Installatie & Bouw 05 2014 nl

INSTALLATIE & BOUW 5

UITGAVE

VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, KLIMAATBEHEERSING EN ELEKTRICITEIT

W W W. IN S TA L L AT I E ENB OUW.NL

NUMMER 5 2014 OKTOBER - NOVEMBER

Vaktijdschrift over lift- en roltraptechniek

Het belang van een op maat gemaakt onderhouds-contract

Neem contact op met Roel de Bruijn voor alle informatie: Tel: +31 (0) 495 450095 r.debruijn@louwersuitgevers.nl

Een nieuwe evolutie in deuren

E & BOUW KLIMAATBEHEERSING EN ELECTRICITEIT

SCAN WITH

INSTALLATIEENBOUW.NL

2014084_INST & BOUW5_def.indd 115

29-10-14 15:29

Delft Reinier de Graaf Gasthuis | Hoofddorp Oud Amelisweerd Koetshuis | Haaksbergen

Haarlemmermeer Lyceum | THEMA Theater Techniek Unipro | Scheveningen Radio Holland gebouw

The strong combination of technology and trust Holland Heating B.V. is producent van luchtbehandelingsunits en vindt zijn oorsprong reeds in 1955. Door de specialisatie en focus op luchtbehandelingsunits heeft Holland Heating expertise opgebouwd in vele specifieke toepassingen. Hiermee bieden wij een betrouwbare oplossing voor de Utiliteitsbouw, Gezondheidszorg, Scholen, Chemie & Industrie en Offshore & Marine.

Het voorbeeld van een luchtbehandelingsunit voor specifieke toepassingen is de HHFlex.

Deze unit kent een modulair platform en wordt gekenmerkt door een lange levensduur en lage energie- en onderhoudskosten. Specifieke eigenschappen waar Holland Heating veel belang aan hecht. Tevens is de gebruiksvriendelijkheid van de unit een belangrijke pijler voor het ontwerp geweest. Voorbeelden hiervan zijn inspectiemogelijkheden door middel van ruime toegangsdeuren en zeer eenvoudig te plaatsen filters.

De HHFlex is volledig klant- en projectspecifiek te configureren wat resulteert in optimale afmetingen en specificaties. De mogelijkheden zijn hierdoor vrijwel oneindig.

Kortom, de HHFlex is van alle markten thuis!

Holland Heating B.V. · Zanddonkweg 7a · 5144 NX Waalwijk Telefoon 0416 68 55 55 · Fax 0416 34 17 95 info@hollandheating.nl · www.hollandheating.nl

De vraag van onze klant, dat is waar het om draait.

De vraag van onze klant, dat is waar het om draait.

Wij denken in mogelijkheden.

Wij denken in mogelijkheden.

Van Leeuwenhoekstraat 2 NL 3846 CB HARDERWIJK T +31 (0)26 - 3611 611 F +31 (0)26 - 3621 891 info@lsafrico.nl Van Leeuwenhoekstraat 2 www.lsafrico.nl NL 3846 CB HARDERWIJK T +31 (0)26 - 3611 611 F +31 (0)26 - 3621 891

P.C. van der Horst B.V.

Projectmatig W-installateur

Ketenintegratie & BIM Duurzaam & Lean Tunnelbouw & Prefab

Met de W van Werktuigbouwkundige Installaties, voor nieuwbouw- en renovatieprojecten, zoals woningbouw, zorgcomplexen, studentenhuisvesting en hotels. Dat is waar de specialisten van P. C. van der Horst dagelijks aan sleutelen. Vanaf het ontwerp tot aan de strenge controle van de geplaatste installatie, houden zij de kwaliteitseisen nauwlettend in de gaten. Zorgvuldig gekozen materialen, software en bouwtechnieken stellen P.C. van der Horst in staat een topproduct te leveren, tegen een goede prijskwaliteit verhouding. En zo doen ze dat al bijna 50 jaar!

P.C. van der Horst B.V. - Oosterwerf 7, 1911 JB Uitgeest - Telefoon 0251-315650 - E-mail info@pcvanderhorst.nl - Internet www.pcvanderhorst.nl

UITGAVE

Voorwoord

5 CROWDFUNDING

Om een project te financieren gaan ondernemers in de meeste gevallen naar een bank om een kredietaanvraag te doen en zo startkapitaal te verkrijgen. Maar het kan ook anders, bijvoorbeeld via crowdfunding, een alternatieve wijze om een project te financieren. Zelfs in onze branche zijn er op deze manier al projecten gerealiseerd.

Crowdfunding verloopt zonder financiële intermediairs, maar zorgt voor direct contact tussen investeerders en ondernemers. Via een platform op internet probeert een ondernemer kapitaal te verwerven. In feite kan iedereen investeren in het project. In geval van een goede business case zullen meerdere partijen bereid zijn een bedrag te investeren. Bij voldoende ‘animo’ zullen alle (kleine) investeringen het doelkapitaal bij elkaar brengen.

Dat het principe van crowdfunding werkt, wordt duidelijk als we de cijfers bekijken. Crowdfunding is sterk in opkomst. In 2013 is circa 32 miljoen euro gefinancierd via de crowd in Nederland. Dat is een ruime verdubbeling ten opzichte van het jaar daarvoor. Wereldwijd is er in 2013 meer dan 5 miljard euro opgehaald via crowdfunding. Het is een dynamische vorm van financiering, die ook door banken steeds meer wordt geaccepteerd. Zo komen hybride financieringen steeds vaker voor, waarbij de bank bijvoorbeeld rekening-courantkrediet verstrekt en een crowdfundingplatform een middellang krediet of eigen vermogen.

Zoals in de inleiding reeds aangehaald, heeft crowdfunding ook onze branche bereikt. Sinds dit jaar liggen op het stadiondak van FC Groningen -de Euroborg- 1.092 zonnepanelen verdeeld over 1.861 m2. De installatie heeft een opwekvermogen van 294 kWp en een energieopbrengst van 240.000 kWh per jaar. Afgezien van de installatiemethodiek is ook de financiering van de panelen bijzonder te noemen. Het zonnedak is gefinancierd met crowdfunding. De animo bleek overweldigend en zelfs groter dan het aanbod. Deelnemers kunnen jaarlijks rekenen op een verwacht rendement tussen de 2,1 en 4,6 procent. Verderop in deze editie meer over het project en de verdere mogelijkheden die crowdfunding kan bieden voor onze branche.

Roel van Gils

INSTALLATIE & BOUW | 5

INSTALLATIE PLAATSNAAM&| BOUW Projectnaam

5

Vaktijdschrift over Installatietechniek, Klimaatbeheersing en Elektriciteit

COLOFON Jaargang 1 • nummer 5 • 2014 Verschijnt 6 x per jaar ISSN 2214-4196

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 (0)495 450095 E info@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

REDACTIEADRES

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 (0)495 450095 F +31 (0)495 521335 E info@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

08

EINDREDACTIE EN COÖRDINATIE Roel van Gils

REDACTIETEAM

Henk Geist, Lieke van Zuilekom, Loet van Bergen, Martijn van den Bouwhuijsen, Patricia van der Beek , Roel van Gils en Sjoerd Meuleman

FOTOGRAFIE Bart Gosselin

BLADMANAGER

Roel de Bruijn E r.debruijn@louwersuitgevers.nl

SECRETARIAAT

Manuela Depenbrock, Sandra Reijnders

ADVERTENTIES

Online aanleveren: https://louwersuitgevers@wetransfer.com Onder vermelding van naam en uitgave Adresgegevens: Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland T +31 (0)495 450095 E info@louwersuitgevers.nl

ABONNNEMENTPRIJS

€ 63,- per jaar excl. BTW ING Bank IBAN NL46INGB0000417165 BIC INGBNL2A t.n.v. Louwers Uitgeversorganisatie BV o.v.v. Installatie & Bouw magazine Informatie over abonnementen: T +31 (0)495 450095

41

61

INHOUD INSTALLATIE & BOUW DELFT Reinier de Graaf Gasthuis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 NIJMEGEN Grotiusgebouw. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 TILBURG Distributiecentrum NewLogic II. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 HOOFDDORP Haarlemmermeer Lyceum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 AMSTERDAM Waterschapsbuurt De Punt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 BOXMEER Rabobank.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 HOOFDDORP Novotel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 AMSTERDAM Hotel Amstelkwartier. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 Kort nieuws... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 HILVERSUM RNW-gebouw.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 GROESBEEK Park Mariëndaal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 OUD AMELISWEERD Koetshuis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 ETTEN-LEUR Lidl. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 AMERSFOORT Theater de Flint. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 ZWOLLE Windesheimbad.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 HAAKSBERGEN Unipro. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 PRODUCTINFO Samsung Ambrava. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 SCHEVENINGEN Radio Holland gebouw.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 RAAMSDONKSVEER Sporthal Dongemond . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 PRODUCTINFO Warmtebeeldcamera's.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 Wie Doe Wat.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112

ADRESWIJZIGINGEN

Schriftelijk tenminste drie weken voor verhuizing naar: Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland

OPZEGGINGEN

Indien twee maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode geen schriftelijk bericht van op­­zegging is ontvangen, wordt het abonnement auto­matisch met een jaar verlengd.

DOELGROEP

Verspreiding vindt plaats via abonnementen en via gerichte distributie in controlled circulation aan installateurs, architecten, adviserende partijen, aannemers, opdrachtgevers, projectontwikkelaars, zorginstellingen, woningbouwverenigingen en andere opdrachtgevers, (semi-)overheidsinstellingen, brancheorganisaties, toeleveranciers en aanverwante organisaties.

THEMA TECHNOLOGY SHOW Succesvolle Technology Show in de Efteling.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

THEMA ZONNE-ENERGIE Energieakkoord 2023 vraagt steun van de zon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Stadiondak Euroborg vol met zonnepanelen dankzij crowdfunding.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Optimaal profiteren van zon en wind. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 'Zonne-energie heeft gigantische potentie'. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Meer opbrengst tegen dezelfde kosten.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

VORMGEVING/ART DIRECTION E studio@louwersuitgevers.nl

DRUKWERK

Drukkerij Hendrix, Peer Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of vermenigvuldigd zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en zonder bronvermelding. Hoewel dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aan-vaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op deze informatie.

6 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA BIM Opkomst van BIM biedt kansen en uitdagingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 BIM Ready .. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

Inhoud

81

94

123

x 46 1

THEMA THEATER TECHNIEK Intussen, achter de schermen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

THEMA SANITAIR Water- en energiebesparende kranen en douches. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 Zelfsluitende kranen zorgen voor enorme waterbesparing.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 Comfortabel voor bewoner en buren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 UITGAVE

5

INSTALLATIE & BOUW

VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, KLIMAATBEHEERSING EN ELEKTRICITEIT

WWW.INSTALL ATIEENBOUW.NL

NUMMER 5 2014 OKTOBER - NOVEMBER

THEMA UV-TECHNIEK VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, KLIMA ATBEHEERSING EN ELECTRICITEIT

WIE DOET WAT

Waterbehandeling met UV-Desinfectie.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

THEMA VERWARMING

VLOERWARMING

JACOSOL NEDERLAND BV Westrak 210 1771 SV WIERINGERWERF T +31 (0)22 7604747 E info@jacosol.nl W www.jacosol.nl

COX GEELEN Emmastraat 92 6245 HZ EIJSDEN T +31 (0)43 4099500 E info@coxgeelen.nl W www.coxgeelen.nl

MONTAGE GARANT

Vaktijdschrift over lift- en roltraptechniek

Ambachtsweg 40-42 5731 AG MIERLO T F E

+31 (0)88 7780050 +31 (0)88 7780020 info@montage-garant.nl

Het belang van een op maat gemaakt onderhouds-contract

W www.montage-garant.nl

ZONWERING Postbus 900 1180 AX AMSTELVEEN T +31 (0)20 5450345 E info@technischeunie.com W www.technischeunie.com

MEERCOX LUCHTKANALEN Afrikastraat 18 6014 CG ITTERVOORT T +31 (0)475 567222 E info@meercox.nl W www.meercox.nl

ZISCO BENELUX VOF Marsstraat 32 4105 JL CULEMBORG T

THERMONOORD B.V. Tolhûsleane 7 8401 GA GORREDIJK T +31 (0)513 469999 F +31 (0)513 469981 E info@thermonoord.nl W www.thermonoord.nl

VENTILATIE

E

POST LUCHTKANALEN BV Huisbergenweg 8 5249 JR ROSMALEN T +31 (0)73 6487030 E info@postluchtkanalen.nl W www.postluchtkanalen.nl

VERLICHTING

ETALOID VERLICHTINGSTECHNIEK ACHTERBERG LUCHTTECHNIEK Amerikastraat 8 5171 PL KAATSHEUVEL T +31 (0)416 280199 E info@altmontage.nl W www.altmontage.nl

Postbus 241 2130 AE HOOFDDORP T +31 (0)23 5616226 E info@etaloid.nl W www.etaloid.nl

WOLFS VERLICHTING BV ALDES BENELUX BV Veem 3 6909 DZ BABBERICH T +31 (0)316 243222 E info@aldesbenelux.com W www.aldes.nl

BLT LUCHTTECHNIEK Neerloopweg 53 4814 RS BREDA T +31 (0)76 5427637 E info@bltluchttechniek.nl W ww.btlluchttechniek.nl

Postbus 1155 6460 BD KERKRADE T +31 (0)45 5410900 E info@wolfs.nl W www.wolfs.nl

GRB VERLICHTING Veldzigt 42 3454 PW DE MEERN T +31 (0)30 6622050 F +31 (0)30 6621841 E info@grbverlichting.nl W www.grbverlichting.nl

+31 (0) 345 511511 info@ziscobenelux.eu

W www.ziscobenelux.eu

WWW.INSTALLATIEENBOUW.NL

TECHNISCHE UNIE

Neem contact op met Roel de Bruijn voor alle informatie: Tel: +31 (0) 495 450095 r.debruijn@louwersuitgevers.nl

Een nieuwe evolutie in deuren

INSTALLATIE & BOUW VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, KLIMAATBEHEERSING EN ELECTRICITEIT

SCAN WITH

WWW.INSTALLATIEENBOUW.NL

114 | INSTALLATIE & BOUW

2014084_INST & BOUW5_def.indd 115

5

29-10-14 15:29

Delft Reinier de Graaf Gasthuis | Hoofddorp Oud Amelisweerd Koetshuis | Haaksbergen

Haarlemmermeer Lyceum | THEMA Theater Techniek Unipro | Scheveningen Radio Holland gebouw

2014084_INST & BOUW5_def.indd 1

Er zit nog steeds muziek in de cv-ketel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Cascadeketels met pomp: verwachting overtroffen.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . 100

30-10-14 09:33

Coverbeeld: Prinssen Adviesgroep

INHOUD LIFTBOUW VLOERWARMING

LEN

92 JSDEN 43 4099500 xgeelen.nl xgeelen.nl

MONTAGE GARANT

Vaktijdschrift over lift- en roltraptechniek

Ambachtsweg 40-42 5731 AG MIERLO T

+31 (0)88 7780050

F

+31 (0)88 7780020

E

info@montage-garant.nl

Het belang van een op maat gemaakt onderhouds-contract

W www.montage-garant.nl

ZONWERING

X LUCHTKANALEN

18 TERVOORT 475 567222 eercox.nl eercox.nl

ZISCO BENELUX VOF

weg 8 SMALEN 73 6487030 stluchtkanalen.nl stluchtkanalen.nl

VERLICHTING

Neem contact op met Roel de Bruijn

Marsstraat 32 4105 JL CULEMBORG

CHTKANALEN BV

T

+31 (0) 345 511511

E

info@ziscobenelux.eu

voor alle informatie: Tel: +31 (0) 495 450095 r.debruijn@louwersuitgevers.nl

Een nieuwe evolutie in deuren

W www.ziscobenelux.eu

INSTALLATIE & BOUW VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, KLIMAATBEHEERSING EN ELECTRICITEIT

VERLICHTINGSTECHNIEK

OOFDDORP 23 5616226 aloid.nl aloid.nl

ERLICHTING BV

5 ERKRADE 45 5410900 olfs.nl lfs.nl

LICHTING

E MEERN 30 6622050 30 6621841 bverlichting.nl bverlichting.nl

WWW.INSTALLATIEENBOUW.NL

2014084_INST & BOUW5_def.indd 115

Coverbeeld: Liftinstituut B.V.

29-10-14 15:29

Optimaal werkende lifttelefoon voor een veiliger gevoel.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 ‘De gevaren bij gebruik goederenheffer nog te vaak onderschat’. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 Het belang van een op maat gemaakt onderhouds-contract.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 Veiligheidsaspect kan nooit voldoende aandacht krijgen.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 Veiligheid bij sluiten van liftdeuren mag niemand onderschatten.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 Nieuwe contactorloze inverter voor synchrone en asynchrone motoren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132 Een nieuwe evolutie in deuren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 Kort nieuws.. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 ‘Wij hebben voldoende voorraad’. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 Liftnormen EN 81-20 en EN 81-50 vanaf 5 augustus 2014 toepasbaar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 Liftinstituut reikt veiligheidsinformatie aan voor lezers Liftbouw... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 Aandacht aan veilig roltrapgebruik tijdens veiligheidsweek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 Wie Doe Wat. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148

INSTALLATIE & BOUW | 7

DELFT | Reinier de Graaf Gasthuis

Tekst: Henk Geist Foto: EGM Architecten e.a.

TEMPO MAKEN BIJ ZIEKENHUISNIEUWBOUW Tussen de huidige gebouwen van het Reinier de Graaf Gasthuis in Delft wordt sinds oktober 2013 gebouwd aan een geheel nieuw modern medisch centrum van 58.000 vierkante meter. Het door EGM Architecten ontworpen complex heeft de bijzondere vorm van een esculaap, waarbij het gebouw zich als het ware rond een centrale gang slingert, die op alle verdiepingen de verschillende afdelingen met elkaar verbindt.

Die bijzondere vorm bood een belangrijk voordeel. Het stelde de bouwcombinatie Reinier de Graaf vof (bestaande uit Hurks en Kuijpers) in staat om de nieuwbouw in vier bouwstromen tegelijkertijd te realiseren. Daardoor kon de casco prefab bovenbouw in vijf maanden tijd worden opgetrokken. Ook de afbouw van het ziekenhuis komt binnen die vier bouwstromen tot stand.

8 | INSTALLATIE & BOUW

Hurks en Kuijpers mogen zich specialist in de bouw van ziekenhuizen noemen. De Brabantse familiebedrijven hebben inmiddels meerdere ziekenhuizen op hun naam staan. “Opvallend bij de bouw van ziekenhuizen is dat de installatietechnische werkzaamheden net zo belangrijk zijn geworden als de bouwkundige�, zegt Frank Brekelmans, projectdirecteur namens de Bouwcom-

DELFT | Reinier de Graaf Gasthuis

Projectinfo TIENDUIZENDEN BRANDWERENDE EN LUCHTDICHTE AFDICHTINGEN Het nieuwe Reinier de Graaf Gasthuis in Delft is al enige tijd wind- en waterdicht. Op dit moment wordt de laatste hand gelegd aan het implementeren van de installaties.

binatie. “Dat heeft een grote impact op de hoeveelheid bewerkingen in de afbouw van het ziekenhuis. Normaal gesproken trek je tachtig of negentig dagen uit voor intervallen van de afbouw, maar bij een ziekenhuis gaat het om bijna 180 dagen. Waarmee het afbouwproces het leidende proces is geworden bij de bouwplanning.”

TIJDSDRUK Juist als het gaat om installatietechnische zaken wil een ziekenhuis pas op het laatste moment investeringsbeslissingen nemen. Brekelmans: “Een ziekenhuis kent een groot aantal specialistische ruimtes, zoals de operatiekamers of de bestralingsruimtes. Voor de medisch-technologische inrichting van die ruimtes wil een ziekenhuis zo laat mogelijk besluiten nemen, omdat ze die ruimtes met de modernste apparatuur willen inrichten. Dat betekent dat je sommige ruimtes pas kunt afbouwen als je weet welke apparatuur daar komt.

Dat vraagt dus om aparte bouwstromen.”

Het Reinier de Graaf Gasthuis wilde de nieuwbouw in eerste instantie in bouwteamverband realiseren. Uiteindelijk werd toch gekozen voor een aanbesteding. ›

Firejob heeft inmiddels al meer dan 50.000 brand- en rookwerende en luchtdichte afdichtingen gerealiseerd. “Door het gebouw lopen allerlei installaties, waarvan een deel brandscheidingen doorkruist. Wij dichten die sparingen brand- en rookwerend af met onder meer brandwerende kit en steenwol voorzien van een brandwerende coating,” zegt Joep Sijtsma van Firejob. “Op die plekken waar kunststof leidingen een brandscheiding doorkruisen, passen we brandmanchetten toe. In geval van brand smelten deze leidingen weg en wordt de sparing groter. De brandmanchetten dichten dan het gat af. Het is een stalen omhulsel voorzien van een grafiethoudend materiaal dat bij verwarming uitzet tot vijftien à twintig keer zijn oorspronkelijke dikte.”

Firejob heeft de in totaal meer dan 13.000 brand- en rookwerend afgedichte sparingen genummerd, gefotografeerd en op tekening ingetekend. Hiervan ontvangt de opdrachtgever aan het einde van het werk een volledig digitaal dossier.

Firejob is onderdeel van de RB+ Groep (totaalleverancier van diensten en producten op het gebied van passieve bouwkundige brandpreventie), waarvan ook zusterbedrijf Van der Aa Brandwerende Applicaties deel uitmaakt. “Van der Aa heeft de hoofddraagconstructie van het Reinier de Graaf Gasthuis brandwerend bekleed,” voegt Joep Sijtsma nog toe.

INSTALLATIE & BOUW | 9

BRANDWERENDE AFDICHTINGEN Als dochteronderneming van de RB+ Groep verzorgen wij brandwerende oplossingen door het maken van brandwerende afdichtingen en doorvoeringen; dé specialisatie van Firejob!

Wij onderscheiden ons binnen de markt van brand­ werende doorvoeringen door continu te streven naar optimalisatie van de brandwerende oplossingen en samen met alle betrokken partijen op de meest prak­ tische en economische wijze de gewenste brandveilige situatie te creëren. Hierbij duidelijk onze missie voor ogen houdend: het bevorderen van de veiligheid van mensen door het nog brandveiliger maken van ieders woon­, werk­ en leefomgeving.

FIRE PROTECTION PLUS +31 (0)416 56 10 10

info@firejob.nl

www.firejob.nl

VANDAAG VOOR 14.00 UUR BESTELD, MORGEN IN HUIS!*

TROX UIT VOORRAAD ®

Schilt Luchttechniek en TROX® een combinatie waar u op kunt bouwen

KLIMAATTECHNIEK OP MAAT

Energieweg 29 | Postbus 3 | 4230 BA Meerkerk | Telefoon (0183) 35 25 44 | info@schilt-meerkerk.nl * Informeer naar de voorwaarden

WWW.SCHILT-MEERKERK.NL

DELFT | Reinier de Graaf Gasthuis

Brekelmans: “Toen wij de aanbesteding hadden gewonnen wilden wegezien de tijdsdruk zo snel mogelijk beginnen. Maar tegelijkertijd moesten de installatie-onderdelen nog verder worden uitontwikkeld. Dat heeft gevolgen voor je planning. We zijn iedere dag heel strak bezig om het bouwproces te organiseren en te controleren. Gelukkig werken we hier samen met Kuijpers.”

De partners in de bouwcombinatie hebben eerder samengewerkt bij de bouw van Ziekenhuis Bernhoven in Uden. “Dat was absoluut een voordeel”, meent John van Kuringen namens Kuijpers. “Je weet wat je aan elkaar hebt en je weet hoe de ander te werk gaat. In een traditioneel bouwproces kost het tijd om elkaar te leren kennen en kan er wrijving ontstaan. Die tijd hadden we hier niet nodig en dat was een enorm voordeel gezien de tijdsdruk. We zitten ook samen in één bouwkeet, dat maakt intensief overleg over het ontwerp gemakkelijker. We hebben samen ook de uitgebreide integrale bouwplanning opgesteld.”

WATERMIST Kuijpers is verantwoordelijk voor de elektrotechnische en werktuigbouwkundige installaties. Het bedrijf verzorgt onder meer de WKO-installatie, de luchtbehandeling, de speciale leidingen voor medische gassen en de gebouwbeheerinstallaties. “We verzorgen ook een heel bijzondere watermistinstallatie voor brandbestrijding. Dat is een geavanceerde sprinkler die onder hoge druk nevel produceert. Dat geeft in geval van brand veel minder wateroverlast.”

De vier bouwstromen maken het mogelijk een grote tijdswinst te boeken. Brekelmans: “Elke bouwstroom kent een eigen uitvoerder, met een eigen verantwoordelijkheid voor zijn bouwdeel. Dat maakt het werk overzichtelijk.” Drie bouwdelen zijn gekoppeld aan de drie binnenhoven, met elk een eigen bouwkraan. Het vierde bouwdeel heeft betrekking op de verbindende elementen.

De 'vierdeling' maakte het mogelijk om het casco in vijf maanden tijd te realiseren, waarna ook bij afbouw – van boven naar beneden – deze vierdeling wordt aangehouden. Bij de afbouw worden onder meer de door Hurks geveltechniek ontwikkelde verdiepingshoge en beglaasde gevelelementen aangebracht, waardoor het gebouw ook in korte tijd wind- en waterdicht was.

Dankzij deze aanpak resteert er voor de opleveringsdatum van 1 maart 2015 volgens Brekelmans nog voldoende tijd om de installatietechnische apparatuur van het ziekenhuis in te regelen en te testen. “Bij een ziekenhuis van deze omvang heb je daar zeker een half jaar voor nodig. Wij zorgen ervoor dat daarmee op tijd kan worden begonnen.” ❚

Projectinfo ENORME LUCHTTRANSPORTWEG Als partner van Kuijpers is Schilt Luchtkanalen al bij de aanbesteding in april 2012 van het Reinier de Graaf Gasthuis betrokken geraakt, en gevraagd een begroting te maken voor de gehele luchttransportweg, inclusief luchttechnische componenten van Trox. “Na de gunning werd opnieuw gezocht naar samenwerking”, vertelt Addy Buijserd van Schilt Luchtkanalen. “Het RDGG is het derde ziekenhuis op rij dat wij mogen voorzien van de luchttechnische installaties voor de combinatie Kuijpers/Hurks v.d. Linden. We maken gebruik van luchttechnische componenten van marktleider Trox, alwaar wij voorraadhouder van zijn.

Dat geeft een enorm logistiek voordeel en scheelt heel veel tijd op de bouwlocatie, gezien de korte bouwtijd een pre. Net na de zomer van 2013 werden in amper zes maanden tijd circa 18.000 m² rechthoekige kanalen geïnstalleerd en op dit moment wordt er gewerkt om ruim 14.000 strekkende meter ronde kanalen te installeren. Rond de bouwvak van 2014 kan dan het afmonteren van de luchtverdeling beginnen.

Alles conform de luchtdichtheidsklasse LUKA C uiteraard, maar dat is al jaren standaard bij Schilt Luchtkanalen.” De totale leveringsomvang van de luchttransportweg omvat ongeveer 20.000 m² rechthoekige luchtkanalen, de genoemde 14.000 strekkende meter ronde luchtkanalen, 20.000 m² isolatie, ruim 1.500 brand- en regelkleppen, 300 naverwarmers, 250 VAV/COV-regelaars en het monteren van ruim 4.000 luchtroosters.

INSTALLATIE & BOUW | 11

imagine... ... a day at the zoo 100% ontwerpvrijheid met imagine Metaflex Doors introduceert een nieuw schuifdeurconcept. De afwerking met hoogwaardige 3M DI-NOC folie biedt diverse kleuren, prints en foto’s. Ook kunnen wij een volledig eigen ontwerp voor u verzorgen.

Onbegrensde mogelijkheden met Metaflex Doors Onze schuifdeurconcepten worden wereldwijd toegepast binnen de sectoren Healthcare, Food & Pharma.

Daarbij bieden we de juiste balans tussen functionaliteit, esthetica en efficiĂŤntie.

Wilt u meer weten over onze mogelijkheden? Neem contact met ons op of bezoek onze website.

Ambachtsstraat 11 7122 MP Aalten The Netherlands T +31 (0)543 477 333 www.metaflex.nl

DELFT | Reinier de Graaf Gasthuis

Tekst: Patricia van der Beek

HOOGWAARDIGE SCHUIFDEURSYSTEMEN Een deur is meer dan een toegangspoort. Dat geldt zeker voor de deuren die Metaflex in het Reinier de Graaf Gasthuis installeert. De schuifdeursystemen die in dit nieuwe ziekenhuis worden toegepast, dragen elk op hun eigen wijze bij aan de patiëntveiligheid en de logistieke processen.

Metaflex ontwikkelt, produceert en levert hoogwaardige schuifdeursystemen voor diverse sectoren en werkt al 38 jaar voor ziekenhuizen in Nederland en België. “Bouwen voor de medische sector gaat gepaard met veel normen, wet- en regelgeving,” vertelt Rob van Overbeek, general manager sales & marketing bij Metaflex. “Zeker voor de hotfloors, de kernen van ziekenhuizen waar zich de technisch meest complexe functies bevinden, moeten onze producten aan hoge eisen voldoen. Zowel op technisch als op functioneel vlak.”

PRIMAIRE PROCES ONDERSTEUNEN In 2010 werd Metaflex bij de nieuwbouw van het Reinier de Graaf Gasthuis betrokken om in het ontwerp- en bouwproces mee te denken. In overleg met adviseurs, architecten en uitvoerende partijen gaf Metaflex advies over de toe te passen deursystemen voor de high care en low care ruimtes. Hierbij werd rekening gehouden met de geldende normen, maar vooral ook met het primaire, logistieke proces van de gebruikers. Van Overbeek: “Dit proces ondersteunen wij met onze producten en diensten. Door onze hoge standaard

kunnen we continuïteit bieden, wat voor de medische sector letterlijk van levensbelang is.”

350 SCHUIFDEURSYSTEMEN Alle binnenschuifdeuren in het ziekenhuis, op elke verdieping en in praktisch elke ruimte, worden geleverd en geïnstalleerd door Metaflex. “In totaal gaat het om 350 schuifdeursystemen van voor de wand tot in de wand,” laat projectmanager Marco Brundel weten. “Hierbij kun je denken aan rook- en/ of brandwerende deuren, geluidsisolerende deuren, luchtdichte deuren, stralingwerende deuren en laserwerende deuren. Afhankelijk van de toepassing gelden voor elke deur specifieke richtlijnen. Zo moeten de deurensystemen op de hotfloor voorzien zijn van galvanische scheiding. Voor alle systemen geldt dat ze uitvoerig getest zijn en een Peutz- of TNO-attest hebben.”

TROTS Eind 2013 startte Metaflex met de levering en installatie van de schuifdeursystemen. “Omdat we op elke bouwlaag installeren, gaan we mee in de planning van de aannemer,” aldus Brundel. “Inmiddels hebben we het gros van de deuren geïnstalleerd. Eind dit jaar verwachten we op te leveren.” Van Overbeek en Brundel kijken tevreden op het project terug: “De werkzaamheden verlopen volgens planning en de gemaakte afspraken worden nagekomen.

We zijn er trots op dat wij bijdragen aan de realisatie van dit geweldige ziekenhuis.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 13

DELFT | Reinier de Graaf Gasthuis

Tekst: Lieke van Zuilekom | Foto: HTC International

9.500 DATA-AANSLUITPUNTEN 550

KILOMETER DATANETWERK Voor ziekenhuizen is een goed functionerend datanetwerk letterlijk van levensbelang. Immers, steeds meer apparatuur wordt via het netwerk aangestuurd. In het nieuwe, hypermoderne Reinier de Graaf Gasthuis in Delft is men zich hiervan terdege bewust. Het ziekenhuis heeft daarom ingezet op een kwalitatief hoogstaand, gecertificeerd datanetwerk met hoge datasnelheden en een lange termijn garantie van maar liefst twintig jaar.

Totaalinstallateur van bedrijfscommunicatiesystemen en telematicaoplossingen HTC International is al in de beginfase van het nieuwbouwproject door Bouwcombinatie Reinier de Graaf vof bij het project betrokken. Het bedrijf vormt tijdens de uitvoering van haar werkzaamheden een beproefd team met leverancier Forehand Electronic Extensions BV en fabrikant Siemon. “Samen zijn wij verantwoordelijk voor de advisering, productie, levering en installatie van het universele bekabelingsconcept voor alle IP-gerelateerde producten, waaronder de data-installatie, koper- en glasvezel backbones, telecommunicatie, toegangscontrole en camerabewaking op het terrein,” vertelt Henk Smits, directeur van HTC International.

