Hitguj Diwali 2019

हतगुज

मराठ असो सएशन ऑफ मनेसोटा नो हबर २०१९ दवाळ वशेषांक

अनु म णका मुखपृ (कोलाज): मु धा वै संपादक य: सायली अमरापूरकर-जहा गरदार, वषा कांडलीकर

मराठ मंडळ क मट २०१९-२० अय : शंतनू सुवणपाठक उपा य : मो हत काळे कोषा य : मेघा ीरसागर सां कृ तक स चव: पा सावंत, अंजली भुरे

मनोगत आ ण वा षक अहवाल: शंतनू सुवणपाठक मनेसोटाचे प हले ह मं दर (Minnesota's First Hindu Mandir): अ ण शरोळे मागे वळू न पहाता: अलका दबडे योत से योत जगाते चलो…! : ऋजुता पाथरे अँडची प हली दवाळ : वासंती मुदक णा मृदगंध- म क खुशबू: सुनंदा अमरापूरकर ‘Happiness Comes in a Box’: अमरजा बाबतीवाले Hallo-वाळ : रा धका आठ ये खा याचे कानोले: न मषा चावक कणक चे लाडू : ीरंग जोशी

संपक स चव: अ जत कुलकण

वृ

हतगुज संपा दका: सायली अमरापूरकरजहा गरदार, वषा कांडलीकर

दवाळ श दकोडे

म सहयोग: द पा गोखले-भुजले

Oil and Water/ तेल अन पाणी: a poem by Anjira

च कला: अंजली भुर,े अ नशा साखरकर छाया च : रेवा मुळे, सायली अमरापूरकर-जहा गरदार भरतकाम: सुगंधा कमलापुरी

.

‘फॉल कलसची रांगोळ ’ छाया च कार : रेवा मुळे

च : अंजली भुरे

संपा दकां या लेखणीतून... नेहाचा सुगंध दरवळला, आनंदाचा सण आला, वनंती आमची परमे राला, सौ य, समृ लाभो तु हाला. मराठ मंडळाची दवाळ , हतगुजचा बहारदार अंक घेऊन आली, २०१९ दवाळ या हा दक शुभे ा !! तीस वषापूव आप या मराठ मंडळाची ापना झाली. पण या पूव पासून मनेसोटातील मराठ कुटुं बे एक येऊन दवाळ साजरी करीत आली आहेत. अ ण शरोळे काकांनी ा वषयावर काश टाकणारा सुंदर लेख ा अंकात ल हला आहे. आप या मंडळाचे अ य शंतनू सुवणपाठक ांनी सव वाचकांना यांचे मनोगत पाठवले आहे. मराठ मंडळ आणखीन सबळ कर यासाठ सभासदांम ये वाढ झाली पा हजे जेणे क न जा त दजदार काय म नमाण करता येतील. यासाठ मराठ असो सएशन या न ा (अपडेटेड) वेबसाईटला न क भेट ावी, काही शंका अस यास FAQ section वाचावा आ ण आप या सोशल मी डया ारे MAM चे नाव मनेसोटात या जा तीत जा त मराठ कुटुं बांपयत पोहोचवावे असे यांचे मत आहे. ा अंकाचा वषयच आहे “अमे रकेतील दवाळ -दसरा”. आ ही तु हाला आवाहन केले होते क आपण अमे रकेत दर वष दसरा, दवाळ आपाप या परीने कशी साजरी करता ते आ हाला ल न पाठवा. इथे जे काही सा ह य उपल आहे ते सजनशीलतेने वाप न आपण आप या मनातली दवाळ य ात उतरव याचा य न कसा करता? मग ते फराळाचे पदाथ असो, रांगोळ कवा सजावट असो कवा दे व पूजा असो. आपण आ हाला भरभ न तसाद दलात आ ण अमे रकेत आ यापासून दसरा दवाळ साजरी कराय या या नवीन यु या कवा नवीन था सु के या आहेत या वषयी लेख, गो ी, फोटो, च , क वता, रांगोळ , पाककृती ा अंकासाठ पाठव या. अगद १९७७ सालापासून ते ा वष पयतचे अनुभव तु हाला ा अंकात वाचायला मळतील. अमे रकन नव याला भारतात नेऊन साज या केले या प ह या दवाळ ची मजा; आप या पे ाही खडतर प र तीतून जाणा या या ःखावर फुंकर मार यावर मळणारी उभारी, उ साह आ ण दवाळ ची अनुभूती; हॅलोवीन आ ण दवाळ एक येतात ते हा उडणारी तारांबळ आ ण म ा; ते आई-बाबा जे हा दवाळ त भारतातून “Happiness in a Box ” पाठवतात ते हा होणारी मनाची अव ा आ ण लहानपणी शेतावर घालवले या दवसां या आठवणी जणू काही सणवार साजरे के यागत आनंद दे त अशा व वध वषयांवरची जणू मेजवानीच ा अंकात अनुभवायला मळणार आहे. याच बरोबर ा वष मा या आईने जे हा मनेसोटाला भेट दली ते हा तने केलेले नरी ण ल न पाठवले आहे. यात तने आपण सगळे इथ या आप या रोज या आयु याशी झगडत आपली भारतीय सं कृती जपून ठे वायचे कती आ ण कसे य न करतो ाचे त ड भ न कौतुक केले आहे. चार वाचकांनी दवाळ न म झकास पाककृती आप याला पाठव या आहेत. या वाचून तुम या त डाला न क पाणी सुटेल. दवाळ ची भेट हणून भले मोठे श दकोडे ही खास आप यासाठ दे त आहोत. ते सोडवून आ हाला न क पाठवा. हा टे ड अंक हातात घेऊन वाचताना तु हाला कसा वाटला आ ण तसेच पुढ या अंकांसाठ तु हाला काही वषय सुचवायचे अस यास आ हाला ज र लहा. आमचा ई-मेल: mamn.hitguj@gmail.com आपली नेहां कत, सायली अमरापूरकर-जहा गरदार

नम कार मंडळ ! शारद य नवरा ीतील भ डला आ ण खराप तचे दवस संप यावर येतो दसरा. दसरा सण मोठा, नाही आनंदा तोटा! या पाठोपाठ शु चं काशात गरम गरम मसाले धाचा घोट घेत घालवलेली शरद पौ णमेची कोजा गरी रा येऊन गेली क लगेच वेध लागतात ते दवाळ या तयारीचे! सुरवात होते ती घरा या व तेपासून. नवीन कपडे, आकाश कंद ल, फटाके, फराळ, अ यंग नान ही जशी दवाळ ची ओळख, तशीच खास हणजे रांगोळ ! दारापुढे रेखाटले या सुबक आ ण सुरेख रांगोळ शवाय दवाळ चा सण पूण होऊच शकत नाही. रांगोळ या मा यमातून ल मीला नमं णच दे तो आपण. दवाळ हणजे द ांचा उ सव…तमसो मा यो तगमय... दवाळ ची पणती आप याला हाच संदेश दे ते. दवाळ चा येक दवस मह वाचा... सुरवात होते ती वसुबारसला गाय-वास या पूजेने. यानंतर धनतेरस - ध वंतरी पूजा, ल मीपूजन, पाडवा, आ ण सांगता करणारा बहीण-भावाचा दवस हणजे भाऊबीज! आली दवाळ , उ ा सकाळ …दादा तुला मी ओवाळणार … असा आनंद क न साजरी करतो आपण हा दवाळ चा सण. तु ही सवानी यावष ची दवाळ आनंदाने उ साहाने साजरी केलीच असणार परंतू मराठ मंडळाचा बहारदार दवाळ काय म आ ण याबरोबर मळणारा हतगुजचा अंक वाच या शवाय दवाळ झा यासारखे वाटत नाही. हा हतगुजचा अंक जणू काही श दांचा फराळच आहे. यात चटकदार लेखांबरोबर तखट गोड पाककृती पण आप याला सापडतील! हतगुज या ा अंकात सहभागी झाले या तु हा सग यांच,े वाचकांच,े लेखकांचे मनःपूवक आभार! तसेच आमचा छोटा दो त आ मन जहा गरदार याने वेळोवेळ आ हाला हतगुज साठ टे नकल मदत केली याब ल याचे आभार मानावे तेवढे थोडेच. २०१९ चा हा शेवटचा हतगुज अंक आप या हातात दे तांना मला खूप आनंद होत आहे. आता आपली भेट परत पुढ या वष . ा वषाची सांगता आ ण नवीन वषाचे आगमन पुढ ल ाथनेने क यात: सौ याचा बहरो वसंत आपु या, आयु य मागावरी ी माचे चटके कधीही न बसो, वषा सदा पाझरी राहो जीवनी चांदणे मधुरते, शरदातले गोडस लाभो ईश कृपा नरंतर आ हा, ही ाथना मनी असे II आपली नेहां कत, वषा कांडलीकर

अ य ांचे मनोगत आ ण वा षक अहवाल शंतनू सुवणपाठक सोनेरी काशात रा सारी हाऊन गेली आनंदाची उधळण करीत, आली दवाळ आली! सारा प रवार सुस , दारी रांगोळ यारी गंध ेमाचा उधळत, आली आली दवाळ आलीII सव थम आपणा सवाना दवाळ या खूप खूप शुभे ा! दवाळ हणजे अमाप उ साह, आनंद! दवाळ हणजे नाते आ ण आपुलक ची ओल!! दवाळ हणजे सव प रवारासोबत चंड उ साहाने साजरा कर याचा सण!!! आपण सगळे आपाप या घरांपासून हजारो मैलांवर र असलो तरी, याच उ साहात, याच दमाखात आ ण याच आपुलक ने येथे मनीआपो लस म ये दवाळ साजरी करत आहोत याचा मला फार आनंद वाटतो. मनीआपो लसम ये रा नही मराठ पण जपणार्या, मराठमो या लोकांना एका कुटुं बात बांधणार्या मराठ असो सएशन ऑफ मनीसोटाला माझा सलाम! गे या तीस वषापासून, मराठ असो सएशन ऑफ मनेसोटा ही सं ा म नआपोलीस मधील मराठ लोकांना आप या वेगवग या काय मांमधून मराठ भाषा, परंपरा, सा ह य, कला ांना जप यासाठ ो साहन व एक ह काचे ासपीठ दे त आले आहे. लहानांना उ ेजन, येथे न ाने येणार्यांना येथील ा नक मराठ लोकांशी ओळख, भेट दे णा या ये नाग रकांना परदे शातही मराठ वातावरण दे णारे कुटुं ब हणजे मराठ असो सएशन ऑफ मनेसोटा!

