγισαν την κοινότητα με στόχο τη διεύρυνση σχέσεων ώστε μελλοντικά το Vardø να αποτελέσει βάση τους. Η κοινότητα απέρριψε όμως την ιδέα καθώς οι εξορύξεις θα πλήξουν την βασική δραστηριότητά της: την αλιεία. Ο συνδυασμός της αλιείας και του εμπορίου είναι εφικτός, όμως οι πετρελαϊκές εξορύξεις επιδρούν αρνητικά στην θαλάσσια βιοποικιλότητα.

15

Χάρτης Αρκτικής Ετήσια κάλυψη πάγου Μέσος όρος ετήσιας κάλυψης μεταξύ 1974 -2000

Ετήσια κάλυψη 2012

Αρκτικές Κλιματικές Ζώνες Ανώτερη Αρκτική

Κατώτερη Αρκτική

Υποαρκτική

Ζώνες Μόνιμου Παγωμένου Εδάφους (Permafrost) Συνεχόμενο στρώμα μονιμα παγωμένου εδάφους

Διακοπτόμενο στρώμα μονιμα παγωμένου εδάφους

Σποραδικό στρώμα μονιμα παγωμένου εδάφους

Υποθαλάσσιο στρώμα μονιμα παγωμένου εδάφους

Αστικά κέντρα στην Αρκτική Πληθυσμός >100.000 κατοίκους

Πληθυσμός >10.000 κατοίκους

Πληθυσμός >5.000 κατοίκους

Πληθυσμός 200 - 5.000 κατοικοι

Αρκτικά ναυτιλιακά περάσματα Βόρειοδυτικο πέρασμα (NWP)

Αρκτική Γέφυρα (ABR)

Πέρασμα μέσω του Αρκτικού Ωκεανού (TSR)

Βορειοανατολικό πέρασμα (NSR)

Περιοχές εξόρυξης υδρογονανθράκων Διαδικασίες εξόρυξης

Διαδικασίες συναρμολόγησης πλατφόρμας

Αποθέματα φυσικού αερίου και πετρελαίου

Διαδικασίες έρευνας εξόρυξης

Περίπτωση διαμάχης

Δραστηριότητες στην Αρκτική Εξόρυξη Υδρογονανθράκων

Περιοχές Έρευνας

Περιοχές Τουρισμού

Εξόρυξη Μεταλλευμάτων

Μεγάλα Λιμάνια

Περιοχές Αλιείας

Προστατευόμενες περιοχές στην Αρκτική Προστατευόμενες περιοχές με βιώσιμη χρήση φυσικών πόρων

Άγρια/παρθένα φύση

Βιότοπος

Εθνικό Πάρκο

Προστατευόμενο Τοπίο

Καταφύγιο Άγριας ζωής

Φυσικό Μνημείο

Θαλ. περιοχές μεγάλης οικολογικής σημασίας (κρητήρια EBSA)

Θαλάσσιες περιοχές προτεινόμενες από AMSA IIC

Προτεινόμενες προστατευόμενες περιοχές

Χάρτης Αρκτικής Ετήσια κάλυψη πάγου Μέσος όρος ετήσιας κάλυψης μεταξύ 1974 -2000

Ετήσια κάλυψη 2012

Αρκτικές Κλιματικές Ζώνες Ανώτερη Αρκτική

Κατώτερη Αρκτική

Υποαρκτική

Ζώνες Μόνιμου Παγωμένου Εδάφους (Permafrost) Συνεχόμενο στρώμα μονιμα παγωμένου εδάφους

Διακοπτόμενο στρώμα μονιμα παγωμένου εδάφους

Σποραδικό στρώμα μονιμα παγωμένου εδάφους

Υποθαλάσσιο στρώμα μονιμα παγωμένου εδάφους

Αστικά κέντρα στην Αρκτική Πληθυσμός >100.000 κατοίκους

Πληθυσμός >10.000 κατοίκους

Πληθυσμός >5.000 κατοίκους

Πληθυσμός 200 - 5.000 κατοικοι

Αρκτικά ναυτιλιακά περάσματα Βόρειοδυτικο πέρασμα (NWP)

Αρκτική Γέφυρα (ABR)

Πέρασμα μέσω του Αρκτικού Ωκεανού (TSR)

Βορειοανατολικό πέρασμα (NSR)

Περιοχές εξόρυξης υδρογονανθράκων Διαδικασίες εξόρυξης

Διαδικασίες συναρμολόγησης

Διαδικασίες έρευνας εξόρυξης

Αποθέματα φυσικού αερίου και

Χάρτης Αρκτικής Ετήσια κάλυψη πάγου Μέσος όρος ετήσιας κάλυψης μεταξύ 1974 -2000

Ετήσια κάλυψη 2012

Αρκτικές Κλιματικές Ζώνες Ανώτερη Αρκτική

Κατώτερη Αρκτική

Υποαρκτική

Ζώνες Μόνιμου Παγωμένου Εδάφους (Permafrost) Συνεχόμενο στρώμα μονιμα παγωμένου εδάφους

Διακοπτόμενο στρώμα μονιμα παγωμένου εδάφους

Σποραδικό στρώμα μονιμα παγωμένου εδάφους

Υποθαλάσσιο στρώμα μονιμα παγωμένου εδάφους

Αστικά κέντρα στην Αρκτική Πληθυσμός >100.000 κατοίκους

Πληθυσμός >10.000 κατοίκους

Πληθυσμός >5.000 κατοίκους

Πληθυσμός 200 - 5.000 κατοικοι

Αρκτικά ναυτιλιακά περάσματα Βόρειοδυτικο πέρασμα (NWP)

Αρκτική Γέφυρα (ABR)

Πέρασμα μέσω του Αρκτικού Ωκεανού (TSR)

Βορειοανατολικό πέρασμα (NSR)

Περιοχές εξόρυξης υδρογονανθράκων Διαδικασίες εξόρυξης

Διαδικασίες συναρμολόγησης πλατφόρμας

Αποθέματα φυσικού αερίου και πετρελαίου

Διαδικασίες έρευνας εξόρυξης

Περίπτωση διαμάχης

Δραστηριότητες στην Αρκτική Εξόρυξη Υδρογονανθράκων

Περιοχές Έρευνας

Περιοχές Τουρισμού

Εξόρυξη Μεταλλευμάτων

Μεγάλα Λιμάνια

Περιοχές Αλιείας

Προστατευόμενες περιοχές στην Αρκτική Προστατευόμενες περιοχές με βιώσιμη χρήση φυσικών πόρων

