Spis tre ci
W• Wst p 8
• Teoria wydr onejziemi 10
• M odo ci,podajmiskrzyd a 17
• Morze jestbrzuchem rekina pe nym ryb 25
• Butelka Kleista 33
• Machina meteorologica iZ oty Diviš 38
• Uczony podczas bada terenowych 43
• O przewo eniu barometru 48
• Wodny poca unek 50
• Po kiegó diab a azi na ten statek? 51
• Z daszta,to jest ycie dawcza ksi eczka Zoroastra 60
• Ro linny bezwstyd oraz te rozpustne mi czaki 65
• Warzywne jagni z Tartarii 68
• Nipies,niwydra,czylibernikla 72
• Ma y traktato lataniu na Niczym 76
• Tylko lub a 21 gramów 80
• OstatnitakiRobin Hood 84
• Balonkikróla Stasia 88
• Rozdar si Filu na suchym jesionie… 98
• Wielkie oszustwo ksi ycowe 103
• Welteislehre albo kosmogonia glacjalna 110
• G upstworód idzie o Herszta,które jestn dzno
fraszko
113
• Kurs babienia 120 5
• Beduin z Moraw 123
• W Wilicy wdowa,w Bratys awie szubienica 129
• ProjektMinerwa 134
• Porwanie Europy 139
• Swedenborg lotnikiem 145
• A nasz Kupare ko w niczym nie gorszy! 147
• Pch a Szachrajka 151
• O trudnejsztuce kierowania balonem 155
• W mie cie jak ryby tramwaje… 162
• W Mitgardu 166
• Kaspijskie Monstrum 170
• Gang Czterdziestu S oni 172
• Cztery przyczyny nieistnienia yrafy 175
• Pszczo y Malebranche’a ipost p geometryczny 177
• Wojenne ucho 181
• Musimy sprawdzi ,czy gdzie tu nie siedziBlowitz… 183
• Bratswojego brata 186
• Botaniczny horror 190
• Capronissima mia… 195
• Z zazdro ciptakom jestsamolot 197
• Ja,Anna Csillag,z olbrzymimiw osamiRusa ki… 201
• Odwa ny czyn tarnowskiego fryzjera 208
• Ko dandysa 209
• Niszczycielskie narz dzie judaizmu iszarlatanerii 211
• Og oszenie k pielowe dla krakowian bardzo zdrowe 218
• Alchemicy na dworze króla Irokezów 225
• Giuseppe w Warszawie albo pisz do mnie na Berdyczów! 233
• Cz owiek,którego prawie nie by o 239
• Paraszut,czylimi kkie l dowanie 247
• Odwieczna daremno ,tudzie refutacja iobrona marzenia 252
• Jak Niemce bezecne Fausta nam z krakowskich Krzemionek wykrad y 255
• Angu itriangu ,bro ek oraz gorzysto ustawiczna 264
• D ugie ycie mydlanejba ki 269
• Czarny mózg in yniera Eiffela 276
• The Steam Man ofthe Prairies 280
• Wynalazek seksu albo orgazm redivivus 285
• Bujny ywotdocenta Wróblewskiego 292
• Para buch – ko a w ruch,czylicyrk parowy Mr Trevithicka 299
• Gdzie jestgenera 305
• Le niczy na morzu 307
• Ko cz Pan,Panie Turek! 312
• M czyzna,który kaza wyczy ci sobie buty 318
• Morderstwo OrientExpressu 321
• Dr Faustrollz Metánova 325
• Tuffi in der Schwebebahn:eine elephan(tas)tische Geschichte 330
• Mitz otego nitu 333
• Atlantropa iinne utopie 336
• Zamiastzako czenia 341
• Bibliografia 342
Wst p
WJednym ze wspomnień mojego wczesnego dzieciństwa jest miesięcznik Horyzonty techniki prenumerowany przez ojca. Niczym bohater Schulzowskiego opowiadania Księga pochłaniający historię Anny Csillag i jej cudownego środka na porost włosów z wypiekami na twarzy czytywałem wtedy rubrykę Fantazje i facecje naszych dziadków. Do dziś pamiętam rysunki przedstawiające majestatyczne zeppeliny i wielkie maszyny parowe albo panów w melonikach (jak gdyby wyjętych wprost z obrazów Magritte’a) pedałujących z jakąś dziwną zawziętością, by w ten sposób poruszać skrzydłami ornitopterów.
Do tego świata dawnych fantazji należą odrzucone i często naiwne teorie naukowe, ale także paranaukowe wyobrażenia o świecie. Również z nich można się wiele nauczyć, może przede wszystkim o nas samych. Bolesław Orłowski, znakomity autor kilku książek poświęconych historii techniki, we wstępie do jednej z nich napisał: Sensacje – to tylko zewnętrzny kształt wydarzeń, to opowieść o sukcesie. Sprawą o wiele istotniejszą jest droga prowadząca do tego sukcesu1. Parafrazując te słowa, chciałbym dodać: porażki to też tylko zewnętrzny kształt wydarzeń. Sprawą o wiele istotniejszą są ich przyczyny. Ten zewnętrzny kształt świata zbyt często zadowala nasze potrzeby poznawcze.
Chciałbym, żeby Czytelnik starał się dostrzegać nie tylko te meloniki i skrzydła, które tak mnie fascynowały w dzieciństwie. Żeby również zadał sobie pytanie, o czym myśleli nasi poprzednicy. Do czego dążyli i dlaczego? Jakimi sposobami? Jacy byli i w jakim chcieli żyć świecie? Czy ich porażki wynikały wyłącznie z ich niewiedzy, a sukcesy z ich umiejętności? Czy siła woli i charakter plus umiejętności i wiedza to już wszystko? Co sprawia, że czasem z uporem błądzimy we mgle? I czego możemy się nauczyć, poznając historie ludzkiej wyobraźni
1 B. Orłowski, Groźba i nadzieja. Sensacje z dziejów techniki, Warszawa 1982.
i jej skłonności do wędrowania na manowce? A może manowce niekoniecznie są tym, czym być się zdają?
Zapewne nigdy nie poznamy odpowiedzi, która by nas zadowoliła.
Ale pytać o takie rzeczy warto zawsze.