गे या तीन दशकांपासून, येथील मराठ ेम नी मराठ असो सएशन ऑफ मनेसोटाला खंबीर पा ठबा आ ण मोठे योगदान दले आहे. यामुळेच येथे मराठ काय म आप या खास शैलीत सादर होत असतात. हा वारसा पुढेही चालू ठे व यासाठ मराठ असो सएशन ऑफ मनेसोटाची क मट वचनब आहे. परंतु आ हाला तुम या सहकायाची आ ण ो साहनाची गरज आहे. मनेसोटामधील ा एकमेव मराठ ास पठाला जप यासाठ , हा वारसा पुढ ल पढ ला दे यासाठ आ ण मराठ या आप या ेमा व कतु वापोट मी आपणा सवाना आवाहन क इ तो क आपण मराठ असो सएशन ऑफ मनीसोटाचा चार व सार कर यात मदत करावी. आपण येकाने आवजून सभासद होऊन आप या मराठ म मंडळ ना ही सभासद हो यास वृ करावे. सभासदांची सं या वाढली तर आपण आणखी दजदार व ना व यपूण काय म क शकू. न ा पढ त मराठ ब ल अ भमान नमाण क शकू. आप या मदतीने हे मंडळ आणखी मोठे क आ ण मराठ झडा स मानाने फडफडत ठे वू ! #MarathiPride #MAMforMarathi

मनेसोटाचे प हले ह मं दर अ ण शरोळे तावना: सव वयोगटातील वाचकांना हा लेख वाचता यावा हणून इं जीत ठे वला आहे.

This article is written in English for the benefit of our next generation.

Minnesota's First Hindu Mandir Arun Shirole It was January of 1968, when I arrived in Minneapolis for the first time. I had completed my B.Tech (Honors) from Indian Institute of Technology, Bombay and was admitted for a direct Ph.D. under the guidance of the then Head of Civil Engineering, Prof. R. K. Katti. The prospect of pursuing graduate studies as a Research Associate in South Dakota came along and with Prof. Katti’s blessings I landed in the US. My wife, Shaila, joined me later and we moved to Minnesota in 1969…. Little did we know then that we will spend most of our lives here!

Only a handful Marathi-speaking souls lived in Twin Cities then. They got together at someone’s home/apartment to celebrate Diwali and other joyous occasions. Slowly Maharashtrian population grew and started celebrating festivals with other Indians. By mid-70’s Minnesota’s Indian population had grown and a need arose for a common place to celebrate cultural and religious events. Also increasing was a new generation of US born Indians and the need to expose them to Indian culture and religious values.

Obvious solution was to build/buy a facility where Hindus could worship, network, and children could learn about Hindu religion and Indian culture.In 1978, the Hindu Society of Minnesota (HSMN) was founded.

Initial founding members (Mr. P. C. Mangalick, Drs. Krishna Saxena & Shashikant Sane’ and I) started looking for a central place that our small Indian community could afford. There was a 3.5 acre land in Arden Hills, south east of I-694 & I-35W. My preliminary estimate to construct a Mandir there was $350,000+, which HSMN could not afford. A church, built in 1900, at 1835 Polk St. NE in Minneapolis was for sale then. Owned by elderly (75+) Japanese-American congregation, building was in a dilapidated condition. There were wall cracks, broken pews/furniture and broken windows. As an engineer, I was entrusted the task of assessing building condition. While several items needed repair/replacement, “good news” was that building was in good structural condition and repairable to meet our needs. Asking price of $40,000 was not bad, either. We discussed major repairs needed with congregation’s attorney and negotiated the price down to $32,000. Mr. Mangalick, Drs. Saxena and Sane’ contributed $5,000/each for down payment and Minnesota got its first Hindu Mandir.

Soon after the purchase, I spearheaded complete building renovation, hired a contractor and supervised the entire renovation. Hindu community (200+ attendees at a time) started celebrating Diwali and other Hindu festivals together at the Mandir. In 1982, I was elected as Hindu Society's third President (after Drs. Saxena and Dixit). Among programs we started were lectures from eminent religious scholars, like Swami Chinmayananda (founder of well-known Chinmaya Mission), and weekly presentations for children to introduce to them Hindu teachings, and of other religions. Hindu-Mandir became a venue for Marathi-Diwali celebrations (1982 Photo). It was there in 1989 that I convened and presided over the first formal meeting of Minnesota-Marathi speaking group and MAM was formed. MAM’s subsequent Diwali and other celebrations continued to be held there. The facility continued to meet our community needs, until moving to current one in Maple Grove in 2006. The 1835 Polk Street building was sold later and became Minnesota’s first Shri Saibaba Temple.

मागे वळू न पहाता अलका दबडे माझी अमे रकेतील प हली दवाळ हणजे म नयापोलीसमधील १९७७ सालची. भारतातून मी नुकतीच ल न होऊन आले होते आ ण अमे रका हे मा यासाठ एकदम वेगळं च जग होतं. याकाळ काल नणय नस याने सणवार कधी यायचे तेही कळ याचा माग न हता. ज हा मला समजले म नयापोलीसमधील काही मराठ मंडळ एक येऊन दवाळ साजरी करतात ते हा खूप आनंद झाला. मला या दवाळ समारंभाला जा याचा योग आला. एका लहान हॉल म ये ७-८ कुटुं ब एक जमलेली होती. सव या छान छान साडया आ ण दा ग यांनी नटले या हो या. एका लांब टे बलावर काही फराळाचे पदाथ आ ण जेवणाचे पदाथ मांडलेले होते. टे बला यामागे काही यांची पदाथाची मांडामांड कर याची गडबड सु होती. मी ते सव पा न आ यच कत झाले. मा या डो यात वचारांचे च सु झाले. “अरे बापरे इथे हे सव पदाथ कसे बनवले?” कारण याकाळ म नयापोलीसम ये भारतीय काने न हती. एकच फ ल पनो कान सट पॉल म ये होते. तथे फ आपला बासमती तां ळ मळतो, एवढे च मला मा हत होते. मी मा दवाळ चा फराळ/ जेवण क न खूप तृ त झाले. सव या खूप बोल या हो या. तेथील बायकांशी बोल यावर अमे रकेतील नवीन नवीन गो ी समज या. या सवजणी मळू न शकागो न सव इं डयन सामान मागवाय या. एक सामान मागवले क श पगचा खच कमी यायचा. अमे रकेत मळणा या पदाथापासून आपले भारतीय पदाथ कसे बनवायचे अ या एक एक गो ी समजत गे या. थो ाच दवसात म मै ण चे पांतर कुटुं बात झाले. आ ही सव सण एक येऊन साजरे क लागलो. मग येकांना मूलं झा यावर तर मुलांना आपली सं कृती, सणवार यांची मा हती हो यासाठ वारंवार एक येऊ लागलो. यावेळ म नयापोलीसम ये भारतीय लोकांची सं या खूपच कमी होती, यात महारा ीयन तर बोटावर मोज याएवढे च होते. भारतातून नातेवाईकांचे येणे जाणे खूपच कमी असे. दवाळ जवळ आली क आमचे लॅन सु हायचे. येक कुटुं ब दवाळ चा एक एक दवस वाटू न घेत असू. पाडवा, भाऊबीज, ल मी पूजन सव दवस खूपच धुमध ा यात साजरे करत होतो. दवाळ जर वीकडेला आली तर मुलां या शाळा आ ण नौकरी मुळे एक येणे कठ ण होत असे. मग आ ही या आठव ात दवाळ येत असे या आठव ा या शेवट श नवार - र ववारी दवाळ साजरी करत असू. आम या मुलांम ये आ ण म मै णी समवेत आपापसात भाऊबीज क लागलो. आ ही समस या सजावट या सामानाने घरांची सजावट क लागलो. रंगीत इले क या माळा आ ण व वध रंगा या आ ण आकारा या मेणब यांनी घर झगमगत असे. मुलेही दवाळ संदभात आटवक करत असत. आकाश-कंद ल,पण या वगैर.े या सवासोबत फराळाची मेजवानी तर होतीच; लाडू , करंजी, चवडा, चक या, शंकरपाळे , बालुशाही, शेव, इ याद . एकंदर दवाळ चे वातावरण छानच तयार होत असे. दवाळ चे पदाथ करणे हणजे मा चांगलीच कसरत होती. पोहे, रवा, चकलीची भाजणी, अनारसे पीठ, इ याद पदाथ सहजासहजी मळत नसत. मग काही काही नवीन क पना सुचत गे या. सी रअलचा चवडा, कणके या चक या, रकोटा चीजचे पेढे, कारनेशन ध पावडर चे गुलाबजाम, इ याद . मला फारसे फराळाचे पदाथ बनवता येत न हते. एका मै ीणीने मला नारळपाकाचे र ाचे

