Installatie & Bouw BE 03 2015

INSTALLATIE & BOUW 3

UITGAVE

VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, HVAC, SANITAIR EN ELEKTRICITEIT

WW W. I N S TAL L AT I E ENB OUW.B E

Duurzaam beheer en onderhoud kan niet zonder software Interview Patrick O, CEO Viessmann-België: "Energie is zo goedkoop dat we ermee knoeien" School en bedrijven: de perfecte aanvulling

NUMMER 3 2015

JUNI - JULI

KSB Multi Eco-Pro - Meertraps zelfaanzuigende centrifugaalpomp met schakelautomaat Met Controlmatic E.2 die de automatische in- en uitschakeling van de pomp regelt bij opening en sluiting van een tappunt. Ook uitgerust met ge茂ntegreerde droogloopbeveiliging.

Toepassingen Eengezinswoningen, landbouwbedrijven, beregenings-, bevloeiings- en wasinstallaties, watervoorziening en regenwatergebruik.

Productvoordelen Onder meer zelfaanzuiging met zeer grote aanzuighoogte (tot 8m - patent KSB) en zeer geluidsarme werking (59 dB).

KSB Belgium 路 Zoning Industriel Sud 路 1301 Bierges/Wavre 路 www.ksbbelgium.be

Onze technologie. Uw succes.

Pompen Afsluiters Service n

n

Water is onze wereld.

Al meer dan 140 jaar.

Wij zijn voortdurend in beweging voor u.

Watts Water Technologies is als stromend water. Zelfs na 140 jaar staan we niet stil. We blijven een compleet aanbod aan hoogwaardige producten en technologische systemen ontwikkelen zodat u uw klanten een optimale kwaliteit kan leveren. Onze diepgaande expertise en continue innovatiedrang garanderen de beste oplossing voor commerciële, residentiële, industriële en openbare toepassingen. Dit maakt ons tot uw betrouwbare partner in verwarming, sanitair, instrumentatie, terugstroombeveiliging en elektronica. Neem gerust een duik in onze wereld en kijk op www.wattsindustries.be of ga naar www.waterbeveiliging.be

ElEctronics

sanitair

HVac

solar

watErbEVEiliging VoorgEïsolEErdE lEidingEn

AIRCONDITIONING & VERWARMINGSOPLOSSINGEN

KRACHT

OF

INTELLIGENTIE?

AQUAFORCE® MET GREENSPEED® INTELLIGENTIE,

Hoog rendement bij zowel vollast en deellast Ongeëvenaarde betrouwbaarheid Geavanceerd regeling: eenvoudige systeemintegratie Aanpassingsvermogen

www.carrier.nl www.carrier.be

Sinds Willis Carrier ’s werelds eerste moderne klimaatsysteem ontwikkelde in 1902, hebben Carrier engineering teams geavanceerde oplossingen voor uw bedrijf ontwikkeld. En omdat u niet zou moeten kiezen tussen kracht of intelligentie, heeft Carrier de ervaring, de efficiëntie en de betrouwbaarheid van de Aquaforce serie verwerkt in de slimste innovatieve technologie: Greenspeed intelligentie.

De 30XAV en de 30XW-V/30XWHV units zijn de ultieme oplossingen voor industriële en commerciële toepassingen waar een maximale kwaliteit en optimale prestaties bij de gedeeltelijke en volledige belasting zijn vereist.

© Carrier 2015. Alle rechten voorbehouden.

ZODAT U NIET HOEF T TE KIEZEN.

UITGAVE

Voorwoord

3 Mee met de technologie

BIM’t u al? Of is dat nog steeds een ver-van-mijn-bed-show? De kans dat u het tweede antwoord kiest, is in Vlaanderen een pak groter dan in Nederland. Daar staan ze immers al verder met Building Information Modelling. Een reden voor die achterstand is dat we in Vlaanderen nog veel minder met bouwteams werken in vergelijking met onze buurlanden, zeker bij openbare aanbestedingen. Als niet alle partijen van bij de start van een project samen aan tafel zitten, heeft BIM weinig zin. Er moet dus vooral wat veranderen aan de organisatie van grote projecten, de softwaretechnologie staat immers al op punt.

In deze Installatie en Bouw richten we onze blik niet alleen op BIM, maar op verschillende softwareproducten die het leven van de installatieprofessional én de consument kunnen vergemakkelijken. ICT dringt immers steeds dieper door in de dagdagelijkse installatiepraktijk. Dat betekent niet dat u naast vakkennis ook een computerexpert moet worden. Leveranciers en fabrikanten maken hun programma’s zo gebruiksvriendelijk mogelijk, zodat iedereen er snel mee aan slag kan. Er duiken ook in sneltempo smartphone-apps en tablettoepassingen op die verbruik en prestaties van installaties op een eenvoudige manier presenteren voor gebruikers. Het ‘smart home’ in de praktijk.

Die moderne apps en smart homes staan wel in schril contract met de toestand van de installaties in de Vlaamse woningen.

Er staan nog steeds meer dan 600.000 verouderde CV-ketels in Vlaanderen: 270.000 op stookolie en 400.000 op aardgas, toch volgens een schatting van het Vlaams Energieagentschap. De Europese Ecodesignrichtlijn, die op 26 september in voege treedt, en het Renovatiepact, een initiatief van Vlaams minister van Energie Annemie Turtelboom, moeten dat aantal snel helpen verminderen. Ook hier loopt de technologie al voor op de terreinsituatie.

Energiezuinige systemen zijn immers al makkelijk te installeren, maar de renovatiegraad van onze woningen ligt veel te laag.

Dat is ook de mening van Patrick O, de CEO van Viessmann-België, die zijn blik werpt op de stand van zaken in de sector. Hij zit als voorzitter van de ATTB, de Associatie van Thermische Technieken in België, mee in de werkgroepen rond het Renovatiepact en zoekt dus mee naar oplossingen om de renovatiesnelheid in België te verhogen. Dat doel kunnen we enkel toejuichen, want hoe meer renovaties, hoe meer werk ook voor de installateur.

Veel leesplezier!

Jeroen Schreurs

INSTALLATIE & BOUW | 5

INSTALLATIE & BOUW

3

Vaktijdschrift over installatietechniek, HVAC, Sanitair en Elektriciteit

COLOFON Jaargang 3 • nummer 3 • 2015 Verschijnt 6 x per jaar

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER

Autobaan 22, B-8210 Loppem Postbus 85 ,3900 Overpelt T +32 (0)50 368 170 E info@louwersmediagroep.be W www.louwersmediagroep.be

REDACTIECOÖRDINATIE Jeroen Schreurs /Rik Neven

REDACTIETEAM

Redacteurs: Kevin Moens, Rik Neven, Jeroen Schreurs, Simon Schreurs (Redactiebureau Palindroom), Geert Houben, Desiree Pennings, Lieke van Zuilekom

14

8

BLADMANAGEMENT

Pieter Maeyaert E p.maeyaert@louwersmediagroep.be Freddy Fierens E f.fierens@louwersmediagroep.be

18

ADVERTENTIES

www.wetransfer.com Onder vermelding van naam en project E traffic@louwersmediagroep.be Adresgegevens: Postbus 85, 3900 Overpelt, België T +32 (0)50 368 170

SECRETARIAAT

20

Manuela Depenbrock, Sandra Reijnders

ABONNNEMENTPRIJS

€ 54,00 per jaar excl. BTW KBC Bank IBAN BE80 7310 2514 2977 BIC KREDBEBB t.n.v. Louwers Mediagroep BVBA o.v.v. Installatie & Bouw.

Informatie over abonnementen: T +32 (0)50 368 170

ADRESWIJZIGINGEN

Schriftelijk ten minste drie weken voor verhuizing naar: Postbus 85, 3900 Overpelt, België

32

INHOUD Innovatieve ventilatie volgens de strengste eisen EVIA viert vijfde verjaardag Het IT-netstelsel: de oplossing voor vitale stroombanen Draadloze schakelapparaten zònder batterij De Pen: Bram Pauwels, projectingenieur bij hernieuwbare energiecoöperatie Beauvent

8 10 13 15 18

OPZEGGINGEN

Indien twee maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode geen schriftelijk bericht van opzegging is ontvangen, wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.

DOELGROEP

THEMA SOFTWARE Software steeds belangrijker voor de installateur

Installateurs verwarming, elektriciteit, sanitair, klimatisatie en luchtbehandeling, leden van de VCB Vlaamse Confederatie Bouw, BVA Bond van Vlaamse Architecten, CIB Vlaanderen de Confederatie van Immobiliënberoepen van Vlaanderen, ORI Organisatie van Raadgevende Ingenieurs, Engineering- en Consultancybureaus, opdrachtgevers, projectontwikkelaars, abonnees, betrokken ministeries en diensten, provinciale en gemeentelijke overheden en betrokken federale, Vlaamse en regionale organisaties, Facilitymanagers bedrijven met eigen onderhoudsploeg, fabrikanten, invoerders en groothandelaars uit de sector.

Installateur aan het woord: Vliegen nv uit Bree

VORMGEVING/ART DIRECTION

Geoptimaliseerde bouwadministratie

T +32 (0)50 368 170 E studio@louwersmediagroep.be

DRUKWERK

Drukkerij Hendrix, Peer Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of vermenigvuldigd zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en zonder bronvermelding. Hoewel dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aan-vaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op deze informatie.

Installateur aan het woord: ATS De Vogel uit Sint-Niklaas Teken- en reken-software voor kleine én grote bedrijven Administratieve software voor elke bouwprofessional European MEPcontent Standard voor Revit Duurzaam beheer en onderhoud kan niet zonder software Systeemsimulatie voor betere HVAC-prestaties Meer software voor minder geld

20 23 24 25 29 31 32 35 39 41

Inhoud

43

54

70

Duurzame installatie voor Hampton by Hilton Hotel

Wie doet wat

83

Studiedag COGEN Vlaanderen: WKK in een geslaagde energiemix Sectornieuws Woonzorgcentrum Broekpoort combineert techniek en comfort Interview Patrick O:“Energie is zo goedkoop dat we ermee knoeien” Hybride technieken voor brandweerkazerne Asse Astro Tower verrijst in Brussel 3 INSTALLATIE & BOUW

VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, HVAC, SANITAIR EN ELEKTRICITEIT

WWW.I NS TAL L ATI EENBO UW.BE

NUMMER 3 2015

JUNI - JULI

76 43 44 45 54 56 60 62 66 68 70 74 76 80

Het addendum aan de gasnorm: wat zijn de voordelen?

UITGAVE

56

Oplossing voor zwaar vervuild afvalwater Open GBS heeft veel voordelen Nieuwe pompen helpen UZ Brussel in ambitieus energieproject Technische installaties bij een duurzame renovatie School en bedrijven: de perfecte aanvulling

Duurzaam beheer en onderhoud kan niet zonder software Interview Patrick O, CEO Viessmann-België: "Energie is zo goedkoop dat we ermee knoeien" School en bedrijven: de perfecte aanvulling

Coverbeeld: Server ruimte foto Elgris - Fotolia

Innovatie Tekst: Desiree Pennings

Innovatieve ventilatie volgens de strengste eisen Goed geïsoleerde gebouwen vereisen een goede ventilatie. Begetube voorziet gebouwen van energiezuinige ventilatiesystemen D die zuivere lucht toevoeren en vochtige, vervuilde lucht afvoeren. Hun systemen, met de naam Profi-Air, worden bij residentiële gebouwen toegepast. Dankzij een aantal innovatieve ideeën hebben ze daar een aantal enorme voordelen.

De regels op het gebied van ventilatie worden steeds strenger. In nieuwbouwwoningen en bij grote renovaties is een ventilatiesysteem verplicht.

Er geldt een debietseis van 3,6 m³/u/m² voor aan- en afgevoerde lucht.

Begetube levert niet alleen units die aan deze eisen voldoen, maar volledige systemen. Dat bevordert de uitvoering op de werf en heeft als voordeel dat er sprake is van één enkele leverancier. Na de verkoop geven zij technische ondersteunig en zij verlenen assistentie op de werf bij de opstart.

PROBLEMEN VOORKOMEN De aanvraag voor een ventilatiesysteem begint met een offerte. De eigen studiedienst van Begetube maakt een volledig boor- en leidingplan in 3D en de goederen worden geleverd op de werf. De onderdelen zijn genummerd en verpakt als tracé, zodat fouten tijdens de installatie zoveel mogelijk

uitgesloten worden. Wanneer de installatie voltooid is, start Begetube die op in aanwezigheid van de installateur en de bouwheer. “Wanneer dat nodig is meten we de ventilatiedebieten op,” zegt Tom Smet, verantwoordelijke van de studiedienst van Begetube. “Bovendien leggen we uit hoe het systeem werkt en welk onderhoud er moet gebeuren. Het vervangen van de filters, het programmeren van het toestel en het gebruik wordt uitgelegd. Dat is een extra service die volledig kosteloos is.”

De filters moeten om de drie maanden geïnspectecteerd en tweemaal per jaar vervangen worden. Wanneer dat niet gebeurt, kunnen er problemen ontstaan. Begetube wil gebouweigenaren daar bewust van maken. “Als een filter vuil is, genereert de installatie een hoger drukverlies en het noodzakelijke luchtstroomdebiet is dan niet meer gegarandeerd. Dat beïnvloedt de gezondheid van de bewoners op een negatieve manier." aldus Smet.

De debietsregeling gebeurt in de luchtverdeelkast, waar zich ook inspectieluiken bevinden voor het reinigen van de kanalen.

8 | INSTALLATIE & BOUW

Innovatie

De eigen studiedienst van Begetube maakt een volledig boor- en leidingplan in 3D.

EXTRA SERVICES De Profi-Air ventilatiesystemen hebben goede hygiënische eigenschappen. De binnenzijde is voorzien van een antistatische en antibacteriële coating, zodat er slechts een minimale vuilafzetting kan ontstaan. Dankzij de directe toegang tot de ventilatiemond is het reinigen van de kanalen eenvoudig. De systemen zijn bovendien niet alleen energiezuinig, maar hebben ook nog eens hoogwaardige akoestische eigenschappen. “De systemen die wij verdelen vertrekken vanuit de ventilatieunit. Vervolgens maken we verbindingen met twee tot vier luchtverdeelkasten. Vanuit die verdeelkasten sluiten we ieder ventiel afzonderlijk aan. Elk kanaal heeft dus een eigen weg en overspraak tussen de verschillende lokalen is uitgesloten,” legt Smet uit.

De debietsregeling gebeurt in de luchtverdeelkast, waar zich ook inspectieluiken bevinden voor het reinigen van de kanalen. Hierdoor kunnen de ventielen in geopende stand worden geplaatst, zonder dat er een grote snelheidsverhoging ter hoogte van de ventielmond ontstaat. Dat zorgt voor een stillere werking. Bovendien kan het luchtdebiet niet per ongeluk gewijzigd worden bij het reinigen van de ventielmonden, bijvoorbeeld door het verdraaien van de positie.

De debietregeling is immers in de verdeelkast zelf aanwezig.

Het bedieningsgemak van de units wordt nog eens verbeterd dankzij extra services, zoals aansturing via de smartphone. Dit is mogelijk met de unit SmartTouch 450. Via een ip-adres wordt verbinding gemaakt met het ventilatiesysteem, waarna je via de smartphone zaken kan regelen zoals de ventilatiestand, de aansturing van de bypass en het invoeren van programmablokken op basis van een tijdsinstelling. Er kan gebruik worden gemaakt van maar liefst tien programma’s, zodat de mogelijkheid ontstaat om gedurende de dag met verschillende ventilatiestanden te werken. ❚

De Profi-Air ventilatiesystemen hebben een hoog gebruiksgemak.

In nieuwbouwwoningen en bij renovaties geldt een debietseis van 3,6 m³/u/m² voor aan- en afgevoerde lucht.

INSTALLATIE & BOUW | 9

EVIA Congres

EVIA VIERT VIJFDE VERJAARDAG De leiders van de Europese en internationale ventilatiewereld kwamen onlangs in Brussel samen op de jaarlijkse algemene vergadering van EVIA, de European Ventilation Industry Association. Daar evalueerden de leden de verwezenlijkingen van de laatste jaren, kozen ze een nieuw directiecomitĂŠ en een nieuwe voorzitter en bepaalden ze de toekomstige prioriteiten.

EVIA omvat vandaag vijf nationale ventilatieverenigingen met leden uit alle hoeken van de Europese Unie.

10 | INSTALLATIE & BOUW

EVIA Congres

Een van de topprioriteiten voor EVIA is de uitvoering van de energie-efficiëntiemaatregelen voor ventilatie-eenheden.

EVIA evolueerde de laatste jaren van een Europese vereniging die zich toespitst op specifieke ventilatieproblemen tot één met een breder werkingsgebied. Zo wil EVIA een breder debat openen over energie en schenkt ze bijzondere aandacht aan energie-efficiëntie, zowel op algemeen vlak als bij gebouwen. Dankzij haar inspanningen tegenover de beleidsmakers is ze een sleutelpartner en een officieel lid van het Consultatief Forum over Europees Ontwerp. De vereniging is ook een deelnemend expert aan de werkgroep CEN, waar ze meewerkt aan de ontwikkeling van EPB-normen voor ventilatiesystemen.

DE STEM VAN DE EUROPESE VENTILATIESECTOR Sinds haar oprichting in 2010 heeft EVIA haar ledenaantal meer dan drie maal zien toenemen, tot momenteel 40 leden. Ze omvat vandaag vijf nationale ventilatieverenigingen en de leden zijn afkomstig uit alle hoeken van de Europese Unie. Dat zag je ook aan de aanwezige sprekers: Davide Polverini, verantwoordelijke voor een duurzaam industrieel beleid bij de Europese Commissie, Bram Soenen, nationaal Belgisch expert belast met ecologisch ontwerp, Uwe Schröder Selbach, attaché voor energie en permanent vertegenwoordiger van Duitsland bij de Europese Unie en Jacek Truszczynski,

attaché voor energie en permanent vertegenwoordiger van Luxemburg bij de Europese Unie. De Secretaris-Generaal van EVIA, Russell Patten, kwam ook aan het woord: “EVIA is, vijf jaar na haar oprichting, erkend als de belangrijkste stem binnen de Europese ventilatiewereld dankzij haar expertise, gerichte maatregelen en open partnerschappen.”

NIEUW BESTUUR, NIEUWE UITDAGINGEN, NIEUWE PRIORITEITEN De leden van EVIA verkozen Fabian Frick d’Hoval unaniem tot nieuwe voorzitter. Hij bedankte onder andere zijn voorganger, Stefan Wiesendanger, voor zijn toewijding en leiderschap en sprak over zijn toekomstdoelen. “Ik kijk ernaar uit om EVIA naar een hoger niveau te brengen en ervoor te zorgen dat we verder groeien, meer leden gaan tellen en een grotere invloed kunnen uitoefenen met een breder werkingsgebied.”

Een van de topprioriteiten voor EVIA de komende jaren is de uitvoering van de energie-efficiëntiemaatregelen voor ventilatie-eenheden. De vereniging ondersteunt de uitwerking van een leidraad voor de sector die in de loop van dit jaar zal verschijnen. Sinds de nieuwe regelgeving voor ecologisch design inzake ventilatie-eenheden vorig jaar werd aangenomen, werken de werkgroepen ‘Residential Ventilation’ en ‘Non-Residential Ventilation’ voortaan aan standaardisering en zoeken ze een betere manier om toezicht op de markt uit te oefenen. De ‘Fan working group’ blijft ondertussen verantwoordelijk voor de aanstaande en cruciale aanneming van de verordening met betrekking tot de eisen inzake ecologisch ontwerp voor ventilatoren. De werkgroep ‘Ventilation Policy 2020 Task Force’ buigt zich ten slotte over het voorbereidend werk ter revisie van de richtlijnen met betrekking tot de energieprestatie van gebouwen. EVIA heeft eveneens als belangrijke doelstelling een actief beleid te voeren ten gunste van initiatieven voor een betere binnenluchtkwaliteit. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 11

Aanpassingen aan het AREI Artikel 104 sinds 04-09-2013

Type IR425-D4-2

+ ATICS-DIO

EREA Energie Efficiënte Transformatoren zorgen voor gescheiden net aan secundaire (IT-zwevend net)

Type SPT xxxxx/BTE

Vitale Stroombanen: de oplossing

BENDER Isolatiebewaking • alarmeren een eerste isolatiefout vroegtijdig BENDER Omschakeleenheid • schakelen om van “net” naar “nood” (ping-pong)

> Garanderen een heel hoog veiligheidsniveau ten aanzien van gebruikers, gebouwen en goederen

De wijzigingen van de tekst AREI Art. 104 hebben als doel de veiligheid te verbeteren van de elektrische installaties in geval van brand.

www.erea.be | www.benderbenelux.com

Erea-Bender-ad1.indd 3

04/05/15 10:25

Uw lokale partner, met meer dan 40 jaar ervaring, voor platenwarmtewisselaars • Enkelwandig en dubbelwandig • Geschroefd • Gebraseerd • Gelast Onderhoud, herstellingen en wisselstukken voor alle merken.

Ook uw lokale partner voor UV installaties

CHEC bvba Smederijstraat 32 Unit 15 – 2960 Brecht +32 3 326 00 02 – sales@chec.be

IT-netstelsel

Het IT-netstelsel hoort bij de corebusiness van BENDER en EREA. Tekst: Jeroen Schreurs

Het IT-netstelsel: de oplossing voor vitale stroombanen De wijziging van het artikel 104 van het AREI, het Algemeen Reglement op de Elektrische Installaties, heeft een grote impact op de elektrotechnische installatie van bouwprojecten. BENDER, fabrikant van producten voor elektrische veiligheid en EREA, dat industriële transformatoren maakt, sloegen de handen in elkaar om oplossingen aan te bieden voor de gewijzigde wetgeving.

Augustus 2013: In Walem, bij Mechelen, teistert een zware brand het bejaardentehuis Battenbroek. In de nasleep van die ramp werden de ontwerpteksten voor aanpassingen aan het AREI, met betrekking tot voorzorgsmaatregelen tegen brand, onverwachts snel in een Koninklijk Besluit gegoten. Dat nieuwe KB maakt de wetgeving wat betreft beveiliging tegen brand op heel wat vlakken strenger. Té streng volgens Leo Moeskops, regionaal sales manager

bij BENDER: “De nieuwe regels over voorzorgsmaatregelen tegen brand in ruimten met bijzonder brandgevaar – Par. 03.D van de wetgeving – gaan echt wel ver. Er zijn trouwens meerdere interpretaties mogelijk bij de opbouw van de elektrotechnische installatie, vooral naar functiebehoud en bij de keuze van het elektrisch materiaal met betrekking tot de uitwendige invloeden BD (ontruimingsvoorwaarden) en BE (brand en explosie).” ›

INSTALLATIE & BOUW | 13

IT-netstelsel

“De eigenaars moeten in hun bouwprojecten rekening houden met die strengere regels,” zegt Herman Nollet, mede-zaakvoerder van EREA transformatoren. “Het artikel 104 definieert de term ‘vitale stroombanen’ en nogal wat installaties vallen onder die definitie. Elementen zoals liften, nood- en veiligheidsverlichting, oproepsystemen, detectie-, meldings-, waarschuwings- en alarmsystemen en over- en onderdrukinstallaties tegen rook beschouwt de wetgever nu ook als een vitale stroombaan. Dat verhoogd natuurlijk de veiligheid maar heeft een belangrijke invloed op uitvoering van de elektrische installatie en bijgevolg ook de prijs.”

ZWEVEND NET Artikel 104 van het AREI, Par. 03.E – over het functiebehoud van vitale elektrische stroombanen – eist dat die installaties bij brand nog minimaal één uur in dienst blijven. Daarom vermeldt het KB hierover duidelijk dat het verboden is de vitale stroombanen door automatische onderbrekingsinrichtingen bij de eerste massafout te beschermen. Met andere woorden: differentieelstroomschakelaars zijn geen oplossing in deze situaties. Verder beschrijft het KB dat voeding door een IT-netstelsel een van de meest voor de hand liggende oplossingen is om bij brand de installatie in dienst te laten blijven.

ISOLATIEBEWAKING Zo’n IT-netstelsel hoort bij de corebusiness van BENDER en EREA. Die eerste heeft omschakeleenheden, Ping-Pongs, en isolatiebewakingstoestellen. Leo Moeskops : “Onze isolatiebewakingstoestellen garanderen een vroegtijdige alarmering bij het ontstaan van een eerste aardfout en dragen bij tot een hoge betrouwbaarheid van de te bewaken vitale elektrische installatie. Dat zorgt voor een heel hoog veiligheidsniveau ten aanzien van de gebruikers en ter voorkoming van brandgevaar. Onze isola- De wijziging van het artikel 104 van het AREI heeft een grote impact op de elektrotechnische installatie van bouwprojecten. tiebewakingstoestellen maken gebruik van de AMP puls-meetmethodiek en zijn inzetbaar bij zuivere AC- en DC-IT-netstelsels. Onze compacte omschakeleenheden ATICS (Ping-Pong) behoren tot de veiligste en meest compacte omschakel- en monitoringseenheden ter wereld. Ze bewaken lijn 1, lijn 2 en de uitgang, doen stroomcontrole op de uitgang en hebben een omschakeltijd die kleiner is dan een halve seconde. Ze voldoen daarnaast aan de hoogste integriteitsveiligheideisen volgens SIL- 2. (Safety Integrity Level)”

SCHEIDINGSTRANSFORMATOR Bij zo’n IT-netstelsel kan je natuurlijk ook niet om de beschermingstransformator heen. EREA produceert zulke transformatoren, waaronder de energiezuinige Blue e³-transformator. “De SPT/BTE-reeks is perfect inzetbaar in het kader van artikel 104 van het AREI,” zegt Herman Nollet. “Samen met de isolatiebewaking van BENDER bieden we ‘high-end’-oplossingen op vlak van zwevende netten. En op vlak van energiebesparing scoren onze Blue e ³-transformatoren ook erg hoog. Als ze de klok rond draaien, verdienen gebruikers de meerprijs binnen enkele jaren terug. Bovendien wordt alles hier trouwens nog zelf gemaakt, 100 procent Belgisch dus.”

