Bouwen aan Monumenten 720 2014

Restauratie Jachthuis Sint Hubertus afgerond Berlages Gesamtkunstwerk straalt weer

Oostelijk Zwembad ademt sfeer van vroeger Restauratie Gemeenlandshuis in Amsterdam:Terug in de tijd

PLAATSNAAM DE HOGE VELUWE | Projectnaam | Restauratie Jachthuis Sint Hubertus

Fotografie: hoge veluwe

Restauratie Jachthuis Sint Hubertus afgerond

BERLAGES GESAMTKUNSTWERK STRAALT WEER Projectleider Eddy de Veer van Aannemingsbedrijf Nico de Bont omschrijft de restauratie van Jachthuis Sint Hubertus al terugblikkend als “minutieus en chirurgisch”. Waarmee hij wil aangeven dat er geen detail onbelicht bleef. Het gebouw heeft weer de allure die architect Berlage zo’n honderd jaar geleden met zijn ontwerp voor ogen had.

150

BOUWEN AAN MONUMENTEN

DE HOGE VELUWE | Restauratie Jachthuis Sint Hubertus

De restauratie van het jachthuis werd in twee fasen uitgevoerd en de tweede fase is nu nagenoeg afgerond. Het werk begon in 2012, na een jarenlange voorbereiding, aldus Jeroen van Asseldonk van de Rijksgebouwendienst. “In 2007 lagen er plannen voor onderhoud aan het gebouw, maar na inventarisatie bleek dat er zoveel aan de hand was dat regulier onderhoud niet zou voldoen. In het bijzonder de technische installaties, dakbedekking en het metselwerk waren toe aan een grondige opknapbeurt.” Met name het vervangen van de leidingen voor de diverse installaties, die in muren en vloeren waren weggewerkt, bleek een hele opgave, geeft hij aan. De monumentale waarde van het interieur, onderdeel van Berlages Gesamtkunstwerk, mocht niet aangetast worden.

“Verder heeft de Rijksgebouwendienst een uitgebreid restauratieplan opgesteld, in samenspraak met de architect en specialisten van diverse adviesbureaus.”

Uiteindelijk waren in februari 2012 de diverse bestekken gereed en kon in september van dat jaar met het werk worden begonnen. Een werk waarbij tal van specialisten waren betrokken, geeft Van Asseldonk aan, wat om een nauwgezette coördinatie en aansturing vroeg, met het oog op de planning en beschikbare budgetten. “Veel partijen betekent evenzoveel meningen en ideeën. Die moeten uiteindelijk op elkaar worden afgestemd.

Dat vraagt om veel overleg.” Een van de belangrijkste discussiepunten, zegt hij, was in hoeverre latere aanpassingen aan het jachthuis zichtbaar moesten blijven. “De architect wilde zo veel mogelijk het oorspronkelijke beeld reconstrueren, maar er was ook een stroming die de diverse verstoringen zichtbaar wilde laten, de geschiedenis zo in beeld wilde brengen. Uiteindelijk is ervoor gekozen het beeld leidend te laten zijn, omdat dit het beste past bij dit Gesamtkunstwerk.”

Berlage als uitgangspunt en daarmee tevens Helene KröllerMüller, samen met echtgenoot Anton Müller opdrachtgever voor de bouw van hun buitenhuis, die een nadrukkelijke rol speelde bij de bouw. Zoals architect Maarten Fritz bij een eerdere gelegenheid vertelde, rondde daarom niet Berlage maar Henry van de Velde het gebouw uiteindelijk af. “Berlage was van 1915 tot 1920 bij de bouw betrokken. Hoewel hij de vrije hand had gekregen, werd hij voortdurend geconfronteerd met de inmenging van zijn opdrachtgeefster, die zich tot in detail met allerlei zaken bemoeide.

Na vijf jaar had Berlage er dan ook genoeg van en beëindigde de samenwerking.” Fritz vertelde destijds dat niet alleen het ontwerp van Berlage, maar vooral ook de ideeën van Helene Müller een rol hebben gespeeld bij zijn ontwerpplan voor de restauratie. ›

bouwen voor de eeuwigheid met leisteen

Natuurleien voor restauratie en nieuwbouw Wij leveren de juiste kwaliteit met een betrouwbaar en deskundig advies.

Battenweg 12, 6051 AD Maasbracht • Tel: +31 (0) 475 - 436439

www.lei-import.nl 'Ideeën Helene Müller speelden rol in restauratie-ontwerpplan'

BOUWEN AAN MONUMENTEN

151

Voor de toekomst van ons verleden.

Restauratie en herbestemming van monumenten is bij Nico de Bont in vertrouwde handen. Dat bewijzen de 90 vaklieden van ons bedrijf elke dag weer. Ook bijvoorbeeld bij de recente restauratie van het dikhuidenverblijf in Diergaarde Blijdorp in Rotterdam.

Fotografie: Roos Aldershoff

Minutieus vakmanschap, voor de toekomst van ons verleden...

Aannemingsbedrijf Nico de Bont B.V.

tel. 073-518 94 80

Postbus 76

fax 073-518 94 90

5260 AB Vught

www.nicodebont.nl

loodgieters leidekkers koperslagers

JOBSE bv is een landelijk werkend bedrijf dat gespecialiseerd is in het verwerken van loden, koperen en zinken bekledingen en natuursteenleien bedekkingen op o.a monumentale gebouwen alsmede nieuwbouwprojecten.

NIEUWBouw

ONDERHOUD

RESTAURATIE

Elektraweg 17 | 4338 PK Middelburg | telefoon 0118 612713 | fax 0118 623683 | info@jobsebv.nl | www.jobsebv.nl

13880330_jobse.indd 1

05-09-13 16:56

DE HOGE VELUWE | Restauratie Jachthuis Sint Hubertus

Hoofdaannemer tijdens de werkzaamheden was Aannemingsbedrijf Nico de Bont. Projectleider Eddy de Veer vertelt dat er om tot een goede, efficiënte samenwerking te komen zorgvuldig naar de juiste partners werd gezocht. Het project zelf, zegt hij, kende vijf belangrijke uitdagingen: lei- en loodwerk, technische installaties, metsel- en voegwerk, het tegelwerk en het schilderwerk. Om aan het herstel ervan op een optimale manier invulling te geven, conform de wens het gebouw zo authentiek mogelijk te restaureren, waren naast de juiste partners eveneens de beste materialen en een zorgvuldige aanpak noodzakelijk, stelt De Veer. “Daarom is er eveneens veel aandacht besteed aan het voorbereiden en testen. Het zoeken naar de juiste klei voor de stenen, het uitvoeren van tientallen voegmonsters om per gevel het oorspronkelijke beeld terug te brengen, het qua samenstelling en kleur uitkomen bij de juiste verf en noem maar op. Daar is veel tijd en energie in gaan zitten, veel overleg ook met onder meer architect, diverse specialisten en de Rijksgebouwendienst.” Hij merkt op dat de minutieuze aanpak van fase 1 zijn weerslag had in fase 2. “Fase 2 betrof onder meer het interieur van de toren, de biljartzaal en de eerste verdieping van de zuidvleugel en het inregelen van de installaties. Veel werkzaamheden zijn zoals in fase 1 en dan merk je dat alle partijen inmiddels op elkaar zijn ingespeeld en precies weten hoe ze het een en ander moeten aanpakken. Daarmee hebben we de werkzaamheden soepel kunnen afronden.” ❚

Projectinfo HOOGSTAAND RESTAURATIEWERK Het project Sint Hubertus is onderverdeeld in vijf grote uitdagingen waarvan het lei,en loodwerk er een is. Bij de voorbereidingen bleek al snel dat het geen eenvoudige doorsnee klus zou worden voor Jobse Leidekkers. Er diende in “de geest van Berlage” te worden gewerkt. Dit betekende dat ieder detail uitgewerkt moest worden en dat de belijningen van de leien over het gehele dak van te voren moest worden uitgewerkt en uitgetekend. Als materiaal werd gekozen voor de Engelse CWT-lei, een vrij harde robuuste lei uit Wales. Daarnaast werd ook de nodige tonnage aan lood verwerkt voor de gootbekledingen en dakaansluitingen.

"Na het uitwerken en uittekenen van alle dakvlakken en schuiven met belijningen konden we aan de slag. Duidelijk is dat de kwaliteit naar een hoger plan werd getild. De opzichter en directievoering stelden hoge eisen aan het uitvoerend personeel, wat in het begin wel eens als lastig werd ervaren. Doch door hun constante betrokkenheid en daarbij ook oog en oor hebbende voor het vakmanschap op de werkvloer werd met alle betrokkenen in de uiteenlopende disciplines een hecht team gevormd."

"Al met al mag het resultaat gezien worden en is er een hoogstaand stukje restauratiewerk gerealiseerd. Alles bij elkaar opgeteld was dit project een maatpak voor ons bedrijf. Kwaliteit leveren zonder concessies. Klus geklaard, missie geslaagd."

PRECISIEWERK De bij de restauratie van Jachthuis Sint Hubertus te vervangen natuursteen is afkomstig van Lei Import B.V. uit Maasbracht. Directrice Johanna Gruijthuijsen vertelt dat het ging om de dakbedekking van leisteen, traptreden, balkonafwerkingen en muurafdekplaten. “Bij de bouw is waarschijnlijk leisteen uit Frankrijk of Oost-Duitsland gebruikt en wij moesten op zoek naar een product met dezelfde uitstraling en vooral ook met dezelfde kwaliteit.” Dat werd gevonden, zegt ze, in Wales, in de Cwt-y-bugail groeve.

“Qua kleur is het nagenoeg gelijk aan de oorspronkelijk gebruikte lei en het is van een hoogwaardige kwaliteit. De garantieperiode bedraagt 100 jaar.”

Lei- en loodwerk belangrijk aspect in herstelwerkzaamheden

Lei Import werd al vroeg bij het project betrokken, onder meer met het oog op de zoekperiode en het keuren en controleren van proeven, samen met de Rijksgebouwendienst en de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Met name naar de muurafdekplaten ging veel aandacht uit. “Die moesten tot op de millimeter overeenkomen met de oude, precisiewerk dus. De oude platen zijn naar Wales gebracht om ze daar te laten namaken. Het was een bijzonder onderdeel van een project waar we veel van hebben geleerd.”

BOUWEN AAN MONUMENTEN

153

ROTTERDAM | Oostelijk Zwembad

OOSTELIJK ZWEMBAD

ADEMT SFEER VAN VROEGER UNIEK TEGELHERSTEL De gemeente Rotterdam besloot enkele jaren geleden over te gaan tot de restauratie van twee sportfondsenbaden in de stad, beide gevestigd in monumentale gebouwen. Het een, het Oostelijk Zwembad, is inmiddels klaar en weer open.

Met de sfeer van vroeger en het comfort van nu.

Het enorme aantal van de tegelrestauratie, 200.000 stuks, is voor Nederland uniek

154

BOUWEN AAN MONUMENTEN

ROTTERDAM | Oostelijk Zwembad

Een lang proces, zo omschrijft Thieu Knibbeler van het Bureau monumenten en cultuurhistorie van de gemeente Rotterdam, het traject voorafgaande aan de restauratiewerkzaamheden van het Oostelijk Zwembad. “We waren al enkele jaren met de directie van de zwembaden in gesprek. Dat leidde in 2011 tot een eerste vergunningaanvraag.” Een van de gesprekspunten, zegt hij, was in hoeverre de authenticiteit bewaard moest blijven. “Neem het Oostelijk Zwembad, een rijksmonument gebouwd in 1932 waar in 1952 een nieuwe ingangsvleugel aan is toegevoegd en in 1962 een revalidatiebad.

Het gebouw is daardoor een bijzonder samenspel van vormen en architectuurstijlen. Besloten werd om het oorspronkelijke karakter te behouden en het comfort af te stemmen op deze tijd.”

In 2012 was alles in kaart gebracht en konden de vergunningen worden toegekend.