लाडू शकवले. बारीक रवा मळत नस याने आ ही अमे रकन कानातील म ऑफ हीट वापरत असू. ओला नारळ घातला तरच या लाडवांना चव येत असे. नारळ मळत होता पण नारळ खोवणे हे फारच कठ ण, क ाचे आ ण वेळ खाऊ काम होते. हळू हळू मला लाडू करावयास आवडू लागले आ ण चांगले जमत पण असत. मा या नव याने हणजे सुरेशनी नारळ खोव याचा एक यु नक माग शोधून काढला. यांनी नारळा या खोवणीचे पाते इले क लला लावले व ते इले क लने मला नारळ खोवून दे त असत. एकदाच भरपूर नारळ खोवून आ ही झ क न ठे वत होतो. माझे लाडू कर याचे काम सुरेशनी एकदम सोपे क न टाकले. दवाळ या फराळात चकली ही हवीच. चकली सवाचा आवडता खमंग पदाथ. येथे तयार भाजणी मळत नसे आ ण कर यास याचे सा ह यपण मळत नसे. मी नर नरा या कारे चक या कर याचे बरेच योग केले. ब याच य नानंतर चकलीची छान रे सपी तयार झाली. मी या लेखा या शेवट आप यासाठ दे त आहे. खा या या पदाथाबरोबर मुलांना या सणाचे मह व कळावे हणून या संदभात लहान मुलां या छो ा या ना टका, नाच, गाणी आ ही वतः लहीत असू. यावेळेस त णांसाठ सु ा बरेचजण नाटक लहीत होते. थोड यात दवाळ आली क फराळाचे पदाथ बनवणे आ ण नाटक, नाच-गाणी यांची तालीम यात सवजण गुंग होऊन जात. याकाळ केट रग हा कार न हता. यामुळे म हला सवकाही घरीच करत. खूप दमवणूक होत असे पण वेगळ च मजा यायची आ ण समाधानही होत असे. हळू हळू म नयापोलीसमधे मराठ लोकांची सं या वाढत गेली आ ण घरगुती दवाळ चे पांतर सावज नक काय मात झाले. मराठ मंडळ ापन झाले आ ण मो ा माणावर मराठ सणवार होऊ लागले. तो पयत ह मं दरही झाले होते. ह मं दराला बेसमे ट, कचन, वरती हॉल आ ण टे ज याची सोय अस याने मराठ मंडळाचे सव काय म तथे होऊ लागले. मराठ लोकांची सं या वाढली पण दवाळ फराळ आ ण जेवणातील पदाथ करणा यांची सं या मा बरीच वष मया दतच होती. ठरा वक म हलाच पदाथ बनवीत असत. मनीआपोलीसमधे १९८०-२००० सालापयत केटर ग हा कार फारसा उपल न हता. हा लेख ल हताना मी चाळ स वष मागे गेले आ ण मागे वळू न पहाता या काळातील अमे रकेतील मराठ मंडळ ची वाटचाल आ ण स याची अमे रकेतील मराठ मंडळ ची चालू असलेली वाटचाल यातील तफावत न तच जाणवते. हा बदल पा न खूप आनंद होतो. आता म नयापोलीसचे मराठ मंडळ मोठे झाले आहे. नवीन त ण मंडळ खूप कलावंत आ ण शार आहेत. नवनवीन क पना वाप न यांनी काय मांचा दजा उं चावला आहे, ही फार अ भमानाची गो आहे. आता आ हाला स नयर सट झन या रांगेत बसून दवाळ चे काय म पहावयास खूपच मजा येत.े

खमंग चकलीची भाजणी: सा ह य आ ण कृती ~ अलका दबडे सा ह य: तां ळ पीठ - १ कप बेसन पीठ - १/२ कप मैदा ( All purpose flour) - १/४ कप मारजे रन ( Margarine ) - १/२ टक तखट, मीठ, हळद, ओवा, धने- जरेपूड, तीळ आप या चवी माणे घालावे कोमट पाणी पीठ मळावयास वापरावे.

कृती: थम सव पीठे एक क न माय ोवे ह म ये भाजून घेण.े भाज याचा म खालील माणे ठे वावा. थम २ मनीटे भाजावे, काढू न चांगले म स करावे नंतर १-१ म नट परत माय ोवे ह मधे ठे वावेपीठ भाजत आले क हलके होते आ ण रंगही बदलतो. माय ो ह चे तपमान वेगवेगळे असते. साधारण हे माण १००० ते ११०० वॅट माय ोवे ह चे आहे. पीठ गार झा यावर यात सव मसाले आ ण माजरीन वतळवून घालून कोरडे म स करावे आ ण कोमट पा यात पीठ मळावे. भाकरी या पठासारखी कनसी टनसी असावी. पठाचा गोळा चकली पा ात घालून चक या पाडा ात आ ण तेलात तळा ात. तळताना तेल खूप गरम नसावे, थम तेल चांगले गरम क न थोडा गॅस म यम आचेवर ठे ऊन चक या तळा ात. या माणात साधारण २०-२२ चक या होतात.

योत से योत जगाते चलो… ऋजुता पाथरे दरवष माणे यंदाही दवाळ वर लेख लहा असे आवाहन हतगूज ने केले ते हा मा या मनात वचारांचे मोहळ उठले. ामु याने आठवण झाली ती वीस वषापूव या दवाळ ची! हवा यात सा या जगात कुठले ना कुठले सण साजरे होतात आ ण यात द ांना फार मह व असते. हवा यात या थंडगार काजळले या रा ी सुस हो यासाठ द ांची क पना नघाली असावी. मनातला काळोख धुऊन नघावा आ ण सार्या आसमंतात आनंदाचा व चैत याचा झरा वहावा असा तर हेतू नसावा? आप या भारतात या दवाळ चं वातावरण असंच असतं. पण या, फटाके, फराळ, भाऊबीज सारेच खुशीचे दवस! बे ब ते अमे रकेत नमाण करायची माझी हौस! पण या वष मा चं ाला हण लागावं तसं झालं! पतीरा यांना ५० या आत आलेला हाटअटॅ क आ ण मग सहा वष पाळलेले खा या प याचे बंधन, आयु य काहीसं बदललं. तरीही संथ चालले या दन माम ये यावेळ एकदम मोठा खळखळाट आला. पती दे वांची मोठ बायपास सजरी झाली. मो ा यंतरातून सावरलो पण मग दर म ह याला ा ट लॉक होऊन इमज सी ऍड मशन या वा या सु झा या. काळजीने मन आ ण शरीर थकू लागलं. अपंग मुलगी आ ण आजारी नवरा याची काळजी घे यात दवस दमवून टाकू लागला. आपोआपच चैत याचा झरा आटू लागला. आजपयत शरीरा या अनेक ाध वर मी इ ाश ारे वजय मळवत आले. कुणाचा वाढ दवस, कुणाचे डोहाळजेवण, कुणाचे केळवण, कुणा या ल नाची पंच वशी, असे अनेक संग आयो जत कर यात माझा पुढाकार असे. “लढगे या मरगे, मगर हसना नही छोडगे” अशा जीवन कराराने आ ही जगत होतो. पण मा या त येतीने दगा दला. डॉ टरी उपचार लागू पडेनात. आला दवस रेट याप लकडे काही होईना. कायम उ साही व चरता य लाभले या मा या मनाने कुठे तरी मरगळू न मान टाकायला सु वात केली. दवाळ चे दवस जवळ आले. मै ण ची गडबड सु झाली. काय म ठ लागले. आपण काही क शकत नाही अशी पराभूतपणाची भावना मनाला जाळू न टाकू लागली. दवाळ चा उ साह मावळला. याचवेळ मला एका कॉ फर सला जा याची संधी मळाली. जावे क नाही अशा मी सं मात पडले. मा या अपंग मुली या ज मानंतर ध का, राग, अ व ास, ःख या सार्या भावनांतून जाऊन हे पचवून आ ही रावलो होतो. मी एका न ा ेरणेने जागृत झाले होते. अपंग लोकांकडे पाह याचा माझा कोन पूण बदलला होता. त या आयु याला कती मह व आहे व ती समाजाचा एक घटक आहे याची जाणीव मला झाली होती. तला वाढवताना आले या अनेक अडचण चा अनुभव घेत यावर सव कार या काय ांम ये बदल होणे ज रीचं आहे हे मला कळलं आ ण मग अनेक रातील अपंग लोकांना स मानाची वागणूक मळावी हणून मी झटू लागले. मनेसोटा टे ट ग हनमट म ये वेगवेग या ऍड हायझरी कौ सल म ये मी काम क लागले. शै णक े ातही पालक त नधी हणून मला आमं त के यावर मी मोबद याची काहीही अपे ा न बाळगता ब याच क मट म ये जाऊ लागले. मा या अनुभवांव न स ले दे ऊ लागले. याच ना याने मला या कॉ फर सचे आमं ण आले होते. मी थकले होते तरी जा याचे ठरवले. या मट गम ये मा या ममेट या गो ी मी ऐक या. अनेक नवीन लोकां या ओळखी झा या. युली ही मा यासारखेच शरीरा या अनेक ाधी असणारी बाई होती. तला ही अगद अपंग मुलगा होता. ती याला घरी सांभाळत होती. तरीही तने एक नॉन ॉ फट सं ा उघडली होती. अपंग मुलांना शाळा पूण कर यासाठ मदत करणे, इमज सी म ये काय करायचे हे शकवणे, इ याद काम ही सं ा करते. मी वचार करत होते कसं हे सव ही क शकते? कॅरोल, सुंदर, रेखीव मुलगी! तचे मेहंद लाव या सारखे दसणारे केस त या कपाळावर लडीवाळपणे झुलत ते हा ती मानेला झटका दे ई! बोलताना कळलं क तला दोन जुळे मुलगे झाले. ज मजात दो हीही आंधळे . दोन चार म ह यातच नवरा हात झटकून मोकळा होऊन नघून गेला. मारथा सतत खळखळत असणारी आ ण वा या वा याला हसणारी म यमवयीन ी. त या नव याचा जॉब पाच-सहा म हने गेलेला. नुकतच तला कळलं क तला े ट कॅ सर आहे. तलाही एक अपंग मुलगी आहे. कती कती अशा दय ावक कहा या! या सग या हसतमुख ज ने जगणा या या, सा याजणी जगाला सुधारणे हे आपलं कत आहे असं मानणा या! कतीही कठ ण संग आले तरी यात वनोद शोधणार्या आ ण वतःवरच खळखळू न हसवणा या! या सा या जणी मला आप या पण यांची आठवण क न दे ऊ लाग या. वतः जळू न सर्यांना काश दे णा या! मंद तेवणा या पण या! या मण मण या पण यांनी मा या मनात या काळोखाला का शत केलं. यां या जीवन कथा ऐकून मला दवाळ चा खरा अथ कळला. या वष मा या घरात दवाळ चा फराळ झाला नाही, पाट झाली नाही, पण दवाळ ची अनुभूती तरी झाली.

आपण पणती सारखं तेवावं आ ण ःखी मनाचे कोपरे उजाळावेत. आप यापे ाही खडतर प र तीतून जाणारे अनेक लोक आप या जवळपास असतात पण आपण आप या ःखात गुरफटू न जातो, उदास होतो, आप याच खर्या मनाला कुरवाळत राहतो. मग आपली दवाळ अंधारात बुडून जाते. यापे ा आपण स या या ःखावर फुंकर मारली तर यां या बरोबर आपलंही मन हलकं होतं, उ साह परत येतो. या वष या या अनुभवामुळे यावष मी आनंदात आहे. त येती या त ारी वाढ या आहेत. वयोमाना माणे सा याच गो ी कठ ण होत चाल या आहेत. खणी वाढली आहेत, कामाचा उरक कमी झाला आहे पण तरीही मा या मनाचं पाख व ं दपणे उडत आहे. जीवनाचा आनंद घेते आहे. मी प र तीने खचून गेलेली नाही उलट बायकांचा एक ुप चालू कर याची क पना मनात घोळत आहे. मा या मनातला अंधार र करणा या मा या मै णी पण या होऊन मा या आयु यात आ या आ ण मला मौ यवान धडा शकवून गे या. यांना माझे णाम! तु हा सवाना शुभ द पावली! योत से योत जगाते चलो…!