“BENDER en EREA zijn twee sterke merken,” voegt Leo Moeskops toe. “Twee partners die zich samen inzetten om de klant een kwalitatief antwoord te bieden voor elektrische toepassingen in het algemeen en voor vitale stroombanen in het bijzonder.” ❚

14 | INSTALLATIE & BOUW

De compacte omschakel-eenheden ATICS (Ping-Pong) behoren tot de veiligste en meest compacte omschakelen monitoringseenheden ter wereld.

Draadloze schakelapparaten Tekst: Jeroen Schreurs

DRAADLOZE SCHAKELAPPARATEN ZÒNDER BATTERIJ De populariteit van energy harvesting, het voeden van kleine, draadloze, elektronische toestellen door energie uit de omgeving, stijgt al enkele jaren. Ook al is dat een belangrijke ontwikkeling, veel gebruikers kennen de nieuwe technologie nog niet. Eltako , dat het grootste gamma in Europa aanbiedt, wil daar verandering in brengen.

De achilleshiel van draadloze systemen was altijd al de batterij. Die valt nu weg. © KAHL Büroeinrichtungen (Composing Eltako)

Eltako, de Duitse fabrikant van schakelapparaten, voedingen, LED-buizen en kWh-tellers, heeft sinds enkele jaren ook een zeer uitgebreid draadloos gamma voor gebouwen. EnOcean, de ontwikkelaar van de energy harvestingtechnologie, is een belangrijke partner van Eltako voor dat gamma. Draadloze systemen

bestaan natuurlijk al heel lang, maar de achilleshiel was altijd al de batterij. Die valt nu weg, wat een wereld van mogelijkheden opent voor fabrikanten die de technologie gebruiken, zoals Eltako. De technologie van EnOcean is trouwens gebaseerd op een open protocol, dus niet gebonden aan een merk. ›

De EnOcean-technologie is compatibel met smartphones. © WeberHaus (Composing Eltako)

INSTALLATIE & BOUW | 15

Hét domotica alternatief!       

Eltako Wireless

Draadloos Zonder batterijen Zowel drukknoppen als sensoren Betaalbaar Makkelijk te installeren Betrouwbaar Flexibel

www.eltako.com/vl

SERELEC NV • Gasmeterlaan 207 • 9000 Gent 09 / 223.24.29. info@serelec-nv.be

Specialist en leverancier op het gebied van meerdere soorten brandersystemen van 45 kW tot 45.000 kW

Behuizingen van de kleinste naar de grootste op www.rittal.be.

• Gasbranders • Oliebranders • Combinatiebranders • Premixbranders Universele brander- en ketelservice volgens Certificatieregeling Serviceverlening met G1, G2, en G3 erkenning

Dreizler Benelux BV, Postbus 2031, NL-5260 CA Vught, Tel:+31(0)73 657 65 85, Fax:+31(0)73 657 07 97 Internet: www.dreizler.nl, E-mail: info@dreizler.nl

Rittal nv/sa Industrieterrein E17/3206 Stokkelaar 8 - 9160 Lokeren T 09 353 91 11 - F 09 353 68 62 info@rittal.be - www.rittal.be

Draadloze schakelapparaten

Eltako heeft het meest uitgebreide gamma aan afschakelmateriaal, zowel in modulaire versie, voor centrale montage in de verdeelkast en als inbouwtoestel.

MEESTE PRODUCTEN Eltako heeft het grootste gamma aan toestellen met EnOcean-technologie op de markt. Enerzijds heeft het bedrijf naast de gewone draadloze drukknoppen ook een heleboel sensoren om beweging, helderheid, vochtigheid, temperatuur en dergelijke te meten. Die werken dus allemaal zonder batterij of externe voeding. Anderzijds heeft Eltako ook het meest uitgebreide gamma aan afschakelmateriaal, zowel in modulaire versie, voor centrale montage in de verdeelkast en als inbouwtoestel. Daarnaast heeft het bedrijf het laatste jaar ingezet op makkelijke programmatie, zodat zo’n installatie maken nog eenvoudiger wordt.

Gebruikers besparen daardoor tijd terwijl het hen ook minder kost.

TOCH GOEDKOPER Met de gratis aangeboden softwareprogramma’s kan je trouwens je hele installatie zelf afstemmen, volgens Eltako. Een voorbeeld: hoeveel drukknoppen je ook hebt in je woning: je kiest zelf wat je met welke knop gaat doen, van een simpele aan/uit-schakelaar tot meerdere verschillende functies voor één toestel. Je hebt dus veel configuratiemogelijkheden en je kan in een klein toestel immens veel mogelijkheden steken. Zo kan je bij een toestel van één module vier contacten elk apart bedienen. En je kan dan nog een keer kiezen

per contact welke functies er nodig zijn. Je bent ook niet meer gebonden aan een aantal klemmen op je toestel om je bedieningen te doen. Centrale bediening, groepen en sferen kunnen quasi eindeloos gecreëerd worden. Toch zijn de toestellen van Eltako goedkoper dan die van concurrenten. Sinds vorige zomer heeft het bedrijf trouwens ook inbouwtoestellen die te programmeren zijn met software. Vroeger kon dat enkel manueel, nu kan je bij inbouw dus ook gemakkelijk aanpassingen maken.”

VOOR ALLE SOORTEN INSTALLATIES De technologie die Eltako levert wordt ondertussen al toegepast in verschillende gebouwen in Vlaanderen, zoals het stadhuis van Gent, een beschermd gebouw waar geen stuurleidingen bij getrokken kunnen worden, en het Jeugdcentrum in Zomergem, waar onder andere daglichtsturing en monitoring van de ramen werd toegepast. EnOcean-radiosystemen voor gebouwen hebben het ontegensprekelijk voordeel van kostenbesparing voor installaties voor zowel nieuwe als voor uitbreidingen van bestaande installaties. Dankzij het wegvallen van de kost van de bekabeling en afhankelijk van de grootte van de installatie kan de EnOcean-technologie voor gebouwenbeheersysteem beduidend prijsgunstiger zijn in vergelijking met klassiek schakelmateriaal ❚

INSTALLATIE & BOUW | 17

DE PEN

Bram Pauwels, projectingenieur bij hernieuwbare energiecoöperatie Beauvent

100% hernieuwbaar in 2050?

Ik wil u graag Marstal voorstellen. Marstal is een lieflijk dorpje op het Deense eiland Ærø met ongeveer 2000 inwoners. Op het eerste zicht een dorpje als een ander, maar toch heeft Marstal geschiedenis geschreven. In 1989 besliste men om een warmtenet aan te leggen om het dorp te verwarmen.

Aangezien men alles - van bouwkranen tot mazout - met de ferry van het vasteland moest invoeren, koos men zoveel mogelijk voor lokale brandstoffen zoals hout en onderzocht men hoe men zonne-energie kon inzetten in het warmtenet. Resultaat: In 2013 leverde de zon via 43.500 m² (!) aan thermische zonnepanelen een derde van de warmte voor het warmtenet. De resterende warmte werd volledig hernieuwbaar opgewekt met biomassa en een warmtepomp. De biomassaketel levert trouwens ook groene stroom voor het eiland via een ORC (Organic Rankine Cycle).

Het pionierswerk van Marstal werpt z’n vruchten af. Denemarken heeft ondertussen meer dan 500.000 m² thermische zonnecollectoren geïnstalleerd die warmte leveren aan warmtenetten. De Deense technologie van die collectoren wordt geëxporteerd tot in Chili, waar men in het midden van de woestijn 36.000 m² aan zonnepanelen installeerde die warm water produceren voor een kopermijn. Die zon is goedkoper dan mazout 150 km door de woestijn te transporteren.

Waarom vertel ik u dit verhaal? Wel, de context van dat eiland en die woestijn maakt dat 100% hernieuwbare energie plots heel interessant wordt. Met BeauVent zoeken we voortdurend gelijkaardige Belgische cases met interessante randvoorwaarden. We willen actief bouwen aan en investeren in een 100% hernieuwbare energievoorziening tegen 2050. Ook op kleinere schaal zijn dergelijke projecten mogelijk, enkel en alleen nog maar door buiten onze

18 | INSTALLATIE & BOUW

eigen perceelsgrens te kijken. Vandaag zetten we in op minder verbruik bij onze klanten, efficiëntere energieopwekking en -processen en een zo groen mogelijke energievoorziening. Zo investeerden we eind 2014 in twee warmtekrachtkoppelingen voor een efficiënte, gelijktijdige opwekking van stroom en warmte bij bedrijven. In één van die bedrijven gebruiken we biogas uit de waterzuivering als brandstof. Voorheen werd dat biogas afgefakkeld, nu betekent het een korting van minstens 10% op de gasfactuur. En dat loopt aardig op.

In het vorige nummer van Installatie en Bouw stond een artikel over warmtenetten. Vlaanderen kijkt hiervoor vooral naar afvalverbrandingsovens als stabiele bron van warmte. Helaas vallen kleinere projecten die bijvoorbeeld restwarmte uit de industrie of efficiënt opgewekte warmte uit warmtekrachtkoppeling nuttig aanwenden uit de boot door het inconsistente wetgevend kader. In Kopenhagen – weeral Denemarken – leveren koelinstallaties van supermarkten nu al hun afvalwarmte aan het warmtenet! Als netbeheerder Eandis beslist om geen aardgasnetten meer aan te leggen in nieuwe wijken, dan wil BeauVent partner zijn om na te denken hoe we hier slim mee omgaan.

Dan kijken we vooral naar wijkwarmtenetten die gevoed worden door bijvoorbeeld een biomassaketel op snoeihout uit de gemeente, warmterecuperatie uit de schouw van een lokaal bedrijf, afvalwarmte van de compressoren van de supermarkt of zonnecollectoren op de sporthal. De mogelijkheden zijn bijna eindeloos. Onze bijna 3000 vennoten staan klaar om hierin te investeren. En u? ❚

DE PEN

Bram Pauwels INSTALLATIE & BOUW | 19

Tekst: Jeroen Schreurs

Software steeds belangrijker voor de installateur De tijd dat installateurs plannen met de hand uittekenden en berekenden is voorgoed voorbij. Ontwerpen op voorhand levert tijdswinst op, vermijdt problemen op de werf en verlaagt de foutenlast. Dat digitale verhaal begint wel nog maar pas, want nieuwe ontwikkelingen zullen in de toekomst de sector grondig veranderen. Installatie en Bouw sprak daarom met enkele spelers over BIM, 3D-printen en werken in de cloud.

BIM is ‘in’. De grote IT-spelers zetten sterk in op software die ‘bimmen’ toelaat. Maar is iedereen – en dan vooral de kleine installateur – wel mee met dat verhaal? Volgens Joris Van Bossche, application consultant voor BIM en HVAC bij i-Theses en Hevac, nog niet: “Wij merken vanuit onze ervaring als BIM consultancy center en onze projectimplementaties dat de grotere installatiebedrijven sterk overtuigd zijn van de kracht van BIM. De kleinere spelers horen het echter in Keulen donderen. Die weten soms zelfs niet eens wat BIM is, maar hebben vooral nood aan tools om een correct uitgetekend en berekend project te kunnen presenteren aan hun klanten. Dat is ook nog geen probleem, want op dit moment is BIM nog niet zo groot in België. In onze buurlanden staat BIM al wel veel verder, maar we merken dat de evolutie zich ook bij ons doorzet.”

Nieuwe digitale ontwikkelingen zullen de sector in de toekomst grondig veranderen.

20 | INSTALLATIE & BOUW

OVERHEID MOET STUREN Koen Van Riet, sales manager bij Stabiplan, weet waarom we er in België nog niet helemaal klaar voor zijn: “De BIM-evolutie komt hier trager op gang omdat we, in tegenstelling tot onze buurlanden, veel minder in bouwteams werken. Om BIM te doen slagen is dat de eerste stap. Die minder ontwikkelde bouwteamcultuur ligt in de eerste plaats aan de manier waarop de overheid opdrachten uitschrijft. Het hele openbare aanbestedingsstelsel zorgt er immers voor de partijen niet op voorhand kunnen overleggen. Dat geldt zeker voor de installateurs, die komen pas op het einde aan bod. Zolang de overheid op dat vlak geen hervormingen doorvoert, zal de privésector niet volgen.

Als BIM moet doorbreken in België, is er vanuit de overheid een nieuwe manier van samenwerken nodig.” Dat denkt Joris Van Bossche ook: “In het

Koen Van Riet: “Als BIM moet doorbreken in België, is er vanuit de overheid een nieuwe manier van samenwerken nodig.”

Verenigd Koninkrijk legt de overheid vanaf maart 2016 een BIM-mandaat op.

Onze Engelse en Ierse klanten maken daarom nu de overslag en omarmen de nieuwe manier van werken. Hoewel ze bij aanvang kritisch waren, zijn ze nu heel enthousiast over de vele voordelen die BIM biedt.” België kan dus wat van zijn buurlanden leren. Van Riet: “In België worden er in PPS-projecten al voorzichtige stappen gezet, maar dat zijn dan vaak Little BIM’s. Daar tekenen de bouwheer, architect en studiebureau toch al samen alles uit voor er een installateur of een andere partner bij betrokken wordt.”

bedrijf zelf moet de samenwerking beter. Het BIM-proces loopt helemaal door een organisatie heen. Daar moet je je als bedrijf dus ook volledig op instellen.

Daar bestaat wel een markt voor studiebureau en ontwerpers, die kunnen dat BIM-proces over de verschillende partijen heen begeleiden en een coördinatorrol opnemen. Stabiplan doet dat bijvoorbeeld ook, met BIM Consultancy” “Een ontwerp is pas goed als de berekeningen kloppen, de installatie in de ruimte past en goede prestaties levert,” vult Michel De Coster, technical consultant bij Stabiplan, aan. “Om fouten te voorkomen kan parametrische en technische informatie van het installatieontwerp het best meteen vanuit het BIM-model worden gebruikt. Daarom biedt Stabicad geïntegreerde berekeningen aan, zodat informatie wordt hergebruikt. Ons ontwikkelteam werkt nauw samen met onder andere Studiebureau Boydens en ISSO om die berekeningen zowel voor Revit als AutoCAD te optimaliseren en continu in lijn te houden met de geldende lokale en internationale normen.”

BETERE BIM’S

EUROPESE STANDAARD

Voor grotere projecten is BIM al wel meer ingeburgerd. Toch is er nog wat nodig om die ontwikkeling te sturen. “Het belangrijkste verbeterpunt blijft ‘onderling afstemmen’,” zegt Ruud Kats, zaakvoerder van Stabiplan. “Het succes van BIM is gebaseerd op vertrouwen. Als dat er niet is, kan je er beter niet aan beginnen. De grootste investering moet immers vooraf gebeuren, lang voor je concrete resultaten ziet. Om niet zenuwachtig te worden is een vertrouwensrelatie tussen alle BIM-partijen dan cruciaal. Ook binnen het

Ook standaardisatie van de BIM-content is nog een aandachtspunt. Ruud Kats. “Dat moet gebeuren op Europees niveau: een aanpak per land is te fragmentarisch en niet toekomstbestendig. Bovendien sluit een Europese aanpak aan bij de praktijk waarin fabrikanten hun productaanbod niet beperken tot één land. Een bibliotheek met up-to-date grafische en parametrische productinformatie die direct te gebruiken is in ieder BIM-proces en onafhankelijk van de gebruikte BIM-software. Dat is het doel.” ›

Koen Van Riet (l.) en Michel De Coster (r.) van Stabiplan. © Woodmonkey.be

Software zoals AutoCAD, van oorsprong een 2D-technologie, ondersteunt al verschillende jaren 3D.

INSTALLATIE & BOUW | 21

“Door de steeds strengere eisen en normen van de

EIGEN ONDERDELEN PRINTEN Terwijl BIM en cloudtechnologie hun weg banen door de sector, komt er aan de horizon een nieuwe evolutie op de sector af: 3D-printen. Zelf je eigen onderdelen maken met een simpel computerprogramma en een 3D-printer bij je thuis, binnenkort wordt het mogelijk. Ruud Kats: “Dat is echt de toekomst. In sommige sectoren is 3D-printen al helemaal ingeburgerd en ik ben ervan overtuigd dat dat ook zal overvloeien naar andere sectoren, zoals de architectuur.”

Michel De Coster is het daarmee eens: “In de bouwsector lopen we wat achter – de installatiemarkt is een kleine markt – maar op veel andere vlakken staat de technologie wel al ver. Wanneer die betaalbaarder wordt zal ze ook die sector beïnvloeden.” Joris Van Bossche gelooft ook in de nieuwe technologie: “Ook de grote producenten investeren veel in 3D-printen. Het blijft echter wel iets voor lange termijn. Software zoals AutoCAD, van oorsprong een 2D-technologie, ondersteunt al verschillende jaren 3D. Revit of Inventor zijn echter meer geavanceerde softwarepakketten die meteen inspelen op BIM, Cloud en uiteraard ook op 3D-printen.”

overheid en klanten kan een installateur niet Joris Van Bossche, application consultant voor BIM en HVAC bij i-Theses en Hevac.

meer zonder software.”

CLOUD EN 3D Ook het belang van cloudtechnologie groeit gestaag. De voordelen van overal plannen te kunnen raadplegen, op kantoor en op de werf, zijn vanzelfsprekend. Het vergemakkelijkt samenwerken, zowel binnen een bedrijf als met externe partners. “We bieden als Autodesk Gold Partner bijvoorbeeld het volledig gamma aan high-end cloudoplossingen aan,” zegt Van Bossche, “daarmee kan je veilig en snel met de verschillende partijen binnen het project ontwerpen uitwisselen, een planning opstellen, annotaties maken en meetstaten en verslagen uitwisselen. Zelfs bij de kleinere installateurs of eenmansbedrijven zien we een groeiende interesse. We zien dat vooral jongere installateurs er al ervaring mee hebben.”

Er bestaan ook specifieke toepassingen voor installateurs, zoals StabiBASE Cloud. Die cloudoplossing maakt het gemakkelijk om tekeningen te delen met afdelingen of medewerkers die niet beschikken over Revit of AutoCAD. Als de installateur of tekenaar onverwachts naar een werf moet, heeft hij zo altijd eenvoudig en snel toegang tot zijn documenten en tekeningen.

GEEN IT-SPECIALIST Naast al die innovaties is het natuurlijk vooral belangrijk dat de installateur nog gewoon basisprogramma’s tot zijn beschikking heeft. Joris Van Bossche: “Ook de gewone installateur of het kleine studiebureau moet bij ons terecht kunnen. Door de steeds strengere eisen en normen van de overheid en klanten – denk maar aan warmteverliesberekening, of energiestudies – kan een installateur immers niet meer zonder software. Daarom bieden wij bijvoorbeeld liNear Smart Sixty aan. Zo moet de vakman niet evolueren naar een computerspecialist, maar kan hij zich blijven specialiseren in z’n kernactiviteit: het betere installatievakwerk.” ❚

“De vakman moet niet evolueren naar een computerspecialist, maar kan zich blijven specialiseren in z’n kernactiviteit: het betere installatievakwerk.

22 | INSTALLATIE & BOUW

Installateur aan het woord: Vliegen nv uit Bree De firma Vliegen nv bestaat al meer dan 50 jaar. Van eenmansbedrijfje, gespecialiseerd in lood- en zinkwerk, groeide het uit tot een firma waarbij de levering en plaatsing van sanitaire installaties dé kernactiviteit van de onderneming werd.

Vliegen nv houdt zich tegenwoordig dan ook bezig met steeds grotere sanitaire projecten, van ontwerp tot uitvoering.

Dankzij het ‘Havenhuis’ in Antwerpen komt Vliegen nv nu ook in aanraking met BIM. © Interbuild NV

Raf Vliegen: “Die keuze werpt zijn vruchten af. Sinds 1993 is de omzet van de onderneming bijna verviervoudigd. Openbare besturen, projectontwikkelaars en aannemers behoren tot ons uitgebreide klantenbestand.” Die sprong maakte het installatiebedrijf met de hulp van Stabicad-software. Vliegen: “Door tekeningen uit te werken op Autocad met behulp van Stabicadtoepassingen kunnen wij onze ontwerpen op een verzorgde en duidelijke manier aan de bouwheer voorleggen. Coördinatieproblemen met andere technieken kunnen we door deze toepassingen zeer snel en accuraat oplossen.”

voor de eindgebruiker alleen maar positief. Als uitvoerder komen we tot de vaststelling dat de coördinatie van technieken binnen het Revitverhaal duidelijker en efficiënter kan gebeuren. Alle obstakels en clashes worden immers onmiddellijk zichtbaar. De tijdswinst die men hier mee genereert bij de uitvoering is niet te onderschatten. Er komt wel wat meer voorbereidend werk bij kijken, maar wij zijn er van overtuigd dat het rendement op lange termijn zal volgen. Trouwens, alle nieuwe technologie neemt in het begin wat meer tijd in beslag.”

TIJDSWINST

BETER VOORKOMEN DAN GENEZEN

Twee jaar geleden kwam Vliegen nv ook in de wereld van Revit en BIM terecht, dankzij het project ‘Havenhuis’ in Antwerpen. Het futuristische ontwerp van deze gedeeltelijke renovatie en nieuwbouw was één van de eerste projecten in België dat ontwikkeld werd in het nieuwe Revitsysteem.

Vliegen: “Dat gebeurde onder invloed van het Engelse architectenbureau ZahaHadidLimited. In de ons omringende landen staat men immers al wat verder in de uitwerking van uitvoerings- en coördinatieplannen in BIM en Revit. De mogelijkheden van die nieuwe toepassing zijn omvangrijk en zeker

In de Belgische bouwwereld is wel eerst een mentaliteitswijziging nodig, aldus Vliegen. Alle partijen moeten van bij de voorbereiding van het ontwerp betrokken worden. “De ‘we-lossen-het-op-de-werf-wel-op’-mentaliteit moet er dus uit. Het motto ‘beter voorkomen dan genezen’ is in die nieuwe denkwijze veel meer op zijn plaats. Onze firma tracht alvast klaar te zijn voor de toekomst, met de hulp van Stabiplan en in samenspraak met bouwheren, architecten, studiebureaus en iedereen die met een bouwproject in aanraking komt. Zo kunnen we met BIM nog veel mooie projecten realiseren.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 23

Installateur aan het woord: ATS De Vogel uit Sint-Niklaas Jean-Pierre De Vogel, zaakvoerder ATS De Vogel, lid van het directiecomité van de Bouwunie en voorzitter van de Bouwunie Installateurs, vertelt over wat software voor zijn bedrijf doet.

Wat deed u beslissen om op zoek te gaan naar een softwareprogramma om technische installaties te gaan uitwerken en op wat viel de keuze?

Onze installaties werden steeds groter en complexer. We kregen daardoor meer en meer de vraag om uitvoeringsplannen, naderhand as-built plannen, voor te leggen. In eerste instantie tekende ik alles uit in AutoCAD, maar al snel merkte ik dat dit erg tijdrovend was. Daarom zocht ik een eenvoudig en vooral efficiënt alternatief. Begin 2000 maakte ik op de ISH-beurs in Frankfurt kennis met liNear. Toen ik de mogelijkheden van dat softwarepakket zag, was ik meteen verkocht. liNear bracht me in contact met de Belgische reseller Hevac, een dochterbedrijf van i-Theses. Budgettair was dat toen een grote stap, maar daar komt het nieuwe softwarepakket van liNear, Smart Sixty, tegenwoordig wel aan tegemoet.

Jean-Pierre De Vogel

Goede software is onmisbaar voor de installateur

24 | INSTALLATIE & BOUW

Hoe verliep de implementatie en opleiding?

Voor mij is het gebruik van liNear in een stroomversnelling gekomen toen Joris Van Bossche, application consultant voor BIM & HVAC bij Hevac, ons een opleiding gaf. De lesstijl zorgde ervoor dat ik vlot met de basis overweg kon en dankzij de analoge programmatie wees de rest zichzelf makkelijk uit. Ondertussen heeft Joris ook al enorm veel ervaring opgedaan met het programma zodat zijn input bij problemen van zeer grote waarde is voor de gebruiker.

Wat zijn de gevolgen voor uw zaak sinds de implementatie van de liNear-software?

Voor mij zit het voordeel met de software van liNear vooral in de berekeningstools: ineens beschik je als installatiebedrijf over een enorm krachtige rekentool waarmee je in verschillende disciplines complexe leidingsystemen kan uitrekenen met grote nauwkeurigheid en met een rapportering die een studiebureau waardig is. In een evoluerende sector waar de vermogens verkleinen, de reserves en toeslagen afnemen en de belangrijkheid van nauwkeurige berekeningen toeneemt, is deze rekentool vrijwel onmisbaar. De interactie tussen tekening – CAD – en berekening – builder – zorgt daarenboven voor een eenvoudige en correcte warmteverliesberekening, maar toch weer met een gedetailleerde rapportering. Denk maar aan de toepassingen met warmtepompen, waar zowel over- als onderdimensionering negatief is, enerzijds door de prijs, anderzijds door onvoldoende verwarming. Vanaf september 2015 zal je bij aanpassingen aan een bestaande installatie bovendien een prestatielabel moeten afleveren. De ‘straf’ voor het invoeren van defaultwaarden verplicht je bijna een warmteverliesberekening te maken van de bestaande woning, zelfs eventueel bij een ketelvervanging. ❚

TEKEN- EN REKENSOFTWARE VOOR KLEINE ÉN GROTE BEDRIJVEN i-Theses, als grootste AEC Autodesk Gold Partner in België, is de specialist bij uitstek voor reken- en tekensoftware voor Bouw, Instructuur, Geospatial en Mechanica en richt zich daarbij vooral op BIM. Dochterbedrijf Hevac focust zich vooral op de installatiebranche.

Voor kleinere spelers binnen de installatiebranche heeft Hevac bijvoorbeeld het Smart Sixty-pakket.