De toegevoegde waarde van het partnership zit volgens Smits met name in de integrale kwaliteit, duurzaamheid en service. Zo vervulde Forehand Electronic Extensions BV, distributeur van netwerkinfrastructuren, Wi-Fioplossingen en IP-gerelateerde producten, in dit project niet alleen een belangrijke rol als distributeur, maar ook als adviseur. “Vanaf het begin van het project hebben wij intensief meeg dacht met HTC, om een zo goed mogelijke oplossing voor de eindgebruiker te realiseren,” vertelt René Vrij, Siemon glasvezelpaneel Complexe gootstructuur

director sales van Forehand Electronic Extensions BV. “In dit project werd om een langdurige garantie van twintig jaar op de werking van het netwerk gevraagd. Dit kan alleen gerealiseerd worden met de beste kwaliteit producten, in combinatie met de juiste installatie.”

MAXIMALE HEADROOM Zowel HTC, Forehand als Siemon hebben jarenlange ervaring in de zorgsector. Siemon, wereldwijd één van de grootste fabrikanten op het gebied van netwerkbekabeling, is zelfs een bekende partner van het Reinier de Graaf Gasthuis. “Ruim zes jaar geleden hebben wij onze eerste data-installaties voor het ziekenhuis mogen leveren,” vertelt René Proost,

14 | INSTALLATIE & BOUW

DELFT | Reinier de Graaf Gasthuis

Installatie van professionele topkwaliteit, net en strak bundelen

accountmanager van Siemon. “De kwaliteit van onze verbindingen en de maximale headroom die we kunnen genereren in de channel, waren hierbij doorslaggevend. Wij bieden minimaal 3 dB meer headroom in de channel dan de ISO-standaard voorschrijft. Daarmee zijn we uniek in de markt.”

Deze marge in de headroom zorgt volgens hem voor een gegarandeerde beschikbaarheid én snelheid van het netwerk wat, betreffende de medische applicaties en het IP-based entertainment voor de patiënt, cruciaal is in een ziekenhuisomgeving. “In de oudbouw en in de Gravin, het bijgebouw dat nu bij het project wordt betrokken, hebben wij destijds een volledig netwerk gerealiseerd inclusief een aantal Wifi-installatievoorzieningen. In dit project wordt gewerkt met een Siemon CAT6A F/UTP-systeem. Met dit systeem wordt bescherming geboden tegen interferentie van hoogfrequente apparatuur, middels beschermende folie onder de buitenmantel. Het ziekenhuis is daarmee klaar voor de toekomst.”

kilometer shielded F/UTP LSOH CAT6A-kabels voorzien. Dat komt neer op 170 aansluitpunten en 10 kilometer kabel per week.” Henk Smits: “Normaal werken we met zes tot acht man op een project, maar in dit geval van het Reinier de Graaf Gasthuis werken we dagelijks met dertig specialistische datamonteurs, die door ons intensief zijn opgeleid en geïnstrueerd. Hiermee bewaken wij structureel de kwaliteit tijdens het gehele installatieproces.”

Om het installatieproces op gang te houden, is het van groot belang dat alle materialen just-in-time geleverd worden, vertelt hij. “Dat maakt de samenwerking en het snelle schakelen met Forehand en Siemon essentieel.”

Het Reinier de Graaf Gasthuis is niet de eerste opdracht die door de combinatie HTC International, Siemon en Forehand Electronic Extensions BV is gerealiseerd. Eerder werden al de renovatiebouw van het Mauritshuis en het Provinciehuis Noord-Brabant en de nieuwbouw van het Westfriesgasthuis en Endemol gezamenlijk ingericht. ❚

KORTE DOORLOOPTIJD Het project kent een zeer korte doorlooptijd, vertelt René Vrij. “Binnen een jaar word het Reinier de Graaf Gasthuis van 9.500 aansluitpunten en 550

FEITEN EN CIJFERS Datanetwerk Reinier de Graaf Gasthuis – 550.000 meter 10G-databekabeling (Cat6A F/UTP) – 9.500 Cat6A-werkplekaansluitingen – 6.000 meter OS2-glasvezelbekabeling – 420 glasvezelverbindingen – 1 MER- en 9 SER-ruimtes – 13.500 montage-uren

Bouwinfo OPDRACHTGEVER ARCHITECT CONSTRUCTEUR AANNEMER

Stichting Reinier de Graaf Groep EGM Architecten Corsmit Raadgevend Ingenieursbureau Bouwcombinatie Reinier de Graaf vof, bestaande uit

Hurks van der Linden B.V. en Kuijpers Centrale Projecten INSTALLATIES Siemon, Forehand en HTC International, Firejob,

Metaflex Doors, Schilt Meerkerk OPLEVERING maart 2015

INSTALLATIE & BOUW | 15

NIJMEGEN | Grotiusgebouw

Tekst: Roel van Gils | Foto: Kropman Installatietechniek

HYPERMODERN GROTIUSGEBOUW OP UNIVERSITEITSCAMPUS De Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Radboud Universiteit Nijmegen zetelt sinds kort in het nieuwe Grotiusgebouw, vernoemd naar de rechtsgeleerde uit vervlogen tijden Hugo de Groot. Het ontwerp van architectenbureau Benthem Crouwel uit Amsterdam en de installaties van het Grotiusgebouw daarentegen zijn hypermodern en uiterst duurzaam opgezet.

De filosofie van de Radboud Universiteit is om studenten zo lang mogelijk in het nieuwe Grotiusgebouw ‘vast’ te houden. Het gebouw biedt daarom vele onderwijs- en studieruimtes, beschikt over een enorme bibliotheek over drie verdiepingen en heeft verder een open structuur met een restaurant met buitenterras. Aannemerscombinatie Cedrie (C3), bestaande uit Bouwbedrijf Berghege BV, Heerkens van Bavel Bouw BV en Kropman Installatietechniek BV, bouwde in opdracht van de Radboud Universiteit Nijmegen het Grotiusgebouw. Kropman Installatietechniek was verantwoordelijk voor de totaalin-

stallatie, E, W en S, ondersteund door installatie-adviseur Nelissen uit Eindhoven en TES Elektrotechniek als onderaannemer voor de E-installatie.

DRIE WARMTEPOMPEN Essentieel onderdeel van het nieuwe gebouw vormt de collegezaal met een capaciteit van 500 plaatsen, die daarmee de grootste collegezaal van de Radboud Universiteit is. Het gebouw heeft een totale bruto vloeroppervlakte van ruim 26.000 m2, verdeeld over zes bouwlagen (twee kelderniveaus, begane grond en drie verdiepingen). Deels in kelder niveau -1 en geheel in kelder niveau -2 is een parkeergarage gesitueerd met een capaciteit van 350 plaatsen.

“Voor de warmteopwekking van het gebouw zorgen drie warmtepompen, die in cascade opgesteld staan, aangevuld met HR CV,” vertelt Nico Remers van Kropman Installatietechniek. “De warmte en koude wordt verdeeld over vloerverwarming, inductie-units en VAV-units.

Het leidingnet is 4-pijps uitgevoerd en zal ook als koeling worden ingezet met een regeling per ruimte. De beschikbare vrije koelcapaciteit van de warmte- en koudebron is niet toereikend voor de opwekking van de totaal benodigde koelcapaciteit. Warmtepompen kunnen dan worden ingeschakeld voor extra koeling. Voor overtollige warmte van de koeling zijn dry-coolers op het dak geplaatst.”

DDC-REGELINSTALLATIE De luchtbehandeling geschiedt met elf luchtbehandelingskasten opgesteld in vier technische ruimten met absorptie-warmtewielen. In de parkeergarage is voorzien in een ventilatiesysteem, bestaande uit stuw-

16 | INSTALLATIE & BOUW

NIJMEGEN | Grotiusgebouw

Projectinfo CHANGE-OVER SYSTEEM Change-over systemen (2-pijps verwarming-/koelinginstallatie) hebben de laatste jaren een grote opmars gemaakt, vooral in objecten waar met lage temperaturen wordt gewerkt. In het bestek van Ingenieursbureau Nelissen stond in project Grotiusgebouw Nijmegen een dergelijk systeem van Flamco voorgeschreven. “We hebben via de Technische Unie aan Kropman Installatietechniek de Flamcomat GB 600 inclusief pompbesturing M 20, een ENA-vacuüm-drukstapontgasser en navulling, en een voorschakelvat geleverd,” vertelt Bernard Becking van Flamco. “Het gekoeld watersysteem heeft in het Grotiusgebouw een inhoud van zo'n 26.000 liter water, de cv-installatie bevat zo'n 19.000 liter water. Onze Flamcomat maakt van beide systemen een change-over systeem. Volumeverminderingen worden gecompenseerd door een automatische navulling (ENA). Het water wordt eerst ontgast voordat het aan het systeem wordt toegevoegd. Door het hoge vacuüm dat bereikt wordt, is de ontgassing zeer effectief. De Flamcomat is geschikt voor zowel middelgrote en grote verwarmingssystemen als voor koel- en cv-installaties. Met de Flamcomat wordt de systeemdruk constant gehouden binnen nauwe grenzen en wordt er automatisch bijgevuld in geval van lekverliezen. Het ontgassen vindt op een actieve en energie besparende wijze plaats. We adviseren bovendien om in change-over systemen een permanente drukvereffeningsleiding toe te passen. Het is technisch de eenvoudigste oplossing, voorkomt mogelijke storingen door hydraulische kortsluiting over niet- of slechtsluitende kleppen en is financieel gunstig omdat er maar één expansie (navul)voorziening geplaatst hoeft te worden,” besluit Becking.

PLUG AND PLAY krachtventilatoren aan het dek van de garage en axiaalventilatoren voor de toevoer van verse lucht en afzuiging van vuile lucht.

Er wordt gebruik gemaakt van een DDC-regelinstallatie met Siemens PXregelapparatuur. Het Lon-netwerk is via ethernet gekoppeld aan het Desige beheersysteem van UvB. De regelapparatuur communiceert via BACNET. Kropman Installatietechniek heeft ook de S- en E-installatie voor rekening genomen, waaronder de inrichting middenspanning en traforuimte, krachtinstallaties, lichtinstallatie met intelligent gestuurde daglichtregeling en noodverlichtingsinstallatie.

“In de collegezaal zijn vele audiovisuele middelen toegepast en in het glazen dak zijn pv-cellen geïntegreerd,” besluit Nico Remers. ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER ADVIES

ONTWERP INSTALLATIES

Radboud Universiteit Nelissen Ingenieursbureau (Installaties), Bouwadviesbureau Stracker (Constructies) Benthem Crouwel Architekten BV bna Amsterdam Kropman Installatietechniek (W), TES Installatietechniek (E), Isolectra, Flamco, Helvar Lighting Controls

Isolectra heeft in opdracht van TES Installatietechniek de 230 Voltvoorziening in het Grotiusgebouw in Nijmegen volledig stekerbaar geëngineerd met Wieland GST18®-koppelsnoeren.

Al meer dan twintig jaar geleden bracht Isolectra het Wieland GST18®systeem op de Nederlandse markt. Volgens Ron Verschoor van Isolectra kan met een stekerbare installatie met kant-en-klare Wieland-koppelsnoeren een besparing worden gerealiseerd op de installatietijd van wel 60 tot 70 procent ten opzichte van een conventionele installatie.

“Faalkosten zijn bovendien nihil; je kunt in de uitvoering bijna niks fout doen. Het is een kwestie van in elkaar steken en vergrendelen.”

In het Grotiusgebouw zijn in totaal zo'n 6.000 Wieland GST18®koppelsnoeren in verschillende lengtes aangebracht. Ook de wandcontactdozen en de B.E.G. aanwezigheidsdetectoren voor de verlichting zijn met het Wieland GST18®-systeem aangesloten. Ron Verschoor kijkt bij de realisatie van het Grotiusgebouw terug op een mooie samenwerking tussen Isolectra, TES Installatietechniek en de Technische Unie. “We hebben gefungeerd als een drie-eenheid, waarbij wij de engineering en voorbereiding tot op de kleinste details hebben uitgewerkt. De Technische Unie kon zodoende de snoeren en sensoren op maat verpakt in kratten per ruimte afleveren, waarna het voor TES Installatietechniek een kwestie was van uitpakken en aansluiten. We denken als Isolectra te allen tijde met de klant mee om tot de gewenste oplossing te komen. Zo zijn bijvoorbeeld voor de GST18®-verdelers in het het Grotiusgebouw een speciaal voor installatiebedrijven ontwikkelde slimme montageplaat met ruimte voor de groepencodering toegepast.”

INSTALLATIE & BOUW | 17

100% STEKERBAAR Stekerbaar installeren is inmiddels niet meer weg te denken uit de Nederlandse gebouwen. Steeds meer projecten, maar ook steeds meer delen van de elektrische infrastructuur worden stekerbaar uitgevoerd.

De belangrijkste redenen dat stekerbaar installeren zo sterk groeit, zijn: Tijdsbesparing Kostenbesparing Faalkostenreductie Flexibiliteit Duurzaamheid De laatste nieuwe stekerbare innovaties zijn: Wieland gesis®FLEX - De modulaire decentrale KNX roomcontroller Stekerbare aanwezigheidsdetectie Stekerbaar ontruimings- en alarmeringssystemen Meer informatie? Neem gerust contact met ons op.

Isolectra • Rivium Boulevard 101 • 2909 LK Capelle ad IJssel • T 010 - 285 52 85 • E info@isolectra.nl • www.isolectra.nl

Flamco, uw partner bij elk installatieproject

Flamco levert meer dan 15.000 artikelen voor koeling, verwarming, ventilatie, drinkwater en airconditioning uit voorraad.

Op onze website vindt u ook alle berekeningen voor expansievaten en expansieautomaten.

Kijk op www.flamcogroup.com voor het juiste advies. www.flamcogroup.com

www.helvar.nl

NIJMEGEN | Grotiusgebouw

E-INSTALLATIE ALS MAATPAK VOOR DE GEBRUIKER De E-installatie van het Grotiusgebouw is aangelegd door TES Installatietechniek uit Tilburg. Als full service installatiebedrijf levert TES klantspecifieke (totaal)oplossingen op het gebied van elektrotechnische installatietechniek. Deze oplossingen biedt het bedrijf vanaf ontwerp tot realisatie en vanaf realisatie tot end-of-life.

Voor dit project is TES benaderd door bouwcombinatie Heerkens van Bavel Bouw. “Een opdrachtgever waar TES vele opdrachten samen succesvol mee heeft uitgevoerd,” vertelt projectleider Rowin Groot. “Voor de E-installatie lag er al een kant-en-klaar bestek van Nelissen Ingenieursbureau wat wij vervolgens hebben uitgevoerd. Wel hebben we bij het uitwerken van het bestek naar werkplan, werktekeningen en uitvoering onze toegevoegde waarde kunnen leveren.

1.400 aansluitingen van het cat.6-datanetwerk geïnstalleerd. Ook de inbraakbeveiligingsinstallatie en toegangscontrole hebben we gedaan. Een toegangscontrole systeem dat bestaat uit pasjes en een pasreader. Bepaalde gebieden zoals de kantoren zijn alleen maar toegankelijk voor geautoriseerd personeel. Terwijl de bibliotheek, collegezalen en entree voor iedereen toegankelijk zijn. Tenslotte hebben we ook de inritverwarming en diverse kleine installatieonderdelen aangelegd.

De werkzaamheden die we hebben uitgevoerd zijn het volledig aanbrengen van de elektrotechnische installaties: van de hoofdverdeelkast tot aan de wandcontactdozen op de werkplekken. Verder hebben we de veiligheidssystemen, zoals de noodverlichting en een gecertificeerd brandmeld- en ontruimingsinstallatie die gekoppeld is aan het netwerk van de Radboud Universiteit, aangelegd. Voor het datanetwerk hebben we circa

Vanaf maart 2013 is TES betrokken geweest bij de uitvoering van het project en zijn we gestart met het uitwerken van het bestek naar werktekeningen. De oplevering is in mei 2014 geweest. Op dit moment zijn de aanvullende opdrachten nog in uitvoering aangaande nazorg en diverse kleine aanpassingen om het ‘maatpak’ wat het gebouw is voor de gebruikers op een aantal punten nog aan te passen.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 19

TILBURG | Distributiecentrum NewLogic II

Foto's: Dok Vast

TOPPRESTATIE

IN TILBURG Voor het ontwerp van distributiecentrum NewLogic II in Tilburg werd het BREEAM-NL certificaat ‘Outstanding’ toegekend. Met een score van 91,22% overtreft opdrachtgever Dok Vast het recordpercentage van NewLogic I, eerder dit jaar uitgeroepen tot duurzaamste gebouw in ons land. “Van den Pol Elektrotechniek is de meest duurzame elektrotechnisch installateur van Nederland,” aldus projectleider Roelf van Wolfswinkel. “Daarom is dit project voor ons een perfect visitekaartje.”

Distributiecentrum NewLogic II bestaat uit een hal van circa 43.600 m², een mezzanine van 4.700 m² plus een kantoor van 1.400 m². Van den Pol Elektrotechniek was verantwoordelijk voor de elektrotechnische installaties in het complex. “Denk aan energiedistributie, verlichting, inbraakdetectie en het gebouwmanagementsysteem,” vertelt Roelf van Wolfswinkel. Om NewLogic II maximaal energieneutraal te maken, zijn waar mogelijk innovatieve materialen en technieken toegepast.

“De complete verlichting is in LED uitgevoerd en er zijn aanwezigheidssensoren aangebracht. Het licht brandt dus alleen op plekken waar gewerkt wordt. Verder is de hal voorzien van daglichtregeling; komt voldoende daglicht binnen dan dimt de verlichting automatisch.”

20 | INSTALLATIE & BOUW

INNOVATIECREDITS Voor het ontwerp van NewLogic II ontving belegger Dok Vast het BREEAMNL certificaat ‘Outstanding’. Deze hoogst mogelijke kwalificatie is voor nieuwbouw in Nederland nog maar vier keer eerder toegekend. Met een score van 91,22% scherpte Dok Vast haar BREEAM-record voor het ontwerp van NewLogic I (87,13%) verder aan. Dit gebouw, eveneens gelegen op bedrijventerrein Vossenberg in Tilburg, is inmiddels in gebruik bij logistiek dienstverlener DB Schenker. “Bij de BREEAM-beoordeling leveren innovaties extra punten op,” verduidelijkt Van Wolfswinkel. “Zo is voor NewLogic II een nieuwe gebouwbeheerapp ontwikkeld. Hiermee wordt onder meer de energiedistributie vastgelegd en via een narrowcasting-scherm weergegeven.

Dergelijke innovatiecredits kun je maar één keer indienen. Het wordt steeds moeilijker om de hoogste BREEAM-score te overtreffen. Dok Vast levert dus een uitzonderlijke prestatie door haar eigen record te verbeteren.”

OOG VOOR DETAIL Naast de aandacht voor duurzaamheid vallen ook de kwaliteit van het gebouw en de installaties op. De opdrachtgever koos voor hoogwaardige materialen. “De voorgeschreven fabrikaatkeuzes komen grotendeels overeen met de componenten die wij altijd al gebruiken. Maar niet alleen de techniek, ook de uitstraling krijgt veel aandacht. Het plafond van de distributiehal en de sprinklerleidingen zijn voorzien van gekleurde poedercoating. In

TILBURG | Distributiecentrum NewLogic II

sing ervan nog in de kinderschoenen. “Daarom is het niet altijd eenvoudig om de neuzen dezelfde kant op te krijgen. Toch is dat nodig, want de voordelen zijn groot. Voorheen moesten tekeningen door de bouwpartners telkens worden uitgewisseld en gecontroleerd. Met BIM worden clashes al in een vroeg stadium duidelijk. De kwaliteit neemt daardoor toe, net als de snelheid van werken. NewLogic II is in 25 weken gerealiseerd. Dit hoge bouwtempo was zonder BIM niet mogelijk geweest.”

GEOLIEDE MACHINE

het kantoorgedeelte is eveneens oog voor detail, zoals de stopcontacten die in dezelfde kleur zijn uitgevoerd als de wanden. Deze finetuning zorgt voor een hoogwaardig eindresultaat.”

GEEN CLASHES Bij NewLogic II is gebruik gemaakt van BIM. “Aannemer Heembouw past deze werkmethodiek toe bij al haar projecten, in elk geval voor het grote leidingwerk en de hoofdtracés,” meldt Van Wolfswinkel. Van den Pol is een voortrekker als het gaat om BIM maar bij sommige partijen staat de toepas-

Zodra de huurder of huurders bekend zijn, wordt NewLogic II afgebouwd.

“Bij de oplevering is opnieuw de ambitie om voor de hoogste BREEAM-score te gaan en een nieuwe standaard neer te zetten. Daarbij wordt ook de duurzaamheidsprestatie van de gebruiker meegewogen.”

Duurzaamheid is voor steeds meer opdrachtgevers van Van den Pol een belangrijke overweging. “Dok Vast legt hierbij de lat erg hoog, waarbij wij ook weer veel leren van de nuchtere heldere aanpak om zonder de kers op de taart (lees: veel zonnepanelen) toch de BREEAM-punten binnen te halen. Bij elk nieuw gebouw wordt het Technisch Ontwerp verder geperfectioneerd, waarbij alle eerdere ervaringen worden meegenomen. Op die manier is een geoliede machine ontstaan. Het is mooi om daar deel van uit te maken.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER ONTWERP UITVOERING INSTALATIES BOUWPERIODE

Dok Vast, Oisterwijk Habeon, Roelofarendsveen Heembouw, Roelofarendsveen (E)-installatie van de Pol (W)-installatie van Bon bv februari 2014 - oktober 2014

Lean&Duurzaam

www.vandenpol.com INSTALLATIE & BOUW | 21

HOOFDDORP | Haarlemmermeer Lyceum

Tekst: Roel van Gils | Foto: BAM Techniek

HAARLEMMERMEER LYCEUM IS ENERGETISCH HOOGSTANDJE

Al in 2011 werd een architectenselectie uitgeschreven voor een nieuwe dependance van het Haarlemmermeer Lyceum in Hoofddorp. Niet veel later werd deze ingetrokken. Daarna was het enige tijd stil rond het project, totdat de plannen in 2013 weer werden opgepakt in de vorm van een Design & Build opdracht. BAM Utiliteitsbouw overlegde het winnende ontwerp, waarbij BAM Techniek de verantwoordelijkheid droeg voor de totaalinstallatie.

Het ontwerp is van de hand van DP6 architectuurstudio en behelst een relatief compacte school voor duizend leerlingen met in totaal 5.500 m2 bruto vloeroppervlak, verdeeld over een begane grondvloer en twee verdiepingsvloeren. De nieuwe dependance is volgens Arno Jong, projectmanager van BAM Techniek een energetisch hoogstandje. “Het gebouw heeft formeel een Energielabel A+ met een gemiddelde GPR-score van 8,5. Er zijn concrete maatregelen genomen om aan deze duurzaamheidambitie en het frisse scholenconcept te kunnen voldoen én om de exploitatiekosten zo laag mogelijk te houden.”

22 | INSTALLATIE & BOUW

VRAAGGESTUURD Volgens Arno Jong zit er veel techniek in het relatief compacte gebouw.

“We maken gebruik van een all-air systeem. Op het dak van het gebouw staat een grote luchtbehandelingskast, voorzien van twee parallel opgestelde absorptiewielen met een warmte-terugwin-rendement van 88,5 procent. In combinatie met de IE4 plugfans vormt de luchtbehandelingskast een energetisch hoogstandje.

De ventilatie is CO2 gestuurd en per groepsruimte is gekozen voor een te openen raam. Ook werkt de installatie op basis van aanwezigheids-

HOOFDDORP | Haarlemmermeer Lyceum

Projectinfo detectie. Als er niemand aanwezig is, en de klas bijvoorbeeld net leeg is gelopen, draait de installatie op lage toeren. De EPC is vijftig procent lager dan het bouwbesluit 2012. Met dank aan onder meer de genoemde ventilatie, de hoogfrequente verlichting, daglichtafhankelijke regeling, dimbare verlichting, waterbesparende kranen en toiletten en een warmtepompinstallatie, gekoppeld aan een WKO-installatie. Bovendien zijn op het dak nog eens 800 m2 aan zonnepanelen geïnstalleerd, waardoor het gebouw zelfs informeel Energielabel A++++ heeft. Alle systemen zijn gekoppeld aan één gebouwbeheersysteem, dat op afstand door ons wordt beheerd en de aankomende periode wordt gefinetuned.”

Als totaalinstallateur had BAM Techniek zitting in het bouwteam. “Vanwege de beperkte voorbereidings- en realisatietijd zijn veel Lean- en BIMtechnieken ingezet om de geplande opleverdatum van juni 2014 te halen,” stelt Arno Jong. “Ook al betrof het een nieuw gebouw en waren we vanaf het allereerste begin betrokken bij het project, bleek het nog een uitdaging om alle installaties in het gebouw te integreren. Ruimtes waren beperkt en de eisen ontzettend hoog. Een goede afstemming tussen alle partijen heeft de uitvoering bespoedigd. We hebben vier maanden eerder opgeleverd dan gevraagd. Voor de opdrachtgever natuurlijk ideaal, omdat leerlingen het schooljaar 2014/2015 direct in de nieuwe omgeving konden starten.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Stichting Dunamare Onderwijsgroep ARCHITECT DP6 Archiotectuurstudio ADVISEUR BBN Adviseurs ONTWERP Adviseur: AANNEMER BAM Utiliteitsbouw regio Noordwest INSTALLATIES Bam Techniek OVERIG Steboma, van Lien Noodverlichting

CENTRALE NOODVERLICHTING Voor het project Haarlemmermeer Lyceum heeft VanLien Noodverlichting BAM Techniek geadviseerd in de keuze voor een centraal noodvoedingssysteem. “Een installatie voor noodverlichting is er in twee uitvoeringen: centraal of decentraal,” zegt Aldrik de Boer van VanLien Noodverlichting.

Vaak wordt er gedacht dat een centrale voeding te kostbaar is, maar bekeken vanuit de total cost of ownership pakt een dergelijke installatie in veel gevallen gunstiger uit dan een decentrale voeding. Het is zaak het juiste omslagpunt te bepalen.”

In het Haarlemmermeer Lyceum worden de armaturen aangestuurd via een centrale voedingskast met een hoofdvoeding, die de diverse onderstations voedt. De Boer: “Uit veiligheidsoverwegingen zijn deze onderstations per verdieping in het brandcompartiment geplaatst. Dat maakt het mogelijk om een standaard bekabeling toe te passen naar de armaturen. Alle armaturen zijn geadresseerd en hierdoor aan te sluiten op dezelfde groep ongeacht functie: continu, nood of geschakeld. Adresseerbare armaturen zorgen voor inzicht in de complete noodverlichtingsinstallatie en vereenvoudigen het onderhoudsproces. Het geringe vermogen van de noodverlichting (2 Watt per armatuur) zorgt voor een compact batterijpakket. Een kleiner batterijpakket resulteert automatisch in lagere onderhoudskosten in de toekomst.”

VanLien Noodverlichting is marktleider op het gebied van noodverlichting en heeft volgens De Boer voor ieder project een passende oplossing. “Van een simpel kantoorpand tot de meest complexe installaties voor een ziekenhuis.”

INSTALLATIE & BOUW | 23

WWW.STEBOMA.NL

Haarlemmermeer Lyceum Hoofddorp

t is i e t i l a g.” w i l K l “ a v e o t nooit

Dankzij de ventilatiesystemen van STEBOMA studeren de leerlingen van het Haarlemmermeer Lyceum in een gezonde en comfortabele studieomgeving.

ALS VAN DORP UW TECHNIEK BEHEERT, HEEFT U ELKE DAG EEN ZORG MINDER

vandorp.eu VDO-5517-nl-NL-1014-1 1

07-10-2014 14:14:44

The strong combination of technology and trust

Systemair B.V. · Postbus 263 · 3840 AG Harderwijk · Telefoon 0341 - 439 100 · Fax 0341 - 439 190 info@systemair.nl · www.systemair.nl

THEMA | Technology Show

SUCCESVOLLE

TECHNOLOGY SHOW IN DE EFTELING SCAN WITH

Na de eerste succesvolle Technology Show in het Dolfinarium te Harderwijk, georganiseerd door de drie bedrijven Systemair, LSA Frico en Holland Heating, vond op 26 september jl. de tweede Technology Show plaats. Ditmaal in het Fata Morgana Paleis in de Efteling. Met de Technology Show richten de drie bedrijven zich op installateurs en adviseurs uit het vakgebied ventilatie en luchtbeheersing, evenals retail eindgebruikers om op een unieke manier kennis op te doen en de producten van de drie organiserende bedrijven te leren kennen.

De belangstelling voor de show was groot, zo’n 160 bezoekers uit de installatiebranche waren aanwezig. Onder de bekende klanken van de Fata Morgana werd er afgetrapt met een interactieve presentatie van de drie bedrijven.

Gert Mulderij, algemeen directeur van Systemair B.V. vertelde in het kort iets over de geschiedenis van Systemair. Het bedrijf behoort tot de marktleiders op het gebied van ventilatietechniek.

Gert Mulderij: "We staan garant voor een betrouwbaar kwaliteitsproduct."

26 | INSTALLATIE & BOUW

De belangrijkste missie van Systemair is het ontwikkelen, produceren en op de markt brengen van ventilatoren, luchtbehandelingsunits en luchtverdelingsproducten met een zeer hoge kwaliteitsstandaard. Systemair streeft ernaar om altijd een betrouwbare zakenpartner te zijn.

Of het nu gaat om kwaliteit, verkrijgbaarheid of levertermijnen: de klant staat centraal. Daarna was het de beurt aan Wim Kampen, directeur verkoop van Holland Heating.Dit bedrijf biedt maatwerk en standaardoplossingen in luchtbehandeling en richt zich vooral op kantoren en gezondheidszorg, maar ook op de branches Offshore & Marine, Scholen en Chemie & Industrie. Holland Heating is tevens de juiste partner als het gaat om het renoveren van bestaande luchtbehandelingsunits.

In vrijwel alle gevallen is het mogelijk om goed te renoveren en daarbij ook te voldoen aan de huidige, moderne eisen. Ten slotte volgde de presentatie van Xander van Bree van LSA Frico, een fabrikant en distributeur van luchtgordijnen, warmtestralers en luchtverhitters. Naast standaard luchtgordijnen levert LSA Frico luchtverdeling via kanaalheaters en luchtgordijnen in combinatie met koelsystemen, complete verwarmingssystemen en producten voor bijverwarming.

Bijzonder aan de presentaties was het interactieve element. Normaal gesproken moet tijdens een presentatie de mobiele telefoon uitstaan. Hier werd juist gevraagd om actief mee te doen door met de smartphone of tablet te reageren op de

THEMA | Technology Show

diverse stellingen die werden gepresenteerd.

Daarnaast konden de bezoekers ook vragen stellen aan de presentatoren naar aanleiding van hun verhaal. Daar werd gretig gebruik van gemaakt en het gaf extra cachet aan de presentaties.

BUNDELING VAN KRACHTEN Het belangrijkste aspect, wat duidelijk werd na de presentaties, was de kracht van de drie bedrijven. Systemair, Holland Heating en LSA Frico zijn fabrikant en leverancier van het grootste assortiment van Europa op het gebied van ventilatietechniek, compacte WTW-units, modulaire luchtbehandelingsunits, luchtverdelingsproducten en luchtgordijnen.

Gezamenlijk willen de drie bedrijven de klant meer en betere oplossingen bieden. In de missie van de bedrijven staat de klant altijd centraal ondanks de grootte van het bedrijf. Daartoe hoort ook een goede service en snelle levering. Kortom, de drie bedrijven Systemair, LSA Frico en Holland Heating bieden een totaalpakket waarbij de klant volledig ontzorgd wordt. Het ‘vanuit de klant denken’ is de meerwaarde van deze bedrijven. De missie is is om continu te zoeken naar verbetering om de bedrijven naar een hoger niveau te tillen.

ECODESIGN Na de interactieve presentaties volgde een interessante lezing van Andy Bijmans, Manager Development & Support bij Holland Heating.

Zijn lezing ging over Ecodesign. De Europese Ecodesign richtlijn omschrijft waaraan energie verbruikende en energie gerelateerde producten moeten voldoen en omdat het verplicht is, is het een onderdeel van de CE-markering.

De eerste richtlijnen zijn al vanaf 21 oktober 2009 van kracht. Leveranciers zijn verplicht het energieverbruik + milieueffecten te verlagen.

Er zijn inmiddels 40 richtlijnen. Deze behelzen producten die verantwoordelijk zijn voor 40% van de Europese uitstoot van broeikasgassen.