Het behoud van het bijzondere lichtdoor-

"Het behoud van het bijzondere lichtdoorlatende schaaldak en het tegelwerk waren twee belangrijke aspecten van het werk"

latende schaaldak en het tegelwerk waren twee belangrijke aspecten van het werk.

Dolf ten Velden, projectleider namens de gemeente, legt uit dat vooral het behoud van het tegelwerk problematisch bleek. “In eerste instantie was er van uitgegaan dat het merendeel van de tegels behouden kon worden. Het bleek dat water en chloor een dusdanige invloed hebben gehad, dat veel meer tegels dan verwacht slecht waren. We moesten dus veel meer vervangen.” Ten Velden geeft aan dat het Oostelijk Zwembad samen met het andere zwembad, het Van Maanenbad, in één aanbesteding werd ondergebracht. “Om zo de opstartkosten omlaag te brengen. Verder hebben we bij de aanbesteding het emvi-systeem gehanteerd, om naast de financiën eveneens de kwaliteit mee te laten wegen in de aanbesteding. Met als resultaat dat de partij met de meeste kwaliteitspunten ook de financieel voordeligste inschrijving had.

Vervolgens hebben we gekeken hoe de post onvoorzien zo veel mogelijk op te rekken.

Tijdens het werk zijn we als gemeente daar voortdurend alert op gebleven, zodat de grenzen van het budget niet al te ver werden overschreden.”

Bij de uitvoering van de werkzaamheden was de tegelrestauratie de grootste uitdaging voor aannemer Koninklijke Woudenberg, stelt projectleider Wibo van der Jagt. “De tegelontwikkeling was een hele strijd, heeft zich uiteindelijk grotendeels overlapt met de uitvoering. " "Uitgangspunt was onder andere dat zo’n 20 procent van de bassintegels moest worden vervangen, dat bleek echter veel meer te zijn.

Met name het glazuur bevond zich in slechte staat. In het bassin hebben we vrijwel alles moeten vervangen, bij de perrons grotendeels. Alleen tegen de wanden zitten veelal de bestaande tegels.” In augustus 2012 werd met de werkzaamheden begonnen, zegt hij, bijna gelijktijdig met de ontwikkeling van de vervangende tegels. “Een van de uitdagingen was de grote variatie: diverse kleuren tegels met reliëf, vlak, rondingen, blokken, geglazuurd en ongeglazuurd, noem maar op. Omdat bepaalde grondstoffen niet meer gebruikt mogen worden, moesten we op zoek naar alternatieven om tot een zelfde kleurenpalet te komen. Bovendien, stel je een oven net iets te hoog of te laag in, dan krijg je niet de juiste kleur. We moesten dus nogal wat proeven doen. ›

Projectinfo KLEUR GROOTSTE UITDAGING Bouwmag leverde en verwerkte de karakteristieke glazen bouwstenen in het Oostelijk Zwembad. Een hele opgave, vertelt sales manager Jaap van den Heuvel. “We hadden te maken met verkleuring en met het vervangen van stenen die niet meer worden gemaakt. Zoals de oranje stenen omdat daar onder meer het tegenwoordig verboden cadmium in zit.”

Het gevolg was een lange zoektocht, aldus Van den Heuvel.

Om bijvoorbeeld glazen bouwstenen te vinden die aansloten bij de door uv-straling verkleurde stenen in de gevels. En stenen ter vervanging van de stenen die waren gebruikt voor het herstel van oorlogsschade. “Dat was niet goed gebeurd.”

Een van de oplossingen was het maken van een handgemaakte mal, helemaal op maat. Een tijdrovende klus, zegt Van den Heuvel. “Zeker omdat er een exacte kopie van het origineel moest worden gemaakt. Vervolgens zagen we tijdens de productie dat de kleur afweek omdat ovens tegenwoordig minder vervuilen. Dat kun je niet opzettelijk doen, maar het bleek dat de ovens ongeveer een keer per kwartaal door verval de gewenste kleur produceren. Daarnaast kwamen we uit bij een Engels bedrijf dat ons na een aantal proeven aan een glascoating voor de gewenste kleur kon helpen. Zo hebben we toch aan de eis kunnen voldoen om de authentieke situatie nagenoeg te kopiëren. Met secuur werk, maar vooral door heel lang naar de juiste kleuren te zoeken.”

BOUWEN AAN MONUMENTEN

155

Asona, voor een wereld zonder lawaai!

Asona, voor akoestisch comfort!

Asona, brengt rust en een aangename sfeer waarin leven en werken plezierig worden.

Sonacoustic® naadloze plaster-look plafond-en wandafwerking in vele variaties.

Sonaspray® naadloze geluidabsorberende afwerking voor low-budget oplossingen.

Postbus 554, 1420 CB Uithoorn T: 020-643 58 50 info@asona.nl www.asona.nl

Welkom op onze website: www.asona.nl !

The finest acoustic ceiling in the world!

MHB 75 PMS_Opmaak 1 12-12-13 13:00 Pagina 1

14880320_Asona.indd 1

Classic-ISO® voor Oostelijk Zwembad Rotterdam

MHB advertentie 3 regels NAW Classic Iso_MHB advertentie 14-04-14 13:12 Pagina 1

Het Oostelijk Zwembad is het oudste zwembad van Rotterdam, het stamt uit 1932 en is sinds 1993 een Rijksmonument. Om het authentieke karakter van de oude stalen gevelpuien te behouden is bij de renovatie gekozen voor MHB Classic-ISO®.

Het stalen stoeltjesprofiel van weleer maar nu met thermisch gescheiden profielen, prima isolatiewaarden en volkomen wind-en waterdicht.

Dankzij Classic-ISO® voldoet het zwembad aan de hedendaagse bouwfysische eisen.

Voor meer informatie over Classic-ISO® kunt u contact opnemen met: MHB b.v.

Postbus 6, 6674 ZG Herveld 0488 - 45 19 51 www.mhb.nl Roland Werring rw@mhb.nl Ernst Mahler em@mhb.nl

17-04-14 10:08

ROTTERDAM | Oostelijk Zwembad

Monumentaal tegelwerk werd grotendeels vervangen

Projectinfo VERBETERDE AKOESTIEK

Het gebouw biedt een bijzonder samenspel van vormen en architectuurstijlen

” Hij wijst vervolgens op het enorme aantal van de tegelrestauratie: 200.000 stuks. “Die omvang is voor Nederland uniek.”

Ander aspect van het werk van Koninklijke Woudenberg was het plaatsen van een van binnenuit niet zichtbare polycarbonaat kap net boven het dak. Daarmee blijven de mooie lichteffecten van de heldere en oranje prisma-tegels gehandhaafd. De nieuwe installaties werden ondergebracht in de kelders, waar voldoende ruimte was, en in de plenums tussen de vloeren. Van der Jagt: “In de kelder was dat in principe gemakkelijker dan in de luchtkanalen tussen de dubbele vloeren, die vooraf geheel moesten worden schoongemaakt en die lastig bereikbaar waren. Maar het is allemaal gelukt, met weliswaar wat uitloop. Op het resultaat kan echter iedereen trots zijn.” ❚

Met het aanbrengen van akoestisch spuitwerk, Sonaspray FCX-TR, zorgt Asona voor een aangenaam geluidsklimaat in het Oostelijk Zwembad. Het materiaal werd, nagespaand en op kleur gebracht, zowel op het plafond van het zwembad zelf als in de entreehal verwerkt, vertelt projectleider Astrid van Trier. “Vanwege de hoogte was geluidsabsorptie ook in de entree gewenst. Voorheen waren er geen akoestieke voorzieningen; het zwembad is gebouwd in de jaren dertig en toen waren er op dat vlak nauwelijks eisen. Nu wel en aan die huidige eisen voldeed de akoestiek dus niet.”

Er is gezocht, zegt ze, naar een oplossing die het karakter van het zwembad eer aan doet. Zo werd uiteindelijk gekozen voor een product met een zeer fijne structuur, dat niet alleen uit esthetische overwegingen maar ook vanuit financieel oogpunt het meest geschikt was. “Het is een product dat in uiteenlopende diktes en in allerlei kleuren kan worden toegepast. Hier is dus gekozen voor een bij het gebouw passende oplossing. Reversibel aangebracht zodat het in de toekomst eventueel kan worden verwijderd. Geheel conform de wensen van de klant.”

HEDENDAAGS COMFORT, MONUMENTALE UITSTRALING Het gebouw van het Oostelijk Zwembad in Rotterdam moest zijn authentieke uitstraling behouden. Klimaat en comfort moesten echter op de hedendaagse eisen worden afgestemd. Dat is gelukt, mede dankzij de Classic-Iso® buitenpuien van MHB. Project manager Serjoscha Vierstraete legt uit dat het hierbij gaat om puien in de jaren dertig-stijl. “Dus met de klassieke stalen stoeltjesprofielen van weleer en met toepassing van stopverf. Maar wel thermisch geïsoleerd zodat op het gebied van warmte-isolatie topprestaties kunnen worden geleverd.”

Hij vertelt dat de puien met dus geïsoleerde profielen en voorzien van paniekbalken – maximaal 25 millimeter dik – aan alle moderne eisen voldoen. Verder zijn ze voorzien van drie lagen poedercoating en daarna afgeschilderd.

“Dat laatste is door de aannemer gedaan. De puien hebben zo precies de gewenste uitstraling, monumentaal, maar met hedendaags comfort. Een passende oplossing, conform de wensen van de opdrachtgever en architect.”

BOUWEN AAN MONUMENTEN

157

SPRUNDEL | Heilige Joannes de Doperkerk

Kerk Sprundel wordt tevens gemeenschapshuis

“EEN BEELDBEPALEND GEBOUW VOOR HET DORP BEHOUDEN” Het naast de kerk gelegen gemeenschapshuis in Sprundel (gemeente Rucphen) was dusdanig verouderd dat opknappen een kostbare zaak zou worden. De oplossing werd gevonden in de ernaast gelegen Heilige Joannes de Doperkerk. Die krijgt een multifunctionele bestemming.

De problematiek rondom het niet meer in goede staat verkerende gemeenschapshuis kwam ter ore bij corporatie Thuisvester, onder meer actief in Rucphen. Dat was zo’n vijf, zes jaar geleden, vertelt toezichthouder bouwprojecten Ton Vugts. “We zijn toen met gemeente en Stichting SKW (gebruiker van het gebouw) om de tafel gaan zitten. Met als resultaat dat wij de kerk zouden kopen en herbestemmen. We zijn vervolgens in overleg gegaan over de invulling en in 2010 was er groen licht.”

Met de werkzaamheden zelf, aldus Vugts, werd na de bouwvak van 2013 begonnen. Hij geeft aan dat er een verdiepingsvloer over het hele oppervlak van het schip in de kerk wordt geplaatst.

“De beleving van de kerk blijft, zeker op de bovenverdieping die een heel open, transparant karakter krijgt. Daar kunnen allerlei bijeenkomsten worden gehouden, ook nog kerkdiensten tot 500 personen. Met vouwwanden kunnen we de situatie afstemmen op de behoefte.” Hij noemt het een bijzonder interessant en voor Thuisvester niet alledaags project. “Het mooie is dat SKW een prima nieuw onderkomen heeft en dat tevens een beeldbepalend gebouw voor het dorp is behouden.”

De kerktoren is een overblijfsel van de vroegere kerk

158

BOUWEN AAN MONUMENTEN

Bijna 100 jaar oud is de huidige Heilige Joannes de Doperkerk (bouwjaar 1922). Ze staat op een plek waar voorheen ook al eeuwenlang kerken stonden. De kerktoren, waarvan de historie teruggaat tot de vijftiende eeuw, is daar een overblijfsel van.

Uitgangspunt was dan ook het gebouw te respecteren bij de herbestemming. “Een hele opgave”, stelt architect Erik Simonse van Dhondt Stedenbouw en Architectuur. “De functie als gemeenschapshuis vraagt nogal wat ruimtes van uiteenlopende omvang.