Joris Van Bossche, Application Consultant voor BIM & HVAC bij Hevac: “Smart Sixty is een product van liNear, een Duitse softwarefabrikant. Zij ontwikkelen teken- én rekenmodules voor alles wat met HVAC te maken heeft, zoals warmteverliesberekening, sanitair, CV, riolering, gas, ventilatie en koeling. Die modules kan je apart aankopen, maar voor de installateur is dat vaak te complex. Daarom stelden we samen met liNear een pakket samen, specifiek gericht op de kleinere en middelgrote installateurs. Zo kwamen we tot Smart Sixty: een applicatie die snel werkt en hen een oplossing biedt. We beperkten de modules tot een maximum van zestig componenten of aansluitingen, vandaar ook de naam ‘Smart Sixty’. Zestig functionaliteiten is immers meer dan voldoende voor een woning of appartementsgebouw. Er zit echter geen beperking op het vlak van teken- of rekencapaciteit, dat is heel belangrijk. Daarboven werkt LiNear op een CAD-engine. Smart Sixty heeft die reeds ingebouwd waardoor het voor de installateur overbodig wordt om een full AutoCAD aan te schaffen.”

Joris Van Bossche: We stelden samen met liNear een pakket samen, specifiek gericht op de kleinere en middelgrote installateurs. Zo kwamen we tot Smart Sixty.”

PRAKTIJKGERICHT “De Smart Sixty opleidingen en seminaries organiseren we telkens op maat van de klant. De installateurs mogen hun eigen tekeningen en projecten meebrengen, die actief gebruikt worden tijdens de training. Heel praktijkgericht dus, met verklarende video’s en voorbeeldprojecten. Uiteraard beschikken we over een helpdesksupport met een team van hoogopgeleide support engineering. Momenteel werken we met liNear aan een nieuw pakket dat ook ventilatie integreert binnen het Smart Sixty verhaal, zodat we de installateurs nog beter kunnen bedienen.” ›

Hevac richt zich vooral op de installatiebranche.

INSTALLATIE & BOUW | 25

AGE S MART ER . MAN FAST ER LATE ALCU IER .

C N EAS DESIG

SNEL EN EENVOUDIG TEKENEN & BEREKENEN VAN UW TECHNISCHE INSTALLATIES

SMART SIXTY

DE OPLOSSING VOOR UW INSTALLATIES liNear Smart Sixty is de software die u helpt de meest optimale installatie te ontwerpen, zowel voor centrale verwarming, gas, sanitair, riolering & ventilatie. Niet enkel bij nieuwbouwprojecten maar ook bij verbouwingen en renovaties. Uw klant verwacht een partner met kennis van zaken die beschikt over de juiste tools om de installatie op een correcte manier te ontwerpen en uit te voeren. liNear maakt deel uit van dit gereedschap om het vertrouwen van uw klant te winnen.

Ontwerpen, berekenen, tekenen en genereren van materiaallijsten in één software programma gebaseerd op de marktstandaard AutoCAD is een unicum, zeker als u hierover kan beschikken aan een zeer competitieve prijs!

MEER INFO? Contacteer ons voor een persoonlijke demonstratie of bezoek één van onze roadshows - www.hevac.be voor een overzicht!

Hevac bvba . Moortelstraat 27 . 9160 Lokeren . Belgium . T: +32(0)9/331 77 00 . F: +32(0)9/331 77 09 . info@hevac.be . www.hevac.be

Bij de opleidingen mogen de installateurs hun eigen tekeningen en projecten meebrengen, die worden actief gebruikt tijdens de training.

ROLLS ROYCE Grotere studiebureaus en installateurs kiezen eerder voor de traditionele modules van liNear. “Die modules zijn de Rolls Royces onder de teken- en rekenprogramma’s,” zegt Van Bossche. “Ze zijn immers onbeperkt in aantal aansluitingen, tekentools en detaillering. De laatste jaren merken we wel dat die grotere bedrijven op zoek zijn naar meer BIM-gerelateerde software. Dan komt Autodesk Revit in beeld. Revit is meer gericht op BIM en dus meer geschikt dan AutoCAD voor BIM-toepassingen. liNear implementeert daarom

nu reeds teken- én rekentools in Revit. Een groot aantal van hun rekentools kunnen dat al, vlak na de zomer zal dat voor het hele aanbod gelden.”

“De oplossingen die we bieden staan nu reeds veel verder dan die van onze competitie. Er worden al heel wat tekentools en bibliotheken aangeboden, maar liNear combineert die met high-end rekentools, en dat maakt ons net uniek. Daarnaast ontwikkelen we zelf generieke tools voor Revit die doorheen alle ‘Revit-smaken’ ingezet worden. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 27

WWW.

INSTALLATIE ENBOUW.BE

DE MEEST COMPLETE WEBSITE OVER INSTALLATIETECHNIEK, HVAC, SANITAIR EN ELEKTRICITEIT Installatie & Bouw heeft naast dit veelzijdige vaktijdschrift een nieuwe, en up-to-date website. Het is alweer een aantal jaren het toonaangevende platform over installatietechniek, klimaatbeheersing en sanitair. Zes keer per jaar wordt de vakman en -vrouw geïnformeerd over actuele projecten, vakinformatie, productnieuws, techniek, design, regelgeving en alle overige informatie van de gerenommeerde producenten en leveranciers.

LAAT U DAGELIJKS INFORMEREN OVER HET LAATSTE VAKNIEUWS OP INSTALLATIEENBOUW.BE Een platform volgens de allerlaatste technologieën, voor de professional die 365 dagen per jaar op de hoogte wil blijven van actuele projecten en ontwikkelingen. Het biedt de meest actuele project- en productnieuws.

Wanneer bouwbedrijven, architecten, opdrachtgevers en leveranciers partners zoeken en zich oriënteren, dan beginnen ze veelal bij Installatieenbouw.be voor referentieprojecten, producten en oplossingen. Aanbieders die op de website vermeld staan, genereren hiermee waardevolle leads.

Installatie & Bouw is de kern, de plek waar alles samenkomt.

Iedere serieuze ondernemer en marketeer zet tegenwoordig internet in om zijn doelgroepen optimaal te bereiken. Wij adviseren en helpen u graag op weg, om het platform dat Installatie & Bouw u biedt op de meest effectieve wijze in te zetten.

Wat krijgt u terug voor een goede online positionering?

U verhoogt de vindbaarheid op Google voor uw website U stuurt mensen direct door naar uw website U vergroot uw naamsbekendheid U wordt verbonden met uw directe doelgroep

Homepage Top Banner 175 x 110 pix, 72 dpi

- 12 x per jaar recht op een persbericht op de nieuwspagina (zelf aan te leveren) - Bedrijfspresentatie in bedrijvenindex - Automatische koppelingen naar eerder gepubliceerde artikelen - Looptijd 12 maanden

ouw Installatieenb it veelzijdige heeft naast d een nieuwe vaktijdschrift en up-to-date website!!

Homepage Leaderbord Banner 728 x 90 pix, 72 dpi

Homepage Sidebar Banner

- 12 x per jaar recht op een persbericht op de nieuwspagina (zelf aan te leveren) - Bedrijfspresentatie in bedrijvenindex - Automatische koppelingen naar eerder gepubliceerde artikelen - Animerend - Maximaal 3 deelnemers - Looptijd 12 maanden

- 12 x per jaar recht op een persbericht op de nieuwspagina (zelf aan te leveren) - Bedrijfspresentatie in bedrijvenindex - Automatische koppelingen naar eerder gepubliceerde artikelen - Maximaal 3 deelnemers - Looptijd 12 maanden

300 x 200 pix, 72 dpi

Neem voor meer informatie contact op met: Koen Royackers, telefoon +32 (0)50 368170

Tekst: Geert Houben

Administratieve software voor elke bouwprofessional Er bestaat veel administratieve software, maar weinig producten zijn specifiek gericht op de bouwsector. Met ruim 17 jaar continue verbetering, een kwaliteitslabel van de Vlaamse overheid en meer dan 7.000 tevreden gebruikers vult Bouwsoft Cloud die leemte op. Met dit vlotte en multifunctionele softwarepakket kunnen bouwbedrijven de meest uiteenlopende administratieve taken gemakkelijk en professioneel uitvoeren, ook in de cloud. Hierdoor is uw data veilig en zijn investeringen in dure, complexe servers en back-ups overbodig.

Bouwsoft is een krachtig en onmiddellijk inzetbaar totaalpakket

“Bouwsoft is het softwarepakket dat Use It Group in 1999 gelanceerd heeft om bouwprofessionals vlot doorheer hun administratie te leiden,” verduidelijkt marketing- en salesmanager Sofie Dekindt. “Met Bouwsoft Cloud kreeg het pakket een grondige update die de gebruiksvriendelijkheid en accuraatheid nog extra vergroot.” Gebruikers beheren snel en gemakkelijk tal van parameters, zoals adressen, projecten, offertes, voorcalculatie, nacalculatie, facturen, aan- & verkopen, betalingsopvolging, vorderingsstaten, brieven, faxen, e-mails, materiaallijsten, machines, werknemers, onderaannemers, bestelbonnen, leverbonnen, agenda’s en nog veel meer.

ACHT BASISKNOPPEN Het centraal beheer van adressen en projecten zorgt ervoor dat alle offertes, facturen, e-mails,

agenda-items, prijzen en bestelbonnen automatisch aan het juiste project gekoppeld zijn. Dekindt: “De nieuwe versie is eenvoudig in gebruik en tijdsbesparend. Navigeren doe je met acht basisknoppen en een terugkerende schermopbouw. Kortom, met Bouwsoft centraliseer je de volledige administratie: van het eerste telefoontje tot de laatste factuur. Bovendien groeit Bouwsoft Cloud mee met je bedrijf. Op elk moment kan je snel en eenvoudig extra gebruikers en modules toevoegen. Volledig naar wens van de gebruiker.”

PAPIER VERLEDEN TIJD Bouwsoft Cloud is een krachtig en onmiddellijk inzetbaar totaalpakket om alle administratieve taken snel en gestructureerd af te werken. “Bovendien kan je via smartphone of tablet alle gepresteerde uren doorsturen,” zegt Dekindt. “Hierdoor zijn papieren werkfiches verleden tijd. Daarnaast krijgt de nacalculatie onmiddellijk een update. Via een link met Dropbox kan je gebruik maken van twee gigabyte gratis opslagruimte voor externe documenten en bijlagen. Offertes en facturen snel versturen en inkomende mails onmiddellijk toewijzen aan adres- en projectmappen is heel eenvoudig.”

ONDERSTEUNING Als er problemen zijn kan u tijdens de werkuren trouwens altijd bij het supportteam terecht. “Ons softwarepakket evolueert ook continu en houdt rekening met de nieuwste ontwikkelingen in de sector. Tips en suggesties van klanten integreren wij meteen in de update om het product volledig te optimaliseren,” besluit Sofie Dekindt. Een basispakket heb je vanaf 1.200 euro. ❚

Bouwsoft Cloud is geschikt voor de meest uiteenlopende administratieve taken

INSTALLATIE & BOUW | 29

“If you can’t explain it simply, you don’t understand it well enough.”

- Albert Einstein

Kwalitatief hoogwaardige en uniforme content – dat maakt het verschil.

Einstein had gelijk (en hij kon het weten): wil je iets goed kunnen uitleggen, dan moet je het heel goed snappen. Maar als je het zo goed snapt, dan laat je anderen er ook van profiteren.

Juist dáárom publiceren we de European MEPcontent Standard. Download hem vandaag nog via www.mepcontent.eu/emcs.

The graphic library for engineers

European MEPcontent Standard voor Revit Stabiplan publiceert een richtlijn voor hoogwaardige Revitfamilies voor installatietechniek. In combinatie met het platform mepcontent.eu is de Europese MEPcontent Standaard het antwoord op de vraag van MEP-ingenieurs en fabrikanten naar uniforme en geclassificeerde content voor de installatiesector in Europa.

EMCS zorgt ervoor dat de content voldoet aan zoveel mogelijk bestaande normen en richtlijnen, zoals de Autodesk Content Style Guide en de Nederlandse en Europese normalisatie-organisaties.

Stabiplan wil haar kennis van installatietechniek en content voor MEP delen, omdat de installatietechniek een specifieke sector is die haar eigen normen en standaarden verdient. Dat moet gebeuren op Europees niveau: een aanpak per land is te fragmentarisch en niet toekomstbestendig. Bovendien sluit een Europese aanpak aan bij de praktijk waarin fabrikanten hun productaanbod niet beperken tot één land.

KWALITEIT EN BETROUWBAARHEID Voor technisch perfecte modellen en tekeningen is het cruciaal om te beschikken over up-to-date grafische productinformatie. Kwalitatief hoogwaardige content moet voldoen aan een aantal regels die de consistentie van families waarborgen en ervoor zorgen dat ze goed functioneren in een Revit-project en alle relevante en juiste informatie bevatten.

Daarom biedt de European MEPcontent Standard: • naamgevingsconventies; • regels over de belangrijkste eigenschappen van een family (Revit categorie, host); • regels over het gebruik van parameters; • regels over het maken van de geometrie/representatie; • regels over connectors; • regels over de indeling van gegevens en het ondersteunen van externe standaarden.

EMCS zorgt ervoor dat de content voldoet aan zoveel mogelijk bestaande normen en richtlijnen, zoals de Autodesk Content Style Guide en de Nederlandse en Europese normalisatie-organisaties (zoals ETIM, Cobie, VDI 3805, ISO 16757). Het vertrekpunt voor het bouwen van families volgens EMSC is de Familybibliotheek die bij de installatie van Revit MEP in de software aanwezig Frank Verlinden, product manager RfTechnologies: “We kunnen ons in het streven naar Europese uniformiteit en kwaliteit voor de opbouw van Revitmodellen zeker terugvinden.”

Stabiplan wil haar kennis van installatietechniek en content voor MEP delen.

Dat moet op Europees niveau.

is. De EMSC wordt gebruikt en getoetst in de praktijk: als basis voor de families die via de contentfabriek van MEPcontent worden gemaakt en als richtlijn voor het controleren van door derden aangeleverde content voor MEPcontent.eu.

OPEN STANDAARD Net zoals het open platform van MEPcontent, is EMCS een open standaard die door iedereen kan worden gebruikt. Elke family die wordt gepubliceerd in overeenstemming met EMCS kan gebruikt worden vanaf Revit 2014 en alle Revitapplicaties, zoals Stabicad. Bovendien is de standaard gratis te downloaden op www.mepcontent.eu/emcs en kunnen engineers direct aan de slag met families die voldoen aan de EMCS. Frank Verlinden, product manager Rf-Technologies: “We kunnen ons in het streven naar Europese uniformiteit en kwaliteit voor de opbouw van Revitmodellen zeker terugvinden. Dit vereenvoudigt de ondersteuning van producten die wij als fabrikant in de Europese markt zetten en het verhoogt bovendien de kwaliteit van de informatie naar alle vragende (of betrokken) partijen.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 31

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: Roycon Installaties BVBA

Duurzaam beheer en onderhoud kan niet zonder software In de afgelopen jaren is er een scala aan nieuwe samenwerkingsvormen in de bouw ontstaan. Een duurzaam voorbeeld is bouwen volgens het prestatiecontract, waarin opdrachtgever en opdrachtnemers voorafgaand aan de bouw al garanties vastleggen op het gebied van onder andere energieprestaties, binnenklimaat en servicekosten. “Om de processen van de installaties in het pand inzichtelijk te maken en te kunnen beheersen, speelt software een steeds belangrijkere rol,” vertelt Björn van Etten, algemeen directeur van Roycon Installaties BVBA. "Eindgebruikers worden steeds kritischer," vertelt Van Etten. “Enerzijds leggen zij van tevoren hun uitgangspunten en gewenste prestaties betreffende het binnenklimaat en de energieprestaties al vast. Anderzijds wensen zij continu inzicht te hebben in hun energieverbruik en alles wat daarmee samenhangt, om het pand zo effectief mogelijk te kunnen exploiteren. Om aan deze wensen te kunnen voldoen, worden werktuigbouwkundige installaties en alle regeltechniek door ons uitgevoerd met sensoren, die onvermoeid data genereren en doorgeven. Die data wordt door ons inzichtelijk gemaakt in analyserapporten, tabellen en grafieken en vervolgens getoetst aan het prestatiecontract. Dit stelt ons in staat om de werktuigbouwkundige installaties én het beheer en onderhoud te optimaliseren.”

32 | INSTALLATIE & BOUW

BEHEER OP AFSTAND De afgelopen jaren heeft een verschuiving plaatsgevonden van de servicemonteur op locatie naar de engineer op kantoor, die op afstand de installaties monitort, vertelt Van Etten. “Vandaag de dag worden onze installaties op afstand beheerd, door speciaal daartoe opgeleide specialisten. Data wordt onbeperkt bewaard, op onze server en in de cloud. We gebruiken deze data niet alleen om energieprestaties te meten en om aan te tonen dat onze installaties conform het contract presteren, maar vooral ook om – in geval van problemen – situaties terug te kunnen bekijken en om onderhoud efficiënter te kunnen inplannen. Onnodig, periodiek onderhoud wordt voorkomen, wat een aanzienlijke besparing betekent op de onderhoudskosten. Bovendien kunnen we storingen pro-actief ondervangen, waardoor het comfort op locatie wordt verhoogd en overlast tot een minimum wordt beperkt.”

BEWUSTWORDING Gebouweigenaren die dit wensen, kunnen in de controlekamer van Roycon Installaties in Maarheeze meekijken met de engineers. “Besparing begint met bewustwording,” meent Van Etten. “Door gebouweigenaren over onze schouder mee te laten kijken naar onze installaties, door hen uit te leggen wat data-installatie inhoudt en door samen hierop beleid te bepalen, worden installatieprestaties optimaal gewaarborgd.” Hij benadrukt dat niet alleen in nieuwbouwsituaties, maar zeker ook in bestaande bouw nog heel veel te winnen is op dit gebied. “Voor bestaande installaties bieden wij zogenaamde energie- en kijkcontracten. Hierbij brengen we eerst de installaties en hun gedrag in kaart, waarna we een optimalisatieplan maken.” Energiebesparingen van 40 tot maar liefst 75 procent zijn volgens hem geen uitzondering.

“Zeker bij oudere installaties zijn vaak door de jaren heen veel instellingen gewijzigd door de installateur, de servicemonteurs én door gebruikers zelf. Die wijzigingen komen de prestaties en het energieverbruik niet altijd ten goede.”

Besparingen – zowel in nieuwbouw als bestaande bouw – kunnen onder andere gerealiseerd worden door goede programmering, vertelt Van Etten.

“Zet uit wat uit kan. Bijvoorbeeld: ruimtes die niet in gebruik zijn, hoeven niet geklimatiseerd te worden. Maar denk ook aan feestdagen en collectieve vakantieperiodes, zoals de bouwvak. Door op die dagen de installaties in een neutraalstand te zetten, kan veel energie worden bespaard. Thuis denken we hier wel aan. Wanneer we op vakantie gaan, zetten we onze thermostaat altijd naar beneden. Maar op de werkvloer wordt dit regelmatig vergeten.”

NIEUWE WERKWIJZE Met de komst van het energieprestatiecontact houden installateurs vat op de prestaties van hun installaties, vertelt Van Etten. “Ons werk is niet meer gedaan na de inbedrijfstelling van de installaties en de oplevering van het pand, maar begint daar eigenlijk pas. Dit vraagt om een andere werkwijze dan voorheen. Niet alleen gebruikerswensen veranderen, maar installaties worden ook steeds complexer. Onderhoud en beheer vraagt dan ook om steeds complexere software. Roycon Installaties volgt die ontwikkelingen op de voet.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 33

Tekst: Jeroen Schreurs

SYSTEEMSIMULATIE VOOR BETERE HVAC-PRESTATIES Installatieonderdelen van HVAC-ketens zijn tegenwoordig doorgaans van topkwaliteit. Een groter obstakel voor een optimale werking van een HVAC-systeem ligt nu in de samenbouw en combinatie van al de verschillende componenten.

Ontwerpers verliezen immers het overzicht door de talloze combinaties. Daarnaast worden installaties typisch ontworpen voor vollastcondities, waardoor de prestaties bij deellast ondermaats blijven. Hysopt, een spin-off van de Universiteit Antwerpen, wil meer transparantie brengen in dat HVAC-kluwen met ‘Hydronic System Optimisation’ De voordelen van simulatie als ontwerpondersteuning zijn alom bekend, maar de toepassing ervan in de praktijk is haast onbestaande. Roel Vandenbulcke, general manager van Hysopt en voordien onderzoeker aan de Universiteit Antwerpen, brengt daar met zijn jonge onderneming nu verandering in. “Hysopt is een valorisatieproject vanuit mijn doctoraatsonderzoek. Daarin heb ik verschillende systemen onderzocht met simulatiemodellen. Dat onderzoek bracht me met veel marktspelers in contact – studiebureaus, installatiebedrijven en dergelijke – die zelf met die modellen aan de slag wilden gaan. Ze waren echter nog helemaal

niet gebruiksvriendelijk en heel moeilijk in te zetten in een professionele context. Met subsidies van de Universiteit Antwerpen hebben we daarom een prototype ontwikkeld van de software met een grafische ‘drag and drop’-interface. Dezelfde rekenkracht en functionaliteiten dus, maar met intuïtief gebruik. Wat zeer uniek is aan ons concept: we hanteren de Basic Circuit Methodology. We bieden voorgeprogrammeerde schakelingen aan in plaats van aparte componenten zoals een pomp of een leiding. Zo kunnen we de software intelligenter maken en fouten in de gemaakte opstelling makkelijker opsporen.” ›

Roel Vandenbulcke, general manager van Hysopt.

INSTALLATIE & BOUW | 35

VARIABEL DEBIET Het onderzoek dat aan Hysopt vooraf ging, behandelde onder andere de verschillende prestaties van constante en variabele systemen, met een duidelijke voorkeur voor dat laatste. “We zien dat er steeds meer installaties komen met een individuele naregeling in plaats van een voorregeling,” zegt Vandenbulcke, “waar men dus op het niveau van de eindunits, de convectoren of radiatoren, de warmtestroom gaat regelen. Initieel via thermostaatkranen, maar tegenwoordig meer en meer met zoneventielen die nog nauwkeuriger zijn in de warmteafgifte en bovendien programmeerbaar zijn.”

“Een basisvraag van ons onderzoek was dan ook: als er meer en meer wordt overgelaten aan die naregeling, die ook steeds performanter wordt, hebben we die voorregeling dan nog wel nodig? Na onderzoek stellen we immers vast dat we energie kunnen besparen omdat constante systemen bij deellast te veel debiet leveren en dus te veel energie verbruiken.

Als we bij variabele systemen nu een hogere temperatuur aanbieden, meer dus dan dat er strikt genomen noodzakelijk is, gaat dat regelventiel daarop anticiperen en knijpen op het debiet. Zo stijgt de verblijftijd van het water in de radiatoren en lokt het systeem lagere retourtemperaturen uit.

Dat is een heel belangrijk aspect en heeft natuurlijk een gunstige invloed op het rendement van de condensatieketel. Die optimalisatie is natuurlijk vooral mogelijk bij deellast. Bij vollast zijn de prestaties van variabele of constante systemen hetzelfde.”

NIEUWE DRIVER Hysopt werkt nu al samen met enkele grote studiebureaus, maar het bedrijf denkt groter. Vandenbulcke: “De markt wordt nog altijd gedreven door prijs, reputatie en relatie, en niet door prestatie. Wie een studiebureau onder

De software van Hysopt heeft een intuïtieve ‘drag and drop’-interface.

de arm neemt, moet er maar op vertrouwen dat ze hun job goed doen op basis van bijvoorbeeld vorige referenties. Wij proberen daar verandering in te brengen door prestatie en transparantie als nieuwe driver op de markt te zetten. De bouwheer moet niet blindelings luisteren naar het studiebureau, maar verdient meer inzicht in de toekomstige prestaties van het ontwerp en liefst voor meerdere alternatieven. Zo kan de uiteindelijke installatie beter worden afgestemd op de wensen van de opdrachtgever. Daarnaast is Hysopt ook geschikt voor kleinere projecten en installaties. Daarom komen er in de toekomst ook light-versies van onze software uit.” ❚

Vandenbulcke: “De markt wordt nog altijd gedreven door prijs, reputatie en relatie, en niet door prestatie.”

INSTALLATIE & BOUW | 37

STANDAARDSOFTWARE OM UW BEDRIJFSOPERATIES TE OPTIMALISEREN?

De oplossing voor installatie-, bouw- en servicebedrijven in één geïntegreerde applicatie: Servicebeheer: van preventief onderhoud tot mobiel servicebeheer Projectbeheer: van voor- tot nacalculatie Resourcebeheer: mensen en machines Logistiek: vooraad- en magazijnbeheer Financieel beheer: boekhouding, facturatie, creditmanagement, …

CRM & commercieel beheer: contactbeheer, offertes, orders, ...

Documentbeheer Rapportage

www.gmigroup.be Leuvensesteenweg 613

Nijverheidsstraat 13

De Pintelaan 347a

T +32 14 57 49 10

1930 Zaventem

2260 Oevel (Westerlo)

9000 Gent

info@gmigroup.be

NIEUWE VRF-BUITENUNITS

Energie-efficiënt het jaar rond De eerste aluminium warmtewisselaar ter wereld met vlakke buizen in een VRF-systeem Hoog verwarmingscomfort, ook tijdens het ontdooiingsproces

De nieuwe VRF warmtepompen schijnen een nieuw licht op seizoensefficiënt koelen en verwarmen. Ze vallen op door hun lage bedrijfskosten, langere leidinglengtes en verhoogd warmtecomfort tijdens het ontdooiingsproces. Bovendien voldoen ze nu al aan de toekomstige ErP-richtlijn.

Een absolute primeur! City Multi is een lichtend voorbeeld voor een nieuwe generatie VRF-systemen.

Efficiëntie kent geen seizoenen: voorbeeld.mitsubishi-les.com

ME_YLM_Anzeige_197x130_FL_RZ.indd 1

13.04.15 14:55

Tekst: Geert Houben

GEOPTIMALISEERDE BOUWADMINISTRATIE “Het voeren van een professionele administratie blijft een aandachtspunt voor elke aannemer, installateur en servicegerichte organisatie. Het is bepalend voor zijn financiële gezondheid en bij uitbreiding voor de welvarendheid van de sector.”

