Hitguj september 2015

!हतगुज मराठी असो6सएशन ऑफ <मनेसोटा

सp)बर २०१५

संपादकीय मनातली भाषा

माझ्या सुदैवाने लहानपणापासून मला खूप मराठी िशकायला िमळाले, वाचायला िमळाले आिण ऐकायलाही िमळाले. शाळे त असताना तर एक आख्खे वाक्य इं िग्लशमध्ये बोलायचे म्हणजेसुद्धा खरोखर िशक्षा वाटायची. शाळा संपल्यानंतर मात्र सगळे च कुठे तरी बदलत गेले. स्वत:चे डोके कलेपेक्षा िवज्ञानाच्या अंगाने जास्त चालते हे माझे मलाच जाणवले. शब्दांपेक्षा आकड्यावरचं प्रेम जास्त वाढत गेले आिण कल्पनांपेक्षा िवचार जास्त जवळचा वाटला. खरे सांगायचे तरी साधारण एका वषार्पूवीर्पयर्ंत मला ही गोष्ट कधी जाणवली नाही आिण खटकली तर अिजबातच नाही. पण माझा मुलगा एका वषार्पूवीर् जेंव्हा बोलायला लागला तेंव्हा त्याच्याशी नेहम े ीच मराठीत बोलायचा खास प्रयत्न प्रयत्न करावा लागला त्यामुळे ह्या गोष्टीचा एक सल लागून रािहला. वाईट वाटले की कुसुमाग्रज आज मला धडाधड म्हणता येत नाहीत. शांता शेळक्यांचे शब्द आपसूक यथाथर् क्षणी मनात उमटत नाहीत. पु ल वाचताना जुन्या जवळच्या पण ओळख दुरावलेल्या कोणाला भेटल्यासारखे वाटते. पूवीर् फक्त िवचारांपुरते मयार्िदत होते पण आता अगदी माझ्या कुठल्याही गोष्टीबद्दलच्या भावना व्यक्त करतानासुद्धा इं िग्लशइतक्या सहजतेने मराठी बोलण्यात येत नाही. खरेच माझ्यातले मराठीचे प्रेम कुठे हरवलय का? माझी माझ्याच स्वतःशी असलेली ओळख कुठे तरी तुटलीये का? ह्याबद्दल काहीतरी करण्याच्या िवचारातून माझा आधी मराठी मंडळाला त्रैमािसक सुरु करण्याचा फुकटचा सल्ला आिण मग िहतगुजची जबाबदारी घेणे हे सगळे घडले . िहतगुज वर काम करण्याचे गेले ४ मिहने माझ्या स्वत:साठी अत्यंत समाधान देणारे ठरले आहेत. तुमचे स्वत:चे वैयिक्तक कारण काहीही असो; लेखक, प्रूफ रीडसर्, छायािचत्रकार, िचत्रकार, मंडळाची किमटी आिण सगळ्यात महत्त्वाचे वाचक अशा कुठल्याही नात्याने तुम्ही िहतगुजमधे सहभागी होत असाल तर माझे स्वत:चे मराठीशी पुन्हा जवळीक साधण्याचे हे वैयिक्तक उिद्दष्ट सफल केल्याबद्दल माझे शतश: धन्यवाद!! गणपतीबाप्पा मोरया!!!

- मधुरा साने

नवा श्रीगणेशा

िट्वन िसटीजमधे खास मराठी मंडळ सुरु करण्यामागे, त्यात हाती घेतल्या जाणार्या प्रकल्पांमागे बरीच कारणं आहेत. महाराष्ट्रापासून एवढ्या लांब राहून आपल्या मराठी संस्कृतीचं जतन करणं, मराठी भाषा बोलणं, ऐकणं, आपले सण, उत्सव एकत्र साजरे करणं हे तर झालेच पण त्याहूनही महत्त्वाचं म्हणजे आपल्या समभािषक आिण समिवचारी मंडळींमध्ये एक िजव्हाळा, बंधुभाव िनमार्ण करणं! आपल्या सातासमुद्रापारच्या कुटुंबापासून, नातेवाइकांपासून इतक्या दूर राहूनही इथल्या मराठी समुदायामध्ये नवे िमत्र, नवी नाती िनमार्ण करणं! अश्या आपल्या जवळच्या माणसांची सवार्त जास्त गरज भासते ती म्हणजे काही शािरिरक व्याधीला सामोरं जाताना, नव्या तान्ह्या बाळाचं स्वागत करताना, नवीन स्थाियक होऊन ह्या नव्या जागी आपला जम बसवताना! अश्या प्रसंगांना मराठी मंडळाच्या वतीनी पाठबळ देण्यासाठी सुनंदा काकडे ह्यांनी ऋजुता पाथरे आिण आपल्या मंडळाच्या सिमतीच्या पािठंब्याने एक नवा उपक्रम सुरू करायचे ठरवले आहे. अश्या प्रकारची गरज असलेल्या आपल्या मराठी मंडळाच्या सभासदांकडे मराठी मंडळाचे प्रितिनधी म्हणून कोणी जाऊन फूल ना फुलाची पाकळी म्हणून एखादं शुभेच्छा काडर्, छोटीशी भेट आिण मुख्य म्हणजे थोडा वेळ द्यावा अशी साधारण कल्पना आहे. अथार्त ह्यासाठी सवर् सभासदांच्या सहभागाचीही जरुरी आहे.आपल्या मंडळाच्या सभासदांपैकी कोणाला अश्या प्रकारची गरज कुठल्याही कारणासाठी असल्यास ते किमटीच्या नजरेस आणुन देणं, मदतीसाठी पुढे येणं, अजून काय करता येईल ह्याबद्दल काही नवीन कल्पना असल्यास ते सुचवणं अशा बर्याच पद्धतींनी तुम्हाला सहभागी होता येइल. िहतगुज हे नाव अगदी पिहल्या अंकामध्ये शीषर्क सुचवण्याची स्पधार् घेऊन ठरवण्यात आलं होत. त्या परंपरेला धरून ह्या प्रकल्पासाठी नाव सुचवण्याची स्पधार् आपण आयोिजत केली आहे. पाठबळ, सद् भाव, बांधव अशी नावं आत्तापयर्ंत सुचवण्यात आली आहेत. याखेरीज जर काही चांगलं, योग्य असं नाव सुचत असेल तर ह्या िलं कवर जाऊन जरूर कळवा. मुखप्रष्ट िचत्रकार : कल्याणी भालेराव कुवळे कर

गणपती बाप्पा मोरया अमेिरकेत पािहलं पाऊल टाकलं, नव्याची नवलाई

करत असू. मग आम्हालाही आपल्या गणपतीची आरास

संपल्यावर हळू हळू घराची आठवण येऊ लागली. त्यावेळी

करावीशी वाटत असे. मात्र एका घरात एकच गणपती

स ा ध ा ए क फ ो न क र ण े ह ी स ो प्प ी ग ो ष्ट न व्ह त ी .

आणायचा असतो आिण आमचा गणपती गावी असे त्यामुळे

आमच्यासारख्या िवद्याथीर् दशेतल्या लोकांना तर जवळजवळ

आम्हाला घरी गणपती बसवण्याची मुभा नव्हती. मग आम्ही

अशक्यच होते. भारतातही सवार्ंकडे फोन नसत. पत्र िलहून

आईबाबांच्या मागे भुणभुण लावून नुसतीच आरास करायची

पोचायालाही १०-१५ िदवस लागत. मग मागील मिहन्यात

आिण खेळातला गणपती ठे वायची परवानगी घेतली. छोटे

कोणते सण येऊन गेले ह्याची वणर्नं कागदावरच वाचायला

छोटे देखावे करणे, त्यात िदवे लावणे यात आम्ही रमून जात

िमळत. त्यावेळी आम्ही वरचेवर भारतात जाऊ शकत नसू

असू. त्यावेळी नातेवाईक, िमत्रमंडळी अशा सगळ्यांकडे

आिण कॉम्प्युटर नसल्यामुळे कोणता सण कधी आहे हे

गणपती पाहायला आिण प्रसाद घ्यायला जाण्याची पद्धत

सांगणारं कॅलेंडरदेखील नसे. त्यामुळे गणपती आला कधी

होती. मग संध्याकाळी सावर्जिनक गणपती आिण त्यांचे

आिण गेला कधी हे समजतच नसे.

कायर्क्रम बघण्यात मजा येई. िकतीही गदीर् असली आिण

तसं लहानपणापासूनच गणपतीचं स्थान आपल्या मनात कायमच असतं. का कोण जाणे पण लहान

चेंगराचेंगरी झाली तरीही गणपती िवसजर्नाला दादर चौपाटीवर जाणे हे आम्ही आमचे कतर्व्य समजायचो.

मुलांनासुद्धा गणपतीबाप्पा अगदी जवळचा प्रेमळ िपता

अमेिरकेतल्या पाश्चात्य वातावरणात मी ह्या सार्या

वाटतो. मलाही गणपती म्हटलं, िक नाना प्रकारचे गणपती

मजेला मुकतच रािहले. पंख लावून उडू न भारतात जावे असे

डोळ्यासमोर िदसू लागतात, कुणी सुरख े िपतांबर नेसून

मनात वाटत असे. अचानक एके िदवशी डॉ. सान्यांचा फोन

बसलेला गणपती, कोणी उभा रािहलेला भव्य गणपती, कुणी

आला की

कधी गांधीजींच्या वेषात तर कधी धनगराच्या वेषात, कुणी

आम्ही जे काही थोडे मराठी लोक होते त्या सवार्ंनी त्यांना

मोठा, कुणी छोटा, कुणी पुस्तक वाचणारा असे अनेक

उत्साहाने मदत केली. त्यांच्या घराच्या मागील तलावात

वेषभूशा केलेले असंख्य गणपती िदसत. त्यातही चढाओढ,

िवसजर्न झाले. सगळ्यांनाच एक आगळा आनंद िमळाला.

कुणाचा गणपती सवार्त मोठा यावरून वादावादी होत असे.

जणु भूतकाळाशी तुटलेले नाते पुन्हा जोडले गेल्यासारखे

आम्ही लहान असताना RK चा गणपती सवार्त मोठा समजत.

वाटले.

आजकाल लालबागचा राजा सगळ्यात भव्य मानला जातो. खरे पाहता िब्रिटश राजवटीत स्वातंत्र्याची चळवळ सुरु झाली, तेंव्हा सामािजक क्रांती घडवून आणण्यासाठी लोकमान्य िटळकांनी ही सावर्जिनक गणेशोत्सवाची प्रथा सुरु केली. देशभक्तीच्या संदेशाचे बीज ह्या कायर्क्रमातून पेरले गेले. आज स्वातंत्र्य िमळाले, िब्रिटशांनी भारत सोडला, परंतु सावर्जिनक गणेशोत्सव मात्र आजही महाराष्ट्रात उत्साहाने साजरा के ला जतो. लहानपणी आमच्या शाळे चाही सावर्जिनक गणपती होता. त्याच्या सजावटीसाठी दोन तीन तास बुडवून आम्ही माळा करत असू. अनेक लोकांकडे गणपतीची स्थापना होत असे. गणपतीची आरास करणं िह एक लोकिप्रय गोष्ट! आम्हीही िमत्रमैित्रिणं कडे जाऊन मदत

त्यांच्या घरी गणपतीची स्थापना होणार होती.

पाहता पाहता एक चचर् घेऊन त्याचे रुपांतर देवळात करून िहं दू मंिदराची स्थापना झाली. तोपयर्ंत मराठी

गळ्यामध्ये चेन घालणं, गाडीमध्ये िचकटवून ठे वणं ह्या गोष्टी अमेिरकेत वाढू नही ती करते.

लोकांनीही अिधकृत मराठी असोिसएशन ऑफ िमनेसोटाची (ज्याला आपण आज कौतुकाने MAM म्हणतो) सुरुवात केली होती. मग मराठी मंडळाने ह्या मंिदरात आपला गणेशोत्सव साजरा करायचा पायंडा पाडला. दरवषीर् दोन सभासद गणेशोत्सवासाठी नेमले गेले. िवसजर्नाच्या िदवशी इतर समाजातील लोकही येत असत. या सवार्ंच्या जेवणाची जबाबदारी मराठी मंडळाने आनंदाने स्वीकरली. नक्की िकती लोक येतील याची कल्पना नसल्याने आम्ही िभतीने जरा जास्तच जेवण बनवत असू. एकदा रात्री २ वाजेपयर्ंत जागून २०० तळलेले मोदक बनवल्याचं मला आठवतंय. कधी अंदाज कमी जास्ती होई. परंतु गणपतीच्या भक्तीमुळे कुणालाच ओझे वाटत नसे. सुरुवातीला िवसजर्न सान्यांच्या तलावात होई. हळू हळू वेगवेगळे कायर्कतेर् वेगवेगळ्या तलावात िवसजर्न करत असत. त्यासाठी खास परवानगी घ्यावी लागे. आमच्या मुलांनाही गणपतीला नटू न थटू न जाण्यात मजा वाटू लागली. माझ्या मुलीला अजूनही गणपतीचे खूप वेड आहे.