Het was een hele zoektocht dat goed in te passen.” Dat is gelukt, zegt hij, door op de begane grond, onder de vier meter hoge verdiepingsvloer, met name de wat kleinere ruimtes te situeren.

Daar is ook ingegrepen in de gevels. “Om voldoende daglicht binnen te krijgen hebben we ramen in de gevels gemaakt, qua vormgeving exact hetzelfde als de ramen bovenin. De bovenverdieping wordt heel transparant, met veel glas. Daar is de kerk

De activiteiten variëren van woningbouw en utiliteitsbouw renovatie tot projectontwikkeling.

Service, kwaliteit en ve SPRUNDEL | Heilige Joannes de Doperkerk binnen onze werkwijze een belangrijke rol.

en zijn de gewelven nog volop te beleven.” De maatvoering, merkt Simonse op, was een uitdaging. “We hebben de hele kerk ingemeten, maar niets was hetzelfde.” Voor de installaties werd een tweeledige oplossing bedacht, zegt hij. “Een deel is in de loze ruimtes tussen de gewelven verwerkt, een deel bevindt zich buiten. De kanalen uit het zicht houden was daarbij een huzarenstukje op zich.”

adv

Die werkzaamheden worden uitgevoerd door Aannemersbedrijf Van Agtmaal. Begonnen werd, zo geeft projectleider Danny Vermeer aan, met het verwijderen van de bestaande kerkvloer en trillingsvrij aanbrengen van de palen voor de fundering van de van agtmaal A4 (broch) 03-03-2005 09:59 Pagina 1 dat het kerkgebouw nauconstructie.

“Sowieso was uitgangspunt welijks mocht worden aangetast, het is dus een box-in-boxconstructie; bovendien was niet duidelijk wat het bestaande gebouw In een zijwand is een grotere doorgang naar een aanbouw aan de buitenzijde nog zou hebben kunnen dragen. We hadden als voordeel dat er in gerealiseerd. Daarin komen horeca en een foyer een zijwand een grotere doorgang komt naar een aanbouw aan de buitenzijde. Daarin komen horeca en een foyer. Die doorgang hebben wij gebruikt om materialen en bijvoorbeeld een shovel werd uitgevoerd door glazeniersbedrijf GBB uit Tilburg met als naar binnen te brengen.” Vermeer maakt duidelijk dat er VAN bij hetAGTMAAL AANNEMERSBEDRIJF BV uitgangspunt behoud gaat voor herstel. Wat inhoudt dat veel in de grond gaan, geen grote problemen ontstonden. “Je weet ramen opnieuw zijn verlood en voorzien van nieuw brugstaven. nooit wat je tegenkomt, hier viel het mee, op wat oude fundeOf hetlaatste nu gaat om seriematige woningbouw, de bouw van Tevens enkele villa’s of er voorzieningen aangebracht ter bescherming van zijn ringsresten en botresten na. Die zijn netjes herbegraven.” appartementen, een kantorencomplex of een bedrijfshal; Aannemersbedrijf de glas-in-loodramen. Vermeer: “De uitstraling van de kerk blijft Van Agtmaal draait er haar hand niet voor om. Wij hebben in de loop der behouden, buiten maar ook binnen met de muurschilderingen en Van Agtmaal voert verder ook restauratieve werkzaamheden aan jaren al heel wat prestigieuze projecten in onze regio gerealiseerd. het mozaïek. Ze kan nu alleen voor meerdere doeleinden en dus de kerk uit. Zoals het herstellen van voeg- en metselwerk en de intensiever worden gebruikt.” ❚ coördinatie over het restaureren van de glas-in-loodramen.

Dat Aannemersbedrijf Van Agtmaal maakt deel uit van het VolkerWessels concern. U kunt bij ons terecht voor alle disciplines op bouwgebied.

De activiteiten variëren van woningbouw en utiliteitsbouw, onderhoud en renovatie tot projectontwikkeling. Service, kwaliteit en veelzijdigheid spelen binnen onze werkwijze een belangrijke rol.

Telefoon: +31 (0)165 31 90 00 Internet www.vanagtmaal.nl

O O S T EVeilingweg NDORP 1 Interieur- en meubelstoffering B.V.

Tel. 016 Fax 016 www.va

Postbus 1 4730 AA OUDENBOSCH

“Bouwen is wensen vervullen. Of u nu een particulier bent met plannen voor een verbouwing, een woningcorporatie met ideeën voor een nieuwbouwproject-verbouw en/of renovatie, een belegger die wil investeren in een uitdagend woon-werkproject of een gemeente die met een toekomstgerichte kijk projecten realiseert voor haar burgers. Wij hebben in de loop der jaren al heel wat prestigieuze projecten in onze regio gerealiseerd.

Aannemersbedrijf van Agtmaal speelt al meer dan 70 jaar een toonaangevende rol in de regio West Brabant en daar buiten. ”

Oostendorp Interieur- en meubelstoffering is een ambachtelijk bedrijf. Wij restaureren en reconstrueren onder andere wandbespanningen, gordijnen, traplopers en meubelstoffering. Hierbij maken wij gebruik van originele materialen en technieken.

In onze showroom hebben wij een uitgebreide collectie

Veilingweg 1 Postbus 1 4730 AA OUDENBOSCH

Tel. 0165-31 90 00 stoffen en tapijten uit diverse stijlperiodes.

Fax 0165-31 18 60 www.vanagtmaal.nl Lid van Restauratoren Nederland en Restauratieconvergent. Voor meer informatie hierover kunt u terecht op: www.restauratieconvergent.nl

Aannemersbedrijf Van Agtmaal speelt al meer dan 70 jaar een toonaangevende rol in de regio West-Brabant.

Veilingweg 1 Van Agtmaal speelt al meer dan 70 jaar Aannemersbedrijf toonaangevende rol in de regio West-Brabant.

Postbus 1, 4730eenAA Oudenbosch telefoon 0165 - 31 90 00 fax 0165 - 31 18 60

Vlasakker 12 T (0348) 47 19 21 3417 XT Montfoort F (0348) 47 44 67

E info@oostendorp.biz I www.oostendorp-stoffering.nl

www.vanagtmaal.nl

BOUWEN AAN MONUMENTEN 14880315_Aannemersbedrijf van Agtmaal.indd 1

Naamloos-6 22-04-14 110:07

159

16-03-2011 17:01:48

AMSTERDAM | Gemeenlandshuis

Restauratie Gemeenlandshuis in Amsterdam

TERUG IN DE TIJD

Het Gemeenlandshuis op de Diemerzeedijk, tussen Zeeburg en Diemen, is een historisch monument van de Hollandse strijd tegen het water. Het Gemeenlandshuis werd door het bestuur van het hoogheemraadschap gebruikt als secretarie, vergaderruimte en uitvalsbasis bij dijkbewaking. In 2008 werd het gebouw in eigendom overgedragen aan Vereniging Hendrick de Keyser. De vereniging laat het nu restaureren en herstelt grotendeels de vroegere functie. De werkzaamheden worden uitgevoerd en gecoördineerd door Aannemersbedrijf Scheurer, het in restauraties gespecialiseerde onderdeel van VIOS Bouwgroep.

Het in 1727 gebouwde Gemeenlandshuis deed tot enkele jaren geleden dienst als kantoor- en vergaderlocatie voor het waterschap, de opvolger van het hoogheemraadschap, vertelt Karianne Vandenbroucke, restauratie-architect bij Vereniging Hendrick de Keyser. “Naast die functies herstellen we ook het interieur in zijn oorspronkelijke karakter.” Zo zullen, legt ze uit, in de twee zalen weer allerlei bijeenkomsten gehouden worden. “Je kunt

160

BOUWEN AAN MONUMENTEN

denken aan zakelijke bijeenkomsten, maar een bruiloft is eveneens mogelijk. Het Gemeenlandshuis is een officiële trouwlocatie.

De vroegere overnachtingskamers worden nu kantoren.”

Het terugbrengen van het interieur naar het oorspronkelijke karakter, vervolgt Vandenbroucke, betekende onder meer dat in een van de zalen een tussenwand is teruggebracht. “Die was in

AMSTERDAM | Gemeenlandshuis

de jaren zeventig verwijderd, maar stond wel in het bestek uit 1727 en er was een foto bewaard. Verder hebben we bijvoorbeeld uitgebreid kleuronderzoek gedaan en zijn we tijdens de werkzaamheden op oude sporen gestuit die ons nog een beter beeld van de vroegere situatie gaven.” Bij het zo veel mogelijk in ere houden van het pand, was het een uitdaging te voldoen aan het duurzaamheidsstreven van Vereniging Hendrick de Keyser, geeft ze aan. Dat is gelukt, mede dankzij De Groene Paal, het energiedak en een waterbuffer. “De Groene Paal is een funderingspaal

"Aannemersbedrijf Scheurer verzorgt verder ook de restauratie- en herstelwerkzaamheden" met enerzijds een constructieve functie, die daarnaast dient als energiebron voor de warmtepomp. Tevens hebben we het niet zichtbare platte dak voorzien van een energiedak (combinatie van pv-panelen en zonnecollectoren), is de zoldervloer geïsoleerd met reversibele isolatieplaten en gebruiken we de historische waterkelder voor warmteopslag. En wordt er gebruik gemaakt van een intelligent beheersysteem voor de energie.”

Het isoleren van de nieuwe begane grondvloer, op de vernieuwde fundering, droeg eveneens bij aan het verduurzamen van het pand, stellen directeur Dirk Hoekmeijer en senior uitvoerder Herman Spithoven van Aannemersbedrijf Scheurer. “Met die fundering begon het feitelijk. Het gebouw, dat tegen de oude zeedijk is gebouwd op een paalfundering met 178 ‘masten’ en 46 ‘juffers’ onder de muren, was aan het zakken. In de jaren zeventig heeft men dat proberen op te lossen met het plaatsen van een betonwand en constructieve kering. Maar door het toegenomen gewicht bleken de verzakkingen alleen maar te verergeren.”

Dus, zo geven beide heren aan, is de vloer er in segmenten en trillingsvrij uitgezaagd en is, met onder meer toepassing van 30 schroefinjectiepalen (voorzien van het al genoemde Groen Paalsysteem) een nieuwe fundering tot op de tweede zandlaag – 20 meter diep – aangebracht. Die werd voorzien van een construc-

Modern comfort in de ambiance van vroeger

tieve betonvloer. Bij die werkzaamheden werden ook de historische kelder en waterput gevonden die voor de warmteopslag gebruikt gaan worden.

Aannemersbedrijf Scheurer verzorgt verder ook de restauratieen herstelwerkzaamheden. Dat gebeurt bij het erkende leerbedrijf onder meer met een meester-leerling aanpak. Dirk Hoekmeijer: “We onderstrepen daarmee het belang dat we hechten aan goed opgeleide vakmensen. Alleen zo kun je kwaliteit bieden.”

Die vakmensen, vertelt hij, verzorgen onder meer het schilderwerk. Vanwege de authenticiteit zijn daarvoor 35 monsterborden gemaakt. Later ingebrachte elementen, zoals scheidingswanden en zwevende vloeren, zijn verwijderd, oorspronkelijke delen zoals het stucwerk en de lambriseringen zijn gerestaureerd of zelfs teruggebracht (zoals de eerder genoemde scheidingswand). Ten behoeve van de constructieve draagkracht zijn bovendien waar nodig balken verstijfd met kunstharsankers. Op het vervangen van het zink na, hoefde er aan de buitenzijde niet veel te gebeuren, merkt Hoekmeijer op. “Gevels en dergelijke zijn in de jaren zeventig al met zorg opgeknapt.”