अँडची प हली दवाळ वासंती मुदक णा ल नांनंतर आ ही प ह यांदाच भारतात चाललो होतो. मा या नव याची, हणजे अँडची, ही भारताला प हली भेट होती हणून मला जरा काळजी वाटत होती. वारीला अमे रकेत या सुखसो ची सवय होती हणून मा या गरीब दे शात ाचे कसे हायचे ा वचारात मी होते. पण अँडची तयारी अगद जोरात चालू होती. मी नुसती हणावे क ही व तू भेट हणून घेऊन जाऊया का, क हा लगेच गाडीत बसून खरेद करायला जायला तयार! मी याला हटले, “तू थमच भारतात जात आहेस आ ण ते सु ा दोन आठवडे. मग ा दोन आठव ात तुला द लीआ ा पाहायचे आहे का मा या नातेवाईकांना आ ण म मै ण ना भेटायचे आहे?” याने त काळ उ र दले, “अथात मला तु या नातेवाईकांना भेटायचे आहे! ताज महाल काय परत पाहता येईल”. “न क ?” मी खा ी क न यायला वचारले. तो परत हो हणाला. मग मी ख ाळपणे हणाले, “बघ बाबा, आमचे बरेचसे नातेवाईक खेडेगावात राहतात. आमची खेडी हणजे काही ‘इं लश हलेज’ नसतात. नळाला पाणी येईल याची खा ी सोड, पा याचा नळ असेल क नाही ाचीच खा ी दे ता येत नाही!” यावर तो हणाला, “लहानपणी उ हा या या सु त आमचे कुटुं ब सॅन डएगो न नेहमी मे सकोत जायचे. आमची कॅ बन रोज रटो बीच ा खेडेवजा ठकाणी होते. मला गरम पा या शवाय राहायची सवय आहे!” तर सगळ तयारी झाली. एका बॅगेत बदाम- प या बरोबर सीज कॅ ीजचे डबे भरले गेले. काही लोकांसाठ कपडे घेतले गेले. वास सुखाचा झाला आ ण पहाटे एक वाजता आ ही मुंबईत पोचलो. वमानतळाबाहेर पाऊल टाकताच गरम हवे या लाटे ने आमचे वागत केले. टॅ सीने मुंबई ते पुणे हा वास सु झाला. अँड टॅ सीचालका शेजारी बसला आ ण फोटोवर फोटो काढू लागला. रा ी मुंबई तशी शांत असते, रहदारी फारशी नसते हणून टॅ सीवाला गाडी जोरात चालवत होता. आ ण या बरोबरच अँड या ां या मा याला मोड या तोड या इं जीत आ ण हद त उ रे दे त होता. तो होता खरे मराठ च पण अँडशी हद त बोलत होता. मी असे पा हले आहे क मराठ माणसे परदे शी लोकांबरोबर का कुणास ठाऊक हद त बोलतात! पहाटे पहाटे पपरीला माहेरी पोचलो. एव ा लांब या वासानंतर मी थकले होते पण अँडने आधी आपला मोचा बागेकडे वळवला. मग झोप कुठली? एका दवसानंतर जेटलॅग कमी झाला आ ण आमचे ब तान जरा बसले. कुठे जायचे, कधी जायचे हे ठ लागले. दवाळ सु झाली आ ण अँड या ांचा मारा सु झाला. सु वात झाली “ दवाळ हणजे काय?” ा ाने. हे सोपे होते. मी लगेच उ र दले, “ दवाळ हणजे द ांचा उ सव.” अजून काही ीकरण येते आहे का हे बघत अँड थांबून रा हला. म या कुठ या तरी कोप यात ठे वलेली मा हती क ाने आठवत मी “ दवाळ हणजे अंधारावर तेजाने, चांग याने वाईटावर, आ ण ानाने अ ानावर केलेली मात” असे ठोकून दले. अँड मा याकडे पाहत रा हला. “बरं. पण मी ऐकले आहे क दवाळ पाच दवसांची असते. ा पाच दवसांचे मह व काय?” याने परत ांची सरब ी सु केली. मी हणाले, “अं ल मीपूजा, पाडवा, भाऊबीज…” आणखी दोन दवस मला आठवेनात. आता अँडला समजून चुकले होते क हला जा त काही वचार यात अथ नाही. तेव ात पेपरवा याने टाइ स ऑफ इं डया आणून दला. मी नः ास सोडला कारण आता अँडचे ल वृ प ाकडे वळले. तासाभराने याने मला हाक मारली आ ण दवाळ चा प हला दवस हणजे धन योदशी आ ण ा दवसाचे मह व काय आ ण ा दवशी लोक काय करतात ाची इ यंभूत मा हती दली. दली हणजे काय तर वृ प ातील मा हती वाचून दाखवली आ ण हणाला, “आता माझा म गॅ स इथे असता तर याने मला येक गो ीचे आ ण येक च हाचे मह व काय हे मला नीट समजावले असते”. “कोण हा गॅ स?” मी जरा घु यातच वचारले. अँड हणाला “अगं, गॅ स हणजे मु गॅ पन नॅटेसन. तो माझा सहकारी आहे. तो आहे ह पण याला न धमातली कुठलीही गो वचारली तर तो तचे अगद खोलवर व ेषण क न सांगतो. पंधरा वष संडे कूलला आ ण वीस वष चचला जाऊन मी जे शकलो नाही ते गॅ सने मला तासाभरात शकवले!” मी मनोमनी ठरवले क ा मु ग पन नटे शन पासून जरा रच राहायचे. सं याकाळ पु यात ल मीरोडवर ग मतज मत पाहायला आ ण खरेद करायला गेलो. गद तून अँडला उं च अस यामुळे वाट काढता येत होती पण र ता पार कर याची ह मत होत न हती. माझा हात घ ध न तो मा या मागोमाग र ता ओलांडायचा. ओलांडायचा हण यापे ा ओढला जायचा! आ ही कसेबसे गाडगीळ सराफां या कानात शरलो. आईची आ ण गाडगीळांची चांगली ओळख होती. मी मला हवे असलेले दा गने पसंत केले आ ण घासाघीस करायला आईला मोकळे सोडले. अँड अथातच सग यांचे फोटो काढ यात म न होता. याला भारतात या ‘बाग नग’चे कोण कौतुक! खरेद झा यावर आ ही मा या मै णी या घरी गेलो. त या घरातील सग यांना भेटलो, फराळ झाला आ ण मग ग पा मारत बसलो. इतका वेळ तचे सासरे अगद गंभीरपणे बसले होते. यांना पा न मला इं जनी रगला ग णताचे सकाळ -सं याकाळ खाजगी वग घेणारे गोखले मा तर आठवले - पांढरे धोतर आ ण पांढरा सदरा आ ण चेह यावरची माशी

हलेल तर शपथ! आम या वाग याचे आ ण हस या-बोल याचे नरी ण करत ते बसले होते. शेवट यांची उप ती वस न आम या ग पांना ऊत आला. यामुळे घसा खाक न यांनी वचारला ते आधी कुणा या ल ातच आले नाही. मग एकदम शांतता पसरली आ ण मा या ल ात आले क “धम बदलला का?” हा मला संबो धत होता! असा मला कुणीच वचारला न हता हणून मी जरा गडबडले. अँडकडे वळू न हणाले, “ते वचारत आहेत क मी धम बदलला का हणून”. ा अक पत ावर अँड हसू लागला आ ण हणाला, “धम बदल याची गरजच काय? मी वतः ज माने न आहे पण मी वतःला बौ मानतो. आ ण तसे पा हले तर वासंतीपे ा मीच जा त ‘ ह ’ आहे. वतमानप वाचून का होईना मी तला दवाळ चा अथ समजावून सां गतला”. अथात अँडने ‘ ह ’चा उ ार ‘ह डू ’ असा केला आ ण मला हस याची ती उम आली. हसू दाबून मी ऐकू लागले, “वासंतीला मीच दवाळ चे मह व काय हे पेपर वाचून शकवतो आहे! ती भ भाव आ ण उ सवांशी संबं धत असले या था या भानगडीत फारशी पडत नाही, ती फ तकसंगत वचार करते”. पण दवाळ ची एक था मा मला आवडते आ ण ती हणजे अ यंग नान. मी अँडला अ यंग नानाब ल उ साहाने सां गतले पण याने काही यात फारसे वार य दाखवले नाही. आईने उटणे, तेल, आ ण दर वष फ दवाळ त खरेद केला जाणारा मोती साबण तयार ठे वला होता. मी रोज अँडवर दबाव आणत होते पण वारी काही बधत न हती. मोती साबण वापरायला याची काही हरकत न हती पण मा लश? छे ! ते हा कुठे याला तेल, मा लश हे असले काही आवडत नाही ाचा मला सा ा कार झाला. पण हे कसे श य आहे हे आजपयत मला कळलेले नाही.

दवाळ झाली आ ण आ ही चकोडीला मा या मावशीला भेटायला गेलो. मावशीचा बंगला एका वसाहतीत आहे. शेजारी पण सगळे एकमजली बसके बंगले आहेत. सं याकाळ आ ही ग ीत गेलो आ ण आजूबाजूचा प रसर पा लागलो. सूय अ ताला चालला होता आ ण आकाश लाल पवळे दसत होते. अंधारले या या यात अँडची नजर शेजार या ग ीवर गेली आ ण तकडे बोट दाखवत तो हणाला, “काय चालले आहे तथे?” एक मुलगा कोका कोला या बाट या लाल रंगा या ाने भरत होता.एका हाताला रका या बाट या हो या आ ण स या हाताला ‘कोक’चा पप होता! ‘कोक’ने भरले या बाट या एका बाजूला ओळ ने लाव या हो या. बाटलीत तो काबन डायऑ ससाईड कसा घालत होता ते मला आता आठवत नाही. काका हणाले, “ दस इज अ लोकल कोक बॉट लग लांट”आ ण खो खो हसू लागले. अँडचा चेहरा बघ यालायक झाला. भारतात आ यापासून घराबाहेर असताना अँड कोक नाहीतर पे सी पीत होता कारण बाहेरचे पाणी व असेल का नाही याची खा ी न हती. आता कोकवरचा पण याचा व ास उडाला! पाणी कसे का असेना पण भारतीयां या ‘अ तथी दे वो भव’ या भावनेचा यय अँडला णो णी आला. अँडने सु ा सग या पदाथाची चव घेतली आ ण उ साहाने यांचा फडशा पाडला. मावशी या शेजा यां या घरी कांदेपोहे आ ण फराळ खा ला. मामा या घरी जेवायला गेलो आ ण मावशी या हात या गरमगरम भाक या, काकडीची को शबीर,आ ण छो ाछो ा वां यांची भाजी खा ली. मावशी या शेतात हशीचे ताजे ध याला. स या मामी या घरी पोटभर जेवला आ ण मग मामी दही-भात घेऊन आली ते हा पासून याने ल ात ठे वले क शेवट भात परत येणार असतो आ ण यासाठ जागा ठे वली पा हजे! अशा तहने आमची प हली दवाळ साजरी झाली!

