Installatie & bouw 3 nl 2014

INSTALLATIE & BOUW 3

UITGAVE

VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, KLIMAATBEHEERSING EN ELEKTRICITEIT

W W W. IN S TA L L AT I E ENB OUW.NL

NUMMER 3 2014 JUNI - JULI

SCAN WITH

BIM denken, doen en delen met Stabicad | Innovation Centre is visitekaartje van FrieslandCampina | GML Utrecht: duurzaam en flexibel | Wibauthuis Amstelcampus toonbeeld van energiezuinigheid

Digitale werkbon scheelt veel tijd

software voor projecten servicemanagement

Snellere en completere facturering Minder administratieve inspanning Meer inzicht voor de klant Monteurs meer bij de klant Ivor Melenhorst en Michael Stremmelaar van Unica: “Het hele administratieve proces loopt nu soepeler.�

Lees het complete verhaal op www.acto.nl

Verse lucht?

HET ZIT IN ONS SYSTEEM !

De compleet nieuwe afvoerventilator DucoBox Focus is de stilste in de markt.

De geïntegreerde én gepatenteerde regelkleppen, op basis van CO2- en vochtsturing, garanderen een slimme en efficiënte afvoer, enkel waar en wanneer nodig én in de juiste hoeveelheid!

DUCO SEMINARS 2014 “Scoren met natuurlijke ventilatie? Dat is scoren met Duco!“ Inschrijvingen: www.duco.eu/seminars

We inspire at www.duco.eu

info@duco.eu - Handelsstraat 19 - 8630 Veurne - Belgium - tel +32 58 33 00 33 - fax +32 58 33 00 44

HOME OF OXYGEN

Stille, slimme & energiezuinige afvoerbox

LUCHTBEHANDELING

UW

CA Voordelen Hybrid Beam ■ Efficiënt energieverbruik ■ Verbeterd comfortniveau ■ Laag geluid ■ Hoge interne luchtkwaliteit ■ Eenvoudig onderhoud ■ Geïntegreerde regeling ■ Geen condensatierisico

www.carrier.nl/36XB

R

IE

I

E

N

Allround Afgifte-unit: Hybrid Beam 36XB

RR

Vanuit het Europese Carrier Advantec Solutions Center is een uniek nieuw product ontwikkeld die de voordelen van een plafondconvector en een ventilatorconvector combineert tot één product; de Hybrid Beam 36XB. Deze systeemoplossing, voor het binnenklimaat van kantoorgebouwen, draagt bij aan een verbeterd comfortniveau op de belangrijkste criteria (temperatuur, relatieve vochtigheid, verse lucht en geluid), installatie- en onderhoudsgemak en een betere energie-efficiency.

UITGAVE

Voorwoord

3 INFORMATISERINGSSLAG

De installatiebranche maakt een flinke informatiseringsslag door, zo schrijft collega Lieke verderop in dit blad. Door bedrijfsprocessen te automatiseren en optimaliseren kunnen faalkosten tot een minimum worden beperkt of zelfs volledig worden geëlimineerd. In deze uitgave geven we onder andere een overzicht van de mogelijkheden in software voor de installatiebranche.

Wat te denken van een digitale werkbon? Waarom bijvoorbeeld nog een kladblok ter hand nemen als het ook met een tablet of smartphone kan? Klinkt voor de traditionele installateur misschien in eerste instantie hightech, maar nader bekeken biedt het digitaliseren ontzettend veel (bijkomende) mogelijkheden.

Bovendien kan er flink wat tijd worden bespaard met de uitwerking van een project, van calculatie tot zelfs aan de facturatie toe. Ook loont het de moeite om de bedrijfsprocessen eens nader te bekijken en wellicht (verder) te automatiseren.

Over tijd en kosten gesproken, projecten in onze branche staan steeds vaker onder druk. Het aanleggen, uitbreiden of wijzigen van de installatie moet snel en eenvoudig gebeuren. Bovendien worden elektrische installaties steeds complexer. Stekerbaar installeren wint daarom aan populariteit, zo blijkt ook weer uit de verschillende projecten in deze uitgave van Installatie & Bouw.

In de special Elektrotechniek tot slot gaat speciale aandacht uit naar de nieuwe voorzitter van de Federatie Elektrotechniek (Fedet), die ruim 200 bedrijven (en daarmee 24.000 werknemers) uit de elektrotechnische toelevering (producenten, groothandel, agenten en importeurs) vertegenwoordigt. Positief nieuws uit deze sector is onder meer dat het aantal leerlingen wat voor techniek kiest, stijgt, zo laat de kersverse voorzitter Rob van Veen weten. “Het vak stijgt in aanzien en men wordt zich bewust van de baangarantie in die richting.”

Veel leesplezier!

Roel van Gils

INSTALLATIE & BOUW | 5

PLAATSNAAM&| BOUW Projectnaam INSTALLATIE

3

Vaktijdschrift over Installatietechniek, Klimaatbeheersing en Elektriciteit

COLOFON Jaargang 1 • nummer 3 • 2014 Verschijnt 6 x per jaar ISSN 2214-4196

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 (0)495 450095 E info@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

REDACTIEADRES

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 (0)495 450095 F +31 (0)495 521335 E info@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

28

EINDREDACTIE EN COÖRDINATIE Roel van Gils

44

48

REDACTIETEAM

Hilda Bosma, Roel van Gils, Lieke van Zuilekom en Loet van Bergen

BLADMANAGER

Roel de Bruijn E r.debruijn@louwersuitgevers.nl

SECRETARIAAT

Manuela Depenbrock, Sandra Reijnders

8

ADVERTENTIES

Online aanleveren: https://louwersuitgevers@wetransfer.com Onder vermelding van naam en uitgave Adresgegevens: Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland T +31 (0)495 450095 E info@louwersuitgevers.nl

ABONNNEMENTPRIJS

€ 63,- per jaar excl. BTW ING Bank IBAN NL46INGB0000417165 BIC INGBNL2A t.n.v. Louwers Uitgeversorganisatie BV o.v.v. Installatie & Bouw magazine Informatie over abonnementen: T +31 (0)495 450095

ADRESWIJZIGINGEN

Schriftelijk tenminste drie weken voor verhuizing naar: Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland

OPZEGGINGEN

Indien twee maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode geen schriftelijk bericht van op­­zegging is ontvangen, wordt het abonnement auto­matisch met een jaar verlengd.

DOELGROEP

Verspreiding vindt plaats via abonnementen en via gerichte distributie in controlled circulation aan installateurs, architecten, adviserende partijen, aannemers, opdrachtgevers, projectontwikkelaars, zorginstellingen, woningbouwverenigingen en andere opdrachtgevers, (semi-)overheidsinstellingen, brancheorganisaties, toeleveranciers en aanverwante organisaties.

VORMGEVING/ART DIRECTION E studio@louwers.nl

DRUKWERK

Drukkerij Hendrix, Peer Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of vermenigvuldigd zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en zonder bronvermelding. Hoewel dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aan-vaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op deze informatie.

6 | INSTALLATIE & BOUW

38

INHOUD BIM denken, doen en delen Boordevol Ingenieuze w-installaties Eén van Europa’s marktleiders levert hoog rendements warmtepomp voor Alde Steeg Beuningen E-Installaties ondersteunen huiselijke sfeer en doelgerichte zorgverlening Innovation centre is visitekaartje van Frieslandcampina Nijssen realiseert innovatieve flashkoeler voor lactoseproductie FrieslandCampina DMV BREEAM-eisen uitgangspunt bij renovatie Rabobank Dommelstreek Gebouwbeheersysteem stuurt installaties Rabobank aan GML Utrecht: duurzaam en flexibel Wibauthuis Amstelcampus toonbeeld van energiezuinigheid Nieuwe Haagse Passage in Den Haag Installaties De Schauw in Puttenkomen optimaal tot hun recht Verduurzaming Bad Hesselingen met heatpipes Transformatie voormalig kantoor PNEM in eigentijds landmark Behaaglijk binnenklimaat bij Carolus Borromeus College Forse Capaciteits-uitbreiding Basion Hotel Hoofddorp

8 14 16 18 20 25 27 28 30 34 38 41 44 46 48 50

THEMA ELEKTROTECHNIEK Fedet brengt partijen in de elektrotechniek bij elkaar WINSTA® – systeem voor stekerbaar installeren MFS voor woon- en zorgcomplexen Storingsvrij verbinden en isoleren Elektrische variabelen op afstand beheren

55 56 59 60 63

Inhoud

50

87

99

Bedrijfspresentatie Montage Garant Kort nieuws Bedrijfspresentatie Stabiplan Ingrijpende verbouwing Beatrix Ziekenhuis Brandweerpost Noord in Zwolle laat harten smelten Onvolledige ontluchting leidt tot grote problemen Kort nieuws Veranderende markt vraagt om samenwerking

x103 64 66 70 59 62 64 66 70

THEMA SOFTWARE VOOR INSTALLATIETECHNIEK Tece Digitale werkbon Automatiseren en optimaliseren van bedrijfsprocessen Software maakt efficiënter werken mogelijk BIM maakt integraal ontwerpen mogelijk WKO zorgt voor koelen en verwarmen Brugbedieningscentrum Steekterpoort Decentrale installatietechniek in woonzorgcentrum Draadloze schakeltechniek in verzorgingstehuis

71 72 74 76 78 80 83 85

Geen onnodig energie­verbruik in Udens Duyn Gipsarmaturen bepalen sfeer Udens Duyn

87 88

THEMA WATERBEHANDELING UITGAVE

3

INSTALLATIE & BOUW

VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, KLIMAATBEHEERSING EN ELEKTRICITEIT

WWW.INSTALL ATIEENBOUW.NL

NUMMER 3 2014 JUNI - JULI

VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, KLIMA ATBEHEERSING EN ELECTRICITEIT WWW.INSTALLATIEENBOUW.NL

3

SCAN WITH

BIM denken, doen en delen met Stabicad | Innovation Centre is visitekaartje van FrieslandCampina | GML Utrecht: duurzaam en flexibel | Wibauthuis Amstelcampus toonbeeld van energiezuinigheid 2014082_INST & BOUW 3.indd 1

Coverbeeld: Zorghotel Udens Duyn

24-06-14 12:23

Branchevereniging stimuleert samenwerking en innovatie Waterbehandeling in ziekenhuis van groot belang Water Oceanium weer helder dankzij nieuwe ozon-generatoren Avery Dennison bijna klaar voor gebruik Bouwteam zeer tevreden over nieuwbouw Avery Dennison Een plafond- en ventilatorconvector in één Datacenter excelleert in bedrijfszekerheid en energie-efficiëntie De nieuwe referentie in warmtebeeldcamera’s Zwembad Het Heersdiep valt op door installaties Breed pallet aan W-installaties Wie doet Wat

90 91 92 94 98 99 100 103 104 107 108

INSTALLATIE & BOUW | 7

BEUNINGEN | Alde Steeg

BIM denken, doen en delen Megens Installaties is een compleet installatiebedrijf met een duidelijke visie op BIM. Armand van Andel, technisch directeur, geeft aan dat Megens naast het praten over BIM, nu vooral bezig is om het in de praktijk toe te passen en te optimaliseren.

Collega Rob van Os, leading engineer, deelt zijn BIM ervaringen aan de hand van het project Alde Steeg in Beuningen.

Op dit moment is 65% van de projecten van Megens Installaties al BIM gerelateerd. BIM onderdeel maken van de eigen organisatie is niet een kwestie van vandaag willen en morgen toepassen.

Rob: “Nu kunnen we doorpakken maar er gaat wel een proces van zo’n anderhalf tot twee jaar aan vooraf. BIM raakt de hele organisatie van het upgraden van servers en systemen tot de bewustwording van bijvoorbeeld de monteur. Het besef dat BIM meerwaarde biedt was zeker in het begin lastig. Als er een keer een foutje zat in een 3Dmodel dan riep er al snel iemand: ‘Zie je wel BIM werkt niet’. Terwijl nu de voordelen door iedereen gezien worden”.

Armand vult aan: “Vroeger zat de uitwerking van de installatie in het hoofd van de engineer en werd zijn 3D gedachte in 2D gevisualiseerd. Nu is het voor iedereen duidelijk en eenduidig door het 3D-model”.

8 | INSTALLATIE & BOUW

BIM IS EIS GEWORDEN Natuurlijk is ook het werkproces in de bouw aan verandering toe, daarom is bij veel partijen waar Megens Installaties mee samenwerkt de BIMmethode steeds vaker leidend. Dit geldt voor opdrachtgevers, bouwkundigen, adviseurs en overige betrokken bouwpartners. Armand geeft aan: “We worden voor veel projecten geselecteerd, omdat we aan kunnen sluiten bij de BIM-wensen van de opdrachtgever.” Sterker nog opdrachtgevers willen vooraf zien of je het kan. Er wordt steeds vaker gewerkt met een zogenaamde dubbele selectie, zo ook bij het project Alde Steeg. Verschillende installateurs werden uitgenodigd om in te schrijven voor een bestek. Na de primaire selectie moesten we in korte tijd een deel van een installatie toevoegen aan een 3D-model. Partijen die hier niet aan konden voldoen, lagen uit de selectie. Wij merken in de markt dat meer opdrachtgevers BIM als eis gaan stellen.

Al onze investeringen van de afgelopen twee jaar hebben ons in staat gesteld BIM-proof te zijn. Als we kijken naar de huidige orderportefeuille kunnen we vast stellen dat deze groter is dankzij BIM!” De ontwikkeling van BIM binnen Megens is mooi terug te zien in het Alde Steeg project. Dit project heeft Megens Installaties nog uitgevoerd in Stabicad for AutoCAD, waarbij de Exchange functionaliteit gebruikt is om de informatie naar Stabicad for Revit om te zetten. Huidige projecten worden gelijk al uitgevoerd met Stabicad for revit. Rob geeft aan: “Bij het project Alde Steeg liepen we in het begin tegen de snelheid en de content in Revit aan, vandaar de keuze voor Stabicad for AutoCAD in combinatie met de Exchange functie. Stabicad for Revit is goed doorontwikkeld zo is de snelheid en de Exchange sterk verbeterd en is de content flink uitgebreid. Dus waarom zou je nu niet gelijk

BEUNINGEN | Alde Steeg

ALDE STEEG BEUNINGEN De bestaande bebouwing van het woon- en zorgcomplex wordt in twee fases vervangen door vijf nieuwe gebouwen. Het complex biedt ruimte voor 160 mensen die terecht kunnen voor permanente of tijdelijke zorg en/of verpleging. In de eerste bouwfase worden twee nieuwe gebouwen gerealiseerd bestaande uit zorgappartementen, zit-/ slaapkamers voor kleinschalig groepswonen en een restaurant plus de infrastructuur. In het BIMproject Alde Steeg is het bouwteam samengesteld door Hendriks Bouwbedrijf, het ontwerp komt van Van Aken Architecten uit Eindhoven en de opdrachtgever is Zorggroep Maas en Waal.

in Revit werken?” Armand: “We doen dit als bedrijf om onze processen beter te organiseren, een beter product te kunnen leveren aan de klant en de continuïteit van ons bedrijf te waarborgen. De ontwikkelingen bij Stabiplan ondersteunen onze doelstellingen tot procesverbetering en reductie in faalkosten. Geld niet hoeven uitgeven, dat is ook verdienen!”

INKOOPBESLISSINGEN VERANDEREN Bij het project Alde Steeg heeft Megens Installaties clash sessies gehouden. Rob: “We hebben via IFC en de Building design Suite export, IFC clash sessies met Van Aalst Elektro, Van Aken Architecten, Hendriks Bouwbedrijf en de opdrachtgever gehouden. De sessies waren intensief maar gaven wel duidelijk inzicht in welke partijen per fase moeten aanhaken, dit om niet te snel over de-

engineering direct in Revit te doen heeft eerdere redenen. Omwille van de snelheid werden er bij Alde Steeg soms IFC’s uit AutoCAD 3D gegenereerd. Deze IFC’s bevatten nauwelijks informatie, terwijl de IFC’s uit Stabicad for Revit boordevol informatie zitten. Daarnaast kun je met Revit Views zorgen dat je eenvoudig kunt selecteren wat je nu nodig hebt en wat je moet bestellen, voor een ‘just in time delivery’. Daarmee wordt je voorraad en verlies dus ook veel kleiner”. In de loop van dit jaar wordt de basis gelegd voor een upgrade van het huidige ERP-pakket van Megens Installaties.

Hierbij maken we gebruik van de samenwerking tussen Syntess en Stabiplan. Het direct genereren van calculaties, bestellingen en planningen vanuit Stabicad for Revit richting de ERP van Syntess vormen hierbij één van de belangrijkste pijlers van de inrichting.

Fase 1 Bouwsom: € 7.606.621 Periode: 2013-2014 Projectomvang: 5.227m²

Armand: “In BIM zijn nog genoeg mogelijkheden en uitdagingen. Bijvoorbeeld dat leveranciers mee moeten wat betreft content. We kijken op MEPcontent.eu en StabiBASE naar wat er in staat en wat er nog ontbreekt en zijn in gesprek met Stabiplan en de leveranciers om te zorgen dat we kunnen ontwerpen wat we willen”. Rob vult nog verder aan: “We willen de functionaliteit van het tekenpakket en werken met complete content.

Een handige functionaliteit zoals de knooppuntoplosser moet blijven werken. Een leverancier die zijn complete product aanbod niet BIM-ready heeft gaat echt afvallen”.

BIM raakt de hele organisatie van het upgraden van servers tot de bewustwording van de monteur tails en afwerking te praten”. Armand voegt daar aan toe: “BIM betekent ook dat inkoopbeslissingen naar voren moeten in het project. Veelvuldig wordt er vanuit de BIM-methodiek gesproken dat het ontwerp van generiek naar specifiek materialiseren gaat. Als installateur, die de projectengineering vanaf de DO-fase naar uitvoering brengt, geldt dit naar onze mening veel minder. Juist in deze ontwerpfase gaat het om specifieke apparatuur en materialen”. Rob: “En om de garantie te geven dat het model up-to-date is wil je dat de materiaalkeuze in MEPcontent of StabiBASE staat.

Op tijd leveren is ook een onderdeel van BIM, dus dat de groothandels het magazijn vormen en dat we per bouwfase kunnen aangeven wat we nodig hebben. De keuze om bij de huidige projecten de

DELEN VAN KENNIS IS MENTALITEIT Megens Installaties merkt dat klanten tegenwoordig sneller op hun einddoel afgaan maar niet altijd weten wat ze vragen. Dit vraagt goede praktische technische kennis en ook een adviserende rol in de keuzes die er gemaakt moeten worden.

Daarbij moet je een goed product kunnen leveren tegen de juiste prijs. Veel gehoorde ‘kritiek’ op BIM is dat de adviseur beweegt naar de rol van de installateur en dat de installateur op zijn beurt op de stoel van de adviseur gaat zitten. Armand zegt daarover: “Doe waar je goed in bent en vul elkaar aan in een project maar ook daar buiten. De kracht van de adviseur is conceptmatig denken, de praktisch technische invulling moet de installateur doen. ›

INSTALLATIE & BOUW | 9

Airconditioning Ventilatie Luchtgordijnen Vloerverwarming Luchtverwarming Warmtepompen

CV-installaties

Klimaattechniek

Meet- en regeltechniek

Loodgieterswerk

Duurzame technieken

24 uursservice

MEGI_alg_A6_sta_FC_Zak

Technisch beheer

AVU b.v. klimaatbeheer | ‘t Goor 5 | 7071 PC Ulft Tel. 0315 - 64 22 11 | E-mail info@avu-bv.nl

Nijverheidsweg 5, Druten • 0487 58 15 10 • www.wijmakenhetgoed.nl

Systeemoplossingen voor de utiliteit Remeha is toonaangevend in de utiliteit met de robuuste GAS 210/310/610 ECO PRO staande ketels. Deze ketels vormen het warm kloppend hart van talloze hotels, zorginstellingen, scholen, kantoren en andere grote gebouwen. Wij helpen bovendien uw duurzaamheidsdoelstellingen te realiseren. Zo kunt u de GAS310 ECO PRO combineren met de gasabsorptiewarmtepomp.

■

■

■

Wilt u weten wat de gasabsorptiewarmtepomp u oplevert?

Raadpleeg dan onze configurator op nl.remeha.com/gashp

Grote vermogens: industriële staande ketels voor intensief en langdurig gebruik met zeer grote vermogens (285 kW tot ruim 1,3 MW) Besparing: combinatie met Remeha gasabsorptiewarmtepompen levert talloze voordelen: verlaging van het energieverbruik, significante vermindering van CO2 en gerealiseerde gasbesparing op gasverbruik Duurzaam: duurzame combinatiemogelijkheden met Remeha zonlichtsystemen of warmtekrachtkoppelingen.

Remeha helpt u bij het maken van de juiste keuze voor het beste verwarmingssysteem voor uw project. Remeha biedt voor u de oplossing op maat.

nl.remeha.com

REME.003-14 Adv installatie en bouw 197x130.indd 1

02-06-14 15:16

BEUNINGEN | Alde Steeg

Projectinfo VLOERVERWARMING EN -KOELING AVU BV leverde en monteerde in opdracht van Megens Installaties de vloerverwarming en -koeling in de nieuwbouw van Alde Steeg Beuningen. De installatietechnische groothandel voert al ruim acht jaar opdrachten uit voor de installateur. De vloerverwarming en -koeling is in samenspraak door AVU en Megens Installaties geëngineerd met Therminon producten. Met Therminon heeft AVU een jarenlange arbeidsrelatie. Marc Sollman, eigenaar van AVU, zegt: “De componenten van Therminon hebben een hoge kwaliteit en het bedrijf heeft een hoge leverbetrouwbaarheid, ook als het om flexibele situaties gaat. De vloerverwarming en -koeling voor Alde Steeg Beuningen is in 2014 door de vaste montageploeg op vakkundige wijze aangebracht.

Alde Steeg Beuningen is een prettig bouwproject geweest, de samenwerking met partnerbedrijven verliep uitstekend.”

AVU is geen klassieke dozenschuiver maar aanbieder van totaaloplossingen, vervolgt Sollman. “Wij zijn een meedenkende technische groothandel die, vaak samen met de installateur, voor de eindgebruiker de beste oplossing creëert. We richten ons op innovatieve systemen die energiezuinigheid aan comfort weten te koppelen. Zo zijn wij sinds november importeur geworden van Nilan warmtepompen en luchtbehandeling. We werken uitsluitend met gerenommeerde A-merken zodat wij verzekerd zijn van kwaliteitsproducten.”

Ook het delen van informatie en kennis met andere installateurs is onderdeel van deze mentaliteit.

Zo schuif je kennis en waar mogelijk ook werk naar elkaar toe”.

MET BIM OVER DE GRENZEN Armand: “Het 3D-model is uiteindelijk maar een weergave van de ideeën van de engineer. Maar de gedachte erachter is cruciaal in BIM. Over je eigen grenzen meedenken is onderdeel van BIM, als wij bouwkundig iets zien geven wij dat aan, ook al kost ons dit extra tijd. Altijd open voor overleg dat zit hier in de cultuur ingebakken”. Rob: “Dat zijn niet veel partijen gewend maar juist daardoor maken we de kennis breder”. Armand: “Samen met

de monteur kritisch naar het model kijken is ook BIM. Kennis vanuit de praktijk gebruiken en kennis van binnen naar buiten zien te krijgen.” Een andere BIM ontwikkeling die Megens Installaties graag verder ontwikkeld ziet worden is het principeschema. Door op het schema alle onderdelen die onderhoud nodig hebben met een unieke code aan te geven, kunnen we dubbel werk voorkomen.

Omdat de afdeling technisch beheer van Megens Installaties dan dezelfde codes kan gebruiken bij het opstellen van het onderhoudscontract. Daarnaast willen wij graag de installatiemodellen checken aan de hand van het principeschema. de componenten op het principeschema zouden namelijk ook in het installatiemodel moeten zitten”. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 11

CIAT L Y S U S T A I N A B

voor al uw duurzame oplossingen CIAT is een internationaal bedrijf met een lange geschiedenis; reeds sinds 80 jaar is CIAT totaalleverancier van klimaatapparatuur. CIAT heeft zichzelf sindsdien gevestigd als Europese leider op het gebied van airconditioning, luchtbehandeling, koeling, warmte-uitwisseling en verwarming door middel van duurzame energie.

De CIAT Groep ontwikkelt en produceert producten en totaaloplossingen voor o.a. kantoren, hotels, gezondheidszorg, winkels en industrie. De oplossingen die door CIAT worden ontwikkeld en geproduceerd, kenmerken zich door een hoge energie-efficiëntie, uitstekende kwaliteit van het binnenklimaat en comfort voor de gebruikers.

L I V E

Neemt u gerust contact met ons op voor het volledige programma en een passend advies.

LBK/WTW

L I V E

Watergekoelde waterkoelaggregaten en warmtepompen tot 1400 kW

Ventilatorconvectoren

P U R E L Y

L I V E

W E L L

Luchtgekoelde waterkoelaggregaten en warmtepompen tot 1350 kW

CIAT Nederland B.V. • Annie M.G. Schmidtweg 229 • 1321 NA Almere Tel. 036 - 533 25 87 • Fax 036 - 533 25 97 • info@ciat.nl • www.ciat.nl

www.ciat.com

Advertentie 95x130_portrait.pdf

1

05-06-14

08:50

BEUNINGEN | Alde Steeg

Projectinfo VERREGAANDE INTEGRATIE VAN BEDRIJFSPROCESSEN Syntess Software levert ERP-software voor verregaande integratie van bedrijfsprocessen. Technische dienstverleners worden zo ontzorgd bij de bedrijfsvoering. Het programma Syntess Atrium, dat drie versies biedt, is populair. De nieuwe aanwas per jaar bedraagt gemiddeld 200 organisaties, sinds 2010.

C

M

Y

CM

Er werken 110 FTE bij Syntess Software bij de vestigingen in Gorinchem en Zierikzee. Syntess Software opereert landelijk met betrekking tot verkoop, implementatie en nazorg. Alle software wordt in eigen bedrijf ontwikkeld.

MY

CY

CMY

Syntess Software levert ERP- en mobiele software aan technische dienstverleners en kent drie software-edities: Syntess Atrium Entry voor kleine bedrijven, SA Professional voor middelgrote bedrijven en een SA Enterprise editie voor grote installateurs. Ook kent Syntess een online versie waarbij met een internetbrowser gewerkt kan worden. Er werken ruim 3.000 installatiebedrijven met Syntess Atrium. De nieuwe aanwas per jaar bedraagt sinds 2010 gemiddeld 200 organisaties.

K

Commercieel directeur Abco de Munck zegt: “Kern van het succes van onze software ligt in de verregaande integratie van bedrijfsprocessen. Wij stellen de praktijk van de onderneming centraal en vertalen dit in financiële verslaglegging. Het systeem is gebaseerd op eenmalige invoer van gegevens, wat grote besparingen in tijd en geld oplevert.”

Geïntegreerd ERP programma De mogelijkheden van BIM worden ten volle door Syntess Atrium benut. Dit programma is geïntegreerd met organisaties als 2BA en, S@les in de bouw, en kent inleesroutines van ruim 400 groothandels/fabrikanten.

“Atrium biedt behalve voor de gebruiker, vooral ook voordelen voor groothandelaren, fabrikanten en technische dienstverleners,” zegt De Munck. “Door standaardisatie wordt structuur gebracht in de materiaalstromen. Voordeel voor de gebruiker is dat hij geclassificeerd kan zoeken in plaats van alleen via een artikelomschrijving. Tevens kan een gebruiker eenvoudig het identieke product bestellen bij verschillende toeleveranciers. Ook op het gebied van elektronische berichtgeving kent Syntess Atrium oplossingen voor bijvoorbeeld elektronisch bestellen, inlezen inkoopfacturen en webselectie artikelen.”

Snelheid en accuratesse zijn van essentieel belang. U wilt calculeren, offreren, begroten, plannen, factureren en nog veel meer. Alles vanuit één krachtig ERP softwarepakket dat is afgestemd op úw branche. Kies voor Syntess Atrium, de bedrijfssoftware van Syntess.

Want Syntess Software kent uw branche en biedt u als geen ander grip op uw bedrijfsprocessen.

grip op uw bedrijfsprocessen! www.syntess.nl

Syntess Software T 088-4080 410 verkoop@syntess.nl

INSTALLATIE & BOUW | 13

BEUNINGEN | Alde Steeg

Tekst: Martijn van den Bouwhuijsen

Boordevol ingenieuze W-installaties Het zorgcentrum Alde Steeg in Beuningen ondergaat een transformatie. In het najaar van 2014 staan er, ter vervanging van gedateerde oudbouw, vijf nieuwe woonzorggebouwen rondom een plein. De nieuwbouw zit boordevol ingenieuze W-installaties. Megens Installaties is verantwoordelijk voor alle werktuigbouwkundige voorzieningen en implementeerde onder meer een hybride warmwatervoorziening. Remeha ontwikkelt onder meer cv-ketels, zonlichtsystemen, thermostaten, warmtepompen en warmwateroplossingen. Voor Alde Steeg Beuningen levert Remeha de staande ketels en boilers. Het project verloopt voorspoedig door uitvoerig ge誰ntegreerd overleg en implementatie van BIM, ERP en lean.

14 | INSTALLATIE & BOUW

BEUNINGEN | Alde Steeg

De nieuwbouw van zorgcentrum Alde Steeg in Beuningen zit boordevol ingenieuze en energiezuinige werktuigbouwkundige installaties, waaronder gebalanceerde ventilatie met warmteterugwinning. “De meeste bewoners in de nieuwbouw kunnen straks de temperatuur individueel regelen.

Uitzondering hierop zijn de kamers voor senioren die dit zelf niet meer kunnen,” zegt senior projectleider Mari van Dijk namens Megens Installaties.

Meet- en regeltechnicus Arie Beijer vult aan: “Bijzonder is de hybride warmwatervoorziening. De WKO, die warmte en koude opslaat in de bodem, is gekoppeld aan een CV-installatiesysteem. De twee systemen kunnen gezamenlijk en los van elkaar verwarmen, afhankelijk van de pieken in de warmtelast. De eindgebruiker bereikt de optimale verhouding tussen investering en besparing. De regeltechniek hiervoor is in samenwerking met de WKO-leverancier, Thermo-actief, ontwikkeld. Met één regelkast wordt het geïntegreerde systeem aangestuurd, wat het onderhoud en beheer vereenvoudigt. Daarvoor schreven we speciale software.”

structie. Het gekozen type boiler kan tot vijf branders bevatten, wat de bedrijfszekerheid verhoogt.

Een 30kW boiler en een 60kW boiler zijn reeds geïnstalleerd. Deze in de bouwmarkt steeds populairdere, boilers hebben relatief weinig warmtevoorraad nodig en komen in aanmerking voor investeringsaftrek.”

BIM, ERP EN LEAN BESPOEDIGEN BOUW

Remeha, toonaangevend in de utiliteit met de robuuste GAS 210/310/610 ECO PRO staande ketels, raakte op voorspraak van Megens Installaties bij het bouwproject in Beuningen betrokken. De W-installateur vroeg in 2013 informatie op over rendementen van CV-voorzieningen. De opdracht voor Remeha behelst de levering van vijf GAS 210 ECO PRO ketels en vijf CWH boilers. Eerst voor de twee gebouwen van fase één en daarna voor de drie gebouwen van fase twee.

Megens Installaties raakte na een onderhandse aanbesteding met twee selectieronden betrokken bij het bouwproject in Beuningen. Bij de eerste ronde werd onder meer gevraagd naar referentieprojecten en financiële draagkracht. Voorwaarde voor deelname aan de tweede selectieronde was aantoonbare ervaring met BIM en 3D-tekenen.

Van Dijk zegt: “In maart 2013 kregen we de opdracht voor de realisatie van alle werktuigbouwkundige voorzieningen van het bouwproject.

Vervolgens is het ontwerp verder uitgedetailleerd in overleg met Zorggroep Maas en Waal, de aannemer, de E-installateur, de architect, de constructeur en diverse andere adviseurs. Tegenstrijdigheden die tot mogelijke bouwfouten konden leiden, elimineerden we in de virtuele omgeving en model. De uitvoering gaat volgens schema. In de afbouw passen we de principes van lean bouwen toe, waardoor de uitvoering voorspoedig verloopt.

Door het gebruik van ERP-software van Syntess kunnen materialenstaten eenvoudig worden gegenereerd, waardoor bestellingen en leveringen soepel verlopen. Naar verwachting leveren we de nieuwbouw in het najaar van 2014 op, geheel volgens planning en specificaties.”

Leon de Jonge accountmanager bij Remeha zegt: “Inmiddels hebben we twee ketels en twee boilers geïnstalleerd. De rest volgt. Het gaat om staande hoogrendementsketels met een gietaluminium warmtewisselaar. De toegepaste boilers zijn compact en hebben een lichtgewicht con-

De Jonge zegt tot slot: “Ik vind de communicatie met Megens Installaties erg prettig. De bouwplanning zit goed in elkaar. De bestellingen worden bijvoorbeeld tijdig gedaan, zodat we just-in-time kunnen leveren. Kortom, een bijzonder en ook plezierig project om aan mee te werken.” ❚

BEDRIJFSZEKERHEID VERHOGEN

Bouwinfo OPDRACHT ONTWERP ADVISEUR W+E UITVOERNG

Zorggroep Maas en Waal, Beuningen Van Aken Architecten Deerns raadgevend ingenieurs Hendriks Bouwbedrijf, Oss

(Tevens opdrachtgever Megens Installaties) W-INSTALLATIES Megens Installaties (W), Druten E-INSTALLATIES Van Aalst Elektro, Oss KETELS EN BOILERS Remeha, Apeldoorn WARMTEPOMP CIAT, Almere BOUWSOM € 15.254.182,-- (fase 1+2) BOUWPERIODE fase 1 maart 2013 – september 2014

fase 2 februari 2015 – februari 2016 BOUWPROGRAMMA 5 woonzorggebouwen B.V.O. 11.870 m² (fase 1+2)

OVERIGE WERKZAAMHEDEN Conelgro, Stabiplan, AVU b.v.,

Syntess Software

INSTALLATIE & BOUW | 15

BEUNINGEN | Alde Steeg

Eén van Europa’s marktleiders levert hoog rendements warmtepomp voor Alde Steeg Beuningen

CIAT is één van de Europese marktleiders in warmtepompen voor de utiliteitsbouw. De expert in duurzame oplossingen raakte op voorspraak van Megens Installaties betrokken bij het project Alde Steeg Beuningen. CIAT adviseerde over de optimalisatie van de warmte- en koudopwekking en leverde een geluidsarme, instelbare en makkelijk inpasbare hoog rendements warmtepomp. Volgens verkoopadviseur George Verheijen kreeg Alde Steeg Beuningen zo een 'duurzame oplossing die past bij de aanvankelijke vraagstelling van het zorgcentrum'.

Het zorgcentrum Alde Steeg in Beuningen wordt verbouwd. Dit najaar staan er, ter vervanging van oudbouw, 2 nieuwe woonzorggebouwen rondom een plein. Begin 2016 volgt de oplevering van de resterende 3 gebouwen. Warmte en koude opslag zorgt voor koeling en verwarming. Deze

16 | INSTALLATIE & BOUW

WKO voedt een warmtepomp, die de gebouwen voorziet van basisverwarming. Per gebouw wordt voor aanvullende verwarming een HR gasketel ingekoppeld. In de zomer koelt de WKO het gebouw, en wordt de warmte uit de gebouwen opgeslagen in de bodem.

INPASBARE, GELUIDSARME, REGELBARE HOOG RENDEMENTS WARMTEPOMP Verheijen is een ervaren verkoopadviseur bij CIAT. Hij weet wat de behoeftes zijn van zorginstellingen, mede door zijn functie (deelbestuur Ledenbelang) bij de Vereniging Beheer Onderhoud van Zorginstellingen (VBOI). Over het bouwproject in Gelderland zegt de sales consultant: “Vanwege positieve ervaringen met CIAT Nederland B.V. en de CIAT warmtepompen inclusief de totaal dienstverlening, heeft de firma Megens Installaties ons uitgenodigd om in het project Alde Steeg te Beuningen de warmtepomp te selecteren en uiteindelijk te leveren.

BEUNINGEN | Alde Steeg

Het gebouw wordt gefaseerd opgeleverd. Verheijen zegt: “De toegepaste warmtepomp heeft een hogere COP (verhouding tussen warmteopbrengst en elektrisch vermogen) dan in het aanvankelijke bestek stond. De warmtepomp zal in de 1e fase in deellast functioneren. Pas als de 2e fase gereed is zal de volledige warmtelast gevraagd kunnen worden. Door toepassing van een warmtepomp met meerdere scroll compressoren kan er voldaan worden aan deze wens”, zegt Verheijen. “Op deellast zal het rendement /COP dan hoger zijn dan op vollast, omdat bij een gelijk uitwisselend oppervlak het opgenomen vermogen lager is van minder in werking zijnde aan/uit scroll compressoren. Dit komt de energie-efficiëntie ten goede.”

In goed overleg met het zorgcentrum en de Winstallateur achterhaalden we de aanvankelijke vraagstelling. De uitdaging was om een goed inpasbare, geluidsarme, regelbare en instelbare warmtepomp te vinden.”

Voor de inpasbaarheid behoeft men slechts ruimte vrij te houden aan de voorzijde en voor de waterzijdige aansluitingen aan de bovenzijde. Alle panelen zijn eenvoudig te verwijderen. Aan de voorzijde kan men alle componenten bereiken.

Verheijen zegt: “Het lage geluid realiseren wij door alle componenten te plaatsen op een bodemplaat, die flexibel is opgesteld in de machine op trillingdempers. Door het ontbreken van contactgeluid zal het totale geluiddruk niveau laag zijn. Daarnaast adviseerden wij over de toepas-

sing van soft starters bij R 410a machines. Deze zorgen niet alleen voor een gefaseerde stroomaanloop, maar ook voor een gefaseerde oploop van de bedrijfsdruk. Daarmee maakt de warmtepomp bij de opstart minder geluid en wordt de levensduur verlengt.”