Dat zegt Fons Goovaerts, afgevaardigd bestuurder van de GMI group. Dat bedrijf is de voorbije jaren uitgegroeid tot een toonaangevende IT-onderneming met meer dan 350 klanten in België en Nederland. Het bedrijf bouwde doorheen de jaren een sterke reputatie op in de bouwsector en bij dienstverlenende bedrijven. Daarnaast heeft GMI group een naam te verdedigen als aanbieder van toepassingen voor handel, financiële administratie en relatiebeheer.

Deze IT-specialist heeft vestigingen in Westerlo, Brussel en Gent. Doel van GMI group is waardecreatie te garanderen door middel van een doordachte automatisering. Dit gebeurt met de integratie van betrouwbare en toekomstgerichte Microsoft-technologieën (Dynamics NAV, Dynamics CRM, en Office 365). U kunt een beroep doen op de expertise van 55 hoogopgeleide medewerkers voor professioneel advies, projectbegeleiding en ondersteuning. GMI group helpt zowel kleine en middelgrote ondernemingen als filialen van multinationals om hun volledig business-potentieel te ontsluiten met oplossingen die standaard, betaalbaar en snel geïmplementeerd zijn. Het 4D-solution Concept is de blauwdruk voor de geïntegreerde benadering van GMI group.

De firma hanteert daarvoor een aanpak waarbij ERP, CRM, Enterprise Content Management en Business Intelligence als één geheel worden benaderd.

Dat garandeert efficiëntere bedrijfsprocessen, sneller werken met klanten en relaties, optimalisatie van document- en werkstromen en het krijgen van inzicht over wat er leeft in het bedrijf door onder meer optimale rapportering.

Daarnaast is het perfect mogelijk om afzonderlijke pakketten aan te schaffen zoals ERP of ECM. Tientallen grote en kleine bouw- en serviceondernemingen maken al meer dan 25 jaar gebruik van de oplossingen die GMI group speciaal ontwikkelde voor dit type bedrijven. Met dank aan een unieke visie op de kritische succesfactoren van het bouwproces zoals calculatie en prijsvergelijkingen, planning en projectuitvoering, projectopvolging en nacalculatie en een digitaal projectdossier. Stilstaan is achteruit gaan. Om dat te vermijden heeft GMI Group recent de handelsactiviteiten van Microsoft Dynamics NAVpartner Navaris overgenomen. Daarmee versterkt GMI group haar Dynamics applicatieaanbod voor bedrijven met servicegerichte activiteiten, waaronder technische groothandels en installatiebedrijven. Dat verzekert de continuïteit ❚ en de groei van het softwarebedrijf.

GMI group garandeert waardecreatie met integratie van betrouwbare en toekomstgerichte Microsoft-technologieën.

Fons Goovaerts, afgevaardigd bestuurder van de GMI Group.

INSTALLATIE & BOUW | 39

2015

Betaalbare en professionele CAD

Smart. Efficient. Different.

Vlot en stabiel werken met complexe ontwerptaken.

Naadloze compatibiliteit met andere CAD software.

Werkt op DWG-basis.

Flexibele werking tussen desktop en mobiele apparaten.

DWG DXF

Friendly Upgrade & License Policy.

Optionele modules HVAC en Elektriciteit.

Maak kennis met ZWCAD+2015.

Download de 30-dagen gratis proefversie!

www.zwcad.be

supporting your creativity

Heeft uw klant geen aardgas?

Propaangas van Antargaz vormt de oplossing!

De ondergrondse tank van Antargaz is bijna onz ichtbaar

Op Antargaz kunt u rekenen!

Laat uw klanten genieten van alle comfort van gas dankzij propaangas

targaz Word An p partner o /nl/ z a targ .be www.an urs installate

Onze bovengrondse tank is in een mum van een tijd geï nstalleerd

Is de woning van uw klant niet aangesloten op het aardgasnetwerk en wilt hij toch profiteren van alle voordelen van gas?

Propaangas in een tank, boven of onder de grond, biedt hem exact hetzelfde comfort als aardgas: centrale verwarming, sanitair,… Bovendien is propaangas de juiste keuze voor het milieu én voordelig dankzij de evolutie van de energieprijzen.

Meer info over propaangas van Antargaz? Bezoek ons op www.antargaz.be, mail ons op installateur.service@antargaz.com of bel ons op 02 246 00 65

Tekst Desiree Pennings

Meer software voor minder geld Veel (interieur)bouwers maken gebruik van CAD-software om hun ideeën om te zetten in ontwerpen. TechCAD software solutions is distributeur van 3D- en CAD-software speciaal voor de bouw. Zij zijn de exclusieve distributeur van ZWCAD+ op de Belgische en Nederlandse markt. Dit snel werkende programma is naadloos compatibel met iedere andere CAD-software.

TechCAD is een jong bedrijf met medewerkers die al meer dan 15 jaar ervaring hebben in de CAD-wereld. Die ervaring vind je terug in de software die zij aanbieden. U kunt niet alleen bij hen terecht voor de basissoftware, maar ook voor plug-ins, support en trainingen. Ze verzorgen daarnaast ook de marketing voor ZWCAD+. “Wij helpen bedrijven met advies, zodat ze het juiste pakket en de juiste plug-ins vinden en hun vragen beantwoord worden.

Daarnaast geven we trainingen op ons kantoor in Heusden-Zolder of op locatie,” vertelt David Braes, zaakvoerder bij TechCAD. Deze trainingen worden echter niet vaak gegeven, legt hij uit. “Onze software wordt geleverd inclusief educatief materiaal zoals tutorials, handleidingen en video’s. Dat wijst zichzelf vaak uit en ZWCAD+ heeft bovendien dezelfde werkwijze als AutoCAD. Als je daarmee kunt werken is ZWCAD+ een fluitje van een cent.”

GESPROKEN AANTEKENINGEN MAKEN ZWCAD+ heeft wereldwijd zo’n 500.000 gebruikers. Grote bedrijven zoals Lufthansa, Balast Nedam, Saint Gobain, Sony en Carrefour behoren tot de klantenkring. Het is niet voor niets dat dit het meest verkochte CAD-pakket ter wereld is. ZWCAD+ heeft een aantal voordelen boven andere CADprogramma’s,” legt David Braes uit. “Er zijn extra functies aan toegevoegd die in AutoCAD niet te vinden zijn. Een voorbeeld daarvan is smartvoice.”

Het idee achter die smartvoice is dat een aannemer op de werf aantekeningen maakt die meteen bij de werknemers op kantoor terecht komen. De ZWCAD+ heeft wereldwijd zo’n 500.000 gebruikers.

TechCAD wil bedrijven in de bouw extra mogelijkheden geven binnen de software die het aanbiedt.

aantekeningen kunnen niet alleen ingetypt worden, maar ook ingesproken via de mobiele CAD-applicatie op iedere mobiel device, zoals smartphone of iPad. De tekenaars op kantoor krijgen vervolgens een melding dat er een aantekening is gemaakt en klikken op het bijbehorende icoontje om te horen wat er gezegd is. David Braes: “Zulke plug-ins ontstaan omdat wij aandachtig luisteren naar onze gebruikers.”

VOOR SPECIFIEKE SECTOREN TechCAD wil bedrijven in de bouw extra mogelijkheden geven binnen de software die het aanbiedt. Het bedrijf beschikt bijvoorbeeld over plug-ins die specifiek voor de HVAC-sector ontworpen zijn. Voor de interieursector verkopen zij 3D-software op maat en werken ze samen met derde partijen voor het aanbieden van hardware. De service is snel en accuraat. “Wij bieden meer voor minder geld. De klant kan zijn gewoontes voor het maken van CAD-tekeningen behouden, maar hoeft minder te betalen,” aldus David Braes.

Waar tegenwoordig veel software gehuurd moet worden, kunt u die bij TechCAD nog kopen. U bent dan niet verplicht om ieder jaar opnieuw in een update te investeren, maar u kan updaten wanneer u dat wilt. ❚ TechCAD beschikt over plug-ins die specifiek voor de HVAC-sector ontworpen zijn.

INSTALLATIE & BOUW | 41

Tekst: Simon Schreurs

Hulp bij verplichte elektrische tekenschema’s Bij de oplevering van een nieuwe elektrische installatie zijn elektriciens wettelijk verplicht tekenschema’s voor te leggen.

Het tekenen van die schema’s gebeurt anno 2015 soms nog steeds met potlood en meetlat, terwijl het ook ook veel eenvoudiger kan met Trikker, een tekenprogramma ontworpen door softwarebedrijf Bluebits.

“Wettelijk gezien moeten elektriciens twee schema’s tekenen: een eendraadschema dat toont hoe de installatie elektrisch aan elkaar hangt en een situatieschema dat zaken als stopcontacten en lichtschakelaars aanduidt op het grondplan van een huis,” vertelt Kurt De Vocht van Bluebits. “Hoe ze dat doen, staat hen vrij, maar met Trikker bieden wij alvast een toepassing om dit op een verzorgde en eenvoudige manier te doen.”

vanuit AutoCAD. De Vocht: “We updaten het programma ook regelmatig volgens suggesties van gebruikers. In elk geval merken we dat er wel degelijk vraag is naar een programma als Trikker. Sinds de lancering in 2009 gebruikt momenteel al een kwart tot een derde van de elektriciens onze toepassing en wordt Trikker ingezet in tal van scholen en opleidingscentra.” ❚

EENVOUDIG IN GEBRUIK Een dergelijk instrument is op zich niet nieuw, wat niet betekent dat Trikker niet vernieuwend zou zijn. De Vocht: “Er bestaan tekenprogramma’s in alle soorten en maten, maar die blijken toch niet altijd op maat van de elektricien gemaakt te zijn. Daar spelen wij met Trikker op in. De codezin is ‘eenvoud in gebruik’. Elektriciens staan vaak liever op de werf dan achter een bureau te zitten. Daardoor verdwijnt het tekenen van de schema’s vaak in de berg paperassen die ze na de werkuren nog moeten doorspitten. Met Trikker proberen wij het tekenwerk voor hen zo aangenaam en eenvoudig mogelijk te maken.”

UP TO DATE Naast eenvoud streeft Bluebits ook volledigheid na voor wie nog meer uit het programma wil halen. Zo bevat de bibliotheek meer symbolen dan er wettelijk voorgeschreven zijn, kan je materiaallijsten genereren en plannen importeren

42 | INSTALLATIE & BOUW

De Vocht: “Er bestaan tekenprogramma’s in alle soorten en maten, maar die blijken toch niet altijd op maat van de elektricien gemaakt te zijn.”

Het addendum aan de gasnorm

Het addendum aan de gasnorm:

WAT ZIJN DE VOORDELEN? Meer dan 2.000 installateurs in heel België volgden een ‘spoedcursus’ bij Viega omtrent het addendum van de gasnorm NBN D 51-003.

Dit zijn de belangrijkste wijzigingen voor de installateur.

De ‘spoedcursus’ bij Viega

OOK INOX PERSKOPPELINGEN VOOR GAS Gasleidingen kunnen vanaf nu ook in inox en mogen tot 54 mm geperst worden. Dat zorgt natuurlijk voor heel wat tijdswinst en meer efficiëntie op de werf. Voor koper wordt persen toegestaan in grotere mate, tot 54 mm in plaats van 28 mm tot nu toe. Ook de soldering valt weg, dat betekent ook weer tijds- en comfortwinst.

moet men een synthetisch materiaal, wikkelband of thermokrimpbaar materiaal volgens NBN EN 12068 gebruiken. Bij koperen buizen mag dat ook met 1 of 2 lagen epoxyverf. Voor leidingen ingewerkt in een muur of chape kan men ervan uitgaan dat dit milieu matig tot sterk corrosief is, naargelang de gebruikte chape. Viega raadt aan om bij twijfel altijd de leidingen te beschermen.

INMETSELEN MAG

VOORZORGSMAATREGEL BIJ METALEN BUITENLEIDINGEN

Gasleidingen met bepaalde perskoppelingen in inox of koper mogen in de chape of in de muur worden ingewerkt. Je mag ze ook ingraven of bovengronds leggen buiten het gebouw. De ingewerkte koperen leidingen moeten wel nog steeds in de vloer beschermd worden door middel van een stalen bescherming van minstens 2 mm dikte. Voor inox perskoppelingen en leidingen is dat niet nodig.

BESCHERMING TEGEN CORROSIE

Is de buitenleiding uit metaal vervaardigd in plaats van PE, dan moet er een bovengrondse – maximaal 50 cm boven het maaiveld – galvanische scheiding zijn tussen ondergrondse en bovengrondse metalen leidingen van koper, koolstofstaal, rvs of PLT. Bij muurdoorvoeren achter een ondergrondse metalen leiding moet een isolatiekoppeling tegen elektrische continuïteit geplaatst worden. Dit is voor alle toepassingen nodig, ook bij hard solderen of stalen leidingen. ❚

Bij niet-corrosieve (droge) milieus hoeven koperen en roestvrijstalen leidingen niet beschermd te worden. Bij matig tot sterk corrosieve (vochtige) milieus

Meer informatie vindt u op viega.be/Gas

INSTALLATIE & BOUW | 43

Studiedag COGEN Vlaanderen

Studiedag COGEN Vlaanderen: WKK in een geslaagde energiemix COGEN Vlaanderen, het expertisecentrum en de ontmoetingsplaats voor het WKK-gebeuren in Vlaanderen, organiseerde op 26 mei een studiedag in de Brabanthal in Leuven. Doel: de uitdagingen voor WKK in een veranderende wereld bespreken.

TOEKOMST HOOPVOL Er zijn immers verschillende uitdagingen. Industriële WKK’s hebben het moeilijk door de afnemende stoomvraag door efficiëntere productie, de economische crisis en de slechte ‘spark spread’ - het verschil tussen de prijs van geproduceerde elektriciteit en de kost van het gas dat nodig is om die elektriciteit te produceren. Arnaud Duvielguerbigny, Head of Policy bij COGEN Europe, ziet de toekomst echter hoopvol tegemoet. WKK staat nu al in voor 11 procent van de Europese elektriciteitsproductie en het aandeel van hernieuwbare energie in de brandstofmix van WKK stijgt elk jaar (16 procent in 2012, een getal dat al stijgt sinds 2008). Hij ziet in Brussel, bij de Europese beleidsmakers, trouwens een ‘appetite for change’. De nieuwe leiders begrijpen beter dat er een warmte-strategie moet komen, niet enkel een focus op elektricteit. In dat verhaal heeft WKK natuurlijk een belangrijke plaats.

MICRO-WKK’S Een andere uitdaging ligt op het vlak van flexibiliteit. Waar WKK op heden steeds als baseloadtoepassing wordt gezien, komt de focus meer te liggen op flexibiliteit. Dat is natuurlijk het gevolg van het grotere aandeel intermitterende bronnen op het net. Industriële WKK’s kunnen die flexibiliteit leveren en hebben duidelijk een netondersteunende werking. Maar ook de kleinere installaties, inclusief de micro-WKK’s op de residentiële markt kunnen daartoe bijdragen, al moeten er op dat vlak nog wel wat vorderingen geboekt worden.

Dat zegt Joni Rossi, medewerkster van COGEN Vlaanderen, bij de eerste resul-

De Brabanthal in Leuven was het decor voor een nieuwe studiedag over WKK.

44 | INSTALLATIE & BOUW

Jean-Pierre Boydens, voorzitter van COGEN Vlaanderen, praat over WKK in een energiesysteem met een groot aandeel hernieuwbare energie.

taten van de meetcampagne van residentiële micro-WKK’s. Zo waren er nog wel wat kinderziektes bij de eerste installaties en was er finetuning nodig van de afregeling. Daar staat tegenover dat de resultaten op zich wel erg bemoedigend zijn. Reden te meer om te blijven pleiten voor steun voor de uitbouw van WKK in Vlaanderen en steun voor onderzoek rond WKK. ❚

Sectornieuws Duco lanceert slimme woonconcepten als antwoord op collectief wonen Het West-Vlaamse bedrijf Duco Ventilation & Sun Control uit Veurne, gespecialiseerd in natuurlijke ventilatie- en zonweringsystemen, bundelde zijn ervaring, marktkennis en knowhow om enkele slimme woonconcepten binnen het bestaande ‘DUCO at HOME’ concept te ontwikkelen. Naast diverse ventilatieoplossingen voor residentiële woningen komt Duco nu dus ook naar buiten met concepten op maat voor specifieke situaties zoals studio’s, appartementen of een collectieve afvoer binnen woongebouwen.

Hiermee biedt het een gepast antwoord op “compact wonen”.

“Het uitwerken van een aantal slimme woonconcepten gebeurde naar aanleiding van de huidige context waarin bouwpercelen steeds schaarser worden,” verduidelijkt Hendrik Dejonghe, marketing manager bij Duco. “Om verdere verstedelijking in te dijken, fungeert collectief wonen als een van de beste alternatieven. Belangrijke pijlers zoals gezondheid, comfort en energiezuinigheid mogen we hierbij echter niet uit het oog verliezen. Omdat een gezond, comfortabel en energiezuinig binnenklimaat voor élke bewoner bij Duco op de eerste plaats staat, willen we dan ook sterk inzetten op totaaloplossingen voor studio’s en hoogbouwprojecten.”

Combinatie van basisventilatie, intensieve ventilatie en buitenzonwering Met de ontwikkeling van deze slimme woonconcepten brengt Duco een klimaat in elk huis waar het zowel in de zomer als in de winter aangenaam vertoeven is. Dit alles in harmonie met de leefomgeving in combinatie met een laag energieverbruik. Een evenwichtige combinatie van basisventilatie, intensieve ventilatie en buitenzonwering is hiervoor onontbeerlijk. Deze combinatie vormt dan ook het fundament van de vier woonconcepten.

“In elk van deze uitgewerkte woonconcepten beschrijven we nauwgezet welke producten er het best geïmplementeerd kunnen worden, gaande van toevoer en afvoer tot zonwering, om een optimaal comfort van de bewoner te verzekeren.”

LOCOSTO: verbetering van de energie-efficiëntie van industriële processen door warmteopslag Het opslaan van warmte voor gebruik op een later tijdstip is een goede manier om energie te besparen. Batchprocessen in de industrie kunnen de vrijkomende warmte uit een lopende batch via warmteopslag weer benutten om de volgende batch voor te verwarmen. Hoewel warmteopslag in enkele sectoren al een bekende en toegepaste techniek is, zijn de industriële toepassingen nog beperkt door enerzijds het ontbreken van goede materialen voor warmteopslag en anderzijds door de hoge investeringskosten.

Het LOCOSTO-project is erop gericht oplossingen te ontwikkelen voor industriële warmteopslag in het temperatuurgebied tussen 100°C en 250°C, die zowel technisch als economisch haalbaar zijn. Dit project wordt in een consortium uitgevoerd met DOW en EMMTEC als eindgebruikers, DWA als engineering consultant, Bronswerk Heat Transfer als systeemleverancier, Croda, Salca, Perstorp, en Nedmag als materiaalleveranciers en TNO en ECN (coördinator) als kennisinstituten. Warmteopslag bij industriële processen vraagt veelal om hogere temperaturen en grotere thermische vermogens dan met de bestaande oplossingen mogelijk is. Het gebruik van nieuwe faseovergangsmaterialen (Phase Change Materials, PCM) biedt een goed perspectief om technisch en economisch haalbare warmteopslagsystemen te verkrijgen. Het LOCOSTO-project ontwikkelt nieuwe PCM’s met een hoge warmteopslagcapaciteit tussen 100°C en 250°C. Innovatieve combinaties van deze materialen met warmtewisselaars levert opslagsystemen met hoge thermische vermogens. De uitdaging hierbij is om deze systemen tegen gunstige kosten te verkrijgen zodat de terugverdientijden aantrekkelijk zullen zijn. Verder zal de ontwikkeling van deze opslagtechnologie ook bijdragen aan het vergroten van de flexibiliteit in het energiesysteem, en daarmee de inzet van meer duurzame energiebronnen kunnen ondersteunen. Het LOCOSTO-project is recent gestart en heeft een looptijd van twee jaar.

Bron: www.ecn.nl

Poweo: gloednieuwe speler op de Belgische gas- en elektriciteitsmarkt Er komt een nieuwe speler op de Belgische energiemarkt. Poweo is een Belgische leverancier, met als moederhuis de Groep Direct Energie, die in Frankrijk 1,3 miljoen trouwe klanten telt. Op vier jaar tijd wil het bedrijf niet minder dan 400.000 Belgische klanten aantrekken. Sinds vorig jaar is Poweo reeds actief in Wallonië. Nu komen daar ook Vlaanderen en Brussel bij, zodat we van een echte lancering op de Belgische markt kunnen spreken.

Centraal in het aanbod van Poweo staat een helder, eenvoudig en competitief aanbod. Er is één tariefplan voor gas en elektriciteit met een vaste prijs gedurende één jaar. De klantenservice, die vanuit België zal gebeuren, wordt een belangrijke troef. In Frankrijk werd het door het gerenommeerde Viséo Conseil acht opeenvolgende jaren bekroond met de titel "klantenservice van het jaar" in de categorie elektriciteits- en gasleverancier.

De Groep won eveneens de eerste prijs bij Qualiweb, specifiek voor de kwaliteit van haar onlineklantendienst.

INSTALLATIE & BOUW | 45

Sectornieuws Wilo-Yonos PICO-STG: de flexibele oplossing voor het gebruik van hernieuwbare energiebronnen

Snelle installatie, lange levensduur.

De ring-led van de Wilo-Yonos PICO-STG biedt een uitstekend overzicht op de bedrijfssituatie. Er worden drie verschillende kleuren weergegeven: groen betekent dat de pomp aan het draaien is, terwijl de pomp als de led oranje brandt in 'PWM'-modus is en haar toerental extern wordt geregeld. Rood wijst op een storing. Een andere sterke eigenschap van de Wilo-Yonos PICO-STG is haar duurzaamheid. Het gebruik van een pomphuis met een cataforesecoating biedt bescherming tegen corrosie indien er condenswater wordt gevormd.

Classe 300, de nieuwe binnenposten voor videoparlofonie bij BTicino Volledig in lijn met de huidige trend introduceert BTicino met Classe 300 voor de eerste keer handenvrije binnenposten met LCD-kleurenscherm in 7 inch. Met een erg dun profiel (22.5 mm) zijn de toestellen opvallend discreet aanwezig in elk interieur. Een andere troef zijn de ruime gebruiksmogelijkheden.

De intuïtieve bediening via het touchscreen maakt deze toestellen bijzonder toegankelijk. Gebruikers vinden makkelijk hun weg doorheen alle geïntegreerde functies. Toch werden 4 basisfuncties voorzien voor directe bediening. Zo hoeft de gebruiker, bijvoorbeeld voor het eenvoudig openen van de deur, niet naar het menu van het touchscreen te gaan. Bovendien bevordert dit, samen met de geleiding in reliëf, ook een goede toegankelijkheid door andersvaliden.

Om het efficiënte gebruik van energie in zonne-energie- en geothermieinstallaties te vereenvoudigen in een- of tweegezinswoningen, brengt Wilo haar nieuwe Wilo-Yonos PICO-STG op de markt. In de toekomst zal deze duurzame en gebruiksvriendelijke hoogrendementspomp met een energieefficiëntie-index (EEI) ≤ 0,23 het gamma Wilo-Star-STG en Wilo-Stratos Eco-STG vervangen.

Geothermie en zonne-energie – goed voor het milieu en de portemonnee Er zijn veel zaken waarmee je rekening moet houden als je een bouwplan opmaakt. Wat hernieuwbare energiebronnen betreft, krijgt het gebruik van geothermie en zonne-energie steeds meer aandacht, vooral gezien de stijgende energie- en grondstofprijzen de laatste jaren en de veelbesproken ‘energierevolutie’. Zonne-energie is gratis en efficiënt, zelfs op onze noordelijke breedtegraden, als de systeemonderdelen slim worden gecoördineerd. Vanaf de tweede fase van de Ecodesign-richtlijn (2009/125/EG), die aanvangt op 1 augustus 2015, kunnen alleen hoogrendementspompen voor zonne-energie worden verkocht in Europa. Wilo brengt met haar Wilo-Yonos PICO-STG een hoogrendementspomp op de markt die speciaal is ontworpen voor gebruik in de primaire kringen van zonne-energie- en geothermie-installaties.

De Wilo-Yonos PICO-STG is bijzonder gebruiksvriendelijk dankzij haar beproefde 'rode-knoptechnologie'. Hierdoor kan de regelmodus Δ p-v of het constant toerental eenvoudig worden ingesteld. Bovendien kan het toerental van de hoogrendementspomp extern worden geregeld via twee geïntegreerde pulsbreedtemodulatie-interfaces (PWM). Er zijn twee PWM-signaalopties: PWM 1 voor geothermie / aardwarmte en PWM 2 voor zonne-energie. De modernste zonne- of geothermische controllers hebben een PWM-output om het pomptoerental af te stemmen op de huidige behoeften van het desbetreffende systeem.

46 | INSTALLATIE & BOUW

Classe 300 wordt aangeboden in wit of antraciet, als opbouwversie voor montage tegen de muur of als tafelmodel. Naast de basisversie in twee kleuren is er ook een wit toestel met geheugenfunctie voor het registreren van de oproepen aan het deurstation. Voor beide - zowel voor de basis- als de geheugenversie - bestaat eveneens een kit. Met daarin het deurstation, de monitor en de voeding is dit de volledige oplossing voor de woning. De binnenposten van Classe 300 werken perfect op het tweedraadssysteem van BTicino. Oudere toestellen met hoorn kunnen moeiteloos worden vervangen.

Ga voor meer informatie naar de website: http://www.bticino.be/nl/videofonie/classe-300

Sectornieuws Project MonIEflex: industriële flexibiliteit ontsluiten Vlaanderen mikt op 100% hernieuwbare energie tegen 2050. Maar een elektriciteitsaanbod uit zonne- en windinstallaties is grillig. Bijgevolg zullen netbeheerders in de toekomst grote ‘flexibele vermogens’ nodig hebben aan de vraagkant om het net in evenwicht te houden. Het ontsluiten van industriële flexibiliteit is echter complex. Het project MonIEflex werkt aan nieuwe, geavanceerde ICT-toepassingen die daarbij helpen.