De richtlijnen gelden in alle 28 lidstaten van de Europese unie. Andy Bijmans lichtte in het kort de regelgeving van elektrische motoren en ventilatie producten toe. De laatst genoemde richtlijn waar luchtbehandelingsunits onder gaat vallen, is vanaf 1 januari 2016 van kracht. Zo moeten alle motoren voorzien zijn van een toerenregeling.

Units met zowel een toe- als een afvoerventilator moeten voorzien zijn van warmteterugwinning ›

Wim Kampen: "Klanten kunnen vertrouwen op onze expertise."

SCAN WITH

INSTALLATIE & BOUW | 27

THEMA | Technology Show

met een minimaal rendement van 67%, met uitzondering van twin coils ≥ 63%. Ook zullen de units moeten voldoen aan een zogenaamde interne SFP-waarde (Specific Fan Power). De interne weerstand van de ventilatiecomponenten, filter, warmteterugwinning en de ventilator, worden vergeleken met een maximale toelaatbare waarde van het opgenomen vermogen gedeeld door de luchthoeveelheid. In de praktijk houdt dit veelal in dat de units groter worden om een lagere interne luchtweerstand te kunnen creëren.

De SFP-waarde kan ook positief beïnvloed worden door componenten te selecteren met een

Xander van Bree: "Wensen van de klanten worden vertaald in een maatwerkproduct."

SCAN WITH

28 | INSTALLATIE & BOUW

lagere weerstand.De eerste gastspreker tijdens de Technology show was Kees de Schipper. De Schipper, clustermanager FME van de bebouwde omgeving, startte met een sheet waarop stond ‘Verras de klant voordat deze jou verrast’. De klant wordt steeds kritischer; hij pleit voor gezonde gebouwen. Om dat te bewerkstelligen dient er betere integratie te komen tussen bouw en installatietechniek. Want nu blijkt dat 70% van de installaties in gebouwen niet goed functioneert.

Niet denken in producten maar in oplossingen, is het devies van Kees de Schipper.

Voordat de netwerkborrel werd geopend stond er nog een laatste gastspreker op het programma: André Kuipers. Met behulp van een prachtige presentatie geeft hij iedereen een unieke inkijk in de wereld van de bemande ruimtevaart en deelt hij zijn verhaal over de aanloop, de missie en zijn blik op onze planeet. Met een indrukwekkende film, waarbij de bezoekers een geweldige indruk

kregen van onze aarde, sluit André Kuipers het middagdeel van The Technology Show af. Met een paar prachtige boeketten worden André Kuipers en Kees de Schipper bedankt voor hun medewerking.

Vervolgens worden alle bezoekers bedankt voor hun aanwezigheid en wordt het buffet geopend.

Onder het genot van een hapje en een drankje delen de mensen ervaringen en kennis uit en wordt de productenmarkt goed bezocht. De getoonde producten zijn dan ook regelmatig het onderwerp van gesprek tijdens de netwerkborrel.

Als afsluiter van de dag krijgen alle bezoekers bij het verlaten van het Fata Morgana Paleis een goodiebag overhandigd. Iedereen wordt vriendelijk bedankt voor zijn en haar komst.

Systemair, LSA Frico en Holland Heating mogen concluderen dat de tweede editie van The Technology Show een groot succes was. ❚

AMSTERDAM | Waterschapsbuurt De Punt

Tekst: Lieke van Zuilekom

INSTALLATIE VLOERVERWARMING DE PUNT LOOPT VOLGENS PLANNING Vloerverwarming is vandaag de dag een populaire huisverwarming. Volgens Abdel El Faghloumi van Bogro Snelrewaard BV is dat niet verwonderlijk. Volgens hem is vloerverwarming namelijk de meest comfortabele manier van verwarmen. “Door de gelijkmatige warmtestraling vanuit de gehele vloeroppervlakte, wordt namelijk een zeer egale warmtespreiding gecreëerd, wat door ons als zeer prettig wordt ervaren. Bovendien heeft vloerverwarming een gunstige EPC-waarde.”

“In de woningen is een stadsverwarmingsunit voorzien, waarmee de verwarming per woning kan worden geregeld”

De 69 appartementen en 35 woningen van Waterschapsbuurt De Punt in Amsterdam zijn allen voorzien van vloerverwarming. Een WKO-stadsverwarmingsinstallatie zorgt voor de toevoer van warmwater tot aan de woningen.

Bogro is verantwoordelijk voor alle installaties in de woningen.

“In de woningen is een stadsverwarmingsunit voorzien, waarmee de verwarming per woning kan worden geregeld,” vertelt El Faghloumi. “Alle leidingen ten behoeve van de vloerverwarming zijn in een slakkenhuis patroon gelegd. De vloerverwarming is zo ontworpen, dat temperaturen per ruimte of zone individueel regelaar zijn. Alle leidingen betreffen kunststof leidingen.”

om te voorkomen dat bepaalde onderdelen gaan drijven. Om lekkage te voorkomen, is de isolatie volledig waterdicht uitgevoerd.”

BEVESTIGING

ROUTINEKLUS

Inmiddels zijn in een aantal appartementen de vloerleidingen al gereed voor de storting van de gietvloer. In het voorjaar van 2015 worden de wooneenheden opgeleverd. “Het isoleren ten behoeve van gietvloeren is altijd een uitdaging,” aldus El Faghloumi. “Een gietvloer bestaat immers uit een hele dunne cementdeklaag. Het cement is als water, zodat van tevoren alle onderdelen van het vloersysteem goed moeten worden vastgezet. In plaats van een bevestigingsbeugel per 80 centimeter tot 1 meter, hebben we in dit geval iedere maximaal 40 centimeter leiding met een beugel vastgezet

Het project kent tot nu toe geen grote uitdagingen, vertelt hij. “Eigenlijk betreft Waterschapsbuurt De Punt een routineklus voor ons. Dergelijke projecten voeren wij regelmatig uit. Op dit moment zijn we met een soortgelijk project bezig in Co Green (Amsterdam) en in Winkelcentrum Terwijde (Utrecht), waar in verschillende fases appartementen van vloerverwarming op basis van stadsverwarming worden voorzien.”De samenwerking met de bouwpartners verloopt goed, zegt El Faghloumi. “De communicatie met alle partijen en in het bijzonder met onze onderaannemer Montage Garant, verloopt goed. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 29

AMSTERDAM | Waterschapsbuurt De Punt

WATERSCHAPSBUURT DE PUNT MAAKT GEBRUIK VAN STADSVERWARMING

In de Waterschapsbuurt in Amsterdam worden op dit moment nieuwe appartementengebouwen en eengezinswoningen gerealiseerd. De appartementengebouwen kijken uit over de Osdorperban en dorp De Punt. Achter de appartementengebouwen worden kleine blokken met eengezinswoningen gerealiseerd. Op de kop van De Punt wordt een wat hoger appartementengebouw gebouwd: de ‘uitkijktoren’ van De Punt.

Alle 104 woningen worden voorzien van gietvloeren met vloerverwarming.

Montage Garant is, in opdracht van installateur Bogro, verantwoordelijk voor het ontwerp, de levering en de realisatie van de vloerverwarming. “De installatie betreft een stadsverwarmingsinstallatie.

De warmte wordt centraal door een WKO-installatie geleverd,” vertelt Jacco van der Poel namens Montage Garant. “Elke woning wordt hiertoe voorzien van een stadsverwarmingsunit, namelijk onze nieuwe LTV Supertherm PROverdeler met geïntegreerde terugslagklep.” Het voordeel van deze stadsverwarmingsunit is dat je elke groep afzonderlijk kunt regelen, door middel van

Bouwinfo INSTALLATIES VLOERVERWARMING

30 | INSTALLATIE & BOUW

Bogro Snelrewaard bv Montage garant

een flowmeter en op basis van een menginjectie, vertelt hij. “Om een goed ingeregelde installatie te krijgen, is het belangrijk dat alle groepen onafhankelijk van elkaar worden ingeregeld, op basis van liters. Immers, niet alle groepen zijn even lang. Een slaapkamer van 7 m2 beschikt over meer buis dan een badkamer van 3 m2. De PRO-verdelers zorgen ervoor dat iedere ruimte de hoeveelheid liters krijgt die nodig is, zodat iedere groep even warm wordt.

Voor een maximaal comfort.”

Belangrijk bij stadsverwarmingsinstallaties is dat je gebruikmaakt van de leveranties van het energiebedrijf, vertelt hij. “De energiebedrijven verstrekken bepaalde waardes, waarbinnen wij mogen souffleren. Middels de PROverdelers zorgen wij ervoor dat per woning de juiste hoeveelheid liters wordt verbruikt.”

Waterschapsbuurt De Punt is niet het eerste project van Montage Garant waarbij gebruik wordt gemaakt van stadsverwarming. “Op dit moment zijn we bezig met het Corsini 3 project, betreffende veertig appartementen in Almere en met de 332 Studio’s in Amsterdam,” besluit Van der Poel. ❚

THEMA | Zonne-energie

Tekst: Roel van Gils | Foto: Holland Solar

ENERGIEAKKOORD 2023 VRAAGT STEUN VAN DE ZON Het Energieakkoord moet Nederland in negen jaar brengen van 4,5 procent duurzame energie-opwekking nu, naar 16 procent in 2023. Zonder zonnestroom en zonnewarmte zou dat maar 15% zijn, dus de zon zal ook in Nederland een belangrijk aandeel moeten gaan leveren om deze doelstelling te kunnen halen. Volgens voorzitter Erik Lysen van brancheorganisatie Holland Solar is er nog veel ‘werk aan de winkel’.

Kijkend naar de landen om ons heen, loopt Nederland volgens Lysen ver achteraan als het gaat om duurzame energie-opwekking.. “In veel landen is het aandeel duurzame energie-opwekking meer dan 25 procent, met uitschieters als Zweden tot wel 50 procent. In Nederland zal het voorlopig vooral van wind en biomassa moeten komen, maar de zon is snel in opkomst, en heeft bovendien een groot lange termijn potentieel.

Daar komt bij dat zonne-energie wordt opgewekt dichtbij de verbruikers, die dan ook vaak erg trots zijn op hun zonnesysteem en op de bijdrage die zij zelf kunnen leveren.” Holland Solar is de brancheorganisatie van Nederlandse experts in zonnestroom en zonnewarmte en maakt zich sterk voor het verbreden van toepassingen van zonne-energie en het waarborgen van de kwaliteit van zonne-energie systemen.

SALDEREN Holland Solar houdt zich onder meer bezig met het verspreiden en delen van kennis onder zijn leden, het ontwikkelen en ondersteunen van het kwaliteitskeurmerk Zonnekeur, maar ook het voeren van politieke lobby's voor het versterken van een duurzaam zonne-energiebeleid. “Er is nu veel te doen rondom het item 'salderen', essentieel voor de huidige markt,” stelt Erik Lysen. “Salderen betekent dat de elektriciteit die een kleinverbruiker teruglevert aan het net, afgetrokken kan worden van het verbruik, zodat de verbruiker evenredig minder betaalt. Dit gebeurt dus achter de meter en is volgens de overheid onhoudbaar op de langere termijn. Wij zijn in overleg met verschillende partijen om tot een passende oplossing (overgangsregeling) te komen, om de investeerders zekerheid te kunnen bieden, zodat de rust in de markt bewaard blijft.”

Holland Solar telt zo'n 130 leden, waaronder leveranciers, fabrikanten, installateurs, adviseurs en architecten. “Onze leden krijgen info uit de eerste hand. En belangrijker nog, samen met collega's bereik je zaken die je normaliter niet voor mekaar zou krijgen. Tevens kunnen we gezamenlijk een betere vuist maken naar Den Haag,” zegt Lysen tot besluit. ❚

DE SUNDAY 2014 Op woensdag 19 november staat Burgers Zoo in Arnhem in het teken van de SUNDAY 2014. Dit grootste zonne-energie congres in Nederland (en Vlaanderen) is al jaren de plek waar de gehele Nederlandse solar community elkaar treft: een ontmoeting tussen onderzoek en praktijk. Bezoekers worden geïnformeerd over de status en ontwikkeling op het gebied van wetenschap naar pv-materialen en processen, innovaties in zonne-energiesystemen, financiering van deze systemen, de wet- en regelgeving, marktonwikkeling en praktijkervaringen.

Tevens vindt op de SUNDAY de uitreiking van de Dutch Solar Awards plaats. En de keynote speech wordt dit jaar gehouden door ZKH prins Carlos de Bourbon de Parme.

INSTALLATIE & BOUW | 31

THEMA | Zonne-energie

Tekst: Maaike Belder

Stadiondak Euroborg vol met zonnepanelen dankzij crowdfunding

Sinds dit jaar liggen op het stadiondak van de Euroborg -waar FC Groningen huist- 1.092 zonnepanelen verdeeld over 1.861 m2. De installatie heeft een opwekvermogen van 294 kWp en een energieopbrengst van 240.000 kWh per jaar. Bijzonder zijn de afwijkende hellingshoek van de panelen en de financiering met crowdfunding. Daarmee realiseerden stichting 1miljoenwatt en Essent het grootste collectieve zonne-energieproject in Nederland. Initiatiefnemer Sven Pluut van 1miljoenwatt: “Crowdfunding neemt de financiële bottleneck weg.”

In februari en september 2014 takelde een torenkraan de zonnepanelen op het stadiondak op 30 meter hoogte. De zonne-installatie werd in beide fases in vier weken gebruiksklaar gemaakt door hoofdaannemer Toes Montage / Toes Solar in samenwerking met ID Light en Imtech. Deze bedrijven nemen ook het jaarlijkse onderhoud op zich.

“De panelen liggen verspreid over vijf dakvlakken,” vertelt mede-initiatiefnemer Matthijs Olieman van stichting 1miljoenwatt. “De zuidkant, waar het rendement hoog is, vanwege de stand van de zon, konden we niet gebruiken doordat een aantal woontorens daar de zon blokkeert.

Daarom zijn de panelen op een paar andere

zijdes in een afwijkende hellingshoek geplaatst ten opzichte van het dak, dat zelf al een hellingshoek heeft van zeven graden. Door de panelen in een hoek van 20 graden te plaatsen, konden we ze toch naar het zuiden richten. Zo zijn ze aan de noordwestzijde richting het zuidoosten gericht.

Hierdoor is de opbrengst hoger dan wanneer de panelen plat op het dak zouden liggen.”

SYMMETRIE OP HET DAK De zonnepanelen op de Euroborg zijn van het merk ZNSHINE. De panelen (type ZXM5-96) hebben een vermogen van 270 Wp en cellen van monokristallijn met twee lagen silicium. Omvormers

De zonnecentrale op stadion Euroborg van FC Groningen. Tot stand gekomen door een crowdfundingactie van de stichting 1miljoenwatt en Essent.

van de Duitse fabrikant KACO zetten de opgewekte gelijkstroom om naar netconforme wisselstroom. In de tweede fase van het project waren meer omvormers nodig. Olieman: “We hadden met de gemeente afgesproken om de panelen symmetrisch in rijen op het dak te leggen. Die symmetrie maakte de configuratie in fase twee iets ingewikkelder. We hadden er negen omvormers voor nodig variërend van 9 tot 20 kW. In de eerste fase waren dat er zeven.”

ZONBLIGATIES Het zonnedak is gefinancierd met crowdfunding.

Het principe van crowdfunding is simpel: een groot aantal personen legt elk een klein bedrag in en bekostigt zo gezamenlijk een vaak nog te realiseren project, product of dienst. Een grote groep burgers en bedrijven investeerde door de aanschaf van zogeheten ‘ZoNbligaties’ 600.000 euro in de zonnepanelen op de Euroborg. De man achter het plan is Sven Pluut van stichting 1miljoenwatt: “Mensen konden één of meerdere De zonnecentrale op stadion Euroborg in Groningen vanuit de lucht.

32 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Zonne-energie

FC Groningen heeft als eerste voetbalclub in de Eredivisie een eigen zonnecentrale op het dak van haar voetbalstadion. Sven Pluut, voorzitter van de stichting 1miljoenwatt, Erwin van Laethem, CEO van energiebedrijf Essent en commercieel directeur Robbert Klaver van FC Groningen verrichtten zondagmiddag de officiële opening in Euroborg in Groningen.

De zonnecentrale op stadion Euroborg van FC Groningen. Tot stand gekomen door een crowdfundingactie van de stichting 1miljoenwatt en Essent.

obligaties aanschaffen à 550 euro per stuk. Zo kunnen zij zonder geschikt eigen dak tóch hun eigen zonnestroom produceren. In de eerste fase investeerden 200 deelnemers in 531 zonnepanelen. In de tweede fase kwamen daar zo’n 200 participanten bij met nog eens 561 ZoNbligaties. De vraag was zelfs groter dan het aanbod, maar met 1.092 zonnepanelen is het dak vol. Er kan geen paneel meer bij.”

NIEUWE GELDBRONNEN Bij de Euroborg was er op het moment dat stichting 1miljoenwatt en Essent aanklopten al een werkgroep actief op het gebied van zonne-energie. Die stuitte echter op financiële struikelblokken. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) herkent deze hindernissen doordat zij dagelijks honderden ondernemers over duurzaamheid spreekt en adviseert in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken. “Ondernemingen kunnen vaak moeilijk geld vrijmaken voor duurzame investeringen, want het is een activiteit buiten de eigen business om,” zegt

RVO.nl-adviseur Jorn ten Have. “Banken houden hun hand op de knip. Leningen hebben effecten op de bedrijfsvoering en bovendien een heel voorwaardenpakket. Dat is lastig voor duurzame initiatieven. Met zonne-energie kan Nederland nog grote stappen maken richting een duurzame maatschappij. Die zijn hard nodig om de doelstellingen uit het Energieakkoord te behalen.

Het aandeel duurzame energie moet groeien naar 14 procent in 2020.” Pluut ziet hierin een mooie rol voor crowdfunding weggelegd: “Het is een prachtig alternatief voor traditionele financieringen. En zonnedaken zijn een aantrekkelijke investering voor huishoudens of bedrijven die geen mogelijkheden hebben om op hun eigen dak zonne-energie op te wekken.”

ZONNERENTE FC Groningen neemt tot 2037 de opgewekte stroom af. Hiervoor betaalt de club de marktprijs aan de eigenaren van de ZoNbligaties. Ook de overheid draagt een steentje bij; met SDE+ subsidie en de fiscale Energie Investeringsaf-

trek. Daardoor kunnen de deelnemers jaarlijks rekenen op een verwacht rendement tussen de 2,1 en 4,6 procent, afhankelijk van de ontwikkeling van elektriciteitsprijzen. Essent verrekent die opbrengst als zonnerente op de jaarrekening van klanten met een zonnepaneel. Voor Pluut en partners groeide het project uit tot een fulltime baan. Met het recent opgezette crowdfundingsplatform ‘Zonnepanelendelen’ ondersteunen zij initiatieven door de financiering middels crowdfunding en de bijbehorende administratie uit handen te nemen.

Pluut: “Een belangrijke les uit de Euroborg is het belang van een combinatie van kennis. Niet iedereen heeft verstand van zowel juridische zaken, financiële aspecten, technische configuratie als klantmanagement. We zijn daarom met veel mensen uit verschillende vakgebieden in gesprek gegaan. In Groningen hebben we laten zien dat crowdfunding van zonne-energie kan bijdragen aan een zonnige toekomst. En dat is op veel meer plekken in Nederland mogelijk.” ❚

DUURZAAM ONDERNEMEN Duurzaamheid biedt ondernemend Nederland kansen om te innoveren en nieuwe markten aan te boren. Met als resultaat economische groei, winst voor het milieu én een groen imago. Heeft u ook duurzame ambities? De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland spreekt en ondersteunt dagelijks honderden ondernemers. De rijksdienst stimuleert innovatie en duurzaam ondernemen in opdracht van diverse ministeries. Biedt financiering, kennis en partners. En attendeert beleidsmakers op belemmerende wetten en regels. Zodat ondernemers kunnen ondernemen. www.rvo.nl/duurzaamondernemen.

INSTALLATIE & BOUW | 33

THEMA | Zonne-energie

Tekst: Roel van Gils | Foto: Libra Energy

OPTIMAAL PROFITEREN VAN ZON EN WIND Als internationale groothandel en distributeur op het gebied van zonne-energiesystemen heeft Libra Energy een brede productrange ter beschikking tot zelfs complete autonome zonnesystemen. Via het revolutionaire online platform LibraPuls kunnen installateurs snel zonnesystemen ontwerpen en offreren. Vincent van Vaalen, general manager van Libra Energy, praat ons bij over het CRM-systeem en de nieuwste vinding, de RidgeBlade-windgenerator.

Het productassortiment aan zonnesystemen van Libra Energy varieert van zonnepanelen en omvormers tot montagesystemen, kabels, connectoren en autonome zonnesystemen. “Wij leveren uitsluitend kwalitatief hoogwaardige producten en dat tegen scherpe prijzen en voorwaarden,” zegt Vincent van Vaalen. “Al onze producten worden uitvoerig getest in ons eigen testcentrum, waar we samen met partners ook nieuwe producten ontwikkelen. Als enige importeur en distributeur fungeren we bovendien als officieel service centrum voor de producten.

Dit heeft te maken met onze roots. We zijn van origine omvormerexpert.”

ONLINE PLATFORM Om het leven van installateurs van zonnepanelen wat makkelijker te maken, heeft Libra Ener-

'Al onze producten worden uitvoerig getest in ons eigen testcentrum, waar we samen met partners ook nieuwe producten ontwikkelen' 34 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Zonne-energie

gy is samenwerking met Ezzingsolar een online platform ontwikkeld voor het ontwerpen en offreren van zonnesystemen. “Binnen vijf tot tien minuten heeft een installateur een compleet kloppende offerte op zijn scherm,” beweert Van Vaalen.

“De tool maakt gebruik van recente hoge resolutie beelden van Google Maps en stelt automatisch alle berekeningen op. De installateur kan zich vervolgens voor honderd procent richten op het advies naar de klant en de installatie. De betreffende producten kunnen via het CRM-systeem direct worden besteld en via track & trace nauwlettend worden gevolgd. Met een simpele druk op de knop kan bovendien de werkbon worden geprint. Deze werkbon bevat alle informatie die de montageploeg nodig heeft, zoals een lijst met materialen, handleidingen en layout.” Van Vaalen ziet nog een belangrijk voordeel van de softwaretool. “Verkopers hoeven in feite niet technisch onderlegd te zijn, want de calculator rekent alles voor.”

geen windmolen, maar een schoepenrad dat vrijwel geruisloos om een horizontale as draait. Het rad bevindt zich in een behuizing van zo'n 70 centimeter hoog en kan volgens Van Vaalen geïntegreerd worden in de nok van het dak. Bij een reguliere woning met schuin dak is een opbrengst van 2.500 kWh per jaar of zelfs meer, goed mogelijk. Van Vaalen ziet vooral perspectief in de combinatie van een RidgeBlade en PV-panelen.

“In de toekomst gaan we de opbrengst van bijvoorbeeld zonneenergie opslaan in accu's voor de winterdag.

WINDENERGIE AAN HUIS Waar de focus van Libra Energy in het verleden uitsluitend lag op zonne-energiesystemen, gaat de firma nu een stap verder. “Behalve op de zon, gaan we ons ook richten op windenergie en LED-verlichting,” verklaart Van Vaalen. Op de Dag van de Duurzaamheid heeft Libra Energy de RidgeBlade gelanceerd. De RidgeBlade is

Door zon en wind te combineren kan die accucapaciteit worden teruggebracht om een systeem gedeeltelijk of zelfs volledig autonoom te laten draaien. In de lente en zomer zijn de PVpanelen primair verantwoordelijk voor de energie-opwekking, terwijl in de herfst en winter -seizoenen dat het meer waait- de RidgeBlade dat voor rekening neemt.” ❚

Dakgeïntegreerd montagesysteem voor zonnepanelen Eenvoudige en snelle montage Toepasbaar op elk schuin dak Super licht en waterdicht

EXCLUSIEF

Uw groothandel voor:

DISTRIBUTEUR

Distributie aa n groothandels en installatiebed rijv

en

Zonnepanelen - netomvormers - montagesystemen Libra Energy Benelux Heemstederweg 14 1902 RP Castricum 0251 - 656 277 info@libra-energy.eu www.libra-energy.eu INSTALLATIE & BOUW | 35

THEMA | Zonne-energie

Tekst: Roel van Gils | Foto: Esdec

'ZONNE-ENERGIE HEEFT GIGANTISCHE POTENTIE' Iedereen die een eigen dak heeft, kan voorzien in de eigen energiebehoefte met zonnepanelen. Volgens Vincent de Vogel van Esdec, fabrikant van montagesystemen voor zonnepanelen, wordt de uitrol van pv-panelen de komende jaren alleen maar groter, omdat zonne-energie voordeliger is dan reguliere energie. Vincent toont aan dat ook de ontwikkelingen van montagesystemen niet stil staan.

Sinds de oprichting van Esdec in 2004 zijn er wereldwijd meer dan 3 miljoen zonnepanelen met een gezamenlijk vermogen van meer dan 500 MWp geïnstalleerd op de montagesystemen van Esdec. “We hanteren twee productgroepen, ClickFit en FlatFix,” licht Vincent de Vogel toe.

“Het eerste systeem is geschikt voor alle typen schuine daken, terwijl FlatFix geschikt is voor toepassing op platte daken, waaronder ook grote industriële daken. De energie van het eigen dak halen wordt meer en meer gemeengoed in de bouwstroom. Nu al worden pv-panelen veel toegepast bij renovatie, maar ook in de nieuwbouw is voor pv-panelen een steeds grotere rol weggelegd.

En dat wordt de komende jaren alleen maar groter om enerzijds aan de strenge normen te kunnen voldoen, maar bovendien wordt het ook steeds goedkoper om 'stroom' van het dak te halen.”

LICHTERE BEVESTIGINGSMETHODEN In de tien jaar na de introductie van de ClickFit in 2004 heeft het systeem de nodige ontwikkelingen doorgemaakt. “We zijn ons productassortiment bovendien steeds verder gaan uitbouwen voor de verschillende typen daken en dat heeft onder meer geleid tot de FlatFix die we ook al enkele jaren voeren. Meest recente ontwikkeling is de FlatFix Fusion die antwoord geeft op de vraag naar steeds lichtere bevestigingsmethoden. De Fusion kan zonder ballast of bevestiging op een plat dak worden geïnstalleerd en is geschikt voor

'We zijn ons productassortiment bovendien steeds verder gaan uitbouwen voor de verschillende typen daken'

36 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Zonne-energie

'Op dit moment hanteert iedere fabrikant zo zijn eigen afmetingen en diktes.

Dat vraagt om universele montagesystemen, rekening houdend met alle verschillende formaten' klein residentieel tot groot industrieel ofwel van 2 tot 2.000 panelen. Het systeem kan snel, eenvoudig en voordelig geplaatst worden. De FlatFix Fusion verenigt verschillende hightech materialen tot één hoogwaardige montagestructuur. We hebben de unieke eigenschappen van elk materiaal gecombineerd om zoveel mogelijk functionaliteiten te kunnen bieden. Zo maken we voor het systeem gebruik van aluminium, kunststof en stalen plaatwerk met een coating. Het kunststof zorgt

voor een thermische ontkoppeling, spanningen worden opgevangen in het montagesysteem zelf en niet afgedragen op de pv-panelen of het dak.

Dat komt de levensduur ten goede.”

Om het dakoppervlak optimaal te benutten, kan de FlatFix Fusion zowel in een enkelvoudige als duaal opstelling geleverd worden, zodat er meer vermogen per m2 dak behaald kan worden. Met dezelfde componenten kan een oost-west en/ of zuid-opstelling gerealiseerd worden door de

elementen net iets anders te schakelen. Volgens Vincent de Vogel volgt Esdec de ontwikkelingen die de zonnepanelen doormaken. Hij is voorstander van een standaardisering in afmetingen. “Op dit moment hanteert iedere fabrikant zo zijn eigen afmetingen en diktes. Dat vraagt om universele montagesystemen, rekening houdend met alle verschillende formaten. Op het moment dat er een standaardformaat komt, kan het volume omhoog en gaan de kosten verder omlaag.” ❚

Nu in m rijafseerdere voor vtanden en paneerijwel elk beschlfor maat ikbaa Al r u im 10 r mW sinds p geïnsta lleerd april 2014

clickfit_flatfixfusion_adv_keur2.indd 1 clickfit_flatfixfusion_keur5.indd 1

06-06-14 18:18 15:58 11-09-14

INSTALLATIE & BOUW | 37

THEMA | Zonne-energie

Tekst: Sjoerd Meuleman | Foto: Eigen Energie.net

DUNNE FILM ZONNEPANELEN OP PUNT VAN DOORBREKEN

MEER OPBRENGST TEGEN DEZELFDE KOSTEN Zonne-energie is waarschijnlijk de toegankelijkste vorm van particuliere schone energie. De laatste ontwikkeling vormt energieomzetting via CIGS technologie. Tegen dezelfde investeringskosten is nu tien procent meer opbrengst haalbaar dan met de tot dusver toegepaste siliciumpanelen.

Weinig duurzaamheidsproducten zullen de laatste decennia een grotere vlucht hebben genomen dan zonnepanelen. De redenen hiervoor zijn bekend: zonnepanelen zijn naast betaalbaar zeer laagdrempelig. Tot dusver bestond de bovenlaag uit gesneden silicium, maar als het aan Henrico van den Boomen ligt gaat dit nu definitief veranderen: dunne film heet de laatste ontwikkeling en de directeur van zonnepaAls lamellen tegen gevels

38 | INSTALLATIE & BOUW

nelendistributeur Eigen Energie.net BV spreekt van een kantelmoment. “Dunne filmtechnologie bestaat al langer, maar wist tot dusver nog niet helemaal door te breken. De reden hiervoor is dat de opbrengsten niet opwogen tegen de hogere kosten. Nu zijn er dunne film panelen op de markt met ongeveer dezelfde prijs als silicium. Met bovendien circa tien procent meer opbrengst.�

GEVELS, DAKEN, GLAS De dunne film panelen van de laatste generatie (type aanduiding CIGS) zijn de afgelopen tien jaar sterk doorontwikkeld. In plaats van cellen in serie plakken (C-Si kristallijn technologie) wordt er nu een dunne film laag aangebracht van vier componenten (Copper, Indigum, Gallium en Selenium) op een meestal glazen onderplaat. Een methode die kansen schept voor de

THEMA | Zonne-energie

toekomst. Van den Boomen: “In tegenstelling tot silicium biedt dunne film talloze integratiemogelijkheden, zoals opname in gevelmaterialen, daken en beglazing. Ook liggen bouwelementen in het verschiet waarin zonnecellen reeds zijn verwerkt.” Een toekomstig pluspunt noemt hij de variabele afmetingen van dunne film, waardoor de vaak ‘lelijke’ kronkels rondom dakramen voorkomen kunnen worden.

OPNAMECAPACITEIT Maar de grootste doorbraak moet als gezegd komen uit de prijsdaling: sinds halverwege dit jaar kosten dunne film panelen ongeveer evenveel als die van silicium, met bovendien dus een hogere opbrengst. Dat laatste is vooral te danken aan een betere opnamecapaciteit, zegt Van den Boomen. “Bij siliciumpanelen is de exacte zonlocatie zeer zwaarwegend, bij dunne film veel minder.

Ze functioneren dan ook uitstekend bij diffuse lichtbronnen - wanneer het bijvoorbeeld bewolkt is of op locaties die in de schaduw liggen. Ook de temperatuur van de panelen speelt een rol, aangezien ze minder heet worden en daardoor meer opbrengst genereren. Ten slotte - ook niet onbelangrijk - wil het oog ook nog wat: de nieuwe panelen zijn gewoon mooi om te zien.”

Bevestiging op schuine daken

OMSLAGJAAR Eigen Energie fabriceert de panelen niet zelf, maar distribueert een handvol zonnepanelenmerken uit Japan, Amerika en Taiwan. 2015 moet daarin het omslagjaar worden, zegt Van den Boomen. “Wat we daarvoor nodig hebben is een beetje promotie. Eind dit jaar organiseren

we twee technologiedagen in samenwerking met de innovatieve elektrotechnische branche.

Ook stonden we onlangs op Solar Events, de beurs met zonne-energie gerelateerde bedrijven. Al is het heus niet zo dat de siliciummarkt gelijk zal instorten. Daarvoor zal er eerst veel meer CIGS geproduceerd moeten worden.” ❚

EigenEnergie is exclusief STION distributeur voor de Benelux en TSMC Solar distributeur voor Nederland

CIGS Dunne film verslaat C-Si Kristallijn panelen op alle fronten!

1 2 3 4 5 www.eigenenergie.net/distributie

CIGS dunne film panelen geven betere opbrengst bij schaduw ten opzichte van C-Si Kristallijn panelen.