Άγρια/παρθένα φύση

Βιότοπος

Εθνικό Πάρκο

Προστατευόμενο Τοπίο

Καταφύγιο Άγριας ζωής

Φυσικό Μνημείο

Θαλ. περιοχές μεγάλης οικολογικής σημασίας (κρητήρια EBSA)

Θαλάσσιες περιοχές προτεινόμενες από AMSA IIC

Προτεινόμενες προστατευόμενες περιοχές

Χάρτης Αρκτικής Ετήσια κάλυψη πάγου Μέσος όρος ετήσιας κάλυψης μεταξύ 1974 -2000

Ετήσια κάλυψη 2012

Αρκτικές Κλιματικές Ζώνες Ανώτερη Αρκτική

Κατώτερη Αρκτική

Υποαρκτική

Ζώνες Μόνιμου Παγωμένου Εδάφους (Permafrost) Συνεχόμενο στρώμα μονιμα παγωμένου εδάφους

Διακοπτόμενο στρώμα μονιμα παγωμένου εδάφους

Σποραδικό στρώμα μονιμα παγωμένου εδάφους

Υποθαλάσσιο στρώμα μονιμα παγωμένου εδάφους

Αστικά κέντρα στην Αρκτική Πληθυσμός >100.000 κατοίκους

Πληθυσμός >10.000 κατοίκους

Πληθυσμός >5.000 κατοίκους

Πληθυσμός 200 - 5.000 κατοικοι

Αρκτικά ναυτιλιακά περάσματα Βόρειοδυτικο πέρασμα (NWP)

Αρκτική Γέφυρα (ABR)

Πέρασμα μέσω του Αρκτικού Ωκεανού (TSR)

Βορειοανατολικό πέρασμα (NSR)

Περιοχές εξόρυξης υδρογονανθράκων Διαδικασίες εξόρυξης

Διαδικασίες συναρμολόγησης πλατφόρμας

Διαδικασίες έρευνας εξόρυξης

Αποθέματα φυσικού αερίου και πετρελαίου

Περίπτωση διαμάχης

Δραστηριότητες στην Αρκτική Εξόρυξη Υδρογονανθράκων

Περιοχές Έρευνας

Περιοχές Τουρισμού

Εξόρυξη Μεταλλευμάτων

Μεγάλα Λιμάνια

Περιοχές Αλιείας

Προστατευόμενες περιοχές στην Αρκτική Προστατευόμενες περιοχές με βιώσιμη χρήση φυσικών πόρων

Άγρια/παρθένα φύση

Βιότοπος

Finnmark

Ο νομός του Finnmark στον οποίο υπάγεται το Vardø, είναι ο βορειότερος νομός της Νορβηγίας, συνορεύει με την Φινλανδία και τη Ρωσία και βρέχεται από την Νορβηγική θάλασσα στα δυτικά και τη θάλασσα Μπαρεντς στα ανατολικά. Έχει ηπειρωτικό κλίμα με την κεντρική του περιοχή να σημειώνει τις χαμηλότερες θερμοκρασίες στη χώρα. Ο πληθυσμός του είναι 75.000 (περίπου 15% του νορβηγικού πληθυσμού) και απασχολείτε κυρίως στον δημόσιο τομέα, στην αλιεία, στον τουρισμό και στις εξορύξεις πετρελαίου.

Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της περιοχής είναι ότι η γη ανήκει στους κατοίκους του νομού και ελέγχετε από την τοπική διοίκηση. Το Finnmark επίσης περιέχει τις περιοχές διαβίωσης των Σαάμι, των αυτόχθονων πληθυσμών της Σκανδιναβίας που ασχολούνται με την εκτροφή ταράνδων. Αυτό σε συνδυασμό με τις στενές ρωσικές σχέσεις προσφέρει στην περιοχή μια ποικιλομορφία παραδόσεων.

Πολεοδομικά, η περιοχή του Finnmark παρουσιάζει ενδιαφέρον, καθώς αποτελείται από πολλές μικρές κοινότητες περίπου ίδιου μεγέθους, οι οποίες ενώνονται μεταξύ τους με οδικό δίκτυο μόνο τους καλοκαιρινούς μήνες. Το Finnmark επίσης ιστορικά αποτελεί τη περιοχή που βομβαρδίστηκε περισσότερο κατά την διάρκεια του ΔΠΠ.

18

19

Κλιματολογικές συνθήκες

Όπως αναφέρθηκε, το κλίμα του νομού Finnmark είναι ηπειρωτικό με ιδιαίτερα σκληρούς χειμώνες στην ενδοχώρα. Η περιοχή του ανατολικού Varanger και κατ’ επέκταση το Vardø αν και ανήκει κλιματολογικά στην Αρκτική έχει πιο ήπιους χειμώνες λόγω του θαλάσσιου νορβηγικού ρεύματος που διατηρεί τη θάλασσα σε θερμοκρασία μεταξύ των 2-5ο C, ελεύθερη από πάγο. Στο Vardø η θερμοκρασία κυμαίνεται από -10 ο C μέχρι 10 ο C κατά μέσo όρο (ακραίες θερμοκρασίες 2016 : -13.1 ο C και 19.2 ο C ).

Χαρακτηριστικό της περιοχής του Vardø είναι επίσης οι πολύ ισχυροί άνεμοι καθ’όλη τη διάρκεια του χρόνου. Ισχυρότεροι άνεμοι πνέουν συνήθως μεταξύ Δεκεμβρίου και Φεβρουαρίου και τον Μάρτιο φτάνοντας μέχρι τα 22.9m/s (Μάρτιος 2016). Οι άνεμοι αυτοί επηρεάζουν την ζωή των κατοίκων, που συνήθως διακόπτουν τις αλιευτικές δραστηριότητες για 2 μήνες τον χειμώνα.

Φυσικά, το Vardø λόγω της τοποθεσίας του, έχει και το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της πολικής νύχτας και του ήλιου του μεσονυχτίου. Έτσι, η περιοχή έχει συνεχή μέρα τους 3 καλοκαιρινούς μήνες και συνεχή νύχτα τους 3 χειμερινούς μήνες.