BREED PRODUCTENGAMMA EN JARENLANGE ERVARING CIAT is één van de Europees marktleiders in warmtepompen voor de utiliteitsbouw. Al 80 jaar zorgt deze expert in duurzame oplossingen voor comfort in binnenklimaat. Vanuit 7 fabrieken in Europa wordt de bouwmarkt beleverd met onder andere warmtepompen, luchtbehandelingskasten, ventilatorconvectoren, koelmachines, warmtewisselaars en precisie airconditioning onder andere.

Het productengamma biedt een diversiteit van oplossingen, niet alleen voor de utiliteitsbouw maar ook voor de industrie .. Verheijen zegt: “Door onze jarenlange ervaring kunnen we inspelen op de diverse behoeftes vanuit de installatie en advies wereld. We willen onze klanten het beste advies geven, zodat zij kunnen genieten van een comfortabel en duurzaam binnenklimaat. Alde Steeg Beuningen is een mooi project. Fijn om in goed overleg duurzame oplossingen toe te passen.” ❚

Projectinfo MODERNE ELEKTROTECHNISCHE VOORZIENINGEN Service, Gemak en Kwaliteit zijn de drie pijlers waarop de Conelgro organisatie steunt.

Wij bieden onze klanten datgene wat ze wensen: kwaliteit tegen een gunstige prijs.

Conelgro Oss leverde en levert, in opdracht van Van Aalst Elektro, alle elektrotechnische voorzieningen voor Alde Steeg Beuningen. De elektrotechnische groothandel die gemak, kwaliteit, service en persoonlijk contact als pijlers hanteert, dacht mee met de opdrachtgever. Hierover zegt vestigingsmanager Bob van de Kimmenade vanuit Oss: “In samenspraak met Van Aalst en de partners van Conelgro Oss, waaronder onder andere Abb, Draka en Legrand, zijn andere producten geëngineerd dan aanvankelijk in de offerte stonden. Zo kon bijvoorbeeld Van Aalst Elektro door de toepassing van Clixys sneller en betrouwbaarder monteren.”

Onze klant is geen nummer, maar heeft een naam en gezicht!

Conelgro is een decentrale organisatie waar de Vestigingsmanager de vrijheid heeft om zijn beleid volledig aan te passen aan de wensen van de klant. Deze decentrale gedachte heeft als voordeel dat er persoonlijk contact is met de klanten, en daar waar wij mee kunnen denken met onze klanten doen wij dat.

Conelgro Oss

Hunnenpad 9, 5349 BG Oss Telefoon: 0412-633531, Fax: 0412-630855 Email: oss@conelgro.nl Internet: www.conelgro.nl

Conelgro levert al jaren elektrotechnische producten voor Van Aalst Elektro. Daardoor zijn de lijnen kort en is het vertrouwen groot. Afspraak is bij Conelgo ook echt afspraak. Van de Kimmenade zegt: “We werken alleen met A-merken, zodat onze klanten kwaliteit krijgen. Vanuit diverse vestigingen in heel Nederland wordt de bouw beleverd. De vestigingen worden ondersteund door een centraal magazijn in Duiven. Door de decentrale opzet kunnen specifieke producten lokaal op voorraad gelegd worden en worden de relaties snel bediend. Conelgro Oss zet bovendien alleen eigen vervoer in, wat ten goede komt aan de flexibiliteit en kwaliteit van leveringen. We willen samen met onze partners succesvolle projecten tot stand brengen.”

INSTALLATIE & BOUW | 17 ADV OSS.indd 1

19-06-14 15:19

BEUNINGEN | Alde Steeg

Tekst: Martijn van den Bouwhuijsen

E-installaties ondersteunen huiselijke sfeer en doelgerichte zorgverlening De elektrotechnische installaties van Alde Steeg Beuningen ondersteunen het zorgproces en zorgen voor een huiselijke sfeer. Van Aalst Elektro uit Oss engineerde en installeerde een groot deel van de elektrotechnische voorzieningen, waaronder het zorgsysteem en de domotica-installatie. De E-installateur voorziet de nieuwbouw onder meer van energiezuinige LED-verlichting die op tijd en lichtintensiteit wordt aangestuurd. Het project dat in BIM 3D is opgestart en lean wordt uitgevoerd, verloopt volgens schema.

Na een aanbestedingsprocedure waarbij Van Aalst Elektro werd gevraagd om het ontwerp van de E-installaties 3D uit te werken, raakte deze Einstallateur betrokken bij het bouwproject in Beuningen. “Wij werken enkele jaren met BIM. Het vergt weliswaar meer werkvoorbereiding, maar we voorkomen bouwfouten en faalkosten. Het Stabicad 4 Revit-model wordt straks ook gebruikt tijdens het onderhoud,” zegt Alexander Coenen die 3D-modelleur en werkvoorbereider is van het project. “Bij de afbouw passen we de principes van lean toe. Het bouwproces wordt bespoedigd door het optimaal afstemmen van werkzaamheden.”

en de continuïteit van systemen gewaarborgd.

Wij verzorgen momenteel het onderhoud van de E-installaties van 52 zorgcentra. Wij hopen dat we na de oplevering van Alde Steeg Beuningen ook hiervoor het onderhoud mogen verzorgen.” ❚

EFFECTIEVE ZORGVERLENING IN HUISELIJKE SFEER De opdracht voor Van Aalst Elektro behelsde de engineering en aanbrengen van een groot deel van de elektrotechnische installaties. “De voorzieningen ondersteunen de effectiviteit van het zorgverleningsproces en zorgen voor een comfortabele sfeer,” zegt projectleider Dennis de Kleyn. “Van Aalst zorgde bijvoorbeeld voor alle bekabeling en installatie van camera's, het zorgsysteem en de toegangscontrole. Daarnaast installeerden we de anti-inbraak voorziening, de brandmeldinstallatie, de zorgoproep, de zonwering, de geluidsinstallatie en de led verlichting. Er werd gekozen voor LEDverlichting vanwege de energiezuinigheid, lange levensduur en lage onderhoudskosten. In de algemene ruimtes kunnen diverse lichtsferen worden opgeroepen. Ook realiseerden we de aansluitingen voor mogelijke, toekomstige zonnepanelen.”

De technische voorzieningen ondersteunen de effectiviteit van het zorgverleningsproces en zorgen voor een comfortabele sfeer.

De elektrotechnische installaties van Alde Steeg Beuningen ondersteunen het zorgproces en zorgen voor een huiselijke sfeer.

KORTE RESPONSTIJD Van Aalst Elektro adviseert, ontwerpt, installeert en onderhoudt installaties voor woning- en utiliteitsbouw. “Service en onderhoud vormt een belangrijke groeimarkt,” zegt vestigingsmanager Stephan Pennings. We houden de veranderende regelgeving in de gaten en hanteren een korte responstijd, installaties worden up to date gehouden

18 | INSTALLATIE & BOUW

Van Aalst Elektro adviseert, ontwerpt, installeert en onderhoudt installaties voor woning- en utiliteitsbouw.

INSTALLATIE & BOUW VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, KLIMAATBEHEERSING EN ELECTRICITEIT

Verrijkt met ‘Interactieve Print’ Breng uw vaktijdschrift tot leven!

Layar is een gratis app voor de smartphone en tablet, die het papier van Instalatie & Bouw tot leven brengt. Met behulp van Layar worden advertenties en redactionele content interactief gemaakt. Als lezer slaat u de brug tussen print en de digitale wereld.

Het enige dat u nodig heeft, is een smartphone of tablet met de Layar app. U scant met uw smartphone of tablet een pagina, waarna de Layar-app de clickable elementen toevoegt op de pagina zoals: Video’s, foto’s, tekst, e-mailadressen, telefoonnummers, social media sharebuttons, etc.

Wat heeft u nodig?

Het vaktijdschrift Een smartphone of tablet De gratis Layar-app

Download de gratis layar app

Scan de pagina

UITGAVE

3

Interactieve Print

INSTALLATIE & VAK TIJDSCHRIFT

WW W.IN STA LL ATIE

OVER INSTALLATIETE

ENB OUW .NL

CHNIEK , KLIMAAT

BOUW

BEHEERSING EN

ELEKTRICITEIT

NUM MER 3 2014 JUNI - JULI

Stap voor stap VAKTI JDSCH RIFT

Hoe werkt het:

OVER INSTA LLATIE TECHN

Even de gratis Layar app downloaden in de Apple Store of de Android Market.

IEK, KLIMA ATBEH EERSI

Open nu de Layar app op uw smartphone of tablet.

NG EN ELECT RICITE IT

Klik op het scan-icoon onderaan in de zoekbalk van uw smartphone of tablet.

WWW.INSTA LLATIE ENBO UW.N L

Houd uw smartphone of tablet boven een van de ‘Layarpagina’s’, herkenbaar aan het blauwe logo.

bekijk de layar!

SCAN WITH

Klik in het scherm, nu opent de digitale laag en kunt u op de buttons klikken.

3

BIM denken, doen en delen met Stab icad | Innovation | GML Utrecht: Centre is visitekaar duur zaam en flexi bel | Wibauthuis tje van FrieslandCam Amstelcampus toon pina beeld van energiezu 2014082_INST & inigheid BOUW 3.indd 1

Veel lees en kijkplezier!

24-06-14 12:23

WAGENINGEN | Royal FrieslandCampina

INNOVATION CENTRE IS VISITEKAARTJE VAN

FRIESLANDCAMPINA Op het terrein van de Universiteit van Wageningen is onlangs het gloednieuwe Innovation Centre van Royal FrieslandCampina geopend door Koningin Máxima. Het Innovation Centre met een Breeam Very Good-kwalificatie is hét visitekaartje van de zuivelproducent. Een groot aantal Imtech Disciplines is betrokken geweest bij de totstandkoming van dit omvangrijke project.

SCAN WITH

Het Innovation Centre vervangt zes bestaande R&D-locaties en biedt onderdak aan kantoren, laboratoria, een experience center en een hypermoderne technohal annex proeffabriek, alwaar alle zuivelproducten en verpakkingen ‘op schaal’ worden geproduceerd en geproefd. Al in de tenderfase werd Imtech door Hurks Vastgoedontwikkeling benaderd om samen de aanbesteding in te gaan.

“Royal FrieslandCampina was gecharmeerd van onze Integrale aanpak, waarin we zelfs nog wat conceptwijzigingen hebben doorgevoerd op het bestek van Arcadis, waarna ons vervolgens het werk is gegund,” vertelt Jan Boekhorst, projectleider bij

20 | INSTALLATIE & BOUW

Imtech Building Services en verantwoordelijk voor de elektrotechnische werkzaamheden.

Volgens Jan Boekhorst zijn er nauwelijks schakelaars in het pand te vinden. “De verlichting is vrij luxe uitgevoerd, grotendeels in LED, en wordt gestuurd met behulp van bewegings- en daglichtsensoren. We hebben behalve de verlichting ook de inbraakbeveiliging, camerabeveiliging, toegangscontrole, brandmeld- en ontruimingsinstallatie aangelegd.” Imtech Disciplines heeft ook de werktuigkundige installaties voor rekening genomen, dat wil zeggen de luchtbehandelingsinstallaties,

koeling, verwarming, technische gassen en de sanitaire installaties. “De klimaatbeheersing in de verschillende ruimten is volledig CO2-gestuurd,” zegt Thies van Wijk, projectleider bij Imtech Building Services en verantwoordelijk voor de werktuigkundige installaties. “In en op het pand bevinden zich vier techniekruimtes, waarvan drie op het dak van de kantooromgeving en één grote techniekruimte in de proeffabriek.”

In totaal zijn er tien luchtbehandelingskasten geïnstalleerd met elk een vermogen van gemiddeld 30.000 m3/uur, 1.600 inductie-units, bedraagt

WAGENINGEN | Royal FrieslandCampina

Projectinfo UITGEBREID LUCHTKANALEN­SYSTEEM VOOR FRIESLAND CAMPINA

Van den Brink is er trots op om onder opdrachtgever Imtech Building Services Amersfoort deel uit te hebben mogen maken van de realisering van het Friesland Campina Innovation Centre in Wageningen. “Het project sloot naadloos aan op de afronding van een voor ons ander prestigieus project, de ZiggoDome in Amsterdam,” begint Hans Rozema van Van den Brink Barneveld. “Voor de realisatie van het luchtkanalensysteem bij het Friesland Campina Innovation Centre hebben we behalve rechthoekige en ronde sendzimir verzinkte kanalen tevens RVS 304 en kunststof PE-kanalen geleverd en gemonteerd. De luchtkanalen hebben we waar nodig voorzien van een thermische-, akoestische- en dampremmende isolatie. Ook hebben we een RVS-afzuigkap geleverd en gemonteerd in de Technolite proeffabriek. Naast het leveren en monteren van luchtkanalen beschikt Van den Brink over een moderne plaatbewerkingstak waar halffabrikaten en eindproducten voor diverse bedrijven geproduceerd worden. Zie hiervoor onze site www.briba.nl.”

Van den Brink Barneveld heeft de luchtkanalen geleverd en gemonteerd voor bouwdelen 1, 2 en 3 bestaande uit een begane grond tot en met de vierde verdieping, waarin zich onder andere laboratoria en kantoren bevinden. Bovendien heeft de firma uit Barneveld ook de luchtkanalen geleverd en gemonteerd voor de Technohal / Technolite.

Van den Brink legt volgens Rozema de lat hoog voor wat betreft kwaliteit, wat zich onder meer vertaalt in het standaard leveren van de luchtkanalen in 1,0 millimeter en 1,25 millimeter plaatdikte, het behalen van de LUKA-C-luchtdichtheid van de geïnstalleerde kanalensystemen, het werken met eigen montagepersoneel en het naar zich toe trekken van een deel van de werkvoorbereiding. “Op dit moment wordt er nog gewerkt bij Friesland Campina, dit in verband met een aanpassing in de droger-/indamperruimte.”

het koelvermogen 600 kW en is er een WKO-installatie aangelegd. Daarnaast is er zo’n 200 kilometer aan datakabel verwerkt en liggen er 200 zonnepanelen op het dak. Een groot aantal systemen is volgens Jan Boekhorst op afstand real-time te monitoren en te sturen. › SCAN WITH

INSTALLATIE & BOUW | 21

ETAP, partner in duurzame (nood)verlichting

De Energy & Light Manager (ELM) van ETAP beheert de verlichting bij FrieslandCampina Innovation Centre te Wageningen en zorgt zo voor een beheerbare energiepost die integraal deel uitmaakt van hun strategie voor energiebeheersing.

Tinstraat 7 • 4823 AA Breda • Tel. 076 - 548 34 00 • info.nl@etaplighting.com • www.etaplighting.com

14230312_etap.indd 1

05-06-14 09:58

VOOR ELKE TOEPASSING DE JUISTE KABEL WWW.TKF.NL

CONNECTIVITY SOLUTIONS

WAGENINGEN | Royal FrieslandCampina

“We zijn als Imtech bijzonder trots op de hoog specialistische multidisciplinaire expertise benodigd in dit project. Vrijwel al onze specialismen zijn verenigd in dit Innovation Centre.

Bijzonder aan het project was volgens Thies van Wijk het geplande meerwerk. “We hadden te maken met inrichtingswijzigingen, waaraan pas tijdens de bouw invulling kon worden gegeven. Uiteindelijk heeft dat Geresulteerd in een flexibele integrale aanpak met als uitdaging de zeer korte bouwtijd. Het Innovation Centre is compleet gestoffeerd en plug and play opgeleverd, inclusief terreininrichting. Het was voor de medewerkers van FrieslandCampina slechts een kwestie van de pc’s aansluiten en klaar.” ❚

Bouwinfo OPDRACHT Friesland Campina Innovation Centre

ONTWERP OeverZaaijer architectuur en stedenbouw

INSTALLATIES Imtech (E- en W-installaties), ETAP (verlichting), Peha (schakelmateriaal), Van den Brink (luchtkanalensysteem), Twentsche Kabelfabriek (installatiekabels)

BOUWPERIODE

Projectinfo FLEXIBELE VERLICHTING ZORGT VOOR 60% ENERGIEBESPARING De nieuwe verlichting bij FrieslandCampina Innovation Centre in Wageningen staat volledig in het teken van flexibiliteit en energiebesparing. “We zijn vanaf de allereerste pennenstreep op papier tot aan de oplevering bij het project betrokken geweest,” vertelt Piet van Gameren van ETAP, specialist in professionele verlichting, noodverlichting en lichtregelsystemen. “We ontwikkelen en produceren onze producten volledig in eigen huis, vanuit het Belgische Malle, waardoor de klant nauw betrokken is bij de uitwerking van zijn verlichtingsoplossing. We zetten onze expertise in om telkens weer de best mogelijke oplossing te vinden, op maat van de klant. Voor FrieslandCampina Innovation Centre ging het om een totaalpakket van verlichting, noodverlichting en lichtregeling. Zo hebben we in totaal ruim 2.000 armaturen geleverd variërend van inbouwarmaturen voor de kantoren en downlights in de gangen tot waterdichte armaturen voor laboratoria. Voor de noodverlichting ging de keuze uit naar onze architecturale K9-reeks. K9 staat voor een geavanceerde LED-technologie en een discrete, strakke behuizing.”

Excellum, het lichtregelsysteem van ETAP, zorgt ervoor dat de gebruikers de verlichting te allen tijde kunnen aanpassen en bijsturen. “Zo kunnen ze de verlichtingssterkte bijvoorbeeld eenvoudig afstemmen op hun eigen behoefte, of gebruik maken van Besparing door Excellum-lichtregeling bij Friesland Campina zelfgekozen verlichtingsscenario’s. Behalve een Resterend verbruik 39,2% verhoogd verbruikerscomfort, zorgt Excellum voor Individuele regeling 3,9% aanzienlijke energiebesparingen. Dankzij onder andere daglichtregeling, bewegingsdetectie en Kalenderfunctie 2,6% het automatisch aan- en uitschakelen aan het beDaglichtafhankelijke regeling 3,2% gin en einde van elke werkdag realiseert Friesland Aanpassing aan de taak 13,6% Campina maar liefst 60% energiebesparing voor Aanwezigheidsdetectie 37,5% haar verlichting.”

2011-2013

SCAN WITH

INSTALLATIE & BOUW | 23

WAGENINGEN | Royal FrieslandCampina

Projectinfo COMPLEET PORTFOLIO INSTALLATIEKABELS De Twentsche Kabelfabriek (TKF), onderdeel van technologiebedrijf TKH Group NV, is sinds de oprichting in 1930 uitgegroeid van een puur op Nederland georiënteerde kabelproducent tot een technologisch toonaangevende leverancier van kabeloplossingen met klanten overal ter wereld. “Voor het project Friesland Campina verzorgen wij voor Imtech alle leveranties aan installatiekabels,” zegt Anton Huizing, commercieel directeur van de Twentsche Kabelfabriek. “We hebben de afgelopen jaren onze samenwerking met Imtech dusdanig geïntensiveerd dat we niet alleen alle noodzakelijke kabeltypes maar desgewenst ook nog binnen 24uur op locatie ter beschikking kunnen stellen. Natuurlijk wordt in het voortraject uitvoerig besproken wat de kabelbehoefte is, maar om diverse redenen kunnen er altijd nog wijzigingen in het bestek worden doorgevoerd. Wij kunnen daarop dankzij onze Lean-processen snel anticiperen en tijdig leveren, zodat de uiteindelijke bouwplanning niet in het geding komt.”

TKF is gespecialiseerd in het leveren van op maat gemaakte innovatieve Telecom, Building en Industrial Solutions. TKF produceert kabels en biedt oplossingen voor de marktgebieden breedband, energiedistributie, marine & offshore, railinfra, woningbouw, utiliteit, industrie en weg- en waterbouw. “Onze kracht is het leveren van een compleet portfolio koper-, aluminium- en glasvezelkabels en toebehoren voor een breed scala van toepassingen,” zegt Anton Huizing tot besluit.

STEKERBARE CONCEPTEN In de nieuwbouw van Friesland Campina heeft Imtech Arnhem een 500-tal stekerbare concepten en schakelmateriaal van het Duitse merk Peha geïnstalleerd.

"We merken dat stekerbare concepten alom worden geaccepteerd in de markt," vertelt John Dam, Rayonmanager van Peha. “Niet vreemd ook, want met stekerbaar schakelmateriaal kan sneller worden gewerkt en worden faalkosten sterk gereduceerd. Voor Friesland Campina is overwegend gekozen voor schakelmateriaal in een 3-voudige uitvoering in onze lijn Dialog. Deze lijn kenmerkt zich door een meer luxe uitstraling met ranke lijnen, slagvast materiaal, grote afdekramen en een grote schakeltoets.” Peha heeft het stekerbaar schakelmateriaal via een elektrotechnische groothandel aan Imtech Arnhem geleverd.

Van oorsprong is Peha een Duits familiebedrijf sinds 1922. In 2010 is het bedrijf overgenomen door Honeywell. Op de Nederlandse markt behoort Peha tot de top vier van fabrikanten in schakelmateriaal en voor de Nederlandse ziekenhuizen is Peha absoluut marktleider. Bijna 70 procent van alle ziekenhuizen is uitgevoerd met Peha-schakelmateriaal.

Van den Brink Barneveld b.v. is uw deskundige partner op het gebied van luchtkanalen en metaalbewerking. Onze vakmensen kunnen met behulp van het moderne machinepark aan al uw eisen voldoen, ook als

de order spoedig klaar moet zijn.

Halffabrikaten of hoogwaardige eindproducten, grote of kleine opdrachten, door onze ruime basisvoorraad en flexibele productieplanning kunnen wij u altijd van dienst zijn.

Gildeweg 1 - 3771 NB BARNEVELD telefoon 0342 - 491737- fax 0342 - 412342 - info@briba.nl

www.briba.nl

24 | INSTALLATIE & BOUW

VEGHEL | Royal FrieslandCampina

Nijssen realiseert innovatieve flashkoeler voor lactoseproductie FrieslandCampina DMV Voor FrieslandCampina DMV realiseert Nijssen in Veghel een flashkoeler en mantelkoeling van 7 tanks voor de productie van lactose uit wei-permeaat. Met het innovatieve, milieuvriendelijke en uiterst energiezuinige ontwerp wordt de tijdens de koeling geproduceerde warmte voor 100% hergebruikt. Op deze wijze wordt de CO2-uitstoot in het productieproces fors gereduceerd.

Voor FrieslandCampina DMV, producent van zuivelingrediënten, wordt lactose steeds belangrijker. Vooral als belangrijke component in ingrediënten voor de farmaceutische industrie. Daarnaast in producten als baby- en kindervoeding wereldwijd. FrieslandCampina DMV in Veghel vergroot de productiecapaciteit voor deze lactose. De beide toepassingen vragen om zeer hoge zuiverheid. Dit stelt extra eisen aan het proces.

KRISTALLISATIE VIA FLASHKOELING Lactose wordt gewonnen uit wei-permeaat, een restproduct van kaasbereiding.

De permeaatpasta wordt met een koudedrager in drie stappen teruggekoeld, zodat gecontroleerde kristallisatie plaatsvindt. In het ontwerp was uitgegaan van één koudedrager in serie gekoppeld voor het koelen van de flashkoeler. Nijssen ging een stap verder en koos voor twee koudedragers, een glycolmengsel en ijswater. Met twee koudedragers op verschillende aanvoertemperaturen kan de afkoeling namelijk controleerbaarder geregeld worden. Dit verhoogt het rendement van de flashkoeler.

GETRAPT INDIRECT KOELSYSTEEM Het ontwerp voorziet in een getrapte flashkoeling op basis van een indirect ammoniak-glycolmengsel/water koelsysteem. Vier Sabroe zuigercompressoren met een totale koelcapaciteit van 950 kW koelen in de machinekamer een beperkte hoeveelheid ammoniak (bij een verdampingstemperatuur van -4 ˚C en een condensatietemperatuur van +55 ˚C). Hiermee wordt een grote hoeveelheid foodsafe glycolmengsel afgekoeld tot +0,5 ˚C. Het glycolmengsel koelt vervolgens een grote hoeveelheid water naar +3,5 ˚C. Het water wordt ingezet voor de eerste koeltrap in de flashkoeler en wordt daarnaast gebruikt voor de mantelkoeling van 7 opslagtanks. Het glycolmengsel voorziet in de tweede en derde koeltrap, die het permeaat terugkoelen tot een opslagtemperatuur van +7 ˚C. Het energieverbruik van deze installatie is lager dan bij ijswaterkoeling.

MINIMAAL ENERGIEVERBRUIK Nijssen zoekt altijd naar oplossingen die het energieverbruik van de installatie minimaliseren. Vanwege de hogere COP-waarde is in deze installatie gekozen voor zuigercompressoren. In deellast met een zo laag mogelijke condensatietemperatuur draaien deze energiezuinig en wordt een gunstige COP-waarde behaald. Daarom berekent de geavanceerde regeling van Nijssen afhankelijk van de omstandigheden op elk moment de gunstigste condensatietemperatuur. Met de frequentieregeling of de capaciteitskleppen past de compressor zich aan de gevraagde koelcapaciteit aan en beschikt zo over een hogere capaciteit. Met de regeling via het Nijssen Power Saving Systeem leveren de vier Sabroe zuigers een totale koelcapaciteit van 1.484 kW met een COP van 5,08 bij een verdampingstemperatuur van -2 ˚C en een condensatietemperatuur van 35 ˚C.

GEDIMENSIONEERD OP UITBREIDING Het ontwerp voorziet reeds een toekomstige capaciteitsuitbreiding voor een tweede flashkoeler. Om deze eenvoudig te kunnen installeren, zijn de hoofdcomponenten van de centrale NH3-koelinstallatie gedimensioneerd op een totale koelcapaciteit van 1.760 kW bij een verdampingstemperatuur van -4 ˚C en een condensatietemperatuur van +55 ˚C.

HERGEBRUIK WARMTE Daarnaast wordt de condensorwarmte uit de centrale ammoniak-koelinstallatie volledig benut. Deze wordt via een platenwisselaar geleid naar een buffertank Brudenwater. Dit restproduct komt vrij bij het indampen van de wei en wordt ingezet voor verschillende doeleinden, waaronder reiniging van tanks en leidingen.

De warmte uit de persgassen van de compressoren verwarmt na de uitbreiding 250 m3/uur Brudenwater van 47 ˚C naar 53 ˚C. Indien nodig kan de condensorwarmte tevens worden afgevoerd via een Shell&Tube condensor die met kanaalwater wordt gekoeld.

INNOVATIEVE KRACHT “De innovatieve kracht van Nijssen heeft ons overtuigd”, geeft projectmanager Andre Verstegen van FrieslandCampina DMV aan. “Deze installatie op basis van milieuvriendelijke koudemiddelen zorgt voor een belangrijke reductie in de CO2-uitstoot.

Daarnaast maakt de installatie geen of nauwelijks gebruik van oppervlaktewater.

Dat betekent voor ons niet alleen een kostenreductie, maar past ook bij een zorgvuldige omgang met onze omgeving. In haar groeistrategie route2020 heeft FrieslandCampina zich gecommitteerd aan klimaatneutrale groei. De installatie van Nijssen draagt op alle fronten bij aan de realisatie van die doelstellingen.”

KWALITEIT EN DUURZAAMHEID “Wij zijn erg blij met de keuze van FrieslandCampina DMV”, aldus Marc Paauw, directeur van Nijssen. “In de procesindustrie draait alles om kwaliteit en duurzaamheid. Hoogwaardige materialen, gebruikszekerheid, een lange levensduur en zo laag mogelijke energieverbruikskosten staan centraal. En juist op deze combinatie van eigenschappen onderscheidt Nijssen zich al sinds jaar en dag.

Onze experts ontwerpen met hun specialistische kennis elke installatie precies op maat. Op die manier kunnen ze ook de investering én de operationele kosten zo laag mogelijk houden.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 25

Het Nieuwe Koelen We verdiepten ons als een van de eerste koelspecialisten in natuurlijke koudemiddelen en energiezuinige componenten. Inmiddels beschikken we dan ook over een enorme expertise en ervaring. En die leert ons dat een

SpecialiSt In koEltEchnologIE

investering in duurzame technologie in veel situaties lonend is. We rekenen het u graag voor!

Nijssen Koeling B.V. • Bio Science Park Einsteinweg 3 • 2333 CC Leiden • The Netherlands T +31 (0)71 521 62 14

www.nijssen.com

INSTALLATIE & BOUW VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, KLIMAATBEHEERSING EN ELECTRICITEIT

BEL VOOR

M

INFORMA EER TIE

0495 - 4 50095

WWW.INSTALLATIEENBOUW.NL

GELDROP | Rabobank

BREEAM-eisen uitgangspunt bij renovatie Rabobank Dommelstreek Het adviescentrum van Rabobank Dommelstreek heeft een flinke verbouwing ondergaan. In het renovatieproject zijn verschillende duurzaamheidsmaatregelen toegepast, waaronder LED-verlichting, driedubbele beglazing, aanwezigheidsdetectie en daglichtschakelaars. Het hele gebouw is voorzien van vloerverwarming en -koeling, middels een WKO-installatie.

De BREEAM Very Good certificeringscriteria waren uitgangspunt binnen het project. Dit zorgde voor de nodige uitdagingen, ook op het gebied van de installatietechniek. Immens Installatietechniek heeft de complete werktuigbouwkundige installaties in dit renovatieproject verzorgd. “Om de vierkante oudbouw is een u-vorm gebouwd, waardoor het gebouw twee keer zo groot is geworden,” vertelt Cees Verbeek, projectleider bij Immens Installatietechniek. “De oudbouw is volledig gestript, alleen de kolommen en vloeren zijn blijven bestaan.

Vervolgens zijn er compleet nieuwe installaties aangebracht.”

Het gebouw wordt in de zomersituatie volledig gekoeld door bodemenergie uit de WKO-installatie.

Ook voor de verwarming van het gebouw wordt gebruikgemaakt van de WKO, die indien nodig hierbij wordt ondersteund door een HR cv-ketel.

“Het gebouw is geheel uitgerust met een klimaatplafond; koelen en verwarmen geschiedt middels dit klimaatplafond. De ruimtes worden individueel nageregeld door het gebouwbeheersysteem.” Aan de installaties werden, in verband met de spreekkamers en concentratieruimtes in de bank, strenge geluidseisen gesteld. Vanwege de BREAAM-eisen hebben de W-installaties extra voorzieningen

gekregen. “In de waterinstallaties voor de natte groepen zijn elektrische magneetafsluiters voorzien, die gekoppeld zijn aan het licht. De sanitaire voorzieningen zijn zuinig gecodeerd en alle aan-

wezige luchtbehandelingskasten zijn voorzien van een warmteterugwinsysteem. De hwa-installatie is voorzien van infiltratiekoffers, waardoor het hemelwater terug de bodem inloopt.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Rabobank Dommelstreek

PROJECTMANAGEMENT Brink Management & Advies

ARCHITECT Van den Pauwert Architecten

INSTALLATIEADVISEUR EN ADVISEUR BOUWFYSICA, AKOESTIEK EN BRANDVEILIGHEID Nelissen Ingenieursbureau

CONSTRUCTEUR Adviesbureau Van de Laar

BOUWKUNDIG AANNEMER Houta bouw

INSTALLATIES Immens Installatietechniek (W), ETB Van Keulen (E)

WERKZAAMHEDEN Welten paneelbouw, Montage Garant

INSTALLATIE & BOUW | 27

GELDROP | Rabobank

Gebouwbeheersysteem stuurt installaties Rabobank aan Tekst: Lieke van Zuilekom

Foto’s: ETB Van Keulen

Het nieuwe kantoor van Rabobank Dommelstreek in Geldrop is opgeleverd. De oudbouw is vorig jaar volledig gestript, gerenoveerd en uitgebreid tot circa 2.900 m2 bruto vloeroppervlak. De uitbreiding is als een soort ‘oorwarmer’ om de bestaande bouw geplaatst, waardoor een duurzaam gebouw is ontstaan.

Naast de bouwkundige aanpassingen dragen ook de installaties voor een belangrijk deel bij aan het duurzame karakter van het Rabobank pand. Op elektrotechnisch gebied zijn onder andere LED-verlichting en zonnepanelen op het dak voorzien. “Zowel binnen als buiten het pand is LED-verlichting toegepast,” aldus Pieter van Erp, projectleider bij E-installateur Elektrotechnisch Buro Van Keulen BV. “Door de koppeling met KNX/DALI worden alle LED-spots op basis van lichttoetreding automatisch gedimd.

Aanwezigheidsdetectie zorgt ervoor dat nergens onnodig verlichting brandt.”

KNX-GEBOUWBEHEERSYSTEEM Volgens Van Erp komen in het Rabobank project bijna alle disciplines van ETB Van Keulen aan bod. “Samen met een aantal van onze vaste onderaannemers hebben we een keur aan installaties voorzien. Naast de verlichtingsinstallatie en pv-panelen hebben we ook een bliksembe-

28 | INSTALLATIE & BOUW

GELDROP | Rabobank

Projectinfo veiligingsinstallatie, een centraal noodverlichtingssysteem, de complete aansturing van de binnen- en buitenzonwering, een brandmelden ontruimingsinstallatie, een datanetwerk en een drietal laadpalen voorzien.” Het gebouw is uitgerust met een KNX-gebouwbeheersysteem, waarmee onder andere de (nood)verlichting en zonwering gestuurd kunnen worden. “Ook de audiovisuele apparatuur is hieraan gekoppeld”, aldus Van Erp. “Wanneer het personeel in een bepaalde ruimte op de knop ‘presenteren’ drukt, zakt automatisch een beamerscherm naar beneden. De beamer springt aan, verlichting wordt automatisch gedimd en de jaloezieën sluiten.”

Inmiddels is het nieuwe Rabobank kantoor in gebruik genomen. Van Erp is erg tevreden over het resultaat. “De architect heeft een mooi pand ontworpen,” vertelt hij. “De hoge plafonds echter zorgden wel voor de nodige uitdagingen. De installatieruimte boven de systeemplafonds was op bepaalde plekken miniem. Dit hebben we opgelost door andere installatiemethodes toe te passen. In plaats van kabelgoten bijvoorbeeld hebben we veel direct leidingwerk toegepast.” ❚

VERDEELINRICHTINGEN In opdracht van E-installateur ETB Van Keulen heeft Paneelbouw Welten de stroomverdelers voor Rabobank Dommelstreek geleverd. “In totaal gaat het om twee hoofdverdelers en een aantal onderverdelers,” vertelt Bert Welten, directeur van Paneelbouw Welten. “Vier verdelers betreffen staande verdeelkasten. De rest van de verdeelinrichtingen betreft wandverdelers, die verspreid in het pand zijn gemonteerd.”

Paneelbouw Welten heeft de verdeelinrichtingen in eigen huis geëngineerd en geassembleerd, waarna deze door de monteurs van ETB Van Keulen zijn gemonteerd. “Het samenstellen van verdeelinrichtingen betreft altijd maatwerk. In de verdeelinrichtingen hebben we, aan de hand van de gegevens van de installateur, alle benodigde componenten voorzien.”

Welten vertelt dat de grootste uitdaging de samenstelling van de HVK en OVI betrof, vanwege de beperkte afmeting die deze kasten mochten hebben. “We moesten de kasten zo compact mogelijk proberen te maken, anders pasten ze niet in de technische ruimte. De ruimte was slechts 2,50 meter breed. De HVK en OVI zijn samen 2,47 meter breed geworden. De kasten passen dus net in de ruimte.” In de verdeelinrichtingen heeft Paneelbouw Welten ook de componenten voor het domoticasysteem ingebouwd.

VLOERVERWARMING Het adviescentrum van Rabobank Dommelstreek is flink op de schop gegaan. In de renovatieproject zijn diverse duurzame maatregelen toegepast, zoals LED-verlichting, driedubbele beglazing, aanwezigheidsdetectie en daglichtschakelaars. Het hele gebouw is bovendien voorzien van vloerverwarming en -koeling, middels een WKOinstallatie.

In opdracht van Immens Installatietechniek heeft Montage Garant het hele vloerverwarmingstraject verzorgd, van bestek tot oplevering. “We hebben de engineering van de vloerverwarming verzorgd, evenals de montagetekeningen,” vertelt Jacco van der Poel namens Montage Garant. “Ook hebben we de installatie geleverd en gemonteerd.”

Van der Poel vertelt dat de Rabobank in Geldrop een project voor verwarmen én koelen betrof. “In dit geval is gekozen voor een collectieve omschakeling voor verwarmen of koelen. Het systeem is uitgevoerd in een tweepijpsysteem, waarbij collectief in één ruimte bepaald wordt of er wordt verwarmd of gekoeld.” Het project was een redelijk standaard project voor Montage Garant. “De uitdaging was om, met de temperatuurtrajecten die we tot onze beschikking kregen vanaf de WKO-bron, de vermogens te halen zoals opgegeven door de adviseur.

Bovendien moest een juiste balans tussen verwarmen en koelen worden geregeld. Hier zijn we goed in geslaagd.

De samenwerking met Immens Installatietechniek is goed verlopen. Het Rabobank project was een mooi project om aan mee te mogen werken.”

INSTALLATIE & BOUW | 29

UTRECHT | GML

Tekst: Lieke van Zuilekom Foto’s: Hans van Leeuwen, Universiteit Utrecht

GML Utrecht: duurzaam en flexibel Op Utrecht Science Park De Uithof, het terrein van de Universiteit Utrecht, staat de nieuwbouw van het Gemeenschappelijk Milieulaboratorium (GML). Naast de universiteit maken TNO en Deltares gebruik van dit gebouw. De partijen gaan hier samen onderzoek doen naar de invloed van menselijke activiteiten op klimaat, lucht, water en bodem. Bij het ontwerp en de uitvoering van de nieuwbouw lag de nadruk op duurzaamheid en flexibiliteit, waarbij de diverse functies onderling uitwisselbaar moeten zijn.