Temperatuurgevoeligheid tot 50% lager, dus minder verlies aan vermogen bij hogere temperaturen.

Grotere opbrengst bij diffuus licht (bijv. bij bewolkt weer, maar ook bij oost/west oriëntatie).

Euro/kWh is 10% beter bij CIGS dunne film panelen ten opzichte van C-Si Kristallijn panelen.

Esthetisch meest aantrekkelijk door de CIGS techniek.

Géén zichtbare zilverlijnen. Diep-zwarte uitstraling.

Bel voor een individuele afspraak met 040 - 84 32 067 of mail naar info@eigenenergie.net

www.eigenenergie.net 141880 EigenEnergie.net_Advertentie oktober_197x130.indd 1

17-10-14 16:04

INSTALLATIE & BOUW | 39

Walraven BIS Spectrum®

Nieuw, innovatief PV Montagesysteem

%

0 5 l e w ig! d o Tot n ast l l a b er mind BIS Spectrum®

PV Montagesysteem voor platte en lichthellende daken ■ Degelijke constructie ■ Snelle en eenvoudige installatie ■ Minimale ballast ■ Geen dakdoorbreking nodig

Voor meer informatie: Scan de QR-code of ga naar: www.walraven.com/bisspectrum

Walraven B.V. | Postbus 15 | 3640 AA Mijdrecht (NL) | Tel. +31 (0)297 23 30 00 | Fax +31 (0)297 23 30 99 | info@walraven.com |

walraven.com

BOXMEER | Rabobank

Tekst: Lieke van Zuilekom | Foto: Mosa

KLIMAAT PER MEDEWERKER REGELBAAR De combinatie van een warmtepompinstallatie met warmtekoudeopslag in de bodem, klimaatplafonds en slimme meters zorgen ervoor dat de CO2-uitstoot van Rabobank Land van Cuijk & Maasduinen tot een minimum wordt beperkt.

De nieuwbouw van Rabobank Land van Cuijk & Maasduinen is volgens Jarno Verstraten, projectmanager bij Van Haren Installaties B.V. een ‘opdracht uit het boekje’. Doordat de W-installateur al in het beginstadium van de bouw nauw bij het project is betrokken, konden faalkosten en onvolkomenheden op de bouw tot een minimum worden beperkt. “Het project heeft van meet af aan lekker gelopen,” vertelt hij. “De sfeer tussen alle bouwpartners was goed en de communicatie tussen opdrachtgever, architect, bouwbedrijf en installateurs verliep optimaal. Doordat we ook een deel van de engineering hebben verzorgd, kwamen we op de bouw niet voor verrassingen te staan.”

BREEAM VERY GOOD In juli 2012 heeft het nieuwe advies- en bestuurscentrum van Rabobank een BREEAM Very Good certificaat behaald. “Al in de ontwerpfase hebben we rekening gehouden met de BREEAM certificeringseisen,” vertelt Verstraten. “Dit heeft geresulteerd in onder andere een WKO-installatie met warmtekoudeopslag in de bodem. Klimaatplafonds zorgen voor de warmte- en koude-afgifte in het pand. Temperaturen zijn per zone van 1,70 meter regelbaar, ook in de grote kantoortuinen. Iedere medewerker kan dus zijn eigen klimaat bepalen.”

De gehele bank is voorzien van een sprinklerinstallatie, vertelt hij. ›

INSTALLATIE & BOUW | 41

MULTICAL® 302

Compacte en flexibele all-rounder

WWW.INSTALLATIEENBOUW.NL

Het meest complete overzicht van leveranciers online

• Zeer compacte warmtemeter • Uitgebreide datalogger • Tot 12 jaar batterijlevensduur • Parameters op locatie te configureren • Op afstand uitleesbaar via bedraad of draadloos M-Bus • Eenvoudig af te lezen display

Kamstrup b.v. · Leigraafseweg 4 · 6983 BP Doesburg Tel: 0313 471 998 · kamstrup@kamstrup.nl · www.kamstrup.nl

Installateur

Eigen energie voor bedrijven en particulieren!

De Steeg 3 | 6333 AT Schimmert | T 045 404 0604 info@newenergysystems.nl | www.newenergysystems.nl

Staat u nog niet op www.installatieenbouw.nl?

Neem dan contact op met Roel de Bruijn: T +31 (0)495 450095 E r.debruijn@louwersuitgevers.nl

Al 15 jaar specialist in KWO openbron systemen Verhey Toldijk B.V. Zutphen-Emmerikseweg 13b 7227 DE Toldijk

0575 - 452041 info@verheytoldijk.nl www.verheytoldijk.nl

BOXMEER | Rabobank

Projectinfo ZONNEPANELEN EN ZONWERING IN ÉÉN De energie ten behoeve van Rabobank Land van Cuijk & Maasduinen wordt duurzaam opgewekt door middel van 24 zonnepanelen, die in de zonwering van de gevel zijn verwerkt. Een keuze van de architect, vertelt Peter Debije, directeur van New Energy Systems, die hiermee twee vliegen in één klap slaat. “Waar we normaal complete zonnepaneleninstallaties voor het dak ontwerpen en bouwen, hebben we in dit project een deellevering verzorgd. In opdracht van Elektro Technisch Buro Nabuurs zijn maatwerk zonnepanelen ontwikkeld, die door de firma ScheutenGlas uit Venlo zijn gefabriceerd. De zonnepanelen dienen niet alleen als energieopwekker, maar houden ook zonlicht tegen waardoor het pand binnen minder snel opwarmt.”

Er zijn zonnepanelen toegepast met verschillende afmetingen, van respectievelijk 1770x1411mm (18 stuks), 1230x1411mm (1 stuks) en 256x1411mm (1 stuks) op de zuidgevel en 1770x1411mm (2 stuks), 530x1411mm (1 stuks) en 1156x1511mm (1 stuks) op de westgevel van het gebouw. “De energieproductie op jaarbasis bedraagt ongeveer 4.000 kWh. Dat is genoeg om een gemiddeld huishouden een jaar van stroom te voorzien.”

“In de kelder is een bassin van 120 kuub water voorzien. In geval van brand wordt de sprinklerinstallatie hiermee gevoed.” In de kelder zijn twee grote luchtbehandelingskasten geïnstalleerd en ook op de bovenste verdieping staat een grote luchtbehandelingskast.

Alle installaties zijn boven de klimaatplafonds weggewerkt. De geringe hoogte van die plafonds zorgde volgens Verstraten voor de nodige uitdagingen.

“Behalve alle leidingwerk van de klimaatplafonds moesten ook alle luchtkanalen en leidingwerk voor de sprinklers et cetera hier worden weggewerkt.

Hier heeft menig overleg over plaatsgevonden.”

Eén van de wensen van Rabobank Land van Cuijk & Maasduinen was dat de duurzaamheid zichtbaar gemaakt moest worden, vertelt Verstraten. “Daarom hebben we meters aangebracht in al onze installaties, zodat het verbruik continu inzichtelijk is. Wanneer bij bijvoorbeeld de waterleidinginstallatie een ongewoon hoog verbruik wordt gemeten -wat kan duiden op een lekkagewordt de installatie automatisch afgesloten.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER ARCHITECT UITVOERING

INSTALLATIES

BOUWPERIODE

Rabobank Land van Cuijk & Maasduinen – Boxmeer Novares Architecten – Gennep bouwcollectief Van der Heijden Bouw – Schaijk en Martens Bouw – Beugen Elektro Technisch Bureau Nabuurs – Boxmeer (E), Van Haren Installaties – Cuijk (W), New Energy Systems, Verhey Toldijk BV, Kamstrup maart 2012 – augustus 2013

New Energy Systems adviseert, ontwerpt, levert, installeert en onderhoud systemen voor de opwekking van duurzame energie voor particulieren en bedrijfsleven. Behalve in zonnepanelen is het bedrijf expert op het gebied van zonneboilers en warmtepompen.

Warmtepompinstallatie met vier bronnen De verwarming en koeling van Rabobank Land van Cuijk & Maasduinen vindt plaats via een warmtepompinstallatie, die warmte en koude onttrekt aan een open bronnensysteem in de bodem. Verhey Toldijk BV heeft hiertoe vier bronnen geboord, de benodigde pompen en putten geplaatst en de bronwaterleidinginstallatie aangelegd. “De warmte- en koudebronnen zijn verspreid over het terrein voorzien, zodat de warmte- en koudebel in de bodem geen contact kunnen maken,” vertelt Kasper Snelder, directeur van Verhey Toldijk. “Het grondwater wordt frequentie gestuurd richting het bankgebouw gepompt. De energievraag van het gebouw bepaalt de hoeveelheid water dat op enig moment nodig is, om in de warmte- en koudebehoefte van het pand te voorzien.”

De bodem waarin de bronnen zijn geboord, zorgde voor de nodige uitdagingen, vertelt hij. “De bodem bestaat uit een grove bovenlaag met daaronder leemgrond en fijne zandgrond. Uit de grove bovenstructuur konden we geen grondwater winnen, in verband met het neerslaan van ijzer en andere oxiderende stoffen. We hebben de bronnen daarom beneden de zogeheten redox-grens moeten voorzien, de grens waaronder geen zuurstof meer in het grondwater aanwezig is en dus geen oxidatie meer plaatsvindt.” Om ontgassing van bronwater en toetreding van zuurstof te voorkomen, wordt het bronsysteem continu onder overdruk gehouden.

INSTALLATIE & BOUW | 43

BOXMEER | Rabobank

Tekst: Lieke van Zuilekom | Foto: W. Kremers/Rabobank Land van Cuijk & Maasduinen en Elektro Technisch Buro Nabuurs BV

TECHNIEK STAAT CENTRAAL Het nieuwe Advies- en Bestuurscentrum van Rabobank Land van Cuijk & Maasduinen, gelegen langs de A77 bij Boxmeer, heeft als eerste Rabobank het BREEAM Very Good certificaat ontvangen. In haar beoordeling scoorde het bedrijf met name goed op de gezonde werkomgeving voor de medewerkers en de toepassing van duurzame energie in het gebouw.

De complete elektrotechnische installatie van het pand is ontworpen, geleverd en gemonteerd door Elektro Technisch Buro Nabuurs BV, met uitzondering van de installaties die als directielevering zijn uitgevoerd, vertelt Theo Arntz namens Elektro Technisch Buro Nabuurs BV. “Bijvoorbeeld voor de brandmeldinstallatie zijn landelijke levercontracten afgesloten. Voor deze onderdelen hebben we alleen de voorbereidingswerkzaamheden verzorgd.”

VRIJHEID Al bij de eerste voorbereidingen heeft het Rabobank bouwteam contact opgenomen met de E- en W- installateurs, vertelt hij. “In dit project stond de techniek centraal. We kregen alle vrijheid om een zo duurzaam en energiezuinig mogelijke installatie in te richten, uiteraard voor een marktconforme prijs. Pas daarna is het bouwkundige bestek definitief gemaakt en is een bouwkundig aannemer geselecteerd. Doordat we veel tijd en energie hebben gestoken in het voortraject, is de uitvoeringsfase soepel verlopen, zijn faalkosten beperkt en is het totale project binnen budget gebleven.”

SLIM GESCHAKELD Het pand is volledig ingericht op het Nieuwe Werken. Overal in het pand is energiezuinige LED-verlichting voorzien, die slim geschakeld wordt door middel van bewegingssensoren en daglichtregelingen. “De bewegingssensoren regelen de verlichting, bij geen gebruik, terug naar een verbruik van circa tien procent,” aldus Arntz. Een groot deel van de LEDarmaturen is geïntegreerd in de klimaatplafonds. “In plaats van de standaard 60 x 60 armaturen zijn hier 30 x 30 LEDarmaturen toegepast, die we, samen met Philips, speciaal voor dit project hebben ontwikkeld. Samen met Inteco, de leverancier van de klimaatplafonds, hebben we ervoor gezorgd dat armaturen en plafond naadloos aansluiten.”

Behalve de LED-verlichting heeft Elektro Technisch Buro Nabuurs BV onder andere alle omvormers voor de pv-panelen geleverd en aangesloten en een aantal oplaadpunten voor elektrische auto’s voorzien. ❚

44 | INSTALLATIE & BOUW

HOOFDDORP | Novotel

Tekst: Roel van Gils | Foto: Steboma

VENTILATIESPECIALIST IN ROL TOTAALINSTALLATEUR In de zomer van 2015 opent Novotel Hoofddorp zijn deuren.

Het hotel met slanke toren en breed plintgebouw is ontworpen door Mulderblauw Architecten en staat aan de voet van het duurzame Park 20|20. Steboma, van huis uit specialist in ventilatietechniek, heeft in opdracht van hoofdaannemer Huib Bakker Bouw de rol van totaalinstallateur op zich genomen. Best een unieke situatie, vindt ook Marco Koster van Steboma.

Steboma is sinds jaar en dag leverancier van ventilatiesystemen voor Huib Bakker Bouw. “We ontwerpen en leveren complete systemen, inclusief luchtbehandelingskasten, voor zowel de woning- als utiliteitsbouw,” zegt Koster.

“Voor de bouw van Novotel Hoofddorp sprak de aannemer de wens uit om de installaties bij één partij onder te brengen en heeft vervolgens het vertrouwen in ons uitgesproken. Bij uitzondering zijn we daarmee ingestemd. Behalve voor de ventilatietechniek zijn we ook eindverantwoordelijke voor de verwarming en koeling. Uiteraard hebben we deze specialisaties wel uitbesteed.” ›

INSTALLATIE & BOUW | 45

WWW.STEBOMA.NL

NOVOTEL Hoofddorp

t is i e t i l a g.” w i l K l “ a v e o t nooit

Dankzij de ventilatiesystemen van STEBOMA genieten de toekomstige gasten van het NOVOTEL van een gezond en comfortabel binnenklimaat.

HOOFDDORP | Novotel

Projectinfo CENTRALE VERWARMING EN KOELING

VENTILEREN EN CONDITIONEREN Novotel Hoofddorp bestaat straks uit een plintgebouw met daarop een slanke toren. In het plintgebouw op de begane grond komt de lobby, ontvangst, bar, restaurant, keuken en back of house-ruimten. De eerste verdieping van het plintgebouw wordt ingericht voor onder meer een fitnessruimte en vergader- en conferentieruimten. De 314 hotelkamers worden op de tweede tot en met de dertiende verdieping ondergebracht in de toren. De ventilatievoorzieningen van het plintgebouw voor ventileren en conditioneren wordt geregeld via een grote luchtbehandelingskast op de tweede verdieping met een capaciteit van 40.000 m3/h. “In de verschillende ruimtes in het plintgebouw worden VAV-inductie-units geplaatst die de ruimten kunnen koelen en zijn voorzien van een waterzijdige naverwarmer,” legt Marco Koster uit. “De regeling per ruimte is aangesloten op een gebouwbeheersysteem van Priva. De hotelkamers daarentegen worden door Mur Conditioning voorzien van een VRF-unit van Mitsubishi Electric. Ook deze zijn standaard per kamer regelbaar en instelbaar, vanzelfsprekend bij deze systemen.”

Steboma is direct nadat Huib Bakker Bouw opdracht heeft verkregen, betrokken bij het project. “Idea Adviseurs heeft het definitief ontwerp gemaakt en dat hebben wij verder uitgewerkt naar werktekeningniveau. Het mag dan misschien geen BIM-project zijn, toch behandelen we het zelf wel als BIM. We werken namelijk in het door Mulderblauw Architecten beschikbaar gestelde Revit-model. We zijn namelijk van mening dat werken met een 3D-model de faalkosten reduceert en het installatie-ontwerp optimaliseert,” besluit Marco Koster. ❚

Bouwinfo OPDRACHT ARCHITECT AANNEMER INSTALLATIES

BOUWPERIODE

The Vincent Hotel Group Mulderblauw Architecten, Zoeterwoude Huib Bakker Bouw, Heemstede Steboma, Beverwijk; P.C. van der Horst, Uitgeest; Vetim, Zaandam, Air Spiralo, Robatherm, Stabiplan maart 2014 - juli 2015

Vetim verzorgt het leidingwerk in Novotel Hoofddorp ten behoeve van de verwarming-, koel- en gasinstallatie. Volgens Dennis Jong van Vetim is het project zelf niet in een BIM-setting uitgewerkt, maar heeft Vetim in samenspraak met Steboma wel gekozen voor een BIM-methodiek. “We hadden het ‘geluk’ dat ons een Revit-model ter beschikking stond, waarin zowel wij als Steboma de installaties konden intekenen om deze uiteindelijk zo efficiënt mogelijk te kunnen bouwen. Dat is ook wel nodig, want alles dient binnen een korte periode gerealiseerd te worden.”

In de technische ruimte bevinden zich twee HR-ketels die voor de warmteopwekking zorgen ten behoeve van de VAV-units, vloerverwarming, warmtapwateropwekking en naverwarmer van de luchtbehandelingsunit. In de ruimtes vindt er een naregeling plaats om deze op de gewenste temperatuur te houden. “De hele begane grond is voorzien van vloerverwarming om de vloer op een constante temperatuur te houden,” zegt Dennis Jong. “De koeling van de ruimtes op de begane grond en eerste verdieping gebeurt door middel van de luchtbehandeling. Op de tweede verdieping staat een luchtbehandelingskast met een capaciteit van 40.000m3/h in de technische ruimte opgesteld.

Het koelblok in deze luchtbehandelingskast is via een stalen leidingnet aangesloten op een koelmachine die staat opgesteld op het dak van het hotel.

De koelmachine is voorzien van een hydromodule waarin alle componenten, zoals pompen, afsluiters en buffer en expansievat zijn geïntegreerd.” Ook het leidingwerk voor de gasinstallatie, vanaf de gasmeter tot en met de CVtoestellen, wordt door Vetim geïnstalleerd.

Onze Diensten: Centrale verwarmingsinstallaties Ventilatiesystemen Luchtbehandelingsinstallaties Regeltechnische installaties Koelinstallaties Duurzame energiesystemen Ontwerpen, tekenen (BIM) en begroten van genoemde activiteiten Inregelen van installaties Preventief onderhoud Storingscentrale 24uurs service C. van Uitgeeststraat 2a | 1508 EH Zaandam T: 075-681 83 00 | @: info@vetim.nl | www.vetim.nl

INSTALLATIE & BOUW | 47

Air Spiralo® KEN-LOK® Dé standaard voor luchtdichtheid

10 redenen om voor KEN-LOK® te kiezen: 1. Hoge luchtdichtheid door rubberafdichting 2. Overtreft de Luka-norm luchtdichtheidsklasse C 3. Voldoet aan de NEN-7120 (energieprestatie gebouwen) 4. Plug & play: makkelijk en snel te monteren 5. Minder montagemateriaal: geen tape 6. Gaat langer mee dan getapete systemen 7. Minder onderhoud 8. Minder energieverbruik 9. Beter binnenklimaat 10. Schoner systeem: minder schoonmaakkosten Met eigen ogen zien hoe gemakkelijk Air Spiralo® KEN-LOK® is?

Member of Air Spiralo® Group Air Spiralo • Kennemer Spiralo BV • Postbus 51 • 1740 AB Schagen • Nederland T +31 224 296 041 • F +31 224 216 545 • info@airspiralo.nl • www.airspiralo.com ®

Designed by Stabicad In Park 20|20 verrijst op loopafstand van het station met 17.000 m2, 314 kamers en een grote patio de duurzame nieuwbouw van Novotel Hoofddorp. Steboma ontwerpt met Stabicad in het Revit model van de architect de W-installaties.

Ontdek het op www.stabiplan.nl/designed

Leading in MEP design

StabiplanDesignedBy197x130mm.indd 1

Gold Partner

10/13/2014 9:45:20 AM

HOOFDDORP | Novotel

Tekst: Roel van Gils | Foto: P.C. van der Horst

VELE PREFAB INSTALLATIE-ONDERDELEN VOOR NOVOTEL HOOFDDORP Nabij het station van Hoofddorp, grenzend aan het duurzame Park 20|20, wordt gebouwd aan een nieuw 4-sterren hotel.

Het door Mulderblauw architecten ontworpen Novotel omvat 314 kamers. Duurzaamheid is een belangrijk uitgangspunt in het ontwerp van gebouw en installaties. Op voorhand werd zelfs een hotelkamer als mockup nagebouwd.

Het gebouw bestaat straks uit een hoogbouwdeel waarin de hotelkamers zij gelegen en een lager deel met een patio. The Vincent Hotel Group wordt verantwoordelijk voor de exploitatie van het hotel dat naast de 314 kamers ook nog beschikt over een fitnessruimte, vergaderfaciliteiten, lobby, bar en een restaurant. Novotel is onderdeel van AccorHotels. De nieuwste aanwinst, het 400ste in het Novotel-netwerk, wordt een internationaal, efficiënt en modern hotel voor zowel de zakelijke als toeristische reiziger.

REDUCTIE KOELLAST Er is veel aandacht besteed aan het ontwerpen van het duurzame hotel. Zo zijn er relatief smalle, verticale ramen toegepast die diep in de gevel liggen, waardoor er een sterke reductie ontstaat van de benodigde koellast. “In het laatste kwartaal van 2013 zijn wij door hoofdaannemer Huib Bakker Bouw benaderd om mee te denken en te rekenen aan het nieuwe Novotel,” vertelt Michel Vink van W-installateur P.C. van der Horst. “De bouw van het hotel is februari 2014 gestart en slechts twee maanden later waren we al bezig in de fundering; dat ging dus allemaal erg snel.” P.C. van der Horst is binnen het project verantwoordelijk voor de aanleg van de riolering, de droge blusleiding, de waterleiding, de hemelwaterafvoer en een aparte vetleiding voor de

grootkeuken. “We zijn gespecialiseerd in het vervaardigen van prefab systemen,” vervolgt Vink. “Dit gebeurt onder optimale omstandigheden, in onze bedrijfshal in Uitgeest. Dankzij een uitgebreide kwaliteitscontrole is een constante, hoge kwaliteit van de installatie-onderdelen gewaarborgd.”

RIOLERING INGESTORT Bij een groot gebouw zoals een hotel, in dit geval dertien verdiepingen en 42 meter hoog, heb je te maken met een navenante fundering/constructie, vervolgt Vink. “Hier dienden we wel de nodige leidingen in aan het brengen. Dat vergde nauw overleg met de constructeur en de andere partijen op de bouwplaats. Ook qua logistiek. Zo is de riolering grotendeels ingestort in de vloeren. De prefab onderdelen zijn met de kraan naar boven gebracht.” Gezien de flinke gevel, is ook grote aandacht besteed aan de Pluvia-berekeningen, omdat er behoorlijk wat water via de gevel op het dak kan komen, licht Michel Vink toe. “Dit geldt ook voor het separate noodoverstort systeem. Door zoveel mogelijk in een vroeg stadium optimaal te enginee-

ren en te standaardiseren wordt een kortere bouwtijd verkregen. Zelfs de waterleiding wordt zoveel mogelijk prefab gemaakt en bestaat uit koperen hoofdleidingen en Uponor/kunststof in de hotelkamers. Hierdoor kan de plaatsing op de bouwplaats aanzienlijk worden bekort en zijn we niet afhankelijk van weersinvloeden.”

Om alles tot in de puntjes uit te engineeren is een hotelkamer in zijn geheel nagebouwd als mockup.

De mockup wordt gebruikt voor regelmatig overleg om de verschillende disciplines door te nemen.

P.C. van der Horst is vanaf het derde kwartaal 2013 bezig op locatie en de oplevering zal ongeveer rond de bouwvak van 2015 zijn. “De installaties worden uitgevoerd met materialen die voldoen aan de hedendaagse normen. Wij gebruiken al jarenlang producten van vaste toeleveranciers zoals Geberit en Uponor. Dit zijn leveranciers die producten doorontwikkelen met de nieuwste technologieën en uitgebreid beproeven, waarbij volop aandacht is voor milieuvriendelijkheid en duurzaamheid; het uitgangspunt van onze opdrachtgever,” besluit Vink. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 49

LUCHTBEHANDELING

UW

CA Voordelen Hybrid Beam ■ Efficiënt energieverbruik ■ Verbeterd comfortniveau ■ Laag geluid ■ Hoge interne luchtkwaliteit ■ Eenvoudig onderhoud ■ Geïntegreerde regeling ■ Geen condensatierisico

www.carrier.nl/36XB

R

IE

I

E

N

Allround Afgifte-unit: Hybrid Beam 36XB

RR

Vanuit het Europese Carrier Advantec Solutions Center is een uniek nieuw product ontwikkeld die de voordelen van een plafondconvector en een ventilatorconvector combineert tot één product; de Hybrid Beam 36XB. Deze systeemoplossing, voor het binnenklimaat van kantoorgebouwen, draagt bij aan een verbeterd comfortniveau op de belangrijkste criteria (temperatuur, relatieve vochtigheid, verse lucht en geluid), installatie- en onderhoudsgemak en een betere energie-efficiency.

AMSTERDAM | Hotel Amstelkwartier

Tekst: Lieke van Zuilekom | Foto: Carrier Airconditioning Benelux BV

Hotel Amstelkwartier zet in op duurzaamheid Aan de Amstel, nabij het Amstelstation te Amsterdam, wordt op dit moment hard gewerkt aan de realisatie van Hotel Amstelkwartier. Het duurzame viersterren plus hotel wordt het eerste LEED Platinum gecertificeerde hotel van Europa. Het ruim driehonderd kamers tellende gebouw voldoet straks qua luxe en comfort aan alle wensen van de hotelgast van de 21e eeuw, zonder dat dit ten koste gaat van de planeet. Dit vraagt om integrale duurzaamheid op het gebied van energiebesparing, bedrijfsvoering en verblijfskwaliteit.

Carrier Airconditioning Benelux BV heeft, in opdracht van Wolter & Dros, de levering verzorgd van de warmtepomp en een aantal koelunits voor de MER- en SER-ruimtes in het hotel. De koelunits betreffen twee kleine 30RB021 luchtgekoelde machines en een 30WG020 watergekoelde machine gecombineerd met een droge koeler. De units hebben een vermogen van ongeveer 20 kW, vertelt Emil Root namens Carrier Airconditioning Benelux BV. “De 30RB-machines worden buiten opgesteld, de 30WG020 is voor binnenopstelling. Alle machines betreffen Scroll-koelmachines met een zeer hoge efficiency.” De warmtepomp, type 30HXC080, betreft een schroefwarmtepomp met als koudemiddel R134a, één van de meest gebruikte ‘milieuvriendelijke’ koudemiddelen. “Deze warmtepomp heeft een hoge COP-waarde,” aldus Root. “De warmtepomp levert in winterbedrijf zo’n 284 kW aan koude aan de afnemers en/of aan de bron en 354 kW aan warmte aan het lage temperatuur warmwatercircuit.”

HOOG RENDEMENT Het hotel is het eerste LEED (Leadership in Energy and Environmental Design) Platinum gecertificeerde hotel van Europa. “De LEED-certificeringseisen vroegen het nodige van alle installaties,” aldus Root. “In het bestek werden hoge rendementen gevraagd.”

Het rendement van de warmtepomp moest hoger zijn dan 4, vertelt hij. “Dit betekent dat voor 1 kW elektriciteit minimaal 4 kW aan warmte moet worden afgegeven. In het geval van Hotel Amstelkwartier hebben we een rendement van bijna 5 behaald. De warmtepomp voldoet dan ook ruimschoots aan de eis.”

Bouwinfo OPDRACHT ADVISEUR CONSTRUCTIE ADVISEUR INSTALLATIES ADVISEUR DUURZAAMHEID WARMTEPOMPINSTALLATIES BOUWPERIODE ARCHITECT

BOUWMANAGEMENT INSTALLATIES

SPOREN VERDIEND Amstelside BV Van Rossum BV Arup B&R Adviseurs voor Duurzaamheid Carrier Airconditioning Benelux 2013 – 2015 Architectenbureau Paul de Ruiter ism Mulderblauw Architecten 4Building BV Wolter & Dros

De warmtepomp die Carrier Airconditioning Benelux BV levert voor Hotel Amstelkwartier heeft zijn sporen de afgelopen jaren ruimschoots verdiend. De 30HXC080 is in het verleden bijvoorbeeld al geïnstalleerd bij Eurocontrol in Beek, dat het vliegverkeer boven Europa bewaakt, bij DAF Trucks in Eindhoven en onlangs nog bij het Reinier de Graaf Gasthuis in Delft. “De bewezen betrouwbaarheid van de warmtepomp was ook één van de redenen om voor deze machine te kiezen,” aldus Root. “De warmtepomp is voorzien van twee koudemiddelcircuits met per circuit een compressor en heeft daarmee een nog grotere bedrijfszekerheid.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 51

Kort nieuws Lucht-lucht en lucht-water warmtepomp in één Tijdens Energie 2014 introduceerde Samsung klimaatbeheersing haar Eco Heating System. Dit innovatieve warmtepompsysteem combineert een luchtlucht en lucht-water warmtepomp in één. Het energiezuinige en duurzame systeem haalt energie uit de buitenlucht om warm water te maken, dat bruikbaar is voor verwarming via vloerverwarming en/of ventilatorconvectoren.

Bovendien kan het systeem warm tapwater produceren. Optioneel kunnen zonnecollectoren worden gekoppeld. Via de lucht-lucht direct expansie binnendelen worden ruimten bovendien zeer snel verwarmd of gekoeld. De EHS mag met recht een energiebesparend en efficiënt systeem worden genoemd.

Bij een buitentemperatuur van -10°C blijft er nog 90% van de verwarmingscapaciteit behouden en is een werking tot -20°C gegarandeerd. Door deze hoge efficiëntie kan er tot bijna 50% worden bespaard op de energiekosten in vergelijking met een klassiek verwarmingssysteem. Maar wellicht de meest belangrijke prestatie van deze warmtepomp is de enorme verlaging die het oplevert voor de EPC-waarde van het object. Het systeem is gecertificeerd conform de NEN 14511 en voldoet aan de eisen die gesteld zijn in de nieuwe NEN 7120.

rechtstreeks in deze box worden aangesloten, waardoor direct weersafhankelijk regelen van het toestel tot de mogelijkheden behoort. Bovendien is het nu standaard mogelijk om een status- c.q. bedrijfsmelding te kunnen aansluiten.

Meer informatie: www.remeha.nl

AxZent inline ventilator veelzijdig toe te passen Met de nieuwe AxZent brengt Systemair een krachtige ventilator op de markt, ideaal voor het afzuigen van vervuilde, vochtige en warmte lucht bij hoge weerstanden. De robuuste ventilator kan door de inline oplossing eenvoudig in het kanaal geïntegreerd worden.

Remeha Tzerra Plus Met de revolutionaire samenstelling van de Tzerra beschikt de markt over een HR-ketel die kleiner en lichter is dan ooit, aan de hoogste kwaliteitsstandaard voldoet en borg staat voor comfort en energiezuinigheid. Nu komt daar een uitvoering bij die nog energiezuiniger is en bovendien meer functionaliteit biedt: de Tzerra Plus. De Tzerra Plus voldoet nu al volledig aan de ErP-eisen voor energiezuinigheid, die vanaf 1 augustus 2015 wettelijk verplicht zijn.

Door toepassing van een extra energiezuinige, modulerende pomp bespaart de Tzerra Plus aanzienlijk op elektriciteitsverbruik. Afhankelijk van gebruik en toepassing kan dit oplopen tot maar liefst zo’n 50 euro per jaar. Naast de financiële en energiebesparing heeft de modulerende pomp nog een belangrijk voordeel. Deze extra energiezuinige pomp zorgt namelijk dat de Tzerra Plus nu al aan de Europese energiewetgeving (ErP) voldoet, die vanaf augustus 2015 van kracht wordt.

Daarnaast heeft een modulerende pomp in de ketel als voordeel dat eventueel stromingsgeluid in radiatoren tot het verleden behoort. Een andere toegevoegde waarde van de Tzerra Plus zijn de extra bedien- en regeltechnische mogelijkheden. Zo is het toestel voorzien van een luxere aansluit- en bedieningsbox. Twee extra draaiknopjes maken het mogelijk om de gewenste taptemperatuur en de maximale bedrijfstemperatuur ook op het toestel zelf te wijzigen. Daarnaast geeft deze luxe box meer regeltechnische mogelijkheden. Een buitentemperatuurvoeler kan

52 | INSTALLATIE & BOUW

De AxZent is ontworpen voor continue bedrijfstemperaturen tot 120oC, de IEC-motor is buiten de luchtstroom gepositioneerd. Daardoor is deze ventilator ideaal voor industriële toepassingen, zoals proceslucht afzuiging en grootkeukens. De AxZent ventilator heeft achterover gebogen schoepenwielen met een hoge efficiency, uitgevoerd in aluminium. De behuizing van de ventilator is gemaakt van gegalvaniseerd staal en is voorzien van montage flenzen volgens Eurovent 1/2. Met deze montageflenzen is het mogelijk om direct tussen het kanaal te installeren.