मृदगंध- म क खुशबू सुनंदा अमरापूरकर अलीकडेच मी तीन म हने अमे रकेत रा न भारतात परत आले. तसं २००१ सालापासून लेक कडे म नआपोलीसला जातेच आहे. ही माझी परदे शगमनाची आठवी वेळ होती. या या ज मा या न म ाने माझी प हली परदे शवारी झाली तो माझा प हला नातू, ओम्, आता अठरा वषाचा झाला आहे. उ म र या बारावी पास होऊन या या आवड या यु न ह सट त पुढ या श णासाठ नुकताच दाखल झाला. या अठरा वषात तकडे गेले या भारतीयां या जग याब लची अनेक वै श े मा या नरी णात जाणवत रा हली. या वष चा माझा मु काम जरा वशेष होता. कारण मा या नातवाचं ॅजुएशन ही मह वाची घटना अस यामुळे मुलगी आ ण जावई यां या जीवनाचा एक मह वाचा ट पा पार पडला होता. अ या संगी क चत थांबून मागे वळू न बघताना अनेक गो ी ल ात येतात या जग या या ओघात जाणवले याच नसतात. मुलगी ल न होऊन अमे रकेत आली ती व ा थनी होऊन श ण घे यासाठ च जणू. इथे मनेसोटा यु न ह सट त दोघे टु ड ट वाटसम ये रा लागले. कालांतराने गभारपण, बाळं तपण सगळं तथेच छो ा या जागेत पार पडलं. उ प कमी, घरात मदतीला कुणी नाही. अ यासाचा, संसाराचा ताण दोघांनी सहन केला. पाठोपाठ सरं बाळं तपण आलं. पा हलं दोन वषाचं मूल आ ण सरं गरोदरपण या जबाबदा या पेलतांनाच मा या लेक ने पी.एच.डी. पूण केलं. दवस भराभर जात होते. मुलं मोठ झाली. दोघांनी मुलां या सवागीण वकासाकडे डोळसपणे ल दलं. हे एक त न धक उदाहरण हणता येईल. भारतातून तकडे गेले या अनेकांचा थो ाफार फरकाने असाच जीवन वास होतो. यात सुरवातीला अपार क असतात. जीवनाबरोबर अ रशः झगडा क न जकावं लागतं. वतःला स करावं लागतं. आ ण यानंतर एक कारे वा य येऊ लागते. मग या काळात, ही तकडे जाऊन रा हलेली आमची मुलं, समाजासाठ काही क लागतात. तथे रा न तथ या लहरी हवामानाशी, पराकोट या उ नीच तपमानाशी, बफाशी, वा याशी जुळवून घेत आप या मूळ सं कृतीतलं काही बाही तथे जवू बघतात. ४ जुलैला घरावर अमे रकन वज लावतात पण १५ ऑग टला टे ट कॅ पटॉल या पुढे तरंगाही फडकावतात. या वेळेला मला असे बरेच उप म तथे दसले. म नआपोलीसम ये बांध यात आलेलं भ ह मंद र, च मय मशन म ये बसव यात आले या अ वनायका या मूत . ह मं दराम ये भ भावाने साजरे होणारे न य नै म क सण, धा मक उप म, यात सहभागी होणारी, यासाठ य नपूवक वेळ काढणारी आमची उ श त त ण पढ , आ ण आप या मुलांपयत हा सां कृ तक वारसा पोचव याची यांची तळमळ आ ण धडपड हे सगळं च फार सकारा मक आ ण आशादायक होतं. या वष नसगाने दे खील मु ह ताने फुलांची उधळण केलेली होती. मे, जून, जुलै या तीन म ह यात मा माने बहरत गेलेली, इं धनु या या सात रंगांपे ा कतीतरी जा त रंग छटांची फुलं बघताना आ ण बहर अनुभवताना मन थ क आ ण तृ त होऊन गेलं. तीन ते चारच म हने राहणा या या मोसमाचं कौतुक तरी इथली माणसं कती परोपर नी करतात!

मुलां या ॅजुएशन या पा ा दे खील कती व वध ठकाणी आयो जत के या हो या! क येकांनी बाब यू ठे वले होते, नसगर य उ ानात, बो टग करता येईल अशा जागी. माझी लेक सायली आ ण त या काही मै ण नी ‘हम’ नावाचा आम यासार या ये नाग रकांसाठ एक ुप ापन केलेला आहे. या ारे म ह या या ठरा वक सु या दवशी एक जमून सगळे जे नाग रक मजा करतात. वाढ दवस साजरे करतात. आयु यभर पंचा या ख ता खाऊन थकलेले, एकटे पणा या साव या यांना भेडसावत असतात असे सगळे जे नाग रक मो ा हौशीने तयार होऊन येतात आ ण कुणीतरी आप यालाही कौतुकाने बोलावत आहे, ‘आहे, आप यालाही अजून कमत आहे!’ या भावनेने सुखावतात. मनातलं बोलतात. हा य- वनोद कर याइतके मोकळे होतात. हे एक फारच मोलाचं काम या ‘हम’ ुप ारे करत आहेत. अ यथा यांना नाइलाजाने उ र आयु य परदे शात घालवावे लागत आहे यां या थांना कुणी वाली नाही अशी अव ा असते. आणखी एक गो ल ात आली. भारतीय नृ य कला, यांचे वेगवेगळे कार, भरतना म्, क थक, कुचीपुडी इ याद चे शा शु श ण आता तकडे मुलं-मुली घेऊ शकतात. ह तानी शा ीय संगीत शकू शकतात. योगासनांचा तर खूपच सार आ ण चार झालेला आहे.आ ण यावेळ मला योग आला अरंगे म पाह याचा.अ रशः दहा वष नृ यावर मेहनत घेऊन नंतर सादर केले या अरंगे मचा आ व कार बघतांना अंगावर रोमांच उभे रा हले. भारतीय नाटकांचं अमे रकन झबलं टोपडं घातलेलं ते ग डस पही मला ततकंच भावलं. हौशी कलाकारांनी इतर सग या जबाबदा या सांभाळू न केलेलं तथ या आट ुपचं नाटक. यां या जबाबदा या भारतात या पे ा खूप अवघड असतात हे जाणवलेली मी आनंदा य च कत झाले. कारण राहणीमानात बदल झालेला असला तरी यां या मनात भारतीय मातीचा “मृदगंध - अपनी म क खुशबू, सही सलामत है” या जा णवेचा तो आनंद होता. पूव मी गेले ते हा भारतीयांना लागणा या व तू, कराणा, वगैरे मळतं, असे एकच कान होतं तथे. आता बरीच कानं, अगद मोठ डपाटमटल टोअस झाली आहेत आ ण तथे भारतीयांना लागणा या व तू मुबलक माणात उपल आहेत. अगद पूजा सा ह य, केळ या पाना पासून रोज ता या गरमागरम फुल यांपयत! भारतीय कप ांची दे खील दालंनं आता तकडे येऊ लागलेली आहेत. वेलस आ ण ब र दे खील अमे रके या इतर शहरात आधीच पोहचलेले आहेत पण दर आठव ाला भरणा या फामस माकट म ये जे हा भेळ पुरी आ ण वडापाव या टॉल पुढे अमे रकन लोकां या रांगा लागले या ब घत या ते हा माझा मुंबईकर आ मा खरोखर सुखावला. हा सगळा बदल सहजा सहजी झालेला नाही. वषानुवषापासून तथे लांतरीत झालेले भारतीय या सग या गो साठ सात याने अथक प र म करत रा हले, अनेक अडचण ना त ड दे त रा हले. याचे हे य प रणाम आहेत. मा यासार या अधून-मधून अमे रकेला भेट दे णा यांसाठ हे बदल आनंददायक आहेत. वषानुवष तथे राहणा या भारतीयांना माझा तरंगी सलाम!

‘Happiness comes in a Box’ अमरजा बाबतीवाले आप याकडे ावण म हना सु झा यापासूनच सणांची उ सवांची रेलचेल असते. येक म ह याचे मह व वेगळे पण सग या सण-उ सवात दसरा दवाळ चा थाट काही वेगळाच. लहानपणी केलेले दस याचे पाट पूजन, झडू या फुलांचे हारतोरण, वा ात सग यांकडे जाऊन सोने वाटणे मला अजुनही आठवते. दस यानंतर लगेच वेध लागतात ते दन दन दवाळ चे. शाळे त असताना सहा-माही प र ा कधी संपते असे हायचे. घरातली साफ सफाई, आकाश कंद ल बनवणे, फराळाचे पदाथ बनवत असताना मधे मधे लुडबुड करणे, आवडीचे ेस मळे पयत ल मी रोड पालथा घालणे आ ण सु तला एक आवडता काय म- क ला बनवणे आ ण तो दवाळ ची सु संपेपयत जपणे.. सगळे च सं मरणीय!! आप या सणां या अशा असं य आठवणी घेऊन न वनच ल न झालेले आ ही दोघे काही वषापूव या र दे शी आलो. ल नानंतरचे प हले काही सण Skype वर साजरे केले आ ण दवाळ या म हनाभर आधी आई बाबांचे इकडे यायचे ठरले यामुळे दवाळ ची मजा गुणीत झाली.

Fire alarm वाजणार नाही याची काळजी घेत आई बरोबर केलेले फराळाचे पदाथ, प ह यांदा baked करंजी, शंकरपाळे के याचा आ ण छान जम याचा आनंद काही वेगळाच होता. आकाश कंद ल बनव या साठ बाबांबरोबर केले या Micheals या वा या आ ण शेवट कंद ल मनासारखा झा यावर केलेले celebration.. वेग या दे शात दवाळ साजरी कर याचा आम या सग यांचा हा पहीलाच अनुभव खूप वशेष होता. ल नाआधी मी दवाळ या येक दवासाची वेगळ रांगोळ काढायचे. पण इथे तसे श य न हते यामुळे कागदावर रोज वेगळ रांगोळ काढू न जमेल तसा हरांडा सजव याचा सोपा पयाय नवडला. भारतात सहज जमणा या /उपल नेहमीच काहीतरी यु वापरावी लागते आ ण अमे रकेत या जग यातली हीच मला मजा वाटते.