Zoals zo vaak, zegt hij tot slot, was het niet in het zicht aanbrengen van leidingen en dergelijke een flinke uitdaging. “We zoeken daarbij altijd op een flexibele en creatieve manier naar de juiste oplossing. Dus zonder het karakter van het gebouw aan te tasten. Zodat deze bijzondere locatie modern comfort biedt, maar wel in de ambiance van vroeger.” ❚

BOUWEN AAN MONUMENTEN

161

DEN HAAG | Radio Holland Gebouw Tekst: Hilda Bosma Beeld: Bouwbureau Bakels en Ouwerkerk

NIEUWE JAS VOOR RADIO HOLLAND GEBOUW IN SCHEVENINGSE HAVEN

Het voormalige bedrijfspand van ‘Radio Holland’ aan de Dr. Lelykade aan de Scheveningse haven uit 1950, was rijp voor de sloop. Doordat het nieuwe ontwerp veel gelijkenissen heeft met het bestaande pand, blijft het pand aan de Dr. Lelykade 68-70 ‘behouden’ in een kopie van het oorspronkelijke gebouw.

Rabobank was al jaren op zoek naar een onderscheidende locatie voor het samenbrengen van een bankwinkel en een rayonkantoor en het oog viel op het karakteristieke pand aan de Scheveningse haven. SENS ontwikkelde de visie voor de herontwikkeling van het gebouw.

SLOOP

'Piepschuimblokken worden gebruikt als bekisting en vervolgens volgestort met beton'

162

BOUWEN AAN MONUMENTEN

Archipel Architecten maakte het 'herbouwontwerp'. Bouwkundig aannemer Bakels en Ouwerkerk kreeg de opdracht voor de sloop, herbouw en uitbreiding van het gebouw. Jack Verbeek, projectleider bij Bakels en Ouwerkerk: “We zijn de hoofdaannemer. Op 6 janu-

DEN HAAG | Radio Holland Gebouw

Projectinfo ASBESTSANERING, SLOOP-, GROND- EN STRAATWERK BIJ ÉÉN PARTIJ Bouwbureau Bakels & Ouwerkerk gaf Aad Molenaar Sloopwerken de opdracht voor de asbestsanering, de sloop-, het grond- en het straatwerk voor het Radio Holland Gebouw in Scheveningen.

Jelle Molenaar van Aad Molenaar Sloopwerken: “Het is een leuk project waarbij we als specialist in slopen met alle facetten te maken hebben. Zo zorgen we ook voor de terreininrichting. Naast de asbestsanering was er sprake van een olietank in de grond. Deze was niet bekend en dus moest er snel een onderzoek plaatsvinden. Ook dit regelen wij voor onze klanten.

Daarna is de tank alsnog keurig verwijderd conform de geldende norm.”

ari zijn we gestart met de sloopwerkzaamheden. Vervolgens lag het werk al snel vijf weken stil, vanwege een ondergrondse olietank. Uit het verkennend bodemonderzoek bleek echter dat de grond en het grondwater niet vervuild waren. Vervolgens hebben we de werkzaamheden direct weer opgepakt. Het werk is complex, omdat het gebouw in twee fasen wordt gesloopt en gebouwd.

De huidige gebruiker van het pand, Hengelsport Albatros, kon niet elders gehuisvest worden. Albatros verhuist mee met deze fasering. Verbeek: “Het gebouw bestaat uit twee bouwlagen en krijgt circa 905 m2 (BVO) aan kantoorruimte en commerciële ruimtes. Het bestaande plein loopt over het dak van de begane grond. Daarvan bevinden zich links en rechts twee commerciële ruimtes.”

'LEGOBLOKKEN' “Bijzonder aan dit project is het gekozen bouwsysteem”, aldus Verbeek.

“Het gebouw wordt opgebouwd uit E-blocks, vergelijkbaar met grote legoblokken. E-Block is een duurzaam en modulair bouwsysteem. Eén E-Block

bestaat uit een dubbel geïsoleerde bekisting, die na het plaatsen gevuld wordt met gewapend beton. Het voordeel is dat daardoor zowel de binnenals de buitenkant direct zijn geïsoleerd.

Dit bouwsysteem - Insulated Concrete Form (ICF) - is in het buitenland al meer dan dertig jaar een beproefd alternatief voor traditioneel bouwen.

Voor ons is het de eerste keer dat we ermee bouwen. De architect heeft dit bouwsysteem echter vaker gebruikt in een aantal ontwerpen. Vanuit een Nederlandse dealer worden de blokken geleverd; men geeft ook advies en ondersteuning bij de bouw.”

Verbeek: “Het nieuwe gebouw wijkt in een aantal opzichten af van het oude gebouw. Het nieuwe gebouw is groter dan het oude. In de oude situatie waren er twee buitenruimtes. Deze worden nu volgebouwd, waarbij de perceelgrenzen van het oude gebouw gevolgd worden.

Het oorspronkelijke gebouw had alleen stucwerk als gevelafwerking. In het nieuwe ontwerp is gekozen voor vier verschillende gevelafwerkingen, namelijk: metselwerk, steenstrips, ›

De sloop verloopt in twee fasen, zodat de gebruiker, een hengelsportzaak, van het ene deel van het gebouw naar het andere kan verhuizen. “We slopen tot de bestaande keerwand/fundering. Dat vraagt om maatwerk. De keerwand wordt waar nodig vrij gezaagd en geboord door ons zusterbedrijf Nederlandse Boor Centrale. De werklocatie is niet groot en heeft veel hoogteniveaus; dit maakt het voor de uitvoering niet makkelijker. Door goed overleg en samenwerking met de projectleider en uitvoerder verloopt het project naar wens.”

RONDGEWALSTE STALEN LUIFEL EN RONDINGEN Het Radio Holland Gebouw krijgt als eyecatcher een stalen luifel en ombouw. De vele en mooie rondingen van rondgewalst staal maken het een bijzonder gebouw.

JD Staal levert en monteert de staalconstructie, de luifelconstructie en de ombouw voor de technische ruimten op het dak. Daarnaast monteert het bedrijf de opdekvloeren. Naast het leveren en monteren, denkt JD Staal mee in het ontwerp van de te produceren constructie. In totaal levert de staalspecialist 22 ton staal voor het gehele project.

Peter van der Geest van JD Staal: “Het productieproces is door het gebogen staal wat complexer.

Daarnaast wordt er een alternatieve bouwmethode toegepast. Deze neigt naar de Amerikaanse stijl: piepschuimblokken worden gebruikt als bekisting en vervolgens volgestort met beton. Het gebruik van alternatieve bouwmethoden maakt het een bijzonder project voor ons.”

BOUWEN AAN MONUMENTEN

163

DEN HAAG | Radio Holland Gebouw

emalitglas en stucwerk. De voorgevel krijgt een plint steenstrips met daarboven stucwerk. Beide zijgevels links en rechts worden opgebouwd uit metselwerk. De gevels op de eerste verdieping worden voorzien van stucwerk en van emalitglas - ondoorzichtig en gekleurd glas.”

COMPLEX In het oorspronkelijke gebouw zaten veel rondingen. Deze zie je ook terug in het nieuwe ontwerp. Zo komt er weer een ronde opbouw op het dak. In de nieuwe situatie is dat een stalen constructie die fungeert als installatieombouw. Daarnaast keren de rondingen in de kozijnen terug. Ook de luifel van strekmetaal aan de achter- en pleinzijde heeft ronde bochten. Verbeek: “Al dit soort details in het ontwerp maken het bouwen tezamen met de faseringen redelijk complex, maar ook een hele mooie uitdaging.” ❚

Rijndijk 300 2331 AN Leiden Tel: 071-2600900 info@jdstaal.nl www.jdstaal.nl

Bouwinfo OPDRACHT DIRECTIEVOERDER ONTWERP

Rabobank Den Haag en omgeving Terrena bouwmanagement, Rotterdam Archipel Ontwerpers, Scheveningen

(interieurarchitect: Ideal Projects, Voorschoten) CONSTRUCTIE IBT Veenendaal b.v.

ADVIES Wolf Dikken adviseurs, Wateringen UITVOERING Bouwbureau Bakels en Ouwerkerk b.v., Leidschendam INSTALLATIES Van Dorp Installaties, Zoetermeer (W);

Elektrotechnisch bureau Vennik, Wateringen (E) BOUWPERIODE januari 2014 - oktober 2014

720016_JD Staal.indd 1

www.gesloopt.nl

Renovatiesloop Straat- en grondwerk Bodemsanering

Totaalsloop Asbestsanering

Sleuven zagen en frezen

Boren en zagen met diamant 164

BOUWEN AAN MONUMENTEN

03-04-14 11:46

AMSTERDAM | Metamorfose zes panden Nieuwe Prinsengracht

WEER STEVIG OP DE BENEN, STRAK IN HET PAK In opdracht van Stadsherstel Amsterdam is Aannemersbedrijf Scheurer, het in restauraties gespecialiseerde onderdeel van de VIOS Bouwgroep, bezig met restauratie- en verbouwingswerkzaamheden aan zes naast elkaar gelegen monumentale panden aan de Nieuwe Prinsengracht in Amsterdam. De funderingen en het casco zijn inmiddels hersteld en momenteel worden in de panden woningen met een eigentijdse uitstraling gerealiseerd. ›

BOUWEN AAN MONUMENTEN

165

AMSTERDAM | Metamorfose zes panden Nieuwe Prinsengracht

Projectinfo HONDERD JAAR ERVARING IN VLOEREN Een van de specialiteiten van Granietzuil is het aanbrengen van lichtgewichtvloeren (magnesiet) in bijvoorbeeld monumentale panden. Het bedrijf – dat ambachtelijke kennis combineert met eigentijdse technieken – werd vanwege die specialiteit gevraagd de magnesietvloeren in de natte ruimten van de panden aan de Nieuwe Prinsengracht aan te brengen. “Omdat de panden in de loop der tijd waren verzakt, waren de vloeren niet meer waterpas – dat was wel een uitdaging”, geeft directeur Romeo Hartog aan. “Er moest bovendien vloerverwarming in worden aangebracht.” Hij wijst ook op het logistieke vraagstuk dat werken in hoge, diepe panden met zich meebrengt. “Een woning biedt niet veel ruimte voor het materieel. Vandaar dat we buiten een vrachtwagen met een dieselpomp hebben geplaatst om het materiaal naar binnen te pompen.” Daarnaast, vertelt hij, is Granietzuil eveneens verantwoordelijk voor de realisatie van diverse terrazzo- en zandcementvloeren. “Werken in monumenten vraagt altijd om een specifieke aanpak, maar we bestaan al honderd jaar en staan niet snel ergens Het 'Groene Grachten-principe' heeft als doel de Amstervan te kijken.” damse binnenstad te verduurzamen

Voor méér dan alleen een product Restauratie, stalen ramen, hekwerken, smeedwerk, constructie, trappen in (roestvrij)staal, al dan niet in combinatie met hout. adviseren, produceren en begeleiden, van ontwerp tot en met uitvoering:

Ontzorgen is ons motto!

Scheurer maakt deel uit van de VIOS Bouwgroep uit Utrecht.

Ruim 75 jaar ervaring, gecertificeerd als “Erkend Restauratie Bouwbedrijf” en lid van de Vakgroep Restauratie. Dan kun je ons gerust een specialist noemen in restauratie en renovatie van oude en jonge monumenten.

Zoals het restaureren van 6 monumentale panden aan de Nieuwe Prinsengracht te Amsterdam. Een pilotproject voor de Groene Grachten in opdracht van Stadsherstel Amsterdam, en naar ontwerp van Emma.

Maar ook in voor- en naoorlogse woningrenovaties, vernieuwbouw of funderingsherstel hebben wij een uitstekende reputatie.

Met respect voor het verleden, en een duurzame toekomst Kamerlingh Onneslaan 40 • 1097 DH Amsterdam • T 020 - 693 09 05 • www.vios-bouw.nl

166

14880321_schreuder.indd 1 BOUWEN AAN MONUMENTEN

24-04-14 09:38

AMSTERDAM | Metamorfose zes panden Nieuwe Prinsengracht

Eigentijds ja, maar wel met accenten die verwijzen naar de historie van de uit de 18e en 19e eeuw stammende panden, vertellen directeur Dirk Hoekmeijer en uitvoerder Theo Blom van Aannemersbedrijf Scheurer.