30 | INSTALLATIE & BOUW

UTRECHT | GML

De duurzame maatregelen uiten zich onder andere in een warmte- en koude-opslagsysteem voor het koelen en verwarmen van ventilatielucht, materiaalbesparing in de betonnen constructievloer, PVC-vrije materialen, warmteterugwinning uit het ventilatiesysteem en opvang van hemelwater voor toiletspoeling. Maar ook op elektrotechnisch gebied zijn diverse duurzaamheidsmaatregelen doorgevoerd, waaronder daglichtafhankelijke ruimteverlichting, hoogfrequente TL5-armaturen, LED-vluchtwegverlichting en een automatische zonweringsinstallatie. De zonweringsinstallatie is in nauw overleg met de bouwkundig aannemer aangebracht, vertelt Sebastiaan van der Kaaij, projectleider bij Heijmans, dat alle E-installaties in GML heeft voorzien. “De lamellenzonwering is geïntegreerd in de drievoudige beglazing met een lage U-waarde. Dit systeem is probleemloos toe te passen op grote hoogte, terwijl de voordelen van buitenzonwering behouden blijven. Het

is een vrij duur systeem in aanschaf, maar goedkoop in exploitatie.” Het triple glaspakket is geplaatst in een vliesgevelsysteem van Schüco. De meeste systemen zijn namelijk niet berekend op een dergelijke dik en zwaar glaspakket, constateerde RAU bij de uitwerking van het gevelontwerp. “De lamellen zorgen ook voor lichtwering; waar nodig zijn voor verduistering extra screens aangebracht.” Er zitten geen te openen delen in de gevels; het gebouw is volledig voorzien van gebalanceerde ventilatie. Andere E-installaties die door Heijmans in de nieuwbouw zijn aangebracht, betreffen de 230/400Volt installaties, een noodstroomaggregaat, een data-installatie, glasvezel, kabelgoten, verlichting en een brandmeld- en ontruimingsinstallatie. Alle installaties zijn boven de systeemplafonds in de gangen weggewerkt. “Omdat in GML een keur aan installaties is voorzien, was dit nog wel een uitdaging,” aldus Van der Kaaij. Samen met W-installateur ULC

Groep hebben we echt moeten passen en meten.

Maar het resultaat mag er zijn. De samenwerking met ULC Groep verliep goed. En ook onze onderaannemers hebben goed werk geleverd. Onze opdrachtgever is tevreden. En wij ook.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER ARCHITECT UITVOERING INSTALLATIES

BOUWPERIODE WERKZAAMHEDEN

Universiteit Utrecht RAU – Amsterdam Züblin Nederland – Vlaardingen ULC Groep – Utrecht (W), Heijmans – Rosmalen (E) december 2011 – december 2013 Isolectra, Nsecure, Kannegieter Elektra

Projectinfo NIEUWBOUW GML UTRECHT IS GOED BEVEILIGD Het Gemeenschappelijk Milieu Laboratorium is het eerste pand van de Universiteit Utrecht dat is neergezet volgens de nieuwste visie op gebouw- en campusbeheer. Om de beveiliging van het pand te regelen, heeft Nsecure 26 toegangen voorzien van de high-secure AEOS-oplossing en 186 toegangen voorzien van Salto-sloten. Daarnaast zijn drie ruimtes beveiligd, waar de hardware-apparatuur is ondergebracht. “Voor wat betreft het securitybeleid heeft Nsecure een bijdrage geleverd aan het Programma van Eisen, dat een blauwdruk vormt voor alle nieuwe panden naar de toekomst,” vertelt Marc Fahrner, Commercieel Manager bij Nsecure. “Hierin staat beschreven welke deuren op welke manier beveiligd moesten worden. Hiertoe zijn alle ruimten en terreinen geclassificeerd naar beveiligingsrisico.” Projectleider Peter van Deuzen: “Met name in de buitenschil zijn high-secure toegangen voorzien. Deze deuren zijn gekoppeld aan ons Yardz security managementsysteem. De deuren zijn elektronisch vergrendeld. Gebruikers kunnen alleen met een geautoriseerde toegangspas het pand betreden.”

Wanneer de buitendeur een vluchtdeur betreft, is de deur binnen voorzien van een nooddrukker. Wanneer deze wordt ingedrukt, wordt automatisch alle spanning van de deur gehaald en kan de deur worden geopend. Hiermee worden vluchtwegen gegarandeerd. Via het managementsysteem wordt bijgehouden wie wanneer welke deuren opent. Blijft een deur -bewust of onbewust- openstaan, dan wordt hiervan een melding gegeven.

Nsecure heeft binnen dit project nauw samengewerkt met Heijmans. Van Deuzen: “Door de plezierige samenwerking met Heijmans bij de montage en het operationeel stellen van alle voorzieningen, hebben we de snelheid in het project kunnen waarborgen.”

INSTALLATIE & BOUW | 31

GROEI ZIT VAN BINNEN

Een goed veiligheidsbeleid gaat veel verder dan veiligheid alleen.

juiste werkomgeving te creĂŤren voor haar klanten. Door een optimale

Het gaat er niet zozeer om een bedrijf af te schermen voor gevaar of

veiligheidsbalans te vinden kunnen we huidige bedrijfsprocessen

dreiging van buitenaf. Nee, het gaat er om de kansen en verbeter-

soepeler laten verlopen met een betere business en meer rendement

punten intern bij een bedrijf juist te waarborgen en goed te benutten.

als gevolg. Oftewel: groei vanuit uw huidige organisatie. Hoe dat voor

Nsecure weet daar alles van. Met een uitgekiende mix van kennis,

u kan gaan werken? Bel voor een afspraak 0180-656 666. Of mail

technologie, ict, data-analyse en menselijk toezicht weet Nsecure de

naar info@nsecure.nl

nsecure.nl

UTRECHT | GML

Projectinfo GECERTIFICEERD BEKABELINGSCONCEPT Voor het Gemeenschappelijk Milieulaboratorium (GML) heeft Kannegieter als leverancier van databekabeling een drieluik gevormd met hoofdaannemer/installateur Heijmans en fabrikant Brand-Rex om uiteindelijk tot een gecertificeerd bekabelingsconcept te komen. Kannegieter is opgericht in 1959, groot geworden in de distributie van coax-kabel en sinds jaar en dag door kennis gedreven op het gebied van databekabeling, netwerkapparatuur en slimme distributieoplossingen. “Voor het bekabelingsconcept is gekozen voor een shielded-oplossing, gecombineerd met glasvezel om enerzijds invloeden van buitenaf tegen te houden en anderzijds de snelheid te kunnen optimaliseren,” vertelt Raymond Oudijk van Kannegieter. “Dankzij het drieluik tussen aannemer/installateur, fabrikant en wij als leverancier ontstond er veel flexibiliteit op de bouw. We konden snel leveren en direct inspelen op eventuele vragen. Omdat door de opdrachtgever een gecertificeerd netwerk werd gevraagd, hebben we vóór, tijdens en na de uitvoering een bezoek gebracht aan de bouwlocatie om te controleren of het netwerk ook voldoet aan de gestelde eisen. We hebben alle mogelijke uitdagingen in kaart gebracht en gekeken hoe de installateur daar mee is omgegaan. Het werk is naar volle tevredenheid afgerond en inmiddels gecertificeerd opgeleverd aan de opdrachtgever, de Universiteit van Utrecht.”

TWEEHONDERD GREYBOXEN REGELEN VERLICHTING GML In de nieuwbouw van het Gemeenschappelijk Milieu Laboratorium (GML) in Utrecht zijn ongeveer tweehonderd greyboxen -uitvoering relaisbox- geïnstalleerd

ten behoeve van het schakelen van de verlichting. Isolectra heeft deze boxen, in samenwerking met Heijmans, ontworpen en geproduceerd. “Heijmans zocht naar een specifieke oplossing, omdat in de ruimtes van GML zowel preferente als niet-preferente groepen binnenkomen,” vertelt Frans van Loon, accountmanager van Isolectra. “Men wilde kunnen schakelen via een aanwezigheidsdetector. Bovendien moest in sommige ruimtes een DALI-dimregeling voor de armaturen worden toegepast worden toegepast.”

Isolectra heeft een stekerbare box ontwikkeld met Wieland-componenten, waarop zowel een preferente als een niet-preferente in- en uitgang voorzien zijn, evenals een aansluiting voor de aanwezigheidsdetector. “Op enkele boxen hebben we bovendien een aansluiting gemaakt om het dimsignaal door te geven.

Voor de bekabeling zijn Wieland-leidingen toegepast. De voeding betreft een GST18i3-leiding, het dimsignaal wordt geregeld middels een GST14i2-leiding.”

Van Loon vertelt dat de boxen dusdanig compleet zijn aangeleverd, dat de installateurs deze zonder gereedschap konden installeren. “Stekerklaar leveren wordt steeds gangbaarder. Onze greyboxen zijn hier uitermate geschikt voor. Deze standaard boxen kunnen namelijk naar wens van de klant worden aangepast.

De boxen worden in uitvoering getest, waarna ze voorzien van een schemasticker op de bouw worden aangeleverd. De installateur weet hierdoor precies welke box waarvoor dient.”

100% STEKERBAAR Stekerbaar installeren is inmiddels niet meer weg te denken uit de nederlandse gebouwen. Steeds meer projecten, maar ook steeds meer delen van de elektrische infrastructuur worden stekerbaar uitgevoerd.

De belangrijkste redenen dat stekerbaar installeren zo sterk groeit, zijn: Tijdsbesparing Kostenbesparing Faalkostenreductie Flexibiliteit Milieuvriendelijk De laatste nieuwe stekerbare innovaties zijn: Wieland gesis®FLEX - De modulaire decentrale KNX roomcontroller Stekerbare aanwezigheidsdetectie Stekerbaar ontruimings- en alarmeringssystemen Meer informatie? Neem gerust contact met ons op.

Isolectra • Rivium Boulevard 101 • 2909 LK Capelle ad IJssel • T 010 - 285 52 85 • E info@isolectra.nl • www.isolectra.nl

INSTALLATIE & BOUW | 33

AMSTERDAM | Wibauthuis Amstelcampus

Tekst: Loet van Bergen

Wibauthuis Amstelcampus

toonbeeld van energiezuinigheid De Hogeschool van Amsterdam realiseert een unieke stadscampus op de kop van de Wibautstraat: de Amstelcampus. Een bruisende plek waar studenten, docenten én stad elkaar ontmoeten. De Amstelcampus is meer dan onderwijs alleen. Het is een unieke combinatie van studeren, wonen, werken en recreëren.

Voor het ontwerp van de E- en W-installatie was Deerns verantwoordelijk. Deerns heeft tijdens dit project verschillende rollen vervuld: het opstellen van het ontwerp van werktuigkundige, elektrotechnische, sprinkler, transport en gevelonderhoud installaties, het bieden van ondersteuning tijdens de aanbestedings¬fase en het controleren van de realisatie¬fase op de bouw, alsmede het begeleiden van de gebruikers bij de ingebruikname.

34 | INSTALLATIE & BOUW

PROGRAMMA VAN EISEN In het PvE zijn diverse eisen gesteld aan de flexibiliteit van het gebouw om te kunnen anticiperen op de studenten¬aantallen per opleiding.

“De gebouwen moesten ontwikkeld worden dat te allen tijde het State of the Art inrichtingspakket ingepast kon worden,” vertelt projectmanager Menno Hollander. “Dit mede vanwege de wisselde onderwijsmethodieken. Het gebouw zal een flexibiliteit en indeelbaarheid krijgen op

basis van de reeds aanwezige stramienmaten.”

Verder werden eisen gesteld om binnen de totale campus eenduidigheid te verkrijgen binnen de verschillende gebouwen. Het gebouw dient ook te beschikken over nieuwe energiezuinige technieken. “In samenwerking met alle ontwerpende partijen is goed gekeken naar het gebruik van het gebouw en het realiseren van een comfortabele, energiezuinige en flexibele installatie binnen het beschikbare budget. De installaties

AMSTERDAM | Wibauthuis Amstelcampus

Projectinfo ZONNEPANELEN DRAGEN BIJ AAN DUURZAME HOGESCHOOL VAN AMSTERDAM Het dak van het Muller-Lulofhuis is bekleed met 124 zonnepanelen. Elke beschikbare centimeter op het dak is hiermee benut.

De zonnepanelen zijn geplaatst in het kader van het project ‘Energiebesparing en CO2-reductie’, van de Hogeschool van Amsterdam (HvA). Greenfocus heeft de engineering en de montage van het zonne-energiesysteem verzorgd. “Wij zoeken altijd naar een optimaal resultaat. Daarom zijn de panelen gemonteerd onder een hellingshoek van twintig graden, in een portrait opstelling (op de korte zijde). Zo konden wij veel panelen extra plaatsen,” vertelt Roel de Wit namens Greenfocus. Met de installatie wekt de HvA rond de 28.000 kWh per jaar op. Bovendien compenseren de zonnepanelen zo’n achttien ton aan CO2-uitstoot.

Via een actief, online monitoringssysteem wordt de opbrengst van de panelen geregistreerd en gecontroleerd. Met alle duurzaamheidsmaatregelen wil de HvA niet alleen een duurzame school neerzetten, maar ook bewustzijn creëren bij studenten en medewerkers. De Wit is erg trots dat Greenfocus hieraan een bijdrage heeft mogen leveren. Beide partijen zijn zeer tevreden over het resultaat. “Op dit moment zijn we tekeningen aan het maken voor een mogelijk vervolgproject.”

FLEXIBELE LUCHTBEHANDELINGSKASTEN Holland Heating leverde de luchtbehandelingskasten voor het Wibauthuis. Dit was het derde project op de Amstelcampus voor de leverancier uit Waalwijk. In 2009 zijn luchtbehandelingskasten geleverd voor het Kohnstammhuis en gelijktijdig met het Wibauthuis verkreeg Holland Heating de opdracht voor het Muller-Lulofshuis. worden geschikt om zonder ingrijpende aanpassingen de functie in de toekomst te kunnen wijzigen in bijvoorbeeld kantoren, onderwijs-, stilteof pc-ruimten. Zodoende is in grote delen van het gebouw gekozen voor vraaggestuurde ventilatie, verwarming en koeling door middel van plafondinductie-units. Ook wil de opdrachtgever het dak van dit gebouw benutten voor het opwekken van elektrische energie. De energieberekeningen tonen aan dat dit een goede investering is met een aantrekkelijke terugverdientijd.”

KLIMAATINSTALLATIE De installatie is opgebouwd als een watergedragen systeem, bestaande uit een bodem¬opslagsysteem met een warmte¬pomp en piekketels. Een bijzonder onderdeel van het project noemt Hollander het gebouwbeheersysteem (GBS). “Deze zijn voor alle gebouwen uitge-

voerd als stand-alone installatie, maar zijn met een glasvezelcampusring met elkaar verbonden.

In een centrale meldkamer komen alle noodzakelijke meldingen binnen waarop geanticipeerd kan worden. Tevens vindt daar ook monitoring van het energieverbruik plaats.”

TECHNISCHE INNOVATIE

Het Wibauthuis is voorzien van zeven toevoer- en zes afvoerkasten die elk uur 250.000 kubieke meter lucht toevoeren. “Voor energiebesparing is een twin-coil systeem toegepast. Hoewel dit niet het hoogste rendement oplevert, was door beperkte opstellingsruimte geen ander systeem mogelijk,” zegt Sjef Verboven namens Holland Heating. “Bij een twin-coil systeem circuleert een water/ glycolmengsel over twee warmtewisselaars waarbij warmte uit de afvoerlucht wordt overgedragen op de koude buitenlucht.”

Het gebouw is gedeeltelijk uitgerust met de nieuwste generatie LED-verlichting van Philips. Iets wat volgens Hollander ongekend is voor een gebouw van deze omvang. “De mogelijk¬heden die de meet- en regeltechniek voor de LED-verlichtingsinstallatie en de klimaatinstallatie in zich hebben om zowel centraal als op individueel niveau licht, lucht en temperatuur te kunnen bedienen, is al uniek. Net als de mogelijkheid om de bezetting, de hoeveelheid daglicht, het energieverbruik en de CO2-uitstoot te monitoren.” ❚

Het detailleren van de luchtbehandelingskasten was complex.

Verboven licht toe: “We moesten woekeren met de inbouwruimte en veelvuldig overleg voeren met onze opdrachtgever Heijmans.

De bouwkundige constructie stond immers al vast. De HHFlexluchtbehandelingskasten werden op maat gemaakt en in het voorjaar van 2012 geleverd. Vanwege de grootte van de luchtbehandelingskasten -3 meter breed, 3 meter hoog en tot 10 meter lang- zijn deze in secties geleverd en op het project door onze monteurs gekoppeld. Aan het bouwen van de luchtbehandelingskasten in de fabriek besteedden we ongeveer 800 manuren.”

INSTALLATIE & BOUW | 35

PARTNER VOOR WERELDWIJDE WATERPROJECTEN

Water Our World

Comfort energieneutraal geregeld Wij zorgen voor behaaglijkheid in gebouwen. Helpen u met zoveel mogelijk energie neutrale oplossingen een comfortabel en milieuvriendelijk leefklimaat te realiseren.

Onze kennis van flexibele duurzame energie oplossingen en meer dan 10 jaar ervaring hierin, minimaliseert de energierekening.

Volg ons ook op Twitter & LinkedIn

Bodemenergie Drinkwaterbronnen Sprinkler- en brandblusbronnen

@Quintessboxmeer

Quintess BV

Bronregeneraties Boringen en bemalingen Design en Construct

Tjaden BV Postbus 22 2995 ZG Heerjansdam +31 (0)78 69 20 740 @ info@tjaden.nl

ADRES T

WWW.TJADEN.NL

0375 HAK_adv_tjaden.indd 1

Holland Heating, technology you can trust

Holland Heating B.V. · Zanddonkweg 7a · 5144 NX Waalwijk Tel. 0416 68 55 55 · info@hollandheating.nl · www.hollandheating.nl

28-05-14 09:58

AMSTERDAM | Wibauthuis Amstelcampus

Projectinfo

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Hogeschool van Amsterdam ARCHITECT KPF BOUWBEDRIJF Ballast Nedam Bouw & Ontwikkeling B.V. INSTALLATIE ADVISEURS Deerns INSTALLATEUR W- EN E-INSTALLATIE Heijmans BRONNEN BOORDER WKO Tjaden WERKZAAMHEDEN Holland Heating, Quintess, Green focus

WKO VERWARMT EN KOELT WIBAUTHUIS IN AMSTERDAM De bronnen van het WKO-systeem voor het Wibauthuis in Amsterdam zijn gerealiseerd door Tjaden BV. Hierbij heeft het bedrijf niet alleen de bronnen geboord, maar ook de installatietechniek tot en met de warmtewisselaar aangelegd. “Bij het Wibauthuis betreft het een open bronnensysteem van 160 meter diep met twee bronnen: een koude en een warme bron met een capaciteit van 160m3/uur,” vertelt Ruud Dorlandt, businessunitmanager bij Tjaden. “De temperatuur van het grondwater is van oorsprong circa 12°C, maar de koude bron wordt afgekoeld tot circa 7°C en de warme bron wordt opgewarmd tot circa 15 á 16°C . De koude bron kan hierbij zomers voor vrije koeling benut worden.”

Voor het oppompen van het water uit de bronnen zijn de bronnen op 18 meter diepte voorzien van een grote en kleine onderwaterpomp die afhankelijk van de vermogensvraag separaat worden ingezet. Het water dat door deze pompen uit de bronnen wordt opgepompt, wordt naar de warmtewisselaars gedistribueerd via leidingen die deels in de grond en deels door de parkeergarage lopen. Tjaden is ook verantwoordelijk voor het volledige onderhoud en beheer van de bronnen. In de exploitatiefase monitort het bedrijf iedere maand hoe de energie zich in de bodem verhoudt. “We gebruiken daarvoor software die specifiek voor dit project is geschreven. De hardware en frequentieregelaars zijn in een centrale regelkast gebouwd en in de bronnen zijn temperatuursensoren geplaatst die meten hoeveel graden het bronwater is. Tevens gebruiken we flowmeters om het debiet van de bron te meten. Drukmeters registreren de verschillende drukken in het systeem. Via een laptop of smartphone kunnen we inbellen op het monitoringssysteem. Het systeem functioneert al vanaf afgelopen zomer voor het eerste deel van het complex. Het tweede gedeelte van het complex wordt nu aangepakt en is komende zomer klaar.”

INTEGRATIE VAN ALLE INSTALLATIES IN CENTRAAL EN FLEXIBEL GEBOUWBEHEERSYSTEEM

Greenfocus

Alle installaties van Boerhaave en het Wibauthuis worden door Quintess geïntegreerd in een centraal gebouwbeheersysteem. Hiertoe behoren de klimaatinstallaties, zoals luchtbehandeling en warmte- koudeopwekking, de verlichting en meldingen uit installaties van derden zoals de liften, de inbraakwering en de brandwering. Middels 2 touchscreens kunnen alle voorzieningen bediend worden. Tevens is het mogelijk om op afstand storingen in te zien en de installatie te beheren.

Betrouwbaar. Deskundig.

Denkt u na over duurzame oplossingen?

Dan heeft een u betrouwbare partner nodig.

Voor particuliere én zakelijke klanten realiseerde Greenfocus al meer dan 1500 duurzame oplossingen.

Quintess is samen met Numan en Kant verantwoordelijk voor de engineering en bouw van alle regelkasten en meet- en regeltechniek. Quintess levert ook de KNX componenten en de besturingssoftware voor alle verlichting in de publieke zones en buitenverlichting van Boerhaave en het Wibauthuis.

Wilt u direct een inschatting van de mogelijkheden, de benodigden investering en het rendement?

Ons team staat voor u klaar!

De warmte-opwekking wordt per gebouw verzorgd door een warmtepomp en een CV ketel voor het opwekken van het tapwater. Voor beide gebouwen is er voor het leveren van gekoeld water een WKO installatie centraal opgesteld. Door integratie van systemen ontstaat een milieuvriendelijk leefklimaat.

www.greenfocus.nl advies@greenfocus.nl 020 - 44 81 400

GFS140601_adv_installatie en bouw.indd 1

06-06-14 13:49

INSTALLATIE & BOUW | 37

DEN HAAG | Haagse Passage

NIEUWE HAAGSE PASSAGE IN DEN HAAG

In het centrum van Den Haag tussen de Grote Marktstraat en de Spuistraat is de nieuwe Haagse Passage gebouwd, deze Passage sluit aan op de reeds bestaande Passage. In opdracht van aannemingsbedrijf J.P. van Eesteren worden door de Parallel Groep alle technische installaties aangebracht, waarbij Parallel Groep Energie Techniek b.v. uit Hazerswoude Rijndijk verantwoordelijk is voor de algehele coördinatie en het installeren van alle elektrotechnische installaties.

De werktuigbouwkundige installaties worden geïnstalleerd door ons zusterbedrijf Parallel Groep ETB Vos uit Utrecht, terwijl voor de sanitaire installaties een beroep is gedaan op ITR uit Raalte, zegt Hans Vlietstra van Parallel Groep Energie Techniek. “In de Passage komen op begane grond

38 | INSTALLATIE & BOUW

en de eerste en tweede verdieping twintig winkelunits, waarbij de Parallel Groep verantwoordelijk is voor de basisaansluitingen voor een elektrische installatie, brandmeldinstallatie, koeling/ventilatie, sprinklerinstallatie, riolering en waterleiding.

De winkel gebonden installaties worden veelal

aangebracht door de eigen installateurs van de betreffende winkels. Vanaf de derde tot en met de zevende etage wordt een Suitte Novotel van de Accor groep gevestigd, het hotel krijgt op de begane grond een entree, op de derde etage een lobby en op de bovenliggende etages 118 ka-

DEN HAAG | Haagse Passage

mers. In het gekozen concept zijn geen keuken-, restaurant- en vergaderfaciliteiten aanwezig. Elke kamer heeft een eigen pantry met onder andere een koelkast, magnetron en waterkoker, zodat indien gewenst de gasten zelf een maaltijd kunnen verwarmen.”

Het hotel is voorzien van een luchtbehandelingsinstallatie die bestaat uit een luchttoevoer- (16.500 M³/h.) en afvoersysteem (17.500 M³/h.) die door middel van een kruiswisselaar de nodige energiebesparing realiseert, vertelt Ing. Jean-Pierre van der Gouw van Parallel Groep ETB Vos. “De verse, geconditioneerde buitenlucht wordt gefilterd, verwarmd of gekoeld door middel van de kruiswisselaar en indien gewenst primair naverwarmd of nagekoeld met behulp van stadsverwarming of de koelmachine. Elke hotelkamer is voorzien van een naregeling die met een ruimtethermostaat op iedere gewenste temperatuur in te stellen is. Dit geldt zowel voor verwarming- als koelingmodus.

De opwekking vindt plaats met vrf-warmtepompen (lucht/freon), die met milieuvriendelijke freon, warmte- of koude-energie onderling uitwisselen.

Stel, in kamer één wordt koele lucht gevraagd en in kamer twee warme lucht, dan kan het warmteoverschot worden uitgewisseld met behulp van de vrf-warmtepomp naar kamer twee. Dat komt uiteraard de energievraag ten goede. De behandelde ventilatielucht wordt in de hotelkamers ingeblazen, boven de deur en afgezogen in de natte douche/badruimte. In deze vochtige, warme of koude lucht zit veel energie die door de kruiswisselaar

gaat en via een gescheiden systeem de aanwezige verwarmde/koude energie afgeeft aan de verse aangezogen buitenlucht.”

Van der Gouw: “In de hoge lobby maken we gebruik van vloerverwarming en een luchtgordijn bij de entree. De ventilatie wordt nageregeld door middel van een kanaalnaverwarmer die aangesloten zit op vrf-warmtepomp. De verkeersruimte en verbindingsgangen zijn voorzien van radiatoren die gevoed worden door de stadsverwarming. De gehele warmwaterinstallatie wordt gevoed en verwarmd door de stadsverwarming.

Het gehele binnenklimaat en warmwaterinstallatie wordt geregeld en bewaakt met een gescheiden gebouwbeheerssysteem van Priva. Zoals collega Vlietstra al vertelde, worden alle commerciële ruimtes nagenoeg casco opgeleverd.

Alle winkeliers hebben hun eigen wensenpakketten die naderhand, vaak door eigen installateurs, gerealiseerd worden. Wel kunnen zij aansluiten op onze basisvoorzieningen. De ventilatie-installaties voor alle commerciële ruimtes bestaan uit twee luchtafvoerkasten (LAK) met een totale afzuigcapaciteit van 43.250 M³/h. De verse buitenlucht wordt op een natuurlijke toevoer door middel van gevelroosters naar alle commerciële ruimtes getransporteerd. Elke commerciële ruimte is voorzien van een eigen afzuigkanaal, een eigen lucht/water-warmtepomp en aanvullend een stadsverwarmingsaansluiting. Het geheel wordt geregeld en bewaakt met een gescheiden gebouwbeheerssysteem van Priva.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER ARCHITECT UITVOERING INSTALLATIES

OPLEVERING

Ontwikkelingsmaatschappij Spuimarkt CV Bernard Tschumi Architects, New York Aannemingsbedrijf JP van Eesteren, Barendrecht Parallel Groep Energie Techniek (coördinatie en E-installatie), Parallel Groep ETB Vos (W-installatie), Vis Brandwerende Afdichtingen (brandwerende afdichtingen), Cable Masters (functiebehoud-systeem) 2012 - 2014

INSTALLATIE & BOUW | 39

DEN HAAG | Haagse Passage

Projectinfo DIGITAAL LOGBOEK • Brandwerend afdichten van doorvoeringen • Staal brandwerend coaten • Gebouwinspecties • Staal brandwerend bekleden • Onderhoud

Br a af ndw di e ch re tin nd ge e n

De 252 meterkasten en losse doorvoeren voor onder meer de sanitaire voorzieningen (zo'n 1.000 sparingen) in het Suite Hotel in de Haagse Passage zijn door Vis Brandwerende Afdichtingen aan weerszijden brandwerend afgedicht. “In opdracht van hoofdaannemer JP van Eesteren was ons zusterbedrijf Vis Diamantboor en Zaagtechniek reeds betrokken bij het project voor het realiseren van de sparingen,” vertelt Marcel van der Meijs van Vis Brandwerende Afdichtingen.

“Om die sparingen later weer brandwerend te kunnen afdichten, zijn wij ingeschakeld. Omdat gedurende de bouw het tempo werd opgeschaald, hebben we flexibel moeten inspelen op de situatie. De schachten werden namelijk op een paar stenen na al volledig dicht gemetseld. Dat vergde goed onderling overleg.

Nadat de sparing brandwerend is afgedicht maken we een sparingkaart van elke afdichting, een sticker met een unieke nummering. Daarop staan gegevens als datum, locatie, type sparing en brandwerendheid. Ook wordt er een foto aan de sparingkaart toegevoegd. Alle sparingen zijn op deze manier overzichtelijk geadministreerd in een digitaal logboek dat via een webportal kan worden ingezien.

Tijdens het bouwproces kan de opdrachtgever het project real-time volgen en na oplevering biedt het logboek een mooie leidraad voor de facilitaire managers.

Wordt het brandwerend schild op de een of andere manier in een later stadium doorbroken, dan kunnen wij aan de hand van het sparingsnummer relatief eenvoudig het herstel uitvoeren. We bieden deze applicatie, die volledig in eigen huis is ontwikkeld, gratis aan. Er wordt dan ook gretig gebruik van gemaakt.”

Klopperman 6, 2292 JD Wateringen T 0174 285170 F 0174 285171 E brand@vistech.nl www.vistech.nl www.brandwerendeafdichtingen.nl

SPECIFIEKE KABELS EN TOEBEHOREN

Functiebehoud kabel en

Cable Masters heeft via de installateur een aanvraag gekregen voor enkele specifieke kabels en toebehoren voor toepassing in de Haagse Passage. “Wij zijn een specifieke systeemleverancier voor functiebehoud bij brand en tevens leveren wij een veelvoud aan andere soorten kabels,” vertelt Ricardo Dissel van Cable Masters. “Voor dit project hebben wij een aantal zware voedingskabels geleverd. Daarnaast hebben wij een compleet functiebehoud-systeem geleverd, bestaande uit een functiebehoud-kabel en alle benodigde montagematerialen, zoals beugels en ankers. Wij hebben al onze materialen aan de installateur geleverd, zodat die op zijn beurt de materialen kon installeren.” De uitdaging voor Cable Masters is volgens Ricardo Dissel om het meest efficiënte systeem te bedenken en samen met de installateur te bepalen hoe en waar de installateur het systeem dient te plaatsen om zodoende een gecertificeerd systeem op te kunnen leveren tegen zo laag mogelijke kosten.

-bevestigingsmateriaal

40 | INSTALLATIE & BOUW

Chemisch resistente kabel Middenspanningskabel Diverse soorten EMC kabel Alle kabel ook halogeenvrij . . .

PUTTEN | Woonzorgcentrum de Schauw

Tekst: Lieke van Zuilekom

Beeld: Löwik Installatietechniek

Installaties De Schauw in Putten komen optimaal tot hun recht In Putten heeft woonzorgcentrum De Schauw onlangs officieel haar deuren geopend. Door de nieuwbouw en renovatie is het aantal zelfstandige seniorenwoningen op het terrein vergroot en is een tweede woonzorgcentrum met verpleeghuiszorg gerealiseerd.

In opdracht van Zorggroep Noordwest-Veluwe, eigenaar van De Schauw heeft Löwik Installatietechniek de complete W-installaties van de gefaseerde nieuwbouw- en renovatieplan te Putten uitgevoerd.

“Gedurende het project kregen we te maken met verschillende opdrachtgevers”, vertelt Peter Valk, unitmanager Utiliteit bij Löwik Installatietechniek.

“Opdrachtgever Zorggroep Noordwest-Veluwe werkte nauw samen met Woningstichting Putten. En ook Cogas Duurzaam stelde bepaalde eisen aan onze installaties. Dat maakte het project erg interessant.

De samenwerking tussen alle belanghebbenden was erg belangrijk in dit project.”

In 2010 is de opdracht aan Löwik Installatietechniek gegund, waarna in 2011 de bouwwerkzaamheden konden starten. “Op het terrein is een warmte- en koudeopslag systeem gerealiseerd. Hierbij wordt gebruik gemaakt van een open bron, warmtepompen en een energiedak. Het energiedak is voorzien van lussen, die direct onder het dakleer zijn geplaatst. In combinatie met de over technieken levert het dak een belangrijke bijdrage aan het behouden van het evenwicht in de warmte- en koudebronnen. Daarnaast dient het energiedak als voorverwarming voor de warmtebereiding.” Voor de warmteopwekking, warmtedistributie en bemetering in de woningen en het zorgcomplex

is een energiehuis gebouwd. “De inrichting van het energiehuis was voor onze engineering een leuke uitdaging, gezien de beperkte ruimte”, aldus Valk. In de gebouwen zelf heeft Löwik Installatietechniek verschillende systemen voorzien, waaronder het vijfpijps distributienet en de vloerverwarming, luchtbehandeling en tussenbemetering. “In het zorgcentrum zijn luchtbehandelingskasten met warmteterugwinning geplaatst. De woningen zijn voorzien van ventilatieboxen met warmteterugwinning.”

De sloopwerkzaamheden, de bouw en de inrichting van de buitenruimte van woonzorgcentrum De Schauw zijn gefaseerd uitgevoerd. Het totale project is in september 2013 opgeleverd. “Naast de realisatie hebben we een stukje onderhoud meegenomen”, aldus Valk. “Met twee van onze opdrachtgevers hebben we onderhoudsovereenkomsten gesloten, ›

INSTALLATIE & BOUW | 41

PUTTEN | Woonzorgcentrum de Schauw

Projectinfo

‘n goed geregeld klimaat

MEET- EN REGELINSTALLATIE

RE3COM Solutions, realiseert oplossingen voor klimaat installaties en energie monitoring. ‘Het creëren van een optimaal werk- en leefklimaat binnen gebouwen, is ons streven’

Achter het bestaande gebouw van woonzorgcentrum De Schauw in Putten is een nieuw complex verrezen, dat in het najaar van 2013 in gebruik is genomen. RE3COM Solutions BV heeft de meet- en regelinstallatie in het pand ontworpen en geïmplementeerd. “Alle gebouwgebonden klimaatinstallaties zijn hierop aangesloten,” aldus Arno Spelt, manager bij RE3COM Solutions BV. “De Priva-regelaars besturen onder andere de cv-ketels, luchtbehandeling, het warm tapwater en de broninstallatie.” Collega en software-engineer Daniël Wiltinge vertelt dat de broninstallatie een onttrekkings- en injectiebron betreft. “In verband met de hogere c.q. snellere waterverplaatsing in het gebied is hiervoor gekozen. De keuze voor dit bronsysteem maakt de softwareprogrammering iets ingewikkelder.” Spelt: “In dit project is gekozen voor een Priva-regelsysteem, omdat dit systeem zeer gebruiksvriendelijk is. Priva is een Nederlands fabricaat. De installatie is toesneden op de Nederlandse markt, waarbij bedieningsgemak hoog in het vaandel staat. De eindgebruiker is eigenaar van het systeem, wat zorgt voor een maximale vrijheid van aanbesteding en een gunstige total cost of ownership.”

• Advies, ontwerp, software en hardware engineering van regelsystemen voor gebouwgebonden installaties.

• Energie dashboards en energie management systemen.

• Service en onderhoud van gebouwbeheersystemen.

140186

W W W . R E 3 C O M . N L

BOA-Systronic® Duurzaam en energiezuinig Met de nieuwe BOA®-Systronic in uw verwarmingssystemen halveren de energiekosten van uw circulatiepompen! De intelligente systeemoplossing BOA®-Systronic is ideaal voor (kantoor)gebouwen, ziekenhuizen, hotels enz.

Kortom: een grote energiewinst bij een lage investering.

Specialistische groothandel in duurzame energietechnieken

Advies - Calculatie - Montage - Levering

(074) 26 727 60

KSB Nederland BV . infonl@ksb.com . www.ksb.nl

› Onze techniek. Uw succes.

energieisleven.nl

Pompen Afsluiters Service n

42 | INSTALLATIE & BOUW Doornekamp_Advertentie_InstallatieEnBouw_95x130mm_fc_21mei2014.indd 1

26-05-14 09:55

n

PUTTEN | Woonzorgcentrum de Schauw

Projectinfo LAGE TEMPERATUUR VERWARMING EN HOGE TEMPERATUUR KOELING IN DE SCHAUW In opdracht van Löwik Installatietechniek heeft Montage Garant de vloerverwarming en vloerkoeling verzorgd in alle appartementen van woonzorgcentrum De Schauw in Putten, van bestek tot oplevering. “We hebben hier een Tackerplaatsysteem toegepast”, aldus Jacco van der Poel namens Montage Garant. “Dit systeem is zeer geschikt voor grotere oppervlakten en is bovendien geluidsisolerend, waardoor overlastgeluid tussen de verschillende verdiepingen wordt voorkomen.” een derde overeenkomst is in de afrondende fase.

Onze bijdrage aan De Schauw omvat hierdoor niet alleen het realiseren van de installaties, maar ook de zorg voor een optimaal gebruikersgemak en comfort, tegen een laag energieverbruik. We borgen de prestatie en leveren een bijdrage aan een lagere Total Cost of Ownership.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Zorggroep Noordwest Veluwe en Woningstichting Putten ARCHITECT Jorissen Simonetti architecten UITVOERING Bouwbedrijf Noordersluis B.V. INSTALLATIES Cogas Duurzaam, Löwik Installatietechniek (W), Van Dorp Installaties (E)

BOUWPERIODE april 2011 – september 2013

WERKZAAMHEDEN Re3com, KSB Nederland, Doornekamp, Montage Garant

Het Tackerplaatsysteem is toepasbaar in combinatie met verschillende typen vloerbedekking. In de appartementen van De Schauw zijn gietvloeren voorzien. Dat zorgde wel voor de nodige uitdagingen, aldus Van der Poel.

“Het isoleren ten behoeve van gietvloeren is altijd een uitdaging. Een gietvloer bestaat immers uit een hele dunne cementdeklaag. Het cement is als water, hierom moeten van tevoren alle onderdelen van het vloersysteem goed worden vastgezet. Anders kan het gebeuren dat bepaalde onderdelen gaan drijven. De isolatie is volledig waterdicht uitgevoerd.”

Duurzame installaties en energiezuinigheid speelden een grote rol binnen woonzorgcentrum De Schauw. Hierom is gekozen voor lage temperatuur verwarming en hoge temperatuur koeling. “De naregeling betreft een zogenoemde master-slave regeling, wat betekent dat de bewoners zelf de verwarming en/of koeling in hun appartement kunnen regelen. Dit zorgt voor een optimaal wooncomfort.”