असले या गो ी इथे करायला

इथ या स या वष या दवाळ साठ भारतातून प ह यांदा आलेला बॉ स अजूनही आठवतो. ‘Happiness comes in a box’ हणतात ते श दशः पटले. सग या आवडी या गो नी भरलेला बॉ स जरा जा तच जड होता. फ फराळाचे पदाथच नाही तर लाडका मोती साबण, उटणे, पुढ या वष चे कॅलडर आ ण बरेच काही.. सगळे कसे दाट वाट ने छान बसवलेले. एवढा लांबचा वास क न आले या या सा या गो ी पुढे कतीतरी दवस आ हाला आनंद दे त रा ह या. चतळे बंधू या फराळा या पदाथानी ब याच फराळ पॉटलक पा ाची मजा वाढवली. नंतर या दवाळ पयत आम या घरात एका छो ा सद याचे आगमन झाले. याची प हली दवाळ . उटणे, अ यंग नान, औ ण या सग या गो ी दर वष आई बाबा मा यासाठ करायचे आ ण याच गो ी जे हा मी आम या प लूसाठ के या ते हा एका पढ कडू न स या पढ कडे सं कारांचा हा ठे वा कसा पोहोचतो याचा अनुभव घेतला. आई बाबा झा यावर जबाबदारी तर वाढतेच पण आपले सण उ सव साजरे करायला शकव याचं मोठं काम ही असतं असं मला वाटतं. गे या वष या दवाळ ला आ ही भारतात होतो. दवाळ सार या सणाला भारतात असणे हणजे पवणीच. पण तरी तथे पण आ हाला अमे रकेतली दवाळ खूप आठवली. फराळावर मनसो ताव मारताना आ हाला अमे रकेत शेवट या चकली साठ केलेले भांडण आठवले. पु यातला दवाळ पहाट काय माचा आ वाद घेताना अमे रकेत दवाळ चा "feel" यावा हणून पहाटे लावलेलं शा ीय संगीत आठवलं. कोणाकडे फराळाला जाताना अमे रकेत या दवाळ पॉटलक पा ा आठव या. आज हे सगळे ल हताना जाणवले क अमे रकेतली दवाळ नेहमीच मला खूप काही शकवते. आहे यात समाधानी राहायला आ ण जा तीत जा त मजा करायला शकवते. अमे रकेसार या दे शात जे हा आपण आजुबाजू या प र तीला/हवामानाला अनुस न आप या मनातलं little India इथे उभे क शकतो ते हा एवढे लांब असून पण आप या सण-उ सवा या ा येपयत पोच यासाठ केलेला हा आटापीटा साथक लागतो असं वाटते. दवाळ या खूप खूप शुभे ा आ ण न वन वष सवाना सुखा समाधानाचे जावो ही स द ा!!

Hallo-वाळ रा धका आठ ये अमे रकेत आ यावर सुरवातीला बरीच वष अपाटमट मधेच राहत होतो. यामुळे आजू-बाजूला भरपूर भारतीय होते! टे नेसी, मनेसोटा आ ण इं लंडला तर आमचं सगळं मराठ च म मंडळ. यामुळे दवाळ ला अगद भारतात या एवढ नाही पण खूपच मजा यायची. सु नसली तरी सं याकाळ एकमेकांकडे फराळ, जेवण, ल मी पूजनाचे हळद कुंकू असं सगळं अगद जोरदार चालायचं. मग इथ या सग या गो ी वाप न वेगवेगळे योग करायलाही खूपच मजा यायची. ट लाईट् स चे दवे, ते ठे वायला पांढरी माती (White Clay) वाप न पण या कराय या, या रंगवून चमक ने सजवाय या. टशू पेपर या मधला पु याचा रोल वाप न आकाश कंद ल, लाकडा या फ यांवर रांगो या असं सगळं उ साहात चालू असायचं. फराळही बनवायला खूप मजा यायची. Rice Krispie cereal चा चवडा ( हणजे मग मऊ, चवट हायचा च नाही!), Puff Pastry sheet या करं या, चरोटे ! Riccota Cheese चा शोध लाग यावर तर उधाणच आलं आनंदाला. Riccota Cheese चे पेढे, बफ , कलाकंद, याचा खवा बनवून गुलाबजाम! एक ना दोन! भरपूर योग क न झाले. पुढे वतःचे घर घेत यावर नवीन घर हणून उ साह खूप होता पण सग या मै णी लांब रा ह या. यामुळे मग गेली अनेक वष एका मै णी या घरी सग यांनी जमून पारचे जेवण, चहा-फराळ, फटाके, रा ीचे जेवण असा भरग काय म क न दवाळ साजरी क लागलो. इथे आ यापासून एका गो ीची मा खंत वाटायला लागली. इथे समस साजरा करताना सग यांना सामावून घे याची खूप चांगली प त आहे. कानांम ये, शाळांम ये, ऑ फसेस म ये Wishing Christmas Trees असतात. गरीब मुलां या मनात या भेट व तूंची इ ा या ारे पूण होऊ शकते. दवाळ लाही अशी काही था असती तर खूप बरे वाटले असते. आमची आ ही था सु केली आहे. पण तशीच जर कायमची असती तर? ग रबां या घरातही कती आनंदात दवाळ साजरी झाली असती.असो! दवाळ साजरी करायला अजूनही रांगोळ , दवे, आकाश कं दलाची माझी हौस आ जबात कमी झालेली नाही. पण हळू हळू जशा मुली मो ा झा या, यांना शगे फुटली तसे मला आ ण नव यालाही इतकं गोड़ आ ण तेलकट खायचे जीवावर येऊ लागलं. यामुळे आता फराळाचे पदाथ मा अगद च मोजके आ ण कमी माणात होतात. सरं हणजे मुली इथे वाढ याने यांना Halloween चेच जा त कौतुक. यामुळे घराबाहेर वटवाघुळे, कोळ , भोपळे अशी हॅलोवीन ची सजावट आ ण घरात रांगो या आ ण आकाश कंद ल. माझी मा या मै णी बरोबर दवाळ ची तयारी सु झाली क मुल ची पण हॅलोवीनची गडबड सु . काय फराळ करायचा, जेवायला काय बनवायचं, कुठली साडी नेसायची ा या बरोबरीने मुल चा हॅलोवीन costume कुठला, आम या कु याला कुठला costume आणायचा, trick or treat ला कुठे आ ण कुणाबरोबर जायचे अशी यांची पण जोरदार तयारी सु असते. Treats आणून पश ा भ न ठे वाय या, फराळाबरोबर हॅलोवीन कुक ज, कपके स करायचे अशी सगळ कामं हातात हात घालून चालू असतात. शेवट दवाळ हणजे काय? एक आनंदाचा सण. सग यांना बरोबर घेऊन आनंदानी राहणे मह वाचे. मग ती घरातली भूतं असू दे त कवा अमे रकन भूत.ं अशा रतीनी घरादार या भुतांना घेऊन आम या घरात Halloween आ ण दवाळ आनंदात एक नांदतात - हणून ती “Hallo-वाळ ”. जाता जाता तुम या साठ एक छोट शी झटपट रे सपी दे त आहे.

पफ पे

वाप न फुलाचे चरोटे :

ऑ फसला जाय या आधी पफ पे शीट झर मधून बाहेर काढू न ठे वावी. हणजे घरी येई पयत छान मऊ होते. याचे दोन भाग क न एकात गुलाबी आ ण एकात हरवा रंग घालून नेहेमी सारखे चरोटे करावेत. मी बेक करते (3250 F). हणजे रंग बदलत नाही. बेक के यामुळे आपण तळकट खात नस याचं मनाला समाधान मळतं आ ण ते बेक होता होता इतर कामे करता येतात. मग आप या आवडीनुसार पाकात टाका कवा पठ साखर पेरा, चरोटे तयार!

खा याचे कानोले न मषा चावक दवाळ हटली क आठवतं ते हणजे नवीन कपडे, उट याचा सुवास आ ण दवाळ फराळ. ा फराळाचा राजा हणजे खास प तीने बनवले जाणारे खा याचे कानोले. तसे हे साजूक तुपात बनवले जातात. पण, मुला या "food allergies" मुळे बरेच वष आ ही ा खा सयतला मुकलो. मग एकदा कोणाशी बोलता बोलता वचार आला आपण हे "Vegan" बटर कवा डालडा म ये पण क शकतो.

सा ह य सारणासाठ सुकं खोबरं (Desiccated coconut / coconut powder) - १ कप बारीक केलेली साखर (Powdered sugar) - १/२ कप खसखस - २ चमचे वेलची पूड - १/२ चमचा बारीक रवा - २ चमचे सा ासाठ डालडा / वेगन तूप - २ चमचे कॉन लोअर - ४ चमचे बाहेर या आवरणासाठ - बारीक रवा - १ कप मैदा - २ चमचे बदाम ध / नॉन डेअरी ध आ ण पाणी एक - १/२ कप मीठ - चवी पुरतं (१/४ चमचा).

कृती सारण १. मंद आचेवर खोबरं छान भाजून या. भाजताना खोब याचा रंग बदलणार नाही ाची काळजी या. २. वरील माणे रवा व खसखस छान भाजून या. ३. गार झा यावर खोबरं, रवा, खसखस, साखर, वेलची पूड एक क न या. साटा १. डालडा हाताने फेसून यावा. २. तूप हलके झाले क कॉन लोअर एक क न फेसावे (लो यासारखं होई पयत). ३. ओ या फड या खाली झाकून ठे वा. आवरण १. बारीक र ात मीठ आ ण ध -पाणी खालून घ गोळा मळू न या. २. ओ या फड या खाली ४-६ तास झाकून ठे वा कानोले / करंजी १. र ा या गो याचे छान बारीक तुकडे करा. यात १ चमचा डालडा घालून ते म सर कवा फूड ोसेसर मधून चांगले मळू न या. असे ३ वेळा करा. २. गो याचे ३ भाग करा . येक गो याची मोठ चपाती लाटू न या . ३. एका चपातीवर बोटाने खळगे क न या. यावर फेसलेला साटा लावा. यावर सरी चपाती क न यावर पण खळगे क न साटा लावा. असंच तस या चपाती बरोबर पण करा. ४. घ रोल क न या. ५. रोल घ सर झाला क याचे १ इंचाचे तुकडे करा. लेयर असलेली बाजू वर ठे वून पुरी एवढे लाटा. यात एक-द ड चमचा सारण भ न कडा बंद करा. कात याने जा तीची कड कापून या. ६. कढईत डालडा गरम क न करं या म यम आचेवर तळू न या. तळताना कानो यांचा रंग बदलणार नाही ाची काळजी या.