22

_Κλιματολογικές συνθήκες ς υάριο

Φεβρ ουά ριο ς

ς ιο βρ

Μ

ς τιο άρ

Δε κέ μ

Ιανο

20

16 12

8 4 0 -4 -8

-12 -16

Νοέμβ ριος

Ιο ύν ιο

ος ρι

Μάιο ς

ιος ώβρ Οκτ

ίλιος Απρ

m 0m 10 mm 90 mm 80 mm 70 mm 60 mm 50 mm 40 mm 30 mm 20 mm 10 mm 0

Σ ε πτ έμ β

ς ιος Ιούλ

Αύγο υστο ς

Β 18 16 14 12 10 8 6 4 2

Δ

Α

Ν Ετήσιο Διάγραμμα κατεύθυνσης ανέμου

Β

Β

18 16 14 12 10

18 16

14

14

12

12

10

10

8

8

6

6

4

4

2

2

8 6 4

Δ

2

Α

Δ

Ν

Δ

Δ

18 16 14 12 10 8 6 4

Α

Δ

2

Μάρτιος

Απρίλιος

Β

Β

18

18

16

16

16

16

14

14

14

14

Β

Β

18

18

12

12

12

12

10

10

10

10

8

8

8

6

6

6

4

4

4

2

2

2

Α

Δ

Ν

Α

Δ

Ν

8 6 4

Α

Δ

2

Ιούλιος

Αύγουστος

Β

Β

18

18

18

18

16

16

16

16

14

14

14

14

12

Β

Β

12

12

12

10

10

10

10

8

8

8

6

6

6

4

4

4

2

2

2

Ν

Σεπτέμβριος

Α

Δ

Ν

Οκτώβριος

Α

Δ

Ν

Νοέμβριος

Α

Ν

Ν

Ιούνιος

Α

Ν

Ν

Φεβρουάριος

Μάιος

Δ

Α

Ν

Ιανουάριος

Β

Β

18 16

8 6 4

Α

Δ

2

Ν

Δεκέμβριος

Α

25

Αρκτική Αρχιτεκτονική

Η Αρκτική άρχισε να κεντρίζει το ενδιαφέρον των αρχιτεκτόνων και των πολεοδόμων από τις αρχές του 20ου αιώνα. Αρχικά, η προσέγγιση έγινε μέσα από ουτοπικά μοντέλα στα γενικότερα πλαίσια των τεχνολογικών εξελίξεων του 1960.

Μια από τις πρώτες πολεοδομικές προσεγγίσεις της αρκτικής ουτοπίας ήταν αυτή του Frei Otto, που πρότεινε το 1970 την στέγαση μιας ολόκληρης πόλης 40.000 ατόμων με όλες τις απαραίτητες υποδομές κάτω από έναν θόλο 2 χλμ. Η πόλη παρουσιάστηκε ως ιδανικό πρότυπο και θα κατασκευαζόταν δίπλα σε σταθμό πυρηνικής ενέργειας.

Την ίδια περίοδο ο Ralph Erskine παρουσίασε την δική του προσέγγιση μιας αρκτικής πόλης στο Resolute Bay του Καναδά (1958). Πρότεινε την κατασκευή ενός κατοικήσιμου τείχους που θα περίκλειε τις βασικές δομές μιας πόλης στο κέντρο του. Έτσι, η πόλη θα προστατευόταν από τους ισχυρούς ανέμους και ταυτόχρονα θα διατηρούσε στοιχεία από την ζωή των αυτόχθονων, εισάγοντας παράλληλα νέους κατοίκους. Το σχέδιο ξεκίνησε να κατασκευάζεται αλλά σταμάτησε καθώς η περιμετρική περίκλειστη

26

27

28

δομή λειτούργησε αντίθετα από τις προβλέψεις στην διαχείριση του χιονιού.

Αντίστοιχες προσεγγίσεις για το σχεδιασμό μιας αρκτικής πόλης έγιναν και στην Ρωσία με βασικότερο παράδειγμα το πολεοδομικό σχέδιο του Norlisk του V. Nepokoychitsky (1940). Το σχέδιο προέβλεπε μια πόλη ανοικτή προς το φυσικό περιβάλλον, με μονολιθικά 5οροφα κτήρια με περίκλειστες αυλές και μεγάλους οδικούς άξονες.

Το 1965 οι αρχιτέκτονες Trouschinsh και Schipkov κέρδισαν τον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό για τον σχεδιασμό μέρους του Norlisk με γραμμικά κτήρια που θυμίζουν την πρόταση του Erskine. Η πρόταση αυτή δεν κατασκευάστηκε ποτέ αλλά υποδηλώνει μια νέα κοινή κατεύθυνση στην αρκτική πολεοδομία και για τις δύο πλευρές του Ατλαντικού.

Αρχιτεκτονικά, ο Erskine θεωρείτε ο πρώτος που ασχολήθηκε συστηματικά με την κατοίκιση στην αρκτική παραθέτοντας στο CIAM του ’59 το “A grammar for high altitudes”.

Γενικά, ο σχεδιασμός κτηρίων στην Αρκτική κατά την περίοδο του ‘70 διακρίνεται από κλειστά στιβαρά κελύφη, με ιδιαίτερη μορφολογία και προκατασκευασμένα στοιχεία. Μόνο μετά το 2000 αυτό άρχισε να αλλάζει, με τα νέα κτήρια (χάρις στις νέες τεχνολογίες) να ανοίγονται περισσότερο στο περιβάλλον.

29

Vardø_ο τόπος

Η πόλη του Vardø, όπου εκπονείται η συγκεκριμένη διπλωματική, βρίσκεται πάνω στο νησί Vardøya και συνδέεται με την ενδοχώρα οδικός με υποθαλάσσιο τούνελ. Βρίσκεται κοντά στο αεροδρόμιο και στο λιμάνι Svartnes (προς αξιοποίηση).

Το λιμάνι της πόλης ανοίγεται προς το βορρά , ενώ προστατεύεται από τα νησιά Reinøya και Hornøya που αποτελούν καταφύγιο αποδημητικών πτηνών. Η πόλη αναπτύσσεται περιμετρικά του λιμανιού ισάξια στα δύο μέση του νησιού. Το βόρειο μέρος του νησιού δεν κατοικείται ενώ εκεί υπάρχουν πολλά οχυρά του Δ. Π. Π..

Η πόλη έχει πληθυσμό 2110 άτομα, που ασχολούνται κυρίως με την αλιεία, τον τουρισμό και τις δημόσιες υπηρεσίες (διοικητικό κέντρο κοινότητας). Επίσης υπάρχει και μια μεγάλη κοινότητα που ζει και εργάζεται στην στρατιωτική βάση του Ραντάρ Globus II που βρίσκεται στα νοτιοανατολικά της πόλης.

