Stedenbouw 707-708

EDITIE

707 708

Tijdschrift voor stedenbouw, architectuur en binnenhuisvormgeving I Jaargang 64 I 2012

De Rotterdam creÍert Manhattan aan de Maas | Hoge duurzaamheidseisen aan nieuw distributie­centrum Lidl | Broeckgouw: consumentgericht bouwen in Volendam | Spraakmakende overdekte Markthal in Rotterdam

GEZE BEnELuX B.V. | Steenoven 36 | 5626 DK Eindhoven | www.geze.nl

GEZE 150 jaar

GEZE 150 jaar Bezoek GEZE op de Internationale Bouwbeurs van 4 tot en met 9 februari 2013. Hier presenteren wij u niet alleen een breed scala aan innovatieve producten, maar laten wij u tevens zien wat zoal mogelijk is door GEZE producten te combineren. Met passie, gedrevenheid en hoogwaardige technologieĂŤn werken wij nu al 150 jaar aan de techniek van morgen. Op de BouwBeurs zouden wij deze mijlpaal graag samen met u vieren. GEZE sets doors and windows in motion.

Bezoek ons in Hal 2, standnummer F042 en ontdek wat GEZE u te bieden heeft.

Deursluiters & beslag | Automatische deursystemen | RWA raam-en ventilatietechniek | Vluchtwegcontrole | Glas design

BEwEGunG MIt SyStEM

bouwt aan Nederland…

BESIX is een wereldwijd opererend bouwbedrijf met ruim 100 jaar ervaring in de civiele betonbouw, industriële bouw, utiliteitsbouw en maritieme bouw. Sinds 1992 is BESIX actief in Nederland.

Meebouwend aan de toekomst, met prestigieuze projecten als de Parkeergarage Kruisplein, Tweede Coentunnel, Landtunnel A2 Leidsche Rijn, OV Terminal Utrecht CS, Maastoren, keersluizen in Heumen en de sluisverlengingen in Born, Maasbracht en Heel.

uitdaging om bij te dragen aan de kwaliteitsbelofte van BESIX. Calculators, constructeurs en bouwers werken als een hecht en daadkrachtig team aan creatieve, hoogwaardige oplossingen voor onder andere de industrie, grote overheden en projectontwikkelaars.

OVT Utrecht

Dagelijks trotseren wereldwijd duizenden gedreven medewerkers uitdaging na

Naast het uitvoeren van Design & Build opdrachten, al dan niet volgens BESIX Nederland

Systems Engineering, komt BESIX steeds vaker naast haar opdrachtgevers te

Trondheim 22 – 24

staan. Zo worden wij vandaag de dag als volwaardige en betrouwbare partner

Postbus 8 2990 AA Barendrecht

ingeschakeld in PPS-projecten. Samenwerking, duurzaamheid en MVO horen als vanzelfsprekend bij BESIX.

Telefoon 0180 64 19 90

Dynamiek, stabiliteit en vertrouwen liggen ten grondslag aan BESIX’ kwaliteitsbelofte. Om aan deze belofte te voldoen, investeren wij continu in beproefde en vernieuwende methoden en technieken. Maar vooral in mensen.

BESIX is voortdurend op zoek naar gedreven, vakkundige mensen die willen groeien in een professioneel, veelzijdig en persoonlijk bedrijf dat klaar is voor de toekomst.

Maastoren

nederland@besix.com www.besixnederland.com

Investeren in kwaliteit

Interesse? Kijk voor onze projecten op www.besixnederland.com en voor onze carrièremogelijkheden op www.jobs.besix.com.

DYNAMIEK STABILITEIT VERTROUWEN

Werken bij BESIX? WWW.JOBS.BESIX.COM

Parkeergarage Kruisplein

Fax 0180 64 19 91

Gevelspecialist in aluminium en staal

Het maken van gevelconstructies is vakwerk. Ons vakwerk! Alkondor heeft zich opgewerkt tot een topbedrijf in projectmatige engineering, productie en montage van gevelconstructies.

Met ons team dat bestaat uit meer dan 100 enthousiaste, zeer betrokken vakmensen, voeren wij, vanuit ons moderne bedrijfspand in Hengelo, onze werkzaamheden uit in heel Nederland.

Geeft uw creativiteit vleugels Alkondor Hengelo BV

Wegtersweg 7-19

Postbus 29

7550 AA Hengelo

Tel. 074-245 53 55

www.alkondor.nl

Adv_180x125.indd 1

26-02-2010 09:51:31

Veelzijdig en compleet Aan de Stegge Bouw & Werktuigbouw is een multidisciplinair aannemersbedrijf waarbij in één BV de disciplines bouwkunde, civiele techniek en werktuigbouwkunde verenigd zijn.

Vanuit onze hoofdvestiging in Goor realiseren wij landelijke projecten. Op basis van een Programma van Eisen of een set basisgegevens kunnen wij een volledig gebouw of werktuigbouwkundige installatie engineeren en uitvoeren. Wij zijn

postbus 93

ISO-9001 en VCA** gecertificeerd.

7470 ab goor telefoon

0547 286 386

Aan de Stegge Bouw & Werktuigbouw is actief in de volgende marktsegmenten: • waterbe-

telefax

0547 286 380

handeling (rioolwaterzuiveringsinstallaties en drinkwaterproductie-installaties) • civiele

email

werken (met name op de zuiveringsmarkt) • utiliteitsbouw • constructies • industrie.

internet

info@aandestegge.org www.aandestegge.org

EDITIE

Voorwoord

707 708

Het nieuwe jaar Veel feestdagen komen in aanmerking voor het begrip 'een nieuw begin'. Kerst, Nieuwjaar, Pasen, voor alle drie valt iets te zeggen. Voor u zullen aan de huidige feestmaand waarschijnlijk thema's als 'wind- en waterdicht' of 'oplevering' gekoppeld kunnen worden. Als het goed gaat tenminste; voor velen onder ons breken meer onzekere tijden aan. Het herstel van de woningbouw laat op zich wachten en de utiliteitsbouw is structureel aan het krimpen door middel van internetverkoop en flexwerk. Om over conjuncturele vraaguitval nog maar te zwijgen.

Met name de kantorenmarkt moet nieuwe wegen zien te vinden, en laagdrempeliger worden. Een krimpende vraag eist nieuwe concepten en het doorbreken van muren tussen de deelbranches. Van een positieve kant bekeken zou je kunnen zeggen dat er kansen liggen, maar dan moet de economie wel aantrekken. Dan kan bijvoorbeeld het monumentale hoofdpostkantoor van Utrecht worden herontwikkeld tot hotel annex winkelcentrum, en alleen dan kan landelijke kantoorleegstand bestreden worden met multifunctionele, laagdrempelige herontwikkeling.