काही वषार्ंपूवीर् िहं दू मंिदराने मोठी भव्य वास्तू उभारली. गणेशोत्सव आता तेथे साजरा होऊ लागला. दरवषीर् दोन-तीन सभासाद जबाबदारी घेतात. इतरांच्या मदतीने मंडप सजवला जातो, आरास केली जाते. उदबत्तीचा दरवळ, फुलांच्या गुच्छांच्या कुंड्या, रंगीबेरग ं ी साड्या नेसलेल्या िस्त्रया, झब्बा घातलेले, काही फेटे बांधलेले, भारतीय कपड्यातली मुलं यांनी देवळाचा पिरसर भरून जातो. आता गणरायाचं आगमन होतं ते लेझीमच्या तालावर, वाजत गाजत िमरवणुकीबरोबर! मंिदरातले पुजारी शास्त्रोक्त पद्धतीने पूजा करतात. काही लोक आपापले प्रसाद आणून नैवेद्य दखवतत. प्रत्येकजण दशर्नासाठी रांगेत उभा राहतो. नंतर प्रसादाचे जे व ण खालच्या भोजनालयात होते . मधले िदवस स्वयंस्फूतर्पणे १-१ सभासद पुजेची जबाबदारी घेतो. रिववारी िवसजर्न करायचा एक िशरस्ता आहे. त्यािदवशीही पूजाअचार्, जेवण सगळं झालं की िमरवणुकीची वेळ येते. भगवे झेंडे घेऊन काही लोक पुढे जातात. "गणपतीबाप्पा मोरया,

अशा गजरात गणपतीची मूतीर् िवसजर्नाला नेऊ लागतात. गुलाल, लेझीम, नाच, गाणी आिण गणपतीबाप्पाच्या जयघोषात िमरवणुक देवळाला प्रदिक्षणा घालते, हळू हळू थोडे लोक गणपती बाप्पाला पाण्यात बुडवतात. असं म्हणतात की गणपती आपल्या भक्तांची पापं, संकटं, दु:ख सवर्काही आपल्याबरोबर पाण्यात बुडवून टाकतो व त्यांना सुख, शांती देतो. गणपती पाण्यात िवसजर्न होईपयर्ंत सवर् ज ण काठावरून पहात राहतात आिण मग गिहवरलेल्या मानाने घरी परततात. गेल्या ४० वषार्तील गणपती उत्सवाचं हे बदललेलं स्वरूप बिघतलं िक आश्चयर्च वाटतं. एवढी वषर्ं कशी िनघून गेली? पण तरी

- ऋजुता पाथरे

बाप्पाचं मनातलं स्थान मात्र अढळ रािहलंय!!

गणपती स्तोत्र - एक नेम एकदा सहज गप्पा मारत असताना माझ्या एका

मी आमच्या घराजवळच्या गणपती मंिदरात रोज देवाचं दशर्न

मैित्रणीनं मला िवचारलं, "तुझ्या आयुष्यात कोणती एखादी

घ्यायला जात असे आिण रोज गणपतीला ह्या संकटांना

गोष्ट आहे जी तू अगदी िनयमानं करतेस?". प्रश्न खरं तर

सामोरं जायची ताकद देण्याची प्राथर्ना करीत असे. सुदैवानं

सरळ सोप्पा, पण त्याचं उत्तर मी लगेच नाही देऊ शकले.

आता ती संकटं मागे पडू न माझं कुटुंब आता सुिस्थतीत आहे.

थोडा िवचार केल्यावर असं लक्षात आलं की मी रोज सकाळी

पण असा िवचार करायला लागलं िक मनात बरेच

िकतीही घाई गडबड असली तरी न चुकता गणपती स्तोत्र

प्रश्न उमटतात. श्रद्धे िशवाय आमचं कुटुंब त्या प्रसंगातून तरलं

म्हणते. स्तोत्र म्हटलं की त्या िदवशीच्या कुठल्याही प्रसंगाला

असतं का? रोज कंपनीत िशरताना मी जे स्तोत्र पुटपुटत होते

सामोरं जाण्याचं मानिसक बळ िमळतं असा माझा िवश्वास.

त्याचा माझा िदवस चांगला िकंवा वाईट जाण्याशी काही

अथार्त माझं िवचारी मन म्हणतं , "ही आं धळी श्रद्धा तर

संबंध होता का? माझा आत्मिवश्वास, माझी कुवत, कौशल्य,

नाही?" पण त्याच वेळी भावनाशील मनाकडू न त्विरत उत्तर

माझी स्वतंत्र िवचार करण्याची प्रवृत्ती, हे सगळे माझ्याकडे

येतं "श्रद्धाच नसेल तर आयुष्याला अथर् तरी काय?"

असूनही स्तोत्र म्हणण्यावर िवश्वास ठे वणं ही माझी कमजोरी

गेली १४ वषर्ं Indiana मध्ये नोकरी करत असताना,

तर नव्हती ना? ह्या प्रश्नांवर माझ्याकडे तत्वत: काहीच उत्तर

गाडीतून उतरल्यापासून कंपनीच्या मुख्य दरवाज्यातून आत

नाही पण गणपती स्तोत्र म्हणतानाच्या ५ िमिनटात माझं मन

प्रवेश करेपयर्ंत गणपती स्तोत्र म्हणण्याचा माझा पिरपाठ

आपोआपच शांत व्हायचं आिण कुठल्याही प्रसंगाला तोंड

चालू असे. स्तोत्र म्हटल्याने िदवसभरात कंपनीतल्या सवर्

देण्याचा िवश्वास िनमार्ण व्हायचा हे मात्र खरं!!

प्रकारच्या प्रश्नांना तोंड द्यायची ताकद िमळते असे जरी

ही श्रद्धा म्हणजे मग देवाची देणगी आहे की दुबळ्या

वाटलं; तरी ते माझ्यासारख्या तकर्शुद्ध िवचाराच्या व्यक्तीला

मनाची कमजोरी? का सत्य हेच की प्रत्येकाच्या आयुष्यात

समजावून सांगणं, हे माझं मलाच खूप अवघड आहे.

असे काही क्षण येतात की जेंव्हा श्रद्धा ही मनाची कमजोरी

माझ्या लग्नापूवीर् काही िदवस आमचं कुटुंब काही अवघड प्रसंगातून जात होतं. मला आठवतंय की त्या काळात

नाही तर सामथ्यर्, शक्ती बनते?

- सायली खािडलकर

माझा पिहला गणेशोत्सव कालच मी सीएनएनवर एका छान िविडयो पािहला.

बाजीराव रस्यावरून चालतचालत आधी िटळक

लहान मुलाला त्याची आई सांगत आहे की ‘तुला भाऊ

रस्यावर गेलो. ितथे अप्सरा हॉटेलसमोरचा गणपती पािहला.

होणार आहे’ आिण मग त्यावर त्याची गोंडस प्रितिक्रया! हा

गणपतीची 10 फूट उं च मूतीर् पाहून मी बघतच रािहले. मग

िविडयोपाहून मला माझ्या धाकटया बिहणीच्या – मीनाच्या

ि त थ ू न प र त आ ल ो आ ि ण आ म च्य ा घ र ा म ा ग च्य ा

जन्माची आठवण झाली आिण ितच्या जन्माबरोबर माझ्या

गल्लीगल्लीतून आम्ही बरेच गणपती पािहले. मग मंडईत

पु ण्य ातल्या पिहल्याविहल्या गणे श चतु थ ीर्ची आठवण

गेलो आिण ितथला झोपाळ्यावरचा गणपती पािहला.

िनगडीत असल्यामुळे मन त्या काळात गेलं

रस्यावरचा मोठा मंडप, हौशी कायर्कत्यार्ंनी केलेली सजावट,

मी लहान असताना बाबांनी पुण्यात टेल्कोत नोकरी पत्करली आिण आम्ही हुबळी

िदव्यांमुळे

सुंदर िदसणारे रस्ते, गणपतीसमोरचे देखावे –

सोडू न पुण्याला आलो.

काही िस्थर तर काही हलते, लाउडस्पीकरवर वाजणारी

शुक्रवार पेठेत बाजीराव रस्त्यावर ितसर्या मजल्यावर घर

गणपतीची आरती आिण गाणी आिण माणसांची ही गदीर् –

भाडयानं घेतलं. आमची इमारत रस्त्यावरची सगळ्यात मोठी

सगळीच नवलाई होती. पण पाय दुखायला लागले होते

इमारत होती. समोर जादुगार रघुवीरचं घर होतं. खाली

आिण मागे पडल्यामुळे मी बाबांचा हात ओढत होते. बाबा

रस्त्याच्या बाजूला दुकान, मागच्या बाजूला मालकाचं पेपरचं

म्हणाले, ‘थकलीस? घरी जाऊया का?” पण मला अजून खूप

गोडाउन, त्याच्यावरचा मजला मालकाचा आिण ितसर्या

गणपती पाहायचे होते. बाबांनी मला खांदयावर बसवलं

मजल्यावर भाडेकरू अशी व्यवस्था होती. रोज सकाळी

आिण आम्ही मग लक्ष्मी रस्त्यावर िफरत िफरत अलका

साडेसातला बाबा टेल्कोच्या बसनं िचं डवडला जायचे आिण

टॉकीजजवळ पोचलो. त्या उं चीवरून मला सगळं छान िदसत

संध्याकाळी िकंवा रात्री घरी यायचे. नवी नोकरी असल्यामुळे

होतं. मी खूप मजेत होते. शेवटी बाबा म्हणाले, “घरी जायचं

त्यांना घराकडे लक्ष दयायला वेळ नव्हता. अगदी नवीन

का आता?”

येणार्या अपत्याकरताही! त्याकाळी दुपटी, कपडे आिण

बाबांच्या कडेवर बसून मी घरी पोचले. मग बाबांनी

पाळण्यािशवाय काही तयारी पण करायला लागायची नाही

खालच्या गोडाउन मधनं सायकल बाहेर काढली. माझी सीट

िशवाय लहान मुलांना त्यांना होणार्या नवीन बहीणभावांबद्दल

सायकलीच्या हॅं डलबारला अडकवली. मला त्यात बसवलं

सांगण्याची पध्दत नसावी. आईबाबांनी मला काही सांिगतलं

आिण आम्ही पवर्तीला आप्पामामींच्या म्हणजे माझ्या

नाही.

अगदीच लहान असल्यामुळे माझी िनरक्षणशक्तीही

आईच्या मामाच्या घरी गेलो. आप्पामामींना तीन मुलं होती –

कमीच असावी कारण आईमधे काही फरक पडतो आहे हे

िवसू, िवजू आिण वंद.ू ते नुकतेच िकलोस्करवाडीहून बदली

काही माझ्या लक्षात आलं नाही. अगदी आई िटळक

झाल्यामुळे पुण्याला आले होते. आप्पा िकलोर्स्कर ब्रदसर्मध्ये

रस्त्याजवळच्या सािहत्य पिरषदेमागच्या एका हॉिस्पटलमध्ये

कामाला होते. त्यांच्याबरोबर आणखी बरेच लोक बदली

दाखल झाली तरी मला याबद्दल काही मािहत नव्हते.

होऊन आले होते. ते सगळे पवर्तीच्या पायथ्यापाशी एकाच

संध्याकाळी बाबा आिण मी एकटेच घरी होतो तेव्हा ते मला

इमारतीत राहात होते. मामींनी सगळ्यांना जेवायला घातलं.

म्हणाले, “चल, आपण आज गणपती पहायला जाऊया”.

मी मुलांबरोबर झोपले आिण बाबा िनघून गेले. सकाळी उठू न

आमच्या घरी गणपती बसायचा नाही आिण हुबळीत

चहा आं घोळ वगैरे झाल्यावर मी इतर मुलांबरोबर खेळण्यात

असताना दुसर्यांच्या घरी पण गणपतीला गेल्याचं मला

मग्न झाले. दुपारी जेवायच्या वेळेला बाबा आले .आम्ही मुलं

आठवत नाही. त्यामुळे गणेशोत्सव म्हणजे काय हेच मला

पंगतीला बसलो. आप्पा पण ऑिफसमधून जेवायला आले.

मािहत नव्हतं. पुढे चौथी–पाचवीत इितहासात लोकमान्य

ते हसत मला म्हणाले, “काय गं तुला भाऊ हवा का बहीण?”

िटळकांनी सावर्जिनक गणेशोत्सव कसा आिण कशाकरता

मी काहीच बोलले नाही. मला काय माहीत? िवसू म्हणाला,

सुरू केला ते कळलं.

“अगं तुला बहीण झाली!” तरी मी िढम्मं!

संध्याकाळी बाबा मला हॉिस्पटलमध्ये घेऊन गेले एका मोठया लांबलचक हॉलमध्ये िभं तीला लागून बर्याच कॉट होत्या. प्रत्येक कॉटच्या पायाशी एक पाळणा होता आिण प्रत्येक पाळण्यात एक बाळ होतं. आम्ही आईच्या कॉटजवळ गेलो. पाळण्यातलं बाळ पाहून माझं मन हरखून गेलं. िकती लहान होतं ते बाळ ! मी फक्त एका बोटानं बाळाला स्पशर् केला. काही िदवसांनी आई मीनाला घेऊन घरी आली. पुढे असं िदसून आलं की ितला गणपती फार आवडतो. सारसबागेत जाऊन गणपतीच्या देवळात ती गेली नाही असं कधीच झालं नाही. आमच्या घरी गणपती बसायचा नाही पण मीनाकरता खास एक छोटा मातीचा गणपती दर वषीर् आमच्या घरी यायचा. पुढे पुण्यात खूप गणेशोत्सव साजरे केले; पण हा उत्सव माझ्या मनात घर करून रािहला आहे.