30

31

ΝΑΞΟΣ

ΜΗΛΟΣ

ΚΕΑ

ΣΙΦΝΟΣ

ΚΙΜΩΛΟΣ

ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ

ΑΝΑΦΗ

ΑΜΟΡΓΟΣ

ΦΟΛΕΓΑΝΔΡΟΣ

ΣΧΟΙΝΟΥΣΑ

ΤΗΝΟΣ

ΠΑΡΟΣ

VARDØ

Ιστορικά

Το Vardø είναι από τις παλαιότερες περιοχές που κατοικήθηκαν στο Finnmark (14ος αιώνας) και το πρώτο οχυρό στο νησί κατασκευάστηκε το 1500. Την περίοδο 1600-1692, στην περιοχή καταδικάστηκαν 90 άτομα με την κατηγορία της μαγείας. Το 1738 κατασκευάστηκε το οχυρό Vardøhus Festning ενώ το 1789 το Vardø και το Hammerfest ανακυρήχθηκαν οι πρώτες πόλεις του νορβηγικού βορρά.

Από την περίοδο αυτή και έπειτα το Vardø άκμασε οικονομικά και έγινε το κέντρο του βορρά. Τα προνόμια και οι σχεσεις με τους Ρώσους το διαμόρφωσαν σε σημαντικό εμπορικό και αλιευτικό κέντρο. Στην πόλη την περίοδο αυτή υπήρχε το μοναδικό Ρωσικό προξενείο. Το 1917 με την Ρωσική επανάσταση το εμπόριο σταδιακά διακόπηκε. Το 1945 η πόλη βομβαρδίστηκε (ΔΠΠ) και το κέντρο της καταστράφηκε. Τα περισσότερα κτήρια όμως σώθηκαν και για αυτό σήμερα το Vardø έχει ιδιαίτερη αρχιτεκτονική - ιστορική αξία.

Η κρίση της αλιείας το 1980 μείωσε ραγδαία τους αλιείς και οδήγησε τους κατοίκους να μετοικίσουν σε μεγάλα αστικά κέντρα, μειώνοντας τον πληθυσμό της πόλης κατά 50%. Σήμερα, οι κάτοικοι του Vardø συνεχίζουν να ασχολούνται εν μέρει με την αλιεία αλλά και τον ακμάζοντα τουρισμό.

34

Αλιευτική δραστηριότητα 2017

Αλιευτική δραστηριότητα 1970

Διατηρητέα κτήρια πριν το 1945

Τουριστικές Ροές

Το Vardø ως τουριστικός προορισμός

Ο τουρισμός αποτελεί βασικό οικονομικό παράγοντα στη ζωή των κατοίκων του Vardø σήμερα.

Τα κρουαζιερόπλοια Hurtigruta αποτελούν θεσμό κάνοντας δυο δρομολόγια την μέρα μεταξύ Kirkenes και Bergen και μεταφέροντας χιλιάδες τουρίστες στις μικρές ακριτικές πόλεις του βορρά. Οι στάσεις τους όμως είναι περιορισμένες χρονικά με αποτέλεσμα οι επισκέπτες να προλαβαίνουν να γνωρίσουν μόνο τα βασικά αξιοθέατα του Vardø.

Στο Vardø, ακμάζει επίσης ο θεματικός τουρισμός που σχετίζεται με διάφορα ετήσια δημοφιλή φεστιβάλ (Yukigassen, Gullfest, Komafest). Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια ο τουρισμός για παρατήρηση πτηνών έχει αυξηθεί ραγδαία.

Τέλος, επισκέπτες προσεγγίζουν το Vardø και οδικός τους καλοκαιρινούς μήνες, ακολουθώντας τις τουριστικές διαδρομές στην ευρύτερη περιοχή.

40

41

H aλιεία στο Vardø

Η αλιεία στο Vardø όπως και σε όλη τη Νορβηγία είναι δυνατή καθ’ όλη την διάρκεια του έτους. Οι καλύτερες περίοδοι για αλιεία είναι από τον Ιανουάριο μέχρι τον Μάρτη και από τον Μάιο μέχρι τον Σεπτέμβριο. Η καλύτερη περίοδος για αλιεία οστρακόδερμων είναι μεταξύ Οκτωβρίου – Ιανουαρίου. Στην περιοχή του Vardø κατά την χειμερινή περίοδο αλιεύεται και ο μπακαλιάρος Skrei που θεωρείται ο μπακαλιάρος με τη καλύτερη ποιότητα παγκοσμίως (norwegian miracle).

Στο Vardø υπάρχουν σήμερα 39 αλιευτικά σκάφη τα οποία έχουν μήκος μικρότερο από 15 μ. και πλήρωμα που κυμαίνεται από 1-4 άτομα. Ακολουθώντας την παράδοση αιώνων, οι ντόπιοι ψαράδες χρησιμοποιούν παραγάδι ή κιούρτους (για τα καβούρια) ενώ ελάχιστοι χρησιμοποιούν δίχτυα. Η μέθοδος αλιείας αυτή προσφέρει καλύτερη ποιότητα αλιευμάτων και είναι φιλική προς το περιβάλλον.

42

Atlantic cod (μπακαλιάρος)

Atlantic Halibut (υπόγλωσσος)

Pollack (μπακαλιάρος)

Haddock (μπακαλιάρος)

Prawns of Barents (γαρίδες ατλαντικού)

Skrei (μπακαλιάρος)

Capelin (καπελάνος)

Deepwater redfish (κοκκινόψαρο)

Saithe (μπακαλιάρος)

Red King Crab (κόκκινο βασιλικό καβούρι)

Αλιεία και τουρισμός στην Νορβηγία

Γενικότερα, η αλιεία αποτελεί την βάση της νορβηγικής οικονομίας από την αρχή της ιστορίας της. Η Νορβηγική θάλασσα όπως και η θάλασσα Μπάρεντς έχουν πλούσια πανίδα και χάρις στο νορβηγικό ρεύμα που διατηρεί τη θάλασσα σε σταθερή θερμοκρασία, η αλιεία είναι εφικτή όλη τη διάρκεια του έτους.

Τα περισσότερα είδη ψαριών (με τα κυριότερα να παρουσιάζονται στην επόμενη σελίδα) ζουν και αναπαράγονται στις ακτές της κεντρικής και βόρειας Νορβηγίας. Χαρακτηριστικό των ψαριών αυτών (τα περισσότερα του είδους gadus) είναι ότι ζουν σε ανοιχτή θάλασσα αλλά επιστρέφουν στα φιορδ για αναπαραγωγή. Ιδιαίτερα στο βορρά οι περιοχές διαβίωσης είναι μεγαλύτερες σε έκταση. Επίσης, στο ανατολικό Varanger πλέον ακμάζουν και πληθυσμοί βασιλικού κάβουρα, ενός οστρακόδερμου που εισήχθηκε στην περιοχή από τη Σοβιετική Ένωση.