Het lijdt geen twijfel dat bovenstaand positivisme vooral de grote, goed geïntegreerde bouwbedrijven iets zal opleveren. De grootste slagen zullen de lokale aannemers en architecten moeten maken. Hun aantal zal moeilijk groeien, en de lokale markt zal fel bevochten worden – onder meer door concullega's uit andere regio's in het kleine Nederland. De 'plattelandsaannemers' zullen definitief uit hun schulp moeten kruipen en nog allrounder, klantgerichter en communicatiever moeten willen zijn dan hun grote broers en zusters in de branche. Allen – maar toch vooral de lokale bouwpartners – wensen wij een voorspoedig 2013 toe,

Jan-Kees Verschuure

5 | STEDENBOUW 5 | STEDENBOUW 707 - 708 701

sinds 1948

707 708 Vaktijdschrift voor stedenbouw, architectuur en binnenhuisvormgeving Jaargang 64 | 2012 Verschijnt 9 x per jaar ISSN 0165-3997

Uitgever

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 (0)495 450095 E info@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

redactieadres

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 (0)495 450095 F +31 (0)495 521335 E redactie@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

redactiecöordinator Jan-Kees Verschuure

redactieMedewerkers

Patricia van der Beek, Hilda Bosma, Henk Geist, Jac Buchholz, Fiona de Heus, Sjoerd Meuleman, Martijn van den Bouwhuysen, Liliane Verwoolde, Marcia van Wensveen "Het Tekstbureau", Jan-Kees Verschuure.

29

48

64

Bladmanagement

Tim van den Dungen E t.vandendungen@louwersuitgevers.nl Sander van Hout E s.vanhout@louwersuitgevers.nl Erwin Krekels E e.krekels@louwersuitgevers.nl

36

Secretariaat

Manuela Depenbrock Sandra Reijnders

56

Advertenties

Online aanleveren: http://ftp2.louwersuitgevers.nl Username: stedenbouw, Wachtwoord: gast Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland T +31 (0)495 450095 E info@louwersuitgevers.nl

Abonnementsprijs

€ 81,- per jaar excl. BTW ING 41 71 65 t.n.v. Louwers Uitgeversorganisatie BV o.v.v. Stedenbouw magazine Informatie over abonnementen: T +31 (0)495 450095

Adreswijzigingen

Schriftelijk tenminste drie weken voor verhuizing naar: Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland

Opzeggingen

Indien twee maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode geen schriftelijk bericht van op­­zegging is ontvangen, wordt het abonnement auto­matisch met een jaar verlengd.

Doelgroep

Verspreiding vindt plaats via abonnementen en via gerichte distributie aan architecten, aannemers, opdrachtgevers, project-ontwikkelaars, zorginstellingen, woningbouwverenigingen en andere opdrachtgevers,(semi-)overheidsinstellingen, brancheorganisaties, toeleveranciers en verwante organisaties.

Vormgeving/Art Direction Logo Reclame- Ontwerpbureau BV T +31 (0)495 450065 E info@logobv.nl Tessa van Gameren

Niets uit deze uitgave mag worden over­genomen of ver­menig­vuldigd zonder uitdruk­kelijke toestemming van de uitgever en zon­der bronvermelding.

Hoewel dit blad op zorg­­vuldige wijze en naar beste weten is samen­gesteld kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledig­heid van de informatie. Zij aan­vaar­den dan ook geen enkele aansprake­lijkheid voor schade, van wel­ke aard ook, die het gevolg is van hande­lingen en/of beslis­singen die gebaseerd zijn op deze informatie.

6 | STEDENBOUW 707 706 - 708

Utiliteitsbouw ROTTERDAM De Rotterdam HEERENVEEN Distributiecentrum Lidl ALMELO Twenthe Centrum ZWOLLE Enexis ROTTERDAM Parkeergarage Kruisplein HAARLEM TEVA Pharmachemie AMSTERDAM St.Nicolaaslyceum AMSTERDAM Oosterdokseiland AMSTERDAM Rokin BREDA AVhuis DEN HAAG Hofbad AMSTERDAM Nieuw Amsterdam HOENSBROEK Pius VOLENDAM Zorgcentrum St.Nicolaashof ROTTERDAM De Nieuwe Maas BERGEN OP ZOOM Aventurijn ZEIST Gemeentehuis MAARSSEN Bisonspoor SCHIJNDEL De Glazen Boerderij ROTTERDAM Inntel Hotels Mainport WOERDEN Minkema College DEN BOSCH Museumkwartier SCHAIJK Hoofdkantoor van der Heijden HOOFDORP Hoofdkantoor Schneider Electric GRONINGEN Cortinghborg AMSTERDAM Art ’Otel VENLO - MAASTRICHT Enexis ROERMOND Westrom

8 23 29 32 36 41 46 48 53 54 56 58 60 62 64 67 70 72 74 76 78 80 83 86 90 92 94 96

Inhoud

80

90 100

118 106

139 124

woningbouw

ediTie

707 708

TijdschrifT voor sTedenbouw, archiTecTuur en binnenhuisvormgeving I jaargang 64 I 2012

VOLENDAM Broeckgouw VOLENDAM De Griend ALPHEN A/D RIJN De Baronie UTRECHT In het Noorderlicht ROTTERDAM Markthal NIJMEGEN Plein 1944 ROTTERDAM The Student Hotel ROTTERDAM CalypSO WEERT Stationskwartier GOES Aria RIJEN De Bareel ULFT Bomenbuurt AMSTERDAM Steve Bikoplein ROTTERDAM Landbouwbuurt HAARLEM Land in zicht AMSTERDAM De Noordkaap GOUDA De Riddervelden

100 103 106 111 114 118 120 124 128 131 134 136 139 144 146 148 150

Rubrieken De Rotterdam creĂŤert Manhattan aan de Maas | Hoge duurzaamheidseisen aan nieuw distributiecentrum Lidl | Broeckgouw: consumentgericht bouwen in Volendam | Spraakmakende overdekte Markthal in Rotterdam

Coverbeeld | Ronald Tilleman

Journaal ADVERTORIAL GEZE Benelux B.V. ADVERTORIAL Van Noordenne

98 152 154

7 | STEDENBOUW 707 - 708

Utiliteitsbouw Tekst | Jan-Kees Verschuure Beeld | Ronald Tilleman

Optimalisatie constructie draagt bij aan realisatie 'Vertical City'

De Rotterdam creĂŤert Manhattan aan de Maas

8 | STEDENBOUW 707 - 708

De Rotterdam domineert de skyline van de Kop van Zuid, een jaar voor de oplevering.

rotterdam | De Rotterdam

Ontwerp en materialisatie leidt tot slanke gebouwen.