Matthias Strobbe (iMinds - UGent): “Het aandeel van hernieuwbare energie in onze elektriciteitsproductie stijgt, en daarmee krijgen netbeheerders het steeds moeilijker om het variabele aanbod uit groene energiebronnen te matchen met flexibele vermogens aan de vraagkant. Residentiële demandresponse oplossingen, elektrische wagens en ‘primaire’ industriële flexibiliteit (bv. van grote koelinstallaties) zijn een deel van de oplossing, maar in de toekomst moet ook de minder evidente industriële flexibiliteit van grote verbruikers aanspreekbaar worden. Momenteel kijken we binnen MonIEflex of er bij voedingsbedrijf Crop’s flexibiliteit mogelijk is op de productie- en verpakkingslijnen. Wat verlies je door een productielijn te onderbreken? En wat kun je ermee winnen aan de gangbare tarieven voor het aanbieden van flexibiliteit? We maken dit type afweging nu voor één bedrijf, maar willen tot algemeen toepasbare resultaten komen. We hopen met machine learning technieken – een vorm van artificiële intelligentie – te leren inschatten hoeveel flexibiliteit er in een proces aanwezig is, onder welke voorwaarden dat zo is en welke parameters garanderen dat een stroomonderbreking zonder ongewenste effecten blijft. Een extra case-study, bij een ander bedrijf, moet uitwijzen of de aanpak die we voor Crop’s uitwerkten ook op andere processen toepasbaar is. We zijn dan ook op zoek naar geïnteresseerde bedrijven die gratis hun proces eens onder de loep willen laten nemen.”

De belangrijkste doelstelling van MonIEflex is de definitie, het ontwerp en de evaluatie van nieuwe, geavanceerde ICT-softwarecomponenten die toelaten om de industriële flexibiliteit bij grote verbruikers te ontsluiten op een economisch optimale manier, zonder negatieve impact op de industriële processen. Matthias Strobbe: “Als tweede belangrijke uitdaging willen we deze intelligentie inbouwen in een aggregatiesysteem dat een uiterst snelle reactietijd toelaat. We focussen daarop omdat een snelle reactietijd van flexibele vermogens vaak een groter waardepotentieel betekent.” Het project MonIEflex loopt nog tot eind december 2015 en groepeert in z’n consor-

tium de grootste leverancier wereldwijd van industriële controlehardware en -software (Siemens), Vlaanderens innovatieve en exportgedreven flexibiliteitsaggregator (REstore), het toonaangevende voedingsbedrijf Crop’s en drie iMinds onderzoeksgroepen met expertise op vlak van smart grids. De gebruikersgroep telt momenteel vier leden: Ineos (chemie), EDF-Luminus en Eandis (energie) en Smart Grid Flanders.

Bron: Smart Grids Flanders

Het Belgische offshorewindpark levert stroom aan 800.000 huishoudens Er werd in het eerste kwartaal van dit jaar ongeveer 722.000 MWh aan groene stroom geproduceerd door 181 turbines gelegen in het Belgische deel van de Noordzee. De geproduceerde elektriciteit van de Thorntonbank, Belwind- en Northwindwindparken was voldoende om in diezelfde periode ongeveer 800.000 huishoudens van stroom te voorzien.

Met een totaal geïnstalleerd vermogen van 712 MW vertegenwoordigt de offshore windindustrie een aanzienlijk deel van de energievoorziening van de Belgische energiemarkt. In de volgende jaren zullen er nog vijf offshore windparken operationeel worden - Seastar, Mermaid, Northwester2, Norther, RENTEL - naast de tweede fase van Belwind. Zodra alle acht projecten volledig zijn gerealiseerd (2020), zullen zij een totale capaciteit van 2.200 MW hebben en meer dan 8 TWh per jaar produceren. Het komt overeen met 10% van het totale Belgische elektriciteitsverbruik. "Dit bevestigt nogmaals dat offshore windenergie reeds een belangrijk plaats inneemt in de Belgische elektriciteitsvoorziening. Met de verdere ontwikkeling van de parken zal dit aandeel zal nog meer toenemen,"aldus Jean de Leu, voorzitter van het Belgische Offshore Platform.

Bron: OffshoreWIND

Lassen van stalen buizen verleden tijd?

Vorig jaar introduceerde Viega, specialist in sanitair en verwarming, het Megapress-systeem in België, de perstechniek voor het verbinden van dikwandige stalen buizen. 60% sneller, maar ook veiliger en comfortabeler dan lassen. Om ook aansluitingen te maken in bestaande buizen, werd een nieuwe ‘inpersaansluiting’ ontwikkeld.

Deze innovatie – voorgesteld op ISH 2015 – maakt het de installateur makkelijker om in stalen buizen bijvoorbeeld temperatuur- of drukmeters te installeren. Zo is het niet meer nodig om de buis helemaal open te snijden of het restwater in de leidingen te verwijderen. Ook het brandgevaar of de afkoelingstijd bij het lassen bestaat niet meer. De ‘inpersaansluiting’ zorgt daarmee voor een tijdsbesparing tot 80%, bovendien is de installatie onmiddellijk weer bedrijfsklaar. De aansluiting is gemaakt van staal met een zink-nikkelcoating en is in één koffer met alle toebehoren verkrijgbaar.

INSTALLATIE & BOUW | 47

Temperatuur- en vochtmeting: snel, nauwkeurig en zonder contact De familie testo 835 - Infraroodthermometers

4 Detecteren van koudebruggen 4 Controleren van radiatoren 4 Bepalen van plaatsen met een hoog 4

risico op schimmel Controleren van leidingen

testo NV Industrielaan 19 • 1740 Ternat Tel. 02/582 03 61 • Fax 02/582 62 13 info@testo.be

www.testo.be

April.indd 1

Brandveiligheid Protection incendie

3/16/2015 4:20:55 PM

• Brandwerende inbouwdozen voor wand en plafond EI90 Boîtiers anti-incendie pour la paroi et le plafond EI90 • Brandwerende doorvoeren voor elektro-leidingen EI90 Conduites électriques résistantes au feu EI90 • Brandwerende behuizingen voor inbouwverlichting EI60 Coffrets luminaires pour plafonds suspendus résistants au feu EI60

N.V. PLASTIC COLOR | A KAISER COMPANY ∙ Puursesteenweg 363 ∙ B-2880 Bornem Belgium ∙ Tel. +32(0)3.899.4040 ∙ Fax +32(0)3.899.4050 www.helia-elektro.be ∙ info@helia-elektro.be

Sectornieuws

KSB-membraanafsluiters krijgen Belgaqua-certificaat De Belgische Federatie voor de Watersector – Belgaqua – heeft het keuringsattest toegekend aan twee types SISTO-membraanafsluiters van KSB: de Sisto®-16RGA en SISTO®-16TWA. Deze types afsluiters beschikten al over het Duitse DVGW-label voor drinkwater en mogen zich vanaf nu dus ook de ‘veiligste’ membraanafsluiter in België noemen.

Drinkwaterinstallaties moeten uiteraard aan zeer hoge hygiënische eisen voldoen. Voor goedgekeurde materialen die in contact komen met drinkwater en water bestemd voor de productie van drinkwater wordt door Belgaqua het certificaat uitgereikt, conform de voorschriften van de keuringsprocedure “HYDROCHECK”. Bij membraanafsluiters was dit tot vandaag nog niet het geval, althans niet voor de metalen onderdelen ervan. KSB Sisto verkrijgt het eerste certificaat voor zowel het EPDM-membraan als de metalen component (kraanlichaam), m.a.w. voor de globale afsluiter. Dit geldt dus zowel voor de Sisto®-16RGA (bronslichaam) als voor de Sisto®- 16TWA (gietijzeren uitvoering met Rilsan-coating). Hoge drinkwaterkwaliteit wordt door de SISTOafsluiters gegarandeerd door de bescherming tegen kiemvorming (legionella) en andere gezondheidsrisico’s. Dit bij een onderhoudsvrije werking omdat alle functiedelen buiten het medium liggen. De afwezigheid van ‘dode ruimtes’ zorgt voor de zuiverheid van de vloeistof en verhindert eventuele aantasting door bezinksel.

Noten opent tweede vestiging in Hasselt De firma Noten uit Hamont-Achel, gespecialiseerd in verwarming, isolatie en vochtbestrijding, breidt uit richting Hasselt en opent er een tweede vestiging. De Limburgse KMO plant tegen eind 2015 een locatie in het bedrijvenpark Ekkelgaarden en creëert daarbij een twaalftal jobs.

Frisse wind Sinds de overname van de firma Noten door ‘young entrepreneur’ Dries Jennen (24) in 2014, waait er een frisse wind door het florerende familiebedrijf: “Na de vernieuwing van onze website en ons softwaresysteem, zijn we nu op een optimaal punt gekomen om te investeren in een tweede vestiging,” aldus een ambitieuze Dries Jennen. De KMO voorziet een investering van 850.000 euro om zich verder te verankeren in de Limburgse markt: “In Hasselt zullen we onze service- en onderhoudsafdeling voor centrale verwarming verder uitbouwen.” De dagelijkse bedrijfsleiding onderging een reorganisatie om de geplande groei op te vangen en ook het moederbedrijf in Hamont-Achel wordt hiervoor verbouwd.

Werkgelegenheid De geografische expansie van Noten zorgt nog voor het einde van het jaar voor extra werkgelegenheid in het Hasseltse. Bovenop de 45 personeelsleden die momenteel tewerkgesteld zijn in Hamont-Achel plant operationeel directeur Jennen op korte termijn 12 nieuwe werknemers aan te nemen: “Het zal gaan om zowel technische, commerciële als ondersteunende functies.”

De aanwervingen vertegenwoordigen een stijging van 25 % van het personeelsbestand.

Focus op Hasselt De uitbreidingsplannen van de firma Noten zijn hiermee nog niet in hun laatste fase. Bijkomende vestigingen in andere provincies, meer bepaald het Antwerpse, zijn op langere termijn zeker een mogelijkheid. “Maar voorlopig focussen wij ons voor de volle 100 % op Hasselt en kijken we ernaar uit onze klanten van dienst te zijn op onze nieuwe locatie,” aldus Jennen. Die locatie wordt overigens makkelijk bereikbaar dankzij de vlakbij gelegen oprit van de E313. De opening is voorzien voor eind 2015.

Nieuwe standaard in de markt Het certificaat voor de SISTO-membraanafsluiters is voor KSB Belgium meer dan zomaar een stuk papier: “We streven naar de hoogste kwaliteit en service en elke nieuwe certificatie is daar de bevestiging van,” zegt Marco Godenschwege (Managing Director KSB Belgium). “De SISTO®-16RGA en -16TWA zijn de eerste en enige membraanafsluiters met dit Belgaqua certificaat. We zijn trots dat we daarmee opnieuw de enige echte standaard hebben gezet in de markt.”

Meerdere troeven Naast de geringe onderhoudskosten biedt de SISTO-reeks een hoge bedrijfszekerheid. De spiraalondersteuning van het membraan verhoogt tegelijk de levensduur en het drukbereik van het membraan. De membraanafsluiter SISTO beschikt bovendien over een optimale hydrauliek met zeer lage weerstandscoëfficiënt. Het speciaal in kamers verdeelde membraan, als enige afdichtingselement, zorgt voor hermetische afdichting naar buiten en absolute dichtheid in de doorlaat terwijl de geoptimaliseerde stromingsgeleiding een volledige doorspoeling van de binnenruimte toelaat.

INSTALLATIE & BOUW | 49

Sisto®-16RGA en Sisto®-16TWA - Met Belgaquacertificaat voor de complete afsluiter (kraan + membraan) Afsluiter met zachte dichting en directe doorlaat. Het volledig ingekamerde membraan zorgt voor een absolute afdichting en een hoge bedrijfszekerheid. Er komen geen bewegende onderdelen in contact met de vloeistof. De doorstroming zonder dode ruimtes garandeert het behoud van de zuiverheid van de vloeistof. De spiraalondersteuning verhoogt de levensduur en vergroot het drukbereik van het membraan.

KSB Belgium · Zoning Industriel Sud · 1301 Bierges/Wavre · www.ksbbelgium.be

Onze technologie. Uw succes.

Pompen Afsluiters Service ■

■

Sectornieuws Compacte expansievatconsole, voorgemonteerde kit met kunststof onderdelen.

Caleffi lanceert een nieuwe expansievatconsole (serie 305) voor het eenvoudig en snel aansluiten van een expansievat. Deze serie is aangepast voor gebruik in combinatie met een (geothermische) warmtepomp. De voordelen: veiligheidsklep, ontluchter en manometer gemonteerd als één component; de kit is compact en in zijn geheel beweegbaar (handig in kleine ruimtes); compleet met isolatieschalen.

Beschikbare versies: Artikelcode aansluiting IJking Met: 305503 3/4” 3 bar kunststof veiligheidsklep kunststof ontluchter manometer automatische expansie-vatkoppeling 305663 1” 3 bar kunststof veiligheidsklep kunststof ontluchter manometer 305572 (TUV) 3/4” 1” 2,5 bar kunststof veiligheidsklep 305671 1,8 bar messing ontluchter manometer

De nieuwe look van purisme: Essence van Grohe Zoals de naam van deze nieuwe kranenlijn suggereert, is het ontwerp van de Essence teruggebracht tot het strikt essentiële. Door de kraan rond het nieuwe 28 mm patroon te bouwen, heeft Grohe het toestel nog verder kunnen afslanken en de visuele impact van zijn minimalistische vorm verhoogd. Bovendien biedt Essence de gebruikers extra vrijheid door de verbeterde functionaliteit van de draaibare uitloop en de verstelbare Grohe aquaguide-mousseur.

Cilindrische vormen, vloeiende overgangen Essence is een droom die uitkomt voor designliefhebbers over de hele wereld.

Deze kranenlijn maakt geraffineerd puristisch design betaalbaar. Het assortiment bestaat uit vier wastafelkranen van S- tot XL-formaat, waarbij de 'S'-uitvoering de slankste is van alle Grohe-kranen die momenteel op de markt zijn. Met een uitloophoogte van 111 mm en versierd met een verfijnde greep

is deze perfect geproportioneerde kraan een plezier om te gebruiken en een lust voor het oog.

De drie grotere varianten van de Essence-wastafelkraan bestaan uit een combinatie van uitgepuurde vormen met geleidelijke overgangen tussen de verschillende diameters. Deze subtiele geometrie en de organische overgangen geven het ontwerp een verrassend menselijk trekje. Alle Essence-producten delen de look en feel van de buisvormige 'U'-uitloop en de slanke greep, zodat de consument een hele badkamer kan samenstellen met een naadloos gecoördineerde look.

Evenwicht tussen comfort en duurzaamheid Grohe's streven naar duurzaamheid is duidelijk zichtbaar in de Grohe ecojoy®mousseur die de waterdoorstroom vermindert, zonder afbreuk te doen aan de waterervaring voor de gebruikers. Voor extra energiebesparingen is het S-model leverbaar met Grohe silkmove® ES-technologie om het onbedoeld stromen van gemengd water bij het openen van de kraan in de standaardmiddenpositie te voorkomen. Om de hoogste niveaus van gebruikerscomfort en een spatvrije werking te garanderen, worden de grotere kranen geleverd met een draaibare uitloop en de verstelbare Grohe aquaguide-mousseur, die in een hoek kan worden ingesteld om het water daar te krijgen waar de gebruiker het nodig heeft. Een ander belangrijk kenmerk van deze lijn dat bijzonder gewaardeerd wordt door professionals, is het Grohe quickfix® Plus-systeem voor een eenvoudige en tijdbesparende installatie.

Be-Lighting Concept stelt modulaire ledverlichting Castaldi S-LED voor Op de voorbije editie van Architect@Work waren alweer een heleboel lichtproducenten aanwezig. Daartoe behoorde ook Be-Lighting Concept uit Ganshoren, dat er zijn nieuwste reeks modulaire ledverlichtingspanelen voorstelde: de Castaldi S-LED. Met dit modulaire verlichtingssysteem probeert het bedrijf architecten zo veel mogelijk vrijheid te laten.

Vier of negen led's Be-Lighting Concept ontwikkelt interieur- en exterieurverlichting en is gespecialiseerd in de nieuwste lichttechnologieën waaronder led, ontladings- en fluolampen. Castaldi S-LED, de nieuwste telg uit hun assortiment, werd onlangs op Architect@Work voorgesteld en bestaat uit vierkante ledpanelen. ›

INSTALLATIE & BOUW | 51

Sectornieuws Daarbij hebben klanten de keuze uit panelen met een zijde van 63mm, voorzien van vier led’s die 4 of 8 watt leveren, en panelen met een zijde van 93mm, voorzien van negen led’s, goed voor 9 of 18 watt.

Modulaire vrijheid Het codewoord bij het ontwerpen van deze reeks was duidelijk ‘modulariteit’.

Beide varianten kunnen namelijk dankzij het gepatenteerde verbindingssysteem IP67 met elkaar gecombineerd worden, waardoor architecten de verlichting in overeenstemming met hun eigen visie naar believen kunnen aanpassen. Het bedrijf somt enkele van de vele mogelijkheden op: doorlopende verlichting, geometrische vormen of afstandsverbindingen.

Ieder zijn configuratie De behuizing van de Castaldi S-LED-reeks bestaat uit gegoten roestvrij aluminium dat voorzien is van een warmteafvoerstuk. Met dit onderdeel zijn de panelen 43mm dik, maar er is ook een platte versie beschikbaar die slechts 22mm meet. Be-Lighting Concept biedt ook een ruime keuze lichtverdelingen aan voor uiteenlopende toepassingen. Zo zijn er roto-symmetrische lichtbundels voor het uitlichten van objecten en het creëren van lichteffecten, zijn er speciale onderdelen voor zij- en onderverlichting en is er ook een specialisatie straatverlichting. Op straat, in huis, in de tuin, op kantoor: de Castaldi S-LEDreeks van Be-Lighting Concept kan u overal meer klaarheid brengen.

Ingenieursbureau voor bouw en techniek ● sanitaire en brandbestrijdingsinstallaties ● verwarming, verluchting en klimatisatie ● elektrotechnische uitrusting ● transportsystemen ● bijzondere medische technieken

met rationeel gebruik van energie, water en grondstoffen in het kader van ecologisch en duurzaam bouwen Voor alle vacatures, contacteer: Edwin SEGERS Ing. Bouwkunde en Elektromechanica Ilse CROMHEEKE Lic.Wetenschappen

Sportstraat 42 - 44 - 2160 WOMMELGEM - e-mail: info@botec.be - www.botec.be tel: 03 354 36 18 - fax: 03 354 41 92

52 | INSTALLATIE & BOUW

Sectornieuws Nieuwe veiligheidsgroep/inlaatcombinatie voor combi-ketel of boiler.

Caleffi lanceert een nieuwe veiligheidsgroep (serie 528). Deze serie is toepasbaar in drinkwaterinstallaties ter bescherming van boilers. Het voorkomt de gevaarlijke terugloop van warm water naar de drinkwaterinstallatie. Serie 528 is conform de Europese norm EN 1488.

De voordelen: - Compact design voor een gemakkelijke installatie en onderhoud; - Geschikt voor zowel horizontale als verticale plaatsing; - Compleet met afsluiter en controleerbare keerklep; - Veiligheidsklep kan vervangen worden.

Beschikbare versies: - 528547 met ½” aansluiting, Belgaqua gekeurd - 528518 met Ø 15 aansluiting, KIWA gekeurd

Studiedag DIALux evo Het programma DIALux is in Vlaanderen het meest gebruikte lichtberekeningsprogramma. Dit programma is recent grondig vernieuwd. DIALux evo is niet te vergelijken met zijn voorganger DIALux 4.12. Zo is de gebruikersinterface helemaal veranderd en zijn er veel meer mogelijkheden op gebied van visualisatie. De overstap van DIALux 4.12 naar DIALux evo blijkt niet zo evident en de vraag naar opleiding is dan ook groot.

Tijdens deze tweedaagse opleiding willen we niet alleen de cursist laten kennis maken met het gebruik van DIALux evo maar leggen we ook de nadruk op de correcte ingave van de inputparameters en op de interpretatie van de resultaten. Hierbij waarschuwen we ook voor de valkuilen bij lichtberekeningen. Dit is belangrijk om verschillende lichtstudies met elkaar te kunnen vergelijken.

Praktische organisatie Duur: 2 dagen, van 9u00 tot 16u00. Er is telkens een broodjeslunch voorzien.

Data: donderdag 27/8/2015 (Deel 1) + donderdag 3/9/2015 (Deel 2).

Inschrijven voor 1 dag is niet mogelijk Maximum aantal deelnemers per dag: 18 Cursisten maken gebruik van hun eigen laptop.

Kostprijs Kostprijs voor 2 dagen: 380 euro Kortingen: 15% als lid van Groen Licht Vlaanderen, 20% als lid van Groen Licht Vlaanderen en meerdere personen van hetzelfde bedrijf, 10% korting bij meer dan twee personen van hetzelfde bedrijf.

GRATIS MONTAGE

SORTIMO

van uw bedrijfswageninrichting*

SCHUIFLADEN

BELASTBAAR TOT 90 KG

OPBERGVAKKEN

BELASTBAAR TOT 120 KG

* Geldig van 20/04 t.e.m. 30/06. Max. 10% van de waarde van de inrichting.

Niet cumuleerbaar met andere kortingen en/of condities.

GRATIS TEL. 0800 857 59 Vilvoorde · Sint-Eloois-Vijve · Tessenderlo info@sortimo.be

ArchiCAD 19 – Sneller dan ooit Graphisoft heeft de nieuwste versie van haar toonaangevende BIM-software aangekondigd. ArchiCAD 19 is sneller dan ooit en zet de volgende grote stap op het gebied van BIM-prestatie. Lang wachten op het laden van views is verleden tijd. Graphisoft heeft haar 64bit- en multi-processingtechnologieën uitgebreid met ‘predictive background processing’: het programma anticipeert op de volgende actie van de gebruiker en bereid dit voor. ArchiCAD is het eerste BIM-pakket dat hiervan gebruikmaakt en het levert een zeer snelle reactietijd op. Met versie 19 bestendigt Graphisoft haar positie als marktleider in BIM. “De snelheid van een softwarepakket hangt af van een combinatie van factoren. ArchiCAD 19 heeft veel verbeteringen waardoor de snelheid van het pakket aanzienlijk verhoogd is. De nieuwe ‘background processing technology’ maakt ArchiCAD een echte winnaar op het gebied van BIM,” aldus Péter Temesvári, directeur productmanagement bij Graphisoft.

LEGBORDEN

BELASTBAAR TOT 120 KG

Nieuw in ArchiCAD 19 Naast de verhoogde prestatie is de gebruikersinterface, snel en intuïtief kunnen navigeren, een belangrijk speerpunt voor Graphisoft. In versie 19 kan het navigatievenster in de vorm van tabbladen getoond worden, waardoor verschillende aanzichten sneller toegankelijk zijn en het gehele project overzichtelijk is. Daarnaast helpen de nieuwe permanente Guide Lines, Snap Guides en Snap Points om nauwkeurig elementen te creëren en bewerken.

Het aanpassen van materialen van elementen in het model wordt intuïtiever met de nieuwe drag & drop-functie. De visuele feedback toont direct het eindresultaat en geeft je nog meer inzicht in het ontwerp. Door optimalisatie van de 'OpenGL engine' verloopt het navigeren door het 3D gebouwmodel soepel, ongeacht de grootte van het model.

INSTALLATIE & BOUW | 53

VILVOORDE | Woonzorgcentrum Broekpoort

Het woonzorgcentrum wordt gecombineerd met een dagverzorgingscentrum en een kinderopvang. © LLOX

Woonzorgcentrum Broekpoort combineert techniek en comfort Het woonzorgcentrum Broekpoort in Vilvoorde is bijna afgewerkt. In augustus 2015 zullen de aannemers technieken de installatie plaatsen voor de nieuwbouw die 192 kamers voor 195 bewoners omvat. Het ontwerp is een gulden middenweg tussen autonomie en privacy voor de bewoners en dynamisme voor de bezoekers. Het geïntegreerd ontwerp van de technische installatie staat daarnaast voor energiezuinigheid en een maximaal comfort.

Het woonzorgcentrum komt er in combinatie met een dagverzorgingscentrum en een kinderopvang. Botec, een ingenieursbureau gespecialiseerd in de uitrusting van gebouwen in de gezondheidssector, deed de studie van de technieken. In overleg met LLOX Architecten ontwierp het bureau een installatie die verenigbaar is met de architectuur en die makkelijk te onderhouden en zeer energie-efficiënt is. In overleg met de bouwheer, het OCMW van Vilvoorde, werd er gekozen om de technieken te gunnen in verschillende percelen: sanitair en brandbestrijding, verwarming en ventilatie, elektrotechnische uitrusting, liften en keukenuitrusting.

JUISTE DIMENSIONERING CRUCIAAL Ondanks de evolutie naar performantere ventilatoren en vraaggestuurde ventilatie is het verbruik van de luchtgroepen verantwoordelijk voor een

54 | INSTALLATIE & BOUW

groot deel van de elektriciteitsfactuur in woonzorgcentra. Bij instellingen voor ouderen blijven die installaties immers de klok rond werken en dat geldt ook voor andere energieverbruikers in het gebouw. Het idee om een warmtekrachtkoppeling te plaatsen leek daarom logisch: een basis aan elektriciteit produceren en de ontwikkelde warmte nuttig gebruiken in het gebouw. WKK’s worden echter heel vaak overgedimensioneerd. Hierdoor staat het toestel enorm veel stil of draait het in deellast. Daardoor daalt de efficiëntie en stijgt de terugverdientijd. Daarom koos Botec hier voor een installatie van 80 kW thermisch en 50 kW elektrisch vermogen die de ketels van ruim 1,1 MW ondersteunt. Een groot deel van de continuïteit is gegarandeerd door de dagelijkse afname van warm water. In het stookseizoen wordt het toestel prioritair ingezet als ondersteuning voor de verwarming van het gebouw.