DE SCHAUW KIEST VOOR INNOVATIEF REGELSYSTEEM Duurzaamheid en energiezuinigheid, dat waren de sleutelwoorden bij de nieuwbouw van woon- en zorgcentrum De Schauw in Putten. Met de energiezuinige circulatiepompen en het innovatieve BOA-Systronic regelsysteem speelt KSB Nederland hier perfect op in. “BOA-Systronic is bruikbaar voor verwarming en koeling,” vertelt Dirk Gol, accountmanager bij KSB Nederland. “Het systeem, dat is voorzien van motorgestuurde tweewegkleppen, past de volumestroom aan naar het gevraagde thermisch vermogen. Dit in tegenstelling tot traditionele driewegregelkleppen, die uitsluitend een constante volumestroom aanbieden.” Traditionele verwarmingscircuits worden volgens Gol uitgelegd om in de winter de normtemperaturen in vollast te garanderen. “Echter, het grootste deel van het jaar wordt verwarmd in deellast, waarbij wel honderd procent volumestroom wordt rondgepompt. Hierdoor wordt onnodig veel energie verbruikt.

Doordat de twee motorgestuurde tweewegkleppen en de toerengeregelde pomp continu met elkaar communiceren, wordt het pomptoerental bij De Schauw nu teruggeregeld, afhankelijk van de warmtevraag.”

Praktijkvoorbeelden laten zien dat met BOA-Systronic tot zeventig procent bespaard kan worden op het energieverbruik van de pompen. “BOA-Systronic is uitermate geschikt voor de (kleine) utiliteitsbouw, waar ook De Schauw onder valt,” aldus Gol. “Je hebt immers te maken met meerdere afgaande groepen richting de verschillende vleugels en verdiepingen. Daar leent dit systeem zich uitstekend voor.”

INSTALLATIE & BOUW | 43

MEPPEL | Bad Hesselingen

VERDUURZAMING BAD HESSELINGEN

MET HEATPIPES Het tapwater van Bad Hesselingen wordt duurzaam verwarmd. Het gebruik van cv-ketels voor deze verwarming moet in de toekomst nagenoeg overbodig zijn, ze zijn er alleen nog voor na-verwarming als back-up. Van Dorp Installaties uit Heerenveen installeerde daarvoor heatpipes op het dak met zonnecollectoren.

44 | INSTALLATIE & BOUW

MEPPEL | Bad Hesselingen

Met een unieke lichtreflectie vergroot deze het oppervlak waarop warmte in de buis wordt opgenomen. Deze heatpipes verwarmen het boilerwater bij zonlicht doordat vloeistof in deze buizen verdampt en naar boven drijft richting de collector. Daar condenseert de vloeistof op het transportmedium, die de warmte afgeeft aan het water in het vat. Van daaruit stroomt het verwarmde water naar een na verwarmvat met een ketel die een minimale hoeveelheid water op temperatuur houdt voor de tappunten, dat zijn vooral de douches. Mocht het water in het vat warmer worden dan 65 graden, dan is er warmte beschikbaar voor de cv. Ook bestaat nog de mogelijkheid om restwarmte uit een naastgelegen fabriek in het tapwater te stoppen. Per collector is de gemiddelde jaaropbrengst 7,33 GJ bij zuidelijke oriëntatie. “Door het gebruik van deze heatpipes zal het grootste deel van de belasting van de cv-ketels komen te vervallen,” vertelt Marlon Vrolijk. “Bij een aantal sporthallen in Zeist wordt ook al het water in de douches met heatpipes verwarmd. In het noorden is een zwembad waarvan het water in het bad deels met heatpipes verwarmd wordt, maar die gebruiken ook nog cv-ketels erbij. De verwarming van het water in het zwembad kan niet met alleen heatpipes. Dan heb je zoveel van deze pijpen nodig, dat heeft geen zin. Dat kost je zoveel aan investeringen dat je het nooit terug kan verdienen. Heatpipes kunnen een ondersteunende verwarming leveren, geen verwarming voor een heel zwembad als het -10 graden Celsius is en het zonnetje schijnt. Ook dan moet je nog een ketel erbij hebben, voor het geval dat de zon niet schijnt.” ❚

Projectinfo DRIE VLIEGEN IN ÉÉN KLAP Door het inzetten van LED-spots boven water en de LEDonderwaterverlichting te vernieuwen, is er in één keer meer sfeer, een kostenbesparing en een onderhoudsbesparing gerealiseerd. Watervision verzorgde de verlichting rondom het zwembad, waarbij de koppeling met het scoresysteem van Mosquito Slide een nieuwe uitdaging was. Bij een nieuwe topscore wordt er tijdelijk een flitsende lichtscène geactiveerd boven het recreatie- en het sportbad. Mickael van Eekelen van Watervision: “Deze interactieve koppeling was voor ons iets nieuws, een leuke uitdaging. Naast de LED-verlichting boven het water hebben we de bestaande LED-onderwaterverlichting omgebouwd van een blauwe naar een witte lichtkleur. Zo komt de gekleurde LED-verlichting boven water beter tot zijn recht. In het buitenbad zijn de laatste halogeen zwembadlampen vervangen. Deze 300 Watt lampen konden we vervangen door Mediteranean Blue LED-lampen van 40 Watt. Een besparing op alle fronten.”

INSTALLATIE & BOUW | 45

’S-HERTOGENBOSCH | Kingsroad

TRANSFORMATIE VOORMALIG KANTOOR PNEM IN EIGENTIJDS LANDMARK

Tekst: Martijn van den Bouwhuijsen

Het voormalig PNEM-kantoor aan de Koningsweg 101 in ’s-Hertogenbosch is getransformeerd tot een landmark voor BrandLoyalty. Wolter & Dros was verantwoordelijk voor het detailontwerp, de levering en de realisatie van de werktuigbouwkundige en meet- en regeltechnische installaties. De installaties onderscheiden zich door een duurzame toepassing en een hoogwaardig afwerkingsniveau. Duurzaamheid komt bijvoorbeeld tot uiting in een sprinklerinstallatie die gebruik maakt van de WKO-bron.

BrandLoyalty, marktleider in loyaliteitsprogramma's, zocht een nieuwe huisvesting om de toekomstige groei te realiseren en transformeerde het voormalig kantoor van de PNEM in een eigentijds landmark. “Door voortschrijdend inzicht werd, in overleg met BrandLoyalty en de installatie adviseurs, het ontwerp na de opdrachtverlening gewijzigd. Dit betrof bijvoorbeeld het restaurant, de keuken en het auditorium,” zegt Michel van der Aa namens Wolter & Dros. “Ons werd ook gevraagd om de sprinklerinstallatie vanaf de basis te ontwerpen. Een bijzonderheid van deze brandwerende voorziening is de koppeling met de WKObron. Een apart bassin voor de sprinkler was zo niet nodig.”

ENERGIEZUINIG Het kantoor kreeg een open structuur met veel daglichttoetreding. Aan het binnenklimaat stelde BrandLoyalty hoge eisen, zoals individuele regelbaarheid.

De werkruimtes worden gekoeld en verwarmd middels klimaatplafonds, uitgevoerd in een mat witte kleur passend bij de moderne uitstraling. Het gebouw zit boordevol energiezuinige installaties, waaronder de drinkwatervoorziening met lekdetectie, kleine spoeleenheden in de toiletten en een duurzame WKOinstallatie. Deze en andere maatregelen zorgden ervoor dat het pand het certificaat BREEAM Good behaalde.

46 | INSTALLATIE & BOUW

’S-HERTOGENBOSCH | Kingsroad

Na een jaar fysiek bouwen werd het landmark opgeleverd. Van der Aa kijkt terug: “Wolter & Dros trad op als co-creator en creëerde meerwaarde voor gebouw én bedrijf met een passend binnenklimaat. Hierbij sloten we aan bij de business case van de BrandLoyalty. Vastgoed is een strategische asset en is bepalend voor de identiteit en het imago van die organisatie. Het vergroten van de arbeidsproductiviteit en het terugdringen van het ziekteverzuim door een gezond en comfortabel binnenklimaat staat hierbij centraal.”

Wolter & Dros verzorgt het beheer en onderhoud van de werktuigbouwkundige installaties en maakt hierbij gebruik van WKO-garant. Hiermee biedt Wolter & Dros zekerheid in de prestaties van de WKO-installatie. ❚

Bouwinfo OPDRACHT ONTWERP & BOUWDIRECTIE UITVOERING INSTALLATIES

ISOLATIE BOUWPERIODE BOUWPROGRAMMA

C.V. Kingsroad, 's-Hertogenbosch Van Aken Architecten, Eindhoven Bouwcombinatie Hurks / Moonen v.o.f., Eindhoven Ingenieursbureau Wolter & Dros B.V. (W), 's- Hertogenbosch en Mansveld Projecten & Services B.V. (E), Eindhoven Bit Isolatie, Nieuwkuijk augustus 2012 – januari 2014 4.427 m2 stallinggarage en 13.940 m2 kantoorverdiepingen

Projectinfo COMPLEXE INSTALLATIES UITDAGEND VOOR VERWERKING THERMISCHE EN AKOESTISCHE ISOLATIE Branten Isolatie Technieken, kortweg B.I.T. , heeft de installaties van Kingsroad 101 voorzien van akoestische en/of thermische isolatie. Het duurzame pand met 7 technische ruimtes zit boordevol complexe installaties. Door de combinatie van WKO en CV voor verwarmen en koelen ontstond er een wir-war van leidingen.

De isolatiespecialist uit Nieuwkuijk raakte via Wolter & Dros betrokken bij het bouwproject in 's-Hertogenbosch. De opdracht behelsde het isoleren van de klimaatinstallaties, en de sanitaire installaties. Met name de klimaatinstallatie zijn ingewikkeld.

Diverse isolatiematerialen De door B.I.T. toegepaste materialen hebben een thermisch en / of een akoestisch isolerende functie. Bij de klimaatinstallatie is het bijvoorbeeld belangrijk om te voorkomen dat de leidingen met relatief koel bronwater zouden condenseren. Condens kan voor waterschade en schimmelvorming zorgen. Daarom omhulde B.I.T. die leidingen met 16 mm Armaflex, dat een goede thermische en diffusie dichte isolatie is.

De riolering is omhuld met Sonomass en Armaflex, als thermische en akoestische isolatie. De CV leidingen werden voorzien van steenwol schalen (Paroc). In de technische ruimtes is de CV installatie voorzien met Pir met een Isogenepak afwerking, om beschadigingen te voorkomen.

De werkzaamheden vonden vanaf maart 2013 t/m januari 2014 plaats.

INSTALLATIE & BOUW | 47

HELMOND | Carolus Borromeus College

Behaaglijk binnenklimaat bij Carolus Borromeus College Voor de nieuwbouw van het Carolus Borromeus College te Helmond heeft Oostendorp Installatietechniek B.V. de sanitaire- en werktuigbouwkundige installaties gerealiseerd. “Via een voorselectie en aanbesteding zijn we bij dit project betrokken geraakt,” vertelt projectleider Marco ter Horst. “Er lag al een bestek. Als alternatief op het WKO-systeem -het zogenaamde Doublet-systeem- hebben wij als Oostendorp gezamenlijk met adviseur De Blaay en van den Bogaard het Monobron-systeem met warmtepomp aan-/voorgedragen.”

48 | INSTALLATIE & BOUW

HELMOND | Carolus Borromeus College

Bouwinfo PROJECT Nieuwbouw Carolus Borremeus College te Helmond

OPDRACHTGEVER Ons Middelbaar Onderwijs Tilburg

AANNEMER Bouwbedrijf van de Ven Veghel

ARCHITECT Roos & Ros BNI BNA Oud Beijerland

CONSTRUCTEUR Voor de WKO-installatie is een monobron geboord van 80 meter diepte met op verschillende niveaus koude- en warmtebronnen. Bovenin de bron zit de warmtewisselaar. Vanaf de bronkop lopen twee transportleidingen naar de warmtepomp toe die de diverse schoollokalen verdeelt in diverse groepen en per bouwdeel koelt of verwarmt middels vloerverwarming/vloerkoeling. “Omdat de warmtepomp maar een bepaalde temperatuur kan leveren, zijn er CV-ketels bijgeplaatst als back-up die bijspringen als het nodig mocht zijn.

Tevens zorgen deze CV-ketels voor het warme tapwater. Verder wordt de gehele school geventileerd op basis van CO2-meting en geregeld middels VAV-kleppen. Ieder lokaal heeft zijn eigen VAV-unit die op haar beurt is aangesloten op een gezamenlijk toevoerluchtkanaal van de luchtbehandelingskast op het dak. Middels een verwarm- of koelbatterij wordt de temperatuur van de lucht voorgeregeld. Door het min of meer openen van een luchtklep in de VAV-unit wordt de juiste hoeveelheid ‘frisse/verse’ lucht ingeblazen. De opening van de klep wordt geregeld met een in de ruimte aanwezige en daar instelbare thermostaat die ook communiceert met de CO2-opnemer op de VAV-unit. Het gehele systeem is aangesloten op een GBS-systeem.” Tenslotte heeft Oostendorp de sanitaire voorzieningen compleet met douchesysteem in de sportzalen aangebracht die in z’n geheel degelijk zijn uitgevoerd. “Terugkijkend op dit mooie project speelden snelheid in de bouwplanning, detaillering en energiezuinigheid een belangrijke rol.” ❚

KLAAR VOOR DE TOEKOMST! Hulsbroek 38, Groesbeek Telefoon 024 - 397 16 58 E-mail info@nikkelen.nl Website www.nikkelen.nl

Bouwtechnisch Adviesburo van Boxtel BV Oosterhout

INSTALLATIE ADVISEUR

Advies: De Blaay- van den Bogaard Raadgevende Ingenieurs.

W-INSTALLATIE

Oostendorp Installatietechniek

E-INSTALLATIE Nikkelen Electrotechniek

Projectinfo STEKERBAAR INSTALLEREN Voor de nieuwbouw Carolus Borromeus College te Helmond heeft Nikkelen elektrotechniek de volledige elektrotechnische-installatie gerealiseerd.

“We zijn via een aanbesteding bij dit project betrokken geraakt,” vertelt projectleider Jan Stoffelen. “Er lag aan dit project een uitgebreid bestek ten grondslag, maar er was wel ruimte om met alternatieven te komen mits het een bezuiniging of een verbetering betekende op de energiehuishouding. We hebben zelfs meerdere alternatieven aangedragen waarvan er twee zijn gehonoreerd, waaronder het stekerbaar installeren. Hierbij wordt een installatie opgebouwd uit onderdelen die zijn voorzien van uniforme installatiestekers. Het installeren wordt hierdoor een kwestie van ‘plug and play’ en je hoeft op de bouw nauwelijks nog buisleidingen met losse bedrading of kabels te leggen. Stekerbaar installeren bespaart veel tijd en voorkomt ook faalkosten.”

Volgens Stoffelen kan bijna iedere installatie met verlaagde plafonds en holle wanden 100% stekerbaar geïnstalleerd worden. “Het tweede alternatief was de databekabeling, wij kwamen met een goedkoper alternatief dat gelijkwaardig was aan wat er in het bestek stond. Dit scheelde aanzienlijk in de kosten, want er ligt ruim 40km aan databekabeling (CAT6a) door het hele gebouw voor netwerktoepassingen. Dit in combinatie met een draadloos Wi-Fi-netwerk. Daarnaast hebben we tussen de diverse patchkasten glasvezel bekabeling aangelegd.” Verder heeft Nikkelen elektrotechniek de gehele licht- en krachtinstallatie aangelegd vanaf de traforuimte tot alle verdeelkasten, waarbij in de vaklokalen separate verdeelkasten met extra beveiligingen voor veilig gebruik voor de leerlingen zijn toegepast. De verlichting is voorzien van daglichtregeling aan de raamzijde. Verder is het verlichtingssysteem in nagenoeg alle ruimtes voorzien van bewegingssensoren die ervoor zorgen dat de verlichting niet onnodig blijft branden. Naast de algemene verlichting is er een centrale LED-noodverlichtingsinstallatie aangebracht met signalisatie voorzien van één accustation. Dit geeft een aanzienlijke besparing op de onderhoudskosten. Tenslotte heeft Nikkelen elektrotechniek de zonweringsinstallatie, het inbraaksignaleringssysteem, de brandmeld- en ontruimingsinstallatie aangelegd die gekoppeld zijn aan een omroepinstallatie met gesproken woord. “Na vijftien maanden werk is het project nu naar volle tevredenheid afgerond.”

INSTALLATIE & BOUW | 49

HOOFDDORP | Bastion hotel

FORSE CAPACITEITSUITBREIDING BASTION HOTEL HOOFDDORP

50 | INSTALLATIE & BOUW

HOOFDDORP | Bastion hotel

De capaciteit van het Bastion Deluxe Hotel Amsterdam Airport in Hoofddorp is aanzienlijk uitgebreid. Naast het bestaande hotel is een nieuw gebouw gerealiseerd met een uiterst praktische langwerpige plattegrond. In bouwteamverband heeft Spiering Installatietechniek de plannen en het ontwerp gemaakt voor de elektrotechnische installaties van de nieuwbouw en het zwembad in het bestaande gebouw.

Volgens Ron Breur van Spiering Installatietechniek wordt door gebruik te maken van onder meer LED-verlichting een flinke energiebesparing gerealiseerd. “Zo gebruiken we 6 Watt LED's in plaats van 35 Watt halogeenverlichting en dat levert een flinke energiebesparing op. De noodverlichting is eveneens uitgevoerd in 6 Watt en voor de buitenverlichting vertrouwen we op 100 Watt LED's in plaats van de gebruikelijke 400 Watt Halogeen. Behalve een flinke energiebesparing hebben LED's ook nog een veel langere levensduur.” Spiering Installatietechniek heeft behalve de verlichting ook de brandmeldinstallatie met totaaldetectie (250 melders), de verdeelkasten en slagboominstallatie verzorgd. Ron Breur: “In de hotelkamers zijn energysavers toegepast. Is er niemand aanwezig, dan schakelt alles uit. In de lobby hebben we een licht-/regelsysteem aangelegd met vier presetstanden met klokfunctie. Het personeel hoeft feitelijk niet aan de knoppen te draaien om de verschillende standen te activeren voor ontbijt, lunch en diner.”

Tijdens de bouw is volgens Ron Breur inpandig nog een forse wijziging doorgevoerd. “De lobby is aanzienlijk vergroot in vierkante meters. Daarop hebben wij uiteraard ons plan ook aangepast.

Daarnaast hebben we in het zwembad een decoratieve LED-verlichting aangebracht en wordt de parkeerplaats verlicht met LED's die op de dakrand zijn geplaatst. Dat maakt additionele lichtmasten overbodig.” Spiering Installatietechniek heeft de opdracht voor het werk rechtstreeks van Bastion Groep verkregen. “We zijn een vaste huisinstallateur van Bastion Groep, net als vrijwel alle andere betrokken partijen,” herinnert Ron Breur zich. “We hebben in een bouwteamverband geopereerd en gewerkt met een lean-planning, waarin alle disciplines waren opgenomen.

Van de bouwkundig aannemer tot installateur en van tegelzetter tot schilder. Op een gegeven moment zaten we met een man of twintig om tafel om de planning af te stemmen. Deze manier van werken kost misschien wat meer tijd in het voortraject, maar betaalt zich uiteindelijk dubbel en dwars terug. Het vergroot bovendien de betrokkenheid van alle partijen bij het werk. ›

Projectinfo ALS EEN GEOLIEDE MACHINE In de nieuwbouw van Bastion Deluxe Hotel Amsterdam Airport in Hoofddorp heeft Installatiebedrijf J.C. Kersbergen opgetreden als installateur van de sanitaire installaties. “We zijn in feite huisinstallateur van de Bastion Hotel Groep,” vertelt J. van Ruler van Installatiebedrijf J.C. Kersbergen. “We verzorgen al het onderhoud aan de sanitaire installaties in de diverse hotels van Bastion, van Leeuwarden tot aan Maastricht en alles daar tussenin. In de periode dat we bezig waren met het hotel in Hoofddorp hebben we ook nog achttien kamers verbouwd in Bastion Hotel Apeldoorn. Met dezelfde opleverdatum. Voor wat betreft de locatie in Hoofddorp zat de uitdaging hem voor ons vooral in de heel korte bouwperiode van slechts zes maanden. In die tijd dienden we de sanitaire installaties in 185 (!) kamers te realiseren, alsmede de sanitaire voorzieningen in de algemene ruimtes en de grootkeuken.

Kortom, vanaf de watermeter tot de kraan. Vanwege de korte doorlooptijd waren we al bezig met het maken van de leidingen in de wand, terwijl de ruwbouw nog in volle gang was.”

De 185 badkamers bestaan uit een inloopdouche met draingoot, wandcloset en een dubbele wastafel met spiegel erboven. Het project werd uitgevoerd conform een lean-planning. Van Ruler: “Per dag hebben we dertien kamers voorzien van leidingwerk en werden er tien kamers afgemonteerd. Onze werkzaamheden waren verweven in de werkzaamheden van derden. Dankzij de slimme planning verliep alles voorspoedig; als een geoliede machine volgden de werkzaamheden elkaar op. Vanwege het groot aantal kamers is er ook een flinke hoeveelheid aan warm water nodig. Daartoe hebben we in samenwerking met Radiair het ketelhuis opgebouwd dat voorziet in 2.000 liter warm water op voorraad.”

KLIMAATINSTALLATIES SCHOON, ZUINIG EN GOED GEREGELD Als Green Key-gecertificeerd bedrijf verplicht Bastion Hotels zich om CO2-neutraal te opereren. De klimaatinstallaties en regeltechniek van Radiair Totaalinstallatie spelen daarin een belangrijke rol, ook in het nieuwe Bastion Airport Hotel. Directeur Radiair Falko Ruijl: “Van een zuinige installatie kun je pas echt profiteren als je deze goed inregelt, met zo min mogelijk mensen aan de knoppen. Eenvoud en comfort, daar draait het om. In ons ontwerp voor de verwarming van Bastion Airport hebben we daarom gekozen voor vloerverwarming op basis van een laagtemperatuursysteem. Dat is energie-efficiënt en biedt een aangenaam, comfortabel klimaat.” Weers- en tijdafhankelijke automatische regelingen voorkomen verdere energieverspilling. “De keukenafzuiging vormt een groot energielek in hotels. Dat ondervangen we onder meer met een VOC-sensor die organische deeltjes in het afzuigkanaal meet en vervolgens de ventilatie aanstuurt. Alle systemen worden centraal geregeld via een DDCregeling. Zo kunnen we ook online alle systemen sturen en beheren.”

INSTALLATIE & BOUW | 51

Het klimaat heb je zelf in de hand!

DE NIEUWE STANDAARD IN VRF-SYSTEMEN. Hoogste energie-efficiëntie van alle conventionele VRF-systemen in de markt!

• 5 jaar garantie.

• Zeer hoge energieprestaties.

• Individuele regeling (comfort) per ruimte.

• Subsidiemogelijkheden.

Een comfortabel binnenklimaat begint met een bezoek aan onze Airco Shop. Kijk online of bel ons voor een afspraak.

Technisch Buro Kaptein b.v.

Patrijsweg 46, 2289 EX Rijswijk 070-3074242 / 06-50203316 cor@kaptein.nl / www.kaptein.nl

www.kaptein.nl FLG14010 Centercon_Advertentie_Kaptein_197x130.indd 2

Meer dan verdelers alleen

Nijverheidswegnoord 94c 3812 PN Amersfoort Tel: 033-4672711 - mail: info@eltechna.nl - www.eltechna.nl

27-05-14 10:14

HOOFDDORP | Bastion hotel

Projectinfo OPTIMALE EN ENERGIEZUINIGE KLIMAATBEHEERSING Technisch Buro Kaptein BV uit Rijswijk (ZH) voorzag de uitbreiding van het Bastion Deluxe Hotel in Hoofddorp van een warmtepomp technische installatie voor een optimaal klimaatbeheersingssysteem in de hotelkamers. “De opdrachtgever koos voor het energiezuinige LG heat-recovery-systeem,” vertelt Cor Cuiper, directeur van Technisch Buro Kaptein. Met dit airconditioning- en warmtepompsysteem kan gelijktijdig gekoeld en verwarmd worden. De warmte, die uit een hotelkamer wordt onttrokken tijdens koelen, kan worden gebruikt om een kamer waar warmte wordt gevraagd te verwarmen. Tevens wordt op deze manier warm water geproduceerd om de vloerverwarming in de algemene ruimtes van warmte te voorzien. Vergeleken met een conventionele gasgestookte cv-ketel bereik je met dit systeem een besparing van tien tot vijftien procent op de energierekening.”

In het Bastion Deluxe Hotel in Hoofddorp zijn 185 kamers en de algemene ruimtes uitgevoerd met dit LG airconditioning- en warmtepompsysteem. Het totaal opgestelde koel- en verwarmingsvermogen (bij -10°C) bedraagt circa 500kW.

We maken het immers samen en zijn samen verantwoordelijk voor een goed eindresultaat. Door deze gedegen planning hebben we met z'n allen de klus in zeer korte tijd kunnen klaren. En daar mogen we best trots op zijn, gezien de omvang van het project,” besluit Ron Breur. ❚

Bastion Hotel heeft met Technisch Buro Kaptein tevens een onderhoudscontract afgesloten voor een periode van tien jaar. “We checken de installaties jaarlijks en reinigen ze waar nodig,” vervolgt Cor Cuiper.

“Vakkundig onderhoud door onze gekwalificeerde technici verlengt de levensduur aanzienlijk en voorkomt toenemend energieverbruik van de installaties. We zijn overigens een vaste ‘huisinstallateur’ van Bastion Hotel Groep. Het Deluxe Hotel in Hoofddorp is al het achttiende Bastion Hotel dat wij samen met Centercon BV (de distributeur van LG airconditioning- en warmtepompen in Nederland) van een klimaatbeheersingssysteem hebben voorzien,” zegt een trotse Cuiper tot besluit.

Bouwinfo

VERDEELINRICHTINGEN

OPDRACHT

Eltechna paneelbouw uit Amersfoort heeft in opdracht van Spiering Installatietechniek alle verdeelinrichtingen voor het nieuwe Bastion Deluxe Hotel Amsterdam Airport in Hoofddorp gefabriceerd en geleverd.

In samenspraak met Spiering heeft Eltechna een eerste ontwerp en offerte gemaakt. Eltechna bouwt de kasten op conform specificatie en de geldende normen om ze vervolgens binnen de gewenste levertijd op de bouwlocatie af te leveren. “De opdrachtgever heeft gekozen voor kasten en componenten van het fabricaat Schneider Electric, een A-merk dat wij vaak toepassen,” vertelt accountmanager van Eltechna Tenno de Roock. “Het gaat om een hoofdverdeelkast van 400 Ampère, een verdeler van 250 Ampère voor de grootkeuken en een onderverdeler voor de hotelkamers. De kasten zijn in dit geval door Spiering zelf geplaatst en geïnstalleerd. Bij hogere Ampères kunnen wij op verzoek de plaatsing en inbedrijfstelling volledig in eigen beheer uitvoeren.” De Roock tot slot: “Eltechna fabriceert een breed scala aan verdelers; van utiliteitsverdelers en besturingskasten tot grote industriële verdelers tot en met 6.300 Ampère.”

Bastion Deluxe Hotel Amsterdam Airport

ONTWERP Lambert Architecten

INSTALLATIES Spiering (E-installatie), Installatiebedrijf J.C. Kersbergen, (sanitaire installaties), Technisch Buro Kaptein (airco), Radiair (luchtinstallatie), Eltechna (verdeelinrichtingen)

BOUWPERIODE 2012-2013

INSTALLATIE & BOUW | 53

THEMA | Elektrotechniek

54 | INSTALLATIE & BOUW

PLAATSNAAM THEMA | Elektrotechniek | Projectnaam

Tekst: Joke Heikens

Fedet brengt partijen in de elektrotechniek bij elkaar Tijdens de laatste Fedet-ledenbijeenkomst op 24 april is Rob van Veen als opvolger van Rene Wortelboer gekozen. Rob van Veen is 'vereerd en trots' dat hij de elektrotechnische branche mag vertegenwoordigen binnen het FME, de overkoepelende werkgeversorganisatie waar Fedet deel van is: “Ik fungeer graag als gesprekspartner naar de overheid en de politiek en zal hen mede wijzen op het belang van de maakindustrie, zowel voor de werkgelegenheid en de nut en noodzaak voor het technisch onderwijs in Nederland. Als we kijken naar de maatschappelijke en economische uitdagingen, zoals de energie- en milieuvraagstukken, de toenemende behoefte aan zorg vanwege de vergrijzing van de bevolking en de groei van stedelijke gebieden, dan hebben wij als branche heel veel oplossingen op de plank liggen. Daarnaast denk ik dat wij als Nederlandse industrie moeten inhaken op internationale ontwikkelingen, zoals de vergaande digitalisering van productieprocessen in de richting van Smart Factory. Die leiden tot standaarden op het gebied van transport van data en energie en de beveiliging daarvan. Wij kunnen en moeten meegaan in die ontwikkeling. Net als in Duitsland, kan ook onze overheid daarin stimulerend optreden.”

Fedet houdt zich ook bezig met het FME-cluster Bebouwde Omgeving: “Iedereen is druk bezig met duurzaamheid, daarbij is de elektrotechniek van belang. Met de toename van decentrale energie opwekking worden installaties een belangrijke factor in een gebouw. Met de inzet van zelf opgewekt energie in woning en kantoor valt veel energie te besparen. Dit kan alleen met slimme installatietechnieken . De Greendeal de Stroomversnelling is een goed initiatief: 111.000 woningen krijgen door innovatief updaten naar nul op de energiemeter. Dat is een besparing voor de eigenaar en veel beter voor het milieu. We zijn (al of niet via de FME) in gesprek met de overheid over wat we kunnen doen. Met de veranderingen in het onderwijs zijn we geruime tijd met HBO en Jet-Net in contact om het percentage studenten voor Techniek en in het bijzonder Elektrotechniek omhoog te krijgen. Gelukkig zien we nu al het aantal leerlingen wat voor techniek kiest, stijgt. Het vak stijgt in aanzien en men wordt zich bewust van de baangarantie in die richting.”

"Het aantal leerlingen wat voor techniek kiest, stijgt.

Het vak stijgt in aanzien en men wordt zich bewust van de baangarantie in die richting.”

INSTALLATIE & BOUW | 55

THEMA | Elektrotechniek

WINSTA® –systeem voor stekerbaar installeren:

makkelijk te monteren, te demonteren en te hergebruiken Steeds vaker staan installatietijden en -kosten onder druk. WAGO biedt hier een oplossing voor met het WINSTA®-systeem voor stekerbaar installeren van elektrische interfaces voor gebouwautomatisering. Het WINSTA®-systeem is niet alleen eenvoudig in elkaar te steken, maar bij wijzigingen in de elektrische installatie kunnen de verschillende componenten net zo eenvoudig weer worden gedemonteerd en hergebruikt. Hiermee ontstaat er een flexibele installatie die op de toekomst is voorbereid Elektrische installaties worden steeds complexer en installatietijden staan onder druk. Hiernaast worden er steeds hogere eisen gesteld aan de elektrische installatie van woningen en utiliteitsgebouwen. Aanleggen, uitbreiden of wijzigen van de installatie moet snel en eenvoudig gebeuren.

Hierdoor is er een groeiende behoefte aan eenvoudige, efficiënte en flexibele installatietechnieken. Het WINSTA® -systeem biedt een oplossing voor deze uitdagingen. Het aansluiten van het WINSTA® – systeem is makkelijk. Connectoren kunnen eenvoudig worden gemonteerd. Het systeem is niet alleen eenvoudig in elkaar te steken, maar bij wijzigingen in de elektrische installatie kunnen de verschillende componenten net zo makkelijk weer worden gedemonteerd en hergebruikt. Codeerdelen zorgen ervoor dat aansluitingen de juiste codering hebben waardoor aansluitingen op de juiste wijze worden gemonteerd.

In samenwerking met Attema zocht WAGO naar oplossingen voor in de wand. Het is nu ook mogelijk om hollewanddozen stekerbaar

aan te sluiten, waardoor de tijdwinst nog verder wordt vergroot. Tijdsbesparing tot ongeveer 70% zijn met WINSTA® mogelijk, evenals een reductie van faalkosten tot 90%. Hiermee ontstaan er een flexibele installaties die op de toekomst zijn voorbereid.”

Het WINSTA® -systeem vormt de elektrische interface tussen de energievoorziening, de energieverdeling en de verbruikers en integreert tegelijkertijd de informatietechniek met buskabels in de gebouwautomatisering. Dankzij het WINSTA® -systeem, dat alle elektrische componenten met elkaar verbindt, bereikt een modern gebouw een hoge mate aan flexibiliteit en duurzaamheid, en voldoet het aan de huidige normen en standaards voor gebouwautomatisering.

Vanwege de uiteenlopende technische eisen in

ELEKTRISCHE INTERFACE Om tijdens de ontwerpfase al van de voordelen van het WINSTA® systeem voor stekerbare installaties te kunnen profiteren kan de installateur gebruik maken van ontwerpsoftware om de projectering en calculatie te vereenvoudigen.

Aanleggen, uitbreiden of wijzigen van de installatie moet snel en eenvoudig gebeuren.

56 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Elektrotechniek

een gebouw, van de energievoorziening tot de buskabel, is het WINSTA® -systeem onderverdeeld in verschillende productfamilies. Het WINSTA® –systeem is bovendien 100% beveiligd tegen onjuist insteken.

EENVOUDIGE LICHTSCHAKELING Een bijzonder voorbeeld van de kracht van het WINSTA® stekerbare systeem is de verdeler met lichtschakeling. Met de unieke verdeler kunnen armaturen eenvoudig stekerbaar foutloos worden aangesloten. Stekerbaar wordt de voeding aangeboden die twee keer afgetakt kan worden voor het doorlussen van de voeding of voor het aansluiten van een wandcontactdoos. De schakelaar wordt door een kabel met bruine steker aangesloten die op één plaats aansluitbaar is.

Door de aangesloten schakelaar biedt WAGO twee geschakelde voedingen aan waarmee twee armatuurgroepen afzonderlijk kunnen worden in/of uitgeschakeld. Daardoor kan met deze compacte verdeler in één ruimte de gang en raamzijde zeer eenvoudig en kostengunstig stekerbaar worden aangesloten.

MARKTLEIDER IN VEERKLEMAANSLUITTECHNIEK Naast dé specialist op het gebied van decentrale automatisering is WAGO innovator en marktleider op het gebied van veerklemaansluittechniek. Hierbij worden elektrischeaders geklemd middels veerkracht in plaats van de traditionele schroefverbinding. Dit resulteert ineen forse reductie van bedradingstijd. De kwaliteit van de verbinding is, door de voorgeprogrammeerde klemkracht, onafhankelijk van de bediener. Het eindresultaat: trilling bestendige, onderhoudsvrije klemverbindingen. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 57

het beste alternatief voor de WINSTA® het WINSTA beste®alternatief voor de stekerbare gebouwinstallatie stekerbare gebouwinstallatie Hollewanddozenaansluiten stekerbaar aansluiten Hollewanddozen stekerbaar metmet ® ® WAGO WINSTA -WAGO RD WINSTA -RD

Toeg Toeg setsa t ann volgvole gesns aa en dde e

NE NE N N

Dankzijom de mogelijkheid te assembleren Dankzij de mogelijkheid vooraf om tevooraf assembleren geen montage van schakelmateriaal de bouwplaats geen montage van schakelmateriaal op deopbouwplaats

Dankzijom de mogelijkheid te assembleren Dankzij de mogelijkheid vooraf om te vooraf assembleren geen montage van schakelmateriaal de bouwplaats geen montage van schakelmateriaal deopbouwplaats Extreem hoge op flexibiliteit hoge •flexibiliteit • Extreem

• • • • • • •

Maximale veiligheid Maximale veiligheid • Extreem • Extreem • flexibiliteit hoge flexibiliteit hoge Foutloos installeren Foutloos installeren • • Foutloos • Foutloos installeren installeren Duurzaam Duurzaam • • Duurzaam • Duurzaam Voorafgeconfectioneerde geconfectioneerde leidingen Voorafgeconfectioneerde geconfectioneerde leidingen • Vooraf • • Vooraf leidingen leidingen Maximale tijdbesparing tijdbesparing Maximale tijdbesparing tijdbesparing • • Maximale • Maximale

Eenvoudige prefab delen Eenvoudige•prefab delen • t.b.v.

Kleinekabeldoorvoer gaten t.b.v. kabeldoorvoer Kleine gaten

www.wago.com

THEMA | Elektrotechniek

MFS VOOR WOON- EN ZORGCOMPLEXEN 1 INPANDIG SNEL OPEN GLASVEZELNETWERK VOOR TRIPLE PLAY EN IP DIENSTEN Zijn er nog complexen waar de functie de komende 30 jaar onveranderd blijft?

Blijven de behoeften van de bewoners of gebruikers de komende jaren onveranderd?

Wat we wel weten is dat de digitalisering snel toeneemt. Er meer, sneller en op meerdere apparaten tegelijk content tot zich wordt genomen. Nederland vergrijst, de kosten van de gezondheidszorg omlaag moeten terwijl er meer zorg nodig is.

Hoe kun je de inpandige IT netwerk infrastructuur hierop voorbereiden?

Het antwoord is Managed Fiber Solution wat door Elspec, een dochter van de TKH holding, is ontwikkeld en bestaat uit een toekomstvast glasvezelnetwerk met onbegrensde mogelijkheden.

Nederland is de afgelopen jaren vrijwel geheel verglaasd.

Maar waarom houd het glasvezelnet ergens in de straat of in het pand op?

ELSPEC GAAT VERDER WAAR ANDEREN STOPPEN! Met Managed Fiber Solution worden woon- en zorgcomplexen geheel voorzien van één glasvezel netwerk opgebouwd volgens de FTTH standaard. Software-

matig kunnen op verzoek Triple Play en alle IP gerelateerde diensten naar de gebruikers worden doorgeschakeld. Maar ook complex eigenaren, service organisaties of zorgaanbieders ervaren de voordelen van dit veilige open netwerk.

Voor de financiering kan Elspec een lease concept aanbieden.