Wie vanaf de Rotterdamse Erasmusbrug uitkijkt over de Kop van Zuid, ziet sinds kort meer dan losstaande kantoorgebouwen die met elkaar wedijveren in hoogte. Gebouwencomplex De Rotterdam bereikte half november het hoogste punt (151 meter) en is met zijn drie geschakelde torens op een massieve plint nu al blikvanger aan de Maas. Voor de realisatie van de combinatie van kantoren, appartementen en een vestiging van NH hoteles (in totaal 162.000 m² bvo) zijn een aantal bijzondere constructieve ingrepen nodig geweest.

Gietbeton en staal zijn de sleutelwoorden in de cascobouw van De Rotterdam: het gehele casco is in-het-werk gestort, goed voor 75.000 m³ betonwerk en achthonderd ton staalbouw. Vaak op uitdagende locaties, wat de projectorganisatie bewoog huisfotograaf Ruud Sies een fotoserie van de bouw te laten maken - te zien in het nabijgelegen Nederlands Fotomuseum, en naar voorbeeld van Lewis Hine, die de bouw van het Empire State Building vastlegde in 1932. Waar prefabbouw verwacht zou worden, is dus gietbouw toegepast, met name om constructieve redenen, zegt construction manager Frank De Roo van coördinerend aannemer Züblin Nederland. “Wij hebben het gebouw verregaand geoptimaliseerd, zowel op het gebied van de eigen logistiek - in verband met de contractvorm 'Guaranteed Maximum Prize' – als op het gebied van exploitatie. Denk hierbij aan de maximalisatie van het netto vloeroppervlakte door optimalisatie van schachten, wanden en kolommen en van het bruto vloeroppervlak door toevoeging van een raammodule (90 cm) ter verbetering van de verhouding kostprijs/verkoopprijs.”

Optimalisatie

Vijzels

Gietbouw in combinatie met grootschalige hoogbouw is niettemin logistiek geen sinecure. De omgevingsfactoren doen daar nog een schep bovenop.

“Voor opslag is geen vierkante meter voorhanden op het maaiveld; transport gaat waar mogelijk over het water en de bouwkranen staan zelfs letterlijk in het gebouw. Op die plaatsen worden de wanden en vloeren in een tweede bouwstroom naderhand gedicht.” Logistiek zit de bouw uitgekiend in elkaar.

Omdat Züblin relatief veel werk door zusterondernemingen en toeleveranciers laat verrichten, is er alleen materiaalopslag op de plaats van verwerking en de aanlevering geschiedt niet alleen volgens een aan de dienstregeling van vliegvelden verwant SLOT-systeem, maar wordt zelfs online gepland. “Op het online adviseringssysteem OAS kunnen leveranciers hun leveringstijd uitkiezen. De materialen gaan meteen naar de juiste verdieping, waar ze met inachtneming van afbouwwerkzaamheden worden opgeslagen.” ►

Op een zeven lagen tellende plint aan de Wilhelminapier – met een footprint van 110 x 60 meter - verrijzen sinds december 2009 drie torens van 44 verdiepingen die zo'n acht meter van elkaar gescheiden zijn, en in de bovenste helft alle ook circa acht meter verspringen – de signatuur van architect Rem Koolhaas (OMA). “De torens zijn vanwege de windstabiliteit daarom halverwege met elkaar verbonden door middel van een verbindingsvloer”, vertelt De Roo. “En omdat het gebouw aan de randen van de plint anders gefundeerd is dan in de kern, zijn hydraulische vijzels en beweegbare voegen aangebracht om zettingsverschillen te kunnen compenseren.” Dit wordt halverwege het 230.000 ton zware gebouw nog eens toegepast, maar dan in verband met de daar gerealiseerde overstekken, die binnen de projectorganisatie te boek staan als 'rugzakken'.

Ook de draagstructuur van De Rotterdam is om bovengenoemde redenen constructief geoptimaliseerd, op basis van hogesterktebeton in drie varianten (C30/65/100). Alle installaties worden verwerkt in de vloeren, die aan twee zijden dragend zijn. De kolommen en diagonalen gaan boven de plint over in wanden. Ook in verband met de verwachte zettingsverschillen – 120 millimeter tussen de randen van de plint en de kern – is voor de flexibiliteit van gietbouw gekozen, zegt De Roo. “Alleen trappen, bordessen en balkons worden uitgevoerd in prefabbeton.” Behalve complexe oplossingen waren er ook meevallers. “Dankzij de compensatiemaatregelen voor de zettingenproblematiek behoefden wij bijvoorbeeld niet tot op de tweede zandlaag - op veertig meter diepte - te funderen, maar kan met de eerste zandlaag op 25 meter worden volstaan.” Met 1.100 funderingspalen scheelt dat enorm in bouwkosten.

Logistiek

9 | STEDENBOUW 707 - 708

117711

ALS IDEEËN WERKELIJKHEID WORDEN …

De Rotterdam - Rotterdam

BOUWEN MET VISIE VRAAGT EEN VOORUITZIENDE PARTNER Een idee in de praktijk omzetten, vraagt tijd en visie. Er is diepgravende kennis, creativiteit en een intense samenwerking tussen verschillende partijen voor nodig. De weg is dus lang, maar als vakbekwame en vooruitziende gids brengt Züblin zulke complexe bouwprojecten altijd tot een goed einde. We kunnen dan ook steunen op meer dan een eeuw ervaring in utiliteitsbouw, industriebouw en civiele werken. Onze technische competentie staat als een huis en onze integrale aanpak maakt elke professionele projectrealisatie mogelijk; vanaf het ontwerp, de financiering en de bouw tot en met de ingebruikname. Züblin is daarin wereldwijd toonaangevend, een competente partner die sterke ideeën werkelijkheid laat worden.