Στην Νορβηγία από το 1990 ακμάζει πολύ ο αλιευτικός τουρισμός (46.5% του τουρισμού). Τα βασικότερα τουριστικά κέντρα βρίσκονται στο βορρά όπου οι επισκέπτες μπορούν να νοικιάσουν κατάλυμα και σκάφος και να ψαρέψουν. Μάλιστα ο τουρισμός αυτός προωθείται από το νομοθετικό πλαίσιο της χώρας και από τις αεροπορικές εταιρίες.

44

45

Επεξεργασία αλιευμάτων

Τα κύρια προϊόντα από την επεξεργασία των ψαριών αποτελούν τα φρέσκα ή καταψυγμένα φιλέτα, το φρέσκο ή καταψυγμένο ψάρι, τα παστά, τα αλίπαστα και τα αποξηραμένα ψάρια. Τα ψάρια ξεπλένονται, καθαρίζονται και φιλετάρονται με το χέρι και μετέπειτα συσκευάζονται. Η παραγωγή φιλέτων, είναι μια δύσκολη διαδικασία που απαιτεί εκπαίδευση έτσι ώστε το προϊόν να είναι άριστης ποιότητας.

Χαρακτηριστική διαδικασία είναι και η παραγωγή παστών ψαριών που τοποθετούνται σε δοχεία με αλάτι για 3 εβδομάδες (αντίστοιχα και τα αλίπαστα). Τα αποξηραμένα ψάρια αποτελούν το κατεξοχήν προϊόν της βόρειας Νορβηγίας καθώς απλώνονται για αποξήρανση σε εξωτερικούς χώρους.

Τα οστρακόδερμα από την άλλη καθαρίζονται και μαγειρεύονται πριν την συσκευασία τους ενώ τα βασιλικά καβούρια συχνά διατηρούνται και μεταπουλούνται ζωντανά λόγω της μεγάλης εμπορικής τους αξίας.

48

ζωντανά καβούρια

καταψυγμένα μαγειρεμένα καβουροπόδαρα

φρέσκα ή καταψυγμένα φιλέτα

φρέσκο ή καταψυγμένο ολόκληρο ψάρι

2-3 εδβομάδες

3 μήνες

3-4 εδβομάδες

12 μήνες

αποξηραμένο ψάρι

παστό ψάρι

καταψυγμένες φρέσκιες γαρίδες

καταψυγμένες μαγειρεμένες γαρίδες

10 μέρες

αλίπαστο ψάρι

Το λιμανι του Vardø

Το λιμάνι του Vardø αποτελεί την καρδιά της πόλης καθώς στο παρελθόν αποτελούσε σημείο συνάντησης και εργασίας. Σήμερα συγκεντρώνει περιμετρικά του πληθώρα ιστορικών κτηρίων διαμορφώνοντας μια ενδιαφέρουσα εσωτερική όψη.

Το λιμάνι έχει τριγωνική κάτοψη που το χωρίζει σε 2 διακριτά τμήματα με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Η διαφοροποίηση αυτή πηγάζει από την ιστορία καθώς στο ανατολικό τμήμα στεγάζονταν οι αποθήκες και οι κατοικίες των πλούσιων εμπόρων ενώ το δυτικό άνηκε σε έναν ιδιώτη. Έτσι τα διαφορετικά καθεστώτα οδήγησαν σε διαφορετικές μορφολογίες και ποιότητες δημόσιου χώρου.

Κέντρο της πόλης

Σήμερα λοιπόν, τα μέτωπα του

λιμανιού διαφέρουν αρκετά. Στο ανατολικό μέτωπο τα κτήρια διαμορφώνουν ένα σφιχτό αστικό ιστό με τις στενές όψεις προς το νερό και ενδιάμεσα μικρούς δρόμους ανά διαστήματα για τροφοδοσία. Μοναδική εξαίρεση αποτελούν τα δυο σημεία ανέλκυσης σκαφών.

Στο δυτικό μέτωπο τα κτήρια διαφέρουν, στρεφόμενα με την μεγάλη πλευρά προς το νερό. Οι μεταγενέστερες προσθήκες και η νέα διαμόρφωση του σημείου πρόσδεσης των κρουαζιερόπλοιων έχει κάνει αυτό το μέτωπο πιο ανοιχτό. Στο δυτικό μέτωπο, ο επισκέπτης έχει άμεση οπτική επαφή με το νερό, ενώ σε πολλά σημεία διαθέτει και πρόσβαση.

Σε ότι αφορά τις χρήσεις, η πόλη του Vardø αποτελεί ουσιαστικά μια γραμμική πόλη καθώς ο βασικός δρόμος που περιβάλλει το λιμάνι φιλοξενεί όλες τις υποδομές(καταστήματα και υπηρεσίες). Μόνο το σχολείο και το ιατρικό κέντρο βρίσκονται ανάμεσα στον αστικό ιστό.

Δυστυχώς, τα τελευταία χρόνια πολλά από τα κελύφη περιμετρικά του λιμανιού που στέγαζαν αλιευτικές χρήσεις παραμένουν κενά.

52

53

Εναλλακτικός τουρισμός

Η αλιεία στο Vardø, βρίσκεται σε ύφεση , διαθέτει όμως προοπτικές ανάπτυξης μελλοντικά. Ταυτόχρονα, σταδιακά στην περιοχή αρχίζει να ακμάζει ο θεματικός τουρισμός, θέτοντας έτσι το ερώτημα της δυνατότητας ανάπτυξης αλιευτικού τουρισμού όπως και σε άλλες μικρές νορβηγικές πόλεις.

Παρόλα αυτά, λόγω των ακραίων καιρικών συνθηκών η ανάπτυξη του τυπικού αλιευτικού τουρισμού είναι αδύνατη καθώς μόνο οι ντόπιοι ψαράδες είναι ικανοί να διαχειριστούν σκάφη σε περιοχή με έντονα ρεύματα και ανέμους.

Παρουσιάζεται έτσι όμως η ευκαιρία να συνδυαστεί η αλιεία και ο τουρισμός με διαφορετικούς τρόπους προωθώντας την ευαισθητοποίηση σε περιβαλλοντικά ζητήματα αλλά και στοχεύοντας σε περιορισμένο επιλεκτικό τουρισμό.

54

Ο αγροτουρισμός ως παράδειγμα οικοτουρισμού

Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα παρουσιάζεται ραγδαία αύξηση του αγροτουρισμού ο οποίος προωθεί δωρεάν διαμονή σε αγροκτήματα με αντάλλαγμα την παροχή βοήθειας σε παραδοσιακές αγροτικές εργασίες. Ο επισκέπτης μαθαίνει δεξιότητες και αναπτύσσει δεσμούς με τον τόπο, τη φύση αλλά και τους ανθρώπους που τον φιλοξενούν.