- वासंती मुदकण्णा

मंडपाची अारास स्वगर्नगरीचाच भास मागे रंगीत पताका सारा चमकता अावाका अावडेल तुम्हा हीच भक्ताची अाशा… बसा हो माझ्या घरी श्रीगणेशा… उपरणे अष्टगंधी पायघड्या बहुरंगी फुलांच्या माळा अन् मेवा िहरव्या नाजूक दुवार् नैवेद्याची परात अारत्यांची वरात मंद संगीत हवेत समईसंगे तेवत उद-धुप पसरवी अागमनाच्या संदेशा…

…दे वा श्रीगणेशा… स्वारी अाली गजाननाची कळी खुलली मनामनाची जोर चढला नवा अावेशा… बसा हो माझ्या घरी श्रीगणेशा… मूषकधारीस मुखी मोदक जास्वंदीचा सुवास मोहक तेला तूपाचे दीपक अन् रांगोळीच्या रंगीत रेषा… बसा हो माझ्या घरी श्रीगणेशा… कमळफुलाचे अासन तुम्ही करावे उद्घाटन चांदीचे लखलख छत्र सुंदर कमानी सवर्त्र

बसा हो माझ्या घरी श्रीगणेशा… सारे सज्ज सारे हजर मोरया मोरयाचा गजर मंगलमूतीर्वर नजर बोलावतो तुम्हा घरी उधळीत गुलाल अबीर या हो या हो िवघ्निवनाशा… या हो या हो प्रथमेशा… या हो या हो सवेर्शा… बसा हो माझ्या घरी श्रीगणेशा… स्वारी अाली गजाननाची कळी खुलली मनामनाची जोर चढला नवा अावेशा… बसा हो माझ्या घरी श्रीगणेशा…

- प्रशांत सरनाईक

गणराज रंगी नाचतो ऑगस्ट मिहना उजाडला की मराठी मनाला वेध

गणेशोत्सवाचं दुसरं आकषर्ण म्हणजे करमणुकीचे

लागतात गणरायाच्या आगमनाचे. िमनेसोटातला उन्हाळा

कयर्क्रम. त्यातही वगर्वारी ठरलेलीच असायची. आमच्या

उतरणीला लागलेला असतो. क्विचत येणारा बोचरा वारा

सोसायटीत बाळगोपाळांचा िविवध गुणदशर्नाचा कायर्क्रम

हेमंत ऋतूची झलक दाखवून जातो. मग येथील मराठी लोक

असे. आमच्या गल्लीतल्या गणेश मंडळाला एखादा हौशी

मोठ्या उत्साहाने श्रीगणेशाच्या आगमनाची तयारी करू

नकलाकार िकंवा जुन्या कृष्णधवल मराठी िसनेमावर

लागतात. माझ्या मनात मात्र माझ्या लहानपणी साजर्या

समाधान मानावे लागत असे. मोठ्या मंडळांचे कायर्क्रम मात्र

केलेल्या गणेशोत्सवाच्या आठवणी मनात दाटू लागतात.

एकाहून एक सरस असायचे. िहराबाई बडोदेकर, भीमसेन

आम्ही पुण्यात अगदी मध्यवस्तीत रहायचो. त्यावेळचं

जोशी अश्या अलौिकक कलाकारांचे गायन, व्यंकटेश

पुणं खरंच छोटं, पेन्शनरांचं गाव होतं. गणपती उत्सव अगदी

माडगु ळ करां स ारख्या मातब्बर ले ख कां च े कथाकथन,

साधेपणाने साजरा होत असे. घरोघरी तर गणपती बसायचेच,

बाबासाहेब पुरद ं रेंची िशवकीतीर्वरची आख्याने, कुठे दजेर्दार

िशवाय प्रत्येक वाडा िकंवा हाउिसं ग सोसायटी यांचा एक

मराठी नाटक तर कुठे भजन या सवार्ंमुळे रिसकांची 'अनंत

सामुदाियक गणपती असे. बहुतेक प्रत्येक गल्लीत एक

हस्ते कमलावराने, घेता िकती घेशील दो कराने' अशी

सावर्जिनक मंडळही असे. याखेरीज माझ्या आठवणीप्रमाणे

अवस्था होऊन जायची.

गावात मोठी अशी तीसेक मंडळं होती. ह्या सवर् जल्लोषामुळे सगळं पुणंच गणपतीमय होऊन गेल्यासारखं वाटत असे.

दहा िदवसांपैकी एकतरी िदवस घरातील वडील मंडळी आम्हा मुलांना घेऊन गणेश दशर्नाला जात असत.

घरातली मोठी माणसं पूजा, आरती, नैवेद्य आण

आम्हा मुलांना आकषर्ण असायचं ते आरास बघण्याचं. कुठे

गणपतीच्या धािमर् क िवधींमधे गुंतलेली असायची. आम्हा

आकषर्क देखावे तर कुठे िवद्युत रोषणाई असे. मानाच्या

लहान मुलांसाठी मात्र गणपतीची खरी मजा होती तीन

गणपतींचे दशर्न घ्यायला भािवकांची प्रचंड गदीर् लोटत असे.

गोष्टींमधे - आरतीनंतर िमळणारा प्रसाद, करमणुकीचे

श्री राजमाता जीजाऊ यांनी बसवलेला व तीनशेहून अिधक

कायर्क्रम आिण गणपतीभोवतीची आरास!!!

वषार्ची परंपरा आिण इितहास लाभलेला कसबा गणपती,

प्रसादासाठी घरोघरी मोदक व इतर िमष्टान्ने केली

फायबर ग्लासची मूतीर् आिण चांदीनी नटलेला तुळशीबागेचा

जायची. आमच्या सोसायातटीतल्या गणपतीचा ठरािवक

गणपती, के सरीवाड्यातल्या लोकमान्य िटळकां च्य ा

प्रसाद म्हणजे साखर-खोबरं आिण एखादं फळ. त्याउपर दर

पुतळ्यासमोर जणु त्यांच्या छत्रछायेखाली बसवलेला

िदवशी आळीपाळीने कोणीतरी वेगवेगळा प्रसाद आणत असे

गणपती, शारदा गजाननाच्या स्वरूपातला महात्मा फुले

तो मात्र खास असायचा. अनेक प्रकारच्या िमठाया; बहुतेक

मंडईचा गणपती, दुगेर्च्या रूपातला हत्तीवर आरूढ हत्ती

वेळा िचतळें च्या दुकानातल्या, कधी लाडू , गुलाबजाम,

गणपती, िहरेजिडत मुकुट आिण रत्नखिचत फरा यांनी

रसगुल्लेही असयचे. आमच्यातली काही उद्योगी मुलं

सालंकृत श्रीमंत दगडू शेठ हलवाई गणपती असे गणपती

आजूबाजूच्या इमारतींमधून िहं डू न सगळ्यात चांगला प्रसाद

बघताना वेळ कसा गेला समजायचे नाही. त्या वेळी तहानभूक

कुठे आहे ह्याची बातमी काढू न आणत असत. मग आम्ही

जाणवली नाही की थकव्याची जाणीव झाली नाही.

सगळे ितथल्याच आरतीला हजेरी लावत असु. हो, नाहीतर

बघता बघता दहा िदवस मंतरलेल्या अवस्थेत िनघून

उशीर झाला आिण प्रसाद संपून गेला तर िमळायचा नाही ना!

जायचे. िवसजर्न िमरवणुकीच्या शेवटी अगदी जवळचा

त्या दहा िदवसात असे छान छान

माणूस दूर गेल्यासारखं मन गलबलून यायचं. साश्रू नयनांनी

प्रसाद खाऊनच पोट

भरायचं. मग संध्याकाळी जेवणात (िवशेषत: नावडती भाजी

गणपतीला िनरोप देताना मग आपसूकच उद्गार िनघायचे,

असल्यास) प्रसादान पोट भरून गेलं अशी सबब खपून

'गणपती बाप्पा मोरया, पुढच्या वषीर् लवकर या!’

जायची.

- वषार् केळकर

िचत्रकार : पूवार् हळबे (वय - १४ वषेर्)

गणपती बाप्पाचे िवसजर्न का करायचे बुवा ? दर वषीर् आपण अगदी आतुरतेने त्याची वाट पाहतो,

जो आपला पण असेल त्या िदवसा पयर्ंत त्याची मज्जा

तो आला की घरी आलेल्या आवडत्या पाहुण्यासारखं त्याचं

असते! पण शेवटच्या िदवशी त्याचे िवसजर्न हे करावेच

स्वागत करतो. त्याचे आवडते पदाथर् करतो , सकाळ

लागते! शेवटच्या िदवशी आपण दे वबाप्पाची स्थापना

संध्याकाळ पूजा, आरती करून एक मोठ्ठा उत्सव साजरा

मूतीर्तून काढू न परत आपल्या मनात करतो आिण गेले दहा

करतो! पण मग कधी दीड िदवसांनी, तर कधी सात िकंवा

िदवस ज्या मूतीर्त देवबाप्पा चा वास होता त्या फक्त मातीच्या

जास्तीत जास्त दहा िदवसांनी इतक्या आनंदात त्याचे

मूतीर्चे आपण िवसजर्न करतो !

िवसजर्न का करतो? जर तो आपला इतका आवडता गणपती

िवसजर्न िवधी आपल्याला ह्या मनुष्य रुपी संसाराचे

बाप्पा आहे तर त्याचे िवसजर्न का करायचे? हा प्रश्न कधी

एक चांगले रूप दर वषीर् दाखवून जाते. जन्म, मरणाच्या

पडला आहे तुम्हाला? िकंवा तुमच्या घरातल्या एखाद्या

चक्राची एक आठवण करून देते. जो माणूस शरीर रुपात

िचमुरड्याला?

जन्माला आलाय, त्याला ह्या आयुष्याची मजा

घ्यायला

तसे पािहले तर प्रत्येकाच्या घरी कुठली न कुठली

मोजके िदवस असतात आिण मग त्याला अनंतात िवलीन

गणपतीची मूतीर् असतेच की हो, मग वेगळी मातीची मूतीर् का

व्हावे लागते असा गहन धडा गणपती बाप्पा आपल्याला दर

आणायची ? ह्या सगळ्या मागचे संकेत काय आहेत? मातीची

वषीर् देत असतो. आत्मा व शरीर ह्या दोन िभन्न गोष्टी आहेत.

मूतीर् एक प्रतीक आहे आपल्या मनुष्य शरीराचे! आपण पंच

शरीर नष्ट झाले तरी आत्मा अनंत आहे आिण तो परत जन्म

महाभूतातून बनलो आहोत. त्याचे प्रतीक म्हणून मातीची मूतीर्

घेतो… म्हणूनच गणपती बाप्पा दर वषीर् परत येतो …

आणायची. आपण त्या मूतीर्ची स्थापना करतो तेव्हा आपण

आपल्या मुलांना जन्म मरणाच्या रहाट गाडग्याची मौिलक

परमात्म्याला आवाहन करतो 'आवाहयामी ' िक तू ये आिण

िशकवण देण्यासाठी ह्या पेक्षा चांगला दुसरा कुठला क्षण

ह्या मूतीर्त स्थानापन्न हो, 'स्थापयामी ' आिण आता मी तुझी

असेल बरे?!

पूजा करतो, 'पूजयामी '! पिहल्यािदवशी दे वबाप्पाचे अशाप्रकारे स्वागत केले

की पुढचे काही िदवस आपण

त्याची सेवा व पाहुणचार करतो. त्याला आनंदात ठे वतो.

तेव्हा चला म्हणूया "गणपती बाप्पा मोरया , पुढच्या वषीर् लवकर या !!”

- डॉ . सौ . सायली अमरापूरकर -जहागीरदार

बाप्पा िजव्हाळ्याचा कधी कधी मलाच माझं हसू येतं ….िकत्ती हा

िवसजर्नाची वेळ आली तरी कोणाचा पाय िनघत नाही.

वेडेपणा! एका मूतीर्ला नमस्कार करायचा. आिण मूतीर्ही

ठाण्याच्या मासुंदा तलावावर िनरोप घेताना सगळ्यांचे डोळे

कोणाची तर हत्तीमुखी, चार हात. मोदक खाणार्या अध्यार्

अगदी पाणावून

मानव आिण अध्यार् हत्तीरूपी देवाची. हो, म्हणजे सारासार

आपल्या गावी िनघून जातात.

जातात. कारण बाप्पाबरोबरच सगळे च

िवचार केला आिण एका अमेिरकन, चायनीज, युरोिपयन,

त्यातले काही जण तर आता पार सात समुद्रापार

आिफ्रकन माणसाच्या नजरेतून पािहले तर काय हा

आहेत. मीसुद्धा २००४ मध्ये िमनेसोटामध्ये आले. २००४ पासून

वेडेपणाच वाटत असेल त्यांना. काय ही लोकं! अश्या मूतीर्ला

२००८ पयर्ंत श्रावणाची चाहूल लागली िक मन उदास

देव काय मानतात, पूजा-आरत्या काय करतात, िमरवणुका

व्ह्यायचं . होमिसकनेसचा िसिवयर अटॅक यायचा. कारण

काय काढतात असाच िवचार करत असतील नक्की!