ZÜBLIN Nederland B.V. Burgemeester Van Lierplein 65 3134 ZB Vlaardingen Tel. +31 (0)10 445 1222 Fax +31 (0)10 445 1299 info@zueblin-nederland.com www.zueblin-nederland.com

rotterdam | De Rotterdam

Projectinfo

Liften De ruwbouwmaterialen gaan met de torenkranen naar boven; de overige met buitenliften. De afvoer van afval geschiedt met een gescheiden systeem. De Roo: “En in de gebouwkernen zijn snelle jumpliften actief voor de aan- en afvoer van personeel. Ook hieraan zit een strakke planning vast en het vermindert de kostbare wachttijd. Er zijn immers zo'n vijf- à zeshonderd bouwvakkers actief op de site die allemaal lunchen in het ketenpark beneden.”

Zij deden er telkens acht à tien dagen over om een 'verdiepingssprong' te maken. Het hoogste punt van De Rotterdam werd op 15 november jongstleden bereikt – exact een jaar voor de geplande oplevering. De gevelsluiting – definitief voorzien in februari 2013 - loopt standaard zes à zeven verdiepingen achter de cascobouw aan. “Wij werken ook wat de oplevering betreft van beneden naar boven: in april 2013 worden de eerste woningen al opgeleverd.”

Bouwmarkt Beglaasde gevelelementen opgebouwd uit blank geanodiseerd aluminium geven De Rotterdam de beoogde transparante uitstraling en zorgen voor de gewenste verticale belijning. Een doorlopende glazen atriumwand aan de zuidzijde markeert de entree voor het NH-hotel en de twee kantoortorens, waarvan de middelste is verhuurd aan de gemeente Rotterdam, dat haar aan het Marconiplein gevestigde diensten verhuist naar de Wilhelminapier. Rem Koolhaas suggereerde het al bij de eerste schetsen in 1997: De Rotterdam is niet slechts een gebouw, maar een 'Vertical City' met straks zo'n 4.000 werknemers, 1.000 bewoners en 500 hotelgasten – ongeëvenaard in Nederland.

En gerealiseerd niet ondanks, maar juist dankzij een meer ontspannen bouwmarkt, besluit De Roo. “In het begin van deze eeuw kon de bouw niet plaatsvinden vanwege te hoge bouwprijzen; nu om dezelfde reden juist wel.” ❚

Mastermate: méér dan een leverancier Verankeringen, bevestigingsmaterialen, kit, brandwerende materialen, machines en gereedschappen. Op een grootschalig project als De Rotterdam zijn uiteenlopende verbruiksmaterialen nodig. Aannemer Züblin Nederland BV contracteerde Mastermate als leverancier van allerhande kramerijen.

“Op dergelijke projecten gaat het niet alleen om leveren”, zegt directeur Wim Voskamp van Mastermate. “Leverbetrouwbaarheid, de beste producten en kennis van zaken zijn tevens van belang voor de voortgang en kwaliteit van het werk. Dat is precies waarin we ons onderscheiden. Züblin kan bij ons terecht voor advies, begeleiding en maatwerkoplossingen.”

Technisch advies Arjan Aalburg, technisch adviseur bij Mastermate, werd al bij aanvang van de werkzaamheden bij De Rotterdam betrokken. “Er waren vragen over bevestigingen en over de verwerking van de instortverankering. Wij dachten mee over oplossingen en adviseerden hierin.

Ook waren we betrokken bij de brandwerende compartimentering.

We gaven materiaaladvies, voorzagen in technische informatie, overlegden de goedkeuringen en leverden de materialen.”

Begeleiding Jan Berkhout is namens Mastermate vast contactpersoon voor Züblin. Hij is regelmatig op de bouwplaats. “Ik houd de voortgang in de gaten en kijk of onze producten goed verwerkt of toegepast worden. Waar nodig geef ik advies of schakel ik de hulp in van onze experts.” Voskamp voegt toe: “De manier waarop we met de aannemer samenwerken is uniek. We kregen het werk gegund op basis van onze toegevoegde waarde. We doen ons uiterste best om het vertrouwen van Züblin waar te maken. Elke dag weer, tot aan de oplevering.”

Bouwinfo Opdracht

Ontwerp Constructie Aannemers

Contractwaarde

Bouwprogramma

Bouwperiode

De Rotterdam C.V. – MAB Development en OVG re/ developers (ontwikkeling); Amvest (eigenaar/belegger woningen); NH hoteles (exploitant hotel) OMA, Rem Koolhaas Corsmit Raadgevend Ingenieurs Züblin Nederland (bouwkundig); Roodenburg Installatie Bedrijf (installaties); Scheldebouw, TGM (gevel); Kone (liften); Eneco (WKO); DB Bouw (afbouw hotel) € 170 miljoen (bouwkundig); € 35 miljoen (gevel); € 45 miljoen (installaties) 162.000 m² bvo (60.000 m² kantoren; 9.500 m² retail/ leisure; hotel 285 plaatsen met 2.000 m² congres-/ vergaderfaciliteiten; 240 appartementen; 670 parkeerplaatsen in tweelaagse kelder). december 2009 - november 2013

11 | STEDENBOUW 707 - 708

Specialists

in protected access and ventilation of plant rooms

www.jazo.eu

MVO

prestatieladder 3

Slimste bedrijf van Nederland 2010

rotterdam | De Rotterdam

Projectinfo Hoogwaardige JAZO-roosters op hoog niveau Niet veel bouwprojecten zullen zo tot de verbeelding spreken als De Rotterdam, het tot op letterlijk en figuurlijk grote hoogte verrijzende bouwwerk aan de Rotterdamse Nieuwe Maas. Ventilatieroosteren toegangsdeurenspecialist JAZO uit Zevenaar levert onder meer de gevelroosters, hoogwaardig van niveau en toegepast op grote hoogte.

De Rotterdam lijkt een bouwwerk te worden dat qua grootte, esthetiek en bouwprogramma haar tijd ver vooruit is. De door architectenbureau OMA in verspringende vorm ontworpen kolos – door directeur Rem Koolhaas treffend omschreven als verticale stad - omvat liefst 160.000 m² vloeroppervlak, verdeeld over onder meer kantoren, winkels, horeca, woningen en parkeerruimten. JAZO’s marketing & sales manager Frank Meijer zegt daarom trots te zijn dat zijn bedrijf eraan mag meewerken. “Het is zonder valse bescheidenheid een eer voor ons te worden uitgekozen voor zo’n aansprekend project. Opdrachten van deze omvang en publicitaire importantie zijn echt zeldzaam.