कणक चे लाडू ीरंग जोशी

सा ह य २ वाट कणीक ३/४ वाट तूप ३/४ वाट पठ साखर २ चमचे पोहे (जाडे कवा बारीक) कसमीस (सजावट क रता)

कृती सव थम पो ांचा चुरा क न यावा. थोडे तूप त ावर टाकून ते ताप यावर यात पो ांचा चुरा खरपूस होईपयत परतून यावा. पोहे बाजूला काढू न अध वाट तूप त ावर तापवावे. तूप ताप यावर यात कणीक मसळू न मंद आचेवर भाजत रहावे . १०-१२ म नटांत कणक चा रंग सोनेरी होतो व खमंग वास येऊ लागतो. या सव काळात कणीक हालवत रहावी जेणेक न ती करपणार नाही. रंग बदलले या कणकेत पठ साखर घालावी व ते म ण एक दोन म नटे परतावे. हे म ण पाते यात काढू न यावे. सु वातीला तुपात भाजलेला पो ांचा चुरा या म णात घालावा. लाडू बांध यास सु वात करावी व गरजेनुसार लाडू वळावेत. बांधले या लाडवांवर कसमीस लावावी.

आकाश गंगा च : अ नशा साखरकर

भरतकाम: सुगंधा कमलापुरी

Oil and Water Anjira

तेल अन् पाणी अं जरा

A cat's 'miao' 'miao' A spirited purr...

Does not turn to 'bow' 'wow' Amidst barking dogs' blasting blare Not really!

मांजरीची मँव मँव क ण नाद वरं न बने ती भूं भूं कु याची कर कर

A buffalo's 'bhiah' 'bhiah' A mighty moan Does not become 'moo' 'moo' Amidst cows' clamorous groan Not truly!

A duck's 'quack' 'quack' A quacking quiver Does not change him to a swan Of romantic affair Not earnestly!

A maid's 'madam' 'madam' A noble yell Does not make her a mother queen Of Wales Not honestly!

A simple man's 'yes sir, yes sir' A polite talk Does not make him an Englishman A master in part Not totally!

Water is water Oil is oil They do not mix Stir as you will They remain split Decisively!

You are What you are You can't be (What) you are not meant to be Conclusively!

Man is man Nature is nature Internally Externally Absolutely!

च : अंजली भुरे

हशीची भँह भँह भेदक हंबरणं न बने ते मूं मूं गा चं मुळु मुळु रडणं बदकाची वॅक वॅक व श नाद खास न बने ती कांव कांव काव याचा क लाट तेल क तेल पाणी क पाणी न हाेई यांचे म ण भ यांचे मुलधम माणुस तो माणुस नसग तो नसग मराठ गुणांचे वै श य मराठ बाेलीत मराठ सं कृतीत मी मराठ जीवस व व ाचा भाग एक शु द, प व , मानयु

वृ म सहयोग द पा गोखले - भुजले The Future Belongs To Those Who Believe in the Beauty of their Dreams! आयु य सुखात जा यासाठ व पाहणं हे फार मह वाचं आहे. आम या शदे काकांनी आ हाला लहानपणापासूनच व पाहायला शकवली व ती पूण कशी क शकतो हे दे खील दाखवलं. एका श का या घरी काकांचा ज म झाला. आ ही शदे काकां या व डलां या श ती या अनेक गो ी लहानपणी ऐक या हो या. तसेच यां या मो यासार या ह ता राब ल दे खील! यां याकडचे कला मक गुण शदे काकांकडे आले असावेत. सर जे. जे. कूल ऑफ आटस् म ये शदे काकांनी बी आच ची ड ी घेऊन, को हापूरला दोन जे जे मधील म ांस हत ॅ टस चालू केली व ते को हापूरचे झाले. शदे काका ’वृ म सहयोग’ या क पाचे मु य सभासद. वृ म हणजे पु.लं या बटा ा या चाळ सारखा अनेक हर री म वांनी भरलेला क प! हे सव लोक कसे एक आले, हा एक अनेक लोकांना पडू शकेल. मुळात शा ीय संगीताची/वा याची अ यंत आवड आ ण आप या छं दां या झोकात काहीही करायला तयार असलेले हे लोक! या लोकांनी वतःचा वसाय चालू क न क ाने को हापूर व पुढे अ या महारा ात नाव कमावलं. संपूण महारा ा या काना कोप यात या लोकांनी नग म स उ या करायचे काम केले. हे लोक ९-५ या नोकरीत कवा कामात कधीच नसायचे. यांनी कामाबरोबरच अनेक छं द जोपासून यांचा छान समेळ घातला. या काळात ऑ फस म ये दवसभर हे काम करत असताना मा लनी राजूरकर कवा कुमार गंधवाची कॅसेट सव ऑ फसम ये वाजत असे. माझे बाबा structural designer हणून काम करत आ ण यांची सव अवघड कामं जसे calculations कवा structural drawings ही शा ीय संगीत ऐकतच झाली. शदे काकांनी वया या ५० ा वषाआधीच, नवृ ीनंतर काय क याचा वचार चालू केला. एका मो ा ड गरावर मोठं शेत असावं, या शेतात ड गरा या टोकावर टु मदार घरं असावीत हे तर कोणाचंही व असू शकतं. पण नवृ ीनंतर आपण सव म एक रा व हातारपणी एकमेकाला आधार दे ऊ अशी यांची क पना होती. शेतावर भ व यात गोल घरं बांधायची व आपाप या घरात हे सगळे आनंदाने व एक रा शकतील असा एक वचार चालू झाला. को कसरे हे वैभववाडी या तालु या जवळचे गाव. या गावात या म ांनी जमीन घेतली व यां या या क पाला नाव दले वृ म सहयोग! सु वातीला ६५ एकर आ ण नंतर अ धक जमीन मळू न जवळपास १००/११० एकर झाली. ड गराव न खाली उतरलं क , एका बाजू या ह वर नद , असं हे आमचं शेत होतं. सुरवातीला एक मोठं घर आ ण पुढे मागे मोठ पडवी. सगळे मावतील असा लॅन केला. सु वातीला कॉमन घर बांधून होईपयत, आ ही गगनबाव ा या गे टहाऊसम ये राहत असू. दवसभर शेतावर येऊन नद त डु ंबणे आ ण सव काका/बाबा लोकांनी केलेला तीन दगडां या चुलीवरचा वयंपाक खाणे. कोण याही गैरसोय ब ल त ार करायची नाही याचा धडा आ हाला लहानपणीच शकवला गेला. सवा या घरी पो याला अथवा वैपाकाला बाई असे पण इथे सव काका एक आनंदाने काहीतरी बनवत असत. आ हा मुलांनाही यावेळ मग काहीतरी मदत करायाचा उ साह येई. मी यावेळ ५वी ला होते. मग मुगाची खचडी, vegetable stew (असं वाटतं आ हा मुलांना कुतूहल वाटावं यासाठ काहीतरी नाव) वगैर चुलीवर ठे ऊन, काका/बाबा नद त आ हाला डु ब या मारत पोहायला शकवत. आ म व ासाने पोहायला आ ही या नद त शकलो. असे डु ंबत असताना आ हाला यांनी पा हलेलं नाटक, दशनातली च , वाचलेलं पु तक, नवीन गा याची बैठक असं बरंच काही ऐकायला मळायचं. आयु याचा आनंद कसा यावा हे यावेळ थोडंफार कळू लागलं. आम या सव काकांचं गा याला फार उ ेजन असे. यामुळे न घाबरता सवासमोर गाणी हणणे आ ण यांची शाबासक मळवणे ही एक आवडीची गो झाली. या काळात, आ ही शेतावर अनेक गो ी के या. एकदा घर बांधून झा यावर, आ ही नेहमी श नवार र ववार शेतावर जाऊ लागलो. वेळ च अ यास संपवायचा आ ण श नवार र ववार शेतावर जायला तयार. आम या शेतावर १००० काजू , १००० नारळ, ५ एकर केळ , १००० कलमी आंबे अशी अनेक झाडं होती. या झाडांना नंबर घालायचं काम आ हा मुलांना दलं होतं. शेतात मजूर लोक असत व यां या बायका आ हाला भाकरी क न दे त. आ ही भाजी करायचो कवा नारळ खोवून दला क दडपे पोहे करायचो. असा वयंपाक आ ही चुलीवर करत असू. यामुळे आ हाला लहानपणी अनेक गो ी आप या आपण करायची आवड व आ म व ास मळाला. चारो याची थोडी झाडं आम या शेतावर होती व यां या चारो या गोळा करायचे एक कचकट काम आ ही मुलांनी एक वष सु त केलं. शेतावर आ हाला आपलं रा य वाटे . शेतातून २ कलोमीटर चालून गेलं क वैभववाडी या गावात पोहचत असू. तथे जाऊन दा याचे लाडू , कडक बुंद चे लाडू ही कोकणची मठाई आ हाला खायला मळे . शेतात भटकंती आ ण नंतर नद वर अंघोळ हा एक काय म असे. वृ म चे दहा पाटनस अस याने, आ ही अनेक मुलं एक असू. यामुळे कशाचीही भीती वाटत नसे. अंधार पडला क शेतावर फारसा उजेड नसायचा. साप, करडू यांची भीती वाटे पण आ ही एकमेकाला सोबत करत असू. लवकर जेवून, अंथ ण घालून ग पा मारत झोपायचे आ ण कोणीही रा ी बाथ मला जायचं नाव काढायचं नाही हा अ ल खत संकेत होता! रा ी बराचवेळ ग पा ट पा चालत. या वृ म ांपैक बाळकाका याला मोटस आ ण शकारीची आवड. यामुळे याने शेतावर घर झा यावर लगेच गोबर गॅस चालू केला. तसेच मोटरने नद तले पाणी आणायची सोयही लगेच झाली. बाळ काकांबरोबर आ ही मुलं एकदा शकारीला गेलो. पण, आम या बडबडीनं काहीच मळालं नाही असं वाटलं! आमचं शेतावरचं घर हे आमचं एक सरं घरच होऊन गेल.ं