भाद्रपदाची चतुथीर् न चुकता यायची. गणपतीचा नैवेद्य

पण त्याच गणपतीच्या आरतीला उभी रािहले की हे

िमिनयापोलीसच्या घरी सुद्धा न चुकता करायचो. घरीच

असे सगळे िवचार डोक्यातून पार उडू न गेलेले असतात. हात

नुसती पूजा करायचो. पण काहीतरी कमी आहे असं सतत

आपोआपच जोडले जातात, मन प्रसन्न होतं पण डोळे मात्र

वाटायचं. तेंव्हाच्या िबरड्याला आिण भेंडीच्या भाजीला चवच

भरून येतात! आता तुम्ही म्हणाल डोळे भरून येण्याचे

नसायची, आरती म्हणताना आवाजात जोर नसायचा, जीव

कारणच काय ह्यात? हा तर िकत्ती आनंदाचा समारोह असतो!

कावर-बावरा असायचा. अहो, कारण बाप्पा तर यायचा पण

अहो, पण डोळे भरून येतात ते आनंदानी, प्रेमानी आिण

आपली माणसं नसायची, ती तर ठाण्याला घरी सारखं फोन,

आठवणींनी!

स्काइप, फ़ेसटाइम केलं तरी मन नाही भरायचं. घरी कधी

मी त्या भाग्यवान जमातीमध्ये मोडते ज्यांच्या घरी दर वषीर् गौरी-गणपती बसतात. आता तुम्हीच सांगा, बाप्पा कधी एकटा येतो होय?बरोबर जीवाभावाची लोकं

घेऊन येतो.

नवरात्री, िदवाळीदेखील उत्साहाने साजरे होतात खरे पण गणपती ज्या आित्मयतेने साजरा होतो, त्याची सर िदवाळी, नवरात्रीला नाही. वषर्भर काही ना काही कामांमुळे फारसे न भेटणारे माझे सगळे नातेवाईक हे दीड िदवस मात्र न चुकता आवजूर्न एकत्र येतात. आिण आमचं ठाण्याचं घर सुख, समाधानानं भरून जातं. गुलालाबरोबर आनंद ओसंडून वाहत असतो. अगरबत्ती, धुपाबरोबर प्रेमाचा सुगंध दरवळत असतो. अगदी लाडू -पेढे अगोड वाटतील असं मधुर हास्य घर भर ऐकू येत असतं. ३/४ पंगती जेवायला बसतात, गप्पांना रंग चढतो. मात्र प्रत्येकाची नजर हळू च सारखी गणपती बाप्पा कडे वळत असते, श्रद्धे नी, प्रेमानी! असं वाटतं की गणपतीबाप्पा पण अगदी खुशीत आहे, सगळी मज्जा बघतो आहे आिण शेवटी तुमच्यातले प्रेम असंच वाढू देत असा आशीवार्द देतो आहे.

गणपती बसवायचा िवचार नाही आला कारण घराचा गणपती म्हणाला तर एकच, ठाण्याचा!

मग एका वषीर् कळलं की मराठी मंडळाचा गणपती बसतो. आम्ही मोठ्या अपेक्षेने गेलो आिण िमिनयापोिलसच्या मराठी मंडळींनी आमच्या सगळ्या अपेक्षा पूणर् केल्या. मग काय िवचारता, परत एकदा मन प्रफुल्ल झालं, घरचाच गणपती बसायचं सुख पुन्हा िमळालं. चुकून सुद्धा हा सावर्जिनक गणपती आहे असा जाणवलं नाही. हा तर आहे माझाच बाप्पा, अगदी माझ्या ठाण्याच्या घरातला!! आिण ह्याचं कारण म्हणजे मंडळातली सगळी कुटुंब एक जुटीनी उत्साहात ह्या सोहळ्यात भाग घेतात. प्रत्येक जण अगदी घरचं कायर् असल्यासारखा वागतो. हा सण सगळे अगदी मनमोकळे पणानी एकमेकांबरोबर साजरा करतात. त्याच सुमारास माझ्या तीन जवळच्या मैित्रणींसुद्धा घरी गणपती बसवायला लागल्या. आम्ही अगदी हक्कानी ितघींकडे आलटू न पालटू न आरतीला, प्रसादाला भेटायला लागलो. खरेच काही माणसं जन्मानं आपल्याशी जोडलेली असतात, पण काहींना आपण जन्मभरासाठी जोडतो. आता मी आरतीला उभी रािहले िक परत डोळे भरून येतात, पण त्यात आठवणींबरोबर एक कृतज्ञतेचाही भाव असतो. कृतज्ञता, हे मोठ्ठं मराठी मंडळाचं आिण िमत्रामैित्रणींचं कुटुंब, इतके सारे जीवाभावाचे लोक भेटल्याबद्दल! कारण बाप्पा कधीच एकटा येत नाही. बरोबर प्रेमाची माणसं घेऊन येतो आिण आता तर आख्खं मराठी मंडळ आिण िमत्रपिरवार सोबत घेऊन येतो!

- मयुरा प्रधान जव्हेरी

पेपर िक्विलं ग : िरया कुलकणीर् (वय- ७ वषेर्)

सवर् धमर् समभाव महाराष्ट्रात सावर्जिनक गणपतींची संख्या गेल्या

जेव्हा कधी मोहरम व गणपती एकाचवेळी आले तर,

अनेक वषार्त वाढतच आहे. प्रत्येक गल्लीच्या कोपर्यावर

मोहरमचा तािजया व गणपतीची मूतीर् हे दोन्ही एकमेकाच्या

मंडळाच्या गणपतीची आरास िदसते. पण या सवर् मंडळांच्या

शेजारी दग्यार्च्या आवारातच बसवून साजरे केले जातात.

गजबजीमध्ये कोल्हापूरच्या एका गणपतीची मात्र आजही अपूवार्ई वाटते. त्याचे नाव आहे, "बाबूजमाल तालीम मंडळाचा गणपती" बाबूजमाल तालीम (पैलवानांची) ही कोल्हापुरातल्या अनेक तालमीतलीच एक. ही तालीम बाबूजमाल दग्यार्च्या आवारातच आहे. बाबूजमाल दग्यार्ची इमारत गेले ७०० - ८०० वषर् कोल्हापुरात उभी आहे.

हजरत शाह बाबुजमाली दगार् ज्यामुळे बांधला गेला ते "िचस्ती िसलिसला"चे हे बाबा, बुखारा प्रदेशातून (पूवीर्च्या Soviet Union) आले होते. ते प्रथम कोल्हापूरच्याजवळ "नेज कुंभज" या खेड्यात वस्तीला आले. अशी वंदता आहे की, कोल्हापुरात एका राक्षसाने त्याकाळी धुमाकूळ घातला होता व तो राक्षस रोज एका माणसाला खात असे. त्रािसत कोल्हापुरवािसयानी या बाबांना कोल्हापूरला येण्याचे आमंत्रण िदले. या बाबांनी या राक्षसाचा नायनाट केला आिण बाबा कोल्हापूरवासी झाले. अश्या या बाबांच्या भक्ताची कबर या दग्यार्चे वैिशष्ठ असे िक पांढर्या रंगाच्या या इमारतीला दगडी कोरीवकाम केलेले सुंदर प्रवेशद्वार आहे. या प्रवेशद्वाराच्या चौकटीवर एक सुंदर गणपतीची मूतीर् कोरली आहे. या दग्यार्च्या आवारात कोल्हापूरचे मल्ल तालमीत रोज व्यायामासाठी येतात आिण या तालमीचा गणपती दरवषीर् गणेश उत्सवात सामील असतो. इतकेच नाही तर

या दग्यार्च्या मुख्य दालनात आहे. या दग्यार्च्या छप्पराचा घुमट हा श्रीमंत पेशव्यांनी बांधला होता. या इमारती भोवतालचे िमनार नंतरच्या पेशव्यांनी बांधले होते. या बाबांची कीतीर् सवर् िदशांनी पोचली होती आिण त्यांना अनेक भक्त िमळाले होते. नावाजलेल्या या दग्यार्च्या उत्पन्नाचे एक trust फार पूवीर्च केले होते. या trust चे सभासद िहं दू आिण मुिस्लम धमार्चे लोक आहेत.

या दग्यार्त आजही भक्तांना अंगार्याच्या रूपाने औषध िदले जाते. आजही सवर् धमार्चे, जातीचे लोक या दग्यार्ला भेट देतात. नारळ, िमठाई व फुले याची भेट भक्त लोक आणतात. दरवषीर् रमजानच्या मिहन्यात एक मोठा उरूस साजरा के ला जातो. या काळात बाबांच्या पादुका कोल्हापूरच्या शाहू महाराजांच्या राजवाड्यावर नेण्याची रीत आहे. अशी वदंता आहे की, शाहू महाराज हे सवर् धमर् समभावी होते त्यामुळे, वेळोवेळी त्यांनी या दग्यार्ला उत्सव साजरे करण्यासाठी आिथर् क मदत केली. धमार्वरून दुभंगलेल्या आजच्या समाजात, िविवध धमार्बद्दल आदर व सिहष्णुता दाखवणारे हे एक छान उदाहरण आहे. कोल्हापूरच्या मुख्य मंडईजवळ असलेल्या या दग्यार्ला जरूर भेट द्या. मात्र दग्यार्त िस्त्रयांना प्रवेश नाही

- दीपा गोखले-भुजले मािहतीचा स्रोत - : Hindu-Muslim Syncretic Shrines and Communities By J. J. Roy Burman

मोरया ! श्रावण आला हे लक्ष्यात यायला िमिनसोटात

सणात िहतगुज च्या िनिमत्ताने काहीतरी िलहीन म्हणते.

कालिनणर्य बघायला लागत नाही.. हो .. मी िमिनसोटातच

तुतार्स तरी बाप्पा आिण गौरी च्या आठवणी मनात भरून

म्हटलं ..बरोबरच आहे .. कारण िमत्र कुटू ंबीयांची िनमंत्रणे

आहेत. चला तुम्हाला ही भटकंती करून आणते. काळाची

िमळायला लागतात.. श्री सत्यनारायण पूजेचं मेहूण, गौरी

चाकं जरा मागं िफरवा. मी पोचले भारतात.

गणपती दशर्न, गौरीची सवाष्णं, हळदीकुंकू .. अनेक इ

आमच्याकडे िदड िदवसाचा गणपती बसतो.

िनमंत्रणे.. हायटेक जमाना है भाई.. इव्हाइट फेसबुक व्हॉट्स-

ग ण प त ी च्य ा आ द ल्य ा ि द व श ी स ं ध्य ा क ा ळ ी आ म्ह ी

अॅपचे फोन खणखणतात.. आिण मग एकदम उत्साहाचा बहर

आजोबां ब रोबर गणपती आणायला जायचो.बाबां च्य ा

येतो. पूजेचा चौरंग , मोदकाचे साचे, िजवतीचा कागद शोधून

हातामध्ये ताम्हण व त्यात आमच्या गणपतीची सुरख े मूतीर्

ठे वायला सुरूवात होते, एकदा तर श्रावण शुक्रवारी टागेर्ट

असायची. पाठमोरी…. झाकलेली.त्या गणपतीचे डोळे

मधली फ़ुले संपलेली ही आठवतायत मला.सगळं साग्रसंगीत

रेखीव व बोलके असायचे. त्याच्याकडे पािहले की तो

करायला जमेल असं नाही पण हौशी आहेत सगळे . जमेल

आपल्याकडे बघतोय असं वाटे. िपतांबर आिण उपरणे

तसं करत रहातात..

घेतलेली सोज्वळ मूतीर् मनात घर करायची.. एकवीस दूवार्ंची

मराठमोळ्या माझ्या मनाला ही मग वेध लागतात

जुडी,गडद लाल जास्वंदी तयार असायची. गणपतीच्या

सणांचे. गौरी गणपती नवरात्र दसरा िदवाळी (आिण हल्ली

सजावटी मध्ये िहिररीने भाग घेतला जायचा. चुलत भावंडे ही

हॅ लोवीन थँक्सिगिवं ग िख्रसमस याचे ही). प्रत्येक मराठी

पाठोपाठ हजेरी लावत.. घरात पाहुण्यांची रेलचेल असे.

दुसर्या िदवशी, गणेश चतुथीर्ला गणपतीचे आगमन

अक्षता , कापसाचे हळदीकुंकू लावून बनवलेले वस्त्र, उदबत्ती,

होताना आई /आजी बाप्पाचे औक्षण करत. पायांवर पाणी,

िनरांजन असायचे. मग त्यातल्या त्यात चांगले पाच खडे घेवून

मग थोडे दूध व परत थोडे पाणी ओतून कुंकवाचे स्विस्तक

त्याची पूजा करून चांदीच्या कमळामध्ये त्या खड्यांची गौरी

काढू न "गणपती बाप्पा मोरया" असे म्हणत मग थाटात

म्हणून स्थापना व्हायची. मग हातातली घंटा वाजवून आरती

गणपतीचे आगमन व्हायचे. आम्ही सवर् त्याला मनोभावे

म्हणायचो. नंतर तोंडात पाणी घेऊन गौरींना घरी घेऊन

नमस्कार करायचो.