Ακολουθώντας αυτά τα πρότυπα λοιπόν, προτείνεται ο συνδυασμός της αλιείας με τον τουρισμό, στην περίπτωση του Vardø, με στόχο την προώθηση της αλιείας μικρής κλίμακας, των παραδοσιακών προϊόντων και τεχνικών αλλά και της εμπειρίας κατοίκησης στην Αρκτική.

Ο επισκέπτης θα μπορεί να ανταλλάσσει δωρεάν διαμονή με εθελοντική εργασία είτε συνοδεύοντας στην αλιεία ένα ντόπιο επαγγελματία ψαρά, είτε συμμετέχοντας στην επεξεργασία αλιευτικών προϊόντων με παραδοσιακές μεθόδους. Παράλληλα θα έχει την ευκαιρία να ζήσει την εμπειρία ζωής σε ένα ιδιαίτερο μέρος της Βόρειας Νορβηγίας, να γνωρίσει τους ντόπιους, να μάθει παραδοσιακές συνταγές, να τις δοκιμάσει, να ενημερωθεί σε περιβαλλοντικά ζητήματα αλλά και να επαναπροσδιορίσει τη σχέση του με το φυσικό περιβάλλον.

55

Το παράδειγμα του Fogo Island

Το νησί Fogo στον βόρειο Καναδά αποτελείται από μια μικρή αλιευτική κοινότητα που τα τελευταία χρόνια έχει παρακμάσει και απειλείται με σταδιακή εγκατάλειψη. Το 2008 μια επενδυτής με καταγωγή από εκεί ανέθεσε στον αρχιτέκτονα Todd Saunders την κατασκευή ενός ξενοδοχείου που θα προωθούσε τον θεματικό τουρισμό σε συνδιασμό με την τέχνη.

Έτσι δημιουργήθηκε μια πρότυπη τουριστική εγκατάσταση την οποία διαχειρίζονται οι κάτοικοι, οι οποίοι πλαισιώνουν και όλες τις δραστηριότητες που οργανώνονται από το ξενοδοχείο και γνωρίζουν τους επισκέπτες προσωπικά. Επιπλέον, η κοινότητα συμμετείχε ενεργά και στην κατασκευή του έργου, με τους ντόπιους τεχνίτες στο σχεδιασμό επίπλων, και τον γυναικείο σύλλογο στην ύφανση παραδοσιακών χαλιών και παπλωμάτων.

Το νησί Fogo λοιπόν αποτελεί ένα παράδειγμα για το πώς ο θεματικός τουρισμός λειτουργεί αναζωογονητικά για μια απομονωμένη ακριτική περιοχή. Ανάλογα, θα μπορούσε να οργανωθεί και η κοινότητα στην περίπτωση του Vardø.

56

Η επέμβαση _ Το Vardø ως παράδειγμα

Η διπλωματική αυτή στοχεύει λοιπόν, στην αναζωογόνηση του κέντρου της πόλης.Η προσθήκη νέων εγκαταστάσεων στους δύο λιμενοβραχίονες σε συνδυασμό με νέες χρήσεις και αξιοποίηση του ανεκμετάλλευτου δημόσιου χώρου θα μπορούσαν να δημιουργήσουν νέες σχέσεις και δυναμικές στον υδάτινο χώρο.

Προτείνεται η επανάχρηση των άδειων κελυφών με χρήσεις συναφείς με την αλιεία όπως καλλιέργεια φυκιών ή οστρακοειδών, η επεξεργασία αποβλήτων αλιευτικών εγκαταστάσεων κ.α. Ο δημόσιος χώρος του λιμανιού ξανασχεδιάζεται με ποικιλία χρήσεων και ποιοτήτων, προτείνεται η επαναλειτουργία του ναυπηγείου, επανασχεδιάζεται ο τερματικός των κρουαζιερόπλοιων και η κοινοτική μαρίνα και δημιουργούνται εγκαταστάσεις αναψυχής στο υδάτινο στοιχείο. Τέλος, σχεδιάζονται οι οι εγκαταστάσεις του εναλλακτικού τουρισμού στους κυματοθραύστες του λιμανιού.

Το σενάριο του εναλλακτικού τουρισμού στο Vardø είναι εφικτό να εφαρμοστεί αντίστοιχα και σε άλλες μικρές αλιευτικές κοινότητες του νομού που φέρουν τα ίδια χαρακτηριστικά. Θα μπορούσε παραλλαγμένο να εφαρμοστεί ακόμη και στην ηπειρωτική χώρα προωθώντας π.χ. την εκτροφή και προστασία των ταράνδων.

58

59

Σχεδιαστικές Προσεγγίσεις

_τονισμός της γραμμικότητας _ελευθερία κινήσεων και ισορροπία ιδιωτικού - δημόσιου _στοχευμένες θεάσεις _η προσέγγιση της πόλης ως εμπειρίας _διατήρηση οπτικής επαφής με ορίζοντα _σεβασμός της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής _άνεμος, χιόνι και ροές

60

61

Κτηριολογικό

Καφετέρια 318 τ.μ. (βοηθητικοί χώροι 76τμ) Σάουνα 194.8 τ.μ. _Χώροι Υγιεινής 41 τ.μ. _Αποδυτήρια 16.7 τ.μ. _Χώρος Σάουνας 92 τ.μ.

Hostel 407.6 τ.μ. _Διοίκηση 32 τ.μ. _Χώρος συνεδριάσεων 24 τ.μ. _Βοηθητικοί χώροι 45 τ.μ. _Αναγνωστήριο 44.9 τ.μ. _Κοινόχρηστοι Χώροι 261.7 τ.μ. Κατοικία (μονάδα) 70 τ.μ. _Αποθήκη 25 τ.μ. _Κοινόχρηστοι 25 τ.μ. _Χώροι Διημέρευσης 20 τ.μ. Σύνολο Κατοικιών 490 τ.μ.

Πρόγραμμα

Σχολή μαγειρικής 81 τ.μ. (βοηθητικοί χώροι 7.5 τ.μ.) Ψαραγορά 62 τ.μ. (βοηθητικοί χώροι 28 τ.μ.) Εργοστάσιο Επεξεργασίας Αλιευμάτων 1085 τ.μ. _Χώροι προσωπικού 39 τ.μ. _Είσοδος 20 τ.μ. _Διοίκηση 12 τ.μ. _Αποθήκευση 12 τ.μ. _Ψυγεία 28 τ.μ. _Η/Μ 25 τ.μ. _Χώρος καβουριών 56 τ.μ. _Χώροι εργασίας 893τ.μ. Παμπ 102 τ.μ. (βοηθητικοί χώροι 22 τ.μ.) Χώρος πολλαπλών 482 τ.μ. _Χώρος εκθέσεων 172 τ.μ. _Θέατρο 103 τ.μ. _Η/Μ 42 τ.μ. _Βοηθητικοί Χώροι 165 τ.μ. Δεξαμενή χιονιού 280.1 τ.μ. Εστιατόριο 153.6 τ.μ. _Κουζίνα 28.9 τ.μ. _Βοηθητικοί Χώροι 34 τ.μ. _Χώρος Εστίασης 90.7 τ.μ.