Vooral als de specificaties zo bijzonder zijn dat je het product hiervoor specifiek ontwikkelt.” windbelasting De opdracht waarover hij spreekt, bestaat uit de vervaardiging van toegangsdeuren voor de parkeerlagen en ventilatieroosters in de gevels. Die laatste worden toegepast op een hoogte van liefst 83 meter en dienen ter ventilatie van alle onderdelen op de techniekverdieping, zoals de traforuimten, stadsverwarmingsinstallatie, warmte-koudecentrale en afvalbergingen. Naast het esthetisch conformeren aan het visuele gevellijnenspel bleek de grootste uitdaging hoe de roosters te wapenen tegen de enorme windbelasting aldaar. Meijer: “Onze salesmedewerkers, projectleiders en research & developpers hebben hier buitengewoon veel tijd ingestoken. Om de roosters zowel waterkerend als windbestendig te maken, is er een nieuwe schoep ontworpen, met de naam HFR 40/45. Het eerste getal heeft betrekking op het percentage doorlaat, het tweede geeft de schoepdiepte aan. We hebben daarvoor zogeheten extrusieprofielen moeten ontwikkelen, waarop zowel analysesoftware als fysieke wind- en watertesten zijn losgelaten. Voor de daadwerkelijke productie is een deel van de fabriek tijdelijk omgebouwd, van staal- naar aluminiumbewerking. Voor een opdracht van deze omvang was dat zeker de moeite waard.” pasklaar Ook complex zijn de ventilerende toegangsdeuren op de parkeerlagen, vanwege de hoge brand- en inbraakwerendheidseisen. Meijer verklaart het gestelde vertrouwen uit het feit dat de fabrikant haar producten in eigen beheer ontwikkelt en samenstelt. “Omdat wij alle onderdelen zelf vervaardigen, zijn praktisch alle type deuren en roosters in elke afmeting uitvoerbaar.” Ook voor in de toekomst zal JAZO haar pijlen blijven richten op ontwerp en ontwikkeling van nieuwe producten en toepassingen. Met als achterliggende gedachte dat voor elke afzonderlijke situatie een pasklare oplossing kan worden geboden. Meijer: “Dat is ook iets wat ons wezenlijk van anderen onderscheidt: wij leveren maatwerk tot in de details en als iets nog niet mogelijk is, ontwikkelen wij het.”

'De technologie voor de ideeën van de architect' Hoogbouw onder architectuur vraagt om technisch en architectonisch maatwerk, een stelling die een systeemleverancier als Wicona, dat de aluminiumprofielen levert voor de complete buitenschil van de woontoren van De Rotterdam, vertaalt door gebruik te maken van de gespecialiseerde Wicona Projectservice, die jaarlijks een groot aantal speciale projecten begeleidt. “Hierbij wordt de technische, architectonische en economische haalbaarheid in de ontwerpfase reeds duidelijk”, zeggen projectmanagers Joep Römgens en Harry Schobbers.

“Wij hebben de technologie voor de ideeën van de architect. Dat betekent in dit geval dat wij al vroeg in het proces – in 2008 – om de tafel zaten met onze klant, de gevelbouwer TGM”, vervolgt Harry Schobbers van Wicona. “Voordat de aannemer bekend was.

Wensen, eisen en mogelijkheden werden zo vroegtijdig samengebracht en potentiële obstakels weggenomen. Ook kostentechnisch levert zo'n integrale benadering voordelen op door in een vroeg stadium kennis en ervaring uit te wisselen. Met een eigen Wiconatestcentrum in Ulm ('EnergiePositief bouwwerk'), kunnen wij onze klanten verder ondersteunen om zo de gewenste eindkwaliteit, levensduur en de beoogde uitstraling te kunnen behalen.”

Bij TGM werden de blank geanodiseerde aluminiumprofielen samengesteld tot complete, beglaasde elementen (3.200 x 1.800 millimeter in de meeste gevallen) voorzien van onder andere kipschuiframen en naar binnen openende parallelle schaarramen.

Ten behoeve van de westgevel werd een keuze gemaakt voor de Wicline 77-profielserie van Wicona. De elementgevels worden aan drie zijden van de woontoren toegepast en de Wicline 77-kozijnen aan de westzijde, ter plaatse van de balkons. De integrale gevelelementen worden in een bouwstroom die circa zes verdiepingen na de cascobouw mee omhoog loopt gemonteerd; daartoe is een bevestigingsrail geïntegreerd in het betoncasco. “De opbouw, maatvastheid en transparantie van de elementen staat voor de gewenste verticale belijning in het gebouw.”

Interieurafbouw woontoren Groot Afbouw levert en monteert in gebouw de Rotterdam de interieurafbouw van het volledige woongedeelte: het stucwerk, het spuitwerk, de gipsen binnenwanden en de betegeling. Het afbouwbedrijf, eerder werkzaam in onder meer het Scheepvaartmuseum in Amsterdam en het nieuwe hoofdkantoor van Rabobank in Utrecht, hecht grote waarde aan ketenintegratie, vertelt technisch directeur Klaas Keizer. “Wij worden graag en zijn ook hier al in de calculatiefase betrokken, ter optimalisatie van het rekenwerk, de planning, de service en de langetermijnrelatie met de opdrachtgever. Ook logistiek is dit een hoogstaand project. Het gebruik van de liften is bijvoorbeeld georganiseerd als ware het een spoordienstregeling – noodzakelijk omdat wij per verdieping vijftig à zestig ton aan materiaal aanleveren, grofweg tussen dit voorjaar en de bouwvak van 2013.”

13 | STEDENBOUW 707 - 708

Keuzevrijheid in uiterlijk Constructief samenwerken; van advies tot realisatie.

Als onafhankelijke gevelspecialist is TGM vaak al in een vroeg stadium onderdeel van een bouwadviesteam. De synergie die door constructief samenwerken op de bouw ontstaat, zorgt niet alleen voor foutreductie en snellere doorlooptijden, maar bovenal voor een beter en duurzamer eindresultaat. Vanzelfsprekend neemt TGM in dit proces de volledige verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van de gevel en het budget op zich; van advies tot realisatie. Het tastbare resultaat hiervan is terug te vinden in de gevels van De Rotterdam.

Het is u wellicht niet ontgaan dat onze eigen uitstraling ook is vernieuwd.

Nieuwsgierig?