यायचो. तोंडात पाणी अशाकरता की गौरी घेऊन जाताना

मोदकादी पक्वान्नांचा बेत मस्त जमायचा. शेजारी

बोलायचे नसते.

पाजारी दशर्न घ्यायला यायचे. बाबा काका आजोबा सगळे

दारात गौरींचे औक्षण. रां ग ोळीच्या छोट्या

सोवळं नेसून अथवर्शीषर् पठण करायचे. आमचं सगळ्यांच

पाउलांवरून चालत येऊन गौरी दे व्हार्यात स्थानापन्न

धरून २१ वेळा होत असे. सकाळ संध्याकाळ पूजा आरती

व्हायच्या. त्यांच्यासाठी खास नैवेद्य म्हणजे घावन घाटले.

नैवेद्य होई. गणपतीला िनरोप देताना आमच्या डोळ्यात पाणी

ु ाच्या िपठीचे िधरडे. घाटले म्हणजे घावन म्हणजे तांदळ

यायचे. िवसजर्नाची धम्माल िमरवणूक िनघायची. "गणपती

नारळाच्या दूधात गूळ व वेलची घालून केलेला द्रव पदाथर्.

बाप्पा मोरया. पुढच्या वषीर् लवकर या" याच्या बरोबरीने

िलिहताना तोंडाला पाणी सुटत आहे. त्यािदवशी घरी कोणी

आवाज बसेपयर्ंत " १,२,३,४ , गणपतीचा जयजयकार".

तरी सवाष्ण माहेरवाशीण म्हणून जेवायला असायची.

"गणपती गेले गावाला, चैन पडेना आम्हाला".. "मोरया ऽऽ मोरऽऽया"….. असा नुसता दंगा धुडगूस घालायचो.

खूप खूप आठवणी ताज्या झाल्या माझ्या.तुमच्या ही झाल्या असतील. बाप्पाचा वरदहस्त असाच आपल्या

मग पाच िदवसां च ा सोसायटीचा गणे श ोत्सव

सगळ्यांवर राहावा अशी मंगलमय प्राथर्ना करून आता

असायचा. त्यात िविवध गुणदशर्न, दररोजच्या आरत्या पासून

थांबते.. पुन्हा भेटूच लवकर.. आठवणींचा भरगच्च खिजना

ते ढोल ताशे वाजवून िमरवणूक असा भरगच्च कायर्क्रम

घेऊन.

असायचा. एकदा मानाचे गणपती बघायला प्रभातफेरी ही

तू सु ख कतार् तू दुख हतार् . .. तू च कतार् आिण

व्हायची.. गणरायाला मनोभावे िवनावायचो की यंदा तरी

करिवता.... मोरया मोरया मंगलमूतीर् मोरया... मोरया मोरया

परीक्षेचे पेपर बरे जाऊ दे रे बाबा :) .

गणपतीबाप्पा मोरया !!

आमच्याकडे गौरी खड्याच्या. खड्याच्या गौरी

- पल्लवी समीर

आणताना पूजेचे सवर् सािहत्य घेऊन जायचो. त्यात गंध,

चक्रधारी !

भास्कर अन् िनशाकर हे

प्रभातीचे िनळे गगन

वसुधेचे जणु दोन डोळे

रजनीचे हे गदर् चांदणे दोघांचेही स्वामी वेगळे दोहोंचेही रूप देखणे ।। प्रभाकराची प्रखरता अन् शशीची शीतलता देई जीवन अवनीला दोहोतील ही िवषमता ।।

एकमेका कधी न भेटती जणु वैरी असे हे िचत्र आगळे ।। िवचार करता सत्य उमगले धरतीच्या ह्या नयनांचे िदनी सूयर् अन् तमसी शशी चक्रधारी हे चराचराचे ।।

- मेघा िनबंधे

संवाद जुन्या-नव्याचा आपल्या मंडळात ४०-४५ वषर्ं इथे असलेली मंडळी आहेत तसेच बरेच अगदी नवखे लोकसुद्धा आहेत. ह्या सदरातून काही ठरािवक गोष्टींबद्दल त्या दोन्हीही गटांचे प्रितिनिधत्व घेऊन त्यांच्याबद्दल, त्यांच्या अनुभावातून कही नवं िशकण्याचा, त्यातून एक साम्य शोधण्याचा हा एक प्रयत्न!! शशांक व शुभा बचुवार

िवनय व श्रद्धा िपं गळे

तुम्हाला िमनेसोटामधे स्थाियक होऊन िकती वषर्ं झाली? आिण त्यापूवीर् तुम्ही कुठे राहत मी १९६९ ते १९७२ िशकायला िमनेसोटामधे होतो. तेंव्हा इथे मराठी मंडळ वगैरे काहीच नव्हते. . १९७४ मध्ये लग्न करून परत इथे आलो तेंव्हा ७५-७६ मधे इं डो-अमेिरकन क्लबचा प्रेिसडेंट होतो. िपओिरया, ब्लूिमं ग्टन , बोईझी अशा िविवध िठकाणी १० वषेर् िफरून पुन्हा १९८६ मध्ये िमनेसोटात आलो.

आम्ही िमनेसोटा मध्ये फेब्रवारी २०१५ मध्ये आलो . भारतात आम्ही ठाणे शहरात राहत होतो . आमची िह िमनेसोटा ची दुसरी फेरी . ह्याआधी आम्ही २००७ मध्ये आलो होतो.

त्यानंतर २९ वषेर् इथे आहे. त्या आधीच्या िठकाणची कुठली एक गोष्ट इथे असावी असे खूप मनापासून वाटते? ठाण्याला खरेदी साठी प्रिसद्ध अशी दोन िठकाणे . एक म्हणजे जांभळी नाका आिण दुसरे म्हणजे गोखले रोड . ह्यांचे वैिशष्ठ्य म्हणजे प्रत्ये क सणानु स ार ितथल्या दुक ानां च ी होणारी आपण सध्या इथे इतके िविवध कायर्क्रम करतो, सण उत्साहाने सजावट . गणपती मध्ये मखर , वेगवेगळे सजावटी चे साजरे करतो की अशी कुठलीच गोष्ट नाही ज्याबद्दल तक्रार सािहत्य , लाईटींग च्या माळा . िदवाळी मध्ये आकाशकंदील , करावीशी वाटेल.

रांगोळ्यांचे सािहत्य , सगळीकडे भरपूर पूजेची फुले आिण तोरणे . एक प्रकारचे वातावरणच तयार होते. तसेच ितथली variety. ह्या सवर् गोष्टी इथल्या downtown मध्ये िमळाल्या तर काय मज्जा येईल ना ? (Just a fantasy) िमनेसोटामधली तुमची सवार्त आवडती गोष्ट कुठली? िमनेसोटा मधील रमणीय lakes फार आवडतात . दर काही अंतरावर अितशय सुंदर lakes िदसतात . आिण प्रत्येक lake चे स्वत:चे असे वैिशष्ठ असते. आपण ज्या भागात जाऊ ितथले

मराठी मंडळातली आवडती गोष्ट म्हणाल तर दरवषीर् िदवाळीत lake कसे असेल अशी उत्सुकता लागलेली असते. आमच्या 'व्हाईट बेअर लेक' मधेच ६-७ अितशय सुंदर lakes आहेत . सादर होणारं स्थािनक कलाकारांनी बसवलेले मराठी नाटक ह्यितलच एक म्हणजे बचर् लेक . जसे िमनेसोटा आपल्याला िविवध ऋतूमध्ये िनसगार्ची िविवध रूपे दाखवतो तसे हे आमचे बचर् लेक िदवसाच्या वेगवेगळ्या वेळेला वेगवेगळी रूपे दाखवते . ऑगस्ट / सप्टेंबर च्या काळात इथे पांढर्या शुभ्र

राजहंसच्या २-३ जोड्या सुद्धा इथे येतात आिण बचर् लेकच्या रुपात अजून भर घालतात . अशा ह्या सुंदर लेक्स कडे खूप वेळ बघत राहावे असे वाटते . िमनेसोटा मधील असे लेक्स मनाला फार भावतात . आिण अशी िनसगर् िनिमर् त लेक वषार्नुवषेर् जपून ठे वणार्या लोकांचे सुद्धा कौतुक वाटते . गणेशोत्सवाबद्दलची तुमची सगळ्यात जुनी िकंवा सवार्त आवडती आठवण सांगाल? लहान पणी ठाणे शहराजवळील एका लहान गावात वाढलो. गणपतीतील सवार्त छान आठवण म्हणजे संध्याकाळ च्या आरत्या . आमच्याकडे तसेच माझ्या ५-६ िमत्रांकडे गणपती अगदी पूवीर् इथे गणेश मूतीर् िमळणेही अवघड होतं. सुदैवानं डॉ. सानेंच्या घरची मूतीर् आम्ही गणेशोत्सवासाठी वापरत असू. िमनेटोंकामधे त्यांच्या घराच्या मागच्या तळ्यात िवसजर्न केली जात असे.

बसायचे . प्रत्येकाला असे वाटायचे की आपल्या घरातील गणपतीची आरती छान व्हावी . मग काय आम्ही संध्याकाळ झाली की एक एक घर चालू करायचो . प्रत्येक घरात टाळांच्या गजरावर आरती रंगायची . काही घरात तबला तर काही घरात पेटी आिण ढोलकी . संध्याकाळी ७ - ७-३० ला पिहल्या घरातील आरती चालू व्हायची ते शेवटचे घर होईपयर्ंत ९ - ३० १०-०० वाजून जायचे . प्रत्येक घरातील आरती करताना तेवढाच उत्साह . अशी १० िदवस फार मज्जा यायची .

आपल्या िमनेसोटामधल्या उत्सवाबद्दल कुठली गोष्ट तुम्हाला सवार्त जास्त आवडते? मागील वषीर् िहं दू मंिदरात गणपती ची स्थापना झाली होती . गणेश स्थापना व िवसजर्नाला िनघणारी िमरवणूक व तेंव्हाची त्याचे video शूिटं ग पिहले. आपली सगळी मंडळी एकत्र येउन गणपती चा सण साजरा करतात . साग्रसंगीत पूजा, आरती , धमाल आिण जल्लोष लेझीम च्या गजरातील

िमरवणूक हे सवर् पाहून खूप छान

वाटले. आिण हे सवर् लवकरच अनुभवायला िमळणार ह्यासाठी आम्ही खूप उत्सुक आहोत .

गणेश स्तोत्र प्रणम्य िशरसा देवं गौरीपुत्रं िवनायकम् ।

द्वादशैतािन नामािन ित्रसंध्यं यः पठे न्नरः ।

भक्तावासं स्मरेिन्नत्यं आयुःकामाथर्िसद्धये ॥ १॥

न च िवघ्नभयं तस्य सवर्िसिद्धकरः प्रभुः ॥ ५॥

प्रथमं वक्रतुण्डं च एकदन्तं िद्वतीयकम् ।

िवद्याथीर् लभते िवद्यां धनाथीर् लभते धनम् ।

तृतीयं कृष्णिपङ्गाक्षं गजवक्रं चतुथर्कम् ॥ २॥

पुत्राथीर् लभते पुत्रान्मोक्षाथीर् लभते गितम् ॥ ६॥

लम्बोदरं पञ्चमं च षष्ठं िवकटमेव च ।

जपेद्गणपितस्तोत्रं षिड्भमार्सैः फलं लभेत् ।

सप्तमं िवघ्नराजेन्द्रं धूम्रवणर्ं तथाष्टमम् ॥ ३॥

संवत्सरेण िसिद्धं च लभते नात्र संशयः ॥ ७॥

नवमं भालचन्द्रं च दशमं तु िवनायकम् ।

अष्टेभ्यो ब्राह्मणेभ्यश्च िलिखत्वा यः समपर्येत् ।

एकादशं गणपितं द्वादशं तु गजाननम् ॥ ४॥

तस्य िवद्या भवेत्सवार् गणेशस्य प्रसादतः ॥ ८॥

प्राजक्त

एक होती पािरजातका, नावाची राजकुमािरणी पडली प्रेमात ती सूयर् देवताला पाहत्या क्षणी

चला ऐकू या प्राजक्ताची िनराळी कहाणी म्हणे स्वगार्तून आले ितला खुद्द भगवान श्री कृष्ण घेवूनी होत्या श्री कृष्णाच्या दोन सख्या संिगनी

नवीन रोपाने जन्म घेतला त्या भस्मातुनी

दोघींना हवी होती प्राजक्ता, त्यांच्या अंगणी भगवान श्री कृष्णानी न्याय िदला दोघींना पारखुनी लावूनी झाड सत्यभामेच्या अंगणी पाडीला सडा रुिख्मणीच्या अंगणात कळी उमलत्या क्षणी चला ऐकू या पािरजातका ची प्रेम कहाणी

िदला ओवाळू न जीव सूयार्चा नकार कलत्या क्षणी भस्म झाली "पािरजातका राजकुमािरणी"

एक सत्यभामा आिण दुसरी रुिख्मणी

कळी उमलत्या क्षणी, कळी उमलत्या क्षणी !