Kortom MFS bied: • Een open glasvezelnetwerk waar alle Triple Play en IP gebonden diensten over heen kunnen • Waar men snel en eenvoudig op afstand diensten in- of uit kan schakelen • Keuzevrijheid van operator of service provider • Aantoonbare ervaring met open glasvezelnetwerken, o.a. in de zorg en seniorencomplexen • 30 jaar garantie op het netwerk • Geen beperkingen maar kansen in woon- en zorgcomplexen voor nu en in de toekomst • Mogelijkheid tot leasen

REFERENTIES Tilburg Talent Square Opdrachtgever: TBV Wonen

Managed Solutions 30 jaar gegarandeerd Eén snel open netwerk voor alle IP-diensten in wooncomplexen!

IP intercom

el

TBV wonen heeft gekozen voor MFS zodat de bijna 1.000 studenten gratis gebruik kunnen maken van supersnel internet, radio en televisie. De kosten voor het gebruik hiervan is namelijk bij de huurprijs inbegrepen. Bij aankomst in de kamer is het internet op afstand al geactiveerd.

Nieuwe Waterlandplein in Amterdam Opdrachtgever: Ymere Ymere gebruikt MFS in eerste instantie om de bewoners satelliet ontvangst te geven. Via de centrale schotels (GSO) boven op het dak worden de satelliet signalen via het managed fiber concept naar de bewoners in de meterkast gebracht. De bewoners hoeven dus zelf geen schotel meer te plaatsen om hun favoriete zenders te kunnen ontvangen. ❚

één glasvez

Geregeld door Elspec 0297 330300 www.elspec.nl

INSTALLATIE & BOUW | 59

THEMA | Elektrotechniek

Tekst: Joke Heikens

STORINGSVRIJ VERBINDEN EN ISOLEREN 3M verbindt, isoleert en codeert kabels op het gebied van laag-, midden- en hoogspanning tot 150kV. In de afgelopen decennia zijn door het groeiende energieverbruik en de duurzame energievormen, nieuwe eisen gesteld aan het bestaande ‘oude’ energie kabelnetwerk. 3M speelt daarop in met maatwerk en innovatieve producten.

Innovaties zijn onmisbaar, zeker in deze veranderende energiemarkt, vertelt John Jongkind, senior technical service engineer bij de Benelux tak van 3M. “Duurzame energie vraagt om andere oplossingen.” Het nieuwe energie transport- en distributienetwerk bevat veel extreme kabelmaatvoeringen, die aangepast zijn op de hedendaagse energievraag en de duurzame energie-opwekkers, zoals windturbines, warmte kracht koppelingen en zonne-energie. Het ‘oude’ kabelnetwerk bevat nog vele duizenden kilometers traditionele papier lood kabel gebaseerd op de energie afname van vroeger. De netwerkbeheerders hebben de uitdaging in de komende decennia, om de overgang te begeleiden van het ‘oude’ naar het ‘nieuwe’ kabelnet. En daarin biedt de innovatie van 3M-oplossingen, diensten en garnituren aan die deze netwerkovergang nodig heeft.

SMART GRID NETWERK Het begeleidingen van deze toenemende energievraag, vraagt ook om meer netwerk intelligentie, om storingen en energie-uitval tot een minimum te beperken. Voor het zogenaamde ‘Smart Grid Netwerk’ heeft 3M Sensor-eindsluitingen ontwikkeld, die heel eenvoudig de bestaande kabeleindsluiting kan uitwisselen en vervolgens zeer nauwkeurig de spanning en stroomfluctuaties kan meten. Deze bron aan centraal uitleesbare informatie helpt een netwerkbedrijf met haar investeringsplannen en het controleren en onderhouden van het energienetwerk.

Ook het bovengrondse hoogspanningnetwerk heeft, net als ons wegennet, knelpunten die hinder ondervinden van deze energietoename. 3M

60 | INSTALLATIE & BOUW

heeft een nieuwe, zeer lichte ACCR (Aluminium Composite Core Wires) ontwikkeld, die de bestaande ACSR-geleider (met de oude zware stalen kerntechnologie) kan vervangen binnen de bestaande infrastructuur, met beheersbare investeringen. ACCR kan twee keer meer Ampèrage en veel hogere temperaturen aan, is beter corrosiewerend en houdt het doorhangen van de geleider strak onder controle.

THEMA | Elektrotechniek

KABELVERBINDINGSTECHNIEKEN Met goede trainingsprogramma’s en installatietechnieken houdt 3M de kennis en kunde van de netwerk monteur/installateur op pijl, maar ook door de 3M Coldshrink-producten, zoals de QS200 Monoblock-middenspanningmoffen. Deze grotendeels voorgefabriceerde middenspanning kabelverbindingen houden de installatietijd zeer kort, maar zorgen tevens voor een zekere installatie, voorkomt installatiefouten en biedt daarmee een duurzame kabelverbinding binnen een Total Cost of Ownership.

Ook op het gebied van laagspanningkabelverbindingen heeft 3M een lange historie met haar kwalitatieve Scotch™ Isolatie Tapes, maar ook de Scotchcast™ gietmoffen en warmtekrimpkous producten.

De 3M spuit-wikkelmof is een uitvinding uit de jaren zeventig. Voor de herontwikkeling gebruikte 3M zijn veertig jaar ervaring. Alle onderdelen zijn aangepast aan de laatste technieken en efficiëntie. De nieuwe GTS-wikkelmof kan slechts met vijf onderdelen, zoals gaasband, tape, inspuitventiel, scotchcast hars en een aftakschuim, elke laagspanningkabel lassen (verbinden en aftakken) van 1,5mm2 - 300mm2 en in elke positie (horizontaal, verticaal of in een bocht). ❚

3M™ Temflex™ Isolatietape 1500 Deze vinyl isolatietape met goede elektrotechnische en mechanische kenmerken is leverbaar in zwart en een groot aantal kleuren waaronder wit, blauw, bruin, grijs, geel, oranje, rood, groen, paars en groen-geel.

Afmeting: 19mm x 20m.

3melectrotel.nl@mmm.com

10215_ad_temflex_a5l_NL_10.indd 1

17-10-13 15:44

INSTALLATIE & BOUW | 61

Ad Ex-series_230x149_BLD_NL.indd 1

02/06/14 16:42

INSTALLATIE & BOUW VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, KLIMAATBEHEERSING EN ELECTRICITEIT

De EDS energy manager van Circutor is een simpele, krachtige industriële logger met display functie.

De EDS wordt gemonteerd op een DIN-rail dus in een verdeelinrichting of meterkast.

Het grootste voordeel van de EDS is dat er al (embedded) Power Studio software in aanwezig dus men heeft op de locatie geen computer nodig echter wel een internet aansluiting.

Door deze internet aansluiting kan men via de ingebouwde webserver alle variabelen real time monitoren en de data loggen. Mocht er geen internet aansluiting aanwezig zijn dan kan men met de uitvoering EDS/3G d.m.v GPRS de data versturen.

Naast de monitor functie kan men ook d.m.v. 8 relais uitgangen van de EDS apparaten remote (dus via de webserver) schakelen.

Dan moet men denken aan licht aan/uit, airco aan/ uit, ventilator aan/uit etc. De 6 ingangen kan men gebruiken om pulsen te loggen die uit kWh (energiemeters), watermeters, gasmeters komen.

BEL VOOR

De RS485 communicatie poort kan men gebruiken om andere Circutor componenten (analysers, energiemeters, etc) op aan te sluiten.

MEER

INFORMA TIE

0495 - 4 50095

WWW.INSTALLATIEENBOUW.NL

De uitvoering EDS de luxe maakt het mogelijk om data van andere fabricaten met een RS485 (Modbus protocol) te loggen.

Coenecoop 618-620 • 2741 PV Waddinxveen T + 31 (0)182 - 647070 • F +31 (0)182 - 632632 www. axis-stuifmeel.nl • info@axis-stuifmeel.nl

THEMA | Elektrotechniek

Tekst: Joke Heikens

Elektrische variabelen op afstand beheren Met de Efficiënte Data Server (EDS) kan op afstand het verbruik en de elektrische variabelen gemonitord worden. Deze energie-manager is uitgerust met embedded PowerStudio software en heeft een ingebouwde web- en XML-server. Door de meetapparatuur aan te sluiten via de RS-485 bus, zijn de gegevens zichtbaar voor de gebruiker. Installatie van extra software in een local area network (LAN of VPN) computer is hierdoor niet nodig.

UITGEBREIDE METER De EDS is eigenlijk een uitgebreide datalogger, waarmee de gebruiker direct inzicht heeft in het verbruik en de meetgegevens van een gebouw zonder dat hij daarvoor in het gebouw zelf moet zijn, vertelt sales accountmanager Willem Westdorp. “Vooral voor banken, winkelcentra, telecomdatacenters en de industrie is dit een handige oplossing. Eigenlijk is het voor ieder gebouwbeheerssysteem een goede tool, vooral voor het implementeren en monitoren van ISO 50001 gecertificeerde installaties. We bieden ook een uitvoering met een ingebouwde GPRS/3G-modem. Dit is vooral geschikt voor installaties waar geen internetverbinding via ADSL mogelijk is. Op de WOTS-beurs eind september in Utrecht tonen we de EDS in een proefopstelling.”

De EDS-energymanager is van het fabricaat Circutor uit Spanje. AXIS & Stuifmeel BV is al tientallen jaren vertegenwoordiger van deze Spaanse firma die vooral componenten voor het monitoren en managen van elektrische installaties levert. De software in de energymanager maakt een computer ter plekke overbodig, er is wel een internetaansluiting nodig. Mocht die ontbreken, dan is de 3G-versie beschikbaar.

Met de acht programmeerbare uitgangen kunnen ook andere apparaten op afstand bediend worden, zoals de verlichting, de airco en de ventilator. De EDS heeft daarnaast zes digitale ingangen die gebruikt kunnen worden voor het loggen van pulsen uit energiemeters (KWh), watermeters en gasmeters.

Op de RS485-communicatiepoort kunnen andere componenten van Circutor aangesloten worden, zoals analysers en energiemeters. De luxe uitvoering van EDS biedt de mogelijkheid om data van andere fabricaten met een RS485 (Modbus protocol) te loggen. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 63

BEDRIJFSPRESENTATIE | Montage Garant

Tekst: Lieke van Zuilekom Foto’s: Montage Garant

VLOERVERWARMING: WARM AANBEVOLEN Vloerverwarming wint steeds meer terrein. Zowel in de woningbouw als in de utiliteitsbouw. Dat is niet verwonderlijk, gezien alle voordelen die vloerverwarming biedt ten aanzien van comfort en energiezuinigheid. meer glas toegepast. Hierdoor is steeds minder ruimte beschikbaar om radiatoren te plaatsen.

Vroeger werd dit opgelost door de plaatsing van een convectorput, maar dit is een echte stofvanger. Op het moment dat de convectorput echt warmte gaat produceren, krijg je toch de thermische circulatie van lucht, waarmee je alle stof verplaatst. Met vloerverwarming heb je hier geen last van. Je hebt alleen te maken met warmtestraling, zonder dat hierbij luchttransport plaatsvindt.”

CUSTOM MADE OPLOSSINGEN

Vloerverwarming is het enige medium dat geschikt is om ruimtes energiezuinig te verwarmen, begint Jacco van der Poel van Montage Garant, dat het gehele proces van ontwerp tot en met de productie en montage van de vloerverwarming kan verzorgen. “Met vloerverwarming kunnen gebruikers een hoog rendement halen, met lage keteltemperaturen (circa 40˚C), in tegenstelling tot de conventionele verwarmingssystemen waarbij de watertemperatuur al gauw 75 tot 80˚C moet zijn. De cv-ketel moet heel hard werken om de watertemperatuur steeds op 75 tot 80 graden te krijgen, bij lage-temperatuurverwarming wordt veel minder energie verbruikt.”

64 | INSTALLATIE & BOUW

COMFORTABELE WARMTESTRALING De woningbouw is de afgelopen jaren gestagneerd. “Maar in de woningen die wel gebouwd of gerenoveerd worden, wordt veelal vloerverwarming toegepast. Die tendens zien we ook in utiliteitsprojecten, waaronder in kantoorpanden en in scholen.” Behalve het lage energieverbruik en de comfortabele warmtestraling, is ook ontbreken van luchtstromen bij vloerverwarming een reden voor veel particulieren en bedrijven om voor vloerverwarming te kiezen.

“Doordat er geen luchtstroming is, wordt minder stof verplaatst,” aldus Van der Poel. “Ook esthetisch is vloerverwarming aantrekkelijk. In woningen en utiliteitsgebouwen wordt steeds

Van der Poel verwacht dat in de toekomst de vraag naar vloerverwarming alleen maar zal toenemen. “De wensen van de eindgebruiker zullen hierbij steeds belangrijker worden,” denkt hij. “Klanten zullen steeds meer vragen om custom made vloerverwarmingsoplossingen. Hier bereiden we ons op dit moment op voor. De verschuiving richting custom made heeft een grote impact op leveranciers en installateurs. Denk je maar eens in: het leveren van honderd gelijkwaardige systemen is een heel andere opdracht dan het bedienen van honderd gelijkwaardige huishoudens, die allemaal hun eigen wensen en aanpassingen doorgeven.”

Montage Garant speelt hier onder andere op in door een betere regelbaarheid van de verdelers aan te bieden, waaronder de temperatuurregelingen voor kantoren en woningen. “Onze LTV Supertherm Pro-verdelers zijn tegenwoordig standaard uitgerust met een flowmeter en een thermisch regelbare, dubbel instelbare insert. De verdeler is in te regelen op liters. Hier is vandaag de dag veel vraag naar. Doordat de temperaturen van het water steeds lager worden, wordt het in-

BEDRIJFSPRESENTATIE | Montage Garant

regelen van de installatie steeds belangrijker.

Deze verdeler is daar uitermate geschikt voor.”

VOOR DE INSTALLATEUR Montage Garant werkt uitsluitend samen met installateurs. “Deze installateurs kunnen we van A tot Z ontzorgen: van de volledige engineering en het tekenwerk tot en met de montage.” Enige tijd geleden heeft het bedrijf een calculatieprogramma online gezet waarin installateurs in zeer korte tijd een complete offerte kunnen maken, inclusief alle technische specificaties als literstaten, drukverliezen vanaf de delers, temperatuursopbouwen en dergelijke.

“Indien de opdrachtgever de installateur vraagt om een stukje technische onderbouwing, dan kan hij dit direct uit het calculatieprogramma halen. Hierdoor kan nog sneller geschakeld worden,” aldus Van der Poel.

Recente projecten waaraan Montage Garant heeft meegewerkt, zijn de renovatie van het Glorieuxpark in Eindhoven en de nieuwbouw van de bedrijfshal van Nippon Express (Nederland) BV in Rotterdam, Woonzorgcentrum De Schauw in Putten en MFC Allemanswaard in Amerongen. Voor meer informatie, www.montage-garant.nl ❚

INSTALLATIE & BOUW | 65

Kort nieuws Balans gezocht tussen energiebesparing en comfort

Protocol voor beoordeling fijnstof in binnenlucht

Energiezuinig bouwen is momenteel een ‘hot topic’ in de bouw. In 2020 moeten nieuwbouwwoningen in Nederland energieneutraal zijn en ook in de bestaande bouw ligt er een enorme opgave om het energieverbruik terug te dringen. Waar Denemarken de balans heeft gevonden, ligt in Nederland de nadruk bij deze ontwikkelingen momenteel teveel op de energieprestatie en is er te weinig aandacht voor het comfort voor de gebouwconsument.

De Vereniging Leveranciers van Luchttechnische Apparaten (VLA) heeft samen met TNO een uniek meetprotocol ontwikkeld. Dit protocol geeft met behulp van optische deeltjestellers een schatting voor de jaargemiddelde fijnstofconcentratie in kantoorruimtes. Aan de hand van de uitkomsten worden kantoorgebouwen geclassificeerd in zogenoemde A-, B- of C-gebouwen. Om voor een A-classificatie in aanmerking te komen, dient het geschatte jaargemiddelde PM2.5 concentratie lager te zijn dan 10 μg m-3, in aansluiting met de in de ‘WHO Air Quality Guidelines’ aanbevolen richtlijn voor jaargemiddelde buitenluchtconcentratie. Voor een C-classificatie dient de concentratie lager te zijn dan 25 μg m-3, in aansluiting met de grenswaarde voor jaargemiddelde concentratie in de buitenlucht die vanaf 2015 in Nederland van kracht is. De-B classificering zit met 15 μg m-3 hier tussenin. Met de uitkomsten van zo’n meting is de afweging makkelijker om filters en/of luchtbehandelingsinstallaties te installeren om zo blootstelling binnen aan fijnstofdeeltjes van bijvoorbeeld dieseluitlaatgassen te reduceren. Op basis van één week meten geeft deze methodiek een schatting voor de jaargemiddelde concentratie PM2,5 fijnstof in binnenruimtes van kantoren. Bovendien geeft het een schatting voor gebouwkenmerken zoals luchtdichtheid en filterkwaliteit. Met dit protocol en de hiervoor ontwikkelde data-analyse is Nederland nu een voorloper in Europa.

Waar men in Nederland nog zoekende is naar een goede balans tussen leefbaarheid in een gebouw en energieprestatie, is Denemarken hierop wereldwijd koploper. Deens ambassadeur Ole Emil Moesby is gecharmeerd van de Europese EPBD-richtlijn. Deze richtlijn helpt de EU-lidstaten bij het opstellen van hun wettelijke kaders met de eisen voor alle nieuwe gebouwen. Deze gebouwen moeten uiterlijk 31 december 2020 bijna-energieneutraal (Nearly Zero Energy Buildings) zijn. “Toekomstige eisen voor Nearly Zero Energy Buildings moeten een kader bieden dat door ontwikkelaars kan worden gebruikt om gebouwen te ontwerpen met een minimale impact op het milieu en een gezond en comfortabel binnenklimaat.” Moesby vervolgt: “Hierin moeten ambitieuze en holistische eisen staan op het gebied van enerzijds energieprestatie en CO2-uitstoot van gebouwen en anderzijds ambitieuze eisen wat betreft binnencomfort, daglicht, geluidsisolatie, thermisch comfort, binnenluchtkwaliteit en brandveiligheid. Daarnaast ligt de grootste uitdaging natuurlijk in de bestaande bouw.”

De ambassadeur vindt gehoor bij vier multinationals van Deense origine die in Nederland actief zijn. Danfoss, Grundfos, ROCKWOOL en de VELUX Groep onderstrepen het belang van een holistische benadering. Reeds in de ontwerpfase moeten de diverse kwaliteiten van een gebouw inzichtelijk worden gemaakt. Waar de focus nu te sterk op energiebesparing ligt, moet de balans met comfort voor de gebruiker hervonden worden.

Minister Blok voor Wonen en Rijksdienst stelt in een reactie dat de investeerder in energiebesparende maatregelen niet altijd diegene is die er ook van profiteert.

“Who benefits? De voordelen van energiebesparing moeten veel duidelijker worden gemaakt voor bewoners. Ze zijn geïnteresseerd in de kwaliteit van de omgeving en zijn minder geïnteresseerd in een economische berekening. Daar ligt dus de uitdaging: hoe overtuigen we ze dat investeren in energiezuinigheid en comfort zinvol is?”

Dat Denemarken toonaangevend is, blijkt uit dat het land onlangs de Energy Efficiency Visionary Award 2014 ontving voor haar inspanningen om de energieconsumptie te reduceren. Moesby: “Het energieverbruik in Denemarken is sinds 1980 niet gestegen, terwijl de economie in die tijd bijna 80 procent is gegroeid.

En in 2020 moet het energieverbruik vergeleken met 2012 nog eens twaalf procent lager liggen!”

Aangepaste NEN-norm verduidelijkt toepassing dakramen en lichtkoepels De NEN-norm voor inbraakveiligheid van woningen 5087, die beschrijft welke ramen en deuren in een woning als bereikbaar voor inbraak worden beschouwd, is herzien. Zo geldt nu dat dakramen in een bereikbaarheidsvlak tot een hellingshoek van 40° moeten voldoen aan weerstandsklasse 2 volgens de NEN 5096. Bij dakramen op de eerste verdieping of een lichtkoepel op een uitbouw wordt hier vaak nog onvoldoende rekening mee gehouden, terwijl dit vaak wel opklimbare situaties betreft (lager dan 3,5 meter). Het BouwBesluit eist dat in deze situaties altijd daglichtproducten worden toegepast die vanaf de fabriek compleet voldoen aan weerstandsklasse 2. Een toevoeging van extra sloten of tralies is daarbij niet meer toereikend. Specifieke typen dakramen en alle lichtkoepels van VELUX voldoen als compleet product aan weerstandsklasse 2 en kunnen in die situaties zonder zorgen worden toegepast.

Daarnaast is een maximale afzakafstand van 3,5 meter binnen de woning bepaald. Voor voorschrijvers zorgt de aanpassing voor meer duidelijkheid, waardoor het voor hen eenvoudiger wordt om op de juiste plaatsen de juiste producten toe te passen.

Meer informatie: www.nen.nl/NEN-Shop

Explosieveilige kanaalventilatoren van AUERHAAN

De Deense ambassadeur Ole Emil Moesby en minister Blok voor Wonen en Rijksdienst informeerden elkaar over beider zienswijzen op duurzaam wonen.

66 | INSTALLATIE & BOUW

Auerhaan levert voor elke toepassing een compleet programma kanaalventilatoren van het fabrikaat Helios, in zowel staal als kunststof. De RKK-serie kanaalventilatoren biedt een goede oplossing voor de ventilatie van ruimtes en werkplekken waarbij rekening gehouden dient te worden met de mogelijkheid van explosiege-

Kort nieuws vaar. Deze ventilatoren worden dan ook toegepast in bijvoorbeeld chemische- en farmaceutische laboratoria, opslagruimtes, werkplaatsen, verfspuiterijen, accuruimtes etc., zowel voor toevoer- als afvoerlucht. Het huis en de waaier van de ventilatoren zijn vervaardigd uit hoogwaardig, slagvast en antistatisch kunststof. De ventilatoren zijn leverbaar in de kanaaldiameters 180 mm, 200 mm en 250 mm en worden in het ventilatiekanaal gebouwd, met het grote voordeel dat montage in elke positie mogelijk is. De ventilatoren zijn geschikt voor toepassing in zones 1 en 2 volgens DIN EN 60079-10. De explosieklasse van de ventilatoren is E Exe II 2G, verhoogde veiligheid volgens DIN EN 60079-0, 60079-7, 1127-1, 14986.

Meer informatie: www.auerhaan-klimaattechniek.nl

Nieuw: de prioAir EC-kanaalventilator De nieuwe prioAir combineert nóg betere prestaties met een lager energieverbruik.

Door slim te innoveren maakt Systemair van deze EC-kanaalventilator de meest efficiënte in zijn klasse. Daarmee is een nieuwe norm gezet voor hedendaagse ventilatiesystemen. Dankzij de revolutionaire waaier en de volledig geoptimaliseerde flow-technologie kan de prioAir enorme hoeveelheden lucht verplaatsen met lage SFP-waardes. Dus maximale prestaties en toch een laag energieverbruik.

Bovendien overtuigt deze ventilator met zijn compacte afmetingen en uiterst stille werking. De krachtige EC-motor is voorzien van geïntegreerde elektronica en is 100% toerenregelbaar. Door de toepassing van speciaal composiet materiaal is de prioAir licht en daardoor snel en eenvoudig in elke positie te monteren. De luchtdichte behuizing voldoet aan klasse C volgens EN12237: 2003.

Eenvoudig en snel met projecteringstool Designer

Meer informatie: www.systemair.nl

eMotion, de nieuwe product- en dienstverleningsfilosofie van de Biral-groep

Voor het automatiseringsstation DDC420 introduceert Kieback&Peter de projecteringstool Designer. Met deze flexibel inzetbare tool kan een installatie-ontwerper op zijn pc of laptop een technische installatie, zoals bijv. een verwarmings-, luchtbehandelingsinstallatie, warmwatervoorziening met behulp van zonne-energie, boilerlaadsystemen, ketelinstallaties, warmtepompen, WTW, luchtkwaliteitregeling en uitgebreide klimaatbeheersing, eenvoudig en snel configureren. De projecteringstool Designer werkt onder MS Windows en heeft een zelfverklarend bedieningsmenu, speciale knowhow is niet vereist. U kiest uit een grafische bibliotheek de elementen van de installatie en creëert in een handomdraai een volledig installatiebeeld. Individuele wijzigingen, bijvoorbeeld extra objecten of linken creëren, zijn eenvoudig mogelijk. Met de Designer kan de installatie direct ter plaatse in gebruik worden genomen, want zodra de configuratie gereed is, kan de data naar het automatiseringsstation DDC420 worden gestuurd. Op de DDC420 geschiedt de bediening met de draai-/druknop. Dit gaat heel eenvoudig en snel, voor de basisinstellingen zijn slechts enkele minuten nodig. Bovendien is de bediening van de DDC420 ook via een webbrowser op een pc, laptop, Touchscreen of Smartphone mogelijk. U kunt dan eenvoudig online en op afstand aanpassingen doen en inbedrijfstellen.

Onder het motto ‘eMotion – Biral schenkt u tijd’ is Biral het jaar energiek begonnen. Op diverse nationale en internationale vakbeurzen en bijeenkomsten heeft de Biral-groep ongeëvenaarde innovaties gepresenteerd. Maar nu concentreren wij ons op het grotere geheel: de product- en dienstverleningsfilosofie van het bedrijf en wordt de nadruk gelegd op de de voordelen die alleen een complete familie van innovatieve oplossingen kan bieden. Biral-pompen overtuigen door de intuïtieve installatie en onderhoud, de bijzonder snelle foutenoplossing en de zeer eenvoudig uitwisseling, een uniforme bedieningsinterface voor alle producten en de onbegrensde mobiele regeling met Biral Remote. Bovendien beschikken zij over toepassingsgerichte intelligentie en kunnen op elk moment worden uitgebreid. Welk product uit de Biral-bouwdoos de klant ook kiest, met een Biraloplossing vindt hij gegarandeerd aansluiting bij de rest van de familie. Producten uit de Biral-familie spreken allemaal dezelfde taal en kunnen bovendien via een smartphone-app draadloos met hun gebruikers communiceren. opleidingen op het gehele gebied van de pomptechnologie. De Biral-groep heeft veel geïnvesteerd. Nu kan de groep haar diensten en producten nog klantgerichter aanbieden en meer nadruk op het grote geheel leggen. Met de Biral-campus biedt zij klanten en professionals een uniek onderwijs- en communicatieplatform (ook via internet). Daarnaast heeft de Biral-groep dankzij optimalisaties in het productieproces opmerkelijke verbeteringen in kwaliteit en efficiëntie kunnen bewerkstelligen, wat uiteraard ook in de marktprijs tot uiting komt.

Meer informatie: www.kieback-peter.nl

Meer informatie: www.biral.nl

INSTALLATIE & BOUW | 67

Kort nieuws Succesvolle Seminars Watermist bij brandlaboratorium Peutz Fire Technology kan terugkijken op een reeks succesvolle seminars waarbij, middels een theoretisch en praktisch deel, een inkijkje is gegeven in de wereld van blussystemen op basis van watermist. Gedurende 7 interactieve sessies in maart en april is aan zo’n 175 belangstellenden tekst en uitleg gegeven. De aanwezigen zijn op de hoogte gebracht omtrent de laatste ontwikkelingen binnen het vakgebied en hebben live demonstraties bijgewoond.

De testruimte van het brandlaboratorium Peutz te Mook stond centraal bij deze dagen en vormde de perfecte locatie voor kennismaking met deze techniek. Door de enorme belangstelling en vele aanmeldingen zullen er medio oktober 2014 weer een aantal sessies worden gepland. Er is inmiddels een wachtlijst; belangstellenden zullen na verloop van tijd worden geïnformeerd omtrent de eerstvolgende datum. Personen welke ook interesse hebben voor het bijwonen van een seminar kunnen aanmelden via www. firetechnology.nl

Biddle: BIM ready BIM staat voor Bouw Informatie Model. Het is een methodiek om een bouwwerk digitaal te ontwerpen, bouwen en onderhouden. Biddle gaat met haar tijd mee en heeft daarom al haar producten in Autodesk Revit gebouwd.

Dit maakt de gegevensuitwisseling in een BIM-methodiek mogelijk. Met BIM wordt 3D-informatie op een uniforme manier uitgewisseld. Hierdoor is al in een vroeg stadium te zien of het product in het gebouw past en of het de gewenste situatie oplevert. Dit bespaart tijd en geld. “We zijn trots dat we als innoverend bedrijf snel op BIM ingespeeld hebben,” aldus Folkert Koopmans, Commercieel Manager bij Biddle. Vanaf nu zijn de BIM modellen van Biddle producten te downloaden op de website www.biddle.nl.

De Mini LBK’s van ClimaRad kunnen in verschillende uitvoeringen worden geleverd: voor alleen ventilatie, voor ventilatie en verwarming en voor ventilatie, verwarming en koeling.

Meer informatie: www.climarad.com

Nieuwe, zeer stille kanaalunits van Samsung Met de introductie van nieuwe lichtgewicht kanaalunits is vast te stellen dat Samsung doorgaat met het ontwikkelen van innovatieve en energie-efficiënte klimaatbeheersingproducten. Deze nieuwe global kanaalmodellen kenmerken zich door het zeer lage geluidsniveau, de geringe inbouwhoogte en hoge statische druk. Het meest indrukwekkende aspect van de nieuwe kanaalunit is de reductie van het geluid. Dit is 3 tot 10 dB(A) stiller dan voorgaande modellen. Vanaf nu vormt het geluidsniveau geen restrictie meer om grote capaciteiten toe te passen. Dit is gerealiseerd door het plaatsen van meerdere waaiers en slakkenhuizen, waarbij de waaiers een grotere diameter hebben met een aerodynamische bolling op het aansnijpunt van de schoep. Wat inbouwhoogte betreft zijn de units een stuk lager geworden. Bij de 9kW en 10kW-kanaal is de hoogte gereduceerd tot 25 cm, maar liefst 7 cm lager dan de bestaande modellen. In combinatie met het lichte gewicht maakt dit installatie veel eenvoudiger.

Meer informatie: www.samsung-klimaat.nl

Samsung Electronics is wereldwijd marktleider op vele gebieden, variërend van monitoren en TV’s tot mobiele telefoons en geheugenchips. Via innovatieve en betrouwbare producten laat Samsung de wereld kennis maken met fantastisch nieuwe mogelijkheden. Zo ook op het gebied van klimaatbeheersing.

De totaaloplossingen van Samsung klimaatbeheersing Warmtepompen

ClimaRad Mini Luchtbehandelingskasten bespaart op bouwkosten De Mini LBK’s van ClimaRad blijken verrassend veel geld te besparen in zorgcomplexen, studentencomplexen, kantoren e.d., zowel in nieuwbouw, renovatie als transformatie.

Het niet meer hoeven aanleggen van kanalenstelsels en het kleiner worden van schachten levert een forse bouwkundige besparing op. Geen zorgen meer over verlaagde plafonds, verdeelsecties, kruisende kanalen, brandkleppen e.d.

Elk vertrek krijgt nu namelijk z’n eigen Mini LBK met ingebouwde wtw en sensoren. Een opluchting voor het bouwteam en bijzonder gunstig voor het budget. Onafhankelijk onderzoek toont aan dat er niet alleen fors wordt bespaard op aanleg, maar ook op de energierekening en de onderhoudskosten.

68 | INSTALLATIE & BOUW

- Lucht-lucht - Lucht-water - Water-lucht - Water-water - Lucht-lucht/water - Water-lucht/water

+ aansluiting op luchtbehandelingskasten

WTW ventilatie

oplossin De perfecte g vo van het or het verbet binnen eren in scho klimaat len

- Enthalpieventilatie, vocht en temperatuur - Zeer schone lucht door unieke F8 filters - Geen (elektrische) voorverwarming nodig

Airconditioning - Volledig assortiment binnendelen in diverse capaciteiten

www.samsung-klimaat.nl

Kort nieuws Elektro Vakbeurs lanceert SMART Industry SMART Industry: ‘een slimme en efficiënte kijk op industrie’.

Dit is de titel van het nieuwe concept voor de elektrotechnische industrie dat geïntroduceerd wordt op de komende beurseditie in Hardenberg van 9 t/m 11 december 2014.

Het concept bestaat uit drie elementen: persoonlijk contact, productbeleving en een plenair programma. Er wordt gezamenlijk opgetrokken door diverse industriële toeleveranciers, onder de motto’s ‘samen sta je sterk’ en ‘samen slimmer werken’. Door krachten te bundelen wordt er op de beursvloer een speciaal platform gecreëerd waarbij de huidige ontwikkelingen binnen de industriële tak van elektrotechniek in de spotlights staan en de verschillende leveranciers en merken vertegenwoordigd zijn. Beleving en ontmoeten staan hierbij centraal. Door de introductie van een lopende band en de machine van de toekomst komen de nieuwste ontwikkelingen binnen de industrie tot leven. Het met eigen ogen zien van de getoonde demonstraties en deze zelf uit te voeren, aan te raken, te herkennen en het in de praktijk samenbrengen geeft een extra dimensie aan het beursbezoek. Het laatste element waarmee de drietrapsraket voltooid wordt, is een sterk inhoudelijk plenair programma waarin kennisoverdracht voorop staat, mogelijk gemaakt door Link Magazine. Er wordt inhoudelijk ingegaan op onderwerpen als industrie, automatisering, machinebouw, techniek, processen en ketenoptimalisatie.

Strikte regels voor de brandveiligheid van kabels Draka werkt mee aan het opstellen van de normen en het invoeren van de nieuwe Construction Products Regulation (CPR) voor kabels. Deze nieuwe regelgeving is van toepassing op alle kabeltypes, middenspannings- en laagspanningskabels, maar ook signaal-, data- en glasvezelkabels die zijn geïnstalleerd in vaste elektrotechnische installaties van bouwwerken. In eerste instantie zullen er alleen nieuwe afspraken beschikbaar komen voor het gedrag van kabels bij brand. De Europese normen voor functiebehoud bij brand van kabels zijn voorlopig nog niet beschikbaar. De komende tijd zal Draka haar klanten en partners actief ondersteunen bij het naleven van deze regelgeving.

De Europese verordening voor bouwproducten, de Construction Products Regulation (CPR) is op 1 juli 2013 ingegaan. Ook kabels vallen met betrekking tot hun gedrag bij brand onder de CPR. Voor kabels wordt de CPR echter pas echt van kracht als alle hiervoor benodigde normen gereed zijn. Deze nieuwe Europese bouwproductenverordening heeft als doel om uniforme eisen te stellen aan bouwproducten. Dit wordt gedaan door een ‘common technical language’ te definiëren: een set uniforme afspraken over de testmethoden en eigenschappen van producten. Fabrikanten geven een verklaring af over technische eigenschappen van producten ten behoeve van gebruikers (architecten, installateurs en eindgebruikers) die voor elke situatie de vereiste en meest geschikte producten moeten kiezen.

Meer informatie: www.draka.nl

Zelfregulerende ventilatie-unit voor nieuwe generatie VELUX-dakramen Goed ventileren is nodig om een gezond binnenklimaat te creëren. Om te zorgen voor goede natuurlijke ventilatie mét een hoog wooncomfort hebben de VELUX Groep en RENSON speciaal voor de nieuwe generatie VELUX-dakramen een zelfregulerende ventilatie-unit met verhoogde capaciteit ontwikkeld. Met deze unit voldoen VELUX-dakramen als eerste aan de eisen van het Bouwbesluit. De unit bestaat uit een onderhoudsvrije grijze aluminium bovenkap, die de standaard bovenkap van het dakraam vervangt. De vergrote doorlaat van frisse lucht wordt bij winddruk nauwer of sluit helemaal af, wat zorgt voor een continue maar gecontroleerde toevoer van frisse lucht. De zelfregulerende ventilatie-unit ZZZ 214K reguleert de binnenkomende luchtstroom door een klep die automatisch reageert op drukverschillen en windsterkte. De binnenkomende hoeveelheid lucht blijft hierdoor op elk tijdstip en in ieder seizoen ongeveer gelijk, zelfs bij hoge windsnelheden, zonder dat de gebruiker de ventilatieklep hoeft te bedienen.

Meer informatie: www.velux.nl/ventilatie-unit

Caleffi zoekt en beloont meest inspirerende installaties Leverancier Caleffi heeft een wedstrijd gelanceerd voor excellente installatieontwerpen. Elke professional in de HVAC-sector kan zijn project aanmelden op het platform Caleffi Excellence. Voor Caleffi Excellence komen installaties in aanmerking die uitblinken op het vlak van ‘problem solving’, energiebesparing, duurzaamheid, comfort, optimale systeemprestatie, kostenbesparing, of een combinatie van die factoren. Ook moet de installatie tenminste 1 Caleffi-product bevatten.

Wie wil deelnemen, kan een project inschrijven op www.caleffiexcellence.com. Er kan nog ingeschreven worden voor periode 2 die loopt van 25 augustus t/m 31 oktober 2014. Het project wordt daarna geplaatst op de website en gedeeld op de Facebook-pagina van ‘CALEFFI EXCELLENCE’. Elk ingeschreven project komt dus zeker in de kijker! Een professionele vakjury, bestaande uit onafhankelijken uit de HVAC-wereld, kiest twee keer per jaar het beste project. De deelnemer met het winnende project wint een driedaagse trip voor twee personen naar het Italiaanse Piëmonte. Daar staat onder meer een bezoek op het programma aan de fabriek en het onderzoekscentrum van Caleffi.

BUVA AV3 automatisch vergrendelende meerpuntssluiting De BUVA AV3 is een nieuwe meerpuntssluiting met een unieke dubbele automatische vergrendeling. Door een magneetcontact gaan de onafhankelijke van elkaar bewegende dubbele haakschoten pas uit als de deur in de sponning zit.

Dit voorkomt beschadiging aan het kozijn. De dubbele haken garanderen een optimale aantrekking en veiligheid. Standaard is het slot voorzien van een FastOut functie over de deurkruk, deze is uitschakelbaar waardoor de kruk aan de binnenzijde wordt vergrendeld. De sluitzijde is standaard voorzien van drie sluitelementen, optioneel is de kierstandhouder die van binnenuit geactiveerd kan worden. Buiten-sluiten is niet mogelijk omdat de kierstandhouder over de sleutel van buiten uit te ontgrendelen is. In combinatie met het dubbel geveerde inbraakwerend Small-Line beslag, is dit een productsamenstelling met uitzonderlijke functionaliteit.