VILVOORDE | Woonzorgcentrum Broekpoort

TOEGANGSCONTROLE EN PRIVACY Een vaste kamer voor een bewoner is noodzakelijk om hem of haar een thuisgevoel te schenken. Daarom kozen de architecten om de kamers in te richten voor alle doelgroepen, zowel dementerenden als niet-dementerenden. Op elke afdeling én elke kamer werd er toegangscontrole voorzien. Dat zorgt ervoor dat de werknemers perfect de leefcirkel voor dementerende patiënten kunnen afbakenen en komt er bij de andere bewoners geen ongewenst bezoek binnen. Dat beantwoordt meteen ook de hedendaagse vraag naar meer privacy. De instelling kan ook de bewegingsvrijheid tijdens de nacht beperken om met een minimum aan personeel de noodzakelijke dienstverlening te kunnen bieden.

ONDERHOUDSVRIENDELIJKE INSTALLATIES EN CORRECTE REGELING Botec houdt bij het ontwerp steeds maximaal rekening met het latere onderhoud van de installaties. De toestellen moeten onderhoudsvriendelijk zijn en de installatie moet logisch worden opgebouwd zodat de technische dienst snel zijn weg vindt. Een hypermoderne installatie met de meest performante technieken presteert immers eerder matig zonder de nodige afregeling. Om de hydraulische balans te perfectioneren berekent Botec de instelwaarden met de rekensoftware van Hysopt. Na de oplevering en een tijdje proefdraaien moeten vaklui de installaties natuurlijk op tijd en stond evalueren en bijregelen. ❚

TECHNISCHE FICHE Bouwheer Architect Studiebureau Sanitaire uitrusting en brandbestrijding HVAC Elektrotechnische uitrusting Liften

OCMW Vilvoorde LLOX architecten bvba, Wilrijk Botec, Wommelgem R. Van Hoey bvba, Mechelen Devis nv , Geel Cofely Fabricom nv, Brussel ThyssenKrupp Liften nv, Brussel

Botec koos voor een WKK-installatie in het woonzorgcentrum. © LLOX

INSTALLATIE & BOUW | 55

Interview Interview: Jeroen Schreurs

INTERVIEW PATRICK O, CEO VAN VIESSMANN-BELGIË

“Energie is zo goedkoop dat we ermee knoeien” In september verwacht de sector een belangrijke Europese richtlijn voor verwarmingsinstallaties. Tegen die tijd zou Vlaams minister Turtelboom concrete maatregelen moeten voorstellen rond het Renovatiepact. Aan de horizon doemt ondertussen de belangrijke klimaatconferentie van Parijs op.

Er komen dus heel wat veranderingen af op de sector. Installatie en Bouw sprak erover met Patrick 0, CEO van Viessmann-België.

Binnen enkele maanden treedt de nieuwe Ecodesignrichtlijn voor verwarmingsinstallaties in voege. Geen dag te vroeg volgens u?

Patrick O: “Energie-efficiëntie is al lang geen nieuw topic meer is – tijdens de voorbije energiecrisissen was het brandend actueel – maar toch blijven we gigantische hoeveelheden energie consumeren en is er geen urgentie. We spelen letterlijk en figuurlijk met vuur. De opwarming van de aarde is een feit en het milieu kreunt onder onze voetafdruk. Europa heeft daarom twee

Patrick O: “Alle nieuwe verwarmingstoestellen tot 70 kW krijgen, net zoals bij koelkasten en wasmachines al in zwang is, een label van A++ tot G.”

Patrick O: “De petrochemie zal het moeilijk zonder koolstof kunnen doen. Daarom moeten we maximaal recycleren.”

56 | INSTALLATIE & BOUW

Interview

Patrick O over het Renovatiepact: “het Vlaams Energieagentschap heeft ons al bedankt voor de vruchtbare input.”

Op welke manier gaat de ErP-richtlijn particulieren en installateurs helpen in die bewustmaking?

O: “De ErP-richtlijn, ingedeeld in loten, verplicht producenten om een energie-efficiëntielabel mee te leveren bij hun product. Indien de installatie een pakket of een samenstelling van verschillende producten is, zal de installateur of de leverancier een pakketlabel moeten produceren. Alle nieuwe verwarmingstoestellen tot 70 kW krijgen, net zoals bij koelkasten en wasmachines al in zwang is, een label van A++ tot G en de Ecodesignrichtlijn, geldig voor verwarmingstoestellen tot 400 kW, verbiedt producenten om producten met een C- tot G-label op de markt te brengen. Eén uitzondering: voor warmtetoestellen tot 500 liter zijn er andere richtlijnen, maar over het algemeen lopen ze wel gelijk. Het label dat die toestellen krijgen, is verbonden met het rendement en energieverbruik en duidt heel eenvoudig de energiezuinigheid van het product of de installatie aan. Hoe hoger het label dat de particulier kiest, hoe zekerder hij dus is van de zuinigheid van het toestel.”

Dat is nu nog niet duidelijk voor de particulier?

O: “Ik denk dat de particulier vandaag absoluut niet weet hoe zuinig of verspillend hij of zij wel is. Die vereenvoudiging is dus een goede zaak. Ik heb zelf recent gebouwd. Mijn echtgenote heeft alle huishoudtoestellen gekocht.

Ik heb haar gezegd: je mag met alles thuiskomen, als het maar een A++- of een A+++-label draagt. Zo gemakkelijk kan het zijn.”

RENOVATIEPACT

Patrick O: “Laten we het carbontijdperk nu afsluiten en onze focus volledig richten op duurzame energie.”

jaar geleden de Ecodesign-richtlijn goedgekeurd voor verwarming en sanitair warm water. Op 26 september 2015 treedt die richtlijn eindelijk in werking.

De condensatieketel zal dan de standaard worden en de lagetemperatuurketel gaat grotendeels naar het museum. Producten die al decennialang dagelijks werden geïnstalleerd zullen er niet meer aan te pas komen en krijgen bij renovatie een belangrijke upgrade. In sommige huizen zal dat een uitdaging zijn, maar condensatie is nu eenmaal de techniek van het moment. Energieverslindende gebouwen zullen plaats moeten maken voor zuinige, neutrale of actieve gebouwen. De nieuwe richtlijn gaat de particulier en de installateur helpen in hun bewustmaking rond die veranderingen. Het comfort zal stijgen, de kosten zullen dalen en het milieu zal er beter van worden.”

Europa heeft een doel vastgelegd: Een daling van 80 procent van CO2-uitstoot tegen 2050. Is dat realistisch?

O: “Op vlak van gebouwen en verwarming zeker wel, en dat is toch 35 procent van het energieverbruik. De rest van het koolstofverbruik komt uit drie onderdelen van de economie. Ten eerste: de energie-opwekking zelf, en daar heeft Duitsland al aangetoond dat energie ook ten dele een groene economie kan zijn. Ten tweede in de transportindustrie. Daar zijn zeker grote uitdagingen, maar als de innoverende spelers zoals Google en Tesla hierop focussen, kunnen we snel wakker worden in een frisse wereld met een andere mobiliteit. Ten derde heb je de petrochemie. Die zal het moeilijk kunnen doen zonder koolstof. Daarom moeten we maximaal recupereren en recycleren en die kostbare grondstof voor hen reserveren. In de haven van Antwerpen zet men daar bijvoorbeeld op in.”

“Maar voor ons gebouwenpark is die doelstelling van 80 procent zeker haalbaar. De site van Viessmann bijvoorbeeld in Duitsland is gebouwd in 1937 en later gerenoveerd. Wij hebben vorig jaar een label gekregen voor de hele site, met 3500 personeelsleden en alle bedrijven rond het hoofdgebouw, dat aantoont dat we voldoen aan de nodige energie-eisen. Er zijn ook al voldoende passiefwoningen en zero-energy buildings om te bewijzen dat we echt wel aan die reductie van 80 procent kunnen komen. De technologie is ter beschikking, het enige probleem in Vlaanderen is dat de renovatiegraad vandaag maar 0,6 procent bedraagt en de normale levenscyclus van een gebouw om en bij de 100 jaar is. Aan die snelheid geraken we er natuurlijk niet, maar wanneer er een ambitieus plan op tafel komt - en ik hoop dat er op de klimaatconferentie in Parijs zo’n plan zal komen – moet het ons lukken.” ›

INSTALLATIE & BOUW | 57

Interview

Patrick O: “Sinds 1978 moeten de ketels uitgerust zijn voor hoog- en laagcalorisch aardgas, maar we hebben daar geen cijfers over.”

Kan het Renovatiepact van minister Turtelboom die ambitie ook kracht bijzetten?

O: “Minister Turtelboom heeft in december een veertigtal verenigingen samengebracht om het Renovatiepact voor te bereiden en de resultaten daarvan worden in juni gepubliceerd. De bedoeling van de minister is om die renovatiegraad te verhogen naar een kleine 2 procent om zo de gebouwen te isoleren, energiezuiniger te maken en oudere gebouwen te strippen of af te breken.”

schap heeft ons al bedankt voor de vruchtbare input. Op dit moment worden alle ideeën van de werkgroepen – in die van mij waren het er 37 of 38 – te catalogeren volgens prioriteit. Daar puren we een top 4 of 5 uit die de komende maanden concreet ingevuld kunnen worden. Bij alle vergaderingen die ik bijwoonde, waren bijna alle uitgenodigden aanwezig en was er al veel voorbereidend werk verricht. Er is dus veel enthousiasme om resultaten te boeken. Het is trouwens ook innovatief dat een minister aan de industrie vraagt om mee te denken over oplossingen.”

Zijn er al concrete resultaten rond dat pact?

O: “Er zijn zes werkgroepen rond evenveel thema’s, en die werkgroepen zijn erg succesvol. Secretaris-Generaal Luc Peeters van het Vlaams Energieagent-

De Ecodesignrichtlijn, het renovatiepact,… er komen veel nieuwe verplichtingen af op de consument. Gaat het voor hem of haar wel betaalbaar blijven?

58 | INSTALLATIE & BOUW

Interview

Wie is Patrick O? Patrick O is al sinds 2003 general manager van Viessmann België bvba. Hij is ook al vijf jaar voorzitter van de A.T.T.B, de Associatie voor de Thermische Technieken van België. In die hoedanigheid draagt hij ook bij tot de uitwerking van het Renovatiepact.

O: “Freya Van den Bossche sprak altijd over de wortel, de preek en de roede” © Michiel Hendryckx, Wikimedia Commons)

O: “Freya Van den Bossche (sp.a, voormalig Vlaams minister van Wonen en Stedenbeleid, n.v.d.r.) sprak altijd over de wortel, de preek en de roede.

De wortel hebben we al gehad in de vorm van de belastingsaftrek en daar hebben toch een groot aantal mensen van geprofiteerd. Uiteraard is het zo dat mensen die de middelen hebben om te investeren kunnen genieten van belastingsaftrek, degenen met weinig middelen natuurlijk niet. Die tweede groep – de mensen bij wie de middelen wel een probleem zijn – komt nu aan de oppervlakte. Ik denk dat de tijd van de premies zonder meer voorbij is en dat we die groep op andere manieren moeten helpen. Energieleningen bijvoorbeeld: Electrabel heeft vorige week nog aangekondigd dat zij er gaan aanbieden, andere actoren zullen volgen. De regering verdubbelt daarnaast ook haar budget voor energieleningen tot 30 miljoen euro. Men erkent dus de problematiek van minder vermogende mensen die ook in de markt moeten stappen. Het blijft echter ook een kwestie van prioriteiten stellen voor de mensen zelf: wie eerder kiest voor een vakantie dan voor een energiezuinige woning moet natuurlijk leven met die keuze. Iedereen moet nu eindelijk van die energiezuinigheid een prioriteit maken, want energie is zo goedkoop dat we ermee knoeien. Die lage prijs is echter niet voor eeuwig. In Nederland bijvoorbeeld, worden er wegens aardbevingen waarschijnlijk versneld vijf gasbronnen in Groningen gesloten. Dat heeft een rechtbank onlangs beslist en in september komt er daarover een uitspraak ten gronde. Zo’n beslissing kan de prijs erg doen opdrijven.”

TASK FORCE Wat zouden de gevolgen van zo’n sluiting zijn voor België?

O: “Het laagcalorisch net dat het gas uit Groningen naar België transporteert ligt tussen Antwerpen, Limburg, Vlaams-Brabant en Henegouwen. Een heel groot deel van België is dus niet afhankelijk van Nederlands gas, maar een aandeel inwoners van die vier provincies wel. Het was al bekend dat Nederland tussen 2020 en 2030 zijn gasleveringen aan Duitsland en België gaat terugschroeven. De Belgische overheid had daarom al een Task Force opgericht die de bevoorradingszekerheid vast moet stellen voor wanneer die periode aanbreekt. In Houthalen vindt er dit jaar bijvoorbeeld een test plaats om te zien wat de problemen zouden zijn bij een omschakeling naar hoogcalorisch aardgas. Een van de grootste zorgen voor de overheid daarbij is dat er geen goede inventaris bestaat van de toestellen in de huizen. Sinds 1978 moeten de ketels normaal uitgerust zijn voor hoog- en laagcalorisch aardgas – dat is trouwens een enorm voordeel dat we hebben tegenover Nederland – maar we hebben daar geen cijfers over. Het gaat immers niet alleen over ketels, maar ook kookfornuizen, badgeisers en kachels. We zouden die inventaris makkelijk kunnen opstellen, bijvoorbeeld door de technische diensten van Viessmann en van andere bedrijven, die jaarlijks in duizenden woningen binnenkomen, een korte identiteitskaart van de woning te laten opstellen.

Misschien kunnen we daar zelfs de postbodes bij betrekken? Op basis van een korte vragenlijst moeten zij dat ook vrij snel kunnen doen.”

“Indien de rechtbank in september beslist dat de afbouwkalender wordt vervroegd en we dus sneller naar een uitdoofscenario gaan, zou ons dat met een pak werk opzadelen. Alle prognoses gingen tot nu toe immers uit van een uitdoofscenario vanaf 2020, niet reeds in de komende jaren. De verantwoordelijken worden zich daar bewust van en ik denk dat we niet meer lang kunnen wachten zonder actie te ondernemen.”

Hebt u nog een boodschap voor de lezer van Installatie en Bouw?

O: “De voorraad energie uit fossiele brandstoffen is beperkt. Laten we er spaarzaam mee omgaan. Als we de boodschap ‘’t is helemaal gedaan’ niet op ons bord willen krijgen, moeten we nu inzetten op energie-efficiëntie en duurzaamheid en daarvoor niet wachten tot 2050. De opwarming van de aarde door het verbranden van koolstof is bewezen, we kunnen ons maar een opwarming veroorloven van 2 °C. Laten we het carbontijdperk nu afsluiten en onze focus volledig richten op duurzame energie.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 59

ASSE | Brandweerkazerne

Tekst: Jeroen Schreurs

HYBRIDE TECHNIEKEN VOOR BRANDWEERKAZERNE ASSE Vorige herfst nam de brandweer van Asse een nieuwe brandweerkazerne in gebruik. Het nieuwe gebouw van 4.400 m² vervangt het oude, dat te klein was geworden.

Voor HVAC en sanitair doet de bouwheer vooral beroep op hybride technieken: zoveel mogelijk hernieuwbaar, met back-up waar nodig.

De installatie van de technieken nam bijna een volledig jaar in beslag. Het project integreerde er dan ook veel, met onder andere een BEO-veld, warmtepompen, een change-overcircuit voor koeling en verwarming, een drycooler, een chiller en zonnecollectoren voor het SWW. Kevin Op De Beeck, projectleider bij installateur Sanitechniek, begeleidt het project al sinds de start in juni 2013 en vertelt wat ze in Asse gerealiseerd hebben. “Voor het verwarmingsgedeelte koos het studiebureau, Grontmij, voor twee circuits: één op hoge temperatuur 70/50°C, aangestuurd door een condenserende CV-ketel die de radiatoren en de verwarmingsbatterijen in de luchtbehandelingsgroepen verwarmt. Het tweede circuit, een change-over circuit (CV : 45/35°C – koeling : 20/16°C), wordt gevoed door 3 warmtepompen in cascade die gekoppeld zijn aan het BEO-veld. Dit circuit neemt hoofdzakelijk de vloerverwarming voor haar rekening, maar ook de lokale naverwarmingsbatterijen.”

BACK-UP Door de keuze van het change-oversysteem heeft de brandweer de mogelijkheid om tijdens de zomermaanden te koelen over hetzelfde circuit. Tijdens de koude wintermaanden is er trouwens een back-up voorzien die, indien nodig, warm water aan 60°C kan injecteren in het change-overcircuit. Dat gebeurt via een condenserende gaswandketel die de toevoertemperatuur naar de collector controleert. Daarnaast wordt er warmte gerecupereerd voor de grote garage. Op De Beeck: “De luchtbehandelingsgroepen die instaan voor de verse luchttoevoer van de kantoren blazen de teruggenomen lucht niet naar buiten, maar in de garage. Op die manier zorgen we ervoor dat het

De nieuwe brandweerkazerne van Asse, waar erg is ingezet op nieuwe technieken.

60 | INSTALLATIE & BOUW

Kevin Op De Beeck van Sanitechniek. “We willen de klant een installatie bezorgen waar technisch én esthetisch over is nagedacht.”

rendementsverlies van het warmtewiel, dat instaat voor uitwisseling van de warmte tussen pulsie- en extractielucht, wegvalt. We hebben wel nog een naverwarmingsbatterij geplaatst om indien nodig de garage net iets meer dan vorstvrij te houden.”

HYBRIDE Natuurlijke verwarming dus, met een ketel om ook bij een grote vraag te blijven voldoen. Voor de koeling van de brandweerkazerne steunde Sanitechniek op hetzelfde hybride principe. Op De Beeck: “Eerst halen we met een circulatiepomp koude uit het afgekoelde BEO-veld. Dat gaat via een warmtewissellaar naar het gebouw en zo naar de leidingen van het vloerverwarming/ koelsysteem en de naverwarming/koelbatterijen. De brandweer betaalt hier enkel de factuur van de circulatiepompen om het gebouw te koelen. Bij uitputting van het BEO-veld en te hoge temperaturen starten dan de warmtepompen. In de zomer geven die secundair hun warmte af aan de omgeving via een drycooler.”

ASSE | Brandweerkazerne

De technische ruimte van de brandweerkazerne was een echte 3D-puzzel.

Het project integreerde een BEO-veld, warmtepompen, een change-overcircuit voor koeling en verwarming, een drycooler, een chiller en zonnecollectoren voor het SWW ZONNECOLLECTOREN Ook op sanitair vlak ging Sanitechniek hybride. Op De Beeck: “In eerste instantie warmt een geheel van zonnecollectoren met vacuümbuizen het water in de zonneboiler op. Daarin zit een spiraal die gevoed wordt door dezelfde gaswandketel als voor de back-up van het BEO-veld. Die ketel zal ook hier via het GBS-systeem de temperatuur meten aan de boiler. Is het geen 60°C, dan springt de gaswandketel bij.”

VLEKKELOZE AFWERKING De tijd was beperkt en de technische ruimte was een echte 3D-puzzel. Bovendien was ook de hoofdaannemer volop bezig met de eindafwerking. De planningen werden daarom in elkaar geweven om de uitvoeringstermijn zo kort mogelijk te houden. Op De Beeck: “Op verschillende plaatsen bleef het kanaalwerk trouwens zichtbaar, de afwerking moest dus ook strak en afgelijnd zijn. In de centrale gang hebben we zelfs een dummy spiralietkanaal geplaatst aan een oversteek waar de cv- en koelleidingen inlopen. Resultaat: Drie dezelfde kanalen naast elkaar, twee met lucht en één met waterleidingen. Zulke oplossingen op maat zijn waar Sanitechniek naar streeft: overleg met architecten en studiebureaus om de klant een installatie te bezorgen waar technisch én esthetisch over nagedacht is, ook op ecologisch vlak. We nemen steeds het ontwerp van het studiebureau onder de loep om soms nog tot een beter energetisch concept en een ideaal totaalplaatje te komen.” ❚

De geëxtraheerde lucht van de luchtgroepen komt terecht in de garage van de brandweerwagens.

TECHNISCHE FICHE Bouwheer Gemeente Asse Architect C2O Architects (Asse) & O.R.G Aannemer Studiebureau Installatie Start werken technieken Einde werken technieken Datum oplevering

Architecten en Stadsontwerpers (Asse) Franki Construct (Kontich) Grontmij (Mechelen) Sanitechniek (Mechelen) juni 2013 juli 2014 herfst 2014

INSTALLATIE & BOUW | 61

BRUSSEL | Astro Tower

Tekst: Jeroen Schreurs

ASTRO TOWER verrijst in Brussel In Sint-Joost-ten-Node, aan de kleine Brusselse ring, verrijst momenteel een van de grootste passiefgebouwen in Europa. De Astro Tower, een renovatieproject met meer dan 30.000 m² aan kantoorruimte, wordt volledig gestript en heropgebouwd. Giacomini is een van de HVAC-partners van het project en paste er een nagelnieuwe techniek toe.

Brusselaars herkenden de Astro Tower, vlakbij metrohalte Madou, sinds 1974 aan de klassieke goudgele gevels. Die zijn gestript en vervangen door het typische blauwe spiegelglas. Met een hoogte van 107 meter en 33 verdiepingen wordt het gebouw het vierde hoogste van de Brusselse skyline. Na de renovatie zal de Astro Tower plaats bieden aan 1.000 werknemers en per jaar ongeveer 140.000 bezoekers ontvangen. THV Astro, een samenwerking tussen de bouwbedrijven Willemen en Cordeel, neemt de werken voor z’n rekening, en HVAC-installateur Borzee uit Lummen rekende voor de verwarmings- en koelingsaansluitingen op Giacomini uit Waver. Het van oorsprong Italiaanse bedrijf zorgt er onder andere voor de sturing van de klimaatplafonds.

62 | INSTALLATIE & BOUW

Dit was de vroegere Astro Tower.

BRUSSEL | Astro Tower

Het zeswegzoneventiel R274

VIERPIJPSSYSTEEM

En zo zal het nieuwe gebouw eruitzien. © ALTIPLAN°architects

Voor Giacomini is het een enorm groot project, ze zijn er dan ook trots op dat ze kunnen meewerken aan de bouw ervan. Wim Gijbels, projectverantwoordelijke voor de Astro Tower bij Giacomini, vertelt over hun inbreng: “Voor de klimaatregeling in dit kantoorgebouw koos het studiebureau voor klimaatplafonds op basis van een vierpijpssysteem, met aanvoer- en retourverwarming en aanvoer- en retourkoeling dus. Daardoor kunnen de gebruikers gedurende het hele jaar per zone verwarmen of koelen. Vroeger gebruikte men voor de sturing van zo’n installatie vier tweewegventielen. Dat is niet ideaal, want vier motoren hebben vier keer meer kans op defecten, er bestond een risico op vermenging van het koel- en verwarmingscircuit en de benodigde installatietijd lag hoger door meer bekabeling. Daarom ontwikkelden we het zeswegzoneventiel R274, dat bestaat uit één kraanlichaam en één motor die een enkele as met twee kogels gelijktijdig bestuurt: een kogel voor de aansturing van de aanvoer naar het klimaatplafond en een kogel voor de aansturing van de retour van het klimaatplafond. Hierdoor zijn de kogels altijd gesynchroniseerd en is vermenging tussen het koel- en verwarmingscircuit uitgesloten.” ›

INSTALLATIE & BOUW | 63

het innovatieve ventilatiesysteem

adem gerust

▶ Stille, energiezuinige ventilatoren ▶ Antistatisch en antibacterieel ▶ Compleet gamma aan montagestukken ▶ Eenvoudige reiniging ▶ Eigen studiedienst

www.profi-air.be BEGETUBE N.V. Kontichsesteenweg 53 - 55 B-2630 Aartselaar t + 32 3 870 71 40 f + 32 3 877 55 75

www.begetube.com

member of

BRUSSEL | Astro Tower

Giacomini zorgde voor de sturing van de klimaatplafonds.

MODULEREND ZONDER STAPPEN Uniek voor dit project: in plaats van in stappen te moduleren, heeft Giacomini een ultrasoon regelsysteem voor de kranen dat het debiet continu meet en het ook bijstuurt door de kraan voortdurend te openen of te sluiten. Gijbels: "Daardoor zal het ook mogelijk zijn om per zone gecontroleerd te moduleren in functie van het gevraagde vermogen en debiet. Om dat te realiseren wordt er gebruik gemaakt van het Dynamix-systeem van Belparts, dat Dynamix op onze kranen plaatste. De Astro Tower is op dat vlak een referentieproject voor ons, het eerste project waar we dat systeem gebruiken.”

om alle leidingen te monteren en te testen alvorens de zeswegkranen worden geïnstalleerd. We weten immers hoe belangrijk snelheid en nauwkeurigheid van werken is, daarom laten we op voorhand zoveel mogelijk assembleren.

De bouw van de Astro Tower is op dit moment in volle gang. Een verdieping is al volledig uitgerust met technieken, de rest volgt in sneltempo. “We zijn heel fier dat we met onder andere dit project kunnen laten voelen dat er bij ons een nieuwe, technische wind waait waarbij kwaliteit en know-how hand in hand gaan," zegt Gijbels. ❚

INGEBOUWDE KOGELKRAAN Voor Giacomini is de Astro Tower een enorm groot project. Er kwam dan ook heel wat studiewerk bij kijken. Door te kiezen voor deze modulerende functie moet de uitwerking immers extra nauwkeurig zijn. In totaal komen er in het hele gebouw ongeveer 1400 R274 zeswegkranen. Om de installatie van die kranen te vergemakkelijken ontwikkelde het bedrijf de koppelingreeks R252-1/RM252. Gijbels: “Giacomini staat immers bekend als specialist in messing aansluitkoppelingen. We ontwikkelden er met een ingebouwde kogelkraan die langs één zijde afgewerkt zijn met een losse wartel met vlakke afdichting voor aansluiting aan de zeswegkraan R274 en langs de andere zijde met een koppeling met schroefdraad of persaansluiting waarop meerdere types leidingen kunnen worden aangesloten. Hierdoor is het mogelijk

TECHNISCHE FICHE Bouwheer Luri 1 + Luri 2, Madrid Aannemer THV ASTRO

(Willemen General Contractor – Cordeel), Mechelen

Architect Altiplan Architects, Watermaal-Bosvoorde, Estudio Lamela, Madrid

Studiebureau CES nv, Asse Klimaatplafonds Giacomini, Waver Installateur Borzee, Heusden-Zolder Start van de werken 2013 Einde van de werken 2015

INSTALLATIE & BOUW | 65

Afvalwaterreiniging

OPLOSSING VOOR ZWAAR VERVUILD AFVALWATER KSB Belgium introduceert de AmaDS³ in België. Die AmaDS³ (Dry Solids Separation System) is een compact afvalwaterpompstation dat al jaren succes heeft in Duitsland. Het is een elegante en zeer onderhoudsvriendelijke oplossing om beladen afvalwater op een economische en bedrijfszekere manier te verpompen. De AmaDS³ is het perfecte huwelijk tussen de eenvoud van een dompelpomp, waarbij één put volstaat, en een droog opgestelde afvalwaterpomp. Een huwelijk dat werkt, omdat het geheel meer is dan de som van de individuele delen.