रािहले ते प्रेम एक तफीर् खूप प्रयत्न करुनी

पालवी फुटली प्राजक्तास त्या रोपातुनी असा जन्म झाला प्राजक्ताचा धरतीच्या अंगणी म्हणून प्राजक्ताचे फुल उमलतात रात्रीतुनी गळू न पडतात भल्या पहाटेच अश्रूंच्या रुपातुनी अश्रूंच्या रुपातुनी, अश्रूंच्या रुपातुनी

डोळ्यात आले अश्रू िन आला कंठ दाटु नी

- मानसी िलं गे

मानसकन्या! िपपाण्यांच्या नादात, गाण्यांच्या लकेरीत, नृत्याच्या धुंद लयीत, मद्याच्या फेसाळ प्याल्यांच्या िकलिकलाटात १९८९ या नववषार्ने पदापर्ण केले. त्यावेळी शाईपेनाने, हाताने िलिहलेल,े पाने एकमेकांवर जुळवून, वरून लेबले लावून, पोस्टाचे स्टॅंप लावून, अशा प्रसूितकळा सोसून मी आिण माझे पितराज सदानंद ह्यांनी एका नव्या बाळाला जन्म िदला. मोत्याच्या दाण्यासारखे हस्ताक्षर आिण िचत्रकलेची आवड ह्या सदाच्या जमेच्या बाजू, संपािदकेचे काम माझे अश्या वाटण्या करून आम्ही हा प्रसंग पार पाडला. समाजाला आमच्या ह्या नव्या बाळीला पाहण्याची खूप उत्सुकता होती. ितला पाहताच 'वा! छान! सुंदर आहे' अश्या उद्गारांनी ितचे स्वागत व कौतुक झाले. मग ितचे बरसे करायचे ठरवले. सवार्ना स्पधेर्साठी िनमंत्रण िदले. 'िहतगुज' हे नाव बहुमताने ितला देण्यात आले. चंद्राप्रमाणे ती कलेकलेने वाढत होती. िदवसेन् िदवस सुंदर िदसू लागली होती. िदवाळीपयर्ंत ितने चांगलेच बाळसे धरले. आम्हाला ितचा लळा लागला. परंतु िनयमाप्रमाणे दर दोन वषार्ंनी ितच्या संगोपनाची जबाबदारी दोन वेगळ्या पालकांवर सोपवत गेलो. प्रत्येकाने ितला सजवले, नटवले, कोणी िशस्त लावली. ठरवलेल्या वेळी लोकांना भेटलेच पािहजे, या िनयमाचे पालन होऊ लागले. सुंदर किवता, लेख, पाककृती अश्या दािगन्यांनी ती मढू न जाऊ लागली. पाहता पाहता ितने यौवनात प्रवेश केला, ितची संगणकाशी ओळख झाली. ितचे बालपणाचे, हस्तिलिखताचे कपडे आता बदलले. संगणकावर टाईप करून आल्याने ती आता िदमाखात वावरू लागली. पण हळू हळू ितचा उत्साह मावळू लागला. लोकांनी सुंदर दािगन्यांनी ितला नटवणे, सजवणे सोडू न िदले. ती उदासीन झाली, ितचे शरीर रोडावत चालले. एक िदवस ती लग्न करून सासरी िनघून गेली. संगणकातल्या सासरी जणू बंिदस्त होऊन पडली. आम्ही ितच्या वाटेकडे डोळे लावून पाहत असू. पण ती जी गेली ती गेली. आपल्या संसारात रमून गेली. आम्हीही ितची वाट पाहणे सोडू न िदले. ती नसण्याची सवय मनाला लावून घेतली. आिण ह्या वषीर् अचानक कुठू नशी वार्याची झुळूक यावी तशी ितच्या येण्याची कुणकुण लागली. आम्ही डोळ्यात प्राण आणून ितच्या वाटेकडे नजर लावून बसलो. अचानक एकदम ती आली, राजेशाही थाटात आली! गभर्रश े मी साडी नेसून, झळझळत्या वलयात ती संगणकावर अवतरली. ती आता मुलाबाळांनी लहडलेली सुंदर स्त्री झाली होती. ती नुसतीच सुंदर नव्हती तर ितच्या सवार्ंगात आता आत्मिवश्वास होता. बदललेल्या ह्या नव्या जगात ती सहजतेने वावरत होती. ितचे व्यिक्तमत्व आता प्रगल्भ झाले होते. कोशातल्या त्या सुरवंटाचे आता सप्तरंगी पाखरू झाले होते. माझे मन हरपले होते. मी अधाश्यासारख्या नजरेने ितला िपऊन टाकले. ितचे हे बदलेले रूप मनाला फार भावले. िहला जन्म घातल्याचे साथर्क झाले असे वाटले. आता ितच्याकडू न अपेक्षा अिधकच उं चावल्या आहेत. हे पिरवतर्न करण्यास कारणीभूत असलेल्या मधुरा सानेला कधी एकदा भेटते आिण ितचे अिभनंदन करते असे मला झाले. आिण पुढच्या मराठी मंडळाच्या कायर्क्रमात माझी नजर ितला शोधू लागली. अिभनंदन मधुरा!!

- ऋजुता पाथरे

'िहतगुज' चा पिहलाविहला अंक

शब्दकोडे उभे शब्द १. पुण्यातील प्रिसद्ध गणपती ३. ब्राह्मण

४. एक धान्य

५. सन्याशी ६. याच्या झाडाखाली शास्त्रे ठे वली होती ७. पाच िदवे तबकात ठे वून ओवाळणे ८. िदशाभूल होऊन भरकटणे ९. मगज

१२. चंद्र

१४. संतती

१५. हलणारे

१६. पृथ्वी १८. लग्न समारम्भातला एक खास कायर्क्रम २०. िविहरीवरचे पाणी काढायचे साधन २१. िलहायला आवश्यक २२. एक िलपी

२३. वचर्स्व

२४. मुंबईतील नवसाला पावणारा सावर्जिनक गणपती २७. मान खाली घालायला लावणे ३०. भारताचा राष्ट्रीय पक्षी ३१. सवार्त उच्च मयार्दा ३२. गणपती िवसजर्नाचा िदवस

आडवे शब्द २. ही यात्रा करतात

७. गायीचे दूध दही तूप मूत्र व शेण यांचे िमश्रण

१०. एक धान्य

११. उत्कषर्

१२. पत्त्याचा डाव

१३. नोकर

१४. साठा

१६. मला

१७. याचा िशरा करतात

१९. भाद्रपद तृतीयेला सुवािसनी िहची पूजा करतात

२२. भुरळ

२३. साध्वी

२४. फरशी

२५. छोटा

२६. शहरी

२८. पेणचे कड धान्य

२९. रस्ता

३०. गणपतीचा नेवैद्य

३२. गणपती स्तोत्र

३३. िशल्लक

३५. नवरा मुलगा

३६. एक फूल

३७. फुलाची माला

३८. सज्ज

४०. आरंभीचा

४१. मोठे तळे

४३. वतर्न

४४. रक्षा

४६. अधीर् ओंजळ

४८. िवष्णूची पत्नी

४९. चक्र

५०. समज

५१. सत्यनारायण पूजेनंतर याला बोलावतात

५४. एक फूल

५५. फणसातला मगज

५६. एक प्रकारची िपशवी

५८. ख ने सुरुवात होणार्या पाच खायच्या वस्तू

६१. इशारा

६३. स्पष्ट

६४. दंश करणे

६५. तत्वांश

६६.पाऊल

६७. अंकुर

६९. माती

७१. ह्या २१ गणपतीला वाहतात

७३. नवा जोम

३४. पोपट

३५. िमरवणूक

३६. बूड

३९. िमत्र

४०. उं दीर

४२. गणपती

४५. कप्पा

४७. अथार्सह

४९. लालूचा घोटाळा ५२. सुधारलेला

५३. जिमनीचा कर

५४. अित उष्ण

५६. क्षण

५७. दांडा असलेले भाताची मूद करायचे साधन ५८. एक तोंडीलावणे ५९. चिवष्ट ६०. िगळं गृत करणे ६१. दुसरी चतुथीर् ६२. कच ६३. फसव्या

६६. तमा

६८. कुतूहल, द्रव ७०. नगरी

७२. पसरट भांडे

(डॉ. िदलीप साने )

मराठी िमनेसोटन्स ह्या सदरातून िट्वन िसटीजमधल्या िविवध क्षेत्रातल्या िवशेष नोंद करण्याजोग्या उपाक्रमांमधे सहभागी झालेल्या, पुढाकार घेणार्या मराठी माणसांची ओळख करून घेऊया.

पूजा बस्तोडकर - कला प्रदशर्न २२ ऑगस्ट २०१५ या िदवशी िहन्दु मिन्दरात 'कला' नावाचे एक िट्वन िसिटजमधल्या कलाकारांच्या कलाकृतींचे प्रदशर्न भरले होते. ह्यामागची कल्पना होती टोरांटो, कॅनडा इथे जन्मलेल्या व वाढलेल्या पूजा बस्तोडकर ह्यांची! पूजा कलाकारांच्याच कुटुंबात वाधलेल्य. त्यांना स्वत:ला वेगवेगळ्या िठकाणी व वेगवेगळ्या पाश्वर्भूमीवर माणसं

िचित्रत करायला आवडतात.

हातात ब्रश असतानाच त्या सवार्त आनंदी असतात. पूजा गेली ११ वषर्ं िप्लमथमध्ये त्यांचा नवरा व दोन मुलांसह राहत आहेत. मेपल ग्रोव्हाच्या िहं दू मंिदराशी, िवशेषत: HATS शाळे शी त्या बरीच वषर्ं िनगडीत आहेत. आपल्या भारतीय कम्यु ि नटीमध्ये हौशी तसे च व्यावसाियक कलाकारांना एक मोठा मंच िमळावा ह्या हेतूने त्यांनी 'कला' ह्या प्रदशर्नाची संकल्पना मांडली. ह्या प्रकल्पाला िमळालेला प्रितसाद नक्कीच प्रोत्साहन देणारा ठरला. िट्वन िसिटजमधे इतके कलाकार घरच्या घरी आपली आवड जपून, आपल्या कलेचे प्रेम जागते ठे वत आहेत िह एक आनंदाची बाब आहे. ५४ वेगवेगळ्या कलाकृती ह्या प्रदशर्नात मांडण्यात आल्या.…अॅक्रीिलक, वॉटर कलसर्, ऑईल, पेिन्सल अश्या िविवध माध्यमांचा उपयोग केला गेला होता. ६ िसरॅिमक्च्या कलाकृतीदेखील ठे वण्यात आल्या होत्या.राधा-कृष्णाच्या दृष्यांपासून ते वाचणारा गणेश, फॉलमधील मोहक देखावे , वाढलेल्या तंजावर पेंिटं गस्, सूयोर्दय, वारली अश्या अनेक वैिवध्यपूणर् कलाकृतींचा ह्या प्रदशर्नात समावेश होता. जवळजवळ ५०० ददीर् रिसकांनी ह्या प्रदशर्नाला भेट िदली. त्यांनीच आपापली मते देऊन आपल्या आवडत्या कलाकृतींना दाद िदली. काहींजणांनी तर कलाकृती िवकत घेऊन व्यावसाियक आिण नवख्या कलाकारांना आपला समान पाठींबा दशर्वला. आपल्या कम्युिनटीने ही नवीन कल्पना नक्कीच उचलून धरली. ह्या कलाकारांच्या नजरेतून भारतीय समुदायाचा एक वेगळाच पैलू समोर आला. आिण पूजाच्या कल्पनेचे खरे यश असे की िकत्येकजणांनी पुढच्या वषीर् परत हे प्रदशर्न भरवण्यात यावं अशी इच्छा व्यक्त केली. लग्नानंतर एका वषार्पूवीर् िमनेसोटात आलेली कल्याणी भालेराव-कुलकणीर् िहने आपली पेंिटं गची हौस पुरती करता करता ह्या प्रदशर्नाच्या माध्यमातून आपली कला अनेकांपयर्ंत पोचवली तर काम व लहान मुलगी यांना सांभाळायची कसरत करता करता रात्र-रात्र जागून सोनल दीिक्षतने ह्या प्रदशर्नासाठी कलाकृती तयार केल्या. त्यांची िह छोटीशी झलक. ह्या वषीर् जर तुम्ही 'कला' हे प्रदशर्न प्रत्यक्षात पाहायला मुकला असाल तर पुन्हा पुढच्या वषीर् िहं दी सोसायटी ऑफ िमनेसोटाच्या सहकायार्ने पूजा घेऊन येईल 'कला २०१६'!!