Meer informatie: www.systemair.nl

Gratis software voor BLAUWE LIJN instrumenten EuroSoft Mobile maakt bewerking en rapportage van klant- en installatiegegevens in het optionele database memory gemakkelijk. Daarnaast biedt deze software de mogelijkheid om het BLAUWE LIJN meetinstrument met draadloze Bluetooth Smart communicatie op afstand te bedienen en uit te lezen. EuroSoft mobile Windows software is tot heden compatibel met de Multilyzer STe serviceanalyzer, Bluelyzer ST rookgasmeter, alle S4600 ST-serie drukmeters en de BlueAir ST luchtsnelheidsmeter. Indien uw PC of laptop niet beschikt over Bluetooth Smart communicatie, dan biedt EURO-INDEX een optionele Bluetooth Smart dongel die u in een USB-poort plaatst. Deze software maakt het mogelijk om klant- en installatiegegevens in te voeren in het instrument, waarna u ter plaatse het meetrapport aan deze gegevens toevoegt. Bij bediening op afstand is de uitlezing in ‘realtime’ (live) en kan deze zowel numeriek als grafisch worden weergeven. U kunt tevens gebruik maken van een logfunctie. Meer informatie: www.euro-index.nl

Kort nieuws Engineers zetten volgende stap in BIM BIM LIVE | SUM 2014 - content, calculatie en beheer Op 25 november organiseert Stabiplan in het Evoluon in Eindhoven BIM LIVE | SUM 2014. De MEP-engineer uit Nederland en België ontmoet tijdens dit branchebrede BIM-event vakgenoten uit de Benelux, vergaart BIMkennis afgestemd op zijn wensen en ontdekt de nieuwste Stabicad-features.

Voor installateur, modelleur, adviseur of beheerder is BIM LIVE | SUM 2014 hét moment om de volgende stap in BIM te zetten.

BIM is een geïntegreerde werkmethode die volop in ontwikkeling is, dit komt terug in het programma van de SUM. In samenwerking met partners als Autodesk, Syntess, INKA en PeoplePower zijn er zo’n twintig workshops, masterclasses en interactieve demo’s samengesteld. Deelnemers bepalen zelf welke onderwerpen hen helpen bij het zetten van hun volgende stap in BIM. De masterclasses zijn toegespitst op de voor MEP-engineers belangrijk BIM-onderwerpen: calculatie en content.

Klikbaar LED-lijnverlichtingsysteem EVA Optic, Nederlands ontwikkelaar en fabrikant van specialistische LEDoplossingen, ontwikkelde EVAline. EVAline is een revolutionair klikbaar LEDlijnverlichtingsysteem voor onder andere zwembaden, sportaccommodaties, parkeergarages, kantoren en productiehallen. Het systeem is gemakkelijk, flexibel en zeer snel te installeren met het geïntegreerde DRAKA/ABB Clixys® low voltage installatiesysteem. Dit unieke Halogeenvrije installatiesysteem zorgt voor een hoge kwaliteit elektrische installatie. Dit bespaart niet alleen veel tijd met het installeren, maar vermindert ook faalkosten vanwege de unieke Clixys® knijpconnectoren die slechts op één manier passen. EVAline is momenteel verkrijgbaar in drie uitvoeringen: EVAline Industry, EVAline Sport en EVAline Aqua HE (Harsh Environment) voor veeleisende (zwembad) omgevingen waar o.a. warmte, vocht en chloor een grote rol spelen. Alle modules zijn vervaardigd van blank geanodiseerd aluminium. EVAline Sport & EVAline Aqua HE zijn tevens verkrijgbaar in zwart geanodiseerd aluminium.

Van iedere uitvoering zijn, naast het modulaire systeem, tevens standaard armaturen beschikbaar. Meer informatie: www.evaoptic.com

In de open netwerktuin presenteren verschillende fabrikanten en partners hun nieuwste producten, zoals: Eriks, Vink, Isolectra, Rehau, Victaulic en Wago. De verschillende meeting-points maken netwerken eenvoudig. Tijdens de SUM krijgen verschillende onderwerpen extra aandacht.

- Masterclass: berekenen - Masterclass content: klant en fabrikant - BIM-advies op maat - Nieuwste Stabicad features in interactieve E en W-sessies - Autodesk BIM 360 - Stabicad: what's new!

BIM LIVE | SUM 2014: voor iedereen die een (volgende) stap gaat zetten in BIM. Inschrijven kan via: www.stabiplan.com/BIMLIVE

Daikin introduceert Indoor Climatie Out of the Box Dit is ontwikkeld in samenwerking met Climate Capital. Met dit unieke concept neemt de opdrachtgever in één keer het gewenste binnenklimaat als dienst af tegen een vaste prijs per maand. Een aanbestedingstraject is hierbij niet meer nodig. De eindgebruiker krijgt dus garantie op de afgesproken klimaatprestatie. Deze dienstverlening is een wereldwijde primeur.

‘We voorzien hiermee in de behoefte vanuit de markt,’ aldus Jan Klingen, manager consulting sales bij Daikin. ‘We proeven bij opdrachtgevers namelijk wel de intentie om duurzaam te bouwen.

Echter, de duurzame innovaties sneuvelen ergens in de keten vanwege kortetermijnwinst. Energiezuinige oplossingen komen dus zelden bij de eindgebruiker terecht. Op deze manier willen we dat veranderen.’

‘Indoor Climate Out of the Box’ biedt ten eerste comfort en ontzorging voor de gebruiker en ten tweede een financieel voordeel voor de opdrachtgever. Deze hoeft namelijk niet te investeren in het product en heeft de garantie dat de kosten voor deze service minimaal vijf procent lager uit vallen ten opzichte van de traditionele gang van zaken.

Meer informatie: www.daikin.nl

Lidl Stein (L) met ultraduurzame energielabel A++++ Het milieuvriendelijkste gebouw van Nederland staat in het Limburgse Stein.

In de vorm van de vernieuwde Lidl dat, geheel in de maatschappelijk verantwoord ondernemerstrend van nu, koos voor wel héél duurzaam. Het kreeg het A++++-label toegekend, de hoogste gradatie voor duurzaamheid. Reden voor Maxime Verhagen om als voorzitter van Bouwend Nederland gisteren in Stein een praatje te houden bij de officiële onthulling van het label. Hij betitelde het Steinse gebouw als voorbeeld voor andere duurzame utiliteitsgebouwen.

Die zelfs meer energie creëren dan gebruiken. Want zo productief zijn de 338 zonnepanelen op het dak van de supermarkt geleverd door EigenEnergie.net bv, zegt de woordvoerster van Lidl Nederland, Christine Braun. “Met de opgewekte stroom zouden circa twintig huishoudens van stroom kunnen worden voorzien. Op zonnige dagen zijn we totaal zelfvoorzienend.” De PV-installatie is ontworpen en geïnstalleerd door EigenEnergie.net bv uit Geldrop die ook het onderhoud van deze installatie de komende jaren blijft verrichten en hierop een opbrengstgarantie geeft. EigenEnergie.net bv kenmerkt zich door de inzet van hoge kwaliteitsproducten voor een scherpe prijs. Zij zijn ook exclusief distributeur van de nieuwste generatie dunne film zonnepanelen welke zo’n 10% meer stroom opleveren dan gangbare zonnepanelen. EigenEnergie. net bv is landelijk actief met de installatie van PV voor het grootbedrijf, agrarische sector, MKB en natuurlijk de particuliere markt. EigenEnergie.net bv is ook de installateur van het eerste ‘Postcode roos PV veld’ in Nederland. Meer informatie: www.eigenenergie.net

INSTALLATIE & BOUW | 53

Kort nieuws Inworpschacht reinigingstablet voor fris en hygiënisch spoelen Voor het inwerpen van een reinigingstablet voor toiletten introduceert TECE een inworpschacht. Deze wordt geplaatst in het huis van de wc-bedieningsplaat. Via de inworpschacht komt het reinigingstablet in het spoelwater van het reservoir.

De inworpschacht wordt tussen de bedieningsplaat en het reservoir geplaatst.

Voor het inwerpen kan de voorzijde van de wc-bedieningsplaat eenvoudig met de hand (zonder gereedschap) worden losgenomen. De inworpschacht is voorzien van een rode deksel, die trekt u naar voren en vervolgens plaatst u het tablet er in. U duwt de deksel dicht en plaatst de bedieningsplaat weer terug.

De inworpschacht is geschikt voor alle merken reinigingstabletten, mits er geen chloor en oxiderende bestanddelen in zitten. De schacht is toepasbaar op TECElux en alle standaard TECE inbouwreservoirs, die in combinatie met TECE bedieningsplaten worden toegepast. Dit geldt voor nieuwe maar ook voor bestaande situaties zonder uitwisseling van de geïnstalleerde bedieningsplaten. Meer informatie: www.tece-nederland.nl

Naast de installaties van Webeasy kan de gebruiker ook andere systemen integreren in NXT of in NXT LVL. Dat maakt NXT breed inzetbaar als beheersoftware voor installateurs en eindgebruikers. De gebruiker krijgt hiermee zijn eigen, persoonlijke portaal. NXT bestaat uit verschillende applicaties. De belangrijkste zijn: • Visualisatie (basis module), inclusief logging, alarmen, etc.; • Mobiele interface voor tablet en smartphone; • Alarmopvolging, incl. dienstrooster; • Database Back-up; • Weersvoorspelling; • Geothermisch; • Analyse; • Energiespiegel (Dashboard).

Meer informatie: www.webeasy.nl

Wolf Energiesystemen introduceert de AHU TE Het leveringsprogramma van Wolf Energiesystemen wordt verder uitgebreid met de AHU TE luchtbehandelingskasten. De AHU TE is seriematig aan de buitenzijde voorzien van een hoogwaardige poedercoating, naar keuze in de kleur RAL 9006 (een grijstint) of RAL 9016 (Verkeerswit). Overige RAL kleuren, inwendige coating of een C5M offshore coating zijn optioneel leverbaar. De buitenluchtaanzuig- en filtersectie zijn standaard inwendig voorzien van RVS binnenbeplating. De AHU TE kan geleverd worden in hygiëne uitvoering volgens VDI 6022 of het nog strengere DIN 1946-T4 (standaard met TÜV-certificaat). Daarnaast kan o.a. gekozen worden voor de volgende uitvoeringen: zwembad, adiabatische koeling, geïntegreerde koudetechniek, keukenafvoerunit en als dakcentrale: compleet met verwarmingstechniek, zonne-energiesystemen en/of warmtepompen.

Indien gekozen wordt voor de stekkerklare WRS-K regeling, kan deze worden voorzien van een ModBus-, BacNet-, LON- of een Ethernet (webserver) communicatie-interface. De AHU TE serie is Eurovent gecertificeerd.

Meer informatie: www.wolf-energiesystemen.nl

Webeasy introduceert NXT LVL, het dashboard voor het gebouw Webeasy introduceert 'the NXT LVL' in gebouwautomatisering. En daarvoor hoeft de klant niets te doen. Alle informatie die nodig is om zijn gebouw te kunnen beheren, wordt op een presenteerblaadje aangereikt via het nieuwe dashboard, zoals dat tegenwoordig ook bij de nieuwe generatie auto’s te zien is. NXT is een softwarepakket waarmee de gebruikers de prestatie van een gebouw(en) kunnen meten en bewaken. Daarmee zijn allerlei gewenste rapportages samen te stellen. Het pakket genereert naast geëvalueerde historische data ook proactieve data in de vorm van meldingen die de gebouwbeheerder wijzen op een mogelijk probleem. Dit leidt tot grote kostenbesparingen, comfortverhoging en levensduurverlenging van installaties. Lokaal of in de Cloud: NXT is als softwareproduct op de PC te gebruiken, maar ook in de cloud als een SaaS-oplossing. In dat laatste geval heet het pakket NXT LVL. The NXT LVL van Webeasy presenteert alle gegevens via 'sexy' vormgegeven webpagina’s, zoals een energiespiegel. Het dashboard is ook beschikbaar voor de smartphone en tablet.

54 | INSTALLATIE & BOUW

NIBE Najaarsactie: tot 400 euro retour Het komende najaar biedt NIBE installateurs in Nederland en België tot 400 euro extra voordeel op de lucht/water warmtepompen uit de NIBE AIRLINE en op vrijwel alle producten uit het boilerassortiment. De installateurs kunnen daarbij kiezen voor een cash back-korting óf de tegenwaarde hiervan in VVV Cadeaubonnen. “Begin dit jaar hebben we de vernieuwde NIBE AIRLINE geïntroduceerd en deze is goed ontvangen door de markt,” licht Marketing Manager Mariëlle van Gils van NIBE toe. “Met de NIBE AIRLINE -die vier verschillende series zeer stil werkende lucht/water warmtepompen met capaciteiten van 5 tot en met 22 kW omvat- kan de installateur uitstekend uit de voeten in kleine, middelgrote en grote woningen tot en met appartementen, utiliteitsgebouwen en zwembaden. Met onze NIBE AIRLINE -waarmee we op dit moment de breedste range lucht/water warmtepompen in de markt

Kort nieuws

Warmtepompen bieden- heeft de installateur dan ook volop kansen op de vervangingsmarkt, met name omdat er bij de installatie geen bronboringen of andere ingrijpende aanpassingen nodig zijn. Al zijn onze lucht/water warmtepompen ook uitstekend toepasbaar in nieuwbouwsituaties.” Meer informatie: www.nibenl.nl

Nieuwe NIBE-directeur Met ingang van 18 augustus jl. is de 53-jarige Fransman Christian Blanc bij NIBE Energietechniek B.V. in dienst getreden als Managing Director. Door zijn 25 jaar werkervaring op het gebied van energie- en koeltechniek is Christian Blanc bekend met het productportfolio van NIBE. Zo was hij onder meer werkzaam bij Carrier en Toshiba en vervulde hij in Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk diverse management- en sales functies, waaronder die van commercieel directeur en CEO.

op basis van het natuurlijke koudemiddel CO2 Airview Luchtbehandeling introduceert met de HP 90 warmtepompen een duurzame en milieuvriendelijke oplossing voor de productie van grote hoeveelheden warm tapwater.

HP 90 Lucht/Water

HP 90 Water/Water

De HP 90 warmtepompen zijn uitgevoerd met het natuurlijke koudemiddel CO2, wat resulteert in diverse voordelen:

Energiezuinigste dakraam ter wereld De VELUX Groep heeft het eerste en enige dakraam ontwikkeld dat door het Passiefhuis Instituut is gecertificeerd voor klimaatregio ‘koud’ en daardoor tot de rand van het Arctisch gebied kan worden toegepast. Dit meest energiezuinige dakraam ter wereld, is een elektrisch vochtbestendig tuimelvenster met vijf lagen glas, dat wordt aangestuurd door zonne-energie.

Het glas van het raam bestaat uit een drievoudige beglazing aan de buitenzijde en extra dubbele beglazing als voorzetruit aan de binnenzijde. In combinatie met de in het kozijn verwerkte ThermoTechnology zorgt deze opbouw voor een Uw-waarde van 0,51 W/ m²K (EN ISO 12567-2). Deze Uw-waarde kan door verdiepte inbouw en de toepassing van een isolatiekraag nog verder worden teruggebracht naar zelfs 0,48 W/m²K. Meer informatie: www.velux.nl

•

Wateruittrede temperaturen tot 90°C

•

Energiezuinig, zeer hoge COP met

EIA-subsidie mogelijkheid •

Wateruittrede temperatuur van 60°C bij een buitenluchttemperatuur van -20°C

•

Optimale werking bij hoge Delta T

•

Koudeterugwinning optioneel: gelijktijdige productie van warm en koud water

Dankzij deze unieke kenmerken zijn de CO2 warmtepompen speciaal geschikt voor de productie van grote hoeveelheden warm tapwater in onder meer hotels, campings, sportparken, zwembaden, zorgcomplexen, ziekenhuizen en de industrie.

De HP 90 CO2 warmtepompen zijn leverbaar in lucht/water en water/water uitvoering en zijn dankzij de modulaire capaciteitsopbouw geschikt voor inzet in een capaciteitsrange van 18 tot 300 kW.

Anders denken in klimaatoplossingen

ADVISERING I ONDERSTEUNING I TOTAALOPLOSSING Airview Luchtbehandeling BV I 078 - 652 18 00 I www.airview.nl INSTALLATIE & BOUW | 55

Kort nieuws Nieuw: LIPS Deurwachter exit alarm 7411

Nieuwe inkoopdirecteur bij Prysmian Group

LIPS Deurwachter voorkomt misbruik van vluchtdeuren. Dankzij het akoestische alarm, de flexibele montage en de EN179-certificering is LIPS Deurwachter de ideale oplossing om vluchtdeuren optimaal te monitoren en misbruik van vluchtdeuren tegen te gaan.

Klees Verkuil (47) is bij Draka aangesteld als Purchasing Director Netherlands.

In die hoedanigheid geeft hij leiding aan alle inkoopactiviteiten van de Prysmian Group organisatie in de BeNeLux. Prysmian Group vertegenwoordigt de kabelmerken Draka en Prysmian.. Klees Verkuil is al ruim 20 jaar werkzaam voor de organisatie in uiteenlopende functies in zowel Nederland als daarbuiten. Gedurende de afgelopen twaalf jaar bekleedde hij diverse commerciële functies in sales en marketing. Zo was hij onder meer Business Manager voor de sectoren Industrie en Infra. “Het samengaan van Prysmian en Draka heeft interessante synergie effecten opgeleverd,” aldus Verkuil. “De totale synergiewinst werd in 2013 becijferd op 175 miljoen euro. Ik zie het als een uitdaging om bij deze multinational de inkoopkracht van een BeNeLux-organisatie met vijf productielocaties te blijven benutten door een bundeling van kennis en het stroomlijnen van de inkoopprocessen. Een vergaande digitalisering van de informatiestromen, zoals ook vervat in de doelstellingen van Industrie 4.0, levert ons en onze inkooppartners efficiencyvoordelen op. Alleen als we blijven zoeken naar verbeteringen en innovaties in onze bedrijfsprocessen, zijn we als Nederlandse maakindustrie in staat ons te handhaven tegenover de mondiale concurrentie.”

LIPS Deurwachter is een zelfstandig werkend alarm voor nooduitgangen, dat het ongeoorloofd openen van een vluchtdeur bewaakt. Het openen van de deur wordt zowel optisch als akoestisch weergegeven. Indien een geoorloofde uitgang gewenst is, kan men met de sleutel van het slot de deur openen zonder de kruk naar beneden te bewegen. Bij een kleine beweging van de kruk klinkt een vooralarm dat stopt wanneer de kruk losgelaten wordt.

In de praktijk zien we dat vluchtdeuren vaak oneigenlijk gebruikt worden.

Bijvoorbeeld door medewerkers of bezoekers die een vluchtdeur gebruiken als ‘kortere weg‘ naar buiten, als ventilatiedeur, om collega’s binnen te laten of om producten ongemerkt naar buiten te brengen. Dit kan leiden tot ongewenste situaties. Het tast de inbraakwerendheid en vluchtveiligheid van het gebouw aan. Wanneer een vluchtdeur regelmatig openstaat, is de beveiliging van een pand minimaal en de kans op insluiping groot. Dit kan grote financiële gevolgen met zich mee brengen.

LIPS Deurwachter exit alarm 7411 voorkomt misbruik, zonder concessies te doen aan de vluchtveiligheid en inbraakwerendheid van het gebouw.

Kijk voor meer informatie op: www.lips.nl/deurwachter

Traploze LED-kleurtemperatuur In ziekenhuizen wordt veelal TL-verlichting toegepast in de kleur 840. Deze ‘wittere’ kleur is noodzakelijk omdat het verplegend personeel en de artsen een beter contrast nodig hebben voor het geven van injecties. De patiënten ervaren dit wittere licht als ongezellig en zouden veel liever in warmer licht verblijven. De LEDSgoGREENER biedt de mogelijkheid om de standaard TLverlichting te vervangen door L05G-DM LED-TL's of P01DM LED-panels.

Met deze producten kan de kleurtemperatuur traploos worden veranderd van 3.000 Kelvin (kleur 830) naar 6.500 Kelvin (kleur 865). Daarnaast kan deze LED-verlichting ook nog eens traploos worden gedimd met behulp van een meegeleverde afstandsbediening of een smartphone app. Het verplegend personeel kan een afdeling kiezen en vervolgens per kamer het licht desgewenst aanpassen. Indien een behandeling nodig is kan bijvoorbeeld het licht worden gemaximaliseerd en ‘witter’ ingesteld. Na een eventuele behandeling kan het licht weer worden gedimd en ‘warmer’ worden gezet.

56 | INSTALLATIE & BOUW

House of Tomorrow Today In Sterksel (gemeente Heeze-Leende), nabij Eindhoven, staat de eerste nieuwbouwwoning in Nederland gebouwd volgens de principes van Active House en Slimbouwen. De experimentele woning draagt de naam House of Tomorrow Today (HoTT). De ambitie van HoTT was scherp: een energieleverende woning creëren zonder concessies te doen aan het wooncomfort. De woning ontworpen door KAW/e architecten en adviseurs is nu gereed en laat de stand der techniek zien voor een woning op het gebied van gezond binnenklimaat, decentrale energieopwekking en bouwprocesinnovatie. Om energiezuinige gebouwen te creëren worden nog altijd concessies gedaan op het gebied van het binnenklimaat. Het nemen van isolerende maatregelen en het aanpassen van de gebouwschil zorgt vaak voor minder energieverbruik, maar leidt vaak ook tot te weinig daglicht en frisse lucht. HoTT is de eerste nieuwbouwwoning in Nederland die energie levert en tegelijk een hoog leefbaarheidsniveau heeft. In het voorbeeldproject completeren Slimbouwen en de Active House visie elkaar. Meer informatie: www.velux.nl

BIM LIVE | SUM 2014

25 NOVEMBER 2014 | EVOLUON EINDHOVEN

Theorie en praktijk. Ze komen samen in BIM LIVE. Het branche event voor BIM in de installatietechniek. Kom op 25 november naar Eindhoven en zet de volgende stap in BIM. Innoveer in de samenwerking met adviseurs en andere disciplines. Optimaliseer uw interne processen en de skills van uw engineers, modelleurs en werkvoorbereiders.

De Stabicad Users Meeting is in 2014 een branche breed event: BIM LIVE | SUM 2014. Reserveer vandaag uw ticket.

- Netwerken met vakgenoten - Diverse praktijkcases: berekenen, content en beheer in BIM - De tien nieuwste Stabicad features - Twintig workshops en masterclasses - Ruim vijfentwintig partners en fabrikanten, zoals Autodesk, ISSO, Syntess, WAGO, Victaulic, Eriks, etc.

- Meer dan driehonderd vakgenoten

Meld u nu aan op www.stabiplan.com/bimlive

Leading in MEP design

Gold Partner

THEMA | BIM

Tekst: Lieke van Zuilekom | Foto: Stabiplan

OPKOMST VAN BIM BIEDT KANSEN EN UITDAGINGEN BIM is een hot item in de bouwwereld. Steeds meer architecten, constructeurs en installateurs maken zich de uitwerking in het Bouw Informatie Model eigen, vanuit de overtuiging dat BIM de toekomst is voor integrale werkprocessen. Door vanaf het begin vanuit één model samen te werken, in plaats van met drie aparte modellen voor bouwkundig, elektrotechniek en werktuigbouw, ontstaat namelijk een beter overzicht.

De kloof tussen wat digitaal in een model staat en wat in de werkelijkheid wordt gebouwd, zal steeds kleiner worden, meent ook Edwin Schalk, Business Development Director bij Stabiplan. “Technisch gezien biedt BIM hiervoor veel voordelen.

Maar de menselijke inbreng in het proces moet niet worden vergeten. De behoefte aan hoogop-

geleide, technische vakmensen zal de komende jaren onverminderd groot blijven. De installatietechniek is een discipline die een behoorlijke mate van vakkennis vergt van de engineer. Want wat getekend wordt, moet wel kloppen. Daar komt bij dat de techniek nooit een vervanger kan zijn voor het stuk creativiteit en het denkvermogen dat mensen inbrengen.”

Volgens Schalk zijn in de installatiebranche verschillende benaderingen van BIM zichtbaar. Koplopers hebben al jaren geleden gekozen voor de nieuwe technologie, terwijl anderen pas kiezen voor een ander platform als daar noodzaak toe is.

“Voor beide benaderingen is wat te zeggen,” aldus Schalk. “Immers, BIM is niet het antwoord op alle vragen. Uiteindelijk gaat het erom dat mensen door met elkaar samen te werken het beste resultaat bereiken. Dat kan met nieuwe én met bestaande technologie.”

INTERNE EN EXTERNE PROCESSEN De beweging die in gang gezet is met BIM, heeft tot gevolg dat installatiebedrijven gaan nadenken over de manier waarop zij hun zaken hebben georganiseerd. Over de manier waarop zij binnen de bouwkolom met andere partijen samenwerken.

En, niet in de laatste plaats, over hun interne processen. “Voordat je optimaal kunt samenwerken met externe partijen, moeten je interne processen op orde zijn,” aldus Schalk. “Dat klinkt als een open deur, maar in de praktijk zie je dat hierbij regelmatig slagen worden vergeten.

Bij BIM staat de ‘I’ van informatie centraal. Die informatie moet correct zijn, vanaf de eerste lijn die getrokken wordt tot en met de laatste cijfers waarmee gecalculeerd wordt en aan de hand waarvan producten worden besteld. BIM is volop in ontwikkeling.

Vanuit Stabiplan zijn we iedere dag druk bezig om bedrijven hierbij te begeleiden. Onze consultants ondersteunen bedrijven bij het (her)inrichten van werkprocessen en de vertaalslag naar de soft-

58 | INSTALLATIE & BOUW

PLAATSNAAMTHEMA | Projectnaam | BIM Edwin Schalk Development Director bij Stabiplan

ware. We leren engineers niet alleen hoe onze software werkt, maar voorzien ook in bijscholing. Dat betekent dat constant nieuwe functionaliteit aan onze software worden toegevoegd. Als je hier niet in meegaat, loop je al snel achter de feiten aan.”

PLATFORM Wanneer je een BIM-model opzet, is productinformatie van fabrikanten essentieel, gaat Schalk verder.

“Immers, de fabrikanten kennen de specificaties van hun producten het best.” Voor de distributie van deze grafische artikelinformatie biedt Stabiplan een contentplatform. “Op MEPcontent.eu bieden wij grafische artikelinformatie aan, waarmee engineers hun technische gebouwinformatie kloppend kunnen maken en kunnen calculeren en bestellen. Inmiddels heeft ruim negentig procent van de veelgebruikte fabrikanten zijn gegevens al op MEP content gepubliceerd.” ❚

BIM: BENT U KLAAR VOOR DE VOLGENDE STAP? Op 25 november organiseert Stabiplan in het Evoluon in Eindhoven BIM LIVE | SUM 2014.

Voor installateur, modelleur, adviseur of beheerder is BIM LIVE | SUM 2014 hét moment om de volgende stap in BIM te zetten. De MEPengineer ontmoet tijdens dit branchebrede BIM-event vakgenoten uit de Benelux en vergaart BIM-kennis afgestemd op zijn wensen.

Een greep uit het programma van de dag: • Masterclass: berekenen • Masterclass content: klant en fabrikant • BIM-advies op maat • Nieuwste Stabicad features in interactieve E- en W-sessies • Autodesk BIM 360 • Stabicad: what’s new!

Het event wordt samen met verschillende (internationale) partners georganiseerd, zoals Autodesk, Syntess, PeoplePower, INKA en ISSO. In de informele netwerktuin laten verschillende MEPcontent.eu fabrikanten hun nieuwe producten en ontwikkelingen zien. Deelname is gratis. Voor meer informatie, www.stabiplan.nl

INSTALLATIE & BOUW | 59

Pioneering for You

Wilo BIM ready Wilo is de eerste fabrikant van pompinstallaties ter wereld die zijn BIMcontent op een eenvoudige wijze beschikbaar stelt voor uw BIM projecten!

Middels de Wilo-Revit Plugin kunt u onze intelligente Revit Families met ETIM productinformatie direct toepassen in uw BIM-projecten. Deze ‘Wilo button’ installeert u direct in Revit zelf en werkt onafhankelijk van uw toegepast BIM-teken-applicatie.

BIM - Building Information Modelling – is de oplossing die maakt dat alle relevante informatie gedurende het hele bouwproces wordt opgeslagen, gebruikt en beheerd in een 3D model.

“Niet alleen de techniek is hoogefficiënt, ook de ondersteuning in de ontwerpfase”

Wilo Nederland bv Rak 18 1551 NA Westzaan T. +31 (0)889456000 F. +31 (0)889456199 www.wilo.nl info@wilo.nl

THEMA | BIM

BIM READY Wilo is de eerste fabrikant van pompinstallaties ter wereld die zijn BIM-content op een eenvoudige wijze beschikbaar stelt voor uw BIM-projecten. Middels de Wilo-Revit Plugin kunt u onze intelligente Revit Families met ETIM-productinformatie direct toepassen in uw BIM-projecten. Deze ‘Wilo button’ installeert u direct in Revit zelf en werkt onafhankelijk van uw toegepaste BIM-tekenapplicatie.

BIM -Building Information Modelling- is de oplossing die maakt dat alle relevante informatie gedurende het hele bouwproces wordt opgeslagen, gebruikt en beheerd in een 3D-model. Toepassing van het Building Information Modeling (BIM) is in de installatiebranche nog geen vanzelfsprekende zaak. Wilo brengt daar met haar ‘BIM Ready’-initiatief verandering in. Het initiatief richt zich op installateurs, adviseurs, groothandels, onderhoudsdiensten en OEMpartners en omvat een kant-en-klare BIM-oplossing.

KANT-EN-KLARE OPLOSSING Het initiatief is een logisch vervolg op de BIM-activiteiten die Wilo sinds 2009 ontplooit. De ontwikkeling van driedimensionale BIM-content in MagiCAD voor BIM-modelleurs, groeide gestaag uit tot een complete, up-to-date Wilodatabase. Dit najaar stelt Wilo in Nederland haar BIM-content nu ook gratis en onafhankelijk van de toegepaste tekenapplicatie beschikbaar. De content leent zich via een Content Library Acces Button (Revit Plugin) voor alle Autodesk Revit-gebruikers. Gebruikers die deze gratis Revit Plugin installeren, hebben daarbij via een speciale ‘Wilo-button’ binnen Revit direct toegang tot de BIM-content die Wilo biedt.

Ook alle nieuwe, duurzame pompenseries zijn daarbij met één druk op deze Wilo-button beschikbaar. De kant-en-klare oplossing is met name interessant voor bedrijven die actief in BIM modeleren. De gewenste pomp kan direct uit de BIM-content worden geselecteerd aan de hand van ETIM-parameters en direct als Revit Family worden geplaatst in het BIM-model. In deze Revit Families van de betreffende Wilo-producten is nu ook de ETIM-productinformatie (de ETIM-features) gekoppeld. Het intelligent modelleren van het BIM-model naar de meest passende oplossing is daarmee veel eenvoudiger en efficiënter te realiseren. Overigens blijft voor CAD gebruikers de CAD-data van Wilo in STEP- en DWG-formaat beschikbaar op de online Wilo CAD-catalogus.

Building "Behoerde fuer Stadtentwicklung" = Ministerie van Stedelijke Ontwikkeling in Hamburg

Wilo-SIBOOST

Wilo Stratos-GIGA

De introductie van Wilo Revit Plugin voor BIM maakt deel uit van veelomvattende dienstverlening waarmee installateurs, adviseurs, groothandels, onderhoudsdiensten en OEM-partners worden ondersteund. Onder de naam Wilo Competence wordt deze totaaloplossing als propositie aangeboden.

Tot de dienstverlening behoort naast BIM-support ook technische support, de Wilo Productcatalogus & Wilo-Select, Wilo Uitwisselservice & Tools, het trainingsconcept Wilo-Brain en de ondersteuning bij het realiseren van GBSpompkoppelingen. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 61

THEMA | Theater Techniek

INTUSSEN,

ACHTER DE SCHERMEN

Tekst: Roel van Gils | Foto: Prinssen Adviesgroep

In Nederland hebben we te maken met een uniek theaterbestel met vooral ontvangende theaters die een breed scala van rondreizende theatervoorstellingen en concerten faciliteren, van kleine tot heel grote producties. Iedere voorstelling is uniek en stelt specifieke eisen. PB Theateradviseurs en Scena akoestisch adviseurs, beide onderdeel van de Prinssen Adviesgroep, kennen die eisen en geven al 27 jaar advies bij de inrichting van theaters, concertzalen, poppodia en culturele instellingen.