Veel waterzuiveringstations krijgen het vandaag moeilijk omdat er in het afvalwater heel wat dingen terechtkomen die er niet thuishoren, zoals textiel, vochtige doekjes, vezels en brokstukken. De AmaDS³ pakt dit euvel aan door vuilwater in een eerste fase te scheiden van vaste stoffen in een filterkamer. Dat is efficiënter dan bij de klassieke systemen. Tijdens de tweede fase stuurt de pomp het voorgefilterde water terug door de filterkamer naar de persleiding. Op die manier is de filterkamer automatisch gereinigd.

KSB Belgium introduceert de AmaDS³ in België

66 | INSTALLATIE & BOUW

Afvalwaterreiniging

Over KSB Belgium en KSB Service KSB Group is een internationaal toonaangevende producent van pompen, kleppen en klantspecifieke totaaloplossingen. KSB is actief in de industrie-, energie-, water-, afvalwater- en gebouwentechniek met meer dan 16.500 medewerkers en een omzet van 2,3 miljard euro. Sinds 1953 wordt KSB in België vertegenwoordigd als KSB Belgium, met 50 medewerkers op het hoofdkantoor in Waver. KSB Service heeft nog eens 45 servicetechnici in dienst op 5 werkplaatsen doorheen België en biedt onder anderen diensten, installatie, reparatie, onderhoud en reverse engineering aan voor pompen en kleppen. Naast het KSB-merk zijn er ook AMRI vlinderafsluiters, SISTO membraanafsluiters en KAGEMA generatoren op de Belgische markt gebracht.

FOCUS OP ONDERHOUD

ook een toegang voorzien om water dat zich op een andere weg in de pompput heeft verzameld, gemakkelijk weg te krijgen. “Allemaal zaken die wijzen op de bekende Duitse grondigheid. Da’s ook de reden waarom operatoren steeds voor de AmaDS³ kiezen,” vat Godenschwege samen.

“Bij de ontwikkeling luisterden we aandachtig naar de mensen die de pompen moeten onderhouden,” zegt Managing Director Marco Godenschwege van KSB Belgium. “Zo zijn de filters buiten de tank geplaatst en op die manier eenvoudig te controleren. Bovendien is het een redundant systeem dat tijdens een onderhoud gewoon blijft werken.” Bij normale werking is er geen kans op geurtjes in de pompput, gezien het geheel gasdicht is met een centrale verluchting naar buiten. Verder is er

De AmaDS³ staat tot slot ook voor flexibiliteit. Er is een snel leverbaar vast gamma, maar er wordt steeds een oplossing op maat van de klant ontwikkeld. KSB Belgium wil de AmaDS³ inzetten voor onder meer het gemeentelijk en industrieel afvalwatertransport, drukrioleringssystemen met hoge opvoerhoogtes en vuilwaterafvoer van hotels, ziekenhuizen, campings, appartementen of universiteiten. ❚

De pompen krijgen enkel met gefilterd water te maken, waardoor hoogefficiënte meerkanaalswaaiers ingezet kunnen worden.

De pompen krijgen dus enkel met gefilterd water te maken, waardoor hoogefficiënte meerkanaalswaaiers ingezet kunnen worden. Ook de bedrijfszekerheid van de pomp is gegarandeerd, aangezien ze niet kan verstoppen en minder aan slijtage onderhevig is dan de klassieke systemen.

Bovendien is ze opgebouwd uit roestvast staal, zodat er bij verkeerde manipulatie geen barsten ontstaan door te hoge druk. De AmaDS³ gebruikt ook hoogrendements-IEC-motoren, geschikt om 100% van de tijd te gebruiken.

INSTALLATIE & BOUW | 67

Gebouwbeheersysteem

Tekst: Jeroen Schreurs

OPEN GBS HEEFT VEEL VOORDELEN Gebouwtechnici vragen steeds meer naar een open gebouwbeheersysteem (GBS) om los te komen van één enkele leverancier. Cofely Fabricom en Beckhoff sloegen de handen in elkaar voor zo’n pakket. Het resultaat is Hypervision, een GBS gebaseerd op WinCC Open Architecture.

Bij Cofely Fabricom stelden ze vast dat, om mee te zijn met de toenemende vraag naar building managementsystemen, ze zelf ook zo’n product moesten ontwikkelen. Dirk Serdons, projectmanager bij Process Solutions, de automatiseringsafdeling van Cofely Fabricom, leidde dat proces in goede banen: “We startten twee jaar geleden met Hypervision, een eigen ontwikkeling, gebaseerd op de WinCC OA-toolbox die Siemens ter beschikking stelt. Door die basis te gebruiken kunnen we rekenen op de achtergrond en support van Siemens. Daardoor zijn wij dus continu mee met nieuwste technologieën. Die continuïteit speelt trouwens ook mee op een hoger niveau. Met zo’n grote speler achter je, weet je dat je ook gerust bent voor de komende twintig jaar.

Soms komen er softwarepakketten op de markt die binnen enkele jaren al niet meer bestaan. Wie daarin investeert, staat enkele jaren later voor problemen.

Nog een voordeel: De WinCC OA-toolbox van Siemens wordt ook door 150 andere integratoren gebruikt, wat maakt dat de klant niet gebonden is aan één leverancier. Die is het immers beu om maar bij één aanspreekpunt terecht te kunnen en vaak met handen en voeten gebonden te zijn. Een multivendorproduct dus.”

HARDWARE Voor de uitbouw van Hypervision had Cofely Fabricom natuurlijk ook ‘field equipment’ nodig: controllers voor HVAC, toegang, verlichting, enzovoort.

Omdat Hypervision een object-georiënteerd pakket is, kwam Serdons snel bij Beckhoff Automation terecht. “Bij Beckhoff stellen ze voor gebouwenautomatisering een groot aantal ‘libraries’ ter beschikking met onder andere HVAC-

v.l.n.r. Dirk Serdons van Cofely Fabricom en Johny Vangeel en Bert Cuypers van Beckhoff Automation.

68 | INSTALLATIE & BOUW

Gebouwbeheersysteem

“Dankzij het open systeem kan de software zelfs aan heel oude technieken gekoppeld worden.”

pakketten en -controllers. In die libraries bestaan dus al een hoop objecten die we in onze Hypervision willen integreren. Wij werken trouwens al lang met Beckhoff samen en we kennen de eigenschappen en kwaliteiten van hun producten. Vaak zit je bij concurrentie snel aan een overkill aan processorkracht omdat ze geen producten op maat aanbieden. Bij Beckhoff kan je die producten veel beter dimensioneren. Bovendien hebben ze oplossingen en modules voor alle interfaces die je tegenkomt in gebouwen. Dat bespaart ons een hele hoop conversies.” Johny Vangeel, sales manager bij Beckhoff, is ook tevreden over de samenwerking: “Cofely Fabricom wou een open systeem creëren, maar heeft geen hardware. Beckhoff heeft componenten en sturing, maar geen bovenliggend softwaresysteem. Een samenwerking voor Hypervision lag dan ook voor de hand.”

SCHIL

Johny Vangeel: “Beckhoff heeft componenten en sturing, maar geen bovenliggend softwaresysteem.

Een samenwerking lag voor de hand.”

Hypervision heeft nog een aantal andere voordelen. Dankzij het open systeem kan de software zelfs aan heel oude technieken gekoppeld worden. Voor technisch personeel is dat heel handig, want in grote complexen is de sturing van allerlei verschillende systemen door elkaar bijna niet haalbaar.

Hypervision kan daar een schil overheen leggen, wat leidt tot een eenvoudige gebruikersinterface. Het GBS is trouwens ook een van de krachtigste pakketten op vlak van dataverwerking en captatie op de markt. Dat is erg belangrijk in het Industry 4.0-verhaal. Dataverwerking zal alleen nog maar belangrijker worden en Hypervision is door de onderliggende structuren een van de makkelijkste producten om hele hoge dataflows te verwerken. Serdons: “We merken echt de nood aan een open beheerspakket dat met veel verschillende partners kan interfacen. Vanuit de markt is er dan ook grote interesse voor Hypervision. De komende maanden rollen we een aantal projecten uit en ook daarna groeien we nog gestaag verder.” ❚

Dirk Serdons: Hypervision is een eigen ontwikkeling, gebaseerd op de WinCC OA-toolbox die Siemens ter beschikking stelt.

INSTALLATIE & BOUW | 69

BRUSSEL | UZ Brussel

Tekst: Jeroen Schreurs

Nieuwe pompen helpen UZ Brussel in ambitieus energieproject

Ondanks zware verbruikers zoals MRI-toestellen en scanners, maakten pompen 12 procent van het energieverbruik uit.

70 | INSTALLATIE & BOUW

BRUSSEL | UZ Brussel

Het UZ Brussel wil in 2022 hetzelfde energieverbruik realiseren als in 2012, terwijl het ziekenhuis ondertussen met 40 procent zal groeien. Een ambitieus project dus, dat invloed heeft op alle geledingen van het hospitaal. Een belangrijk onderdeel van het plan is het plaatsen van 217 nieuwe pompen, allemaal pompen van marktleider in pompoplossingen Grundfos.

Het is logisch dat in het ambitieuze masterplan van het UZ Brussel ook de pompen zouden bekeken worden.

Ze maken immers een groot deel van het energieverbruik van het gebouw uit. Ondanks de andere zware verbruikers, zoals MRI-toestellen en röntgenstralenscanners, staan ze op dit moment in voor maar liefst 12% van het elektriciteitsverbruik. Jimmy Van Moer, verantwoordelijke van het Masterplan Energie en Engineering van het ziekenhuis: “Het verhaal begon met de vernieuwing van ons gebouwbeheersysteem. Toen we in dat proces aan de pompen toekwamen, zagen we in dat het beter was om ook die verouderde pompen te vervangen door nieuwe toestellen in plaats van het GBS aan te passen aan de oude apparaten. Daarom is het ook zo’n groot aantal in één keer.”

KORTE TERUGVERDIENTIJD Voor het project werkte het UZ Brussel samen met Grundfos en maakten ze gebruik van de energiecheck die het bedrijf aanbiedt. Van Moer: “We hebben alle pompgroepen samen bekeken: welk type pomp staat er, wat moet er aangepast worden, hoe zit het in elkaar, enzovoort. Uit die analyse is dan telkens een selectie van pompen gevloeid, met als uitgangspunt: alle investeringen binnen vijf jaar terugverdiend krijgen. Dat tijdsverloop is zelfs ruim genomen, want de meeste pompen hebben maar een terugverdientijd van drie à vier jaar, zelfs met de aanpassingswerken erbij. Sommige van de voorgestelde pompen verbruiken immers maar liefst 80% minder dan hun voorganger. Enkele toestellen hadden een langere terugverdientijd, maar we kozen toch om ze ook te vervangen omdat we een standaardisatie van pompen beogen. Op die manier besparen we ten eerste op de opleiding van onze werknemers en ten tweede op de aanpassingen die aan het elektrische bord zouden moeten gebeuren.”

“Daarnaast bieden de pompen van Grundfos ook optimalisatie door de geïntegreerde logging van de pomp over het werkpunt en uitgebreide communicatiemogelijkheden met de pomp. Aan zo’n details zie je dat Grundfos ook een visie heeft op wat hun klanten van hun producten verlangen in de toekomst.” Dirk Raes, energieconsulent bij Grundfos, geeft Van Moer gelijk. “Dat is inderdaad een van de voordelen van hun keuze voor Grundfos. De pompen loggen zichzelf en houden de hele draaitijd hun verbruik bij. Ze loggen eveneens op welke maxima en minima ze hebben gewerkt. ›

Dirk Raes, energieconsulent bij Grundfos, en Jimmy Van Moer, verantwoordelijke van het Masterplan Energie en Engineering van het ziekenhuis

INSTALLATIE & BOUW | 71

TPE3

VERWACHT MEER RENDEMENT VEEL MEER

GRUNDFOS iSOLUTIONS EEN REUZENSPONG VOOR INLINE POMPEN

De TPE3 levert een ongeĂŤvenaard rendement en een breed scala aan intelligente functionaliteiten, en is daardoor veel meer dan zomaar een pomp. De TPE3 heeft een ingebouwde warmte-energiemeter en ook een debietbegrenzende functie

waardoor er geen smoorklep na de pomp meer nodig is. Met een ruime keuze aan intelligente regelfuncties, is de pomp gemakkelijk in te stellen op de gewenste systeemtoepassingen.

Ga voor meer informatie naar: www.grundfos.be.

BRUSSEL | UZ Brussel

Zo kunnen ze bij een onderhoud of vervanging nog beter ingeregeld worden.

Omdat we zo de meest nauwkeurige selectie van pompen kunnen maken, optimaliseren we het verbruik. Op die manier haal je nòg meer uit je initiële investeringskost. We werken daarnaast ook met frequentieregeling waardoor het toerental afneemt en hebben algoritmen toegevoegd voor een automatische, steeds geoptimaliseerde werking.”

ENERGIECHECK In totaal koos het ziekenhuis voor 217 pompen, vooral het type MAGNA3, maar verder ook ALPHA2, TPE, NBE en NKE. Een doorslaggevend argument bij de keuze voor Grundfos was de Energiecheck van het bedrijf. Dat is een analyse door ervaren personeel van Grundfos en geeft een beeld van het energieverbruik en de CO -emissies van de huidige pompen. De check laat ook zien of ² er besparingen mogelijk zijn door over te schakelen naar zuinigere Grundfospompen. “Dat was hier ook zo,” zegt Raes. “Onze analyse geeft een besparing van 643.087 kWh per jaar aan dankzij de door ons voorgestelde vervanging.

Dat komt overeen met ongeveer 65.000 euro per jaar en 140 ton CO .” Het ² Energiecheck-concept verbetert dus het milieuprofiel van het gebouw en ondersteunt bij het verminderen van het energie- en waterverbruik.

Het Energiecheck-concept verbetert het milieuprofiel van het gebouw en ondersteunt bij het verminderen van het energie- en waterverbruik.

Dankzij de resultaten van de check zal het gebouw trouwens voldoen aan Europese ontwerpnormen voor energieverbruikende producten. Raes: “Zo’n Energiecheck is vooral interessant bij pompen met een vermogen van meer dan 400-500 watt. Maar hoe klein een pomp ook is, en ook al is de terugverdientijd iets langer, je mag die kleintjes niet laten liggen. Die ingrepen besparen immers ook energie. Die check heeft dan ook geholpen om het bestuur van het ziekenhuis te overtuigen van de noodzaak van deze investering.” Van Moer knikt bevestigend: “Het project is nog lopende en we hopen eind dit jaar af te ronden. Zo zijn we weer een stap dichter bij het behalen van onze energiedoelstellingen.” ❚

Grundfos zal in totaal 217 pompen plaatsen in het UZ Brussel.

INSTALLATIE & BOUW | 73

HVAC-installaties in kantoren Tekst: Kevin Moens

Technische installaties bij een duurzame renovatie HVAC-installaties winnen in ijltempo aan belang. Ze maken immers een belangrijk deel uit van het globale energieplan van een renovatie en wegen zo door op het concept van het gebouw. Consultant sustainability & zero energy building Geert De bruyn ging tijdens een infosessie in GreenVille in Houthalen-Helchteren, georganiseerd door Dubolimburg en Escolimburg2020, dieper in op de do's-and-don'ts van HVAC bij renovatie van kantoor- en utiliteitsgebouwen.

De bruyn is gepokt en gemazeld op technisch vlak: ruim 15 jaar geleden stond hij mee aan de wieg van studiebureau Cenergie. Momenteel is hij zelfstandig aan de slag op het vlak van consulting & engineering. Tijdens zijn carrière verleende hij zijn medewerking en kennis aan heel wat gebouwen die nu of in de nabije toekomst in aanmerking komen voor een grondige energetische renovatie. “We zitten momenteel met een gigantisch gebouwenpark dat we richting BEN-norm moeten renoveren. Een gigantische uitdaging,” steekt De bruyn van wal. “Een architect ontfermt zich hoofdzakelijk over het bouwkundige en esthetische aspect van het gebouw. We moeten echter het bouwkundige verhaal afstemmen op het technische verhaal en zo komen tot een integratie van architectuur en techniek.”

GEBREK AAN REGELGEVING Het Vlaamse gebouwenpark sleept een zware erfenis met zich mee. Die is het gevolg van een gebrek aan regelgeving in het verleden. Voor 2006 was er nauwelijks of geen sprake van eenduidige isolatie- of energieprestatienormen voor kantoren. De bruyn: “Het ARAB schreef minimaal 30 m3 per uur per persoon aan ventilatie voor. Een richtlijn die de sector helaas niet strikt opvolgde. Qua verlichting ontbrak een algemene regelgeving. Voor het jaar 2000 was er soms sprake van 30 watt/m2 geïnstalleerd vermogen. Nu volstaat één vierde daarvan. Ook plaatste men daar vaak een mechanische koeling bij. De isolatiegraad was dan weer eerder povertjes. Het resultaat: een torenhoog energieverbruik.”

Dubolimburg en Escolimburg2020 organiseerden een infosessie over HVAC bij renovatie van kantoor- en utiliteitsgebouwen.

74 | INSTALLATIE & BOUW

HVAC-installaties in kantoren

KRITISCHE SUCCESFACTOREN

Ook Geert De bruyn is overtuigd van de Trias Energetica.

De bruyn stelt dat BEN-renovaties een grotere uitdaging vormen dan BENnieuwbouwprojecten. Een duurzaam energieconcept vergt integratie van gebouw en technieken waarbij een bouwfysische kennis vereist is. Hij geeft daarom nog enkele tips mee: “Passieve en duurzame technieken zijn gebaat bij een dimensionering via dynamische gebouwsimulaties. Opteer voor geïntegreerd ontwerpen in bouwteam. Ook opvolging tijdens de eerste gebruiksjaren van het kantoor is cruciaal voor de finetuning van de installaties. Verzeker tot slot conceptbewaking tijdens het hele traject om de vooropgestelde doelen waar te maken.” ❚

ENERGIEFACTUUR Bij kleine kantoorgebouwen (< 1.000 m2) is de verdeling elektriciteit-brandstof 35%-65%, bij grote kantoorgebouwen (> 10.000 m2) is dit 51%-49%.

De kostprijsverdeling ziet er als volgt uit: bij kleine kantoren gaat 65% van het energiebudget naar elektriciteit en 35 % naar brandstof. Bij grote kantoren is dit 80 % en 20%. In het algemeen maken dus ventilatie en koeling, verlichting en brandstof het grootste deel uit van de energiefacturen van kantoorgebouwen.

“Prioriteit nummer één is de keuze voor het ventilatieconcept en de koelingsstrategie.”

BEN-RENOVATIE De cijfers spreken dus voor zich: BEN-renovaties zijn aan de orde. Vlaanderen heeft voor nieuwbouw een pad uitgestippeld om de BEN-doelstellingen te behalen in 2021. “Momenteel moeten nieuwe kantoren een E60-peil en een K40-peil kunnen voorleggen,” legt De bruyn uit. “In 2021 mag het E-peil maximaal 40 bedragen. Het K-peil voor 2021 is nog niet vastgesteld, maar zal naar alle verwachting rond de K20 à K 15 liggen.” Bij ingrijpende veranderingen tijdens een renovatie zijn ook prestatie-eisen van tel. “Sommige waarden zijn vergelijkbaar met nieuwbouweisen. Alles wijst erop dat Vlaanderen in 2021 met BEN-renovaties de waarden van BEN-nieuwbouw wil evenaren.”

VENTILATIECONCEPT & KOELINGSSTRATEGIE De Trias Energetica is voor BEN-renovaties de strategie bij uitstek volgens De bruyn. “Reduceer de energiebehoefte, zet in op hernieuwbare energie en kies voor een efficiënt gebruik van fossiele brandstoffen. De voorkeur gaat daarbij uit naar passieve en/of duurzame technieken. De optimalisatie tussen het gebouw en de technieken is daarom noodzakelijk. Prioriteit nummer één is de keuze voor het ventilatieconcept en de koelingsstrategie. Het verwarmingsconcept is daar immers afhankelijk van. Daarbij dien je rekening te houden met de extra complexiteiten die een renovatie met zich meebrengt: is er sprak van erfgoedwaarde of beschermde gevels? Is er voldoende ruimte voor technieken? Is de thermische massa toegankelijk?”

De bruyn: “Een architect ontfermt zich over het bouwkundige en esthetische aspect van het gebouw. We moeten dat echter afstemmen op het technische verhaal.”

INSTALLATIE & BOUW | 75

MAASEIK | Scholengemeenschap Harlindis en Relindis

Tekst: Jeroen Schreurs

“Onze leerlingen maken echte producten voor bedrijven. Daar leren ze veel van bij.”

School en bedrijven: de perfecte aanvulling Veel bedrijfsleiders vinden dat afstuderende jongeren niet de juiste vaardigheden hebben voor het bedrijfsleven. Hoewel ons onderwijs op dat vlak beter moet scoren, zijn er hier en daar enkele uitstekende voorbeelden van hoe het anders kan.

De scholengemeenschap Harlindis en Relindis uit Maaseik bijvoorbeeld, creëert dankzij hun doorgedreven samenwerking met het bedrijfsleven en hun opleidingen voor ondernemingen een meerwaarde voor leerling, school én bedrijf.

76 | INSTALLATIE & BOUW

MAASEIK | Scholengemeenschap Harlindis en Relindis

V.l.n.r. Roland Swemmen, Ingrid Cruysberghs en Jos Coolen

Elke school moet leerplannen volgen. De vraag is echter of de school zich aan dat minimum moet houden, of haar grenzen wil verleggen en boven de rest uitsteken. Jos Coolen, technisch adviseur-coördinator van het studiegebied Mechanica-Elektriciteit, kiest duidelijk voor het tweede. “Wij proberen in onze technische opleidingen zoveel mogelijk meerwaarde te bieden door onze praktijkgerichte aanpak, vooral door onze samenwerking met het bedrijfsleven. Bij ons maken de leerlingen geen kleine taakjes die daarna bij het oud ijzer belanden. Ze maken producten voor de echte economie, op maat van wat die bedrijven ons vragen. Typische schooloefeningen zijn vaak gemakkelijk, daar doe je jezelf geen pijn mee. De vragen die de industrie aan ons stelt zijn veel moeilijker en dwingen ons om onszelf uit te dagen, bij te scholen en mee te zijn met de nieuwste technische eisen. Zo krikken we het niveau van onze leerlingen én leerkrachten op.”

BEDRIJFSOPLEIDINGEN Die stevige verbinding met het bedrijfsleven is iets wat de school koestert en ontwikkelt binnen het Mosa-ic-platform. De leerkrachten geven op de campus bijvoorbeeld ook avondonderwijs aan Syntra- en CVO-cursisten. De echte paradepaardjes zijn echter de opleidingen op maat voor bedrijven die snel rendement willen halen en hun werknemers willen bijscholen. Ingrid Cruysberghs, directeur van Mosa-ic: “Via Mosa-ic biedt de school opleidingen aan waarbij onze leerkrachten werknemers op de school of in het bedrijf zelf enkele dagen bijscholen. De eisen in het bedrijfsleven zijn veel hoger en de vragen die de cursisten stellen veel moeilijker, maar daardoor worden onze leerkrachten ook beter. De bedrijven geven trouwens ook opleidingen aan onze leerkrachten, zodat zij met alle innovaties kunnen werken.”

Roland Swennen, technisch adviseur-coördinator van de studierichtingen bouw-hout, vult aan: “Nog een belangrijk voordeel is dat de bedrijven software en machines op onze school ter beschikking stellen. Dat is handig voor de opleidingen die ze bij ons organiseren en voor de leerlingen die producten voor hen mogen maken. Het softwarebedrijf Vlecad heeft hier bijvoorbeeld zelf een kantoor. Zij schrijven en vertalen verschillende softwarepakketen voor onder andere CAD-applicaties en moeten dat natuurlijk testen op machines.

Dat doen onze leerlingen en leerkrachten, die daar dan feedback over geven.

De leerkrachten geven daarna opleidingen over de software aan bedrijven over heel Vlaanderen en onze leerlingen geven demonstraties over het

Bedrijven stellen software en machines ter beschikking op de school.

gebruik van de software en de machine.” Cruysberghs: “Die wisselwerking is voor alle partijen enorm leerrijk. De leerlingen vergaren niet alleen kennis, maar ontwikkelen ook vaardigheden, zoals presentatietechnieken, en attitudes: hoe gedraag ik mij bij een bedrijf, hoe spreek ik klanten aan?”

Die bedrijfsopleidingen zijn dus een succes voor de scholengemeenschap. Het uitgebreide lerarenkorps kan alle mogelijke opleidingen aan, zoals domotica in de woning, programmeren met PLC Siemens of technicus vloeibare brandstoffen. Coolen: “We zijn ook heel flexibel in onze cursussen. Groepen kunnen variëren van 1 tot 70 cursisten, over uiteenlopende onderwerpen. Onlangs nog hebben we grote groepen van Ford Genk bijgeschoold om hen te heroriënteren op de arbeidsmarkt. Er zijn ook bedrijven die hun hele corps, van ingenieur tot machineoperator, dezelfde opleiding laten volgen. Dan moeten we zeker flexibel zijn, want een bedrijf kan zijn personeelsleden niet allemaal tegelijk missen.” ›

INSTALLATIE & BOUW | 77

Viega Megapress

Maakt het onmogelijke mogelijk.