िचत्रकार : सोनल दीिक्षत

िचत्रकार : कल्याणी भालेराव कुवळे कर

प्राची संसारे : बॉलीवूड डान्स सीन िमनेसोटामध्ये काही वषर् तरी रािहलेल्या प्रत्येकाने िमनेसोटा िफ्रंज फेिस्टवलचे नाव नक्कीच ऐकले असेल. प्रायोिगक रंगभूमीला मोठा प्रेक्षकवगर् देणार्या अमेिरकेतील िफ्रंज फेिस्टवलस् पैकी हे ितसरं. परंतु दोन वषार्ंपूवीर्पयर्ंत ह्या रंगभूमी सोहोळ्यात बॉलीवूडची गाणी आिण नाच पहायला िमळतील असं काही वाटलं नव्हतं. बॉलीवूड डान्स सीनने केवळ हे खरे करून दाखवले असेच नाही तर त्यांचा 'हाय, हेलो, नमस्ते' हा मागच्या वषीर्चा िफ्रंज फेिस्टवलमधील सगळ्यात यशस्वी प्रयोग ठरला. ह्या वषीर्च्या 'स्पायसी मसाला चाय' ह्या प्रयोगालासुद्धा प्रेक्षकांचा भरघोस प्रितसाद िमळाला. मूळची ठाण्याची, दोन वषार्ंपूवीर् लग्न करून िमनेसोटाला आलेली प्राची संसारे ही त्याच्या प्रमुख नृत्य िदग्दशर्कांपैकी एक! मध्यमवगीर्य घरात वाढलेल्या प्राचीचा साहिजकच िशक्षणाकडे काळ होता. पण त्याबरोबरच नृत्यावर ितचं अगदी लहानपानापासूनच मनापासून प्रेम! भरतनाट्यमचे बरीच वषर्ं िशक्षण घे ण्य ाबरोबरच ितने गल्लीतल्या छोट्या स्पधार्ंपासून ते बुगी-वुगी ह्या TV वरील स्पधेर्तदेखील भाग घेतला, ितच्या पालकांनीही ितला कायमच प्रोत्साहन िदले. िहरानंदानी हॉिस्पटलमध्ये स्पोटर्स् िफिजकल थेरिपस्ट म्हणुन काम करताना आिण मग ठाण्यात स्वत:चे िक्लिनक चालवताना मात्र ह्या छं दाकडे लक्ष द्यायला पुरस े ा वेळ िमळे नासा झाला. िमिनयापोलीसला आल्यानंतर लायसेन्स िमळवण्याच्या परीक्षा देत असताना ितची िजनल झव्हेरी ह्या मैित्रणीमुळे ितची बॉलीवूड डान्स सीनशी आिण अनेक नवनव्या िमत्रमैित्रणींशी ओळख झाली आिण िदव्या मैय्या ह्या बॉलीवूड डान्स सीनच्या सवेर्सवार्च्या उत्साहाने प्रेिरत होऊन ती परत नृत्याशी जोडली गेली. 'हाय हेलो नमस्ते' च्या वेळी ितला परीक्षांमुळे हवा िततका सहभाग घेत आला नसला तरी ह्या वषीर् ितला ह्या नृत्य नाट्यासाठी

९ पैकी २ गाण्यांना नृत्य िदग्दशर्न करायची संधी िमळली.

बॉलीवूड डान्स सीनतफेर् ती क्लासेसमध्ये

िशकवतेदेखील. अिपर् ता थत्ते व अपणार् भूतकर ह्यादेखील बॉलीवूड डान्स सीनच्या ' स्पायसी मसाला चाय' मध्ये सहभागी होत्य. नृ त्य ाबरोबरच अिपर् ताने अनेक िठकाणच्या लाइव प्रयोगांमध्ये बॉलीवूड डान्स सीनचे प्रितिनिधत्व केले आिण

अ प ण ा र् न े

वेशभूशेसाठीदे खील मदत के ल ी . ब ॉ ल ी व ू ड ल ा िमने स ोटामध्ये मे न स्ट्रीम बनवणार्या बॉलीवूड डान्स सीन पिरवाराला पु ढ ील कायर् क्र मां स ाठी भरघोस यश िमळावे ह्या शुभेच्छा!

You-Me and The Cosmos You are you I am me I am not you You are not me Me-ness and You-ness Make us unique Different identities Diverse individualities Uniqueness is the name of diversity It cannot be bought It cannot be sold It cannot be measured In our world of relative reality

We differ in being and becoming We differ in beholding and behaving Life is constantly changing By the time I will be saying “I am I” I will be saying “You are Thou” Or “You are thee” Or another form of address Which might make you upset Of course, I did not mean to call you Chili is a chili with disrespect Not a bell pepper Understanding diversity Shiny skin Is necessary for the removal Hot body of strife If treated with respect Diversity and differences Transforms the dull food Must be understood in their Into delicious dishes own rights Produces endorphins “As a way of life” For stress relief If mistreated Will bite our tongue Peaceful co-existence Burn our eyes Is the only way to survive And send us to a hospital Or else, forms will For our malicious mischief annihilate forms Into nothingness Ultimately what will remain?

The space’s vacuum The time’s void Useless for any life to You are you sustain I am me In body and mind In form and content Diversity and differences In function and intent Life’s beautiful nuances We differ in thought and Unity in Diversity perception Nature’s way of aesthetics Language and expression Right of existence I do not say “I am I” Is the cosmic law of ethics Comparable to “You are - Anjira you” Why?

तू मी अन् (व* तू क, ग तूच मी क, ग मीच मी नसे तू तू नसे मी मीt आिण तूt करी आmा (व8श: ;भn vk, ;भn pकृती (व8श:ता असे tांची शk, (तची न होई खरेदी (तची न होई (वk, (तचे अमाप मूl असे या शुl जगी ;मरची असे ;मरची नसे ती Pसमला नसे ती भोपळा तेजदार tची (तखटदार Tहची करता (तचा मान करी चवदार अn आtmाचे समाधान काळjांचे कlाण करी जीव शk,पूणX न जाणता (तचे गुण मानता (तला मूlहीन देई ती Yजभेस आvान जाळी ती नेt भयाण 8शkा ती आमcा कम^ची (वसरlा गुणधम^ची तू क, ग तूच मी क, ग मीच शरीरी अन् मनी वाणी अन् गुणी d:ीत अन् हेतूत धम^त अन् कम^त ;भn आमचे (वचार ;भn आमचे आचार ;भn आमची भाषा ;भn (तचे vाकरण भर नसे कt^ मी वर भर असे (वषयाcा चचaवर

पदोपदी भाषा माझी vk करी मानपान सवX जीवांचे पूजन सवX pाcांचे संगोपन जीव जग संयुk bmाचे एकfप माया करी आmा अj खोhा जागी सारे तj भेद असे मूळात आमcा भुतtात बदलtा झेपात काळाcा वेगात पjरksतीcा पjरसरात चुका होई अखंTडत उdेश नसे माझा करावे तुला अपमाTनत (व(वधतेcा सt jानात होई शtुtाचा अंत (व(वधता अन् ;भnता असे Tनसग^चे रहs देई आmा सुख दु:ख जीवनाची ती मूळ तt शांततापूणX अqst pेमाचा सहवास जीवनाचा एक मागX tा(वना होई नाश सारे जग kिणक काय राहील अंती न तुmी न आmी न तू न मी न तूt न मीt हाय रे हाय सारे न: (व(वधता अन् ;भnता (व8श:ता अन् सुंदरता अंती जीवनाची शूnता नmतेतच मानवाची मानवता हा बोल मराठी संsृतीचा

- अंYजरा

बालगीत

सुगरण ते Gourmet

माझा मुलगा लहान असताना त्याच्याशी, त्याच्या बाळभाषेत

उकडीचे मोदक

बोलता बोलता हे गाणे मला सुचले. गम्मत म्हणजे, ते मला चालीसकटच सुचत गेले. माझ्या मुलाला हे गाणे खूप आवडत असे.

आजीची कृती आईच्या हस्ताक्षरात! :)

माझी एक मैत्रीण तेव्हा पुण्यातील अक्षरनंदन शाळे ची मुख्याध्यािपका होती. ितने हे गाणे ऐकले, तेव्हा ितलाही ते खूपच आवडले. 'हे गाणे आमच्या शाळे तील मुलांसाठी घेतले तर चालेल का?' असे ितने िवचारले व मी ही त्याला आनंदाने परवानगी िदली. आिण आज १५-२० वषार्ंनंतरही हे गाणे त्यांच्या बालवाडीतील मुलांचे आवडते गाणे आहे असे मला ितने सांिगतले. त्यामुळे खास आपल्या बालचमूसाठी हे गाणे आपल्या िहतगूजमध्ये देते आहे. ह्या गाण्याची चाल ह्या िलं कवर िक्लक करून नक्की ऐका. एक दोन तीन, साडे माडे तीन । एक दोन तीन, साडे माडे तीन ।। साडे तीन शहाणे, िमळू न गाती गाणे । साडे तीन शहाणे, िमळू न गाती गाणे ।। गाण्यात होता वाघोबा । िपवळ्या काळ्या पट्टयांचा । गाण्यात होता वाघोबा । िपवळ्या काळ्या पट्टयांचा । वाघोबानी आणली सायकल । बसला घालून फतकल । वाघोबानी आणली सायकल, त्यावर बसला घालून फतकल । ब्रेक काही लागेना, सायकल मुळी थांबेना । ब्रेक काही लागेना, सायकल मुळी थांबेना । वाजवत बसला घंटी, ट्रींग ट्रींग ट्रींग... वाजवत बसला घंटी, ट्रींग ट्रींग ट्रींग... ।। एक दोन तीन, साडे माडे तीन । एक दोन तीन, साडे माडे तीन । एक दोन तीन, साडे माडे तीन । एक दोन तीन, साडे माडे तीन । गाण्यात होता हत्ती ..... एक भला मोठा हत्ती । त्याची मैित्रण मुंगी होती .... एवढीशीशी छोटी । दोघांची होती संगत, सांगतो त्यांची गम्मत । दोघांची होती संगत, सांगतो त्यांची गम्मत । दात काही घासेनात, आं घोळ काही करेनात । दात काही घासेनात, आं घोळ काही करेनात । लागले व्हायला घाण, रोज आणखी आणखीन । लागले व्हायला घाण, घाण .....रोज आणखी आणखीन ।। एक दोन तीन, साडे माडे तीन । एक दोन तीन, साडे माडे तीन ।। साडे तीन शहाणे, िमळू न गाती गाणे ।

- मधुरा साने

साडे तीन शहाणे, िमळू न गाती गाणे ।।

- लीना वैद्य

शब्दकोडे: उत्तर

िमनेसोटा : मराठी नजरेतून म ा ग च्य ा अ ं क ा त म र ा ठ ी पिरवारातल्या छायािचत्रकारां न ी िटपलेले िमनेसोटामधल्या वसंताचे फोटो आपण पािहले. गेल्या तीन मिहन्यात हवामानाबद्दल तक्रार करायला वावच नव्हता असा हा उन्हाळा आपल्या आठवणींबरोबरच ह्या अंकातल्या

पेंिटं ग, आिण

छायािचत्रांद्वारे िहवाळ्याची तरतूद म्हणून साठवून ठे वू या.

सेंट अॅंथनी फॉल्स (पूवार् मांडके)

िस्टलवॉटर सूयोर्दय (रोिहत नांदगावकर) िस्प्लट रॉक लाईटहाऊस सूयोर्दय व सूयार्स्त (रोिहत नांदगावकर)

रोिहत नांदगावकर

प्रफुल केळकर

राम खािडलकर

आकाशीचा रम्य सोहळा (अिमत कुलकणीर्)

State Fair : The Great Minnesota Get-Together (Rohit Nandgaonkar)

Outside In! Several non-Marathi spouses in our community have an excellent vantage point from which to look upon the curious peculiarity that is मराठी माणूस! Amit Bhati is our guest author for this edition of िहतगुज giving a hilarious account of his first encounter with Pune.

Meeting The Puneri Manus: A Memoir (In memory of my mother-in-law Mrs. Sumitra Mudkanna. We enjoyed all of our debates and arguments, and conceded none to each other. This time, however, I shall have the last word.)

This happened in March 1996. I was visiting Delhi, to attend to my father who was soon to be operated upon. However, a couple of days before the scheduled date the surgery was unexpectedly postponed for at least a week. Having nothing else to do but wait, I thought of visiting Pune to meet Mrinalini - now my wife - who I had met in Bombay a few weeks earlier. I had quite liked her, and when I shared my sentiments with my sister and brother-in-law they encouraged me to make good use of the break. I called her parents, Mr. & Mrs. Mudkanna, and they agreed to my proposed visit. We found a hotel near their home in TELCO Colony, Pimpri, where I could stay, and a two-day trip to Pune was quickly finalized.

I had been living in the USA for several years at this point. With each passing year, India was fast becoming an increasingly distant place to which I had once belonged, but now saw with the eyes of a once-familiar outsider. The change was bitter for me because while growing up I had lived in seven different states, and visited almost all of the remaining - except a few of the Seven Sisters in the NorthEast, Gujarat and Maharashtra. I say that I hadn’t visited Maharashtra because my forays into the state consisted of a few short transit trips between the Bombay airport and IIT Powai, where my sister lived. I had stepped into Maharashtra, but I hadn’t seen its people and places in a meaningful way. So this twoday trip to Pune was my first substantial trip into Maharashtra as well. I had always been an avid traveller, and looked forward to spending time in a region of India new to me.