Meer informatie: www.buva.nl

INSTALLATIE & BOUW | 69

BEDRIJFSPRESENTATIE | Stabiplan

Tekst: Loet van Bergen

Roadshow in het teken van BIM Ieder jaar organiseert Stabiplan verschillende roadshows om klanten, relaties en vakgenoten te informeren over de nieuwste ins en outs in de branche en uiteraard over nieuwe Stabicad-functionaliteit. Het thema voor de roadshows van dit jaar was: BIM vanuit het perspectief van de praktijk. Sales director Ruud Kats gaf de aftrap van de Stabiplan roadshow op 20 mei jongstleden in Utrecht. Zijn eerste onderwerp was de relatie met Autodesk.

Als Gold Partner van Autodesk is Stabiplan de leverancier en adviseur voor MEP design. Stabiplan is Advanced MEP Specialized en biedt naast producten ook consultancy en trainingen voor de complete BIM-workflow. Of het nu gaat om niet specifieke designconcepten, gedetailleerde 3D-modellen met leverbare artikelen, werktekeningen, MEP-content, families, symbolen of koppeling naar CAM. Als Autodesk Developer ontwikkelt Stabiplan met het product Stabicad specifieke MEP-functionaliteit op het Revit en AutoCAD-platform. Ook andere samen-

70 | INSTALLATIE & BOUW

werkingen in de branche kwamen aan bod zoals met ERP-software ontwikkelaar Syntess en groothandel Rensa. Alles met als doel om met BIM een zo optimaal mogelijk proces voor de engineer te creëren.

Stabiplan is niet alleen softwareontwikkelaar maar ook leverancier van data, MEP-content is volledig geïntegreerd en multiplatform (ACAD & Revit) beschikbaar. Stabiplan heeft daarnaast ook gekwalificeerde BIM-experts die van A-Z kunnen meewerken in een BIM-project. Ruud

Kats sloot zijn presentatie af met nieuwe functionaliteit; tonen van technische (ETIM) informatie, het opleveren volgens CB-NL, groothandel gegevens in het model plaatsen en de koppeling met VABI Elements. Tijdens deze roadshow in Utrecht ging Armand van Andel, technisch directeur, van Megens Installaties aan de hand van een bestaand project in op BIM denken, doen en delen met Stabicad vanuit de praktische kant. Hij vertelde dat BIM niet alleen een must is voor installatiebedrijven, maar een eis.

Sander Lijbers, AEC & ENI Industry Manager, van Autodesk gaf een presentatie over onder andere trends in de branche en de productline 2015 van Autodesk. Tijdens de roadshow kwam ook de meerwaarde van Stabicad for Revit en Stabicad for AutoCAD met het oog op content en geïntegreerd berekenen naar voren. In de verschillende sub-sessies toonden Stabiplan engineers verschillende andere actuele thema’s zoals de Exchange-functionaliteit. ❚

THEMA | Software voor Installatietechniek

Intelligente installatietechniek Bijna 90 procent van onze producten doen onzichtbaar hun werk. Achter muren, in vloeren of in prefab voorwandsystemen, onzichtbaar en betrouwbaar. Dit is voor ons de kerndoelstelling van onze systeemoplossingen: betrouwbare functionaliteit gegarandeerd voor vele jaren. Dat zegt Auke Beving, directeur van TECE Nederland.

terswerk en sanitair. Als software hebben we de beschikking over Plasorit, die te downloaden is vanaf onze website. Met deze software kun je complete sanitaire voorwandsystemen ontwerpen, calculeren en voorbereiden. Bovendien genereert Plasorit zeer eenvoudig zaaglijsten, materiaallijsten et cetera. Tevens hebben we het programma Smartfloor, waar eenvoudig de vloerverwarming mee te calculeren is. Al onze productgroepen zijn bovendien in Revit-modellen te verkrijgen voor het ontwerpen in BIM. De kracht van onze concepten zit hem in doordachte en intelligente systeemoplossingen voor de installateur.” ❚

TECE Nederland is een dochteronderneming van het in het Duitse Emsdetten gevestigde TECE GmbH. De wortels van TECE gaan terug tot 1955, toen TECE werd opgericht als ingenieursbureau. In de loop der jaren is het bedrijf uitgegroeid tot een groep bedrijven, waarbij volgens Auke Beving de kritische ingenieurscultuur nog steeds in de onderneming aanwezig is.

“Kunnen wij het nog beter,

TECEflex

sneller, eenvoudiger of wel aantrekkelijker maken? TECE-producten worden op vijf verschillende locaties geproduceerd. Wij zijn trots op de intensiteit van onze productie en de hoogwaardige kwaliteitsnormen.”

SOFTWARE Bij TECE zijn wereldwijd 1.000 medewerkers werkzaam met 18 Europese verkoopkantoren en 23 distributeurs. “TECE Nederland is het verkoopkanaal voor de Nederlandse markt,” vervolgt Auke Beving. “We werken in Nederland met eigen handelspartners en verhandelen / adviseren materialen voor de installatiemarkt op het gebied van verwarming, loodgie-

Al 20 jaar het beste en meest betrouwbare leidingsysteem Universeel voor drinkwater, cv, gas en perslucht Eenvoudig te verwerken Flexibel, toch robuust en bouwplaatsbestendig Hygiënisch en veilig Lage leidingweerstanden Fittingen van brons, messing of kunststof TECE Nederland GmbH Tel.: (0592) 415074 info@tece-nederland.nl www.tece-nederland.nl

INSTALLATIE & BOUW | 71

THEMA | Software voor Installatietechniek

Tekst: Walter Goyen en Lieke van Zuilekom | Foto: Walter Goyen

Digitale werkbon Eigenlijk hoeven we niet eens te meten of het werken met de digitale werkbon op een tablet wel rendabel is, dat is wel duidelijk, constateren Ivor Melenhorst en Michael Stremmelaar van Unica. “We zijn sinds kort begonnen met de overgang naar de ActoService werkbonnen-app van Acto op Dell-tablets en iPads, en zelfs de meest sceptische monteurs zijn positief.

Het hele proces, van de werkbon tot en met de factuur, verloopt nu veel soepeler en met minder inspanning. We kunnen veel sneller en completer factureren. Omdat het op een tablet werkt, krijgen onze monteurs meteen een scala aan extra mogelijkheden.”

Unica is op dit moment druk bezig met de uniformering van werkprocessen op de modificatieve afdelingen, de website van Unica en de werkbonnen-app.

“Technische beheercontracten worden steeds belangrijker,” aldus Melenhorst.

“Dat houdt nu ook veel meer in dan alleen service, klanten willen steeds meer informatie over het beheer van hun gebouw en alles wat daarmee samenhangt onderbrengen bij één partij. De klant wil één aanspreekpunt, ook al zit men door heel Nederland. Daar speelt Unica op in. Onze veertien vestigingen kunnen lokale klanten bedienen, maar ook landelijk opererende klanten, zoals ABN Amro, Ziggo en Dimence.”

MINDER STAPPEN Met ruim 100.000 werkbonnen per jaar kun je er eigenlijk niet meer omheen: dat moet je simpelweg digitaal en mobiel aanpakken, constateert Melenhorst. “Het is heel duidelijk welke stappen er allemaal zitten tussen Links Michael Stremmelaar en rechts Ivor Melenhorst

de aanname van een melding en de uiteindelijke facturering. Met de digitale werkbon bespaar je in dat traject veel stappen. Een monteur hoeft nu ’s ochtends minder vaak naar kantoor te komen. In ieder geval niet meer voor zijn werkbonnen, hoogstens voor materialen. De bonnen raken ook niet meer kwijt en je hebt alle informatie over de voortgang meteen binnen. Zodra de bon technisch gereed gemeld is, zie je dat in ons systeem. We sturen de klant ook automatisch een e-mail als de bon technisch gereed is. De informatie is veel completer. De factuur kan daardoor veel sneller de deur uit. Dat proberen we ook zoveel mogelijk automatisch te doen.”

GOEDKOPER EN FLEXIBELER Mobiele service was voor Unica geen onbekend terrein. Eerder had men al ervaring opgedaan met de Pidions. “De nieuwe generatie tablets is wel veel goedkoper,” aldus Stremmelaar, “en ook veel flexibeler dan Pidions. De gebruiksvriendelijkheid en de extra functionaliteiten die Dell-tablets en iPads bieden, hebben een grote impact op onze monteurs. Het mooie is dat zij zich nu veel meer betrokken voelen bij het bedrijf. Ze zoeken heel gemakkelijk naar informatie van materialen en artikelnummers, bijvoorbeeld via de app van de Technische Unie. Foto’s van de situatie ter plaatse mailen ze snel naar de servicecoördinator. En bonnen kunnen digitaal op locatie worden afgehandeld, érg handig.”

Acto heeft de nieuwe digitale werkbon in nauwe samenwerking met Unica ontwikkeld. “Daarmee sluit de werkbon perfect bij ons aan, maar ook bij onze concullega’s,” denkt Melenhorst. “In grote lijnen komen de werkwijzen van veel installateurs overeen.”

POSITIEVE REACTIES “Uit verschillende hoeken krijgen we positieve reacties, vooral van de monteurs. Zelfs monteurs met minder gevoel voor dit soort moderne technieken, waren eigenlijk direct al enthousiast, dat is positief. Op kantoor had men wel het gevoel dat er met de nieuwe app wat meer werk bij komt, maar dat is waarschijnlijk een kwestie van gewenning. De servicecoördinator ziet vooral dat het totale bonnenproces veel sneller wordt: werkbonnen zijn veel eerder binnen en je kunt sneller factureren. We hebben intussen al zo’n zestig iPads uitgereikt over vier vestigingen. Onze monteurs krijgen ook positieve reacties van klanten, dat is erg leuk.” ❚

72 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Software PLAATSNAAM voor Installatietechniek | Projectnaam

INSTALLATIE & BOUW | 73

THEMA | Software voor Installatietechniek

AUTOMATISEREN EN OPTIMALISEREN VAN BEDRIJFSPROCESSEN AGP Business Software is een softwareleverancier met al meer dan dertig jaar ervaring. Sinds 1977 houden wij ons bezig met het automatiseren en optimaliseren van bedrijfsprocessen in diverse branches. Aanvankelijk was dit in de vorm van maatwerk software, waarna dit evolueerde tot standaard ERP-branchesoftware. Met onze gespecialiseerde medewerkers ondersteunen wij een zeer breed scala aan klanten.

Dankzij gedegen vakmanschap, betrokkenheid bij de klanten en gevoel voor kwaliteit is AGP gestaag gegroeid tot een allround systeemhuis waar continuïteit de boventoon voert. Met een nuchtere, klantgerichte mentaliteit en een diepgaande branchekennis in diverse bedrijfstakken, leveren de medewerkers van AGP totaaloplossin-

gen op het gebied van administratieve en logistieke automatisering.

Bent u op zoek naar specifieke ERP-software voor uw branche om uw bedrijfsprocessen volledig te ondersteunen, dan hebben wij beslist de juiste oplossing voor uw organisatie. Maar behalve de

Samen met u bepalen wij welke onderdelen van toepassing zijn op uw bedrijfsstructuur. juiste oplossing, zoekt u ook een automatiseringspartner die zich betrokken voelt en uw automatiseringsbehoeften begrijpt.

BRANCHE EXPERTISE Samen met onze gebruikers, hebben wij gekeken naar de automatiseringsbehoeften binnen de diverse branches. Wij hebben ons verdiept in de wensen en eisen van gebruikers en kennis verzameld van vele bedrijfsprocessen. Alle disciplines in uw bedrijf krijgen de juiste softwaregereedschappen aangeboden en u biedt uw medewerkers een gebruiksvriendelijk hulpmiddel bij de dagelijkse werkzaamheden. Onze branche specifieke ERP-software is zo voor en door de eindgebruiker ontwikkeld.

MODULAIRE OPBOUW Onze softwareoplossingen zijn modulair opgebouwd en de instellingen kunnen tot op de gebruiker specifiek worden aangepast. Hierdoor bieden zij een hoge mate van flexibiliteit en zijn zij volledig af te stemmen op uw bedrijfsvoering. Samen met u bepalen wij welke onderdelen van toepassing zijn op uw bedrijfsstructuur. De software past zich aan uw organisatie aan, want goed functionerende software is het fundament voor uw zakelijk succes.

VOLLEDIG GEÏNTEGREERD Bedrijven zijn enthousiast over de integrale opzet van onze software, ook richting de financiële administratie. Eén oplossing voor al uw administratieve, logistieke en financiële processen. Door de vergaande integratie van alle modules, hoeft u gegevens maar één keer in te voeren en kunt u deze door de gehele software raadplegen. Met onze software verhoogt u het rendement van uw onderneming, de toegevoegde waarde is direct merkbaar door het efficiënter en eenvoudiger kunnen werken.

74 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Software voor Installatietechniek

CONTINUÏTEIT Door een intensieve samenwerking met onze gebruikers, volgen wij de ontwikkelingen op de voet en blijft onze software voldoen aan de allerlaatste eisen. Uw software is altijd up to date met nieuwste trends en volledig afgestemd op uw bedrijfsprocessen. De nieuwste technologische ontwikkelingen worden bij voldoende stabiliteit geïmplementeerd in onze software en bij nieuwe releases beschikbaar gesteld voor onze gebruikers. En omdat wij de softwareontwikkeling in eigen beheer hebben, kunnen wij, indien nodig, een stuk meerwerk leveren om u de flexibiliteit te bieden die u nodig heeft.

SERVICE Onze dienstverlening is medebepalend voor het succesvol werken met onze software. Om er voor te zorgen dat u optimaal gebruik kunt maken van onze software, leveren wij ook alle daarbij horende service, zoals implementatie, conversie, opleiding en helpdesk.

Onze consultants komen vaak uit uw branche en weten daarom als geen ander hoe uw branche werkt. Hun vergaande kennis van de software en van uw branche zorgt voor een unieke combinatie om uw organisatie het beste van dienst te kunnen zijn. ❚

AGP BUsIness soFtwAre AGP InstAllwAre

AGP rent

Installatiebedrijven

Verhuurbedrijven

AGP Projects

AGP trAde

Project en serviceorganisaties

Handel en groothandel

meer info? www.agp.nl

INSTALLATIE & BOUW | 75

THEMA | Software voor Installatietechniek

Tekst: Lieke van Zuilekom | Foto: ENK Software

SOFTWARE MAAKT EFFICIËNTER WERKEN MOGELIJK De installatiebranche is bezig aan een informatiseringslag. Door sneller en slimmer te werken, krijgen deze bedrijven steeds meer grip op hun bedrijfsprocessen, waardoor onnodige kosten bespaard kunnen worden. Installateurs kunnen hierbij kiezen uit verschillende softwarepakketten, waaronder de pakketten van ENK Software, aanbieder van projectadministratie software, specifiek afgestemd op de installatie- en bouwbranche.

ENK Software biedt keuze uit vier allround pakketten, waarin alle bedrijfsprocessen -van calculatie tot facturatie- zijn opgenomen. “Installatiebedrijven hebben geen kostbaar maatwerk meer nodig om sneller, effectiever en kostenbewust te kunnen werken,” aldus Cefas Egberts, directeur van ENK Software.

“De pakketten hebben veel gelijkenis met producten van Microsoft, waaronder Word en Excel, zodat men er gemakkelijk mee kan werken en scholing beperkt kan blijven. Al onze producten worden door onszelf ontwikkeld,

76 | INSTALLATIE & BOUW

waardoor we onze programma’s perfect kunnen afstemmen op de wensen van onze klanten.”

VOELEN EN PROEVEN Wanneer je een nieuwe auto gaat kopen, maak je altijd een testrit. Voor softwarepakketten zou volgens Egberts hetzelfde moeten gelden. “Ook hierbij moeten bedrijven niet over één nacht ijs gaan. Door een gratis demo aan te bieden, geven wij potentiële klanten inzicht in onze softwarepakketten.

THEMA | Software voor Installatietechniek

ENK Software werkt niet met losse modules. Je koopt bij ons een pakket, met daarin een aantal pakketonderdelen. ENK Standaard is geschikt voor eenmanszaken (ZZP’ers) en biedt tools voor geautomatiseerd calculeren, offreren, projectmatig werken en factureren. ENK Plus biedt hetzelfde als de Standaard versie, met extra mogelijkheden voor opdrachtbonnen, bestellen en het aanmaken en bijhouden van servicecontracten. ENK Pro biedt extra mogelijkheden voor inkoopfacturen, weekstaten, rapportages en gebruik in een netwerkomgeving. Hele grote klanten die meer dan tien licenties (tegelijkertijd) nodig hebben, kunnen de Enterprise-versie aanschaffen.”

Wij hebben er bewust voor gekozen om de projectadministratie en financiële administratie niet in één pakket samen te voegen, aldus Egberts. “Wij geloven namelijk niet in één oplossing, waarmee alles geregeld kan worden.

Ook als softwareleverancier moet je je focussen. Onze pakketten zijn te integreren met alle financiële pakketten die vandaag de dag voorhanden zijn.”

Bedrijven krijgen steeds meer behoefte aan softwareprogramma’s, merkt hij. “Veel bedrijven hebben de afgelopen jaren hun kostenstructuur kritisch tegen het licht gehouden en hebben ervoor gekozen processen te automatiseren. Bijvoorbeeld door hun werkbonnen voortaan digitaal te versturen. Wij hebben hiervoor een eigen digitale werkbonnen app ontwikkeld.

Werkbonnen kunnen hierdoor heel eenvoudig vanaf kantoor worden doorgestuurd naar de monteur, die de bonnen op zijn iPad kan oproepen. De monteur kan dan eenvoudig navigeren naar het adres van de klant. Uren worden automatisch geregistreerd. De monteur hoeft alleen nog de gebruikte materialen in te voeren en een digitale handtekening van de klant te vragen. Zodra hij op verzenden klikt, wordt alle informatie automatisch doorgestuurd naar het softwarepakket. Met één druk op de knop kan vervolgens de factuur worden gemaakt. Ook dit scheelt tijd en geld.” ❚

Al onze producten worden door onszelf ontwikkeld, waardoor we onze programma’s perfect kunnen afstemmen op de wensen van onze klanten.”

De totaaloplossing voor uw projectadministratie Geef uw offertes, calculaties en facturen een professionele uitstraling! calculeren offertes bestellingen inkoopfacturen weekstaten facturatie artikelbestanden relatiebeheer rapportages

+

geen losse modules naadloze integratie gebruiksgemak

www.enk.nl | info@enk.nl | twitter: @enksoftware

=

J

Ervaar het zelf n demo-cd aa en vraag een INSTALLATIE & BOUW | 77

THEMA | Software voor Installatietechniek

Tekst: Lieke van Zuilekom | Foto: Data Design System

BIM MAAKT INTEGRAAL ONTWERPEN MOGELIJK Het Bouw Informatie Model (BIM) is een hot item in de bouwwereld. Hoewel de term vooral gelinkt wordt aan architecten en constructeurs, kan BIM ook in de installatietechniek van grote toegevoegde waarde zijn. Data Design System (DDS) biedt hiervoor een modulaire, objectgeoriënteerde BIM-oplossing, die schaalbaar is naar de wensen van de gebruiker. DDSCAD is de BIM-oplossing voor Mechanical Electrical Plumbing (MEP) engineers.

BIM is de grootste revolutie in de bouwwereld, sinds de bouwtekeningen digitaal zijn geworden, aldus Frits van Enk van VECCINS 3D, het eerste onafhankelijke adviesbureau dat werkt met BIM voor de installatietechniek in Nederland. “Alleen op het ontwerp en de engineeringskosten wordt al gauw een besparing van zo’n tien tot vijftien procent gerealiseerd. In de exploitatiefase zal

bewust. Het bedrijf is één van de weinige softwareontwikkelaars die zijn software een aantal jaren terug aangepast heeft aan het bouwproces: van algemeen naar generiek naar specifiek.”

REKENKRACHT

“In eerste instantie gebruiken wij DDS-CAD voor het 3D-modelleren van de technische

Volgens Robert Rodenburg van Vintis, een installatietechnisch ingenieursbureau voor gebouw-

installaties in het gebouwontwerp en gebruikersinstallaties, onderscheidt DDS-CAD zich door zijn rekenkracht, specifiek toegerust voor de installatietechniek. “In eerste instantie gebruiken wij DDS-CAD voor het 3D-modelleren van de technische installaties in het gebouwontwerp. Dit doen we als team samen met de architect en de constructeur. We stemmen de techniek zo gemakkelijk af op de esthetica. Zowel de architect, de constructeur als de eindgebruiker krijgen zo inzicht in de gemaakte ontwerpkeuzes.

Veccins 3D

de besparing een meervoud hiervan bedragen.

Wij maken hierbij grotendeels gebruik van DDSCAD. We hebben voor deze software gekozen omdat het open software betreft. De data is, op basis van IFC-uitwisseling, voor iedereen toegankelijk.

Bovendien, DDS is qua ontwikkeling de markt ver vooruit. In het programma kunnen heel veel berekeningen worden gemaakt, evenals simulaties. De kwaliteit van de werktekeningen is hoog.”

VECCINS 3D ziet BIM niet als 3D-modelleerwerk, maar als een proces. “Ook DDS is zich hiervan

78 | INSTALLATIE & BOUW

Vintis

THEMA | Software voor Installatietechniek

Door het 3D-model te gebruiken, kan nauwkeuriger worden ontworpen. Alle ruimte wordt optimaal benut.”

Ook gebruikt Vintis de software om de capaciteiten van de installaties te bepalen en afmetingen te berekenen. “Vervolgens worden de hoeveelheden uit het model getrokken en geëxporteerd naar Excel om kostencalculaties te maken. Uiteindelijk worden van het 3D-model ook platte tekeningen gemaakt, die als bijlage dienen bij het technisch bestek dat wij schrijven.”

Momenteel gaat Vintis nog een stapje verder, samen met de Gemeente Barendrecht, door naast het bestek ook werktekeningen te produceren. “Een logische stap waarmee geld en tijd kan worden bespaard in het bouwproces,” aldus Rodenburg. “Samen met de architect zorgen wij dat de bouwkundige en technische tekeningen gereed zijn, voordat de aanbesteding en gunning is afgerond. Feitelijk is voor de montage dan alleen nog een technisch organisatiebureau nodig.”

VanPanhuis Installatietechniek, onderdeel van Top Installatiegroep, heeft een jaar geleden kennisgemaakt met DDS-CAD. “Om ons voor te

VanPanhuis

bereiden op de ontwikkelingen in de markt, zijn we vorig jaar een pilotproject gestart waarin we BIM hebben toegepast,” vertelt tekenaar Dennet Schouten. “In het begin was het even wennen om op deze manier te werken, maar we werden heel goed ondersteund door de DDS-helpdesk.

Het CAD-programma van DDS is gemakkelijk in gebruik. Je hoeft niet steeds te zoeken naar alle functies. Bovendien werkt het programma heel snel. De school in Den Bosch, ons pilotproject, is zeker niet het laatste project dat we in BIM uitwerken.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 79

ALPHEN A/D RIJN | Steekterpoort

WKO zorgt voor koelen en verwarmen Brugbedieningscentrum Steekterpoort Voor de W-installatie en loodgieterwerk Brugbedieningscentrum Steekterpoort in Alphen a/d Rijn is Lok Techniek verantwoordelijk. “Via Nobel Bouwbedrijf zijn we bij dit project terecht gekomen,” vertelt Arjen Lok van Lok Techniek. “De werktuigbouwkundige installatie is daarbij ontworpen op de koeltevraag. Dit omdat er in het gebouw veel computers en patchkasten staan die veel koeling nodig hebben. Er is dus meer koelvermogen dan verwarmingsvermogen nodig. Voor het koelen en verwarmen van het gebouw is gekozen voor een WKO (warmte/koude opslag).

Voor de WKO zijn twee bronnen geboord: een retour- en een aanvoerbron die beide gesloten zijn. Het water in de bronnen gaat middels een warmtewisselaar naar de warmtepomp die naar gelang de vraag de warmte of koude verdeelt over het gebouw. Op de begane grond waar de technische ruimte van de installaties is gevestigd, wordt vloerkoeling en plafondkoeling toegepast om de ruimte op de juiste temperatuur te houden. Op de bovenverdieping waar de technische ruimten met computers en patchkasten ligt wordt gebruik gemaakt van een dubbele vloer. Over de bouwkundige vloer is een computervloer gemaakt met een tussenruimte van 40cm die de warme of koude lucht via roosters bij de computers inblaast waarbij de lucht wordt afgezogen centraal in de ruimte. Dit in combinatie met Biddels die de lucht links en rechts inblazen. De totale installatie is aangesloten op een gebouwbeheersysteem met de regeltechniek van BRControls. Per ruimte kan de temperatuur geregeld worden door een thermostaat met een marge van +1.5 of -1.5. Verder staan op de bovenverdieping de patchkasten opgesteld die rechtstreeks worden gekoeld. In de patchkasten zitten twee aansluitingen die worden aangesloten op het koud-watersysteem van de warmtepomp. De temperatuur in deze kasten wordt automatisch geregeld door een thermostaat en dat varieert per kast. De ene kast heeft meer koelvermogen nodig dan de andere. Om de overtollige warmte in de zomer uit het gebouw weg te blazen, zijn er nog twee drycoolers geplaatst met twee grote ventilatoren als extra koeling geplaatst. Dit voorkomt tevens oververhitting van de bron die in balans moet blijven.” Tenslotte heeft Lok Techniek ook nog de sanitaire installaties, warm en koud tapwater en de riolering aangelegd. ❚

80 | INSTALLATIE & BOUW

ALPHEN A/D RIJN | Steekterpoort

Bouwinfo ARCHITECT BlokKats van Veen architecten

BOUWBEDRIJF Nobel Bouwbedrijf B.V.

Projectinfo

W-INSTALLATEUR Lok Techniek

E-INSTALLATEUR DME Installatiegroep

REGELTECHNIEK BR Controls

LUCHTBEHANDELINGSKAST Monair

Projectinfo LUCHTBEHANDELINGSKAST MET GELUIDDEMPERS VOOR STEEKTERPOORT De luchtbehandelingskast in het bestek voor de Steekterpoort beschreven stond, kon al exact gelijk geleverd worden. Robatherm Nederland had deze al ontwikkeld. Daarop bood directeur Ron Beek van Monair de kast aan, die ze vervolgens mochten plaatsen. ”Het gaat om een relatief kleine kast, die we in een vrij krappe ruimte moesten realiseren. Daarnaast was de geluidsproductie ook een issue, waar we een oplossing voor vonden.”

De robatherm WTW HR ventilatie unit voor het project Steekterpoort is een unit voorzien van een tegenstroomwisselaar met een zeer hoog warmte terugwinrendement ( tot 90%) en ook voorzien van een luchtkoeler en luchtverwarmer om de ventilatie lucht na te koelen of te verwarmen. Om het geluid dat de robatherm WTWHR ventilatie unit produceert te dempen zijn er in kast 4 stuks geluiddempers opgenomen.

BEWEZEN ENERGIEBESPARING VAN 20 TOT 30% BIJ 70% VAN DE GEBOUWEN MONAVISA VEROVERT DE INSTALLATIEWERELD MET SOFTWARE VOOR PRESTATIEBORGING BRControls is de eerste onafhankelijke distributeur van software voor prestatieborging van installaties. De applicatie MonaVista, die inmiddels al 80 keer geleverd is, verovert de installatiewereld. Bij overschrijding van KPI's over bijvoorbeeld comfort en energiegebruik krijgt de gebruiker een melding, zodat direct actie ondernomen kan worden. Uit resultaten blijkt dat in 70% van de gevallen een energiebesparing van 20 tot 30 % het resultaat is.

Een van de projectvoorbeelden is een brugwachtershuisje in Alphen aan den Rijn, een accommodatie die boordevol duurzame installaties zit zoals een WKO en een warmtepomp.

In 2012 raakte BRControls betrokken bij het project Streekterpoort in Alphen aan den Rijn. De opdracht behelsde de levering van de meet- en regeltechniek. “Het burchtwachtershuisje zit boordevol complexe, geïntegreerde installaties waaronder een WKO, een warmtepomp, een droge koeler, een klimaatplafond, luchtbehandelingskasten met warmteterugwinning en zonnepanelen op het dak”, zegt Marcel Tourney van BRControls. “Wij leverden de applicatie MonaVisa voor prestatieborging van de vraaggestuurde installaties. Bij overschrijding van bepaalde waarden over bijvoorbeeld comfort en energiegebruik, krijgt de gebruiker de Provincie Noord-Holland een melding zodat er direct actie ondernomen kan worden. Het principe is te vergelijken met het dashboard van een auto. In geval van een calamiteit wordt ook BRControls automatisch gealarmeerd. BRControls rapporteert vervolgens de onderhoudspartij voor de installaties voor het gewenste herstel van de voorzieningen.”

Energiebesparing tot 30% BRC Controls is operigicht in 1999. Sindsdien ontwikkelde het bedrijf zich als specialist van meet- en regeltechniek. Via adviesbureau DWA raakte BRControls betrokken bij de ontwikkeling van het sofwarepakket van MonaVisa. DWA gaf advies omtrent de de monitoring van energiestromen van Schiphol. Hier is een softwarepakket voor gemaakt, waarvan MonaVisa de afgeleide is. BRControls werd vervolgens de distributeur van de software voor proactieve prestatieborging van installaties.

Tourney zegt: “MonaVisa is inmiddels al 80 keer toegepast. De vraag ernaar groeit. Uit resultaten blijkt dat in 70% van de gevallen een energiebesparing van 20 tot 30 % het resultaat is. MonaVisa is geschikt voor kleine of grote bouwprojecten. Met name projecten met koude en warmte-opwekking kunnen voordelen behalen met het softwarepakket.

BRControls biedt MonaVisa 3 maanden gratis aan bij elk project waarvan ze de meet- en regeltechniek verzorgen.

Momenteel werken we samen met adviesbureaus en installateurs aan prestatiecontracten met bonus/malus regelingen voor een soort verzekerde garantie van installaties. Door de combinatie van kwaliteitshardware, vraaggestuurde installaties en prestatieborgende software komt dit binnen handbereik.”

De robatherm WTW HR ventilatie units zijn leverbaar voor zowel binnen als voor buitenopstelling en kunnen worden voorzien van: • Flexibels aan de in- en uittredezijde.

• F 7 zakkenfilter aan de toevoerzijde.

• G 4 zakkenfilter aan de retourzijde.

• Tegenstroomwisselaar.

• Geheel automatische bypassklep t.b.v. zomerventilatie en ter voorkoming van invriezen.

• Condens afvoer.

• Complete regeling, met mogelijkheid tot aansluiten van een externe verzamelstoring en bediening.

• Werkschakelaar geheel voorbedraad

INSTALLATIE & BOUW | 81

OCTALIX WORKING SUSTAINABILITY

MVCOMFORT EXPERTS IN DATACONTROL

ZUIDLAREN | Tienelswolde

Decentrale installatietechniek in woonzorgcentrum Huisman Warmtetechniek is opnieuw belanghebbend bij een groot nieuwbouwen uitbreidingsproject, namelijk woonzorgcentrum Tienelswolde in Zuidlaren van zorggroep Drenthe in Zuidlaren. De totale opdracht bestaat uit drie fasen die in een periode van circa 2,5 jaar gerealiseerd worden.

Projectinfo ZONWERING EN VERLICHTING CENTRAAL GESTUURD

Lars Huisman legt uit: “De eerste fase, waarmee we zijn gestart in het voorjaar van 2013, is afgelopen november afgerond. Op dit moment zijn wij bezig met fasen twee en drie, met als doelstelling deze in het voorjaar van 2015 gereed te hebben.

Een van de bestaande vleugels van Tienelswolde wordt gesloopt en vervangen door een nieuwe vleugel met appartementen die volledig voldoen aan de huidige zorg eisen.”

Tienelswolde bestaat uit zorg- en verpleegappartementen. De opdrachtgever heeft als eis gesteld de E- en W-installaties zo te ontwerpen dat een standaardappartement met een minimum aan aanpassing omgebouwd kan worden naar twee verpleegappartementen. Huisman Warmtetechniek is verantwoordelijk voor de complete werktuigbouwkundige werkzaamheden, bestaande uit de klimaatinstallatie, het loodgieterswerk, het sanitair en de riolering.

In de huidige situatie wordt één grote installatie gebruikt. Samen met de installatieadviseur is ervoor gekozen de W-installatie indien mogelijk te decentraliseren. Daartoe is een scheiding gemaakt tussen appartementen en algemene ruimten. De appartementen krijgen een eigen cv-ketel met radiatorverwarming en een mechanische afzuiging. Daarnaast worden voor de algemene ruimten, zoals de hal en het atrium, meerdere kleinere cv-ketels gebruikt om te verwarmen in combinatie met een luchtbehandelingssysteem met warmteterugwinning voor koelen en verwarmen. “Voordeel van het decentrale systeem is dat er geen grote cv-ketel in een cassadesysteem hoeft op te starten om de appartementen warm te krijgen, terwijl er bijvoorbeeld slechts één appartement een warmtevraag heeft. Waar warmte nodig is, wordt het geleverd. En dat levert een behoorlijke energiebesparing op,” aldus Lars Huisman. ❚

De eerste fase van de nieuw- en verbouw van Woonzorgcentrum Tienelswolde in Zuidlaren is inmiddels gereed. De zonwering en verlichting aan en in het gebouw wordt automatisch geregeld door middel van het PEHA House Control (PHC)-systeem. “We zijn door de Technische Dienst van Tienelswolde benaderd om een advies te geven over de invulling van het PHC-systeem, waarbij werd aangegeven dat ze het gebouwbesturingssysteem graag bediend zouden zien worden met draadloze wandzenders,” vertelt Henk Lindooren van PEHA. “Dat geeft het woonzorgcentrum een grote mate aan flexibiliteit. De zenders zijn ondergeschikt aan de indeling van het interieur en kunnen in principe overal tegen de wand worden geschroefd of geplakt. Deze wandzenders zijn batterijloos en onderhoudsvrij. Met PHC wordt de verlichting en zonwering zowel lokaal als centraal gestuurd door middel van zon-, wind- en regensensoren. Het systeem is zeer flexibel en biedt vele functionaliteiten, waaronder 126 in te stellen kloktijden. We kunnen zodoende met de software een groot aantal verschillende schakelingen creëren. En naderhand wijzigingen aanbrengen kan zonder de bedrading te hoeven verleggen. PHC biedt een hoge mate aan comfort, zuinigheid en zekerheid tegen een relatief geringe prijs. De software is zelfs gratis te downloaden. De eerste fase in Tienelswolde is inmiddels afgerond, op dit moment is de installateur bezig met de voorbereidingen van de tweede fase.”

INSTALLATIE & BOUW | 83

Projectinfo AANBRENGEN VLOERVERWARMING Als specialist in het aanbrengen van vloerverwarming heeft De Wit Vloerverwarmingmontage B.V. uit Assen de vloerverwarming in de nieuwbouw van Verzorgingstehuis Tienelswolde Zuidlaren gemonteerd. Het komt volgens Willem de Wit steeds vaker voor dat installateurs het aanbrengen van de vloerverwarming uitbesteden. “Het is en blijft een specialistische klus, zeker bij het project in Zuidlaren waar gebruik is gemaakt van een anhydrietvloer. Het is van belang dat de leidingen perfect geborgd (gebeugeld) zijn op de ondervloer om te voorkomen dat ze komen bovendrijven bij het storten van de gietvloer. Behalve het aanbrengen van zo’n 7 kilometer aan leidingen hebben we ook de verdelers opgehangen, de randisolatie verzorgd en het systeem afgeperst. Dat laatste gebeurt met water of lucht, afhankelijk van het seizoen. Het voeden en inbedrijf stellen heeft vervolgens de installateur voor rekening genomen.”

De Wit Vloerverwarmingmontage werkt rechtstreeks voor installateurs en importeurs, maar ook voor de technische groothandel. “Als men zelf niet de montage van de vloerverwarming wil of kan verzorgen, kan men het monteren van de aangeschafte vloerverwarming uitbesteden aan ons. We zijn VCA-gecertificeerd en hebben jarenlange ervaring in het aanbrengen van diverse vloerverwarmingsystemen in de meest uiteenlopende projecten, van verzorgingshuizen, woningbouwprojecten en scholen tot grote MFA’s.

We maken tijdens de uitvoering van ieder project foto’s, zodat we ook na het storten van de vloer, de leidingen nog kunnen lokaliseren, mocht dat nodig zijn,” besluit Willem de Wit.

lijk

Behaag

NIEUW: LED-dimmer van PEHA Voor een aangename atmosfeer Met de LED-dimmers van PEHA kunt u nu uw licht comfortabel dimmen en zo uw woonruimte individueel vormgeven.

Zo verschaft u zich een aangename sfeer en spaart u tegelijk zelfs geld!

Het gaat hier om een virtuele rondleiding

Highlights: • LED inbouwdraaidimmers • Aantrekkelijk design • Geschikt voor de gangbare dimbare lampen • Alle inbouwdraaidimmers zijn geschikt voor schakelmateriaal van diverse fabrikanten

PEHA Elektro B. V. a Honeywell Company · Pieter Calandweg 58 · 6827 BK Arnhem Tel.: +31 26 3687500 · Fax: +31 26 3687509 · www.peha.de

84 | INSTALLATIE & BOUW

Onderhoudsvriendelijk en razendsnel renoveren Geen jaarlijks onderhoud meer door de 100.000 branduren van Optilux led. Bespaar op uw energie- en onderhoudskosten en profiteer direct van egale uitlichting en vijf jaar armatuurgarantie.

Uw bestaande installatie upgraden naar led? Dat kan in een handomdraai met kant-en-klare renovatiemodules. Voor zowel bestaande- als nieuwbouw biedt VanLien u een passend led antwoord in noodverlichting.