Die zijn op allerlei plekken zichtbaar. Zoals de houten balken van de dakconstructie en de balkenplafonds. Buiten zijn de gevels in ere hersteld, onder meer met voeg- en metselwerkherstel en ook de 19e-eeuwse daklijsten zien er weer authentiek uit. “De daken verkeerden in slechte staat maar de dakconstructie was nog relatief goed. Die hebben we ook zo veel mogelijk zichtbaar gemaakt. In de daken zat bovendien asbest, die moesten dus worden gesaneerd.”

“Het is een omvangrijk project dat we gefaseerd hebben aangepakt”, vertelt Dirk Hoekmeijer. “Eerste stap was het vervangen van de fundering. Die was enorm verzwakt, de panden zweefden meer dan dat ze nog steun hadden. We hebben op de begane grond alle vloeren eruit gehaald, trillingsvrij schroefinjectiepalen ingebracht en de dragende muren verstevigd. De fundering bereikt nu het niveau van de tweede zandlaag, zo’n 20 meter diep. Dat was eerst 7 à 8 meter.”

Daarna, merkt Theo Blom op, kon met het restaureren en verbouwen van de woningen worden begonnen. Twee panden werden samengevoegd om daar op horizontaal niveau woningen in te creëren, in de andere vier panden zijn de woningen verticaal ingedeeld.

“In de muren zaten forse scheuren door de verzakkingen. We hebben flink wat inboetwerk moeten uitvoeren. Verder stonden we voor de keuze rotte balken te vervangen of herstellen. Waar het mogelijk was ze met epoxy uit het zicht te herstellen, hebben we dat gedaan.”

Een forse uitdaging was het inbrengen van moderne installaties in panden die daar niet op gebouwd zijn. Een puzzel, zo omschrijven Hoekmeijer en Blom het. “Duurzaamheid is hier uitgangspunt, als pilotproject van “de Groene Grachten”, dat als doel heeft de Amsterdamse binnenstad te ver-

duurzamen. Daarbij is het doel onder meer de panden van energielabel F-G naar A-C te brengen.” De installaties, waaronder een warmteterugwinsysteem, luchtwarmtepomp en de vloerverwarming, moesten op een passende manier in de panden worden aangebracht, geven beide heren aan. “Dan is het zoeken naar ruimte, naar mogelijkheden ook om bijvoorbeeld te nauwe schachten iets te vergroten. Vanwege het verloop in de panden, soms tot 20 centimeter, zijn er rechte vloeren aangelegd en afstapjes gecreëerd. Onder meer onder die vloeren was dan weer ruimte voor leidingen.”

Er werd dus veel creativiteit gevraagd.

Maar dat is bij vrijwel elk project het geval, aldus Dirk Hoekmeijer. “Dat zijn we gewend, we werken veel in Amsterdam en

de Amsterdamse binnenstad. Je hebt bij het aanbrengen van de fundering bijvoorbeeld weinig ruimte. Daar hebben we specifieke machines voor. Het betekent wel dat er een wat ander werktempo is dan normaal.” Qua ruimte en logistiek is het ook zoeken naar passende oplossingen, geeft hij aan. “Er is weinig ruimte voor opslag en parkeren voor de deur is heel beperkt. Dus stemmen we het aan- en afvoeren van materialen heel goed af.” De werkzaamheden vorderen zo gestaag, zegt hij, en in de eerste panden is het eindresultaat al goed zichtbaar. Een combinatie van strak en modern met oude details. “Het uitgangspunt was om oude elementen waar mogelijk te behouden. Dat is ook zo veel mogelijk gebeurd. Met woningen met ieder een unieke en aparte sfeer als resultaat.” ❚

BOUWEN AAN MONUMENTEN

167

PLAATSNAAM BREDA | Koepelgevangenis | Projectnaam

Foto's: Studio Leeman Amersfoort.

VEELZIJDIG PROJECT

MET ONGEKENDE VEILIGHEIDSMAATREGELEN Zo’n twee jaar geleden begon Heilijgers Bouw met het uitvoeren van restauratiewerkzaamheden aan penitentiaire inrichting (PI) De Boschpoort, beter bekend als de Koepelgevangenis in Breda. Een project met veelal voor een restauratie reguliere werkzaamheden. Dat geldt echter niet voor de veiligheidsmaatregelen.

Het meest markante onderdeel van de PI in Breda, de koepel zelf (Nederland kent drie van zulke gevangenissen, de andere twee staan in Haarlem en Arnhem, red.), is enkele jaren geleden al hersteld, vertelt architect Maichel Bessems van SatijnPLUS Architecten. Nu gaat het om de buitenschil, legt hij uit.

SatijnPLUS werd in 2007 na een prijsvraag voor het project geselecteerd. Bessems maakt duidelijk dat de opname en inventarisatie in de loop van 2008 werden uitgevoerd. In die periode werden tevens de oorspronkelijke bestekken van de drie koepelgevangenissen en een bouwhistorisch rapport bestudeerd. Dat onderzoek vormt de basis van het restauratieplan waarmee twee jaar geleden werd begonnen en dat over ongeveer een jaar moet zijn afgerond. “De werkzaamheden zijn heel uiteenlopend: aan de daken, natuursteenherstel, schilderwerk, stucwerk, metsel- en voegwerkherstel, alles wat bij een restauratie komt kijken, zeg maar. Het gaat ook om verschillende gebouwen met diverse functies.” Een flinke ingreep, aldus Bessems, vond plaats aan de kopgevel van de voormalige vrouwenvleugel. Deze gevel, met glas in beton, bevond zich in slechte staat. Er werd gekozen voor een vervanging met een meer eigentijdse uitstraling, veelal glas met daarin het patroon van de oude gevel gestraald. Bijzonder zijn verder de grote houten deuren in de toegangstoren, vindt Bessems. “Die zijn vervangen door deuren met dezelfde uitstraling als de oorspronkelijke, tot in het detail.” Meer

168

BOUWEN AAN MONUMENTEN

praktisch is het aanbrengen van een lodenstrip onder de betonnen randen van de ringmuur. “Daarmee voorkomen dat de muren te zeer door regenwater worden belast.”

Een project met uiteenlopende werkzaamheden dus. “Veelzijdig inderdaad, en met ongekende veiligheidsmaatregelen”, vullen projectleider Casper Helms en uitvoerder Gerard Pellikaan van Heilijgers Bouw aan. Niet vreemd, bij werkzaamheden in een PI, maar daarom niet minder apart. Zo moeten alle steigers bijvoorbeeld worden ingepakt en beschot, vanwege het vluchtgevaar. Alle medewerkers moesten een VOG kunnen overleggen en er was en is intensief overleg over alles wat met veiligheid heeft te maken. Pellikaan: “Ik heb veelvuldig overleg met de facilitair manager van de PI en er is ook vrijwel altijd iemand van hun bij de bouwvergaderingen aanwezig.” “We kunnen niet zo maar iets in de planning of aanpak wijzigen, niet zo maar even in en uitlopen”, vervolgt Helms. “Over iedere handeling moet worden nagedacht. En gecommuniceerd.” Beide heren noemen als voorbeeld de werkzaamheden bij het sportveld. “Op het moment dat wij er bezig zijn, kan dat niet worden gebruikt. En als bijvoorbeeld de planning voor bepaalde werkzaamheden dreigt uit te lopen, dan moeten we dat zo snel mogelijk overleggen.”

Vooral in het begin, zo maken Helms en Pellikaan duidelijk, was dat wennen, maar inmiddels zijn de partijen aardig op elkaar

BREDA | Koepelgevangenis

ingespeeld. De werkzaamheden zelf, vertellen ze, zijn zoals gezegd veelzijdig en veelvoorkomend bij restauratieprojecten. Maar wel met enkele bijzondere aspecten. “Natuursteenherstel, voeg- en metselwerkherstel, schilderwerk en het repareren of vervangen van kozijnen en traliewerk komen bij vrijwel ieder gebouw terug. We zijn twee jaar geleden begonnen met de kerk, daarvan is ook de dakconstructie hersteld vanwege houtrot.” Het volgende onderdeel, leggen Pellikaan en Helms uit, was het poortgebouw met de grote deuren. “In het begin stonden we voor de vraag: hoe krijgen we die er eigenlijk uit. Bleek er een speciale pin in te zitten waarmee we ze makkelijk vrij konden maken.” Het administratiegebouw achter het poortgebouw leverde weer een andere uitdaging op, het steigerwerk.

“Daarvoor hebben we een steigerbouwer ingeschakeld die een hangende constructie heeft gemaakt.”

De voormalige vrouwenvleugel had als apart aspect de al door Maichel Bessems aangehaalde kopgevel; bij de nabij gelegen woningen, nu kantoren, was het veiligheidsaspect weer een belangrijk issue

omdat die aan de straat en dus het gebied buiten de PI grenzen.

Het naastgelegen gebouw R, zeggen Helms en Pellikaan, heeft een aantal decoratieve aspecten zoals tegeltableaus en roosters die bij de andere gebouwen niet of nauwelijks voorkomen. De diverse torens zijn inmiddels in de oude luister hersteld, waarbij de westelijke toren van zijn opbouw werd ontdaan. ” Momenteel zijn de medewerkers bezig met Gebouw C, het dienstgebouw. “Veiligheid en logistiek zijn bij dit project sleutelwoorden. Die vullen we hier in op een manier zoals we dat niet eerder hebben gedaan. Maar zoals gezegd, we weten inmiddels wat we aan elkaar hebben, er is voldoende vertrouwen en daar zullen we de rest van het project profijt van hebben.” ❚

Deuren poortgebouw werden hersteld

Projectinfo VASTGOEDONDERHOUD MET EEN VISIE Liebreks Schilderwerken B.V. legt de lat hoog. De eerste fase van de monumentale gebouwen van P.I. De Koepel in Breda is inmiddels in oude luister hersteld. "De prachtige gebouwen vereisen traditioneel schilderwerk en onze schilders kunnen hier echt nog hun vakmanschap laten zien."

"Onderhouden en renoveren van vastgoed is waar wij voor staan. Wij zijn een totaalaanbieder op het gebied van schilderwerken en prestatie- en resultaatgericht gevelonderhoud. Resultaatgericht samenwerken met opdrachtgevers garandeert een betrouwbare dienstverlening en geeft bovendien een stimulans om verder in elkaar te investeren en (proces) verbeteringen door te voeren om het gezamenlijk resultaat te optimaliseren. Vanuit onze vestigingen in Roosendaal (hoofdkantoor) en Eindhoven streven wij ernaar een betrouwbare en strategische partner te zijn in resultaatgericht, maar vooral ook duurzaam vastgoedonderhoud. Onze zeer goede reputatie is ontstaan door professioneel en met veel toewijding te werken en al ruim 65 jaar bewegen wij mee met een dynamische markt en spelen wij in op nieuwe technieken en producten."

BOUWEN AAN MONUMENTEN

169

AMSTERDAM-WEST | Knijtijzer-panden

GEVELRENOVATIE TER VERBETERING WOONCOMFORT KNIJTIJZER-PANDEN BEELDBEPALENDE BOUWWERKEN IN AMSTERDAM-WEST

Eerder waren de centrale verwarming en mechanische ventilatie in de 364 woningen van de Knijtijzer-panden in Amsterdam-West al verbeterd, momenteel wordt er gewerkt aan het isoleren van de gevels. Daarbij worden de gevels in de oorspronkelijke staat teruggebracht.