De Rotterdam

Zie www.tgm.nl

Rotterdam

De Rotterdam

Technisch Gevelbouw Management Heesakkerweg 19 Asten

+31 493 32 77 22

Rotterdam

De Rotterdam

Rotterdam

rotterdam | De Rotterdam

Projectinfo Creatief interpreteren van prestatie-eisen

Complexe afbouwelementen met toegevoegde waarde

Technisch Gevelbouw Management (TGM) uit Asten is door De Rotterdam CV benaderd om mee te denken in het budgettair en technisch haalbaar maken van de gevel van de woontoren van De Rotterdam. “Door de gestelde prestatie-eisen creatief te interpreteren hebben we een aantal wijzigingen in de gevel kunnen doorvoeren waarbij de vierkantemeterprijs drastisch daalde, zonder daarbij de beoogde uitstraling van de architect te verstoren”, zegt algemeen directeur Harry Tromp van TGM.

“Cevan NV is met zusterbedrijf Sonnastaal Eindhoven B.V. in staat om voor haar klanten een flexibele partner te zijn. Met name de vaardigheid om te werken vanuit concept, naar technisch en praktisch realiseerbaar ontwerp, is één van onze sterke punten. Dankzij onze goed geoutilleerde engineeringsafdeling en sterk projectmanagement, zijn wij in staat om complexe projecten te realiseren.

Ons specialisme omvat het ontwerpen, leveren en monteren van staalconstructies, dak- en gevelbekledingen, trappen, leuningen, aluminium, RVS, roostervloeren en beglazingen.

En dit vanuit één geïntegreerde aanpak, dus maximaal op elkaar afgestemd. Cevan NV en Sonnastaal Eindhoven B.V. zijn ondernemingen die zich bewust zijn van hun maatschappelijke verantwoordelijkheid, wat tot uiting komt in continu innovatief denken en duurzaam handelen. Uiteraard kunnen wij dit alleen realiseren vanuit een jarenlange positieve samenwerking met onze opdrachtgevers. Wij zijn er trots op, ook Züblin hiertoe te mogen rekenen.”

De drie torens van De Rotterdam bezitten ieder een andere functie. “Voor de gevel van een woonomgeving gelden andere eisen dan voor een hotel en kantoor”, stelt Leon van Osch. “In een woongebouw staat de eis om de ruimtes natuurlijk te ventileren centraal, terwijl in een hotel- en kantooromgeving een centrale afzuiging het ventilatieproces verzorgt. Het oorspronkelijke ontwerp van de architect schreef een relatief dure gevel voor. Aan TGM de schone taak om een uitdagende kostenreductie te realiseren zonder afbreuk te doen aan de esthetica en de technische eisen. We hebben daartoe in bouwteamverband specifieke projectgebonden gevelelementen ontwikkeld, rekening houdend met de prestatieeisen, de logistiek, de montage en de bouwsnelheid. Een zwaar pakket aan eisen.”

Creatief Aan de gevel van de woontoren werden volgens Tromp enorm hoge eisen gesteld op het gebied van windbelasting. “Met behulp van windtunnelonderzoek is vastgesteld dat de rekenlast op de gevel 4.600 Pascal diende te zijn. “Wij hebben de elementen dynamisch en statisch getest tot 6.100 Pascal”, aldus Tromp. Verder zat er een brandwerende eis op de eerste vier lagen van de noordgevel als gevolg van een plasbrand op de Maas. Die norm hebben we op een andere manier geïnterpreteerd. Zo’n kortstondige hittebron belast de gevel immers op een geheel andere wijze. We hebben naar een meer natuurgetrouwe oplossing gezocht en de gevel ter plekke stralingswerend in plaats van brandwerend uitgevoerd. Uiteraard ook weer beproefd in het voortraject.”

Vanwege de spuifunctie is de aluminium elementgevel voorzien van schuiframen (PASK) en schaarramen (PEF). TGM plaatst de 1.776 prefab gevelelementen steigerloos vanaf de binnenzijde met behulp van een monorail. De elementen worden per vijf stuks ‘verpakt’ op een door TGM ontwikkelde bok en door de bouwkraan direct vanaf de vrachtwagen op de betreffende verdieping gehesen. Met behulp van de monorail, die maximaal vijf verdiepingen overspant, worden de afzonderlijke elementen vanaf de binnenzijde gemonteerd. De gevel is dan direct wind- en waterdicht. “Op die manier weten we een zeer hoge bouwsnelheid te realiseren.

Gezien de mogelijke zettings- en zakkingsverschillen van het totale gebouw kunnen we per element na montage plus of min acht millimeter opvangen en alsnog de wind- en waterdichtheid garanderen”, besluit Tromp.

Installatie energievoorziening 'veelzijdig en uitdagend' Van Galen Installatietechniek Rotterdam realiseert als onderaannemer van Eneco de energievoorziening en WKO-distributie in De Rotterdam. De werkzaamheden omvatten de aansluiting van de inkomende stadsverwarmingsleidingen en de distributie van de warmte in een lage- en hogetemperatuurnet door de gebouwen naar de diverse afnemers.

Vanuit de stadsverwarmingsruimte in de kelder van de plint worden de distributieleidingen van het lagetemperatuurnet gelegd naar een onderstation en de afleverstations voor kantoren en hotel. Het hogetemperatuurnet wordt direct vanuit de stadsverwarmingsruimte naar de door Eneco geleverde tapwaterset in de East Tower aangelegd.

Vanuit het onderstation wordt de distributie van de warmte verder apart opgepakt richting de afnemers hoger in de gebouwen. Al het leidingwerk wordt als fotolaswerk uitgevoerd. Uiteindelijk waren de gebouwinstallaties en de stadsverwarmingsinstallaties half oktober zover dat de eerste warmte geleverd kon worden.

Ook ten behoeve van de koeling verzorgt Van Galen Installatietechniek Rotterdam de centrale energievoorziening. De koelcentrale is in de kelder – in het hart van het gebouw - gesitueerd, is ook voorzien van een groot distributienetwerk en wordt gekoeld door Maaswater. Deze bijzondere manier van koelen is al eerder toegepast in projecten met Eneco. Het leidingnet door het gebouw is uitgevoerd in HDPE met drukklasse SDR11 (16 bar) en is uitdagend vanwege de grote diametrages. Naast de stadsverwarming en de koelcentrale is er nog een energievoorziening: de voor de Greencalc+certificering belangrijke BIO-WKK-installatie, met een aangepaste verbrandingsmotor lopend op biobrandstof.

15 | STEDENBOUW 707 - 708

Een groen gebouw in het hart van de Alpen...

...gerealiseerd met de technologie voor uw ideeën Schuiloord Mont Rose, Zermatt, Zwitserse Alpen •

Gebouw met het Minergie-P-label (< 30 KWh/m2).