We worden vaak al in een vroeg stadium betrokken bij de bouw of renovatie van een theater, veelal nog voor de architectenselectie heeft plaatsgevonden, zegt Wim Prinssen van Prinssen Adviesgroep. “Een theater of poppodium is een complex gebouw vanwege de specifieke eisen aan onder meer het ontwerp, de afmetingen van het toneel, de stoelen in de zaal, de zichtlijnen voor publiek, maar ook door alle theatertechniek, zoals decorhijsinstallaties, beweegbare podiumvloeren, belichting, geluid, gordijnen, en voorzieningen voor het laden en lossen. Alle facetten grijpen in elkaar.

Een integrale ontwerpaanpak is een must.”

ILLUSIE Om een voorstelling goed te laten verlopen, is ontzettend veel techniek nodig. “Het publiek heeft

62 | INSTALLATIE & BOUW

vaak niet in de gaten dat de ruimte achter de schermen nog eens zo groot is. Dat hoeft ook niet.

Theater moet ook een illusie blijven,” zegt Prinssen. “Achter de schermen is niet alleen plaats voor de theatertechnische installaties en inrichting, er wordt ook ruimte ingericht om de artiesten en technici gastvrij te kunnen ontvangen, net zoals het publiek. Een theater is een gebouw met verschillende gebruiksgroepen.”

Op de manier waarop een installatietechnisch adviesbureau te werk gaat voor de gebouwgebonden installaties (E/W/S), doen wij dat voor de theatertechnische installaties, verduidelijkt Prinssen. “De invulling van de theatertechniek is afhankelijk van de aard van de te programmeren voorstellingen.

Bij met name toneelvoorstellingen is de invulling wezenlijk anders dan wanneer voornamelijk muziekvoorstellingen worden gepland. Het is dus van belang in het bouw- of renovatieproces de wensen in kaart te brengen, uiteraard rekening houdend met het beschikbare budget.”

Mede dankzij het advies van PB Theateradviseurs kan het publiek genieten van voorstellingen in zalen, zoals DeLaMar (Amsterdam), Het nieuwe Luxor (Rotterdam), Agoratheater (Lelystad) en het deze maand geopende Theater De Stoep in Spijkenisse.

AKOESTIEK

Behalve het vertalen van de wensen van de gebruiker naar een functioneel ontwerp is ook een gedegen uitvoering ontzettend belangrijk, stelt Prinssen terecht. “Wij treden als theatertechnisch en akoestisch adviesbureau ook veelal op als intermediair tussen gebruiker, architect, adviseurs, aannemer, installateurs en opdrachtgever. En ook worden wij regelmatig gevraagd om als adviseur toezicht te houden tijdens de bouw of bij de oplevering,” besluit Wim Prinssen. ❚

ES O K

akoestiek bouwfysica

A

theatertechniek elektro-akoestiek

TI

SC

H

A

D

V

IS

EU

R

S

De implementatie van de verschillende theatertechnische installaties is één, de inrichting van het

theater is even belangrijk, zo niet nog belangrijker.

In het kader van een gedegen en integrale aanpak zorgt binnen de Prinssen Adviesgroep het bedrijf Scena akoestisch adviseurs voor de optimale akoestiek van een theater. Wim gaat verder: “Aan de hand van een computermodel kunnen we de zaal visualiseren en al hoorbaar maken voordat deze gebouwd is. We kunnen luisteren hoe het geluid op een betreffende stoel klinkt. Auralisatie, noemen we dat. Zo kunnen we de akoestiek optimaal afstemmen op spraak en muziek, nog voordat gebouwd is. Deze techniek wordt ook regelmatig ingezet in andere branches. We hebben daarmee bijgedragen aan het ontwerp van de glazen overkapping over de binnenplaatsen van het Rijksmuseum en de geavanceerde omroepinstallatie van OV-terminal Arnhem. Ook voor kantoortuinen en schoolgebouwen geven we regelmatig advies.”

GRI

www.pbta.nl 14230538_PBTheateradviseurs.indd 1

PO PG E LU ID

www.scena.nl INSTALLATIE & BOUW | 63 21-10-14 09:31

HILVERSUM | RNW-gebouw

Tekst: Sjoerd Meuleman | Foto: Massier

RNW-GEBOUW KRIJGT LUCHT Sinds februari dit jaar dient het voormalige Hilversumse Radio Nederland Wereldomroep (RNW) gebouw als nieuw onderkomen voor de gefuseerde omroepverenigingen Avro en Tros. Dit betekent -behalve een andere indeling- onder meer vervanging en uitbreiding van werktuigbouwkundige installaties.

Aansluiten op klimaatplafond

In vrijwel alles oogt het pand als een product van vlak na de oorlog: een streng en robuust ontworpen volume met een in die tijd veel gebezigde betonconstructie van kolommen, liggers en vloeren. Een monument ook nog en alleen daarom al genoeg redenen voor een herbestemming. Maar zoals vaker het geval is met monumenten was het voormalige RNW-gebouw in Hilversum vooral installatietechnisch niet meer van deze tijd. “Er kon een raampje open, maar dat was het wel,” zegt Jan-Hendrik Loman, directeur Technisch Bureau Massier BV uit Den Haag. “Er waren geen ventilatie-, luchtbehandeling- en koelinstallaties. Frisse lucht moest binnenkomen via ramen, als die al open konden. Het gebouw was echt rijp voor nieuwe installaties.”

KORTE BOUWTIJD Massier installeerde daartoe een luchtbehandeling- en koelinstallatie voor in de kantoorvleugels. Deze zijn voorzien van een computergestuurde

64 | INSTALLATIE & BOUW

regelinstallatie met daardoor het gemak van automatische aansturing. Daarnaast heeft elke kantoorruimte de luxe van een aparte na-regeling, een soort thermostaat waarmee individuele behoeften onafhankelijk kunnen worden ingewilligd. Volgens Loman is er zeker sprake van hoogwaardig installatiewerk, maar niet van ‘rakettechnologie’: veel uitdagender was hier de extreem korte bouwtijd. “De installaties zoals die hier zijn toegepast, komen vaker voor. Veel spannender was de planning: 25.000 m2 installeren in nog geen half jaar tijd is echt buitengewoon scherp.” Hij wijst op de enorme bezetting aan vakmensen, vooral tijdens de afbouwfase.

Meer dan honderd werklieden over de vloer bleek geen uitzondering. Loman: “Het moeilijke van installeren zijn vaak de overlappingen: wij zijn afhankelijk van anderen en andersom is dat ook het geval. Daarom is een goede communicatieve verstandhouding zo belangrijk.”

HILVERSUM | RNW-gebouw

Projectinfo TOCHTVRIJE KOELING EN VENTILATIE Voor het inblazen van de gekoelde ventilatielucht in het restaurant van het RNW-gebouw in Hilversum wordt gebruikgemaakt van de textiele luchtverdeelslangen van BLT Luchttechniek. “Het toegepaste DFC (Directional Flow Control) systeem zorgt ervoor dat de luchtstroom gelijkmatig en loodrecht op de luchtverdeelslang uittreedt. Speciaal vormgegeven en gelaserde perforaties in combinatie met luchtstroom controlerende richtingsbaffles/ stuurklepjes maken dit mogelijk,” zegt Peter Vriens, technisch manager van BLT Luchttechniek. Het DFC-systeem kan worden toegepast in ronde, halfronde of kwartronde luchtverdeelslangen. In het RNW-gebouw is gekozen voor twee ronde slangen met een diameter van 400 millimeter, die vrij in de ruimte hangen. Zowel de ophangrails als de luchtverdeelslangen zijn uitgevoerd in de speciale (niet standaard) RAL-kleur signaalgrijs.

WARMTETERUGWINRENDEMENT VAN 85 PROCENT De ventilatie in het RNW-gebouw in Hilversum wordt geregeld door een zestal luchtbehandelingskasten, met een luchthoeveelheid variërend van 16.000 tot 1.600 m3/h. “De kasten hebben een zeer hoog warmteterugwinrendement tot zo’n 85 procent. De warmtewisselaars en warmtewielen waarmee de luchtbehandelingskasten zijn uitgevoerd, zijn hiervoor verantwoordelijk,” vertelt Ron Beek, algemeen directeur van Robatherm Nederland, leverancier en installateur van de luchtbehandelingskasten. “Enkele van de kasten die zijn uitgevoerd met een sorptiewarmtewiel voorzien tevens in een stukje koelterugwinning in de zomer. Hierdoor kan aanzienlijk bespaard worden op het koelvermogen.”

Een aantal luchtbehandelingskasten is in de technische ruimte van het RNWgebouw geplaatst. De overige kasten staan op het dak, vertelt Beek. “Omdat de architect de luchtbehandelingskasten uit het zicht wilde houden, hadden we te maken met een beperkte kasthoogte van 1,75 meter. Door de flexibel modulaire opbouw van de Robatherm-luchtbehandelingskasten kon hier tijdens het ontwerp, in samenwerking met Adviesbureau Knipscheer, prima aan worden voldaan.”

Enkele kasten zijn voorzien van stekkerklare regelsystemen, die middels een Modbuskoppeling zijn gekoppeld aan het gebouwbeheersysteem van Massier. Robatherm heeft de levering van deze systemen verzorgd.

Brandslanghaspel: netjes omkast

UTILITEIT GESPECIFICEERD Massier verkreeg het werk uit een Europese aanbesteding. Dit gebeurde na een inschrijving van vijf installateurs waarbij het Haagse bedrijf met de economisch meest voordelige aanbieding kwam. Niet toevallig sloot het werk naadloos aan bij Massiers specifieke kwaliteiten, namelijk het installeren van hoofdzakelijk hoogwaardige utiliteitsbouw. Geen woningbouw want dat is, volgens Loman, een totaal andere tak van sport. Massier werkt daarom veel voor onderwijs- en zorginstellingen, maar ook overheidsinstellingen en cultuurcentra behoren tot de opdrachtgevers. De laatste jaren vaak tijdens renovaties, aangezien nieuwbouw nog steeds achterblijft. Loman: “De markt voor nieuwbouw is nog altijd krap. Als er iets met utiliteit gebeurt, dan is het in negen van de tien gevallen een renovatie. Maar als ik de portefeuille bekijk, mag ik mijn handen dichtknijpen. Elke dag zijn we aan het werk.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER ONTWERP UITVOERING INSTALLATIES ADVIEZEN

Radio Nederland Wereldomroep, Avro, Tros Architectenbureau Claessens Erdmann, Amsterdam Aannemingsmaatschappij Hegeman, Nijverdal Technisch Bureau Massier BV (W), BLT Luchttechniek, Robatherm Elektrotechnische installaties: CEE advies, Kortenhoef Werktuigbouwkundige installaties: Ingenieursbureau Knipscheer, Soest START BOUW juli 2013 OPLEVERING december 2013

INSTALLATIE & BOUW | 65

HILVERSUM | RNW-gebouw

Projectinfo NOODSTROOMINSTALLATIE: ESSENTIEEL VOOR LIVE-TV Bewust een ingewijd bureau ontwierp de elektrotechnische installatie van het grootschalig gerenoveerde RNW-gebouw in Hilversum. Een bureau gespecialiseerd in noodstroom, dus met een ontwerp dat honderd procent stroomcontinuïteit garandeert tijdens dure opnamedagen.

Omroepland weet al langer: onderbrekingen van live-uitzendingen zijn onacceptabel, dus is een feilloos werkende noodstroominstallatie van het grootste belang. Elektrotechnisch- en energieadviesbureau CEE-Advies BV uit Kortenhoef is zo’n bedrijf dat zich gespecialiseerd heeft in het ontwerpen van noodstroominstallaties. Een ontwikkeling gegroeid uit inmiddels jarenlange ‘Hilversumse’ ervaring, zegt directeur Jan van Hattum. “Televisie- en radiostudio’s zitten vol met elektronica, maar zijn daarom gelijk ook kwetsbaar: storingen gebeuren juist, wanneer je dat als programmamaker niet wenst.

Daarom is een goede noodstroomvoorziening in studio’s ook zo belangrijk.”

Naadloze integratie Een andere mooi item voor het bureau was de integratie van verlichting in de stalen klimaatplafonds. Op zich zijn de armaturen hierin niet heel bijzonder, wel de manier waarop de installatie ervan tot stand moest komen: geïntegreerd in met koud waterleidingen gevulde plafondpanelen, die via perforaties de onderliggende ruimten van koeling voorzien. Van Hattum: “Koelplafonds zijn een trend, steeds vaker kiezen opdrachtgevers uit duurzaamheidsoverwegingen voor natuurlijke koeling via plafonds. Voor ons was de uitdaging hoe de armaturen naadloos te integreren in de plafondpanelen. En al zeg ik het zelf: het ziet er uitstekend uit.”

Kwaliteit is een keuze !

Onbegrensde ontwerpmogelijkheden

robatherm Nederland Monair Luchttechniek BV Platinastraat 63 8211AR Lelystad Nederland Phone +31 320 281166 Fax +31 320 281234 E-mail info@robatherm.nl Web www.robatherm.nl

66 | INSTALLATIE & BOUW

Luchthoeveelheden tot 350.000 m3/h.

Complete Luchtbehandelingscentrales Eurovent gecertificeerd TB 1 conform de EN1886 (TUV)

GROESBEEK | Park Mariëndaal

Tekst: Roel van Gils | Foto: Hendriks Installatietechniek

Zorgeloos wonen

in Park Mariëndaal Park Mariëndaal in Groesbeek is een uitgestrekt woon-/ zorgcomplex waar senioren in alle rust kunnen wonen, midden in de natuur en met winkels op steenworp afstand. Het complex bestaat uit meerdere gebouwen voor senioren met al dan niet een (zware) zorgindicatie. Gebouw Kloostertuin is een 'gesloten' omgeving voor dementerende senioren en is door Hendriks Installatietechniek voorzien van een specifiek domoticasysteem.

We zijn al in een vroeg stadium benaderd om mee te denken over de elektrotechnische installatie en het domoticasysteem, zegt Peter Graat van Hendriks Installatietechniek. “Er zijn verschillende mogelijkheden de revue gepasseerd, waarbij uiteindelijk is gekozen voor een zusteroproepsysteem van Telecom Jordaan.”

Hendriks Installatietechniek heeft verder de Kloostertuin voorzien van verdeelinrichingen, bestaande uit een hoofdverdeelkast van Hager en verdeelkasten in de woningen van Eaton, heeft zo'n 40 kilometer aan databekabeling aangelegd, was verantwoordelijk voor het lichtplan, alsmede de uitgebreide brandmeld- en ontruimingsinstallatie.

GEEN PANIEK

Als een brand wordt gedetecteerd zullen een aantal acties worden verricht, om in eerste instantie zo min mogelijk paniek te veroorzaken, zegt Peter Graat. “Zo krijgen de dienstdoende medewerkers een melding op het display van het GSM-toestel met vermelding van zone en kamernummer. Dit is mogelijk gemaakt door een ESPA-koppeling via het Private GSM-netwerk. Vervolgens bewegen de liften automatisch naar de begane grond en openen de deuren om opsluiting in liften te voorkomen, de deuren in brandscheidingen gaan dicht om rook- en brandverspreiding tegen te gaan en vluchtwegen van de 'gesloten' afdeling gaan open om vluchten snel mogelijk re maken.

Ook de deuren die normaliter door middel van toegangscontrole worden bewaakt, worden direct vrijgegeven. Daarnaast is een koppeling gemaakt met de luchtbehandelingsinstallatie die 100 procent gaat afzuigen om de rook zo snel mogelijk uit het pand te krijgen. De recirculatie gaat vanzelfsprekend uit.

Zodra een tweede brandmelder in alarm komt of als een handmelder wordt ingedrukt, wordt de brandweer gealarmeerd. Om ongewenste activering van handmelders te komen, zijn de componenten voorzien van extra bescherming, waarbij eerst een waarschuwingssignaal klinkt, voordat de melder ingedrukt kan worden.”

De toegangscontrole heeft als primair doel de afdeling gesloten te houden, maar is wel gemakkelijk toegankelijk voor bezoekers en personeel. “Om deze reden is gekozen voor een centraal aangestuurd systeem met proximity-druppels voor het personeel,” zegt Peter Graat. “Bezoekers wordt toegang verleend na het invoeren van een code. Dankzij het centraal geregeld systeem, kan Vestia zelf het pand beheren en is het voor ons tevens mogelijk service op afstand te verlenen.” ❚

Bouwinfo OPDRACHT ADVIES ONTWERP

UITVOERING

INSTALLATIES OVERIG

Vestia Noord-Nederland Goudstikker-de Vries, Emmen FAME Architectuur & Stedenbouw, Zwolle; 2.0 Architecten, Venlo SMT Bouw & Vastgoed, 's-Hertogenbosch / Bouwgroep Moonen Hendriks Installaties (e), Snoeks installatietechniek (w) Kunstof Techniek Brabant, Prolight

INSTALLATIE & BOUW | 67

GROESBEEK | Park Mariëndaal

Tekst: Roel van Gils

WARMTEPOMP PER APPARTEMENT Het ontwerp, engineering en realisatie van de werktuigkundige installaties van het woon-/zorgcomplex Park Mariëndaal in Groesbeek is door Installatiebedrijf Snoeks uit Valkenswaard verzorgd. “We zijn in 2010 gestart met de engineering in het installatieoverleg en hebben de installaties ten behoeve van de hemelwaterafvoer en vuilwaterafvoer gemaakt, alsmede de verwarming- en koelinstallatie, de mechanische ventilatie, de regelinstallatie en de sanitaire installaties,” zegt Peter van Poppel van Installatiebedrijf Snoeks.

De verwarmingsinstallatie bestaat uit een gesloten bron per gebouw (bouwdeel A, B en C). Het water wordt getransporteerd naar alle appartementen, waarbij de sturing en de regeling van de bronpompen wordt geregeld door de Tacs. Van Poppel: “Per appartement is een warmtepomp opgesteld van Itho, type WPU-5C, WPU-55C en WPU-65C, afhankelijk van de benodigde capaciteit. Per appartement kan verwarmd of gekoeld worden. De warmtepompunit reageert op de warmte- c.q. koelvraag. Per woning is een laag temperatuur verwarmingssysteem aangebracht in de vorm van vloerverwarming. Wanneer hier koud water op wordt gezet, gaat dit als een hoog temperatuur koeling werken. Het bronwater wordt dan rechtstreeks -gecontroleerd- de vloer ingepompt.”

De luchttoevoer vindt plaats via de buitengevel. Per vertrek wordt de lucht afgezogen. “Hiervoor is een ventilatorbox van Itho toegepast, type On Demand,” zegt Van Poppel. “Per vertrek wordt het CO2-gehalte gemeten en afhankelijk van de behoefte wordt er meer of minder lucht afgezogen.

'De VWA is geluidsarm uitgevoerd door middel van een speciale kunststof buis, ook van Dyka en type Sono.'

Zodoende wordt er alleen geventileerd waar nodig. In de badkamer is een extra vochtsensor geplaatst, zodat de ventilatie toeneemt bij een stijging van de luchtvochtigheid.”

Verder is de HWA-installatie traditioneel vormgegeven met PVC-afvoerleidingen van de firma Dyka, vervolgt Van Poppel. “De VWA is geluidsarm uitgevoerd door middel van een speciale kunststof buis, ook van Dyka en type Sono. De uitdaging was om de installatie compleet en functionerend te krijgen in de beperkte bouwtijd die tot beschikking was.” ❚

Projectinfo PREFAB LEIDINGWERK: SNEL EN BETROUWBAAR In het werk gemonteerde leidingen zijn arbeidsintensief, werken dus kostenverhogend voor installatiewerkzaamheden. Bij zorginstelling Mariëndaal in Groesbeek werd gekozen voor een kunststof leidingsysteem waarop alle aansluitingen vooraf waren aangebracht. Dat scheelde veel tijd met installeren.

Leverancier Kunststof Techniek Brabant BV doet het vaker zo: geen bossen leidingen op het werk waaraan nog van alles dient te gebeuren, maar een leverantie van een geprefabriceerd kunststof leidingsysteem met elke aansluiting op de juiste plaats. Zo dus ook in Mariëndaal, het nieuw gebouwde zorgcentrum in Groesbeek. Directeur Marco ter Heerd: “De grote voordelen zijn tijdwinst en nauwkeurigheid: in het werk gemaakte aansluitingen zijn bewerkelijk, met bovendien meer kans op fouten. Met onze geprefabriceerde kunststof leidingen hoeven installateurs alleen nog te monteren en het systeem vervolgens aan te sluiten. En waar nodig assisteren onze monteurs.”

Trein Het bedrijf uit Veghel leverde de glasvezelversterkte PP leidingen voor warm en koud watertransport. De opdracht werd verkregen van installateur Snoeks uit Valkenswaard. Vervolgens ging de trein in werking en werd het leidingsysteem met hulp van driedimensionaal tekenwerk uitgewerkt tot een overzichtelijk prefab geheel. Waarna de installateur dus alleen nog hoefde te monteren en uiteindelijk aan te sluiten. Ter Heerd: “Niet alle installateurs zijn even bekend met prefab leidingwerk. Maar dat gaat zeker veranderen, want van prefab leidingwerk hebben alle partijen voordeel.”

68 | INSTALLATIE & BOUW

Kunststof op maat • • • •

Specials

• •

T-stukken Segmentbochten

Technische ruimtes Verdelers Prefabricage

De Amert 144, 5462 GH, Veghel Postbus 293, 5460 AG, Veghel T: +31 (0) 413 74 75 00 F: +31 (0) 413 74 75 01 E: info@kunststoftechniek.nl W: www.kunststoftechniek.nl

www.kunststoftechniek.nl

GROESBEEK | Park Mariëndaal

Tekst: Roel van Gils | Foto: Hendriks Installatietechniek

SFEERVOLLE BUITENBELEVING

Woon-/zorgcomplex Park Mariëndaal in Groesbeek bestaat uit verschillende wooneenheden voor senioren. Gebouw Kloostertuin is uniek in zijn soort. Het gebouw is deels ingericht als een ‘gesloten’' omgeving voor dementerende senioren, maar met de inrichting en verlichting wordt een bijzondere buitenbeleving bereikt.

De 32 appartementen op de begane grond en de eerste verdieping van gebouw Kloostertuin zijn bestemd voor mensen met een dementie. De woningen liggen aan een binnengebied waar bewoners zich vrij kunnen bewegen.

In de verblijfsgebieden zijn allerlei sferen en belevingen gecreëerd die aansluiten bij de behoeften en belangstelling van mensen met een dementie.

Volgens John Frenken van Pro-light, verantwoordelijk voor het verlichtingsplan, lijkt het voor de bewoners alsof zij ‘gewoon’ op straat rondlopen. “In het binnengebied is een buitenbeleving gemaakt. Echt bijzonder. Verspreid over het verblijfgebied staat hier en daar een brommer, een fiets en zijn bankjes geplaatst waar bewoners kunnen rusten. Ook zijn er ruimtes ingericht als bioscoop, café en washoek.”

LED- NOOD VERLICHTING

opdrachtgever Vestia, hebben we in samenspraak met onze opdrachtgever -Hendriks Installatietechniek- de armaturen gekozen. Klassieke en moderne armaturen zijn door elkaar toegepast. Dat heeft voornamelijk te maken met de gekozen thema's en sferen voor de verschillende ruimtes. Daarnaast hebben we ook voorzien in de noodverlichting, die in de vorm van een smalle LED-strip is opgenomen in de pilaren.”

Pro-light heeft in totaal ruim 600 armaturen geleverd voor de Kloostertuin, die voor een deel in de eigen werkplaats zijn geassembleerd. “Behalve het schrijven van lichtplannen kunnen we de armaturen ook zelf samenstellen, custom made, inclusief besturing. Voor Mariëndaal hebben we alle verlichting plug & play aangeleverd. ❚

Om ook in de avonduren de juiste snaar te raken, voor wat betreft de verschillende sferen, heeft Pro-light een verlichtingsplan geschreven. “Het plan voorziet enerzijds in een functionele basisverlichting zodat senioren ook goed zicht wordt geboden, maar anderzijds ook passende bij de verschillende thema's,” licht John Frenken toe. “Na een aantal gesprekken, onder meer met

INSTALLATIE & BOUW | 69

Dalkruid 54 5731 TN Mierlo T 0492 66 39 67 M 06 25 04 66 33 E bdebruijn@intecad.nl W www.intecad.nl

Uw partner voor integraal technisch advies in: Duurzaamheid Beveiliging Beheer en onderhoud

ADVERTENTIE opvuller

STErk in onTWErp En dirEcTiEvoEring ParTiciPaNT vaN EcoDEsk

WErkT saMEN MET WarMBouWEN

INSTALLATIE & BOUW VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, KLIMAATBEHEERSING EN ELECTRICITEIT

Verrijkt met ‘Interactieve Print’ Breng uw vaktijdschrift tot leven!

Layar is een gratis app voor de smartphone en tablet, die het papier van Instalatie & Bouw tot leven brengt. Met behulp van Layar worden advertenties en redactionele content interactief gemaakt. Als lezer slaat u de brug tussen print en de digitale wereld.

Het enige dat u nodig heeft, is een smartphone of tablet met de Layar app. U scant met uw smartphone of tablet een pagina, waarna de Layar-app de clickable elementen toevoegt op de pagina zoals: Video’s, foto’s, tekst, e-mailadressen, telefoonnummers, social media sharebuttons, etc.

Wat heeft u nodig?

Het vaktijdschrift Een smartphone of tablet De gratis Layar-app

Download de gratis layar app

Scan de pagina

UITG UITG AVE AVE

52

Interactieve Print

IN INSSTTA ALLLLA ATIE & BOUW

VAK VAKTIJD TIJDSCH SCHRIFT RIFTOVE OVERRINS INSTAL TALLAT LATIETE IETECHN CHNIEK IEK, ,KLIM KLIMAAT AATBEH BEHEER EERSIN SINGG EN EN ELE ELEKTR KTRICIT ICITEIT EIT

WW WW W.IN W.IN STA STA LLLL ATIEENB ATIE ENBOUW OUW .NL .NL

NUM MER 5 NUM 2014MER OKTO 2 BER 2014- NOV APRIEMB L - MEI ER

Stap voor stap VAKTI JDSCH RIFT

Hoe werkt het:

OVER INSTA LLATIE TECHN

Even de gratis Layar app downloaden in de Apple Store of de Android Market.

IEK, KLIMA ATBEH EERSI

Open nu de Layar app op uw smartphone of tablet.

NG EN ELECT RICITE IT

Klik op het scan-icoon onderaan in de zoekbalk van uw smartphone of tablet.

WIE DOET WAT

VLOERWARMING JACOSOL NEDERLAND

Westrak 210 1771 SV WIERINGERWERF T +31 (0)22 7604747 E info@jacosol.nl W www.jacosol.nl

BV COX GEELEN

Emmastraat 92 6245 HZ EIJSDEN T +31 (0)43 4099500 E info@coxgeelen.nl W www.coxgeelen.nl

MONTAGE GARANT Ambachtsweg 40-42 5731 AG MIERLO T

+31 (0)88 7780050

F

+31 (0)88 7780020 info@montage-garant.nl

E

THERMONOORD

VENTILATIE

ACHTERBERG LUCHTTECHNIEK

ALDES BENELUX

BV

Veem 3 6909 DZ BABBERICH T +31 (0)316 243222 E info@aldesbenelux.com W www.aldes.nl

114 | INSTALLATIE

Veel lees en kijkplezier!

E

T +31 (0)73 6487030 E info@postluchtkanalen.nl W www.postluchtkanalen.nl

ETALOID VERLICHTINGSTECHNIE

Postbus 241 2130 AE HOOFDDORP T +31 (0)23 5616226 E info@etaloid.nl W www.etaloid.nl

WOLFS VERLICHTING

Postbus 1155 6460 BD KERKRADE T +31 (0)45 5410900 E info@wolfs.nl W www.wolfs.nl

GRB VERLICHTING

Veldzigt 42 3454 PW DE MEERN T +31 (0)30 6622050 F +31 (0)30 6621841 E info@grbverlichting.nl W www.grbverlichting.nl

BV

VOF

+31 (0) 345 511511 info@ziscobenelux.eu

W www.ziscobenelux.eu

BV

INSTALLATIE & VAKTIJDSCHRIFT

K

OVER INSTALLATIETECHNIEK,

Het belang van een op maat gemaakt onderhouds-contra ct

Neem contact op met Roel de Bruijn voor alle informatie: Tel: +31 (0) 495 450095 r.debruijn@louwersuitg evers.nl

Een nieuwe evolutie in deuren

BOUW

KLIMAATBEHEERSING

EN ELECTRICITEIT

UW.N L

BLT LUCHTTECHNIEK

Neerloopweg 53 4814 RS BREDA T +31 (0)76 5427637 E info@bltluchttechniek.nl W ww.btlluchttechniek.nl

Klik in het scherm, nu opent de digitale laag en kunt u op de buttons klikken.

ZISCO BENELUX Marsstraat 32 4105 JL CULEMBORG T

POST LUCHTKANALEN

Huisbergenweg 8 5249 JR ROSMALEN

VERLICHTING

Amerikastraat 8 5171 PL KAATSHEUVEL T +31 (0)416 280199 E info@altmontage.nl W www.altmontage.nl

lift- en roltraptech niek

ZONWERING MEERCOX LUCHTKANALEN

Afrikastraat 18 6014 CG ITTERVOORT T +31 (0)475 567222 E info@meercox.nl W www.meercox.nl

B.V.

Tolhûsleane 7 8401 GA GORREDIJK T +31 (0)513 469999 F +31 (0)513 469981 E info@thermonoord.nl W www.thermonoord.nl

Vaktijdschrift over

W www.montage-garant.nl

TECHNISCHE UNIE

Postbus 900 1180 AX AMSTELVEEN T +31 (0)20 5450345 E info@technischeunie.com W www.technischeunie.com

WWW.INSTA LLATIE ENBO

Houd uw smartphone of tablet boven een van de ‘Layarpagina’s’, herkenbaar aan het blauwe logo.

bekijk de layar!

WWW.INSTALLATIE

ENBOUW.NL

SCAN WITH

& BOUW

SCAN WITH 2014084_INST &

BOUW5_def.indd

115

29-10-14 15:29

5

Labtoren O|2 | Thema Delft Klim Rein Graaaat en Vent Them Branierdprede huisilatie| | Hoof ventie en fBranGast Hoodkan rlandCacaofabriek Helm Oud aAme fddotoor rp Fluo Haar Nede lisweerd rlemmerm | Energieverbrui Koetshuisdveilighe eer Lyceum | ond | Trappistbrouwerij de | id CO2-uitstoot Haa THEM ksbergen k enUnip A Theater TechKiev it ro | met rd Sche50% veninverm zones in 3D niek gen inde Radi|oDe Ama Holla nd geboBIM 2014084_INST & BOUW5_def.ind uw d 1 30-10-14 09:33

INSTALLATIE & BOUW | 71

OUD AMELISWEERD | Koetshuis

Tekst: Roel van Gils | Foto: Installatiebedrijf Andriessen

MET DE JAPANSE KAPZAAG DOOR MUSEUM OUD AMELISWEERD Op het landgoed Oud Amelisweerd in Utrecht is het landhuis inmiddels getransformeerd tot museum en wordt op dit moment nog gewerkt aan de renovatie van het oude koetshuis uit 1770. Volgens Ron Gerritsen van Installatiebedrijf Andriessen zullen de installaties van het landhuis straks voor het publiek grotendeels aan het zicht onttrokken blijven. Om het historische karakter niet te verstoren, worden speciale technieken toegepast, waaronder een Japanse kapzaag.

Al in 2009 werd Installatiebedrijf Andriessen benaderd om een offerte te maken om het landhuis te voorzien van een zeer beperkte elektrotechnische installatie in combinatie met een bescheiden beveiligings- en ontruimingsinstallatie. “De gemeente Utrecht wilde in eerste instantie het Centraal Museum hierin onderbrengen met een

72 | INSTALLATIE & BOUW

beperkte toegang voor genodigden,” zegt Gerritsen. “Anderhalf jaar later werd toch voor een andere invulling gekozen; Museum Oud Amelisweerd deed zijn intrede. Dat betekende dat het oorspronkelijke installatieplan flink op de schop moest worden genomen. Oud Amelisweerd is namelijk wel publiektoegankelijk. Een mooie uitdaging om

toch behoorlijk wat installaties vrijwel onzichtbaar weg te werken, zonder afbreuk te doen aan het historische karakter.”