My ignorance of Maharashtra notwithstanding, I had heard much about Pune and the fabled ‘Puneri Manus’ from former classmates and coworkers. All of them had warned me about the Puneri’s behavioral peculiarities and their sometimes strange point of view, so much so that I did view them as a unique cultural specimen that would make for interesting psychosocial examination. On the eve of my departure Mr. & Mrs. Mudkanna called to advice me about the acceptable cab fare from the airport, and the appropriate route to take to Pimpri, so that I may avoid being taken for a ride. I was told to drive through the Nigdi-Bhosari Bypass Road, and I was given two quotes for cab fare - a lower amount that a Puneri pays, and a higher amount that all North Indians and NRIs pay. The message was clear, it was up to me to negotiate between the lower and upper limits. However, the upper limit was many folds greater than the Puneri’s limit; so much more that I saw no hope of managing to negotiate down to it.

On Friday 8th of March I landed in Pune and, as expected, all cab drivers swore upon their mother’s good name that they knew the Nigdi-Bhosari Bypass road right up to the doorsteps of the House of Mudkanna. But I am no stranger to this phenomenon, and I reminded myself that very soon I would be haplessly meandering through the unfamiliar streets of yet another city, at the mercy of a largely clueless driver. I picked a driver who appeared to speak passable Hindi. Soon we were traveling

through stretches of highway interconnecting suburban localities. I was happy absorbing all I could from the back seat. Mostly, depictions of local politicians, who appeared to be insanely powerful but very loving persons, drawn on astoundingly large pieces of canvas, and colorful posters of regional cinema. The movie posters, though, weren’t very different from the posters of mainstream Bollywood cinema, except for the headdresses of the angry young man about to give up his life to forever own the honor of the young and buxom female wearing the sari in a different way.

An hour or so later, I was reasonably sure we had reached Pimpri because the taxi driver was looking around as inquisitively as I was. I sat upright and leaned over the driver’s seat, ready to help both of us. For my own sake, I first confirmed that we were indeed in Pimpri by reading the addresses written in English on the signboards of some shops we passed by. After a few minutes, the taxi driver announced that we were driving alongside the wall of the TELCO factory, implying that if the factory was here the colony had to be nearby. For the next fifteen minutes he kept driving along the endless perimeter, always taking the necessary turns to keep right next to it. I understood that at some point in time he intended to serendipitously chance upon the factory’s gate, where he would finally stop to ask for directions.

It was during this portion of the ride, while we passed through various sections of the town of Pimpri - Ashirwad Nagar, Morwadi and Masulkar - that I first laid my eyes on the ubiquitous Marathi Vegetarian Restaurant, one every 50-meters or so. I could read that each restaurant proudly announced itself as a Shakahari Bhojanalay – this much of Marathi did not differ from written Hindi. But none of the restaurants followed up their culinary distinction with a proper name. I presumed that they thought that as long as the people only cared to know the type of cuisine served, giving the business a proper name was essentially redundant, so why bother? Quite terse and economical indeed, although one does have to remember which one they went into last time.

Each restaurant had a poor, underage boy squatting in the front, washing a large, blackened metal pot, roughly the same size as his body, while a swarthy and mustachioed owner sat behind the payment counter, on the other side of the entrance. These two unsavory characters covered much of the front, as though they were separating and guarding those on the inside (must have money to pay) from the rest of us on the outside (not sure if they can pay), leaving just a narrow path through which a would be customer had to walk-in and be scrutinized. After we had driven by several of these restaurants, I realized that each one was also adorned with an identical piece of signage painted on the wall, and written in Marathi. The only problem was that the words had either rubbed off in spots, or were partially hidden behind the aforementioned owner’s large body. All I could manage to read from inside a moving taxi was, “Yethe Shuddha Shakahari Bhojan…” - and I proceeded to translate it as-is into Hindi. But the translation was perplexing. Why would a restaurant that announces itself as being a Noname Shakahari Bhojanalay on the outside go on to reassert, on the inside, that they had indeed served vegetarian food in the past? The redundancy did not add up. Now, I knew no Marathi – had never laid eyes on it, in fact - but being that the script is essentially the same as the one used in Hindi - I had guessed at what the statement said and assumed that I must be approximately correct. What I did not know was that the Marathi letter ‘small e’ is sometimes shaped like the Hindi letter ‘य’, when it is written in Marathi. Thus, I erroneously translated the signage to imply in Hindi, “Ye Thay Shakahari Bhojan…” aka ‘This was a vegetarian restaurant…’ Of course, I was quite familiar with the ‘Here you get vegetarian food’ and ‘Here you get non-vegetarian food’ signboards that can be found all over India.

But, if I was right, this signage in Marathi was suggesting that each of these restaurants were also proclaiming that they used to serve pure vegetarian food, once upon a time. I tried to read more through the hustle and bustle of evening traffic, but failed to understand any more. I wondered what cultural peculiarity led the Puneri restaurants to assert that not only were they presumably a vegetarian

restaurant today, but that even yesterday, and the days and years before yesterday, they had always and forever been a vegetarian restaurant? How would it matter, I asked myself, that yesterday they used to serve one or the other kind of food? Isn’t it what’s on the menu today that matters? With no plausible explanation at hand, and the wall of the TELCO factory still keeping us endless company, I convinced myself that this must be an assertion of cultural and culinary supremacy - a proclamation of ‘Our Pure Vaishnav Origins’ by a certain type of Indian Vegetarian Neo-Nazi, much like Jerry Seinfeld’s Soup Nazi.

“OK, fine. I get it. You are, and always were, a vegetarian restaurant,” I said to myself, and yet the assumption did not satisfy me. Being a software engineer I had to come up with a more satisfactory explanation. But the only other interpretation I could imagine was that all of these establishments had perhaps simultaneously turned into non-vegetarian restaurants just this very day, prior to my arrival in Pune. And I and everyone else were being notified urgently: “We used to be a vegetarian restaurant!”

So the unsuspecting puritans do not accidentally transgress. Ah, stated tersely, by way of allusion to the contrary? Quite peculiar, indeed!

As bizarre as this sounded in my own head, the drive along the TELCO factory wall was still longer, and I began to be convinced that it may indeed be valid because it fit with what I had been told about the passive-aggressive and obliquely referential Puneri Manus. After all, I had been warned that for a Puneri statements such as, “We have already had our tea” were a very plausible and acceptable manner of greeting visitors, because they are absolutely firm yet socially less confrontational than saying, “Come on in. But I’m not feeding you.” Put two and two together, and ‘Yethe shakahari bhojana….’, aka ‘We used to be a vegetarian restaurant’ totally made sense alongside the Shakahari Bhojanalay signboard.

Of course, in due course of time, I began to say to myself that this interpretation had to be wrong. These people, strange as they were said to be, wouldn’t go to such lengths to be so indirect and subversive to their own kind, would they? However, I simply couldn’t figure out what was the right translation. Eventually, while we were stopped in traffic, I could hold my curiosity no longer. I pointed to one such restaurant and asked the cabdriver in Hindi, “Ye sab vegetarian restaurants hai kya?”

At this the cabbie nodded his head like a bobble-head doll - with a hidden spring in its neck and said, “Ho” I had just come face-to-face, for the first time in my life, with that quintessentially Marathi rockyour-head-sideways gesture. Was that a yes, or a no? I certainly had no clue. I was so taken by surprise that it took me a while to ignore the gesture, and ask him once again, “Idhar meat nahin milta hai?”

This time the cab driver thought for a moment, and with great care for my well being suggested that I do not entertain the idea of eating there. He would drive me to a better hotel for a meal. Hearing this I almost bumped into the roof of the taxi. I was in no mood for a detour; we were already lost, as it is. I also realized that asking him more questions about signage was fraught with other risks. I told him that I had changed my mind, and would be eating at the Mudkannas. Hearing this, the cabdriver let me have yet another sideways nod. This neither-yes-nor-no nod was quite frightening, because now I wasn’t sure if he agreed to drive straight to the Mudkannas, thought it was a very poor idea to expect food at the House of Mudkanna, or was intent on feeding me at the right kind of restaurant? As far as I was concerned The Nod only meant, “I’m not telling you!” It would be some years later when I would eventually learn that The Marathi Nod indeed implies a ‘Yes’ if and only if that is what you were expecting the answer to be, or a ‘No’ if and only if that is what you were expecting the answer to be.

That it is much like an under-the-table handshake. A wink-wink, nod-nod type of internal-logic based

communication protocol that you understand because you already understand it! I would also learn, years later, only after long being married to the woman I was courting at that time, that The Nod is also used to say ‘No’ by simply throttling down the speed of bobbling head - and only occasionally following it with a barely audible no. I would ever learn that if a Marathi person - especially your own wife – says “No” with an unambiguous shake of the head – using the gesture civilized people the world over have been known to employ since after the Caveman moved out - that it not only means an emphatic no, it also means that she vehemently disapproves of and completely forbids whatever I were thinking of doing. But, sadly, I hadn’t yet seen those days, and wizened up.

After some time I thought that I had asked the wrong questions to the cabbie. Perhaps, what I should have asked him ought to have been more along the lines of, “So, all of these restaurants used to be vegetarian. But as of today none of them is vegetarian any more. Therefore they are all 100% non-vegetarian. Right?”

As soon as I heard myself saying this in my mind I knew that I was doomed, for I would either be swiftly detoured, or receive The Nod again. I was now very far from ever getting to the fact of the matter. The realization drove me desperately crazy. I wanted to jump out of the cab, then and there, and accost one of those potbellied owners sitting expressionlessly behind the marginally clean payment counter, to demand a clear and unambiguous answer. For God’s sake, exactly what kind of restaurant are you? Can’t you just say it? And how about naming your whatever-kind-of restaurant it is, while we are at it?

But the mystery remained unsolved. I couldn’t look a gift horse in the mouth, for we had reached one of the TELCO factory gates. From there we were directed to the next gate, and the following one, until we were indeed at the correct gate – to the colony where the House of Mudkanna stood - and my attention was driven to more pertinent matters.

During the rest of the day, one by one all of the family members dropped-in and attempted to interview me in as unassuming a manner as they could, which only made it increasingly obvious that they were on a mission of exhaustive fact finding and crosschecking. Not surprisingly, one of the frequently asked first question was, “How much did you pay for the taxi from the airport?” Not to be boxed-in and put down so swiftly, I averaged the higher and lower numbers I had been given, threw in another twenty rupees into the pot, and called the deal!

Later that evening Sumitra Bai served me my very first Marathi veg meal. It was a delicious and simple meal, and in complete contrast to a Rajasthani meal in the latter way. A Rajasthani meal, such as one served on the occasion of the visit of a prospective groom, must demonstrate the use of every kind of vegetarian dish, from mild, dry-fruits based gravies to fiery hot masala gravies, not to mention a spectrum of fragrant to pungent aromas – all rendered in pure ghee. But here, I was looking at a couple of nondescript vegetable dishes and ‘amti’, which could only pass for ‘healthy food’ in Rajasthan – usually a euphemism for food only suitable for those with a poorly functioning internal organs, or a weak bowel, plus blood pressure, diabetes, and maybe even trouble chewing. To top off the meal Sumitra Bai brought out ‘koshimbir’, as if she were making amends for an expansive and rich meal with an offering of easy-on-the-guts, cool reasonableness. Mind you, all of this was totally enjoyable; it just wasn’t what I had expected.

What surprised me most, however, were the portion sizes, which I can only describe using an American term – having lived here for more than half my life now – the “bite-sized portion”. The kind of portion size your pre-school kid is fed with, at his or her daycare. If the portion size was not meant to shock me, I could only assume it was meant to be symbolic, political posturing. Perhaps the Mudkannas were setting up the stage for a limited dowry size? It would be pretty frugal, in case I had come with high hopes. After the third request for a refill it became clear to me that we had run out of koshimbir in

the kitchen, and one of the sisters had started to fix-up some more. When the supply was replenished I took the opportunity to clearly state my benchmark for the future. Instead of accepting another bite-sized portion, I casually reached out and grabbed the very container in which the new batch of koshimbir was being brought out to me, and helped myself to all of it. I thought it would be prudent to state in equally symbolic but unambiguous terms that in Rajasthan a newly minted wife was fully expected to be able to serve a four or five course meal for half a dozen persons with only a few minutes notice, because as the erstwhile king of Jodhpur was known to have decreed, proudly, “Sumptuously feed even those bound to the gallows.”

I spent a wonderful two-days in Pune. I enjoyed the relative calmness of TELCO colony, and the unassuming and pleasant family I had just gotten to know quite well. When it was time for me to return to the airport Mrinalini walked me to the bus stand in Masulkar Colony, five minute’s walk from her home. At the bus stop, with its half-missing shed, we proceeded to sit up on the greasy and well-worn metal bars that demarcated it, and waited for the bus of the right number. As luck would have it, I saw that right across the street from us was one of those currently as well as formerly vegetarian restaurants. Now I had to know.

But alas, the explanation came as a massive deflation. In fact, if memory serves me right, at first she found it hard to understand my question. Anyway, there was no cultural peculiarity to be found, no dramatic climax to the end of the mystery translation. It had been a deceptively simple mistranslation of a language unfamiliar to me. “Yesthay” as in ‘here’. Tense, present perfect - but in that moment it summed up everything about my first visit to Pune in a most matter of fact way. The city, and a new kind of people. The family, and a woman I was courting. Their intentions, and mine too.

- Amit Bhati