Tot 60 % sneller bij dikwandig staal.

nes and Colours

ated)

Coated)

viega.be/Megapress/nl

Used: Eindelijk is het mogelijk: deFonts koude perstechniek voor dikwandige stalen buizen Of het nu gaat om een verwarmingsinstallatie, koelsysteem of industriële toepassing - op plaatsen met bijzonder hoge eisen waarborgen dikwandige stalen buisleidingen een duurzame en economische installatie. Viega Megapress maakt het nu mogelijk stalen buizen conform NBN EN 10220/10255 - in de maten van ½ tot 2 duim - met behulp van de koude perstechniek te verbinden. Bovendien beschikken de fittingen over de beproefde Viega SC-Contur die niet-geperste verbindingen zichtbaar ondicht maakt. Zo wordt de montagetijd tot 60 % korter en kunnen lastig toegankelijke punten gemakkelijk en 100 % veilig worden geperst. Viega. Altijd beter!

Aviano Future Heavy Fast

Aviano Future Regular Fast

HARDWARE

COOL

s:

Linum Europe: BELGIE Kuurne T: 056 35 92 94 E: info@linum.eu

NEDERLAND Ridderkerk T: 0180 46 35 88 E: info-nl@linum.eu

14.106 Pub Zip-Clip Installatie en bouw.indd 1

DUITSLAND Ahaus T: 02561 449 1984 E: info-de@linum.eu

FRANKRIJK Wasquehal T: 03 20 24 09 99 E: info-fr@linum.eu

Tijd- en kostenbesparend bij montage en afwerking Snelle bijregeling: geen afzonderlijke sleutel nodig Draagkracht tot 500 kg Veer van ZIPCLIP steeds in roestvrijstaal

Safety I Suspension I Speed

14.106I&B

Linum Europe levert een breed scala aan efficiënte montagesystemen voor HVAC/S, isolatiebouw en technische installaties. Ontdek nu ook ons ruime aanbod ZIPCLIP kabelophangsystemen: Zip-Lock, Loop-It, Con-Lock, Thread-It, Toggle-It, Snap-It, Plus On-Wire, Try-Lock, Luma-Lock, Span-Lock & Zip-Grip. Als officieel Zip-Clip distributeur staan wij garant voor belangrijke voorraden en een supersnelle service.

Contacteer ons voor documentatie of een offerte. www.linum.eu

HVAC

Kabelophangsystemen

11/18/2014 11:19:58 AM

MAASEIK | Scholengemeenschap Harlindis en Relindis

Coolen: “Onze opleidingen zijn zoveel mogelijk praktijkgericht.”

“De vragen die de industrie aan ons stelt dwingen ons om onszelf uit te dagen” LEERLINGEN PROFITEREN Natuurlijk blijft de goede opleiding van de scholieren het voornaamste doel.

Dankzij de aangesloten partnerbedrijven leren die veel bij, en vinden ze ook snel een stage en een job. Swennen: “De bedrijven kloppen natuurlijk bij ons aan voor stagairs. In andere scholen moeten leerlingen vaak lang zoeken naar een geschikte stageplaats, wij moeten de ondernemingen zelf vaak teleurstellen. Voor onze technische afdeling hebben we toch telkens een vierhonderd stageplaatsen nodig en dat aantal vullen we snel in.” Cruysberghs: “We organiseren ook elk jaar een jobbeurs. Ondanks de economische crisis blijven de bedrijven daar vragende partij voor. Belangrijk is wel dat we bij onze technische richtingen niet enkel inzetten op onmiddellijke jobs, maar ook aan de verbinding naar het voortgezet onderwijs werken. De eisen voor technische vakmannen worden steeds zwaarder. Afgestudeerden moeten niet enkel uitvoeren, maar ook abstract kunnen denken. We zien ook een verschuiving van zuivere nijverheidstechniek naar de combinatie wetenschappen-techniek, iets waar de onderwijshervorming eveneens sterk op inzet.”

TECHNISCH ≠ MINDERWAARDIG

Technische richtingen hebben nog altijd last van een negatief beeld. Swennen: “Ons project toont dat het ook anders kan.”

De grote vraag naar kwalitatieve vakmannen en –vrouwen geeft aan dat de nood hoog is. Toch hebben technische richtingen voor sommigen nog altijd een negatief beeld. Swennen is het niet eens met dat imago. “Dit hele samenwerkingsverhaal is vertrokken uit een gevoel dat technisch onderwijs als minderwaardig werd beschouwd in de maatschappij. Daardoor stroomden er ook weinig kinderen in die richting in. Het succes van ons project toont dat het ook anders kan.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 79

AMSTERDAM | Hampton by Hilton Hotel

Duurzame installatie voor HAMPTON by HILTON HOTEL Met de herontwikkeling van nieuwAmsterdam, aan de zuidoostrand van de Nederlandse hoofdstad, herrijst een kantorencomplex met een compleet nieuw gezicht. Daar vind je sinds februari 2013 ook het ‘Hampton by Hilton’-hotel, de driesterrenketen van Hilton. Bij het verbouwen van het 260 kamers tellende hotel werd hoog ingezet op duurzaamheid. Daarom plaatste Carrier er 254 ventilatorconvectoren en twee Aquasmart-klimaatsytemen.

In het gebouw nieuwAmsterdam hebben de ontwikkelaars dus steevast voor energiezuinige installaties gekozen. Zo zijn, naast het energiezuinige klimaatsysteem van Carrier, de kantoorvloeren voorzien van TL5-verlichting met daglichtregeling en bewegingsdetectie en is het glas vervangen door blank zonwerend HR-glas. Die ingrepen leveren het gebouw een energielabel A op, met daarnaast ook een BREEAM-label ‘very good’.

CARRIER OPLOSSING Voor het conditioneren van de kamers in het hotel leverde Carrier 254 ventilatorconvectoren, aangestuurd door twee Aquasmartsysteemmanagers. Het Aquasmart-klimaatsysteem biedt de gebruiker van het hotel goede toepasbaarheid en uitleesmogelijkheden van de ventilatorconvectoren. Het Aquasmartsysteem

De 42NFS Console ventilatorconvector

80 | INSTALLATIE & BOUW

is daarmee het eerste intelligente en geïntegreerde klimaatsysteem dat altijd en overal – ook via internet – toegang biedt tot het beheer van het binnenklimaat. De volledige installatie van de componenten werd verricht door Kemp Installatie BV.

BESPARING Het systeem bedienen kan met de Aquasmart Touch Pilot. Die geeft vanaf één centraal punt toegang tot het klimaatsysteem en stemt de werking van het systeem zoveel als nodig af op de behoeften van het gebouw. Dat verlaagt het energieverbruik en optimaliseert de prestatie van het systeem.

De combinatie van zoneregeling, bedrijfsschema’s en geoptimaliseerde bedrijfsparameters voor elke unit, levert zo grote besparingen op. ❚

AMSTERDAM | Hampton by Hilton Hotel

TECHNISCHE FICHE

Hampton by Hilton koos voor de duurzame producten van Carrier.

Opdrachtgever Hampton by Hilton Architect De Architekten Cie, Amsterdam Ventilatiesystemen Carrier Airconditioning Benelux, Hazerswoude-Rijndijk Installateur Kemp Installatie BV, Amstelveen Adviseur IDEA Ontwerp BV, Amsterdam

De Aquasmart Touch Pilot geeft vanaf één centraal punt toegang tot het hele klimaatsysteem.

INSTALLATIE & BOUW | 81

100%

TEVREDENHEID of geld terug

Unieke AFC technologie

Nu maakt u ál uw klanten even gelukkig als Max. De Eclipse TRV zorgt ervoor dat de het gewenste comfort en temperatuur op elk moment wordt bereikt. De kraan regelt het maximumdebiet onafhankelijk van drukverschillen en garandeert een perfect uitgebalanceerd systeem. U stelt het debiet direct op de afsluiter in en hoeft geen ingewikkelde leidingberekeningen te maken.

Onze nieuwe TRV: • is de kleinste automatische TRV die momenteel op de markt beschikbaar is • biedt een nauwkeurig inregelsysteem voor efficiënter gebruik van radiator en ketel • maakt afzonderlijke, ingewikkelde berekeningen overbodig • handhaaft vrijwel geruisloos het juiste debiet • wordt gesteund door onze “niet tevreden; geld terug” garantie. U stuurt het product binnen 12 maanden terug naar de verkopende partij en krijgt uw geld terug. (Zo eenvoudig is dat!)

Ontdek meer over de nieuwe Eclipse TRV van IMI Heimeier op eclipsetrv.com

WWW.INSTALLATIEENBOUW.BE Het meest complete overzicht van leveranciers online Staat u nog niet op www.installatieenbouw.be?

Neem dan contact op met Pieter Maeyaert of Freddy Fierens: T +32 (0)50 368170 E p.maeyaert@louwersmediagroep.be of f.fierens@ louwersmediagroep.be

‘Wie doet wat’ zijn servicepagina’s met een overzicht van de meest gerenommeerde bedrijven per rubriek.

U kunt deelnemen met een naamsvermelding.

Indien gewenst kunt u uw bedrijfslogo toevoegen.

INSTALLATIE & BOUW

Hier vindt u gerenommeerde toeleveranciers van de installatie & bouw branche Vanaf € 495,- per jaar weet uw doelgroep wat u doet!

Bel of mail Pieter Maeyaert of Freddy Fierens voor alle informatie over een vermelding in Installatie & bouw: T +32 (0)50 368170 - E p.maeyaert@louwersmediagroep.be – f.fierens@ louwersmediagroep.be

WIE DOET WAT

ALGEMENE DIENSTVERLENING

BEVEILIGING

GEREEDSCHAPPEN

SECURITY SOLUTIONS

RITTAL NV CARRIER AIRCONDITIONING BENELUX BV Rijndijk 141 2394 AG HAZERSWOUDE RIJNDIJK T +31 (0)71 3417111 F +31 (0)71 3414192 E kim.verkolf@carrier.utc.com W www.carrierbenelux.com

MUYSHONDT SECURITY SOLUTIONS Lodderstaat 20 2880 BORNEM T +32 (0)3 8892255 F +32 (0)3 8891150 E info@muyshondt.be W www.muyshondt.be

Stokkelaar 8 9160 LOKEREN T +32 (0)9 3539111 F +32 (0)9 3556862 E info@rittal.be W www.rittal.be

FLIR COMMERCIAL SYSTEMS BV Charles Petitweg 21 4847 NW BREDA T +31 (0)765 794190 T +31 (0)765 794199 E Info@flir.com W www.flir.com

BIM SOFTWARE EN CONSULTANCY CARRIER AIRCONDITIONING BENELUX Branch office België Bld Sylvain Dupuislaan 243, 1070 BRUSSEL (Anderlecht) T +32 (0)2 523 01 70 F +32 (0)2 521 13 53 E johan.vergaelen@carrier.utc.com W www.carrier.be

STABIPLAN BVBA

Korte Lozanastraat 5 2018 ANTWERPEN T +32 (0)3 2890101 E info@stabiplan.be W www.stabiplan.com/nl-be

TEEK

COMAP NV/SA Alsembergsesteenweg 454 1653 DWORP T +32 (0)2 3710161 F +32 (0)2 3782339 E marketing@comap.be W www.comap.be

SCHLEIFENBAUER BV

VAILLANT NV

Boswegel 35 9190 STEKENE T +32 (0)497 519927 E info@g-teekbe W www.gteek.be

Rue de l’Avenir, 61 4460 GRACE-HOLLONGE T +32 (0)4 2477900 F +32 (0)4 2462020 E mail@euro-diesel.com W www.euro-diesel.com

BRANDERS & KETELS

BEDRIJFSWAGENINRICHTING

G TEEK

INSTALLATIEMATERIAAL

EURO-DIESEL SA

Golden Hopestraat 15 1620 DROGENBOS T +32 (0)2 334 93 00 E info@vaillant.be W www.vaillant.be

DOMOTICA

Graafsebaan 68 5242 JN ROSMALEN T +31 (0)73 5230256 F +31 (0)73 5212383 E info@schleifenbauer.eu W www.schleifenbauer.eu

E. VAN WINGEN

BEGETUBE NV NV

E. VANWINGEN NV

SORTIMO BVBA Schaarbeeklei 491 1800 VILVOORDE T +32 (0)2 3550370 F +32 (0)2 3550371 E info@sortimo.be W www.sortimo.be

NIKO

Industriepark West 40 9100 ST.- NIKLAAS T +32 (0)3 7601470 F +32 (0)3 7777120 E sales@niko.be W www.niko.eu

ELEKTRICITEIT

SORTIMO WEST

VERGOKAN NV

Gentseweg 749 8793 SINT-ELOOIS-VYVE

SORTIMO CENTRUM

Schaarbeeklei 491 1800 VILVOORDE

SORTIMO OOST

Industrieweg 49/7 3980 TESSENDERLO

Durmakker 27 9940 EVERGEM T +32 (0)9 2530800 T +32 (0)9 2534082 E info@vanwingen.be W www.vanwingen.be

OBO BETTERMANN SA Bist 14 2630 AARTSELAAR T +32 (0)3 8707400 F +32 (0)3 8874000 E info@obo-betterman.com W www.obo-betterman.com

Meersbloem Meiden 16 9700 OUDENAARDE T +32 (0)55 318335 F +32 (0)55 314388 E sales@vergokan.com W www.vergokan.com

Kontichsesteenweg 53/55 2630 AARTSELAAR T +32 (0)3 8707140 F +32 (0)3 8775575 E info@begetube.com W www.begetube.com

VIEGA Planet I business park Tollaan 101 c 1932 Sint-Stevens-Woluwe T +32 (0)2 5515510 F +32 (0)2 5031433 E info@viega.be W www.viega.be

INSTALLATEURS ELEKTRICITEIT

FEDERATIES ELECTRO-SECURITY-AIRCO-ENERGY

INRICHTING VAN BERDIJFSVOERTUIGEN

SECTOR ORGANISATIE VOOR VENTILATIE FÉDÉRATION POUR LE SECTEUR DE LA VENTILATION

EHM BVBA

VTC BVBA Patrick Wagnonlaan 7 7700 MOESKROEN T +32 (0)56 554966 F +32 (0)56 348662 E info@vtc.be W www.vtc.be

84 | INSTALLATIE & BOUW

INDUSTRIEEL - PRIVAAT

LEGRAND GROUP NV Kouterveldstraat 9 1831 DIEGEM T +32 (0)2 7191711 F +32 (0)2 7191700 E info@legrandgroup.be W www.legrandgroup.be

VENTIBEL VZW Volkstraat 57 2000 ANTWERPEN M +32 (0)478 562123 E hendrik.daem@ventibel.be W www.ventibel.be

Industrieweg 3 2850 BOOM T +32 (0)3 8444575 F +32 (0)3 8445085 E info@ehm.be W www.ehm.be

WIE DOET WAT

KLIMATISATIE ELEKTROWERKEN DE PROFT Flor Hofmanslaan 4 9280 LEBBEKE T +32 (0)52 410724 E tim@electrowerkendeproft.be W www.electrowerkendeproft.be

LENAERTS NV

Europark 1086 3530 HOUTHALEN T +32 (0)11 609210 F +32 (0)11 525447 E info@lenaertsnv.be W www.lenaertsnv.be

NAESSENS HVAC Franklin Rooseveltlaan 23 8790 WAREGEM T +32 (0)56 613113 F +32 (0)56 617242 E info@naessenshvac.be W www.naessenshvac.be

SWEGON BELGIUM NV Rue de Huy 24 B-4280 Hannut T +32 (0)19 519320 F +32 (0)19 519321 E info@swegon.be W www.swegon.be

INSTALLATIETECHNIEK COFELY AXIMA NV

EL SYSTEMS Senator Alfons Jeurissenlaan 1032 3520 ZONHOVEN T +32 (0)11 819292 F +32 (0)11 819293 E info@elsystems.be W www.elsystems.be

Montenegrostraat 138-144 1190 BRUSSEL T +32 (0)2 5332311 F +32 (0)2 5388685 E brussels@cofelyaxima-gdfsuez.be W www.cofelyaxima-gdfsuez.be

KOEL- & VERWARMINGSTECHNIEK N.V.

KVT NV LINUM EUROPE NV Vijverhoek 53, 8520 KUURNE T +32 (0)56 359294 F +32 (0)56 358847 E info@linum.eu W www.linum.eu

Plaslaar 48 2500 LIER T +32 (0)3 4919900 F +32 (0)3 4919929 E info@kvt-nv.be W www.kvt-nv.be

POMPEN

ISOLATIEMANTELS SURKIJN BVBA Holeikstraat 12 3545 HALEN T +32 (0)13 441405 F +32 (0)13 444329 E surkijn.bvba@telenet.be

FUTURE CLIMA BVBA Essenlaan 9 3600 GENK T +32 (0)89 384038 F +32 (0)89 382038 E tim@futureclima.be W www.futureclima.be

Dendermondesteenweg 67 9070 DESTELBERGEN T +32 (0)9 3357602 F +32 (0)9 3357603 E info@isolatiemantels.be W www.isolatiemantels.be

Boomsesteenweg 81-83 2630 AARTSELAAR T +32 (0)3 8707300 F +32 (0)3 8707301 W www.grundfos.nl

SANITAIR

KLIMAATBEHEERSING

LENAERTS NV Europark 1086 3530 HOUTHALEN T +32 (0)11 609210 F +32 (0)11 525447 E info@lenaertsnv.be W www.lenaertsnv.be

NAESSENS HVAC

Franklin Rooseveltlaan 23 8790 WAREGEM T +32 (0)56 613113 F +32 (0)56 617242 E info@naessenshvac.be W www.naessenshvac.be

INSTALLATEURS SANITAIR

ETI VAN DEN VEN

INSTALLATEURS HVAC

BTS

HVAC - SANITARY

BELIEN-THERMOSYSTEMS BVBA Koolmijnlaan 201 3582 KOERSEL T +32 (0)11 450730 F +32 (0)11 450759 E info@benvitec.be W www.benvitec.be

CROES-BELLEN NV

Industriepark Kolmen 1208 3570 ALKEN T +32 (0)11 314027 F +32 (0)11 591350 E croes.bellen@scarlet.be W www.croes-bellen.be BENVITEC

Griffier Schobbenslaan 2a 2140 ANTWERPEN T +32 (0)3 2351624 F +32 (0)3 2350911 E luc.ost@etivdv.be W www.etivdv.be

BENVITEC

GRUNDFOS BELUX INSULUX BVBA

BTS

DELABIE BENELUX

CARRIER AIRCONDITIONING BENELUX BV Rijndijk 141 2394 AG HAZERSWOUDE RIJNDIJK T +31 (0)71 3417111 F +31 (0)71 3414192 E kim.verkolf@carrier.utc.com W www.carrierbenelux.com

CARRIER AIRCONDITIONING BENELUX Branch office België Bld Sylvain Dupuislaan 243, 1070 BRUSSEL (Anderlecht) T +32 (0)2 523 01 70 F +32 (0)2 521 13 53 E johan.vergaelen@carrier.utc.com W www.carrier.be

Kommenstraat 20 B-1070 BRUSSEL T +32 (0)2 5201676 E info@delabiebenelux.com W www.delabie.nl

NATHAN IMPORT/EXPORT

NATHAN IMPORT/EXPORT Lozenberg 4 1932 ZAVENTEM T +32 (0)2 7211570 F +32 (0)2 7253553 E info@nathan.be W www.nathan.be

SOFTWARE

HVAC - SANITARY

BELIEN-THERMOSYSTEMS BVBA Koolmijnlaan 201 3582 KOERSEL T +32 (0)11 450730 F +32 (0)11 450759 E info@benvitec.be W www.benvitec.be

BOUWSOFT COLT INTERNATIONAL NV Zandvoorstraat 1, 2800 MECHELEN T +32 (0)15 286080 F +32 (0)15 270828 E info@be.coltgroup.com W www.coltinfo.be

Molenweg 9 8377 MEETKERKE T +32 (0)50 454080 F +32 (0)50 323808 E info@bouwsoft.be W www.bouwsoft.be

INSTALLATIE & BOUW | 85

WIE DOET WAT

W www.osram.nl

STUDIEBUREAUS TECHNIEKEN

AEROPULMO BVBA

VAN LOOY GROUP NV Noordersingel 19 2140 BORGERHOUT T +32 (0)3 2353508 F +32 (0)3 2356469 E info@vanlooy.com W www.vanlooy.com

Industriepark Brechtsebaan 22 2900 SCHOTEN T +32 (0)3 6854900 F +32 (0)3 6801230 E info@aeropulmo.be W www.aeropulmo.be

LEMMENS SA

TECHNISCHE CONTROLE

Beter Zeker.

BTV - TECHNISCH BUREAU VERBRUGGHEN VZW Van der Sweepstraat 3 bus 44 2000 ANTWERPEN T +32 (0)3 2162890 F +32 (0)3 2388665 E raf.hectors@btvcontrol.be W www.btvcontrol.be

RENSON® VENTILATION NV Industriezone 2 Vijverdam Maalbeekstraat 10 8790 WAREGEM T +32 (0)56 627111 F +32 (0)56 602851 E info@renson.be W www.renson.be

SYSTEMAIR

Romeinsestraat 6/00.01 3001 HEVERLEE T +32 (0)16 387080 F +32 (0)16 387089 E info@systemair.be W www.systemair.be

TROX BELGIUM NV Paepsemlaan 18g 1070 BRUSSEL T +32 (0)2 5220780 F +32 (0)2 5202178 E info@trox.be W www.trox.be

ALDES BENELUX BV BELGIAN BRANCH Rue Jean Verkruyts 60 4681 OUPEYE T +32 (0)4 3749820 F +32 (0)4 3749829 E info@ aldesbenelux.com W www.aldesbenelux.com

VERWARMING

REMEHA NV Koralenhoeve 10, 2160 WOMMELGEM T +32 (0)3 2868550 F +32 (0)3 3545430 E info@remeha.be W www.remeha.be

WARMTEPOMPEN

DAIKIN AIRCONDITIONING BELGIUM NV AIR TRADE CENTRE

A. Franklin 1B 1300 Waver T +32 (0)10 237223 F +32 (0)10 244910 E info@daikin.be W www.daikin.be

SCHWANK BV

MITSUBISHI ELECTRIC EUROPE

Hoogstraat 180 1930 ZAVENTEM T +32 (0)2 7119489 F +32 (0)2 7210433 E sales.belgium@airtradecentre.com W www.airtradecentre.com

Nijverheidsweg 5 4104 AN CULEMBORG T +31(0)345 513143 F +31(0)345 518464 E g.cooreman@schwank.be W www.schwank.be

REMEHA NV

VENTILATIE

www.aldesbenelux.com

Gulkenrodestraat 7, Unit 10 2160 WOMMELGEM T +32 (0)3 8272196 F +32 (0)3 8255286 E sales@veko.be W www.veko.be

Chaussée de Tirlemont 102 5030 GEMBLOUX T +32(0)81 625252 F +32(0)81 625253 E info@lemmens.com W www.lemmens.com

BOTEC NV Sportstraat 42-44 2160 WOMMELGEM T +32 (0)3 3543618 F +32 (0)3 3544192 E info@botec.be W www.botec.be

VEKO LIGHTSYSTEMS BVBA

Koralenhoeve 10, 2160 WOMMELGEM T +32 (0)3 2868550 F +32 (0)3 3545430 E info@remeha.be W www.remeha.be

Autobaan 2 8210 LOPPEM T +32 (0)50 404848 F +32 (0)50 392604 E info@mitsubishi-electric.be W www.mitsubishi-electric.be

REMEHA NV Koralenhoeve 10, 2160 WOMMELGEM T +32 (0)3 2868550 F +32 (0)3 3545430 E info@remeha.be W www.remeha.be

STIEBEL ELTRON BVBA ZEHNDER GROUP BELGIUM ZEHNDER GROUP BELGIUM Blarenberglaan 3c/001 2800 MECHELEN T +32 (0)15 280510 F +32 (0)15 280511 E info@zehnder.be W www.zehnder.be

Blarenberglaan 3c/001 2800 MECHELEN T +32 (0)15 280510 F +32 (0)15 280511 E info@zehnder.be W www.zehnder.be

ZONNEPANELEN

‘t Hofveld 6 1702 GROOT-BIJGAARDEN T +32 (0)2 4232228 F +32 (0)2 4232212 E info@stiebel-eltron.be W www.stiebel-eltron.be

WATERBEHANDELING

VERLICHTING

AIR TRADE CENTRE Hoogstraat 180 1930 ZAVENTEM T +32 (0)2 7119489 F +32 (0)2 7210433 E sales.belgium@airtradecentre.com W www.airtradecentre.com

86 | INSTALLATIE & BOUW

SOLAR SPIRIT BVBA OSRAM BENELUX BV

Postbus 115 2900 AC CAPELLE A/D IJSSEL T +31(0)10 7501414 F +31(0)10 7501406 E ronald.moeskops@osram.nl

Meester van der Borghtstraat 58 2580 GRASHEIDE T +32(0)15 635221 F +32(0)15 761021 E info@solarspirit.be W www.solarspirit.be

BWT BELGIUM NV Leuvensesteenweg 633 1930 ZAVENTEM T +32 (0)2 7580310 F +32 (0)2 7580333 E info@bwt.be W www.bwt.be

ONTDEK

HET ZESWEG ZONEVENTIEL VAN GIACOMINI !

Beheer van 2 verschillende thermische energiebronnen voor een enkele verbruiker

Kogelkranen

Ideaal voor ventilo-convector en stralingssystemen (plafond, wand, vloer)

Gecalibreerde ringen met verschillende Kv waarden

Grote Kv waarde

Leverbaar tot 1’’

Ref. : R274

Giacomini Benelux n.v.

Rue Provinciale, 273 • B-1301 Bierges (Wavre) Tel. : +32 (0)10 42 06 50 • Fax : +32 (0)10 42 06 99 info@giacomini.be • www.giacomini.be