Τοπογραφικό

Συγκεκριμένα, η διπλωματική αυτή εστίασε στον σχεδιασμό των εγκαταστάσεων στους δύο κυματοθραύστες του λιμανιού, οι οποίοι διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην αναζωογόνηση των ροών στην περιοχή του λιμανιού. Ο δυικός χαρακτήρας του σεναρίου (τουρίστες- ντόπιοι) εκφράστηκε σχεδιαστικά με τη δημιουργία δύο συγκροτημάτων: ενός στον ανατολικό κυματοθραύστη (αλιεία) και ενός στον δυτικό (τουρισμό).

Ο ανατολικός κυματοθραύστης ήδη αποτελεί το σημείο συγκέντρωσης των αλιέων του νησιού. Εκεί βρίσκεται η κοινοτική μαρίνα, οι αποθήκες, το μοναδικό εργοστάσιο αλιευμάτων (ιδιωτικό) και το κτήριο καταλύματων των περιοδικών ψαράδων από άλλες περιοχές. Το συγκρότημα του ανατολικού κυματοθραύστη περιλαμβάνει λοιπόν, το κοινοτικό εργοστάσιο αλιευμάτων, την ψαραγορά και το εστιατόριο.

Ο δυτικός κυματοθραύστης είναι το πιο απομονωμένο σημείο του λιμανιού σήμερα. Αποτελεί όμως τη φυσική κατάληξη της περιμετρικής πορείας της πόλης και διαθέτει το χαρακτηριστικό φάρο εισόδου. Το σημείο κρίθηκε κατάλληλο λοιπόν για το σχεδιασμό τουριστικών εγκαταστάσεων αλλά και μιας περιπατητικής διαδρομής με κατάληξη το φάρο.

64

Βόρεια Όψη (θερινοί μήνες)

Νότια Όψη (θερινοί μήνες)

Τοπογραφικό

Βόρεια Όψη (χειμερινοί μήνες)

Νότια Όψη (χειμερινοί μήνες)

Θέαση και Κίνηση

67

Ο ανατολικός κυματοθραύστης περιλαμβάνει χρήσεις σχετικές με την αλιεία. Η πρόσβαση γίνεται στο πάνω επίπεδο από το επίπεδο της πόλης ενώ στο κάτω επίπεδο υπάρχει πρόσβαση από την κοινοτική μαρίνα. Ο νέος κτηριακός όγκος σχεδιάστηκε περιμετρικά του υφιστάμενου κτηρίου που περιέχει προσωρινές κατοικίες εποχιακών αλιέων και αποτελεί κτήριο ιστορικής σημασίας.

Στην είσοδο του συγκροτήματος διαμορφώνεται πλάτωμα που στρέφεται προς τον ανοικτό ορίζοντα. Συνεχίζοντας την πορεία του ο επισκέπτης περνά δίπλα από το εργοστάσιο επεξεργασίας αλιευμάτων (όπου μέσω του διαμορφωμένου πλατώματος μπορεί να παρακολουθήσει τις εσωτερικές διαδικασίες) και καταλήγει στο εστιατόριο. Από εκει μπορεί να κατέβει στην κεντρική αυλή ανάμεσα στη σχολή μαγειρικής και τη ψαραγορά, η οποία τους καλοκαιρινούς μήνες λειτουργεί ως χώρος αποξήρανσης ψαριών. Στο επίπεδο της μαρίνας, ο επισκέπτης περπατάει παράλληλα στο εργοστάσιο και το υφιστάμενο κτήριο και καταλήγει στο σημείο συγκέντρωσης των αλιέων όπου συναντά την παμπ, τον χώρο πολλάπλων χρήσεων και το υπαίθριο θέατρο.

68

Κάτοψη Α’ Στάθμης

Κάτοψη Β’ Στάθμης

Νότια Όψη

Διαμήκης Τομή

Βόρεια Όψη

Εγκάρσια Τομή

Δυτική Όψη

75

Αντίστοιχα, ο δυτικός κυματοθραύστης περιλαμβάνει τις χρήσεις κατοίκησης και αναψυχής. Ο επισκέπτης ερχόμενος από την πόλη συναντά κάθετα την περιπατητική πορεία. Στα αριστερά η πορεία προσπερνάει τη σάουνα και καταλήγει σε ένα σημείο στάσης - παρατήρησης. Από εκεί υπάρχει η δυνατότητα κατάβασης στο επίπεδο του νερού.

Εάν ο επισκέπτης συνεχίσει προς τα δεξιά προσπερνά τον ξενώνα και ανοίγεται σε ένα πλάτωμα με την καφετέρια βυθισμένη στην βορινή πλευρά και μια βαθμιδωτή διαμόρφωση να ανοίγεται στη θέα της πόλης στη νότια.

Έαν ο επισκέπτης διαμένει στον ξενώνα, έχει την δυνατότητα στην αρχή της πορείας να εισέλθει στους κοινόχρηστους χώρους ή να κινηθεί περιμετρικά τους ακολουθώντας την κατάβαση στο επίπεδο του νερού όπου οδηγεί στις κατοικίες. Ο ξενώνας σχεδιάστηκε σε άμεση σύνδεση με τις προβλήτες καθώς η επικοινωνία και η πρόσβαση στα αλιευτικά σκάφη αποτελεί βασικό στοιχείο του εναλλακτικού τουρισμού.