De acht woonblokken met de naam Knijtijzerpanden, gebouwd eind jaren vijftig en genoemd naar de architect Herman Knijtijzer, zijn een gave en karakteristieke invulling van de tuinstadstructuur en onderdeel van een stedenbouwkundige verbinding van de Jan Evertsenstraat, Rozengracht en de De Clercqstraat tot aan de Dam. Voor Amsterdam zijn de panden van belang vanwege hun stedenbouwkundige en architectuur- en cultuurhistorische waarde. Reden voor de gemeente om ze in 2012 de status gemeentelijk monument toe te kennen.

“Beeldbepalend voor Amsterdam-West”, zo omschrijft Donald de Graaff, directievoerder namens woningstichting Rochdale, de acht woonblokken. Een tijdlang waren ze in het bezit van Far West, de naam waaronder de collectieve woningbouwverenigingen in Amsterdam-West actief waren, maar nadat het collectief werd opgeheven in 2011, kwamen ze terug in het bezit

170

BOUWEN AAN MONUMENTEN

van Rochdale. Dat voorkwam dat ze tot sloop werden veroordeeld. “Dat zou ook zonde zijn vanwege hun karakteristieke uitstraling. Bovendien is het een prettige woonomgeving met mooie tuinen en voldoende parkeergelegenheid.” Met de renovatie, geeft hij aan, werd in november 2013 begonnen. “Van de balkons worden de kenmerkende hekjes in ere hersteld. De architect heeft door onderzoek, onder meer op locatie, de oorspronkelijke kleuren weten te herleiden. Die brengen we terug.

Verder renoveren we de voor- en achtergevels en de kopgevels.

We verbeteren de isolerende werking van de panelen en in de kozijnen komt nu dubbel in plaats van enkel glas. Om een koudebrug naar de woningen te voorkomen isoleren we eveneens de bergingen.”

De verwachting is, zegt De Graaff, dat het project halverwege het jaar, in juni, kan worden afgerond. Het eerste blok werd in

AMSTERDAM-WEST | Knijtijzer-panden

februari opgeleverd. “Het gaat inderdaad snel, per dag wordt er aan zes, zeven woningen gewerkt en per woning duren die werkzaamheden gemiddeld vijf à zes dagen. De ene dag worden de kozijnen in de voorgevel geplaatst, de andere dag de kozijnen in de achtergevel, daarna volgen de afwerkwerkzaamheden.”

Een nauwe samenwerking met de bewoners is bevorderlijk voor dat vlotte verloop van het project, onderstreept De Graaff.

Hij geeft aan dat de bewoners goed zijn geïnformeerd, dat er regelmatig overleg is en dat er voorzieningen zijn waar de bewoners hun spullen kunnen opslaan. Bovendien worden tijdens de werkzaamheden stofschotten in de woningen geplaatst.

“Dankzij goede communicatie zit iedereen op één lijn en lopen we tegen weinig obstakels aan. En dan is ook het zachte weer de afgelopen maanden een voordeel geweest. Al met al vordert het werk gestaag en liggen we op schema.” ❚

De acht woonblokken, gebouwd eind jaren vijftig, zijn genoemd naar architect Herman Knijtijzer

Projectinfo BESTAANDE SPONNINGEN, NIEUW GLAS Onderdeel van de gevelrenovatie aan de Knijtijzerpanden is het vervangen van het enkel glas door HR++-dubbelglas. Dat wordt geplaatst door Ajax Glashandel, dat daartoe eerst de sponningen van de bestaande kozijnen moest verbreden, vertelt eigenaar Ron Castermans. “Omdat het om een gemeentelijk monument gaat zijn de kozijnen waar mogelijk behouden. Daarvan frezen we de sponningen dus uit. Het erin geplaatste glas moet bijdragen aan een betere isolatie en fungeert op sommige plekken ook geluidwerend.”

Met name op de hogere verdiepingen konden veel kozijnen worden behouden, op de lagere was wat meer sprake van vervanging, aldus Castermans.

Daar werd dan gekozen voor nieuwe kozijnen zonder middenspijl; die is wel optisch teruggebracht door middel van wienersprosse profielen, zodat het toch lijkt of de ruit in tweeën is gedeeld. “Het is voor ons een omvangrijk werk, maar niet complex. We liggen dan ook op schema. We werken met eigen timmermensen voor het uitfrezen, waarna de aannemer het houtrot herstelt. Begin mei verwachten we klaar te zijn.”

BOUWEN AAN MONUMENTEN

171

Vanaf € 396,- per jaar weten uw klanten ook wat u doet! Bel +31 (0)495 450095 +32 (0)11 605540 voor alle informatie over een vermelding

WIE DOET WAT

Aannemers

Advies en Realisatie Historische Interieurs

BURGY BOUWBEDRIJF BV Amphoraweg 1, 2332 ED LEIDEN AANNEMINGSBEDRIJF NICO DE BONT B.V. Molenstraat 2, 5262 ED VUGHT Postbus 76, 4611 5260 AB VUGHT T ...................................... +31 (0)73 5189480 F ...................................... +31 (0)73 5189490 E info@nicodebont.nl W www.nicodebont.nl

Postbus 140, 2300 AC LEIDEN T......................................... +31 (0)71 5322405 F......................................... +31 (0)71 5318907 E info@burgy.nl W www.burgy.nl

RUYS INTERIEURS Utrechtseweg 89, 3702 AA ZEIST T ..................................... +31 (0)30 6922860 F ..................................... +31 (0)30 6916655 E info@ruys-zeist.com W www.ruys-zeist.com

Architecten KONINKLIJKE WOUDENBERG Voorstraat 7, 4233 EA AMEIDE Postbus 3, 4233 ZG AMEIDE AKERBOUW BV Geesterweg 6, 1911 NB UITGEEST Postbus 19, 1920 AA AKERSLOOT T ..................................... +31 (0)251 315817 F .................................... +31 (0)251 315909 E info@akerbouw.nl W www.akerbouw.nl

T .......................................+31 (0)183 606606

BOUWBEDRIJF VAN SCHAIK BV Poeldijk 1, 3621 CZ BREUKELEN Postbus 11, 3620 AA BREUKELEN T .......................................+31 (0)346-262344 F .......................................+31 (0) 346264064 E info@bouwbedrijfvanschaik.nl W www.bouwbedrijfvanschaik.nl

ADEMA ARCHITECTEN

F .......................................+31 (0)183 602667 ADEMA ARCHITECTEN Vleesmarkt 7, 9101 MH DOKKUM T .......................................+31 (0)519 295665 F .......................................+31 (0)519 292870 E info@adema-architecten.nl W www.adema-architecten.nl

E info@koninklijkewoudenberg.nl W www.koninklijkewoudenberg.nl

Adviesbureaus

Vleesmarkt 7, 9101 MH DOKKUM T .......................................+31 (0)519 295665 F .......................................+31 (0)519 292870 E info@adema-architecten.nl W www.adema-architecten.nl

groot gunneweg

VAN HOOGEVEST ARCHITECTEN Westsingel 9, 3811 BA AMERSFOORT T ..................................... +31 (0)33 4631705 F ..................................... +31 (0)33 4610854 E bureau@vanhoogevest.nl W www.vanhoogevest.nl

delft

restauratie advies & bouwmateriaalkundig onderzoek

DE BONTH VAN HULTEN BV Postbus 115, 5250 AC VLIJMEN T .......................................+31 (0)73 5119022 F .......................................+31 (0)73 5117387 E info@debontvanhulten.nl W www.bonthvanhulten.nl

BOUW – RESTAURATIEBEDRIJF VAN DE BURGT EN STROOIJ Amsterdamseweg 155 3812 RR AMERSFOORT T......................................... +31 (0)33 4450100 F......................................... +31 (0)33 4450101 E info@vandeburgtenstrooij.nl W www.vandeburgtenstrooij.nl

172

BOUWEN AAN MONUMENTEN

GROOT GUNNEWEG DELFT RESTAURATIE ADVIES Postbus 43, 1399 ZG MUIDERBERG T ...................................... +31 (0)6 10061050 E info@grootgunnewegdelft.nl W www.grootgunnewegdelft.nl

NIBAG B.V. Postbus 75, 7570 AB OLDENZAAL T ...................................... +31 (0)541 585858 F ...................................... +31 (0)541 585859 E info@nibag.nl W www.nibag.nl

JORISSEN SIMONETTI ARCHITECTEN DOETINCHEM LEIDEN MAARSSEN RIJSSEN STEENWIJK Postbus 203, 7460 AE RIJSSEN T......................................... +31 (0)548 518888 E info@jsagroep.nl W www.jorissensimonettiarchitecten.nl

TAK ARCHITECTEN Zocherweg 2a, 2313 ZV DELFT Van Oldenbarneveldtstraat 92-2, 6827 AN ARNHEM T ...................................... +31 (0)15 2125903 E info@takarchitecten.nl W www.takarchitecten.nl

Bakstenen

STEENFABRIEK BIEZEVELD B.V. Lange Weistraat 25, 5331 LH KERKDRIEL T .......................................+31 (0)418 631719 E info@brickburgers.com W www.biezeveld.nl BRICKBURGERS B.V. St. Jozefweg 66b, 5953 JP REUVER T .......................................+31 (0)77 4742920 F .......................................+31 (0)77 4745170 E info@brickburgers.com W www.brickburgers.com

Betonrestauratie

REPSTONE Voorstraat 7, 4233 EA AMEIDE Postbus 3, 4233 ZG AMEIDE T......................................... +31 (0)183 606699 F......................................... +31 (0)183 606637 E info@repstone.nl W www.repstone.nl

Constructie

CONSTRUCTIEBUREAU DE PROUW Vossegatsedijk 2a, 3981 HS BUNNIK Postbus 164, 3980 CD BUNNIK T.................................. +31 (0) 30 254 08 88 E buro@de-prouw.nl W www.de.prouw.nl

Constructie/straalbedrijf

Lilian Fopma

Gevelonderhoud

REPSTONE Voorstraat 7, 4233 EA AMEIDE Postbus 3, 4233 ZG AMEIDE T......................................... +31 (0)183 606699 F......................................... +31 (0)183 606637 E info@repstone.nl W www.repstone.nl

Gevelreiniging

CONSTRUCTIE & STRAALBEDRIJF LILIAN FOPMA Industrieweg 22, 8861 VH HARLINGEN T......................................... +31 (0)517 431011 F......................................... +31 (0)517 431031

Dakbedekking

W.H. VAN DE KAMP DAKBEDEKKING BV Wattstraat 4, 3771 AG BARNEVELD T ........................................+31 (0) 342 405060 W www.vandekampdakbedekkingen.nl

S.M.B. WERVELREINIGING BV Houtkopersstraat 40, 3334 KD ZWIJNDRECHT T..........................................+31 (0)78 6104110 M.........................................+31 (0)6 53267367 E info@s-m-b.nl W www@s-m-b.nl

Duivenwering

VOGEL BV Fruitenierstraat 13, 3334 KA ZWIJNDRECHT Postbus 1100, 3330 CC ZWIJNDRECHT T .......................................+31 (0)78 6100400 F .......................................+31 (0)78 6100480 E vogel@vogel-bv.nl W www.vogel-bv.nl

Beurzen

EVENEMENTENHAL VENRAY De Voorde 30, 5807 EZ VENRAY T....................................... +31 (0)478 519 790 F....................................... +31 (0)478 519 780 E venray@evenementenhal.nl W www.evenementenhal.nl

Bladgoud

GERDON DUIVENWERING Postbus 43, 6720 AA BENNEKOM T........................................ +31 (0)6 53189373 F........................................ +31 (0)31 8419949 E info@gerdon.nl W www.gerdon.nl

Glas

Funderingstechnieken

P. VAN ‘T WOUT FUNDERINGSTECHNIEKEN bv Exportweg 50, 2742 RC WADDINXVEEN Postbus 431, 2740 AK WADDINXVEEN T.........................................+31 (0) 182 617767 T......................................... +31 (0)182 611376 E info@pvantwout.nl W www.pvantwout.nl

E.V.M. NV Westkaai 6, B-8930 MENEN T....................................... +32 (0) 56 5113 97 F......................................... +31 (0)30 2722220 E info@evmglass.com W www.evmglass.com