INVENTIEF Het pand heeft in het verleden te maken gehad met een grote lekkage op de eerste verdieping,

OUD AMELISWEERD | Koetshuis

Projectinfo EEN GOED NETWERK MET BEPERKTE MIDDELEN REALISEREN

waarbij het plafond er grotendeels is uitgeslagen.

“Dat was absoluut in ons voordeel,” zegt Gerritsen resoluut. “De vloer is voor een groot gedeelte gedemonteerd, zodat we gemakkelijk de leidingen konden onderbrengen. Bijna al het leidingwerk bevindt zich in deze verdiepingsvloer en de kruipruimte onder de begane grond vloer. Gelukkig was er een ‘liftschacht’ in het pand, waarbij men in vroeger jaren een cabine met een touw naar boven en beneden kon bewegen. In deze schacht hebben we de kabelgoten gemonteerd.”

Installatiebedrijf Andriessen heeft in samenwer-

king met partners de meest vernuftige systemen geïnstalleerd. “Zo bevinden zich in het museum 250 jaar oude Chinese muurdecoraties die slechts 100 lux aan zonlicht kunnen verdragen. De daglichttoetreding wordt geregeld met gereguleerd buitenlicht via rakken en screens. Ook zijn er de nodige beveiligingsvoorzieningen getroffen met camera’s op palen in de tuin om de gevels in de gaten te kunnen houden.”

We hebben met alle partijen samen van een pand waar werkelijk niets in zat, op een paar dode vliegen na, een prachtig museum gemaakt met alle voorzieningen, stelt Gerritsen. “En waarbij alle installaties keurig aan het zicht zijn onttrokken.

In de authentieke vloer zijn luikjes gemaakt met een Japanse kapzaag om de kabels en leidingen in onder te brengen. Vervolgens zijn de vloerdelen weer keurig teruggelegd en ziet niemand dat er een vloerpot onder zit.” ❚

Met beperkte middelen een kwalitatief goed datanetwerk opzetten. Dat was de vraag die Redlink werd gesteld voor de transformatie van het eeuwenoude koetshuis van landhuis Oud Amelisweerd. “Onze kwalitatief bekend staande netwerkproducten zijn door adviseur Spelbrink meegenomen in het bestek,” vertelt Jeroen de Graaf van Redlink. “Vanwege het authentieke karakter mag er weinig geboord en gefreesd worden. Een uitdaging voor met name installatiebedrijf Andriessen, waarmee we al sinds jaar en dag zaken doen. We hebben zo’n 2.000 meter aan databekabeling Cat6A/ClassEA van Dätwyler geleverd die voldoet aan de strenge Europese eisen, niet te verwarren met de veel aangeboden Cat6Abekabeling volgens de minder strenge Amerikaanse eisen.”

Ook de door Redlink geleverde glasvezelverbinding tussen het museum en het koetshuis, waarin een kantooromgeving wordt gerealiseerd, is van het merk Dätwyler. Daarnaast is het alarmsysteem ook met datakabel van Dätwyler uitgevoerd, van het type UTP Cat5e, en heeft Redlink ook de Rittal TS8-netwerkkast samengesteld en geleverd.

Redlink is al sinds 1999 leverancier en hoofddistributeur van Dätwyler in Nederland. Volgens Jeroen de Graaf een gerenommeerd merk dat in zijn 100-jarig bestaan een prima reputatie heeft opgebouwd. “Dätwyler produceert kwalitatief hoogwaardige producten, vol-koper, en tegen een goede prijs-/ kwaliteitsverhouding. We zijn daarbij meer dan een leverancier en denken mee met de klant, zeker als er specifieke eisen worden gesteld aan een product of systeemoplossing,” besluit De Graaf.

INSTALLATIE & BOUW | 73

Dé schakel op het gebied van: • Hoogwaardige en bedrijfszekere netwerken • ICT datakabels zowel glasvezel als koper • Wireless systemen en oplossingen op maat • Alarmbekabeling • Brandbekabeling met en zonder functiebehoud

Get linked... met Redlink!

Bunschoten | 033 - 298 09 26 | www.redlink.nl

Je hoeft het maar te vragen, dan zul je warmte ontvangen

Lucht - water warmtepomp

Hoog rendement

CO2 reductie

Groot werkbereik

Warm tapwater mogelijkheid

Nieuwbouw en renovatie

G E Y S E R c o o l i n g

&

h e a t i n g

2 i n n o v a t i o n s

www.western.nl 033 247 78 00 Hoevelaken

OUD AMELISWEERD | Koetshuis

Tekst: Roel van Gils

WARM WELKOM MUSEUM OUD AMELISWEERD Als straks het koetshuis is getransformeerd, krijgen bezoekers van Museum Oud Amelisweerd een warm welkom. Letterlijk en figuurlijk. Het koetshuis fungeert namelijk als entree tot het landgoed. Campus Installatie Techniek is momenteel bezig met het aanbrengen van de W-installaties, waaronder luchtbehandeling, (vloer)verwarming, sanitair en de regelinstallatie om het klimaat op peil te houden.

Het koetshuis op landgoed Oud Amelisweerd vervult straks de rol van een bezoekerscentrum, met ontvangst voor het museum en de benodigde horecavoorzieningen. Op de eerste verdieping komt onder andere een educatieve ruimte waar (school) groepen gebruik van kunnen maken. Ook is voorzien in een ruimte voor lezingen en bijeenkomsten.

Achter het koetshuis wordt in een bijgebouw nog een toiletruimte gerealiseerd. Van oudsher bevond zich het toilet namelijk in een buitengebouw, deze situatie wordt weer teruggebracht in het streefbeeld van het koetshuis. Bovendien zou een toilet in het koetshuis afbreuk doen aan de oorspronkelijke indeling en het monumentale karakter.

TECHNISCHE RUIMTE Onze werkzaamheden zijn gestart met de verhuizing van de keuken en bakkerij van de Veldkeuken naar een nishut achter het koetshuis, zo begint Eric Gorter van Campus Installatie Techniek zijn verhaal.

“Straks is het de bedoeling dat de Veldkeuken als gebruiker weer zijn intrek neemt in het koetshuis.

Na de verhuizing zijn we een deel gaan slopen en zijn we gestart met het leggen van de basis voor de luchtbehandeling. Daartoe is op de zolder in de nok van beide daken een technische ruimte ingericht, die voor het publiek in feite niet zichtbaar is. Hier staan twee luchtbehandelingskasten opgesteld met een gezamenlijke capaciteit van 42.00 m3/h. Vanuit de technische ruimte lopen

kanalen naar de keuken en de andere ruimten die worden verwarmd met lucht en bijverwarmd met radiatoren. We maken gebruik van een balansventilatie, waarbij de warmte of koude van de afgezogen lucht wordt hergebruikt. Het betreft verre van een standaard installatie. Het klimaat wordt bovendien CO2 gestuurd. Voor het landhuis hebben we eerder ook al een dergelijke installatie gemaakt.”

Op dit moment is Campus Installatie Techniek nog bezig met de regeltechniek en het sanitair voor de toiletgroep buiten. Ook wordt nog een vetvangput gerealiseerd ten behoeve van de grootkeuken. Gorter tot besluit: “Ondanks het complexe karakter van de installaties, zijn de installatie-onderdelen als zodanig bijna volledig aan het zicht onttrokken. Best een behoorlijke uitdaging, gezien het authentieke karakter.” ❚

Projectinfo WEINIG RUIMTE, HOOG RENDEMENT Voor de koetshuisrestauratie Amelisweerd leverde klimaatproductenleverancier Western Airconditioning B.V. een hoog rendementskoelmachine met een laag geluidsniveau. Een machine met een kleine footprint, dus bijzonder geschikt voor monumenten.

Western Airconditioning uit Hoevelaken is een Nederlands bedrijf dat al sinds 1988 airconditioners, warmtepompen, luchtbehandelingsapparatuur en koelmachines levert voor zowel woningen als utiliteitsgebouwen. Voor de restauratie van Koetshuis Amelisweerd bestond de levering uit een koelmachine met daarin geïntegreerd een pomp en buffervat. Volgens salesmanager Arnoud Kerkhoven bij uitstek geschikte apparatuur, ‘omdat in monumenten nu eenmaal gewoekerd moet worden met ruimte’. “Dit type machine is klein, geluidsarm en beschikt over een zeer hoog rendement. De juiste keus, kortom, voor een project als dit.”

Western Airconditioning leverde de apparatuur in opdracht van installatiebedrijf Campus BV uit Barneveld. Dankzij een geïntegreerde pomp en buffervat was de machine ‘stekkenklaar’ bij oplevering, waardoor die nog slechts hoefde te worden gemonteerd en vervolgens aangesloten. Western Airconditioning levert haar producten Eurovent gecertificeerd, dus met de wetenschap dat beloften ook worden waargemaakt.

Kerkhoven: “Wij produceren uitsluitend klasse A-systemen die zonder uitzondering hoge rendementen leveren. Daarnaast heeft Western Airconditioning een uitgebreide serviceafdeling met veel kennis van zaken. Ik denk dat die twee factoren de basis zijn van ons succes.”

Bouwinfo OPDRACHT Gemeente Utrecht ONTWERP K.C. van den Ende, Den Haag CONSTRUCTIE De Prouw BV, Bunnik ADVIES Spelbrink, Eemnes (E-installaties); Bordewijk, Wolfheze (W-installaties)

UITVOERING BURGY Bouwbedrijf, Leiden INSTALLATIES Andriessen, IJsselstein (E); Campus, Barneveld (W) OVERIG Western Airconditioning, Redlink BOUWPERIODE najaar 2013 – eind 2014

INSTALLATIE & BOUW | 75

ETTEN-LEUR | Lidl

Tekst: Lieke van Zuilekom Foto: Leertouwer

KEUR AAN E-INSTALLATIES VOOR LIDL IN ETTEN-LEUR Lidl heeft onlangs haar distributiecentrum in Etten-Leur uitgebreid met een koelvriescel. Daarnaast is het bestaande koelgedeelte opnieuw ingedeeld, gemoderniseerd en voorzien van een volledig nieuwe energiezuinige koelinstallatie met uitsluitend natuurlijke koudemiddelen. Leertouwer, technisch dienstverlener in elektrotechniek, klimaat en ICT, heeft de elektrotechnische installaties in het pand ontworpen, geëngineerd en geïnstalleerd. Ook nam de systeemintegrator de complete brandmeldinstallatie en de uitbreiding van de data-installatie voor zijn rekening.

“Niet alleen in het nieuwe deel, maar ook in het bestaande pand zijn vele veranderingen doorgevoerd”, aldus Hans de Gier, manager projecten bij Leertouwer. “De lijst met elektrotechnische installaties die door ons zijn gerealiseerd, is bijna te lang om op te noemen. Zo hebben we de nieuwbouw van een noodstroomaggregaat voorzien. Ook realiseerden we via een railkoker een voedingssysteem vanaf de trafo naar de hoofdverdeelkast en van de hoofdverdeelkast naar de koelinstallatie. We hebben LED-verlichting aangebracht in het distributiecentrum, in de koel- en vriescellen, in het kantoorgedeelte en in de toiletten. We hebben de vluchtwegverlichting vervangen door LED en uitgebreid met LED. Ook de terreinverlichtingsarmaturen en gevelverlichting zijn vervangen door LED-verlichting. De data-installatie is door ons uitgebreid met glasvezelbekabeling, patchkasten en data-aansluitingen.”

76 | INSTALLATIE & BOUW

DYNAMISCHE VERLICHTING Alle verlichting in het bestaande deel van het distributiecentrum is vervangen door Veko LED-lichtlijnen, vertelt hij. “Deze verlichting betreft zogenaamde dynamische verlichting en is ook toegepast in de nieuwe vriescel. Bewegingssensoren zorgen ervoor dat nergens in het pand onnodig licht brandt.” In de gebouwdelen van het distributiecentrum waar veel daglicht binnenstroomt, is daglichtregeling toegepast.

In het gehele pand is een nieuwe brandmeldinstallatie aangebracht, die voorzien is van een sprinkler-meldcentrale. In het vries- en koelgedeelte is een aspiratiesysteem aangebracht. In verband met de grote luchtstromingen door ventilatoren die hier aanwezig zijn, konden hier geen rookmelders toegepast

ETTEN-LEUR | Lidl

worden. “Daarnaast hebben we de bliksembeveiligingsinstallatie op het dak aangepast aan de nieuwe situatie en uitgebreid voor het nieuwe deel. Zogenaamde UPS-installaties zijn aangebracht als noodstroomvoorziening.”

CONTROLE Alle installaties worden door het gebouwbeheersysteem van Lidl nauwkeurig gemonitord, vertelt De Gier. “In de verdeelinrichtingen is een mogelijkheid ingebouwd om de installaties te controleren op verbruik en naar wens te finetunen.” In augustus is het project opgeleverd. De Gier kijkt terug op een mooi, maar ook uitdagend project. “Tijdens onze werkzaamheden bleef het – deels gekoelde – distributiecentrum gewoon in bedrijf. Dit vereiste een strakke planning van alle bouwpartners. Het vervangen van de verlichting hebben we daarom in delen uitgevoerd. Dankzij de goede bouwbegeleiding is het project soepel verlopen.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Lidl Nederland GmbH UITVOERING Bouwbedrijf Van de Ven INSTALLATIES Leertouwer BV (E), Van Bon Installaties (W), Siedle KOELTECHNIEK

Nederland, B&A Services, E-Tec Power Management Veld Koeltechniek B.V.

INSTALLATIE & BOUW | 77

Buiten waakzaam.

Binnen comfortabel.

De videosystemen van Siedle. www.siedle.nl

ETTEN-LEUR | Lidl

Projectinfo UPS ZORGT VOOR CONSTANTE, ZUIVERE SPANNING Het distributiecentrum van Lidl in Etten-Leur is de hele dag in bedrijf.

Een continue, betrouwbare, zuivere netspanning is hierbij noodzakelijk. De kleinste verstoring in de netspanning kan namelijk niet alleen belangrijke data beschadigen, maar ook systemen laten crashen en zelfs kritische computer- en productieapparatuur beschadigen.

Projectinfo TOEGANG VIA IP-DEURCOMMUNICATIE-SYSTEEM De toegang van het gerenoveerde en uitgebreide Lidl distributiecentrum in Etten-Leur wordt geregeld door een op IP-technologie gebaseerd deurcommunicatiesysteem van Siedle.

Op een centrale post bij de portiersloge worden alle ingangen bewaakt. Niet alleen met een spraaksysteem, maar ook met video. “Het Siedle Access systeem dat wij hier hebben toegepast, is gekoppeld aan het datanetwerk van Lidl,” vertelt Maarten Coppoolse, manager Sales and Projects bij Siedle. “Vanwege de strakke gebruikersrichtlijnen die Lidl in verband met haar veiligheid stelt aan haar datanetwerk, hebben we nauw samengewerkt met de systeembeheerders van het bedrijf. Het communicatiesysteem is zodanig aangelegd, dat op geen enkele wijze inbreuk gemaakt kan worden op het netwerk. Vanaf het moment dat er fysieke bekabeling naar buiten wordt gelegd, bijvoorbeeld naar een deurstation, geldt niet langer het IP-protocol maar ons eigen Siedle-protocol. Bij molest van een deurstation of van de bekabeling aan de buitenzijde van het pand, wordt het netwerk zo beschermd dat gegevens niet op straat kunnen komen te liggen.”

Het distributiecentrum in Etten-Leur is niet het eerste distributiecentrum van Lidl waar Siedle haar deurcommunicatiesystemen toepast.

Ook de distributiecentra in Heerenveen en Tiel maken gebruik van Siedle Access. “De vestiging in Sappermeer beschikt nog over een ouder systeem,” aldus Coppoolse. “Hier wordt onze nieuwe IP-techniek binnenkort geïnstalleerd.”

Om problemen bij spanningsuitval, korte powerdips of pieken te voorkomen, heeft E-TEC Power Management, in onderaanneming van Leertouwer BV, een Riello UPS in het distributiecentrum geïnstalleerd. “Deze UPS draagt zorg voor een correcte aanlevering van stroom en spanning, ten behoeve van alle computersystemen en servers,” vertelt Frans Vermolen, directeur van E-TEC Power Management.

“Wij proberen altijd zoveel mogelijk te luisteren naar de wensen van de klant, of hij nu op zoek is naar een UPS van 20 kVA of een complete noodstroominstallatie van 10MW. Deze wensen vertalen wij naar oplossingen.” De Schneider Galaxy 3500 UPS biedt voor de Lidl een hoge efficiëntie en betrouwbaarheid, vertelt hij, met een lage netvervuiling en een gunstige prijs. “De bediening is simpel. Wanneer de UPS het gevraagde vermogen niet kan leveren, bijvoorbeeld wegens defect of overbelasting, wordt een automatisch de bypass ingeschakeld waardoor het operationele proces niet verstoord raakt.

En door een externe bypass kunnen ook tijdens onderhoudswerkzaamheden alle processen van de Lidl gewoon doorgang vinden.”

Alle installatiewerkzaamheden zijn zonder problemen verlopen, vertelt Ronnie van Dijk, projectmanager bij E-TEC Power Management.

“In totaal hebben we twee UPS-systemen geïnstalleerd, die de bestaande, verouderde systemen hebben vervangen. Eén van de systemen stond op een lastige plek bovenaan de trap, maar verder zijn we geen uitdagingen tegengekomen.” De inbedrijfstellingen van de UPS-systemen zijn in het weekend uitgevoerd, zodat de productie van het distributiecentrum ongestoord doorgang kon vinden.

INSTALLATIE & BOUW | 79

ETTEN-LEUR | Lidl

Projectinfo AANPASSING INSTALLATIES ZONDER PROBLEMEN VERLOPEN De werktuigbouwkundige installaties in het bestaande deel van het distributiecentrum in Etten-Leur zijn door Van Bon Installaties en Technisch Beheer BV aangepast en uitgebreid voor de nieuwe situatie.

Daarnaast heeft het bedrijf een aantal nieuwe installaties voorzien.

“We hebben alle installaties voor verwarming, koeling en luchtbehandeling aangepast, evenals de drinkwaterinstallatie, persluchtinstallatie en het rioolsysteem,” vertelt Marc Mommersteeg, technisch directeur bij Van Bon. “De koeling in de kantoren is uitgebreid met een aantal inverterunits, die zijn voorzien van een kleine warmtepomp.”

Het project is zonder grote uitdagingen verlopen, vertelt hij. “Het feit dat het distributiecentrum tijdens de werkzaamheden in bedrijf bleef, vroeg om een goede afstemming met Lidl en met alle bouwpartners.

Maar ook hier zijn we geen verrassingen tegengekomen.”

Het distributiecentrum van Lidl in Etten-Leur is niet het eerste distributiecentrum dat door Van Bon Installaties en Technisch Beheer BV onder handen is genomen. Eerder werd het bedrijf al betrokken bij de bouw van het nieuwe distributiecentrum in Heerenveen.

80 | INSTALLATIE & BOUW

Projectinfo NOODSTROOMAGGREGAAT OP DE EERSTE VERDIEPING Voor continuering van de kritische processen bij stroomuitval, is in het distributiecentrum van Lidl in Etten-Leur een noodstroomaggregaat met volledige automatische overname en netparallelfunctionaliteit voorzien. B&A Supplies - Noodstroomsystemen, een onderdeel van B&A Services bv, heeft het noodstroomaggregaat geleverd en de mechanische installatie van het systeem verzorgd. “Gekozen is voor een 1250 kVA-aggregaat, voorzien van een 18 cilinder MTU-dieselmotor,” vertelt Léon Verbeek namens B&A. “De motor wordt radiateur gekoeld.

Hiertoe hebben we een aanzuigrooster met kleppenregister voorzien, die opent op het moment dat het noodstroomaggregaat gaat draaien.

Middels ventilatoren wordt 22 kuub koellucht per seconde door de container geblazen. De warme lucht wordt via het kanaalwerk en een RVS-dakkap afgevoerd.” Het noodstroomaggregaat is op de eerste verdieping van het distributiecentrum geïnstalleerd om de laaddoks zoveel mogelijk vrij te houden. “Speciale kranen waren nodig om het aggregaat van 15.000 kilo op 5 meter hoogte in het pand te schuiven,” vertelt Verbeek. “Het aggregaat is compact ingebouwd in een geluidsisolerende container, zodat het systeem in geval van een uitbreiding of verhuizing ‘eenvoudig’ weer uit het pand gehaald kan worden.”

Behalve het aggregaat heeft B&A Supplies ook het bijbehorende brandstofsysteem op de eerste verdieping ontworpen en geïnstalleerd.

“In de tankruimte hebben we een KIWA-brandstoftank van 10.000 liter inhoud met aansluitingen voor een B&A biobrandstof conditioneringsunit voorzien. Het bijvullen van de tank kan natuurlijk gewoon vanaf de begane grond.”

THEMA | Sanitair

Tekst: Loet van Bergen

WATER- EN ENERGIEBESPARENDE KRANEN EN DOUCHES Sinds 1901 wordt de lange traditie van Hansgrohe gekenmerkt door innovaties die in de sanitairmarkt wereldwijd trends zet, met inmiddels meer dan 3.500 werknemers in meer dan 44 landen en vertegenwoordigingen in meer dan 150 landen.

Het bedrijf levert innovatieve kranen en douches die voldoen aan de strengste normen op het gebied van kwaliteit, duurzaamheid, water- en energiebesparen en comfort.

Alle kranen en douches worden bij Hansgrohe in eigen huis ontwikkeld. Al sinds 1901. Dit gebeurt samen met verschillende ontwerpbureaus en internationale designers om de optimale combinatie van techniek en design te creëren. Meer dan 300 designprijzen onderstrepen dit. Daarbij worden alle kranen en douches, voordat ze op de markt komen, uitgebreid getest in het laboratorium van Hansgrohe en door een consumentenpanel. Niets wordt dus aan het toeval overgelaten.

INNOVATIES Kenmerkend voor de kranen en douches van Hansgrohe zijn de innovatieve technieken, zoals de AirPower, een technologie waarbij het water met lucht wordt gemengd en zorgt voor een zachte, spatvrije waterstraal en volle douchedruppels. Hierdoor neemt het volume van de straal toe, zodat de straal voelt als een regendouche, terwijl het waterverbruik wordt gereduceerd. Een andere innovatie is de ComfortZone. Dit ergonomisch concept definieert de ruimte tussen de wastafel en kraan in combinatie met een comfortabele bediening en individueel gebruiksgemak. Zo kan men kiezen voor de ideale kraanhoogte voor het dagelijks gebruik. Van recentere datum is de Selectknop voor het eenvoudig wisselen van straalsoort. Door met één vinger op de Select-knop te drukken wisselt men naar een andere straalsoort en kunnen kraan of douche worden aan- en uitgeschakeld. De knop is geïntegreerd in het design van de producten en ergonomisch te bedienen. De laatst ontwikkelde innovatie is de CoolStart waarmee standaard energie bespaard kan worden en werkt als volgt: bij het openen van de greep in de middenpositie geeft de kraan koud water. Hiermee voorkomt men dat de warmwatervoorziening onnodig aanslaat en wordt de levensduur verlengd en worden energie en kosten bespaard.

INNOVATIE IN WATERBESPARING Waterbesparing is een belangrijk thema bij Hansgrohe. Daar zijn ze 25 jaar geleden al mee begonnen toen waterbesparing nog geen actueel thema was.

Met de zelf ontwikkelde EcoSmart valt veel water te besparen. Wel tot 60% en daarmee een aanzienlijke besparing is water- en energiekosten. De EcoSmart-begrenzer reageert dynamisch op de waterdruk en in combinatie met speciale straalopeningen en het bijmengen van lucht wordt het waterverbruik van douches en kranen gereduceerd, waarbij het comfort behouden blijft. ›

INSTALLATIE & BOUW | 81

Logis kranen De logische keuze voor ieder project.

De nieuwe, aantrekkelijk geprijsde Hansgrohe kra-

Belangrijkste voordelen CoolStart kranen:

nenserie Logis biedt optimaal gebruikscomfort en bespaart water, energie en kosten. De Logis wastafelkranen zijn dankzij de waterbesparende EcoSmart

• greep in middenpositie geeft koud water • automatisch besparen van water en energie

en energiebesparende CoolStart technologieën en aantrekkelijke prijs zeer geschikt voor inzet in projecten zoals (sociale) woningbouw of semi-openbare ruimtes.

• verlenging levensduur warmwatervoorziening • prijs gelijk aan standaard wastafelmengkranen • maximale warm water temperatuur vooraf instelbaar • EcoSmart waterdoorstroom 5 l/min

Meer informatie vindt u op pro.hansgrohe.nl/logis.

THEMA | Sanitair

Op de website pro.hansgrohe.nl/bespaarcalculator kan men middels de EcoSmart-bespaarcalculator de jaarlijkse besparing en terugverdienperiode uitrekenen met het gebruik van de Hansgrohe EcoSmart-producten. Dit kan bijvoorbeeld voor hotels, waarbij uiteraard rekening wordt gehouden met de bezettingsgraad. Na het invullen van een aantal variabelen, klikt men op ‘berekenen’ en het resultaat wordt zichtbaar in een grafiek. De berekening kan kosteloos als pdf worden gedownload.

KEURMERKEN Op het gebied van keurmerken loopt Hansgrohe voorop. Het bedrijf is één van de oprichters van het Duitse Gezelschap voor Duurzaam Bouwen (www. dgnb.de) en partner van het WaterSense programma van het Amerikaanse milieubeschermingsbureau EPA. Daarnaast voldoen de producten aan de Nederlandse KIWA-normen en aan de voorwaarden voor waterverbruik van kranen en douches van de internationale standaard voor onder andere de hotel- en recreatiesector ‘The Green Key’. Met het nieuwe ‘WELL-Water Efficiency Label’ geeft het Europese kranenverband ‘EUnited Valves’ informatie over het waterverbruik aan consumenten.

DUURZAAMHEID Hansgrohe doet grote moeite om veiligheid en een lange levensduur van haar producten en het conformeren aan gezondheids- en milieustandaards te garanderen en is de eerste douche- en kranenfabrikant ter wereld met een duurzaamheidsrapport (applicatie level A) gecertificeerd volgens de Global Reporting Initiative (GRI). Met goedgekeurde, internationaal erkende en vergelijkbare standaards, biedt het rapport een gedetailleerd beeld van de verschillende activiteiten, verplichtingen en verantwoordelijkheden van Hansgrohe op economisch, milieutechnisch en sociaal gebied. Op dit moment bedraagt de omzet in producten met duurzame technologieën ongeveer 25 procent van de omzet. Hansgrohe heeft als milieudoelstelling om de CO2-emissie met 20% te verlagen die in de gebruiksfase van de producten ontstaat en de afvalhoeveelheid te verminderen met een recyclingratio van 85%). ❚

INSTALLATIE & BOUW | 83

THEMA | Sanitair

Tekst: Loet van Bergen

ZELFSLUITENDE KRANEN ZORGEN VOOR ENORME WATERBESPARING Het Franse familiebedrijf Delabie, met Friville als bakermat, wist sinds de oprichting in 1927 een ijzersterke reputatie op te bouwen, zowel op vlak van ergonomie, absolute hygiëne als veiligheid binnen het domein van kraanwerk en sanitair toebehoren. Niet verwonderlijk dat Delabie Europees leider is in zijn segment voor de utiliteitsbouw. Ook wat betreft het kraanwerk voor de zorgsector en professionele keukens staat het bedrijf aan de absolute top.

Het waterverbruik in utiliteitsgebouwen is vaak aanzienlijk door het intensief gebruik van de kranen en de nalatigheid van de gebruiker, die de wastafelkraan zomaar laat openstaan. “De automatische zelfsluiting na 15 seconden, zonder manueel contact, en een vastgelegd debiet van 3 liter zorgen daarom voor een enorme waterbesparing,” stelt Frank Desmet, commercieel directeur bij Delabie Benelux. “Bovendien zijn deze kranen vandalismebestendig en dankzij de soft touch bediening kunnen ze ook gemakkelijk door kinderen en mensen met een beperking gebruikt worden. De Delabie-kranen zijn bovendien bestand tegen minstens 500.000 handelingen en bieden een eenvoudig onderhoud, doordat het mechanisme is ingebouwd in een patroon dat vervangen kan worden zonder de kraan volledig te demonteren. Bovendien gebruikt Delabie steeds gestandaardiseerde onderdelen.

DUURZAAMHEID Zowel onze kranen als ons complete gamma veiligheidsgrepen, douchezitjes en ruime keuze aan sanitaire accessoires staan gekend voor hun ongeëvenaarde duurzaamheid. Ze combineren ergonomie, veiligheid en absolute hygiëne met een constant streven naar waterbesparing, vertelt Frank Desmet.

“Veiligheid evenals hygiëne is één van onze prioriteiten. Onze kranen hebben een stabiele temperatuur, ongeacht de verschillen in de installatie. Bovendien is er een antiverbrandingsveiligheid. In geval van een onderbreking van de koudwatertoevoer sluiten onze kranen ogenblikkelijk de warmwatertoevoer af. Verder zijn de mengkranen uitgerust met een temperatuurbegrenzer.”

HYGIËNE Desmet vervolgt: “Om stilstaand water tegen te gaan, wordt ons elektronische kraanwerk uitgerust met een periodieke spoelcyclus. Bovendien is ons elektronisch kraanwerk uitgerust met een nieuw, gepatenteerd elektroventiel zonder membraam. Zo voorkomen we dat stilstaand water achterblijft achter een rubberen membraan wat bij ander elektronisch kraanwerk het geval is.

84 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Sanitair

Verder beperkt het systeem met zelfreinigende gleuf ook vuil- en kalkaanslag.”

Onze kranen hebben tevens een onvermoeibaar binnenwerk, zegt Desmet. “Het systeem van hydraulische zelfsluiting met gekalibreerde gleuf is zelfreinigend. Geen wrijving van metaal op metaal of kunststof op metaal. De zelfsluiting blijft zelfs na langdurig gebruik betrouwbaar. Daarbij is ook gekeken naar het onderhoud. Delabie gebruikt kalkwerende en zelfreinigende binnenwerken. Dankzij een verstuiver zonder rooster behouden de hoofddouches hun uitstekende werking en is er geen specifiek onderhoud nodig. Tot slot worden in al ons kraanwerk vuilfilters ingebouwd.”

TIEN JAAR GARANTIE Het Delabie-kraanwerk wordt permanent onderworpen aan performance tests in extreme omstandigheden. Elk product wordt individueel gecontroleerd in elk stadium van de productie en moet een goedkeuring krijgen voor verzending. “Onze kranen zijn zo gegarandeerd tegen de meest zware beproevingen bestand. Dit engagement vertalen we in een garantie van tien jaar op fabricagefouten. En dit voor het hele gamma, met uitzondering van de elektrische accessoires (handendroger), die een garantie van drie jaar hebben.” ❚

Kranen voor utiliteiten Elektronische of zelfsluitende wastafelkranen Elektronische of zelfsluitende douchepanelen

WATERBESPARING DUURZAAMHEID HYGIËNE TOEGANKELIJKHEID

Centrale thermostatische mengautomaten Urinoirs, WC en voorwandsystemen

Toegankelijkheid en autonomie Grepen en steunen in RVS of Nylon Douchezitjes Hygiëne accessoires voor utiliteiten

Toiletspoeling met dubbele bediening

Douchepaneel

Opklapbare greep

Extra comfort douchezitje

Meer informatie op delabie.nl

INSTALLATIE & BOUW | 85

THEMA | Sanitair

tekst: Sjoerd Meuleman, Foto: DYKA

GELUIDDEMPENDE RIOLERING MAAKT ISOLEREN OVERBODIG

COMFORTABEL VOOR BEWONER EN BUREN SCAN WITH

Geluidwerend inpakken van standleidingen is arbeidsintensief, daardoor kostbaar en niet altijd even effectief. Leidingproducent DYKA ontwikkelde daarom een assortiment binnenrioleringen met geluiddempende eigenschappen. ‘Huizen worden steeds beter geïsoleerd, maar binnengeluid is daardoor wel steeds prominenter. Ons systeem vermindert geluid van binnenriolering sterk.’

Elke installateur komt het in zijn loopbaan meer dan eens tegen: standleidingen met steenwol inpakken, omdat het water met flink geraas naar beneden valt. Een veel voorkomende klus met niet altijd een bevredigend resultaat. Een oplossing hiervoor bedacht DYKA BV met DykaSono, een van PVC gemaakte binnenrioleringslijn met daarin verwerkt het verzwarende vulstofmengsel bariumsulfaat. Het resultaat hiervan is een sterk geluiddempend effect. Productmanager Barry Kooistra: “Afstralend luchtgeluid van buizen beperk je met meer massa.