Het idee :

Het respecteren van de omgeving met een high tech gebouw met futuristische uitstraling.

De uitdaging : Bouwen op 2800 m hoogte in extreme klimatologische omstandigheden.

De oplossing : WICTEC 50 gordijngevel met geïntegreerde, fotovoltaïsche panelen en zeer hoge isolerende ramen WICLINE van WICONA.

Project ontworpen door ETH Zürich ter gelegenheid van haar 150ste verjaardag en uitgevoerd in samenwerking met de Zwitserse Alpen Club SAC.

Architect : Studio ETH Mont Rose, Departement Architectuur ETH Zürich, Prof. Andrea Deplazes

www.wicona.nl

rotterdam | De Rotterdam

Projectinfo Vloerverwarming in appartementen individueel geregeld

Het secretariaat van het Opleidingsbedrijf Zuid-Holland Bouw is gevestigd op:

Vloerverwarming staat bekend om de gelijkmatige verwarming van de ruimte waarin het wordt toegepast. Naast energievoordeel is een comfortabel leefklimaat een belangrijke pre van het systeem. Met Spindler Installatietechniek integreerde vloerverwarmingspecialist WTH het afgiftesysteem met de energievoorziening van de 253 appartementen in de West Tower.

IJzerwerf 17 2544 EP Den Haag Postbus 43340 2504 AH Den Haag

WTH en Spindler Installatietechniek hebben een gezamenlijke referentie op de Kop van Zuid in woongebouw New Orleans, waardoor het bewijs van een succesvolle productrealisatie letterlijk voor de deur staat. “Ketenintegratie op basis van wederzijds vertrouwen is de toekomst voor de bouw”, zegt WTH's commercieel directeur Geert Ververs. “Met Spindler Installatietechniek is WTH in dit deel van De Rotterdam de systeemleverancier die wij willen zijn.”

WTH heeft recentelijk een nieuw inregelsysteem op de markt gebracht dat in De Rotterdam wordt toegepast. Met dit UMR-systeem – oftewel universele modulaire regeling – wordt het mogelijk de vloerverwarming en -koeling in de appartementen individueel in te regelen met zo min mogelijk energieverlies, “waardoor de prestatievoordelen van vloerverwarming ten opzichte van andere systemen in grote gebouwen als De Rotterdam behouden blijven, zowel op het gebied van comfort als op het gebied van duurzaamheid.”

Voor meer informatie kunt u ons bellen, faxen of mailen: tel: 070-3368861 fax: 070-3908194 e-mail: info@zhbouw.nl

www.zhbouw.nl

707030_ZH Bouw.indd 1

De specialisten in diverse staal, aluminium en RVS kwaliteiten Specialisten in • Staalconstructies • Stalen dak- en gevelbekledingen • Stalen trappen, leuningen, roosters, enz.

• RVS en aluminium • Beglazingen (leuningen, wanden en beloopbare vloeren)

Gremelsloweg 9 B-3680 Maaseik België Tel. 0032(0)89-56 30 72 info@cevan.be www.cevan.be

05-11-12

Systeemdruk WTH verzorgt de levering en aanleg van het leidingwerk, dat in de 15:56 253 appartementen met nagels aan - op de betonvloer aangebrachte - isolatieplaten wordt bevestigd. Het recyclebare polyethyleen-leidingwerk wordt vervolgens ingegoten in de gietvloer. “Dat is meteen de laatste afwerkingslaag, waardoor het doorgifteverlies minimaal is.” Spindler Installatietechniek verzorgt vervolgens de koppeling met de centrale energievoorziening in het gebouw. “Bij hoogbouw is de systeemdruk essentieel om het systeem optimaal te laten functioneren, met name op het gebied van capaciteit; dit speelde ook in New Orleans mee, maar in gebouw De Rotterdam is het volume nog een slag groter, en dat maakt het functioneren van de vloerverwarming in de West Tower een uniek stuk maatwerk, waarbij in ieder appartement hetzelfde kwaliteitsniveau aan behaaglijkheid en energieverbruik wordt geleverd. Een gebouw als De Rotterdam houdt langer warmte vast dan een doorsnee laagbouwwoning; het is dus zaak in dit proces zo min mogelijk bij te schakelen. Hierdoor wordt optimaal comfort gecombineerd met een gering energieverbruik.”

De hoofdentree aan de zuidzijde.

Spaarpot 20 Postbus 219 5660 AE Geldrop Tel. 040-285 14 41 info@sonnastaaleindhoven.nl www.sonnastaaleindhoven.nl

17 | STEDENBOUW 707 - 708

Theuma, vorm en functie voor elk project

Met ruim 50 jaar ervaring is Theuma een toonaangevend bedrijf op het gebied van binnendeursystemen. Voor elk project vindt u dat terug in een breed en diep assortiment binnendeuren en kozijnen.

Wij adviseren u graag bij het maken van uw keuzes en geven invulling aan de constructieve eisen en eisen op het gebied van brandwerendheid, inbraakwerendheid en geluidwerendheid.

altijd een sluitende oplossing!

www.theuma.nl | info@theuma.nl

rotterdam | De Rotterdam

Hier wordt duurzaam gewerkt aan een aangenaam klimaat.

Projectinfo De Rotterdam tevens leer-werkproject Het Opleidingsbedrijf Zuid-Holland Bouw (ZH Bouw) is een samenwerkingsverband van bouwbedrijven dat volwassenen via een opleiding in de beroepsbegeleidende leerweg aan een baan in de bouw helpt.

De cursisten zijn in dienst bij ZH Bouw als timmerman, metselaar of tegelzetter en werken in de praktijk bij inlenende bedrijven. De ROC's Zadkine (Rotterdam) en Mondriaan (Den Haag) voorzien in de theorieopleiding (BBL 2 t/m 4).

Peter van Gent – manager van ZH Bouw - begeleidt alle vijftig huidige leerlingen, waarvan er momenteel één op de bouwlocatie van De Rotterdam actief is. “ZH Bouw wortelt in de arbeidsvraag van bouwbedrijven naar gekwalificeerde vaklieden. Het gaat in ons geval om zij-instromers die 100% gemotiveerd moeten zijn en via ZH Bouw een kans krijgen bij inlenende bedrijven, met wie zij volledig meedraaien.

Onze selectieprocedure is dan ook streng en wij toetsen kwaliteiten en vaardigheden op de werkplaats. Wij zijn verheugd dat een bedrijf als Züblin zich inzet voor de opleiding van vaklieden.”