76

Κάτοψη Α’ Στάθμης

Κάτοψη Β’ Στάθμης

Νότια Όψη

Διαμήκης Τομή

Βόρεια Όψη

Εγκάρσια Τομή

Δυτική Όψη

Βιβλιογραφία

_Many Norths, Spatial Practice in a polar territory, Lola Sheppard & Mason White, Actar Publishers _Architecture and Urbanism of Arctic Cities: Case Study of Resolute Bay and Norlisk, Matthew G. Jull & Leena S.Cho, School of Architecture, University of Virginia _An evaluation of the science need to inform decisions on outer continental shelf energy development in the Chukchi and Beaufort seas, Alaska, Leslie Holland- Bartels & Brenda Pierce, U.S. Department of the Interior _Barents Sea Geology, Petroleum Resources and Commercial Potential, A.G. Dore, Arctic Vol 48, No.3 _Urbanized Arctic Landscapes: Critiques and Potentials from a design perspective, Matthew G. Jull & Leena S.Cho _Democratic Architecture –The universal and useful art: projects and reflections, Ralph Erskine, Journal of the Royal Society of Arts, Vol.130, No.5314 _Designing with water above the Arctic Circle: East Three School, Susan Herrington, East Three Scholl, Journal of Landscape Architecture, 8:2, 44-51 _Towards a Critical Regionalism: Six Points for an Architecture of Resistance, Kenneth Frampton, The anti-aesthetic: essays on postmodern culture, New Press, 1998 _Global and Russian Energy Outlook up to 2040, The energy Research Institute of the Russian Academy of Sciences and the Analytical Centre of the Government of the Russian Federation _Arctic Oil and Gas Resources: Basis for petroleum activities in the 21st century, Prof. Anatoly Zolotukhin, National Research University, Society of Petroleum Engineers 84

_Housing in a Severe Climate, Litskevich V., Vonog I., Romm I.,Kozhurin S., Bryzhkin A., National Research Council Canada _Indigenous Architecture: Architecture in the Subarctic Region, Ralph Erskine, Perspecta , Vol. 8 (1963), MIT Press _ Modern North: Architecture on the Frozen Edge, Julie Decker, Princeton Architectural Press _Detoured Installations, The Policies and Architecture of the Norwegian National Tourist Routes Project, Karl Otto Ellefsen, Architectural Design, Vol.85 Issue 2, 2015 _Why the arctic matters for the rest of Europe, Kristine Berzina, Iceland : small but central, In Perceptions and Strategies of Acticness in Sub-Arctic Europe _Arctic House, Joel Turkel, Bachelor of Environmental Studies, University of Manitoba, 1993, Winnipeg, Canada _Architecture and Healing, Culturally Appropriate Design in the Canadian Arctic, Morgan Ip, Azrieli School of Architecture, Carleton University, Canada _Tuktoyaktuk : Responsive Strategies for a new Arctic Urbanism, Pamela Ritchot, MIT _Arctic Architectures, Peter Hemmersam, Polar Record 52, Cambridge University Press 2016 _Nightlands: Nordic building, Christian Norberg-Schulz, Cambridge MA, MIT Press 1996 _Sverre Fehn: works, projects, writings, 1949-1996, Christian Norberg-Schulz & Gennaro Postiglione, Monacelli Press, 1997

85

Πηγή Εικόνων

Προσωπικό Αρχείο: εικόνες σελ. 5, 35,70,72,78-79,80-81 Αρχείο Ronald van Schaik: σελ. 6, 17, 23,38 Αρκτική Αρχιτεκτονική, σελ. 25:

1.Tuktoyaktuk : Responsive Strategies for a new Arctic Urbanism, Pamela Ritchot, MIT/2, 3,4 www.hiddenarchitecture.net/5. unexplainedgr.blogspot.com /6. google.com, Frank Reardon Photos 7,8 Many Norths, Spatial Practice in a polar territory, Lola Sheppard & Mason White, Actar Publishers /9. Wikipedia commons/ 10. www. Forskningsradet.no/11.www. inuvik.ca/12. www.epochtimes.se Αεροφωτογραφίες σε.31,40,64 Αρχεία προγράμματος Vardø Restored Ιστορική εξέλιξη, σελ. 33,35: Πηγές εικόνων: Olaus Magnus , Carta Marina 1539 /Αρχείο φωτογραφιών Varanger Museum/ www.inexhibit.com /Wikipedia / Βιβλίο Vardø Historie (Vardø Restored) Τουρισμός στο Vardø, σελ.38-39, Πηγές εικόνων: Archdaily (Steilneset memorial)/ www.visitvardø.com/ www. biotope.no/ www.barents.no / Προσωπικό αρχείο Ιστορική φωτογραφία, σελ. 47: digitalmuseum.no/Finnmark Φωτογραφία σελ.55: edition.cnn.com/travel 86

Πηγή Χαρτών και Διαγραμμάτων

Χάρτης Νορβηγίας, σελ. 8 : Υπόβαθρο Kart.no, προσωπική επεξεργασία Χάρτες Αρκτικής, σελ. 10-11, 14-15: Υπόβαθρο Canadian Geographic Education, Πληροφορίες Conservation of Arctic Flora and Fauna (CAFF) , προσωπική επεξεργασία Χάρτης Finnmark, σελ. 18-19: Υπόβαθρο geonorge, προσωπική επεξεργασία Διαγράμματα Καιρού, σελ. 21-22: Πληροφορίες Windfinder.com, yr.no, προσωπική επεξεργασία Χάρτης Vardø, σελ.29,34,36,37,43: Υπόβαθρο geonorge, προσωπική επεξεργασία Διαγράμματα Κυκλάδων, σελ. 30: Υπόβαθρο googlemaps, προσωπική επεξεργασία Χάρτες Αλιείας, σελ. 45-46: Υπόβαθρο googlemaps, Πληροφορίες kart.fiskeridir.no, προσωπική επεξεργασία Διαγράμματα Αλιευμάτων, σελ. 49-51: Πληροφορίες από συνεντεύξεις και έρευνα

87

Θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαιτέρως τους καθηγητές μου κ. Ζαχαριάδη και κ. Βασιλάτο για την πολύτιμη καθοδήγηση και στήριξη τους κατά την διάρκεια της διπλωματικής. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κ. Μωραΐτη , τον κ. Κούρκουλα και την Janike για τις συμβουλές τους. Ένα μεγάλο ευχαριστώ επίσης στην κοινότητα του Vardø και στο Varanger Museum για τη συμβολή τους στην έρευνά μου και το υλικό που μου διέθεσαν. Επίσης ευχαριστώ ιδιαιτέρως τον Svein Harald Holmen για την συνεχή καθοδήγηση και ενθάρρυνση του.

Ένα μεγάλο ευχαριστώ και στους υπέροχους ανθρώπους που συμβάλανε στην εργασία αυτή: Τζο, Χριστίνα, Εύα, Μαρίνα, Βασίλη, Δημήτρη, Joan, Ronald, Έλενα, Μενέλαο, Μιχάλη, Αγγελική, Άγγελο,Φανή, Ρόζα, Νίκο Σ., Νίκο Αν., Ανατολή χωρίς εσάς δεν θα τα κατάφερνα. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω την οικογένεια μου αλλά και όλους όσους έστειλαν θετική ενέργεια σε αυτή τη διπλωματική από όπου και εαν βρίσκονται.

“Cedant tenebræ soli” Darkness must give way for the sun