Gevel

MEER LICHT LINOVA VERFPRODUCTEN Gelderhorst 12, 7287 BH ZUTPHEN T .......................................+31 (0)575 542300 F .......................................+31 (0)575 542311 E info@linova.nl W www.linova.nl

SUPERLOOK BV DE GEVELREININGSEXPERT EN MEER Postbus 8791, 4820 BB BREDA T .......................................+31 (0)76 5874207 M ....................................... +31 (06) 55327598 E info@superlook.nl W www.superlook.nl

Vanaf € 396,- per jaar weten uw klanten ook wat u doet! Bel +31 (0)495 450095 +32 (0)11 605540 voor alle informatie over een vermelding

WIE DOET WAT

MHB bv Onderstalstraat 3, 6674 ME HERVELD Postbus 6, 6674 ZG HERVELD T..........................................+31 (0)488 451951 F..........................................+31 (0)488 452022 E info@mhb.nl W www.mhb.nl

STOLKER GLAS Wijde wade 2, 3439 NP NIEUWEGEIN T ................................................ 030 2855400 F ................................................ 030 2672902 E info@stolkerglas.nl W www.stolkerglas.nl STOLKER GLAS Galvanistraat 88, 6716 AE EDE T .............................................. 0318 64 12 14 F .............................................. 0318 63 22 89 E ede@stolkerglas.nl W www.stolkerglas.nl

BOUWEN AAN MONUMENTEN

173

Vanaf â‚Ź 396,- per jaar weten uw klanten ook wat u doet! Bel +31 (0)495 450095 +32 (0)11 605540 voor alle informatie over een vermelding

WIE DOET WAT

Hoveniers

Leidekkers

ISOGLAS HAARLEM BV Jan Tademaweg 19, 2031 CT HAARLEM T .......................................+31 (0)23 5319036 F .......................................+31 (0)23 5341022 E info@isoglas.nl W www.isoglas.nl

Glas in Lood

Glas in lood

JILLEBA Amphoraweg 5, 2332 ED LEIDEN T.........................................+ 31 (0)71 5318323 F..........................................+31 (0)71 5313443 E info@jilleba.nl W www.jilleba.nl

LEENDERS GLAS IN LOOD Kerkenbos 1091, 6546 BB NIJMEGEN T..........................................+31 (0)24 6841555 F..........................................+31 (0)24 6844137 E info@leendersglasinlood.nl W www.leendersglasinlood.nl

Glasateliers

VAN DER TOL GROEP BV Postbus 9349, 1006 AH AMSTERDAM T..........................................+31 (0)20 6677777 F..........................................+31 (0)20 6677778 E info@vandertolbv.nl W www.vandertolbv.nlRegio Zuid-Holland VAN DER TOL GROEP BV Morsestraat 12, BERKEL EN RODENRIJS T..........................................+31 (0)10 4400822 F..........................................+31 (0)10 4400829 E info@vandertolbv.nl W www.vandertolbv.nl Regio Utrecht VAN DER TOL GROEP BV Tolakkerweg 18, HOLLANDSCHE RADING T.........................................+31 (0) 35 5248920 F.........................................+31 (0) 35 5248929 E info@vandertolbv.nl W www.vandertolbv.nl

Kalk

ARTE CONSTRUCTO Molenberghei 18, B-2627 SCHELLE T........................................... +32 (0)3 8807373 F........................................... +32 (0)3 8807370 E Info@arteconstructo.be W www.arteconstructo.be

Kathodische bescherming GLASATELIERS STEF HAGEMEIER Hoefstraat 199, 5014 NL TILBURG T .........................................+31 (0)13 5360818 F .........................................+31 (0)13 5358655 E info@glasinloodnet.nl W www.glasinloodnet.nl

LEENDERS GLAS IN LOOD Kerkenbos 1091, 6546 BB NIJMEGEN T..........................................+31 (0)24 6841555 F..........................................+31 (0)24 6844137 E info@leendersglasinlood.nl W www.leendersglasinlood.nl

VOGEL BV Fruitenierstraat 13, 3334 KA ZWIJNDRECHT Postbus 1100, 3330 CC ZWIJNDRECHT T .......................................+31 (0)78 6100400 F .......................................+31 (0)78 6100480 E vogel@vogel-bv.nl W www.vogel-bv.nl

Hydraulische Kalkmortels

BOGAERTS-VAN NULAND BV Walstraat 3-5, 5371 AL RAVENSTEIN Postbus 15, 5370 AA RAVENSTEIN T......................................... +31 (0)486 411586 F......................................... +31 (0)486 413722 E info@bogaerts-van-nuland.nl W www.bogaerts-van-nuland.nl

VAN KEULEN B.V. Postbus 1, 4640 AA OSSENDRECHT T......................................... +31 (0)164 672387 F........................................ +31 (0)164 672069 E info@vankeulen-loodgieters.nl W www.vankeulen-loodgieters.nl

VAN DE KIMMENADE BV Hof Bruheze 404, 5704 NR HELMOND T........................................ + 31 (0)492 512164 F........................................ + 31 (0)492 558867 E info@leiendaken.nl W www.leiendaken.nl

RIDDER METALEN DAK- WANDSYSTEMEN Vestiging Ridder Noord Marowijne 41, 1689 AR ZWAAG Postbus 4149, 1620 HC HOORN T .........................................+31 (0)88 8111888 F .........................................+31 (0)88 8111800 E info@riddersystems.nl W www.riddersystems.nl Vestiging Ridder Zuid Dommelstraat 31, 5347 JK OSS F .........................................+31 (0)412 658397

LOODGIETERS- EN LEIDEKKERSBEDRIJF VAN WELY BV Kerkakkers 46, 6923 BZ GROESSEN T......................................... +31 (0)316 524050 F......................................... +31 (0)316 526950 E info@vanwelyleidekkers.nl W www.vanwelyleidekkers.nl

g

Houthandel

drij

Walter Verhoeven BV loodgieters& leidekkersbedrijf Walter Verhoeven BV Bezoekadres

Nieuwkuijksestraat 103

loodgieters& leidekkersbedrijf loodgieters& leidekkersbedrijf 5253 AE Nieuwkuijk Bezoekadres

Postadres Nieuwkuijksestraat 103

Bezoekadres

Bezoekadres Nieuwkuijksestraat 103

Postbus 14103 5253 AE Nieuwkuijk 5253 AE Nieuwkuijk 5253 ZG Nieuwkuijk Postadres

5253 AE NieuwkuijkNieuwkuijksestraat Postadres

HOUTHANDEL HOUTEX BV Willem de Zwijgerstraat 1, 2741 DA WADDINXVEEN T..........................................+31 (0)182 615933 F..........................................+31 (0)182 610105 E info@houtex.nl W www.houtex.nl

174

BOUWEN AAN MONUMENTEN

BOFIMEX Lissenveld 9-13, 4941 VK RAAMSDONKSVEER Postbus 52, 4940 AB RAAMSDONKSVEER T .........................................+31 (0)162 514750 F .........................................+31 (0)162 522483 E info@bofimex.nl W www.bofimex.nl

Postbus 14 Postadres 5253 ZG Nieuwkuijk Telefoon

Postbus 14 Postbus 14 oper-, zinkwerken 5253 ZG00 Nieuwkuijk Koper-,loodlooden en zinkwerken 073 - 513 49 WALTER VERHOEVEN BV 5253 ZG Nieuwkuijk Telefoon Lei bedekkingen Telefax LOODGIETERS&zinkwerken LEIDEKKERSBEDRIJF looden zinkwerken Koper-, lood- en LeiKoper-, bedekkingen 073 - 513 00- 49 073 - 51376 0073 49 073 511 Loodgieters werken Nieuwkuijksestraat 103, 5253 Internet AE TelefaxNIEUWKUIJK Leibedekkingen bedekkingen Lei 073 - 511 76 73 Loodgieters werken 073 - 511 76 73 www.walterverhoeven.nl Postbus 14, 5253 ZG NIEUWKUIJK Telefoon

073 - 513 00 49

Telefax

073 - 511 76 73

Telefoon

Internet

www.walterverhoeven.nl Telefax

E-mail

info@walterverhoeven.nl

Loodgieters werken Internet www.walterverhoeven.nl E-mail (0)73 5130049 Loodgieters werken T......................................... +31 www.walterverhoeven.nl info@walterverhoeven.nl Internet

E info@walterverhoeven.nl W www.walterverhoeven.nl

E-mail

info@walterverhoeven.nl E-mail

Leisteen Importeurs

Restauratieschilders

... vakma n in to taalo nderh

Studio Kei LEI-IMPORT B.V. Postbus 7015 6050 AA MAASBRACHT T........................................ +31 (0)475 436439 F....................................... +31 (0)475 436882 E info@lei-import.nl W www.lei-import.nl

Meubelstoffering Meubelstoffering

OOSTENDORP BV, Interieur- en meubelstoffering Vlasakker 12, 3417 XT MONTFOORT T..........................................+31 (0)348 471921 F......................................... +31 (0)348 474467 E info@oostendorp.biz W www.oostendorp-stoffering.nl

oud

STUDIO KEI Noord Bevelandstraat 17, 1025 NP AMSTERDAM T .........................................+31 (0)20 6364121 M ........................................+31 (0)6 55166349 E mail@studiokei.nl W www.studiokei.nl

... vakma n in to taalo nderh

oud

SCHULTS SCHILDERS Deltastraat 4, 4301 RC ZIERIKZEE T......................................... +31 (0)111 414065 F......................................... +31 (0)111 417295 E info@schultsschilders.nl W www.schultsschilders.nl

SMEDERIJ FRITS KRAMER Goejanverwelle 62, 3467 PR HEKENDORP T........................................ +31 (0)182 501340 F........................................ +31 (0)182 503094 E frits@fritskramer.nl W www.fritskramer.nl

Ongediertebestrijding

VAN LIEROP CONSERVEERT & HERSTELT HOUT | VERDRIJFT VOCHT Regio Noord Postbus 52, 2400 AB ALPHEN A/D RIJN T..........................................+31 (0)172 433514 E info@vanlierop.nl W www.vanlierop.nl

SMEDERIJ LEMSTERHOEK Uitheijing 11, 8531 XJ LEMMER T .........................................+31 (0)514 533100 F..........................................+31 (0)514 533005 E info@smederijlemsterhoek.nl W www.smederijlemsterhoek.nl

Regio Zuid en Belgie postbus 48, 5298 PB LIEMPDE T..........................................+31 (0)411 632647 E info@vanlieropzuid.nl W www.vanlierop.nl SMEDERIJ OLDENHAVE BV Bedrijvenweg 6, 7251 KX VORDEN T......................................... +31 (0)575 551428 F......................................... +31 (0)575 551714 E info@smederijoldenhave.nl W www.smederijoldenhave.nl

Restauratiemortels

STEENHOUWERIJ ZEDERIK Hogewaard 6, 4235 VS TIENHOVEN T .........................................+31 (0)183 606635 F..........................................+31 (0)183-601144 E info@zederik.biz W www.zederik.net

Steigerbouw

Smederijen

Natuurlijke hydraulische kalk

REYNCHEMIE NV Industrieweg 25B, 8800 ROESELARE T............................................+32 (0)51 242527 F............................................+32 (0)51 229892 E reynchemie@skynet.be W www.reynchemie.com

Steenhouwerij

DEJO STEIGERS BV Havenstraat 7-1, 3861 VS NIJKERK T........................................ +31 (0)33 2571390 F........................................ +31 (0)33 2544250 E info@dejosteigers.nl W www.dejosteigers.nl

Stukadoors

STUKADOORS- EN AFBOUWBEDRIJF GENNISSEN BV De Bouterhoek 1a, 3985 AK WERKHOVEN T........................................ +31 (0)343 551426 F......................................... +31 (0)343 551686 E gennissenbv@planet.nl