Duurzaam betekent dat we continu zoeken naar de beste oplossing. Met maximaal comfort voor de eindgebruiker, energiezuinig en met gebruikmaking van innovatieve techniek.

Laat u vrijblijvend informeren via onze vernieuwde website op vangalen.com

Kozijnen en deuren appartementen Voor de appartementen in gebouw De Rotterdam levert en monteert 2.000 stalen MonoPlus-montagekozijnen, houten Vervoluxbinnendeuren en het bijbehorende hang- en sluitwerk. “Wij leveren en monteren volgens het Total Service Concept”, aldus salesmanager Sadi Quadir. “Het Total Service Concept is een serviceconcept waarbij Theuma de totale werkvoorbereiding, de coördinatie op de bouwplaats en de montage van de deuren en kozijnen uit handen neemt. Zo beschikt de klant over de juiste deur-kozijncombinatie, op de juiste plaats en op het juiste moment. Logistiek en een zeer strakke planning zijn vanwege de beperkte ruimte en complexiteit van dit project essentieel.

Theuma produceert duurzame deuren en kozijnen van hoge kwaliteit, met een lange levensduur. Dit doen wij door zuinig en bewust gebruik te maken van grondstoffen, energie en productietechnieken. De deuren en kozijnen zijn KOMO-gecertificeerd en voldoen daarmee aan de eisen van het Bouwbesluit. Theuma is tevens ISO 9001-, ISO 14001-, FSC®- en VCA-gecertificeerd.”

22-03-12Theuma 09:49

GALEN0039_ADV_STEDENBOUW_95x130.indd 1

Het beste in afbouw!

Dekvloeren Stuk- en Spuitwerk Gipsblokken Tegelwerk Buitengevel isolatie systemen Scan- en schilderwerk Julianaweg 147

Tel: 0299-365160

info@grootafbouw.nl

1131DH Volendam

Fax: 0299-369201

www.grootafbouw.nl

Het atrium verdeelt bezoekers en werknemers over 44 verdiepingen.

19 | STEDENBOUW 707 - 708

rotterdam | De Rotterdam

Tekst | Patricia van der Beek Beeld | Eneco

Eneco steekt duurzame energie in verticale stad Onlangs bereikt De Rotterdam zijn hoogste punt. Met drie torens van bijna 150 meter hoogte en een oppervlakte van 160.000m² neemt deze betonnen kolos een stevige positie in op de Kop van Zuid. Minder opvallend, maar minstens zo spectaculair is de innovatieve, duurzame energieinstallatie die achter de markante façade schuilgaat.

De Rotterdam, ook wel verticale stad genoemd, is een gebouw voor wonen, werken, winkelen en recreëren. De verwarming en koeling van de ruimten is in handen van Eneco. Projectleider Realisatie bij de business unit Warmte & Koude is Peter Schaap. Hij vertelt: “Wij bieden doordachte energie-oplossingen voor multifunctionele gebouwen zoals De Rotterdam, waarbij we duurzaamheid, degelijkheid en een lage total cost of ownership combineren.”

Eneco exploiteert, beheert en onderhoudt installaties, waaronder het grootste warmtenet van Nederland en diverse warmte-koudeopslagsystemen.

Duurzame energieinstallatie In 2009 kreeg Eneco opdracht voor de realisatie en exploitatie van een warmte- en koudeinstallatie voor De Rotterdam. Schaap: “De warmteinstallatie bestaat uit een aansluiting op ons bestaande warmtenet, waarbij restwarmte wordt aangeboden. Onze koelcentrale bestaat uit drie compressiekoelmachines die gekoeld worden met Maaswater. Aan de installatie voegen we een bio-WKK toe voor de levering van duurzame elektriciteit en warmte.

Onze energieinstallatie draagt bij aan de GreenCalc label A-score van het gebouw, de totale CO2-besparing ten opzichte van conventionele installaties bedraagt 44 procent.” Eneco neemt de investering voor de energieinstallatie geheel voor haar rekening, evenals de prestatierisico’s en alle noodzakelijke onderhoudskosten. Ook verzorgt Eneco de benodigde vergunningen en jaarlijkse milieurapportages.

warmtelevering met retourleiding De centrale warmteinstallatie, die is aangesloten op het warmtenet, regelt de ruimteverwarming en warm tapwater. De geleverde warmte aan de woningen wijkt af van de levering aan de overige gebouwfuncties. De woningen krijgen Projectleider Realisatie Peter Schaap

20 | STEDENBOUW 707 - 708

rotterdam | De Rotterdam

Het water van de Nieuwe Maas wordt gebruikt als koelingsbron.

namelijk warmte met een aanvoertemperatuur van 70°C. De kantoren en het hotel krijgen laagtemperatuurwarmte van 50°C. “Voor het leveren van deze laagtemperatuurwarmte maken we gebruik van de retourleiding van het warmtenet”, aldus Schaap. “Via een derde leiding gebruiken we het deels afgekoelde water dat terugkomt van de woningen voor het verwarmen van de kantoren en het hotel. Zo wordt het warme water nog een keer gebruikt, waarna het nog verder afgekoeld terugkomt in de centrale. Het rendement van de installatie is hierdoor een stuk hoger.”

Maaswaterkoeling De koudecentrale van De Rotterdam is opgebouwd uit een Maaswaterinlaat en drie hoogrendement compressorkoelmachines met variabele toerenregeling. De machines worden gekoeld met water uit de Maas: de warmte die vrijkomt bij het koelproces, wordt afgegeven aan het Maaswater. Schaap: “De normale koelwatertemperatuur naar de verbruikers is 10°C, het water is zo’n 18°C als het terugkomt. Is het Maaswater koud genoeg, dan zijn de koelmachines niet nodig en gebruiken we het water direct om het gebouw te koelen.

Op die manier besparen we elektriciteit.”

Bouwwarmte Sinds 22 oktober jongstleden levert Eneco bouwwarmte aan de woningen en kantoren. Schaap geeft uitleg: “De ruwbouw is zo goed als gereed en op dit moment vinden er tegelijkertijd afbouwwerkzaamheden plaats aan de woningen en kantoren. Voor onder meer het stuken en sauzen is het van belang dat de ruimtes vochtvrij zijn. Onze bouwwarmte zorgt daarvoor.” De koelmachines voor de koelcentrale worden nog geïnstalleerd, in november 2013 is de energieinstallatie naar verwachting gereed. ❚ Het vloerverwarmingsysteem sluit aan op de installaties van Eneco.

21 | STEDENBOUW 707 - 708