1954 - 2014

VanLien Noodverlichting • tel (0180) 641 888 • www.vanlien.nl

ZUIDLAREN | Tienelswolde

Tekst: Loet van Bergen

Draadloze schakeltechniek in verzorgingstehuis Voor het project Tienelswolde, een verzorgingstehuis in Zuidlaren heeft Leijdsman installaties de E-installatie gerealiseerd. “Via Zorggroep Drenthe en aannemingsbedrijf Paas BV zijn we bij dit project betrokken geraakt,” vertelt de heer Dalstra van Leijdsman Installaties. Voor de E-installatie lag er een PvE (Pogramma van Eisen). Aan de hand hiervan hebben we zelf het ontwerp ingevuld, de installatietekeningen gemaakt en de apparatuur geselecteerd.

Opdrachtgever Zorggroep Drenthe had wel een aantal wensen, bijvoorbeeld ten aanzien van het zusteroproepsysteem. Voor dit systeem hebben we de hele bekabeling aangelegd en ook gekoppeld aan het brandmeldsysteem. Voor de rest mochten we qua stroomvoorzieningen, verlichting, brandmeldinstallatie zelf invullen wat we uiteraard aan de opdrachtgever hebben voorgelegd.” Bijzonder noemt Dalstra de draadloze schakeltechniek van de firma PeHa. “Dit was een wens van de Zorggroep Drenthe en komt niet dagelijks voor in een verzorgingstehuis. Normaal gesproken zitten de schakelaars voor de verlichting op een vaste plaats. Met deze techniek kun je de wandschakelaar op elke gewenste plek plaatsen. Stel dat iemand bedlegerig is dan kun je wijze van spreken de schakelaar bij het bed plaatsen zodat de patiënt zelf het licht aan of uit kan doen. Tevens is aan dit systeem de zonwering gekoppeld. Het systeem is op de toekomst voorbereid en je kan er een koppeling meemaken met je tablet of smartphone om op deze manier de verlichting zelf te kunnen programmeren. In de gangen bijvoorbeeld is de verlichting al voorgeprogrammeerd en gaat op gezette tijden aan, uit of in een dimstand. Op deze manier ben je heel flexibel: je verhoogt hiermee de zelfredzaamheid van de cliënt en bespaart ook nog eens energie. Met dit project zijn we nog steeds bezig en wordt in verschillende fasen gerealiseerd. Voor ons een leuk project om aan mee te werken gezien ook de vrijheid die we hebben om installatietechnisch te innoveren.” ❚

Projectinfo NOODVERLICHTING IN LED

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Stichting Zorggroep Drenthe te Assen

ARCHITECT Haikens, Jansma Kremer te Groningen

AANNEMINGSBEDRIJF Paas Nieuw Buinen.

W-INSTALLATIE Huisman Warmtetechniek

E-INSTALLATIE Leijdsman Electro

NOODVERLICHTING Van Lien Noodverlichting

WERKZAAMHEDEN De Wit Montage, PEHA

Voor het project Tienelswolde kiest installateur Leijdsman Electro voor LED-noodverlichting van VanLien Noodverlichting. Tienelswolde betreft een verzorgingstehuis in Zuidlaren dat gedeeltelijk gerenoveerd wordt en gedeeltelijk nieuwbouw vormt. “De installateur Leijdsman Electro heeft voor onze LED-armaturen gekozen vanwege de uitstraling, het lage energieverbruik en lage onderhoudskosten vanwege de verwachte levensduur van 100.000 branduren,” vertelt Tim Buijvoets van VanLien Noodverlichting. “Voorafgaand hebben wij samen met de installateur het project in kaart gebracht en aan de hand van de bouwtekening een noodverlichtingsprojectie gemaakt. Hierop wordt zichtbaar waar zowel de armaturen voor noodverlichting als voor vluchtrouteaanduiding komen te hangen. Uiteraard conform de geldende wetgeving en normering. Vervolgens voorziet de installateur in de installatie en ondersteunt en adviseert VanLien graag waar nodig. Er is gekozen voor LED-armaturen uit de productlijn Optilux voor zowel de noodverlichting als vluchtrouteaanduiding. Kenmerkend aan Optilux is haar fraaie design en optimale uitlichting in zowel de wandversie als de dubbelzijdige (/DZ) plafondversie.

INSTALLATIE & BOUW | 85

PLAATSNAAM UDEN | Zorghotel| Projectnaam Udens Duyn

86 | INSTALLATIE & BOUW

UDEN | Zorghotel Udens Duyn

Tekst: Lieke van Zuilekom | Foto: Kuijpers Installaties

GEEN ONNODIG ENERGIE­ VERBRUIK IN UDENS DUYN In viersterrenhotel Udens Duyn kunnen mensen die zorg nodig hebben, werken aan hun herstel, buiten de omgeving van het ziekenhuis. Maar ook mensen die geen zorg nodig hebben, kunnen in het hotel terecht. Op de eerste verdieping zijn de revalidatie- en wellnessruimten, ergotherapie, fysiotherapie, een fitnessruimte en een sportcafé gevestigd. De tweede en derde verdieping bieden plaats aan de hotelkamers. De bovenste verdiepingen zijn gereserveerd voor uitbreiding met extra hotelkamers, tevens is hier ruimte voor de technische installaties.

Het advies en ontwerp van de installaties in Udens Duyn is uitgevoerd door Nelissen ingenieursbureau, Kuijpers heeft de uitvoering van de W- en E-installaties voor zijn rekening genomen.

Volgens projectleider W-installaties Peter Kessels was Udens Duyn een bijzonder project, met name vanwege de indeling van het gebouw. “Middenin het hotel is een centrale ruimte ingericht, in de vorm van een canyon. Hierdoor wordt het gebouw als het ware in tweeën gesplitst, wat installatietechnisch voor de nodige uitdagingen zorgde. Bovendien, een aantal installaties is gesplitst, omdat het gebouw te maken heeft met een hoteldeel en een zorgdeel. Vanuit de technische ruimtes moet je dan twee keer alles optuigen.”

Op werktuigbouwkundig gebied zijn in de nieuwbouw onder andere installaties ten behoeve van de verwarming, koeling, sanitair, riolering, luchtbehandeling en hemelwaterafvoer voorzien,

vertelt hij. “In het pand zijn verschillende type installaties toegepast voor verwarming, koeling en luchtbehandeling, variërend van een VRF-systeem tot vloerverwarming en -koeling.” De VRF-installaties zijn voorzien in de hotelkamers. “Het systeem is gekoppeld aan een aanwezigheidsdetectie.

Wanneer kamers niet in gebruik zijn, blijven deze energieneutraal. Hierdoor wordt niet onnodig energie verbruikt.” Op de eerste verdieping zijn inductie-units voorzien, die de verwarming en koeling in de kantoorruimtes regelen. Op de begane grond wordt gebruikgemaakt van vloerverwarming en -koeling.

Op elektrotechnisch vlak heeft Kuijpers een lichtkrachtinstallatie voorzien, evenals een aardingen blikseminstallatie, een zonweringsinstallatie en een noodverlichtingsinstallatie. “Omdat in het hotel spanplafonds zijn voorzien, is besloten om de noodverlichting centraal te regelen,” al-

dus Edwin Dieltjes, projectleider E-installaties.

“Daarnaast hebben we een brandmeld- en ontruimingsinstallatie voorzien, evenals een kleefmagneetinstallatie, deurstandsignalering en een data- en telefonie-installatie. Door middel van een gebouwbeheersysteem kan de verlichting in het gebouw worden gestuurd. Bovendien komen hier alle storingsmeldingen binnen.”

In het pand is veel LED-verlichting toegepast. In de plafonds in de gangen is een speciaal LED-profiel voorzien, die de kleurige golvende beweging van de vloerbedekking volgt. Ook alle installaties zijn boven het spanplafond weggewerkt. “Dit heeft behoorlijk wat detailwerk gevraagd,” vertelt Kessels.

“Ook ten aanzien van de bereikbaarheid straks voor de service- en onderhoudsmonteurs. Omdat je dit soort plafonds niet zo makkelijk openmaakt, hebben we op diverse plekken afsluiters en kleppen voorzien, op bereikbare plaatsen.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 87

UDEN | Zorghotel Udens Duyn

Tekst: Lieke van Zuilekom

GIPSARMATUREN BEPALEN SFEER UDENS DUYN Twee en een half jaar na het slaan van de eerste paal, is eind maart 2014 zorghotel Udens Duyn officieel geopend. Udens Duyn is gebouwd naast ziekenhuis Bernhoven en is een eigentijds hotel dat behalve alle faciliteiten van een viersterrenhotel, extra zorgdiensten aanbiedt. In het hotel werken revalidatieartsen en therapeuten die 24 uur per dag zorg bieden.

Udens Duyn is een initiatief van BrabantZorg, BrabantWonen en ziekenhuis Bernhoven. De aanleiding voor deze bijzondere samenwerking was de komst van het nieuwe ziekenhuis Bernhoven in Uden dat in april 2013 geopend is en waar het hotel een welkome aanvulling op biedt.

Het ontwerp van Udens Duyn, afkomstig van Architectenbureau De Jong Gortemaker Algra uit Rotterdam, combineert comfort en zorg in een luxueuze en gastvrije omgeving. De centrale ruimte van het hotel is in de vorm van een canyon ontworpen, waarbij licht van boven en golvende lijnen de ruimte vormgeven. Door het gebruik van lichtkoepels valt het daglicht via de canyon tot op de begane grond.

Het nabijgelegen natuurgebied de Maashorst met de zandduinen van Bedaf is gebruikt als

88 | INSTALLATIE & BOUW

inspiratiebron voor het ontwerp. Zo zijn rustige en natuurlijke elementen toegepast in het hotel.

GIPSARMATUREN Gasten ervaren bij binnenkomst een aangename en open sfeer. Ook de verlichting speelt hierin een belangrijke rol, vertelt Géza Berkes, directeur van Berla BV. Samen met De Jong Gortemaker Algra heeft Berkes destijds het lichtplan voor het hotel gemaakt, waarna Berla ook de uitvoering van dat plan gegund heeft gekregen. “In het hotel zijn armaturen van de Duitse firma Schmitz Leuchten toegepast, waarvan wij het agentschap hebben,” vertelt Berkes. “Bijzonder aan deze armaturen is dat het gipsarmaturen betreft, wat ten tijde van het ontwerp absoluut een noviteit was in Nederland. Door het licht als het ware achter het gips te verbergen, wordt een speels lichteffect gecreëerd.”

Behalve de verlichting zijn ook de gipsdelen door Schmitz Leuchten geleverd. Kuijpers uit Den Bosch was verantwoordelijk voor de installatiewerkzaamheden.

GROTE CIRKELS De plafonds van de 55 hotelkamers voorzien van twee cirkels, met een diameter van 62 en een diameter van 120 centimeter. “De plafonds zijn ongeveer twintig centimeter verlaagd, waardoor we de cirkels verdiept konden uitsparen.

Achter de cirkels is warmwitte LED-verlichting voorzien, dat via het plafond weerkaatst in de kamer. Dit zorgt voor een heel bijzonder effect, alsof zich in het plafond een lichtkoepel bevindt.” Naast de cirkels zijn in alle hotelkamers bedlampjes, een staande leeslamp en een tafellamp voorzien. “In de badkamers is boven die

UDEN | Zorghotel Udens Duyn

spiegels een koof gemaakt, waarin drie spots in gips zijn weggewerkt.” Ook in de algemene ruimtes zijn cirkels in het plafond gemaakt, met een doorsnede van ongeveer vijf meter. “Hier is gekozen voor de toepassing van RGB-LED,” vertelt Berkes. “Hierdoor ogen de ruimtes vriendelijker.

de grond. In de koof die hierdoor is ontstaan, zijn warmwitte LED-strips voorzien. Hierdoor lijken de wanden te zweven.

Voor de balies geldt hetzelfde verhaal. Bijzonder is dat alle LED-strips exact dezelfde kleur licht geven.”

De kleuren zijn centraal vanaf de receptie te regelen.” Ook in de gangen van het hotel is LEDverlichting voorzien. “De wanden zijn iets naar voren gebracht. Tot zo’n tien centimeter boven

In de buitengevel van Udens Duyn zijn verticale strepen voorzien waarin LED-strips zijn toegepast. Ook hier zorgt de verlichting dus voor een bijzondere wandafwerking. ❚

Bouwinfo INITIATIEF VAN

BrabantWonen, BrabantZorg en ziekenhuis Bernhoven ARCHITECT De Jong Gortemaker Algra – Rotterdam INTERIEURARCHITECT M+R interior architecture – Eindhoven LICHTADVIES Berla BV – Goirle INSTALLATIES Kuijpers – Den Bosch BOUWPERIODE juni 2012 – september 2013

INSTALLATIE & BOUW | 89

THEMA | Waterbehandeling

Tekst: Martijn van den Bouwhuijsen

INNOVATIEVE LEGIONELLABEHEERSING EN ONTWIKKELING WERKGROEP AFVALWATER

BRANCHEVERENIGING STIMULEERT SAMENWERKING EN INNOVATIE Aqua Nederland is de branchevereniging voor bedrijven actief in waterbehandeling. De vereniging stimuleert innovaties en samenwerking en telt vijf werkgroepen waaronder legionella en afvalwater. Belangrijke thema's binnen de werkgroep Legionella zijn alternatieve technieken voor legionellabeheersing, de opkomst van digitale gegevensverwerking en begeleiding tijdens bouwprojecgten. De werkgroep Afvalwater focust op afvalwaterbehandeling en thema's zoals energiewinning en nutriëntenterugwinning.

Aqua Nederland organiseert activiteiten om samenwerking tussen gebruikers en leveranciers te bevorderen, zoals de Aqua Nederland vakbeurs. Op diverse manieren worden (mogelijke) klanten geïnformeerd. Actieve leden tonen bijvoorbeeld hun vaardigheden tijdens 'in bedrijf bijeenkomsten'. Leden communiceren open naar elkaar en naar de klanten. Noemenswaardig is ook de samenwerking met de Vereniging van Leveranciers van Milieutechnologie (VLM). Een fusie is aanstaande.

PREVENTIEVE EN CORRECTIEVE LEGIONELLABEHEERSING Volgens Egbert Leiting, die actief is in de werkgroep Legionella, zijn er trends in legionellabestrijding en installatietechniek. De populariteit van alternatieve beheerstechnieken, de opkomst van digitale gegevensverwerking en begeleiding bij implementatie van waterbehandelingsinstallaties tijdens bouwprojecten.

Leiting zegt: “Er zijn twee soorten alternatieve technieken voor legionellabeheersing; preventief en correctief. Met bijvoorbeeld een filter kan voorkomen worden dat bacteriën erin komen. Een chemisch systeem werkt correctief en kan het drinkwatersysteem continu desinfecteren. Een andere trend is de populariteit van digitale gegevensverwerking, waardoor we informatie makkelijker kunnen verwerken. Door begeleiding tijdens bouwprojecten kunnen problemen in een vroeg stadium worden voorkomen. Dit leidt tot veiligere drinkwaterwaterinstallaties. De werkgroep Legionella zorgt door contacten met regelgevende instanties dat er mogelijkheden zijn om bovenstaande trends toe te passen. Hierbij zijn realistisch, effectief en verantwoord sleutelbegrippen.”

AFVALWATER HEEFT DE TOEKOMST Aqua Nederland is bezig met de doorontwikkeling van de werkgroep Afvalwater. Deze werkgroep richt zich op afvalwaterbehandeling en thema's zoals energiewinning, nutriëntenterugwinning, energiebesparing en ICT. Meer informatie over afvalwaterbehandeling is te vinden op de afvalwaterportal (www.aquanederland.nl/Afvalwaterportal). “Het portal bevat interessante informatie over diverse afvalwaterzuiveringstechnieken”, zegt René Dakkus namens Aqua Nederland. “Geïnteresseerden kunnen bijvoorbeeld leren over richtlijnen omtrent afvalwatertransport, technische basisprincipes en voor- en nadelen. De werkgroep ondersteunt samenwerking tussen de leden of met partners om te innoveren, bijvoorbeeld met het terugwinnen van papier en plastics uit afvalwater. Kortom: afvalwaterbehandeling heeft de toekomst.” ❚

Fotobijschriften: 1.Afbeelding bouwbegeleiding situatie voor.

2.Afbeelding bouwbegeleiding situatie na.

3.Egbert Leiting

90 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Waterbehandeling

Tekst: Lieke van Zuilekom | Foto’s: BWT Nederland

WATERBEHANDELING IN ZIEKENHUIS VAN GROOT BELANG BWT Nederland heeft onlangs de laatste hand gelegd aan de centrale waterbehandeling voor de nieuwe vleugel van een groot Nederlands ziekenhuis. Daarnaast heeft BWT de waterbehandeling verzorgd voor de centrale sterilisatie afdeling (CSA) van het ziekenhuis. Op de CSA wordt het reinigen, desinfecteren en steriliseren van medische instrumenten voor de operatiekamers, poliklinieken en verpleegafdelingen verzorgd.

Het nieuwe ziekenhuis betreft één van de grootste ziekenhuisnieuwbouwprojecten in Nederland. “Het ziekenhuis omvat 185.000 m2, met als hoogste punt het dertig verdiepingen tellende kantorengebouw, met een hoogte van 120 meter,” vertelt Raymond van der Heijden, salesmanager bij BWT Nederland. “Voordat de nieuwbouw kon starten, is een aantal oude gebouwen afgebroken, om ruimte te maken. Tijdens de werkzaamheden is het ziekenhuis gewoon open gebleven.”

BWT kreeg de opdracht van de installateur, die in nauwe samenwerking met de adviseur en BWT het project is gestart. “Hierdoor werden de veranderingen die tijdens de bouw optraden, ook meegenomen in de waterbehandeling en daar waar nodig aangepast.”

De centrale waterbehandeling zoals voorzien in het ziekenhuis, bestaat uit twee duplex waterontharders. “Het pekelwater wordt hierbij centraal aangemaakt door een buiten opgestelde zoutsilo met een inhoud van dertig ton.

Hierdoor hoeft niet meer met zakken zout gesleept te worden.” Een deel van het ontharde water zal gebruikt worden voor de koeltorens, het andere deel voor de CSA en overige gebruikers.

voor het desinfectieproces, omdat er voor legionellabestrijding koper-zilverionisatie wordt toegepast in het ziekenhuis. Ook hier moest in het voortraject rekening mee worden gehouden.” ❚ Over BWT Nederland BWT Nederland is onderdeel van de internationale BWT-Group, Europees marktleider op het gebied van waterbehandeling. BWT biedt bedrijven, particulieren, zorginstellingen en industrie een compleet assortiment aan producten en diensten op het gebied van filtratie, ontharding, doseertechnieken, UV-systemen, omgekeerde osmose en waterzuivering. Voor meer informatie, www.bwtnederland.nl of bel 088 750 90 00.

BWT ontzorgt u in uw keuze en installatie van de juiste

Voor de CSA plaatste BWT twee tweetraps omgekeerde osmose-installaties van elk 3,4 m3/uur. “Alle apparatuur op de CSA wordt gevoed met osmosewater van < 5 µS/cm. Drinkwater kan op de afdeling niet worden toegepast

waterbehandeling: filtratie, ontharding, omgekeerde osmose, EDI, UV en zo meer.

BWT helpt u de juiste keuze te maken. Dat doen we door met u voor en tijdens de bouw- of installatiefase nauw in contact te blijven, waar nodig bij te sturen. De installatie perfect af te stemmen op de wensen en mogelijkheden.

Zodat ù optimaal resultaat kunt behalen.

BWT: praktische waterbehandeling.

BWT Nederland B.V. Energieweg 9 2382 NA Zoeterwoude Tel.: 088 750 90 00 Fax: 088 750 90 90 info@bwtnederland.nl www.bwtnederland.nl

INSTALLATIE & BOUW | 91

PLAATSNAAM THEMA | Waterbehandeling | Projectnaam

WATER OCEANIUM WEER HELDER

DANKZIJ NIEUWE OZON-GENERATOREN Tekst: Lieke van Zuilekom | Foto: Rob Doolaard/Diergaarde Blijdorp

In Diergaarde Blijdorp, één van Europa's mooiste dierentuinen, is het Oceanium een internationaal hoogtepunt. In de verschillende aquaria zijn vissen van over de hele wereld te zien. Vooral de prachtige doorzichtige koepel, waar de bezoeker onder de vissen door kan lopen, is een publiekstrekker. Om het water schoon te houden, om optimale levensomstandigheden voor de dieren te kunnen waarborgen en om alle bezoekers van de vissen te kunnen laten genieten, is achter de schermen een complexe waterzuivering actief.

Een essentieel onderdeel van de waterzuivering omvat het verwijderen van organisch materiaal, door met behulp van generatoren ozon af te geven aan het water. Een belangrijk proces, want het Oceanium is het levensgebied van dieren die zeer gevoelig zijn voor veranderingen van de waterkwaliteit. “Dat bleek wel toen in 2012 de oude ozoninstallatie gebreken begon te vertonen,” vertelt Henk-Jan Boomsma, technisch adviseur waterbehandeling bij Xylem.

“Toen we werden benaderd door Blijdorp, zijn we dezelfde dag nog op bezoek geweest.

De medewerkers van Blijdorp zaten met hun handen in het haar. Door het defect van de installatie nam de concentratie van stikstof en fosfaat in het water toe, wat levensbedreigend is voor de vissen. Organische vervuiling en algenvorming waren al duidelijk zichtbaar. Er moest snel actie worden ondernomen.”

92 | INSTALLATIE & BOUW

NOODOPLOSSING Om grote gevolgen te voorkomen, heeft Xylem zo snel mogelijk een nood-ozongenerator geplaatst en aangesloten op de bestaande ringleiding. Ondertussen werd er gewerkt aan een nieuwe Wedeco-ozonwaterbehandelingsunit van Xylem, die volledig werd afgestemd op de wensen en eisen van Diergaarde Blijdorp. Twee compacte WEDECO GSO50-systemen zorgen nu samen voor ozonproductie van maximaal 800 gO3/h. De installatie is sinds eind april 2013 operationeel. De tijdelijke installatie is afgevoerd. “De installatie draait naar volle tevredenheid van Blijdorp,” vertelt Boomsma. “Inmiddels hebben ook andere aquazoo’s hun interesse getoond.”

ONDERDRUKSYSTEEM Het Oceanium bestaat uit elf waterbassins waar ozon wordt gebruikt om schadelijke stoffen, zoals stikstof en ammonium, uit 8.113 m³ zeewater te verwij-

THEMA | Waterbehandeling

deren. Het zeewater wordt maandelijks ververst met 600.000 liter zeewater, dat wordt aangevoerd door een groep oceaanschepen. “Om de waterkwaliteit verder op peil te houden, wordt het water behandeld door middel van ozon,” aldus Boomsma. Via een ringleiding waar een onderdruk heerst, wordt de ozon aangezogen. Op deze ringleiding zijn alle bassins van het Oceanium aangesloten. “Het voordeel van een onderdruksysteem is dat je inpandig niet overal ozondetectoren hoeft te plaatsen, omdat er bij een eventuele lekkage lucht naar binnen gezogen wordt in plaats van dat er ozon naar buiten ontsnapt.”

De biologische belasting van de bassins bepaalt hoeveel ozon geproduceerd wordt. Per bassin wordt het benodigde ozon/luchtmengsel afgenomen. Met behulp van zandfilters en eiwitschuimers wordt de afgebroken vervuiling verder afgevoerd. Ozon is een krachtige en milieuvriendelijke oxidant die geschikt is

Ozon is een krachtige en milieuvriendelijke oxidant die geschikt is in vrijwel alle situaties waarbij water verontreinigingen bevat. in vrijwel alle situaties waarbij water verontreinigingen bevat. In tegenstelling tot andere chemische methoden verwijdert ozon-oxidatie ongewenste stoffen zonder daarbij schadelijke bijproducten of residu’s aan te maken. Ozoninstallaties worden onder andere toegepast in koeltorens en dienen voor de preventie tegen legionella, het verwijderen van medicijn- en hormoonresten en gewasbeschermingsmiddelen uit afvalwater. ❚

Maximaliseer de ozon. Minimaliseer de energie.

Welkom in de nieuwe dimensie van ozon oxidatie met de introductie van de nieuwe “evo” generatie van Wedeco’s SMO en PDO ozonsystemen, ontworpen om een maximum aan ozon te leveren tegen minimaal energieverbruik. De nieuwste EFFIZON®evo elektrode technologie zorgt voor een minimum aan onderhoud, ongeëvenaard maatwerk en een verlaging van het energieverbruik tot 20%.

Kom meer te weten over onze oplossingen voor uw uitdagingen in ozonoxidatie en onze WEDECO ozontechnologie via xyleminc.com/nl

INSTALLATIE & BOUW | 93

OEGSTGEEST | Avery Dennison

Tekst: Lieke van Zuilekom | Foto’s: Roodenburg Installatie Bedrijf b.v.

AVERY DENNISON BIJNA KLAAR VOOR GEBRUIK Op businesspark Nieuw-Rhijngeest in Oegstgeest, direct aan de A44, opent binnenkort het nieuwe hoofdkantoor van Avery Dennison haar deuren. Het vijf verdiepingen tellende gebouw heeft capaciteit voor maximaal 450 werknemers. Op de eerste verdieping zijn de entree en receptie, een auditorium en de parkeergarage gevestigd.

Verdieping twee en drie bieden plaats aan de laboratoria en op de bovenste verdiepingen zijn kantoren ingericht.

De werkvloeren zijn allemaal gepositioneerd rondom een centraal atrium.

94 | INSTALLATIE & BOUW

Het gebouw is klimatologisch slim georganiseerd om te kunnen voldoen aan de BREAAM Very Good certificeringseisen. Enkele duurzame kenmerken zijn de warmte- en koudeopslag, energie-efficiënte verlichting met bewegingsdetectie, warmtereflecterende beglazing en een groendak. Roodenburg Installatie Bedrijf b.v. is verantwoordelijk voor alle werktuigbouwkundige installaties in het pand. “We hebben onder andere de primaire energieopwekking van het pand voorzien,” vertelt projectleider Bryan Hoogvliet. “Op de kopse kanten van het pand zijn twee bronnen geslagen, waar water omhoog wordt gepompt. Hiermee wordt middels een warmtepomp de verwarming en koeling in het pand geregeld.”

OEGSTGEEST | Avery Dennison

VEEL DISCIPLINES Roodenburg heeft de W-installaties op alle verdiepingen geleverd voor de kantoren en laboratoria, evenals alle sanitaire- en sprinklerinstallaties en de complete regeltechnische installatie. “Een uitdaging hierbij was dat in eerste instantie alleen casco kantoorinstallaties konden worden voorzien, totdat de projectontwikkelaar een huurder had gevonden,” vertelt Hoogvliet. “Avery Dennison heeft in een later stadium van de bouw nog installaties voor het laboratoriumdeel toegevoegd.” In het laboratorium komen volgens hem veel disciplines van Roodenburg samen. “We hebben niet alleen de medische gassen geleverd, waaronder vloeibaar en gasvormig stikstof, ook de klimaat- en zuurkasten zijn door ons aangesloten. Alle installaties zijn boven het plafond weggewerkt, samen met de sprinklers, kabelgoten, verlichting, et cetera. ›

Projectinfo LUCHTBEHANDELING IN AVERY DENNISON In opdracht van Roodenburg Installatiebedrijf heeft Holland Heating tien luchtbehandelingskasten geleverd (vijf toevoer en vijf afvoer) ten behoeve van de ventilatie in Avery Dennison. “In totaal filteren en verwarmen of koelen deze kasten 80.000 m³ lucht per uur,” vertelt accountmanager Sjef Verboven. “Hiermee kunnen we de binnentemperatuur zowel ’s zomers als ’s winters onder controle houden.”

Verboven vertelt dat de certificeringscriteria BREEAM Very Good waren binnen het project. “Voor de luchtbehandelingskasten zijn hiertoe twee maatregelen genomen. Er is warmteterugwinning toegepast en men maakt gebruik van warmte- en koudeopslag in de bodem.” Warmteterugwinning kan volgens hem geschieden door middel van een warmtewiel, twin-coil of platenwisselaar. “In dit project zijn alle drie de varianten toegepast. De luchtbehandelingskasten voor de kantoren zijn voorzien van warmtewielen, waarmee het hoogste rendement wordt behaald.

Door middel van een aluminium rotor wordt warmte uit afvoerlucht overgedragen op de buitenlucht.” Omdat bij laboratoria absoluut geen retourlucht bij toevoerlucht mag komen, moest hier worden gekozen voor een ander systeem. “Hier is gekozen voor een twin-coil systeem. Hierbij worden de luchtafvoer en -toevoer fysiek van elkaar gescheiden zodat afvoerlucht nooit bij de toevoerlucht kan komen.” In het horecagedeelte is een luchtbehandelingskast met platenwisselaar voorzien. “Qua rendement zit dit systeem tussen het warmtewiel en het twin-coil systeem in.

Ook hier zijn de luchtstromen van elkaar gescheiden, zodat kookluchtjes en dergelijke netjes worden afgevoerd.”

Projectinfo AFZUIGKAPPEN MET MEERWAARDE Het bedrijfsrestaurant van het nieuwe hoofdkantoor van Avery Dennison beschikt over een perfect uitgeruste keuken. Ook de afzuiging voldoet aan de hoogste eisen. Zo is er gekozen voor hoogrendement afzuigkappen. André van Gog is directeur van Nu-Air, het bedrijf dat de kappen heeft geproduceerd en geplaatst. “Het was geen standaard opdracht, maar dat is het bij ons nooit. Geen situatie is hetzelfde en dat geldt natuurlijk ook voor de keuken van Avery Dennison,” vertelt Van Gog, ” Wij hebben daar onder andere drie EcoJets geplaatst. Dat zijn hoogrendement afzuigkappen met een bijzonder laag energieverbruik. In onze fabriek zijn de kappen geheel op maat gemaakt, afgesteld, ingeregeld en getest. Bij deze kappen wordt overigens gebruik gemaakt van impulsluchttechnologie waarbij de impulslucht wordt onttrokken aan de te ventileren ruimte. Dat geeft een grotere garantie dat je met schone lucht werkt.”

De keuken van Avery Dennison bevindt zich op een etage. De kappen konden echter niet in de lift vervoerd worden. Via de trap was ook geen optie.

Er is daarom een raam uit de gevel verwijderd en met een kraan zijn de

kappen op de goede etage gezet. Van Gog: “Het plaatsen van de kappen in de keuken was daarna geen probleem. De installateur, Roodenburg Installatie Bedrijf, had namelijk de aansluitingen van de afvoerkanalen perfect aangebracht. Daarvoor hebben wij destijds de bouwkundige tekeningen aangeleverd. Dat is voor ons geen enkel probleem. Uiteindelijk hebben we bij Nu-Air alle disciplines in huis. Ook als het gaat om productontwikkeling of het adviseren bij bestekschrijven. Dat is immers onze meerwaarde.”

INSTALLATIE & BOUW | 95

Bedrijfsdeuren Garagedeuren Parkeersystemen W www.alldoorco.nl T +31 (0)33 - 245 89 44

Speedgates en Parkeersystemen.

Als het om oplossingen gaat!

14230364_alldoorco.indd 1

De meerwaarde van Nu-Air

16-06-14 14:37

Duurzame klimaatinstallaties van voorbereiding tot leiding

Climateq neemt al jaren de leiding in ontwerp, Nu-Air is dé specialist in luchtbehandelinginstallaties. Onze meerwaarde is dat wij alle disciplines in huis hebben. Van sales tot aftersales, van productontwikkeling tot installatie en van onderhoud tot advisering bij bestekschrijven.

Natuurlijk kunt u ook bij ons terecht voor een afzuigkap of voor complete ventilatiesystemen voor horeca en grootkeukens tot maatwerkproducties voor uiteenlopende bedrijven.

vervaardiging (prefab of op lokatie) en montage van innovatief en duurzaam leidingwerk voor uiteenlopende toepassingen. Projecten die zich kenmerken door flexibiliteit, snelheid en kwaliteit.

Surf voor meer informatie over onze duurzame klimaatoplossingen voor de utiliteitsmarkt en glastuinbouw naar www.climateq.eu

Bij Nu-Air draait het altijd om lucht Veilingweg 37b • 2675 BR Honselersdijk • The Netherlands

www.nu-air.com +31(0)36 - 532 07 10 Bolderweg 57, 1332 BA Almere, Nederland

tel. +31 (0)174 - 640 785 fax +31 (0)174 - 628 138

info@climateq.eu www.climateq.eu

OEGSTGEEST | Avery Dennison

Bouwinfo OPDRACHTGEVER OVG Real Estate ARCHITECT Architectenbureau Paul de Ruiter ADVISEUR CONSTRUCTIES Bartels Ingenieursbureau ADVISEUR INSTALLATIES Deerns Raadgevende Ingenieurs B.V. ADVISEUR BOUWFYSICA DGMR UITVOERING J.P. van Eesteren B.V. INSTALLATIES Roodenburg Installatie Bedrijf (W),

BOUWPERIODE

Terberg Totaal Installaties (E), Holland Heating (luchtbehandelingskasten), Climateq, Nu-Air, Alldoorco oktober 2012 – mei 2014

Projectinfo Het is schitterend om te zien hoe al die verschillende installaties met elkaar verweven zijn.” Ook het dak van Avery Dennison is een plaatje om te zien, vertelt hij. “Alle luchtbehandelingskasten, koelmachines, afzuigventilatoren en drycoolers zijn op het dak opgesteld. Als je over het dak loopt, waan je je in Pernis. Het is uiteindelijk een compleet dorp geworden.” De komende maanden zal Avery Dennison besteden om alle meubels in te huizen. Ook worden dan de laatste materialen, waaronder de zuur- en klimaatkasten aangesloten.

Begin augustus wordt het volledige pand in gebruik genomen. ❚

Projectinfo SPEEDGATES EN PARKEERMANAGEMENTSYSTEEM In opdracht van bouwkundig aannemer J.P. van Eesteren heeft Alldoorco twee speedgate snelvouwhekken geleverd ter afscherming van beide parkeergarages in het nieuwe hoofdkantoor van Avery Dennison.

Tevens heeft Alldoorco voor Terberg Installaties het complete parkeermanagementsysteem vormgegeven. “Aan de speedgate snelvouwhekken hebben we een specifieke invulling gegeven, conform de wensen van de architect,” vertelt Ad Bink van Alldoorco. “Het gaat in dit geval om een custom made invulling voor de vleugels met ronde spijlen. De keuze in vleugelvulling is vrij divers, van glas en hout tot vierkante spijlen of een geperforeerde plaat, om maar eens enkele voorbeelden aan te halen.” Ook het parkeermanagementsysteem is speciaal voor Avery Dennison ‘geschreven’. Ad Bink legt uit: “Beide garages zijn voorzien van een telinstallatie met vol-/vrij-melding en voor de garage op de verdieping hebben we een aparte voorrangsregeling gemaakt. De garage is te bereiken via een hellingbaan, die echter niet breed genoeg is om elkaar te kunnen passeren. Het systeem is zo ingericht dat In de ochtend inkomend verkeer voorrang heeft op uitrijdend verkeer en in de namiddag andersom. Behalve een voorrangsregeling is het systeem dus ook aan een tijdzone gekoppeld.” De toegang tot de hellingbaan wordt verleend door middel van een slagboom. Het koppelen van de diverse disciplines om tot één werkend systeem te komen is een specialisme van Alldoorco. “Daarnaast zijn er loopdeuren geleverd voor de voetgangers,” besluit Bink.

RVS LEIDINGWERK IN HOOFDKANTOOR AVERY DENNISON Het nieuwe hoofdkantoor van Avery Dennison is klimatologisch slim georganiseerd. Enkele duurzame kenmerken van het gebouw zijn de warmte-koudeopslag, energie-efficiënte verlichting, warmtereflecterende beglazing en een groendak.

Roodenburg Installatie Bedrijf b.v. heeft de technische installatie aangenomen. Voor de warmte- en koudeopslag is een bronnensysteem aangelegd tot in de technische ruimte. “Het leidingwerk in de technische ruimte van Avery Dennison betreft RVS-leidingwerk,” vertelt Joost Bogaard, directeur van ClimateQ, specialist in het ontwerp en de uitvoering van duurzame klimaatoplossingen voor de utiliteitsmarkt en glastuinbouw. “Het leidingwerk is naar ontwerp van Roodenburg in onze werkplaats vervaardigd, waarna al het materiaal prefab op de bouw is aangeleverd. Hierdoor kon de doorlooptijd op de bouw zo kort mogelijk worden gehouden. Een uitkomst, gezien de strakke planning.” Behalve het leidingwerk ten behoeve van het bronnensysteem heeft ClimateQ het leidingwerk van alle luchtbehandelingskasten op het dak van het nieuwe hoofdkantoor gemaakt. “Met name de periode waarin wij deze aansluitingen moesten voorzien, tussen oktober en december, zorgde voor de nodige uitdagingen,” vertelt Bogaard. “De complete installatie is op de bouw zelf gemaakt, we waren hierdoor afhankelijk van het weer. Gelukkig viel, op enkele stormachtige dagen na, het winterweer afgelopen jaar mee. We hebben onze werkzaamheden dan ook volgens planning kunnen uitvoeren.”

INSTALLATIE & BOUW | 97

OEGSTGEEST | Avery Dennison

BOUWTEAM ZEER TEVREDEN OVER NIEUWBOUW AVERY DENNISON De nieuwbouw van het Avery Dennison hoofdkantoor is het tweede project dat door bouwcombinatie OVG Real Estate, J.P. van Eesteren BV, CBRE, Roodenburg Installatie Bedrijf en Terberg Totaal Installaties is uitgevoerd. “De samenwerking tussen de betrokken partijen verloopt erg soepel,” aldus Jon Beekhuizen, technisch directeur van Terberg Totaal Installaties. “Ook in dit project, waarin veel klantwensen pas op het laatste moment bekend werden.”

Terberg Totaal Installaties is verantwoordelijk voor alle elektrotechnische installaties in de nieuwbouw. “Wij hebben het basisontwerp van adviesbureau Deerns Raadgevende Ingenieurs BV verder ontworpen en uitgeëngineerd, waarna we de installaties hebben geleverd en gemonteerd,” aldus Beekhuizen. De gebouwgebonden installaties, waaronder de complete verlichting, wandcontactdozen, verdelers, data-installatie, toegangscontrole, inbraakbeveiliging en een brandmeld- en ontruimingsinstallatie, zijn half mei opgeleverd aan bouwkundig aannemer J.P. van Eesteren BV. “In opdracht van Avery Dennison realiseren we op dit moment nog een inbouwpakket ten behoeve van de laboratoriumverdiepingen, met onder andere lab-installaties en de installaties voor een keuken en restaurant.” Eind juli moeten deze werkzaamheden zijn afgerond.