Tegels

Vanaf € 396,- per jaar weten uw klanten ook wat u doet! Bel +31 (0)495 450095 +32 (0)11 605540 voor alle informatie over een vermelding

WIE DOET WAT

ALBARELLO BV Berltsumerdyk 35, 9036 MT MENALDUM T......................................... +31 (0)518 481923 F......................................... +31 (0)518 482081 E info@albarello.nl W www.albarello.nl

Timmerfabrieken

Energieweg 19 4231 DJ Meerkerk

BOFIMEX Lissenveld 9-13, 4941 VK RAAMSDONKSVEER Postbus 52, 4940 AB RAAMSDONKSVEERPostbus 4 T .........................................+31 (0)162 514750 4230 BA Meerkerk F .........................................+31 (0)162 522483 E info@bofimex.nl W www.bofimex.nl Tel. 0183-358777

SMEED- EN CONSTRUCTIEBEDRIJF VAN DER VEGT BV Energieweg 19, 4230 BA MEERKERK T............................................. +31 (0)183 358777 F............................................. +31 (0)183 358787 E info@vandervegt.nl W www.derestauratiesmid.nl

TIMMERFABRIEK GEBRS BOS BV Zuidzijde 152, Postbus 4, 2977 ZG GOUDRIAAN T......................................... +31 (0)183 583583 F......................................... +31 (0)183 582678 E info@tifabos.nl W www.tifabos.nl

Fax 0183-358787 • Alle voorkomende info@vandervegt.nl

staalconstructies, trappen, hekwerken zowel in staal, aluminium en roestvrijstaal

BOUWEN AAN MONUMENTEN

175

Vanaf € 396,- per jaar weten uw klanten ook wat u doet! Bel +31 (0)495 450095 +32 (0)11 605540 voor alle informatie over een vermelding

WIE DOET WAT

176

Verfproducten

specialist in timmerwerken oude stijl

Vochtbestrijding

monumentaal en modern

Veilingstraat 56

T:0591 392270

TIMMERFABRIEK HENK ALFERINK BVM:06 22780846 7833 HN Nieuw-Amsterdam www.henkalferink.nl Veilingstraat 56, 7833 HN E:info@henkalferink.nl NIEUW-AMSTERDAM Postbus 36, 7833 ZG NIEUW-AMSTERDAM T..........................................+31 (0)591 392270 F..........................................+31 (0)591 552263 E info@henkalferink.nl W www.henkalferink.nl

LINOVA VERFPRODUCTEN Gelderhorst 12, 7287 BH ZUTPHEN

v.d. Veldt timmertechnieken VAN DER VELDT TIMMERTECHNIEKEN Patrijzenlaan 21, 2104 BM HEEMSTEDE T..........................................+31 (0)23 5283225 F......................................... +31 (0)23 5295507 E contact@timmertechnieken.nl W www.timmertechnieken.nl

KÖSTER AFDICHTINGSSYSTEMEN BV Postbus 432, 3840 AK HARDERWIJK T......................................... +31 (0)341 467090 F......................................... +31 (0)341 467099 E info@koster-afdichtingssystemen.nl W www.koster-afdichtingssystemen.nl

Wandspanning

T .......................................+31 (0)575 542300 E info@linova.nl W www.linova.nl,

Verzekeringen

Verf fabrikanten

OOSTENDORP BV, Interieur- en meubelstoffering Vlasakker 12, 3417 XT MONTFOORT T..........................................+31 (0)348 471921 F......................................... +31 (0)348 474467 E info@oostendorp.biz W www.oostendorp-stoffering.nl\

Zonwering DONATUS VERZEKERINGEN HERSFT & HELDER B.V. Bouwweg 19, 8243 PJ LELYSTAD Postbus 2074, 8203 AB LELYSTAD T......................................... +31 (0)320 260616 F......................................... +31 (0)320 261184 E info@herfstenhelder.nl W www.herfstenhelder.nl

BOUWEN AAN MONUMENTEN

Hoff van Hollantlaan 8, 5243 SR ROSMALEN Postbus 500, 5240 AM ROSMALEN T .........................................+31 (0)73 5221700 F .........................................+31 (0)73 5221717 E info@donatus.nl W www.donatus.nl

SCHERMNED Grote Woerdlaan 36c, 2671 CL NAALDWIJK T......................................... +31 (0)174 622214 F......................................... +31 (0)174 622687 E info@schermned.nl W www.schermned.nl

TIJDSCHRIFT VOOR STEDENBOUW, ARCHITECTUUR EN MONUMENTEN

Verrijkt met ‘Interactieve Print’ Breng uw vaktijdschrift tot leven!

Layar is een gratis app voor de smartphone en tablet, die het papier van ‘Stedenbouw’ tot leven brengt. Met behulp van Layar worden advertenties en redactionele content interactief gemaakt.

Als lezer slaat u de brug tussen print en de digitale wereld.

Het enige dat u nodig heeft, is een smartphone of tablet met de Layar app. U scant met uw smartphone of tablet een pagina, waarna de Layar-app de clickable elementen toevoegt op de pagina zoals: Video’s, foto’s, tekst, e-mailadressen, telefoonnummers, social media sharebuttons, etc.

Wat heeft u nodig?

Het vaktijdschrift Een smartphone of tablet De gratis Layar-app

Download de gratis layar app

Scan de pagina

bekijk de layar!

EDITIE

Interactieve Print Stap voor stap

72 0

TIJD SCHR IFT VOO R STED ENBO UW, ARCH ITEC TUU R

EN MON UME NTEN I JA ARGA NG 66 I 2014

Hoe werkt het: Even de gratis Layar app downloaden in de Apple Store of de Google Play Store.

Open nu de Layar app op uw smartphone of tablet.

Klik op het scan-icoon onderaan in de zoekbalk van uw smartphone of tablet.

Houd uw smartphone of tablet boven een van de ‘Layarpagina’s’, herkenbaar aan het blauwe logo.

Klik in het scherm, nu opent de digitale laag en kunt u op de buttons klikken.

Veel lees en kijkplezier!

SCAN WITH

ASML Veldhoven blijft groeien | NEM-kantoor: bijzondere utiliteit | 'Het Nieuwe Bouw Grootschalige retail-imp en begint op Build uls voor het Damrak ing Holland' | GAK -kantoor Amsterdam krijgt woonbestemmi ng Stedenbouw 720.indd 1 24-04-14 15:47

Op de foto: “Exact weten we het niet, maar aangenomen wordt dat Slot Doddendael (Ewijk) stamt uit de jaren dertig van de 14e eeuw en haar naam te danken heeft aan de lisdodden die in de omgeving groeiden. De terrassen geven een prachtig zicht op het eeuwenoude Slot, de tuinen, boomgaard en slotgracht.

Maar ook binnen waan je je in vroeger tijden. De muren van de vroegere wapenkamer, het Arsenaal, zijn beschilderd met wapens door de in trompe-l’oeil gespecialiseerde schilder Willem Rutgers.

De voorwerpen zijn zo levensecht geschilderd, dat gasten ze soms van de muur willen pakken. Het hele huis is gerestaureerd met authentieke materialen. De lemen vloeren hebben we vervangen door oude plavuizen en een ingebouwde vide geeft meer ruimte.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat de mensen hier graag vertoeven.”

Dhr. H.A.J.M. Braam, eigenaar van Slot Doddendael te Ewijk

D

onatus verzekert vertrouwd sinds 1852

Monumenten worden met veel zorg omgeven door hun eigenaren en beheerders. Dat is belangrijk en nodig.

Net als het kiezen van de juiste verzekering. Al sinds 1852 heeft Donatus ervaring in het verzekeren van monumentale kerken en gebouwen. Als onderlinge maatschappij werken wij zonder winstoogmerk. Wij hebben dan ook geen klanten, maar leden. Maak vrijblijvend kennis met Donatus. Onze expertise zal u verbazen en verrassen, evenals onze jaarlijkse premierestitutie.

nu verkrijgbaar

bijzonder kijk- en leesboek bestellen: www.160jaardonatus.nl

www.donatus.nl tel. 073 - 5221700

UNIEK IN DEURSLUITTECHNIEK Al meer dan 80 jaren lang

Voorkomen is beter dan genezen

Regel het met een van de vele DICTATOR oplossingen DICTATOR deuropeningbegrenzers Voor het hydraulisch afremmen en begrenzen van openslaande deuren, treedt alleen in werking als de deur met meer snelheid wordt bewogen dan normaal.

Optioneel met 2-zijdige demping leverbaar.

Creeër een veiligere situatie waarin mens en materiaal beschermd worden!

Ook uitvoeringen leverbaar met mechanische vastzetting op 90° of 120°.

DICTATOR deuropvangers Voorkomen dat deuren hard dicht kunnen slaan.

Deur wordt zachtjes opgevangen en daarna stevig gesloten gehouden.

Probleemloos getest tot 1.000.000 deurbewegingen.

Zeer toegankelijke sluitoplossing i.c.m. een Adjunct kettinginbouwdeursluiter.

Wordt vaak aanvullend toegepast bij een deurdranger in situaties waar windbelasting een rol speelt.

DICTATOR WAB vloerveren Al vaak echte probleemoplossers gebleken!

In de zwaarste uitvoering geschikt voor het zelfsluitend maken van extreem zware deuren tot maximaal 600 kg deurgewicht.

Als er geen sluitfunctie benodigd zou zijn, dan ook als draailager leverbaar.

Energieweg 11 8304 AJ Emmeloord T +31 (0)527 613456 F +31 (0)527 698420 E-mail: info@dictator.nl of bezoek onze website: www.dictator.nl

“Waarom zou je nog op die koude vloer blijven wonen?”

www.tonzon.nl

TONZON Vloerisolatie, een klasse apart!

Een warme vloer, een droge kruipruimte.

Het resultaat De dubbele aanpak zorgt ervoor dat de warmte niet meer wordt uitgestraald door de vloer en er geen vocht meer uit de grond de woning binnenkomt. Het milieuvriendelijke systeem maakt radicaal een einde aan de koude vloer en muffe lucht.

Comfort van een warme vloer Op onze website vindt u talloze recensies en klantenreacties uit 34 jaar praktijkervaring.

Ook mensen met vloerverwarming melden een warmere vloer na het aanbrengen van TONZON en merken dat de vloerverwarming nu veel beter te regelen is.

Besparing op stookkosten De woning koelt minder snel af door de goed geïsoleerde vloer. Er hoeft minder gestookt te worden omdat de woning sneller opgewarmd is.

Het stookseizoen wordt zelfs verkort.

Gebruikers melden een gemiddelde besparing van 15 tot 20% op de stookkosten per jaar.

Bij woningen met vloerverwarming loopt de besparing op tot wel 40%.

Meer weten?

Kijk op www.tonzon.nl. Bellen kan ook via 0900 - 28 66 966 (€ 0,10 p/min) of info@tonzon.nl

Doorsnede van een kruipruimte met TONZON Vloerisolatie.

De infrarood foto uit Vara Kassa Groen.

Niet geisoleerd

Thermoskussen

Wolisolatie Bekijk de uitzending van Kassa Groen van 11 februari via uitzending gemist om te zien dat TONZON de warmste vloer oplevert.

De duurzaamste aanpak; energiezuinig, gezond en veilig Het systeem heeft een dubbele DUBO-keur, zowel op de Thermoskussens als op de Bodemfolie. De energie die voor grondstof, fabricage, verpakking, transport en installatie is gebruikt, wordt al binnen enkele winterweken terugverdiend door de besparing op stookkosten. Door de warmere droge vloeren ontstaan er minder schimmels en huisstofmijt en daarmee een gezonder binnenmilieu.

De uitvoering brengt nauwelijks overlast met zich mee.

Geen grote vrachtwagens voor de deur en de bewoners kunnen gewoon in huis blijven.

TONZON BV • Postbus 1375 • 7500 BJ Enschede • T: 0900 - 28 66 966 (€ 0,10 p/min) • E: info@tonzon.nl • www.tonzon.nl