आम या शेताचा एक नयम होता क इथे कोण याही बायका (काकू व आई) वयंपाक करत नसत. चूलीवर व नंतर गोबरगॅसवर बायकांनी वयंपाक करावा अशी अपे ा न हती. इथे येऊन यांना २ दवस रोज या कामातून सुटका असे. या फरायला जात, ग पा मारत व फार फार तर भाजी नवडू न ायचं काम करत. शेतावर भा यांचे सूप, मटण वगैरे वयंपाक होत असे. शाकाहारी वयंपाकाचे मु य सदावत काका व मांसाहारी वयंपाकाचे काम शदे काका करत. इतर सव काका थोडी फार हाताखालची कामे करत व अनेक वषयावर ग पा मारत. ही वृ म मंडळ याकाळ ही तशी शौक न होती. एखादा याला हातात घेऊन आ वादाने ग पा मारत हसत खेळत जेवण बनवणे हा यांचा आवडता छं द. पण कोण याही काकांना आज जरा जा त झाली असे कधीच पा हले नाही. आ वाद सग याचा यायचा पण तोल सोडायचा नाही ही एक शकवण ते हा मळालेली. खरंतर मला असं वाटतं, छो ा छो ा गो ीचा आनंद घेतंच ते सव आयु य जगले. आयु यात कधीच कसला ताण न हता. यांना प ह यापासून सग यात यश आलं असे नाही, पण सवाकडे सकारा मक ीकोनातून पाहायचा यांचा वभाव होता. सतत आनंद , उ साही राहायचं, आयु या या छो ा छो ा गो ीम ये त ार करायची नाही, समाधानात राहायचं हे आ ही यां या उदाहरणाव नच शकलो. आमचं बालपण असंच एक अनेक लोकांशी जोडलं गेलं. या शेतात अनेक थोर लोकं येऊन गेली. यातले एक हणजे कुमार गंधव व कुटुं बीय. कुमारजी हे आम या वृ म सहयोगाचे एक मोठे म होते. आ हाला कुमारज चा शेतावर व को हापुरात खूप सहवास मळाला. को हापूर या आसपास कुठे ही यांचं गाणं असेल तर यांची को हापूरला दोन दवस तरी भेट असेच. ते आले क मग हे वृ म कुमारमयी होत. आ ही मुलं लहान असताना काम संपवून बाबा/काका लोक रातोरात पु याला, गो ाला, कुमारजी आले हणून यांची मै फल ऐकायला गे याचे आठवते. कधी कधी तर, आईला बाबा तकडे पोहोच यावर फोन क न सांगत क मी गाणं ऐकायला पु यात पोहोचलो आहे, उ ा येईन. असे हे व ं द लोक होते. अजून एक क सा आठवतो हणजे को यातरी ग फ या राजाला थोडे दवस अ ातवासात रहायला लागले. कसे ते मा हत नाही पण, याला आम या शेताची मा हती मळाली व तो १ म हना आम या शेतात मु कामाला आला. तो अथात आम या घरी रा शकणार न हता पण येताना तो आपला शा मयाना व आपले नोकर सोबत घेऊन आला. तो साधारण २०-२२ डसबर या दर यान तथून सरीकडे गेला. तो गे यावर या लोकांनी याला याचा शा मयाना थोडे दवस शेतावर रा दे असा आ ह केला, जो याने सहज मानला. या वष आमची समस व नंतर नववषाची पाट नेहमी पे ाही जोरात झाली. रा ी आ हाला या राजा या शा मया यात झोपायला मळाले. या या सव शा मया यात उं ची मखमली गा लचे होते, मोठे झुंबर होते आ ण येक शा मयानात एक एक टॉयलेट होते ते ही युरो पअन W.C. आ हालाही कोणीतरी राजा अस यासारखे वाटले. आम या या शेतावर अनेक लेखक, कवी, च कार येऊन गेले व आ हाला अनेक थोर लोकांचा सहवास मळाला. हे सव लोक मा कधीही मोठे लोकं हणून नाही वागले. अमोल पालेकर सु ा अनेकवेळा आम याबरोबर सहभोजना साठ हजर असे. याला लहानापासून मोठे सगळे अमोल हणत असत. या या बनगरवाडी या च पटात आमचे शेत व वृ म आहेत. आमचे बालपण अशा सव छं दात, व ं दात गेल.े आम या आयु यात कलेला, वाचनाला, क वतेला फार मह व होते. सव लोक आम या मनावर आयु यासाठ हे सव कती मह वाचे आहे हे बबवत असत. आम या शाळे त या कतृ वाचा फारसा गवगवा होत नसे. मा जर गा यात/व ृ वात ब ीस मळाले तर याचा होई. या सव काकांनी आ हाला नेहमीच आ म व ास दला होता व कधीच मुली हणून वेगळ वागणूक दली नाही. मा मुलगी हणून डो यावरही नाही चढवले. यामुळे शेतावर व इतर ठकाणी आ हाला आपण कमी आहोत कवा आप याला मुलगी हणून हे केलं पा हजे असं कधीच वाटलं नाही! मुलीचा ज म आहे, तू असं वागायला पा हजे असं आ ही कधीच आई - बाबा कवा या काकांकडू न ऐकलं नाही. हे शेत हे एक कारे आमचं एक वेगळं व होतं. को हापूरसार या छो ा गावात रा नही आ ही एका वेग या जगाचा अनुभव घेतला. अनेक वष आ ही हे शेत व वध योगासाठ वापरले. थो ा भागात अके शआ हणजेच सुबाभूळ याची लाकडासाठ झाडे लावली. ती कोकणात पटापट वाढतात व याचे लाकूड जंगल उद् व त न करता मळवता येते असा काहीतरी याकाळ शोध होता. यामुळे थो ा एकरात ही झाडे लावली गेली. तसेच मरे, तमालप ी अशी मसा याची झाडे लावली गेली. या सवामुळे व वध झाडां वषयी कुतूहल व आवड नमाण झाली. तसेच ाणी, प यांचे कुतूहल नमाण झाले. भारतीय हॉन बलचे आम या शेतात अनेक वष घरटे होते. थो ा वषानी या सव आनंदाचा शेवट झाला तो मा शेता या म यातुन कोकण रे वे जाणार असे कळ यानंतर! या दर यान शदे काका अचानक दय वकाराने गेले व इतरही लोक वसायाने व त येतीने बाजूला झाले. हे सव म अजूनही एक होते पण यांना वृ म सहयोगात बांधून ठे वणारा, व दाखवणारा म नघून गेला व थोडाफार सवा या शेताब ल या उ साहाला बांध लागला. १९९९ साली आमचं शेत वकायला काढलं व लवकरच ते वकलं गेलं . मी इथे ये यापूव ९७ साली आ ही थो ा मुलांनी शेतावर एक च कर मारायचं ठरवलं. तोपयत शेता या म यातून कोकण रे वे जात होती पण, आ ही नेहमी माणे शेतावर आलो व २-३ दवस परत दडपे पोहे, वां याची भाजी बनवून व हादा या बायकोने केलेली भाकर खाऊन जु या आठवणीत घालवले. रा ी या झुळझुळणा या वा यात पडवीवर ग पा मारत गा ा घालून झोप काढली व नकळत शेताचा शेवटचा नरोप घेतला.

दवाळ श दकोडे

आडवे १. दवाळ या शुभे ा ४. साडेतीन मु तापैक एक ६. फराळातील ा पदाथाचे अ धक म ह यात वाण दे तात ९. दरारा, जरब १२. डझन १३. ताकत १५. दवाळ ला घरोघरी करतात १७. कोळ याची ... १८. एकावर एक, धुळ चा .. १९. पुजेकरता नेस याचे पु षांचे व २२. शयत २४. दवाळ त सजावट साठ हा लावतात,काहीजण हा घरी वतः तयार करतात २७. मो ा या व २९. गायीला असेही संबोधतात ३१. सामान ३२. मागदशन, मत ३३. डावी बाजू, व ला शेजारी रखुमाई ३६. फराळातील होडीसारखा दसणारा एक गोड पदाथ ३९. जपणे/जपून ठे वणे ४०. फळांचे पेय

४२. भुईच ासारखा दसणारा फराळातील एक तखट पदाथ ४४. एक धा य जे आळशी ा नावानेही ओळखले जाते ४५. य न ४६. दवाळ त अ यंग नानाआधी लावायची सुगंधी पूड ४८. सोनं ४९. नराश ५२. एक तंतुवा ५३. फराळातील एक पो ाचा पदाथ ५५. प त ५६. सं ांतीला ाचे लाडू करतात ५७. सं ातीत लहान मुलांना बोरांची अंघोळ घालतात ६१. का तक शु तपदा, हाही साडेतीन मु तापैक एक असतो ६२. ध वंतरी पूजनाचा दवस ६३. शरद पौ णमा

उभे २. दवाळ चे सरे नाव ३. गोव स ादशी असेही हणतात, धन योदशी या आधीचा दवस ४. अयो येचा राजा ५. कृ ण सखी ७. ीफळ ८. चार वेदांपैक एक १०. दोषांपैक एक ११. भ ड याची सुरवात ा गा याने होते १४. फळांचा… / मगज १६. दात घासायला पूव वापरत १९. ाचे फुलात पांतर होते २०. सूय उगवला क सव पसरतो तो , मुलाचे नाव २१. करा या या कानात जाताना बरोबर ठे वली तर वेळ वाचतो २३. खूप तखट पदाथ कवा तखट त या २५. केस वचरायचे साधन २६. सणावारी दारासमोर काढतात २८. दवाळ त लहान मुले बांधतात ३०. तापट वृ ी

३२. पथ, वाट, र ता ३४. वाघाची मावशी ३५. गाणे ३७. मनमोहक ३८. पाणी हेच … , आयु य ४०. हरे, पाचू इ याद ४१. दवाळ त बहीणभावांसाठ खास दवस ४२. .. - फुटाणे, ावण शु वारचा साद ४३. स यनारायण कथेतील भाया ४५. वजय ४७. १००० कलो ॅम ा अथाचा इं जी श द आपण मराठ त राजरोस वापरतो ४९. मृग ५०. वडील, पता ५१. दवाळ त अ न अमाव येला करायचे पूजन ५४. थनेयु आहारातील आव यक घटक, यांचे वरण करतात ५७. कोकण ांचा नवरा ीतील कुलाचार ५८. ाचा शरा, लाडू करतात ५९. आं याची एक जात, ज याला ही असतेच ६०. हे फळ नागपूरचं हणून स आहे

हळद कुंकू: मनेसोटातील शरदा या छटा छाया च : सायली अमरापूरकर-जहा गरदार