98 | INSTALLATIE & BOUW

Om aan de BREEAM certificeringscriteria te voldoen, is overal in het pand energiezuinige verlichting toegepast. “We hebben gekozen voor TL-5 armaturen met daglichtregeling,” vertelt Beekhuizen.

“Op sommige plaatsen is tevens LED-verlichting toegepast. Alle verlichting wordt geschakeld via aanwezigheidsdetectie. Nergens brandt onnodig verlichting.”

De werkzaamheden in het Avery Dennison kantoor zijn tot op heden goed verlopen. “De uitdagingen die we tegenkwamen betroffen met name het verwerken van de aanvullende wensen van de huurder Avery Dennison. Richting de opleverdatum merkten we dat de tijd begon te dringen. Maar echt spannend is het voor ons niet geweest.” ❚

PRODUCTPRESENTATIE | Carrier Hybrid Bream

EEN PLAFOND- EN VENTILATORCONVECTOR IN ÉÉN Tijdens de VSK beurs in februari 2014 presenteerde Carrier de Hybrid Beam 36XB. Dit nieuwe concept combineert de voordelen van een plafondconvector met een ventilatorconvector tot één product.

wordt (pieklast) zal de EC-ventilator worden bijgeschakeld. Dát is het hybride-principe van de unit. De capaciteit en luchthoeveelheid worden traploos bijgeschakeld. De ECventilator maakt weinig geluid en vraagt weinig energie. Aangezien de pieklast maar gedurende een beperkt aantal uren per jaar voorkomt, zal de EC-ventilator weinig worden gebruikt ten opzichte van een standaard ventilatorconvector-oplossing.

4-6) Voor verwarming geldt hetzelfde werkingsprincipe, waardoor totaal zes bedrijfsmodi onderscheiden kunnen worden.

De airconditioningmarkt kent twee gangbare watersystemen voor het conditioneren van het binnenklimaat in kantoren door middel van afgifte-units die in de ruimte zijn gemonteerd.

Dit zijn ventilatorconvectoren en plafondconvectoren (actieve beams). Vanuit het Europese Carrier Advantec Solutions Center is een nieuw concept ontwikkeld dat de voordelen van beide systemen combineert tot één product; de Hybrid Beam 36XB. Naast een sterk vereenvoudigde systeemkeuze, biedt de Hybrid Beam ook voordelen als een verbeterd comfortniveau op de belangrijkste criteria (temperatuur, relatieve vochtigheid, verse lucht en geluid), meer installatie- en onderhoudsgemak en een betere energie-efficiency.

OPBOUW HYBRID BEAM De Hybrid Beam is opgebouwd uit een retourrooster (1), ventilator met EC-motor (2), warmtewisselaar met condensbak (3), inductiecompartiment (4) met nozzels (5) en verse luchttoevoer (6), een luchttoevoerrooster (7) en een geïntegreerde regeling (8).

BEDRIJFSMODI

DUURZAAMHEID

We onderscheiden twee keer drie bedrijfsmodi:

Deze unit is ideaal voor lage-temperatuurverwarming en ook voor hoge-temperatuurkoeling (water). Hierdoor kan de Hybrid Beam goed worden toegepast in combinatie met warmte- en koudeopslagsystemen en warmtepompen. Naast de functionaliteit van de Hybrid Beam, heeft Carrier nagedacht over de praktische toepasbaarheid. Zo zijn er geen separate roosters meer nodig, maar is het rooster zelf al geïntegreerd in de unit. De Hybrid Beam heeft een standaard stramienmaat en kan hierdoor simpel ingepast worden in veel kantoren en bedrijven. De installatiekosten zijn beperkt, daar er slechts één Hybrid Beam nodig is in plaats van twee conventionele plafondconvectoren.

1) Alleen ventilatie (vrije koeling): hierbij wordt verse lucht de ruimte in geblazen via het toevoerrooster. Door inductie wordt er lucht uit de ruimte mee gezogen en ook in geblazen.

De werking hierbij is gelijk aan een actieve plafondconvector (actieve beam) en heeft als voordeel dat de unit zeer stil is.

2) Ventilatie en koeling: bij extra koelvraag uit de ruimte zal de waterregelklep open worden gestuurd en stroomt gekoeld water door de warmtewisselaar. De door de inductie meegezogen lucht wordt hierdoor afgekoeld.

Ook hierbij is de werking gelijk aan een actieve plafondconvector. Het verschil is dat er een condensbak aanwezig is en de Hybrid Beam de ruimte óók kan ontvochtigen wat bijdraagt aan een hoger comfortniveau.

3) Ventilatie, koeling en aanvullende ventilator: Indien de belasting van de ruimte maximaal

INDOOR AIR QUALITY / ONDERHOUD De indoor air quality is net als bij een ventilatorconvector gegarandeerd door toepassing van in de Hybrid Beam geplaatste luchtfilters. Het onderhoud is eenvoudiger door de toegankelijkheid van het filter vanuit de ruimte. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 99

PLAATSNAAM| |Datacenter APELDOORN Projectnaam ITB2

DATACENTER EXCELLEERT IN BEDRIJFSZEKERHEID EN ENERGIE-EFFICIﾃ起TIE 100 | INSTALLATIE & BOUW

APELDOORN | Datacenter ITB2

Tekst: Martijn van den Bouwhuijsen

Het datacenter van ITB2 in Apeldoorn excelleert in bedrijfszekerheid en energie-efficiëntie. Dit komt bijvoorbeeld tot uiting in een zeer hoge spanningszekerheid en toepassing van een WKO, aangevuld met een intern circuit voor warmteterugwinning.

ITB2 datacenter nam zelf het grootste deel van het ontwerp en coördinatie van de installatie- en bouwtechniek voor rekening. Linthorst Installatietechniek was verantwoordelijk voor de engineering van een gedeelte van de stroomvoorziening en de inbouw van de werktuigbouwkundige en elektronische voorzieningen. Het project is binnen budget en volgens schema opgeleverd. Bedrijfszekerheid speelde een belangrijke rol bij het ontwerp van de elektrotechnische installaties. Een hoog beschikbaarheidsniveau van de stroomvoorziening is bereikt door toepassing van twee trafo's, gekoppeld in een ringleiding. Hiertussen bevindt zich een generator als back-up. Iedere 19-inch computerrack heeft hiermee twee onafhankelijke voedingen en bij iedere hoofdverdeler bevindt zich een no-break accu-installatie.

“Er wordt tégen de buitenlucht gekoeld zonder dat de buitenlucht het datacenter binnenkomt.”

“De algemene gebouwbeveiliging voldoet aan strenge eisen,” zegt Dick de Vries namens Linthorst Installatietechniek. “Wij verzorgden voor de elektrotechnische installaties de bekabeling. Tevens hebben wij de energie-efficiënte LED-verlichting van het kantoor en datacenter geleverd. Het datacenter bestaat uit drie zalen voor collocatie van computersystemen van verschillende klanten. De toegangscontrole is hierop aangepast met pasjes, sluizen en autorisatieprotocollen.”

ENERGIE-EFFICIËNT “De klimaattechniek in de zalen maakt gebruik van luchtbehandelingskasten met adiabatische koeltechniek. We namen zelf het ontwerp hiervan voor rekening,” zegt Hensen. “De serverruimtes hebben een redundant leidingsysteem voor hoge bedrijfszekerheid. Er wordt tégen de buitenlucht gekoeld zonder dat de buitenlucht het datacenter binnenkomt. Uit testresultaten blijkt dat de Power Usage Effectiveness op termijn een ultrazuinige waarde van 1,08 bereikt. ” ›

Het datacenter van ITB2 in Apeldoorn excelleert in bedrijfszekerheid en energie-efficiëntie.

INSTALLATIE & BOUW | 101

APELDOORN | Datacenter ITB2

Jeroen van Neerbos van Linthorst Installatietechniek zegt: “Wij waren verantwoordelijk voor de engineering en uitvoering van de klimaatinstallaties in het kantoorgedeelte, waaronder de controlroom, MER- en SER-ruimte.

Deze ruimtes worden gekoeld met een bronsysteem. Wanneer er in de kantoren verwarmd moet worden is het mogelijk om met een warmtepomp de warmte die vrijkomt in de controlroom, MER- en SER-ruimte te transporteren naar de kantoren. Er is geen gasaansluiting. Daarnaast installeerden we de ventilatie, lage-temperatuurverwarming, regeltechniek met gebouwbeheersysteem, de sanitaire-installaties en het redundante leidingsysteem voor de adiabatische luchtbehandelingskasten van het datacenter.” ❚

Bouwinfo OPDRACHT ONTWERP UITVOERING

ITB2 Datacenters Apeldoorn FACD, Rotterdam Bouwmaatschappij Ufkes Apeldoorn b.v., Apeldoorn INSTALLATIES Linthorst Installatietechniek, Apeldoorn WARMTE-WISSELAARS SWEP International WATERLEIDINGEN Tece Nederland, Smilde BOUWPERIODE maart 2012 – februari 2013 B.V.O 3300 m2

Projectinfo ROBUUSTE KUNSTSTOF WATERLEIDINGEN Op voorspraak van Linthorst Installatietechniek leverde TECE Nederland de kunststof waterleidingen voor het datacenter van ITB2. De installateur gebruikt al ruim tien jaar producten van deze intelligente leverancier uit het Drentse Smilde. Voor het datacenter is ongeveer een kilometer aan waterleiding verwerkt in mei 2012. “De keuze viel op kunststof waterleidingen vanwege het montagegemak,” zegt Jeroen van Neerbos namens Linthorst Installatietechniek. “Kunststof waterleidingen kunnen gemakkelijk aaneen worden geperst met een perstang. Op een universele fitting passen de verschillende leidingen.

De montage verloopt sneller dan bijvoorbeeld bij koperen leidingen die worden gesoldeerd. Bovendien liggen de sterkte en duurzaamheid op het zelfde niveau als koper. Daarnaast heeft koper het nadeel dat het een gewild object is voor diefstal op de bouw. Wij kozen voor kunststof leidingen van TECE Nederland vanwege de dikkere wanddikte die zorgt voor extra robuustheid en de volledige doorlaat van de fittingen.”

HARDGESOLDEERDE PLATENWARMTEWISSELAARS SWEP leverde de warmtewisselaars voor het datacenter van ITB2.

In samenspraak met Linthorst Installatietechniek werd gekozen voor hardgesoldeerde platenwarmtewisselaars. Deze zijn compact qua vorm én onderhoudsvrij. Volgens Regional Manager Marvin Gosewisch van SWEP is de toepassing van hardgesoldeerde platenwisselaars 'perfect' voor dit duurzame project.

SWEP hardgesoldeerde platenwarmtewisselaars is de meest slimme keuze voor warmteoverdracht • • • •

Geen onderhoud aan pakkingen Compact design Snelle levering vanuit het centraal Europees magazijn Capaciteiten tot 12MW

Neem vandaag nog contact met ons op!

SWEP International AB, Sales Office Benelux Rijksstraatweg 36, 7231 AG Warnsveld, The Netherlands Phone: +31 575 575 197, Fax: +31 575 57 57 53 info.benelux@swep.net

102 | INSTALLATIE & BOUW

Gosewisch: “SWEP levert al jaren hardgesoldeerde platenwarmtewisselaars voor projecten van Linthorst. Door onze nauwe samenwerking en het bieden van de juiste service kon SWEP al in een vroeg stadium deelnemen aan dit project. Linthorst Installatietechniek koos voor hardgesoldeerde warmtewisselaars omdat deze geen rubberen pakkingen hebben en hierdoor onderhoudsvrij zijn. Een ander groot voordeel is de compacte vorm van dit type warmtewisselaars. Deze moesten in een beperkte ruimte gemonteerd worden. Eén warmtewisselaar dient als scheiding tussen open bron (bronwater) en het warmtepompsysteem (glycol/water). De andere warmtewisselaar wordt toegepast voor twee verschillende situaties; vrije koeling en warmtedump.”

SWEP is een snelgroeiend bedrijf op het gebied van warmteoverdracht.

Gosewisch: “Met de grootste vermogens in hardsoldeertechniek zijn wij uniek in het aanbieden van deze technologie voor veeleisende toepassingen. Bovendien kunnen wij zeer veel verschillende typen hardgesoldeerde warmtewisselaars binnen 48 uur leveren vanuit ons centraal magazijn in Duitsland.”

Warmtebeeldcamera’s

De nieuwe referentie in warmtebeeldcamera’s FLIR E4, FLIR E5, FLIR E6 EN FLIR E8 Nog nooit waren warmtebeeldcamera’s zo overzichtelijk, eenvoudig te bedienen en robuust als de FLIR Ex serie. Al bij het openen van de degelijke en standaard meegeleverde koffer komt de kwaliteit overduidelijk naar voren. De camera start snel op en is gelijk klaar om mee te werken. Open de geïntegreerde lensdop van de camera en start direct met het vastleggen van de gedetailleerde warmtebeelden. De beelden worden in het interne geheugen van de camera opgeslagen. Dit geheugen is genoeg voor het opslaan van minimaal 500 sets opnames.

De camera is voorzien van Nederlandstalige bediening en de krachtige FLIR Tools software wordt standaard meegeleverd.

De FLIR Ex zorgt automatisch voor scherpe en contrastrijke warmtebeelden. Scherpstellen is niet nodig: richten, vastleggen en klaar. De camera legt zowel warmtebeelden als ook beelden in het zichtbaar spectrum vast.

FLIR MSX Uniek in deze prijsklasse is dat deze serie is uitgerust met de FLIR MSX technologie. Met de FLIR MSX technologie worden warmtebeelden hiermee uiterst contrastrijk en herkenbaar door toevoegen van informatie uit het zichtbare licht. Zelfs de meest prijsgunstige camera, de FLIR E4 is uitgerust met deze unieke MSX techniek.

VALBESTENDIG TOT 2 METER De FLIR Ex serie is uiterst robuust geconstrueerd.

Beeldscherm en lens zijn goed beschermd door rubber beschermranden. De lens is voorzien van een geïntegreerde beschermkap.

Dit voorkomt zoekraken

van de lensdop. Met een gewicht van slechts 575 gram is de FLIR Ex uiterst licht in gewicht.

VERWISSELBARE ACCU De Li-ion accu van de FLIR Ex serie staat garant voor vier uur onafgebroken gebruik. Door slimme energie sparende functies kan de camera daardoor een dag mee als compagnon bij het zoeken naar storingen en uitvoeren van inspecties. De compacte accu is eenvoudig verwisselbaar en kan via een externe lader worden opgeladen. Via de standaard USB Micro aansluiting kan accu in de camera worden opgeladen en kunnen opgeslagen beelden worden overgezet naar PC of MAC ❚

INSTALLATIE & BOUW | 103

PLAATSNAAM | Projectnaam

Tekst: Lieke van Zuilekom | Foto’s: Lodema Elektrotechniek

ZWEMBAD HET HEERSDIEP VALT OP DOOR INSTALLATIES Het nieuwe zwembad Het Heersdiep in Den Helder valt op door de installatietechnische- en bouwkundige maatregelen. Het doel van opdrachtgever Gemeente Den Helder was om life-cycle costs te verminderen, het comfort te verhogen en de uitstoot van CO2 te reduceren. Hiervoor wordt gebruikgemaakt van verschillende installatietechnische- en bouwkundige maatregelen.

In Het Heersdiep zijn onder andere luchtbehandelingskasten met WTW, een warmtekrachtcentrale, verschillende warmtepomptechnieken, een zonneboiler en PV-cellen, hoogwaardig glas en een kunststof dakbedekking toegepast. Drie installatiebedrijven hebben samen alle installatiewerkzaamheden voor hun rekening genomen, daarbij ondersteund door diverse onderaannemers. Lodema Elektrotechniek was verantwoordelijk voor

104 | INSTALLATIE & BOUW

het elektrotechnische deel van het project. “Wij hebben alle verlichting geleverd en geplaatst en alle stopcontacten, schakelaars en bewegingsmelders voorzien, evenals toegangscontrole, inbraakbeveiliging en een brandmeldinstallatie,” vertelt Wybren Hoekstra, projectleider bij Lodema Elektrotechniek. “Bovendien hebben wij een gebouwbeheersysteem geïnstalleerd.” Het gebouwbeheersysteem betreft een JUNG KNX-systeem,

waarmee onder andere de verlichting, beveiliging en aansturing van de glijbaan worden geregeld.

Hiertoe is een groot, 32-inch touchpanel in de centrale balie gemonteerd. “Het voordeel van een KNX-systeem is dat het systeem eenvoudig met andere systemen te koppelen is,” aldus Hoekstra.

“Hierdoor kunnen ook de zonwering, het aan- en uitzetten van de glijbaan en de stroomversnelling, de waterspuiters in de buitenbaden, de douches,

DEN HELDER | Zwembad het Heersdiep

de automatische deuren en de lichtkunst LEDarmaturen vanaf het paneel worden bediend. De LED-armaturen kunnen verschillende programma’s in verschillende kleuren, intensiteiten en snelheden afspelen. Dat zorgt voor meer sfeer in het zwembad.”

Hoekstra vertelt dat het project een behoorlijke omvang had voor Lodema Elektrotechniek.

“Ik kijk terug op een hectische periode, waarin veel vergaderd en hard gewerkt is,” vertelt hij.

“Maar ik kijk ook terug op een mooie, uitdagende periode. Tijdens dit project hebben wij voor het eerst onderwaterverlichting toegepast, in het zwembad en in de duiktank. In de duiktank hebben we bovendien onderwatercamera’s geplaatst. De onderwaterverlichting in de duiktank

wordt DMX gestuurd. Ook dit is gekoppeld aan het KNX-gebouwbeheersysteem.” Om te komen tot het behaalde resultaat is tijdens het bouwproces veel overleg geweest tussen de bouwbegeleider en Lodema, vertelt Hoekstra. “Zo is van het bedieningspaneel een prototype gemaakt, welke is besproken met de opdrachtgever en de beheerder van het zwembad.” ❚

Projectinfo INSPELEN OP DE INHUURBEHOEFTE Boels Rental Den Helder heeft bij zwemcomplex Het Heersdiep de betrokken aannemers volledig ontzorgt. “We konden met groot gemak inspelen op de inhuurbehoefte,” vertelt Joost Gerritsen van Boels Rental. “Dit varieerde van het adviseren van de juiste hoogwerkers voor het plaatsen van de grote ventilatorbuizen tot het leveren van aluminium rolsteigers in het zwembad zelf voor het voorzien van een isolatielaag op de wanden.”

Boels Rental heeft verder voorzien in de kunststof rijplaten, bouwdrogers, ventilatoren, een verrijker, 8 meter lange loopbruggen, een vuilwaterpomp, takels, trilplaten, kamersteigers, ladders, materiaalliften, balkklemmen, trottoirbandenklemmen, rioolafsluiters, Bio Boxen, enzovoorts. “Kortom, er is gebruik gemaakt van het brede assortiment van Boels Rental om de klus op de juiste manier gedaan te krijgen. Voor de betrokken aannemers resulteerde dat in enerzijds een stukje advies, en belangrijker nog, in één adres waar ze met al hun vragen terecht konden en waar snel werd ingespeeld op de inhuurbehoefte.”

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Gemeente Den Helder ARCHITECT Wind Architecten

Adviseurs – Drachten Aannemingsbedrijf

L. van der Wal en Zn

– Den Helder INSTALLATIES Pranger-Rosier installaties Hazerswoude-Rijndijk

Lodema Elektrotechniek –

Leeuwarden (E), EVA Optic OPLEVERING september 2013 WERKZAAMHEDEN Boels, Jenti BV

UITVOERING

Projectinfo HET HEERSDIEP KIEST VOOR LED-ONDERWATERVERLICHTING Het fonkelnieuwe zwembad Het Heersdiep in Den Helder is volledig uitgerust met LED-onderwaterverlichting. EVA Optic BV heeft hiervoor meer dan zestig LED-onderwaterlampen geleverd, type A1. In de duiktank is een 50W A2 LEDlamp toegepast. Niet alleen het grote aantal branduren, maar ook de lichtintensiteit waren reden om voor LED te kiezen. Waar traditionele halogeenlampen iedere pakweg vijfhonderd branduren vervangen moeten worden, gaan LED-lampen met gemak 50.000 branduren mee. In het zwembad is gekozen voor cyaankleurige onderwaterverlichting. Omdat het water tevens blauw is, wordt deze verlichting beter gedragen dan bijvoorbeeld wit licht. Dit komt de veiligheid in het zwembad ten goede. Door het blauwe licht hebben toezichthouders beter zicht op de bodem. Ze kunnen dan ook goed zien wat er in het zwembad gebeurt.

Een uitdaging voor EVA Optic betrof één van de wedstrijdbaden, die veelal door defensie wordt gehuurd voor allerhande oefeningen. Goede verlichting was een absolute voorwaarde. De LED-verlichting van EVA Optic speelt hier perfect op in.

Behalve de verlichting in de zwembaden heeft EVA Optic BV ook LED-spotlights geleverd voor de pilaren die de glijbaan ondersteunen. Deze LED-opbouwlampen dienen tevens voor de aanlichting van alle kunst. SF Lichttechniek heeft de begeleiding van het project verzorgd.

INSTALLATIE & BOUW | 105

>> NIEUW!

LEDline | Modulaire LED Railverlichting (Kliksysteem)

EVA Optic, Nederlands ontwikkelaar en producent van hoogwaardige LED verlichting, ontwikkelde een nieuw klikbaar LED railverlichting systeem voor o.a. zwembaden, sportaccommodaties, parkeergarages, kantoren en productiehallen.

De LEDline basis railmodule heeft een geïntegreerd Clixys® installatiesysteem van Draka & ABB. Lichtmodules worden eenvoudig op de basismodule geklikt daar waar een lichtpunt gewenst is. Snel, gemakkelijk en voordelig installeren!

• • • • • • •

Klikbaar systeem voor snel en foutloos installeren Geïntegreerde Clixys® vlakbandkabel & knijpconnectors Flexibiliteit door modulair rail systeem (maatwerk) Bij uitstek geschikt voor zwembadomgevingen Connectie van modules met valbeveiliging Hoogwaardige elektronica en componenten Automatische temperatuurregeling (ATS)

• • • • •

Standaard dimbaar 1-10 Vdc Armatuur rendement >135 Lm/W bij 4000K en 5000K Zeer korte terugverdientijd Aanzienlijke verlaging exploitatiekosten Optioneel: ecodynamische verlichting, daglichtregeling, bewegingssensoren, integratie (RGBW) gekleurde LED verlichting, integratie EIB systeem, noodverlichting, etc.

Vraag nu info aan: info@evaoptic.com of bel 038 - 33 75 067

ALTIJD EEN PASSENDE OPLOSSING!

BIJ BOELS

Schenkenschans 5 Leeuwarden Tel.: 0582 166 030

DEN HELDER | Zwembad het Heersdiep

BREED PALLET AAN W-INSTALLATIES De werktuigbouwkundige en regeltechnische installaties in zwembad Het Heersdiep zijn verzorgd door Pranger-Rosier Installaties. Een uitgebalanceerde mix van beproefde en moderne duurzame technieken zorgt hier voor een prettig klimaat met een lage energierekening.

“Er is een gasabsorptiemachine geplaatst voor de lage-temperatuurvloerverwarming,” vertelt projectmanager Tjeerd Kloosterman. “In de technische ruimte zijn twee enkele en een dubbele warmtepomp voorzien, met een capaciteit van ongeveer 300kW. Het zwembadwater wordt verwarmd door middel van de warmtepompen, die de energie halen uit de vochtige ventilatielucht. Daarnaast zijn in het zwembad twin-coils voorzien, die de voelbare warmte overbrengen. De warmtekrachtcentrale ver-

zorgt de verwarming en deels de elektriciteit ten behoeve van het gebouw. Voor de piekbelastingen worden hoogrendementsketels ingeschakeld.”

De installaties zoal toegepast in Het Heersdiep betreffen bestaande technieken. “Maar gecombineerd in een project als dit, ben ik deze nog niet tegengekomen. Het was een uitdaging om alle energiebronnen op een dusdanig niveau te krijgen, dat het zwembad een maximaal rendement haalt.”

De afgelopen maanden heeft Pranger-Rosier Installaties de technieken verder ingeregeld. En ook de komende jaren zullen de instellingen verder worden geoptimaliseerd. Alle installaties worden hiertoe gemonitord via het gebouwbeheersysteem.

De werkzaamheden in het zwembad zijn volgens Kloosterman goed verlopen. “De grootste uitdaging, zowel qua installatietechniek als qua uitvoering, vormde de duiktank voor de marine. In de tank, die 15 bij 10 meter meet, is zwembadwatertechniek voorzien om alle water op temperatuur te houden.

Daarnaast hebben wij een installatie geplaatst die het zoutgehalte in de lucht zo laag mogelijk houdt, om oxidatie van de rvs-tank te voorkomen.” ❚

Projectmanager Tjeerd Kloosterman

Projectinfo STEENWOLPLAAT EN PLAATSTAAL LUCHTKANALEN Alle luchtkanalen in zwembad Het Heersdiep zijn geproduceerd, geleverd en gemonteerd door Jenti BV uit Gorinchem. “In de technische ruimte hebben wij Sonulan kanalen voorzien”, vertelt Petra Klijn namens Jenti BV. “Deze kanalen zijn vervaardigd uit een hardgeperste steenwolplaat en afgewerkt met een dunne cementlaag.

Het grote voordeel van deze kanalen is dat je ze niet hoeft te isoleren, het kanaal is namelijk van zichzelf al goed geïsoleerd. Bovendien hoeven de kanalen niet extra behandeld te worden tegen agressieve (chloor)dampen, die in een zwembadomgeving onvermijdelijk zijn.

Het materiaal is hier perfect tegen bestand. Sonulan heeft uitstekende akoestische eigenschappen en kan makkelijk ter plaatse worden aangepast.”

In de technische ruimte is 1.300m² aan luchtkanalen voorzien. Buiten de stookruimte is 700m² aan rechthoekige luchtkanalen, 500m² aan grote, ronde kanalen en ruim 1.000 strekkende meter aan kleine, ronde luchtkanalen gemonteerd. “De luchtkanalen buiten de technische ruimte zijn uitgevoerd in plaatstaal,” vertelt Klijn. “De grote ronde luchtkanalen betreffen zichtkanalen. Deze luchtkanalen zijn gemonteerd in het wedstrijdbad en het doelgroepenbad. Vooraf zijn alle zichtkanalen in een donkere kleur gepoedercoat, zodat ze opgaan in de ruimte.”

INSTALLATIE & BOUW | 107

WIE DOET WAT

AIRCONDITIONING

ELEKTROTECHNISCHE INSTALLATIES

GEBOUWBEHEERSYSTEEM

AMBRAVA B.V. / SAMSUNG KLIMAATBEHEERSING AIRVEK Hongkongstraat 10 3047 BS ROTTERDAM T +31 (0)10 4376766 E info@airvek.nl W www.airvek.nl

BREEDVELD & SCHRODER

PROMTEG

Postbus 60121 1320 AC ALMERE T +31 (0)36 5350756 E info@breed.nl W www.breed.nl

Westerwerf 22a 1911 JA UITGEEST T +31 (0)88 6571200 E info@promteg.nl W www.promteg.nl

GRONDBORINGEN / WATERBEHANDELING

BRANDBEVEILIGING

HOMETEC ZUID

HERTEK Postbus 10209 6000 GE WEERT T +31 (0)495 584111 E info@hertek.nl W www.hertek.nl

Postbus 4300 7320 AH APELDOORN T +31 (0)55 5277777 E info@samsung-klimaat.nl W www.samsung-klimaat.nl

Burg. Loefenstraat 19 6155 KA PUTH-SCHINNEN T +31 (0)46 4752585 E info@hometeczuid.nl W www.hometeczuid.nl

DATAKABEL

CARRIER AIRCONDITIONING BENELUX BV FLIERMAN TECHNIEK Holterweg 112 7427 RB DEVENTER T +31 (0)570 510090 E info@fliermantechniek.nl W www.fliermantechniek.nl

Postbus 151 2394 ZH HAZERSWOUDE-RIJNDIJK T +31 (0)71 3417111 F +31 (0)71 3414192 E info@carrier.nl W www.carrier.nl

ISOLATIETECHNIEKEN

KREMER BV INSTALLATIETECHNIEK E-WORKS Cobaltstraat 18 2718RM ZOETERMEER T +31 (0)79 3631120 E info@e-works.nl W www.e-works.nl

Nemo Groep

NEMO GROEP Marconiweg 5 3442 AD WOERDEN T +31 (0)6 24668484 E info@nemogroep.nl W www.nemogroep.nl

Postbus 101 7040 AC ‘S-HEERENBERG T +31 (0)314 662445 E info@kremer.nl W www.kremer.nl

VAN DEN POL ELEKTROTECHNIEK BV Postbus 37 3417 ZG MONTFOORT T +31 (0)348 473434 F +31 (0)348 472294 E info@vandenpol.com W www.vandenpol.com

ISOLATIEBEDRIJF W. VAN DEN HANENBERG BV Altenaweg 20C 5145 PC WAALWIJK T +31 (0)416 675380 E info@hanenberg.nl W www.hanenberg.nl

TONZON BV Postbus 1375 7500 BJ ENSCHEDE T +31 (0)53 4332391 E info@tonzon.nl W www.tonzon.nl

KLIMAATBEHEERSING

REDLINK BV

VERKERK GROEP

Nijverheidsweg 2 3751 LP BUNSCHOTEN T +31 (0)33 2980926 E info@redlink.nl W www.redlink.nl

ALKLIMA BV

Postbus 49 3330 ZWIJNDRECHT T +31 (0)78 6107850 E info@verkerk.com W www.verkerkgroep.nl

Postbus 1176 3350 CD PAPENDRECHT T +31 (0)78 6150000 E info@alklima.nl W www.alklima.nl

108 | INSTALLATIE & BOUW

CIAT NEDERLAND Annie M.G. Schmidtweg 229 1321 NA ALMERE T +31 (0)36 5332587 F +31 (0)36 5332597 E info@ciat.nl W www.ciat.nl

KLIMAATBALANS Postbus 220 3440 AE WOERDEN T +31 (0)348 434934 E info@klimaatbalans.nl W www.klimaatbalans.nl

HOLLAND HEATING Zanddonkweg 7a 5144 NX WAALWIJK T +31 (0)416 685555 E info@hollandheating.nl W www.hollandheating.nl

WIE DOET WAT

LIFTSYSTEMEN

Techval bv

Technische installaties

MENERGA ENERGY-SYSTEMS

M i t s u b i s h i

e l e v a t e s

y o u

Veerpolder 31a

MITSUBISHI ELEVATOR EUROPE

2361 KX WARMOND

Postbus 235

T

+31 (0)71 3012412

E info@menerga.nl W www.menerga.nl

TECHNISCH HANDELSBUREAU RENSA BV Postbus 84

TECHVAL Hoolstraat 4a

3900 AE VEENENDAAL

6940 BB DIDAM

5391 KM NULAND

T

T

T

+31 (0)318 586 586

+31 (0)316 296485

+31 (0)73 5321197

E info@mitsubishi-liften.nl

E info@rensa.nl

E info@techval.nl

W www.mitsubishi-liften.nl

W www.rensa.nl

W www.techval.nl

REGELTECHNIEK VAN GALEN KLIMAATTECHNIEK BV Postbus 59201

TECHNIPLAN ADVISEURS B.V.

3008 PE ROTTERDAM

Postbus 8280

T

+31 (0)10 4878800

BETTINK REGELTECHNIEK

E info@vangalen.com

Jacob Catsstraat 48

W www.vangalen.com

3771 GL BARNEVELD T

KOUDETECHNIEK

+31 (0)342 701064

3009 AG ROTTERDAM T

+31 (0)10 4562311

UNICA BODEGRAVEN BV Postbus 83 2410 AB BODEGRAVEN T

+31 (0)172 644144

E info@techniplan.nl

E info@unica.nl

W www.techniplan.nl

W www.unica.nl

E info@bettinkregeltechniek.nl

TECHNISCHE PRODUCTEN

W www.bettinkregeltechniek.nl

TECHNISCH INSTALLATEUR

SANITAIR De nieuwe generatie koudetechniek.

HAMAPO BV

PLIEGER B.V.

De Waterman 6 5215 MX ‘S-HERTOGENBOSCH T

+31 (0)73 6565747

Postbus 10

ABB

5300 AA ZALTBOMMEL

HOMIJ TECHNISCHE INSTALLATIES

T

Amerikastraat 5

+31 (0)418 682682

E info@hamapo.nl

E info@plieger.nl

6014 CE ITTERVOORT

W www.hamapo.nl

W www.plieger.nl

T

TECHNISCH ADVIESBUREAU

+31 (0)475 568117

E info@homij.nl

Postbus 104 6710 BC EDE T

+31 (0)318 669315

E info@nl.abb.com W www.abb.com

W www.homij.nl

Specialisten in Installatietechniek

VAN KEMPEN KOUDETECHNIEK Spoorstraat 14

GALJEMA BV

4001 CN TIEL

Elektronicaweg 2

T +31 (0)344 634884

2628 XG DELFT

E info@vankempen-tiel.nl

T

W www.vankempen-tiel.nl

E galjema@galjema.nl

+31 (0)15 8889800

W www.galjema.nl

ACO I-COMMIT

Edisonstraat 36

Edelweisstraat 5

7006 RD DOETINCHEM

5241 AH ROSMALEN T

+31 (0)73 5231410

E info@i-commit.nl W www.i-commit.nl

T

+31 (0)314 368301

E info@aco.nl W www.aco.nl

cold& safe

VELD KOELTECHNIEK Marchulzenweg 26 7141 BP GROENLO T

+31 (0)544 461771

HALMOS BV

KUIJPERS

Wassenaarseweg 30

Postbus 121

2596 CJ DEN HAAG

5700 AC HELMOND

T

T

+31 (0)70 3468300

+31 (0)492 578600

AVEDKO BV Postbus 74 3300 AB DORDRECHT T

+31 (0)78 6333444

E info@veld.nl

E info@halmos.nl

E info@kuijpers.nl

E info@avedko.nl

W www.veld.nl

W www.halmos.nl

W www.kuijpers.nl

W www.avedko.nl

INSTALLATIE & BOUW | 109

WIE DOET WAT

VLOERWARMING

BRINKMANN & NIEMEYER MOTOREN BV

THERMONOORD B.V. Tolh没sleane 7 8401 GA GORREDIJK

Postbus 50

T

+31 (0)513 469999

7390 AB TWELLO

F

+31 (0)513 469981

T

E info@thermonoord.nl

+31 (0)571 276900

E info@bnmotoren.nl

W www.thermonoord.nl

W www.bnmotoren.nl

MEERCOX LUCHTKANALEN Afrikastraat 18 6014 CG ITTERVOORT T

+31 (0)475 567222

E info@meercox.nl W www.meercox.nl

VENTILATIE

POST LUCHTKANALEN BV

BUVA Postbus 262 2990 AG BARENDRECHT T

+31 (0)180 697500

E info@buva.nl W www.buva.nl

MONTAGE GARANT Ambachtsweg 40-42 5731 AG MIERLO T +31 (0)88 7780050 F +31 (0)88 7780020 E info@montage-garant.nl W www.montage-garant.nl

ZONWERING

Huisbergenweg 8

ACHTERBERG LUCHTTECHNIEK Amerikastraat 8 5171 PL KAATSHEUVEL T

+31 (0)416 280199

5249 JR ROSMALEN T

+31 (0)73 6487030

E info@postluchtkanalen.nl W www.postluchtkanalen.nl

E info@altmontage.nl

VERLICHTING

W www.altmontage.nl

ZISCO BENELUX VOF Marsstraat 32 4105 JL CULEMBORG T +31 (0) 345 511511 E info@ziscobenelux.eu W www.ziscobenelux.eu

ETALOID VERLICHTINGSTECHNIEK FLIR COMMERCIAL SYSTEMS

ALDES BENELUX BV

Charles Petitweg 21

Veem 3

4847 NW BREDA

6909 DZ BABBERICH

T

+31 (0)76 5794191

E info@flir.com W www.flir.nl

JACOSOL NEDERLAND BV Westrak 210 1771 SV WIERINGERWERF T

+31 (0)22 7604747

T

+31 (0)316 243222

E info@aldesbenelux.com

+31 (0)20 5450345

E info@etaloid.nl W www.etaloid.nl

Postbus 1155

Neerloopweg 53

6460 BD KERKRADE

4814 RS BREDA

T

T

E info@wolfs.nl

+31 (0)76 5427637

W ww.btlluchttechniek.nl

T

+31 (0)23 5616226

+31 (0)45 5410900

W www.wolfs.nl

GRB VERLICHTING COX GEELEN

Veldzigt 42

Emmastraat 92

3454 PW DE MEERN

6245 HZ EIJSDEN

T

+31 (0)30 6622050

T

F

+31 (0)30 6621841

+31 (0)43 4099500

E info@technischeunie.com

E info@coxgeelen.nl

E info@grbverlichting.nl

W www.technischeunie.com

W www.coxgeelen.nl

W www.grbverlichting.nl

110 | INSTALLATIE & BOUW

Hier ? uw logo

WOLFS VERLICHTING BV

E info@bltluchttechniek.nl

1180 AX AMSTELVEEN

T

BLT LUCHTTECHNIEK

W www.jacosol.nl

Postbus 900

2130 AE HOOFDDORP

W www.aldes.nl

E info@jacosol.nl

TECHNISCHE UNIE

Postbus 241

Neem contact op met Roel de Bruijn voor alle informatie:

Tel: +31 (0) 495 450095

r.debruijn@louwersuitgevers.nl

Designed by Stabicad Een goede installatie start bij een ontwerpproces met de juiste tools. Onze software bewijst zich in de praktijk. Zo ook hier: principeschema, 3D-design, berekening, werktekening en materiaalrapportage. Stabicad helpt u op het platform van uw keuze: Revit en CAD. In combinatie met de graďŹ sche artikelinformatie van MEPcontent staat Stabicad aan de basis van veel aansprekende projecten. Uw projecten.

Ontdek het op www.stabiplan.nl/designed

Leading in MEP design

Gold Partner