Vandaar dat die van DykaSono verzwaard zijn uitgevoerd. Daarnaast produceren binnenrioleringen geluidstrillingen, die nu voorkomen worden dankzij akoestische ontkoppeling met rubberen manchetverbindingen.”

SLIMME BEUGELS Een belangrijke rol in het DykaSono-ontwikkelingsproces was weggelegd voor Sorama. Dit is een spin-off van de Technische Universiteit Eindhoven die een methode creëerde waarmee geluidsgolven in beeld worden gebracht. Hierdoor worden geluidsknelpunten zichtbaar op het scherm. Kooistra: “Contactgeluid ontstaat door overdracht van trillingen uit het leidingsysteem naar de bouwkundige constructie. Door ‘slimme’ beugels toe te passen kan dit contactgeluid worden gereduceerd.” Kooistra doelt in dit geval op de dubbele vastpuntbeugels met een speciale rubberen en daardoor dempende inlage.

MEER KANSEN DYKA presenteerde haar geluiddempende oplossing voor het eerst op de VSK Installatiebeurs in 2010. Enige tijd daarna werd het systeem ook op de markt gebracht en met succes: installateurs en ook aannemers blijken meer en meer de voordelen ervan in te zien. Kooistra ziet de kansen nog toenemen nu EPC-normeringen, eisen voor luchtdicht bouwen en andere op duurzaamheid gerichte maatregelen hoe langer hoe meer worden aangescherpt. Want hoe geïsoleerder de

86 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Sanitair

"Met DykaSono wordt comfortabel wonen samengevoegd met installatiegemak."

woning, hoe groter de kans op hinderlijk binnengeluid. Kooistra: “Nu al voorziet het Bouwbesluit in terugdringen van cv- en ventilatiegeluid binnen de woning, maar over rioleringen is - afgezien van geluid naar belendende woningen - tot dusver nog niets vastgelegd. Wel worden in bestekken vaak aanvullende comforteisen genoemd.”

Hoogste geluidsdruk

Afb. 1 Standaard PVC

ZUINIG MET MATERIAAL DYKA is niet de enige aanbieder van geluiddempende rioleringsproducten. Wel produceert het van oorsprong Steenwijkse bedrijf als enige fabrikant haar fittingen met zogeheten alzijdige mofverbindingen. Kooistra: “Het grote voordeel hiervan is dat buizen eenvoudig kunnen worden ingekort, zonder dat hierbij gebruik hoeft te worden gemaakt van extra hulpstukken. Dit sluit volledig aan op de Nederlandse werkwijze. Bovendien heeft het systeem het voordeel dat de elementen zich gemakkelijk laten aansluiten op andere materiaalsoorten. Op die manier wordt comfortabel wonen samengevoegd met installatiegemak.” ❚

Laagste geluidsdruk Afb. 2 DykaSono

SCAN WITH

Slim, stil en energiezuinig DYKA AIR, aangevuld met de vraaggestuurde ventilator van Duco, is de totaaloplossing voor woonhuisventilatie. De kunststof ventilatiekanalen zijn geschikt voor nieuwbouw en renovatie.

Elke installateur kan het systeem makkelijk monteren of op maat maken. Desgewenst levert DYKA complete prefab sets, direct vanaf tekening.

De DucoBox Classic en DucoBox Focus benutten de aerodynamische vormgeving van DYKA AIR maximaal, zonder energie te verspillen.

Het is vraaggestuurd, stil en energiezuinig. Dat maakt de DucoBox de perfecte motor voor het kunststof ventilatiesysteem in elke woning. Met een EPC winst tot 0,21!

Bel DYKA voor een demonstratie: 0521-534911

DYKA AIR. RevolutionAIR

Powered by Duco

www.dyka-air.nl

INSTALLATIE & BOUW | 87

AMERSFOORT | Theater de Flint

Tekst: Roel van Gils | Foto: Mega Elektra

FRISSE UITSTRALING VOOR THEATER DE FLINT In een tijdsbestek van amper drie maanden heeft Theater de Flint in Amersfoort een ware makeover ondergaan. Het theater ademde een oubollige en stoffige sfeer met een weinig sfeervolle verlichting en oude schrootjes uit de jaren zeventig, maar is nu weer helemaal bijtijds, fris en fruitig. Mega Elektra heeft de volledige elektrotechnische installaties verzorgd.

De functies van het theater zijn hetzelfde gebleven, waaronder de zalen en het congrescentrum, licht Rene Zeeman, technisch directeur van Mega Elektra, toe. “Wel is een gloednieuw theaterrestaurant ontwikkeld en zijn de foyers aangepakt. Met als eyecatcher de hoge, glazen overkapping die het gebouw doorkruist. Aan weerszijden van het gebouw, bij de entrees aan de Conickstraat en de Walikerstraat, is deze transformatie goed zichtbaar. Deze oplossing biedt veel licht, sfeer en een groot ruimtelijk gevoel.”

88 | INSTALLATIE & BOUW

ZOMERRECES Een belangrijk onderdeel van de renovatie van theater De Flint vormde het installatiewerk. Het theater beoogde door de aanleg van nieuwe verlichting de sfeer te verbeteren. Mega Elektra is gevraagd zitting genomen in het bouwteam. De installateur uit Amsterdam is onder meer gespecialiseerd in elektrawerk voor de entertainmentbranche. Diverse theaters zijn door Mega Elektra nieuw gebouwd dan wel verbouwd. “Voor de transformatie van de Flint was slechts een bepekte periode beschikbaar,” vervolgt Rene Zeeman.

“De renovatie diende in de zomermaanden te gebeuren tijdens het zomerreces van het theaterseizoen. Dat betekende voor ons dus gewoon doorpakken

AMERSFOORT | Theater de Flint

tijdens de bouwvak. We vinden het idee van een bouwvakvakantie sowieso achterhaald en zijn gewend om in deze periode op volle kracht actief te zijn.

Dagelijks waren we met zo’n acht tot tien man op locatie aanwezig en indien nodig ook op zaterdagen.”

KROONLUCHTER

tingsplan met sfeervolle armaturen, van wandverlichting tot zelfs een speciale kroonluchter. Ook hebben we de elektrische installatie in het algemeen, waaronder ook de ICT- en lichtbesturingsinstallaties, een update gegeven.

Het resultaat is verbluffend. De horecaruimtes van De Flint zijn veranderd van ‘somber en oubollig’ naar ‘fris en flitsend.” ❚

De lichtinstallaties in de foyer, het restaurant en de entree zijn flink aangepakt. Als de sfeer in de horecagelegenheden verbetert, zal het theater beter in staat zijn om zichzelf te bedruipen en minder afhankelijk worden van subsidies. Er is gekozen voor LED-verlichting. “Dit sluit aan op de eco-wensen van het theater,” stelt Rene Zeeman. “We hebben vanuit de summiere richtlijnen van de architect en de opdrachtgever zelf invulling gegeven aan het verlich-

Bouwinfo OPDRACHTGEVER ARCHITECT INSTALLATIES BOUWPERIODE

Theater De Flint, Amersfoort ADP Architecten, Amsterdam Mega Elektra, Amsterdam juni 2014 - september 2014

Voor de inrichting van theaters, tv-studios en bioscopen gelden altijd extreme omstandigheden. Hoge tijdsdruk, ongewone werktijden en stapels vergunningen. Dat geldt in het bijzonder voor de realisatie van Theater Amsterdam en de voorstelling ‘Anne’. Mega Elektra is besmet door het aanstekelijke enthousiasme van Robin de Levita, Kees Abrahams en het Nationale Toneel. Wij installeren de elektrotechniek die hun dromen waarmaakt.

MEGA ELEKTRA “THE SHOW SHALL GO ON” Mega Elektra denkt om hindernissen heen. We zijn gewend aan korte bouwtijd, ingewikkelde projecten en groot volume. Veertig gedreven elektrotechnici werken graag voor ons. Vlekkeloos werkend, precies op tijd. Onze opdrachtgevers hebben lef en wij installeren de elektrotechniek van hun ambitieuze projecten. Voor tv-studio’s, zorginstellingen en ziekenhuizen, laboratoria, scholen, kantoren. En theaters, natuurlijk.

www.mega-elektra.nl INSTALLATIE & BOUW | 89

ZWOLLE | Windesheimbad Tekst: Roel van Gils | Foto: Hellebrekers Technieken

DUURZAAM WINDESHEIMBAD ZWOLLE Hogeschool Windesheim is een regionaal kenniscentrum in Zwolle met zo'n 21.000 studenten, duizenden cursisten en meer dan 1.400 medewerkers. Windesheim streeft naar een duurzame campus. De ambitie is om in 2024 CO2-neutraal te zijn zonder gebruik te hoeven maken van fossiele brandstoffen voor het energiegebruik. Het nieuwe sportcomplex van Hogeschool Windesheim is volgens die filosofie ontwikkeld.

Windesheimbad is een multifunctioneel sportcentrum met een bruto vloeroppervlak van zo'n 7.750 m2. Het nieuwe sportcomplex omvat een zwembadgedeelte met instructiebad (20 x 10 meter), een wedstrijdbad (25 x 12,5 meter) en een therapiebad (15 x 10 meter). Daarnaast is nog voorzien in een judozaal, een fitnessruimte, een 14 meter hoge klimmuur en een behandelcentrum. De genoemde ambitie om in 2024 CO2-neutraal te zijn vormt de basis voor het ontwerp van het gebouw. Zo heeft de gevel een isolatiewaarde van 6,5 en het dak zelfs 8,0. Tevens is rekening gehouden met toekomstige aansluiting op stadsverwarming en zijn specifieke installaties toegepast, zoals een omgekeerde osmose-installatie en zoutelektrolyse.

ZOUTELEKTROLYSE Hellebrekers Technieken was verantwoordelijk voor de realisatie van alle werktuigkundige-, elektrotechnische-, en waterbehandelingsinstallaties voor

90 | INSTALLATIE & BOUW

het nieuwe sportcomplex waarin duurzaamheid centraal staat. “Vanuit de uitgangspunten in het bestek van adviesbureau DWA hebben wij de detailengineering gedaan en alle installaties gerealiseerd,” vertelt Marcel van den Berg, commercieel manager Sport en recreatie, van Hellebrekers Technieken. “De installaties zijn geheel op een duurzame wijze ontworpen. Dat uit zich onder meer in de cascadeopstelling van meerdere hoog rendement cv-ketels in combinatie met warmtepompen voor de verwarming en koeling van het gebouw.

Daarbij is het gehele warmteafgiftesysteem uitgelegd als een laagtemperatuursysteem, waarbij de ruimten als basis worden verwarmd en gekoeld met het vloerverwarmingssysteem. Uiteraard zijn de luchtbehandelingssystemen van het nieuwe sportcomplex allen voorzien van hoog rendement warmteterugwinningsystemen om de restwarmte uit de afvoerlucht te hergebruiken.”

Voor een optimale waterkwaliteit met een zo hoog mogelijk rendement is voor de waterbehandeling een UFRO-installatie geplaatst. Het spoelwater

ZWOLLE | Windesheimbad

"het gehele warmteafgiftesysteem is uitgelegd als een laagtemperatuursysteem"

wordt normaliter geloosd op de riolering, maar wordt hier gebufferd om de warmte er eerst uit te halen. Via een warmtepomp wordt de warmte teruggewonnen en weer nuttig ingezet voor het verwarmen van het zwembadwater. Daarna wordt het spoelwater geloosd op het riool.

Ook uniek is dat het zwembad beschikt over een eigen zoutelektrolyse-installatie.

Met behulp van deze techniek wordt het benodigde chloor op de locatie zelf gemaakt vanuit een zoutoplossing. “Het grote voordeel van dit systeem is dat er geen gevaarlijke transport met chloor meer plaatsvinden door de bebouwde kom,” licht Van den Berg toe. “Over de omgeving gesproken, het nieuwe sportcomplex is gerealiseerd tegen een bestaande bebouwing aan. Om zo min mogelijk overlast te veroorzaken voor de omgeving heeft er veel overleg plaatsgevonden tussen de bouwers. Hierbij hebben wij zeer fijn samengewerkt met BAM Utiliteitsbouw,” besluit Van den Berg. ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Chr. Hogeschool Windesheim Zwolle ONTWERP Architectenbureau Broekbakema, Rotterdam UITVOERING BAM Utiliteitsbouw Regio Oost, Zwolle INSTALLATIES Hellebrekers Technieken, Nunspeet (W+E),

OPLEVERING

isolatie: ISO-Air Isolatie en Montage Bedrijf B.V.; waterbehandeling: ProMinent en Van den Heuvel Watertechnologie januari 2014

Projectinfo ISOLATIEWERKZAAMHEDEN LEIDING- EN KANALENWERK Het uitgangspunt voor het nieuwe Windesheimbad in Zwolle is energiebesparing en warmteterugwinning. Met betrekking tot de energieopwekking, luchtbehandeling en waterbehandeling zijn hiertoe duurzame voorzieningen getroffen. Zo wordt het complex voorzien van HR-ketels, warmtepompen, vloerverwarming en vloerkoeling en luchtbehandelingskasten met warmteterugwinning. Alle leidingen en kanalen ten behoeve van deze installaties zijn door ISO-Air Isolatie en Montage Bedrijf B.V. voorzien van isolatiemateriaal. “Alle toevoerluchtkanalen zijn geïsoleerd met glaswol lamellendekens,” vertelt Richard van de Haterd, directeur van ISO-Air. “De buitenluchtaanzuiging en alle leidingwerk ten behoeve van de koeling hebben we geïsoleerd met Armaflex 19 millimeter dik flexibel technisch isolatiemateriaal.

De leidingen voor de centrale verwarming zijn voorzien van Rockwoolschalen. In de technische ruimtes zijn alle leidingen en kanalen afgewerkt met Isogenepack.”

Veel kanalen- en leidingwerk in de technische ruimten betreffen zichtwerk, vertelt hij. Dit vroeg een hoge kwaliteit afwerking. “Bovendien moet je in een zwembadomgeving altijd rekening houden met de hoge luchtvochtigheid. Er mogen geen kiertjes in het isolatiemateriaal zitten, om condensvorming te voorkomen. Zeker met betrekking tot de koude delen is het belangrijk dat geen koudebrug kan ontstaan. Want in geval van condensvorming kan er op de leidingen corrosie ontstaan, met alle gevolgen van dien.”

R. v.d. Haterd M. 06 - 53 64 29 56

Batavenweg 20 - 5349 BB OSS - T. 0412-648519 F. 0412-643613 - E. isoair@tiscalie.nl - www.isoair.nl

Begin dit jaar is het Windesheimbad in gebruik genomen. Van de Haterd kijkt terug op een mooi project, dat in een goede samenwerking met TIB Luchttechniek en Hellebrekers Installatie gemaakt is.

INSTALLATIE & BOUW | 91

ZWOLLE | Windesheimbad

Tekst: Roel van Gils | Foto: ProMinent en Van den Heuvel Watertechnologie

EIGEN ZOUTELEKTROLYSE-INSTALLATIE VOOR WINDESHEIMBAD Bij de realisatie van het Windesheimbad in Zwolle heeft Hellebrekers Technieken gekozen voor de kwaliteit van ProMinent en Van den Heuvel Watertechnologie. Het gaat om de Dulcomarin® II chloor en pH meet- en regelapparatuur van ProMinent en de Chlorinsitu® zoutelektrolyse-installatie van Van den Heuvel Watertechnologie. De kwaliteit sluit aan bij de totale waterbehandelingsinstallatie van Hellebrekers Technieken.

Omdat Van den Heuvel Watertechnologie onderdeel is van het Duitse ProMinent GmbH is de keuze van deze twee leveranciers voor de hand liggend. Het aansturen van de Chlorinsitu®-zoutelektrolyse installatie door de Dulcomarin® II chloor en pH meet- en regelapparatuur verloopt geheel automatisch en zeer nauwkeurig, omdat reeds bij de productontwikkeling rekening gehouden wordt met een optimale afstemming. Dit is belangrijk omdat de Chlorinsitu®V-installatie niet alleen het benodigde chloor aan het zwemwater toevoegt, maar tevens de pH-correctie uitvoert. De installatie is hierdoor volledig verweven in de gehele waterzuiveringsinstallatie. Er dient hierbij adequaat gereageerd te worden op veranderingen. Veranderingen in een zwembad bestaan vooral uit sterk wisselende belasting en daardoor ook wisselende procesomstandigheden. Alleen door de stabiele communicatie tussen de verschillende onderdelen kan een optimale waterbehandeling plaatsvinden. Daarnaast biedt de combinatie voor de exploitant van het zwembad het grote voordeel

dat beide bedrijven goed op de hoogte zijn van de technieken en volledige service uit één hand kunnen bieden. Dit is niet alleen makkelijk communiceren maar ook efficiënter.

De gebruikers van het zwembad merken hier niets van en dat is precies de bedoeling. Door de Chlorinsitu®-V-installatie wordt het meest zuivere chloorproduct geproduceerd en aan het zwemwater toegevoegd. De Dulcomarin® II chloor en pH meet- en regelapparatuur zorgt voor een zo efficiënt mogelijke procesvoering. Hierdoor worden er zo min mogelijk ongewenste stoffen aan het water toegevoegd.

Dit geeft als resultaat zeer helder water -maar belangrijker nog- een zeer hoge comfortbeleving en perfecte waterkwaliteit.

Door deze keuze is in tegenstelling tot vele zwembaden geen chlooropslag en zuuropslag te vinden in het Windesheimbad. Dit komt omdat de Chlorinsitu®zoutelektrolyse installatie alleen chloor en pH-correctiemiddel produceert op het moment dat dit benodigd is en tevens direct aan het zwembadwater toevoegt. Dit is een veilig gevoel voor de gasten, het personeel en de omgeving. Personeel behoeft alleen maar met zout te werken en niet met de chemische middelen, chloorbleekloog en zwavelzuur. Dit sluit ook het risico van gevaarlijke vermenging van deze twee stoffen uit. Zwembaden voorzien van deze apparatuur zorgen voor een plezierig klimaat voor de gasten. Zeker mensen met astma, problemen aan de luchtwegen, slijmvliezen en huid hebben hier baat bij. ❚

www.vdhwater.nl 92 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | UV-techniek

Tekst: Roel van Gils | Foto: Van Remmen UV Techniek

WATERBEHANDELING MET UV-DESINFECTIE In de waterwereld is UV-licht geen onbekende als het gaat om desinfectie. Wat ogenschijnlijk een eenvoudige techniek is, blijkt in de praktijk echter een dankbaar onderwerp voor optimalisatie en onderzoek. Van Remmen UV Techniek ontwikkelt -al dan niet samen met toonaangevende onderzoeksinstituten-, produceert en valideert apparatuur voor desinfectie op basis van UV-licht. reuk van het water beïnvloeden. Dat heeft als nadeel dat de afdoding alleen kan plaatsvinden binnen de kamer waar de UVC-lamp zijn werk doet, daarna zijn er geen mogelijkheden meer. Een rechttoe-rechtaan oplossing bestaat dus niet. UV-desinfectie vraagt een specialistische aanpak. Laat dat maar aan ons over.”

Van Remmen UV Techniek levert uitsluitend via de groothandel, installateurs of distributeurs. “We leveren complete producten, gevalideerd en wel. Het is een echt Nederlands fabrikaat met rvs-componenten uit de eigen fabriek in Lichtenvoorde. Door herhaaldelijke toetsing van productkwaliteit en methoden beschikken wij over kwalitatief hoogstaande en bewezen producten en mogen wij de volgende accreditaties voeren: KIWA-ATA, NEN-EN 14897, WRAS-approval.” ❚

UV-desinfectie is geschikt voor het behandelen van drinkwater, proceswater, afvalwater, industrieel water, zwembadwater, en ga zo maar door. “Een aantal zaken is van cruciaal belang voor het efficiënt bedrijven van UV-desinfectie, waarbij de transmissie (lichtdoorlaatbaarheid) van het medium een belangrijke parameter is,” stelt Ton van Remmen van Van Remmen UV Techniek. “De vuilgraad van het water bepaalt de parameterinstelling. Zo zal drinkwater meer UV doorlaten dan afvalwater. Er bestaat dus geen one-size-fits-all oplossing. Afhankelijk van de vuilgraad van het water is een passende oplossing ontwikkeld en gevalideerd. Dat laatste is belangrijk om betrouwbaar te desinfecteren.”

DOSIS-SPREIDING Een belangrijk aspect in de effectiviteit van UV-systemen is de dosis-spreiding.

“In een ideale reactor zal elk deel van de vloeistof de zelfde hoeveelheid UVlicht krijgen, in de praktijk is dit echter niet zo,” zegt Van Remmen. “Vooral de klassieke radiaal aangevoerde reactoren hebben een verdeling tussen snel stromend en langzaam stromend water. Door verschil in stroomsnelheid zal de UV-dosis verschillen, waardoor een deel van de stroom overbehandeld is en een ander deel onderbehandeld. Wij hebben dit opgelost door ten eerste het water axiaal aan te voeren en ten tweede met behulp van een flowplaat de stroomsnelheidsverdeling in de reactor gelijk te houden aan de dosisverdeling. Dit resulteert in een betrouwbaarder hygiënisch proces en levert bovendien een besparing op van minimaal 20 tot 30% in energieverbruik. Een 'aardige' bijkomstigheid van UV-desinfectie is dat de samenstelling van het water niet verandert, we voegen geen chemische producten toe, die de smaak of

Veilig drinkwater Kiwa ATA gekeurd Eenvoudig en kosteneffectief Volledige Technische begeleiding en after-sales www.vanremmen.nl INSTALLATIE & BOUW | 93

HAAKSBERGEN | Unipro

Tekst: Lieke van Zuilekom Foto: Winkels Techniek

DE GROENSTE FABRIEK VAN NEDERLAND Koningin Máxima heeft afgelopen mei met een druk op de knop van de pelletkachel het nieuwe bedrijfsgebouw van Unipro in Haaksbergen officieel geopend. Het gebouw is zo duurzaam en energiezuinig mogelijk gebouwd en is CO2-neutraal.

Met en GPR-score van 8,66 voor de duurzaamheidspresentaties beschikt Unipro over de ‘groenste fabriek van Nederland’. “Mede door de installatie van een warmtepomp en houtpelletkachels hebben we ervoor gezorgd dat Unipro op een duurzame manier energie kan produceren,” vertelt Eddy Jolink namens Winkels Techniek, verantwoordelijk voor de elektrotechniek, werktuigbouwkunde, ICT, proces- en besturingstechniek in het gebouw. De installatie met energieopslag en

94 | INSTALLATIE & BOUW

warmtepompen levert energie voor zowel warmte- als koudeopwekking, vertelt hij. “In de zomermaanden leveren de warmtepompen de benodigde koeling. De warmte die vrijkomt bij de koeling maar ook bij het productieproces, wordt deels afgevoerd naar de bodem en deels opgeslagen in de sprinklerkelder, die daardoor ook dienstdoet als energiebuffer. In de winter wordt de warmte weer aan de bodem en/of sprinklerkelder onttrokken en via de warmtepomp het gebouw in gebracht.”

Omdat voor bepaalde processen in het bedrijfsgebouw hoge watertemperaturen gewenst zijn, zijn houtpelletkachels geïnstalleerd. “Door de toepassing van deze ketels wordt, CO2-neutraal, met een hoog rendement de gewenste hoge watertemperatuur gerealiseerd. En door de toepassing van laag temperatuur vloerverwarming en inductie-units in de kantoren, wordt optimaal gebruikgemaakt van de in de aardbodem aanwezige en her-gewonnen energie. Luchtbehandelingskasten zorgen ervoor

HAAKSBERGEN | Unipro

dat alle warme lucht uit de kantoren wordt afgezogen. De hierin aanwezige warmte wordt voor een groot deel teruggewonnen en afgegeven aan de binnenkomende, verse (koude) buitenlucht,” aldus Jolink. “Er wordt met 100% verse buitenlucht geventileerd. Dit zorgt voor een comfortabel werkklimaat.”

"DOOR DE INSTALLATIE VAN EEN WARMTEPOMP EN HOUTPELLETKACHELS WORDT ER DUURZAME ENERGIE GEPRODUCEERD" Het bedrijfsgebouw is waar mogelijk voorzien van energiezuinige LED-verlichting. in de kantoren wordt gebruikgemaakt van aanwezigheidsdetectie en daglichtregeling. “Andere energiebesparende maatregelen omvatten onder andere de toepassing van een vegetatiedak en de installatie van zonnepanelen, die zijn weggewerkt in de zonweringslamellen van het gebouw.” Daarnaast zijn ook veel waterbesparende maatregelen toegepast, waaronder waterloze urinoirs, waterbesparende kranen, douches en toiletten. “Winkels Techniek heeft dit project van advisering en coördinatie tot realisatie verzorgd,” besluit Jolink. “Al onze disciplines zijn aan bod gekomen. Dit project is dan ook een goed referentieproject voor ons.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Unipro – Haaksbergen ONTWERP Te Kiefte Architecten – Borne BOUWMANAGEMENT BBD Bouwmanagement - Oldenzaal UITVOERING aannemersbedrijf Niehof – Lattrop INSTALLATIES Winkels Techniek (W, E en proces), Enschede/Vorden; Estufa, Wijhe, DPA warmtepompen, Bronboringsbedrijf Enter BOUWPERIODE juni 2012 - mei 2014

INSTALLATIE & BOUW | 95

www.bronboringenter.nl T 06 154 535 56 Trelliesweg 6 Enter

www.bronboringenter.nl T 06 154 535 56 Trelliesweg 6 Enter Aardwarmte systemen

Beregenings techniek

Trelliesweg 6, Enter

Waterbronnen

Ontijzerings techniek

06 154 535 56

www.bronboringenter.nl

DE NIEUWE HOUTSNIPPERKETEL & PELLETKETELS

De partner voor professionele klimaatoplossingen

JAAR

• Gebouwverwarming • Industrie • Zwembaden

• energiebesparend • kostenverlagend • uniek trap-breekverbrandingsrooster

DPA levert diverse systemen: koelmachines, luchtbehandeling, warmtepompen, clean rooms, airconditioning en systemen op maat.

Onze focus ligt op flexibiliteit in regeltechniek en optimalisatie van het energiegebruik.

uw ketel specialist in: houtsnippers, pellets, stukhout & energiecontainers

T. 0481 - 48 33 01 info@dpawarmtepompen.nl

...energie uit hout

www.hargassner.nl www.estufa.nl Tel: 0570-521030

HAAKSBERGEN | Unipro

Projectinfo PELLETKACHELS Omdat bepaalde productieprocessen in het duurzame bedrijfsgebouw van Unipro hoge watertemperaturen eisen, heeft Estufa in opdracht van Winkels Techniek vier houtpelletkachels in het gebouw geïnstalleerd. De pelletketels betreffen Hargassner ketels, die in cascade staan opgesteld. “Door de toepassing van deze ketels wordt CO2-neutraal en met een hoog rendement de gewenste watertemperatuur gerealiseerd. De pelletketels leveren ieder een vermogen van 60 kW en bieden het comfort van een gasketel,” vertelt Herwin Horstman, directeur van Estufa. “De pelletketels zijn modulerend en hebben ieder een vermogensbereik van 17 tot en met 60 kW. Alle ketels beschikken over een automatische ontsteking, ketelreiniging en centrale asuitvoer. De onderhoudsvriendelijke ketels kunnen eenvoudig worden bestuurd door middel van een touchscreen.”

De pelletketels staan opgesteld op de eerste etage, in de technische ruimte. “De opslagbunker van de pellets is ondergronds gerealiseerd,” vertelt Horstman. “In de bunker bevinden zich vier vijzels. Iedere ketel is dus voorzien van zijn eigen toevoersysteem. De gevijzelde pellets worden vanuit de bunker, over een afstand van 30 tot 35 meter, naar de dagvoorraad van de Hargassner-pelletketels gezogen.”

Naast de productieprocessen voorzien de pelletketels het bedrijfspand van luchtverwarming. Tijdens strenge winters kunnen de ketels als bijverwarming dienen voor de kantoren.

Projectinfo DUURZAME ENERGIEPRODUCTIE Het nieuwe bedrijfsgebouw van Unipro in Haaksbergen is volledig energieneutraal, mede dankzij de installatie van een aantal warmtepompen en luchtbehandelingskasten. In opdracht van Winkels Techniek heeft D.P.A. BV de klimaatapparatuur voor de nieuwbouw van Unipro geleverd. “De warmtepompen betreffen hoge rendement DPA-EPH122HE-warmtepompen, die zowel warmte als koude produceren,” vertelt Bob Cloosterman namens D.P.A. “De warmtepompen zijn gekoppeld aan een bodemcollector, waardoor zeer efficiënt verwarmd en gekoeld kan worden.”

In het pand zijn twee luchtbehandelingskasten voorzien, vertelt hij. Eén voor de productieruimte, het kantoor en de showroom en één voor het laboratoriumdeel. “De grote luchtbehandelingskast betreft een zogenaamde DPA-W13000CO-kast, uitgevoerd met een warmtewiel.

Deze luchtbehandelingskast is voorzien van energiezuinige, traploze EC-gelijkstroommotoren en voorziet tevens in de overdracht van vocht.” De tweede, kleinere DPA-DWTW4500BPCOluchtbehandelingskast is voorzien van een kruisstroomwisselaar, aldus Cloosterman. “Ook deze kast beschikt over EC-ventilatoren. De kast is voorzien van een zogenaamde bypass, wat betekent dat (deels) buiten de warmteterugwinning om geventileerd kan worden. De frisse buitenlucht wordt dan, indien gewenst, direct het pand in geblazen om zodoende in de vrije koeling te voorzien.” Beide luchtbehandelingskasten beschikken over energielabel A.

VERTICALE BODEMCOLLECTOR MET DERTIG BORINGEN De warmtepomp van Unipro in Haaksbergen is gekoppeld aan een verticale bodemcollector, die aardwarmte uit de bodem haalt en naar de warmtepomp transporteert. Bronboringsbedrijf Enter heeft in onderaanneming van Winkels Techniek de boringen voor deze gesloten bodemcollector verzorgd. “We hebben een simulatieberekening gemaakt van de temperaturen in de bodem bij bepaalde vermogens en draaiuren, over een periode van 25 jaar,” vertelt Robert Slaghekke, directeur van Bronboringsbedrijf Enter. “Aan de hand hiervan hebben we berekend hoeveel energie een boring oplevert en hoeveel boringen nodig zijn om het pand van Unipro te kunnen verwarmen en koelen.” In dit geval zijn dertig boringen verricht van tachtig meter diep. De bodem vormde hierbij een uitdaging. “Haaksbergen ligt dicht tegen de Duitse grens. De bodem bevat hier veelal klei- en leemlagen en ook een rotsige ondergrond is niet ongewoon. Echter zijn wij een gecertificeerd bronboringsbedrijf. We zijn feilloos in staat om onze boormethodes per grondsoort aan te passen. De boringen hebben dan ook geen problemen opgeleverd.”

INSTALLATIE & BOUW | 97

THEMA | Verwarming

Tekst: Roel van Gils | Foto: Intergas

ER ZIT NOG STEEDS MUZIEK IN DE CV-KETEL De cv-ketel is als zodanig nog absoluut niet uitontwikkeld, er zit nog steeds muziek in.

Dat zegt Ralf Jansen, Hoofd Marketing, van Intergas Verwarming. Hij praat ons bij over de nieuwste ontwikkelingen, waaronder een heuse app voor gebruiker en installateur, en de Daikin - Intergas Hybride die een EPCverlaging van 0,35 noteert.

Als sinds de jaren zestig van de vorige eeuw houdt Intergas zich bezig met de ontwikkeling van cv-ketels.

“In 1996 hebben we de unieke 2-in-1 warmtewisselaar geïntroduceerd, een principe waar we nog altijd dankbaar gebruik van maken, al is de techniek door de jaren heen uiteraard wel verder geoptimaliseerd,” stelt Ralf Jansen. “We zijn van mening dat de cv-ketel nog lang niet uitontwikkeld is. Onze R&D-afdeling draait op volle toeren. Daarnaast hebben wij in samenwerking met Daikin recentelijk de Daikin - Intergas Hybride geïntroduceerd, een uniek hybride systeem waarbij onze HReco gecombineerd wordt met een warmtepomp en buitenunit van Daikin.”

DAIKIN - INTERGAS HYBRIDE De Daikin - Intergas Hybride combineert volgens Ralf Jansen de voordelen van een lucht-naar-waterwarmtepomp met de voordelen van een vertrouwde hoog rendementsketel. “Waar de warmtepomp normaal gesproken tot 70 procent in de verwarmingsbehoefte voorziet, springt de cv-ketel van Intergas bij voor het hogere temperatuurbereik, alsmede voor de warmtapwater voorziening. Anders dan de andere hybride toestellen, die op alleen de warmtepomp of alleen de gasketel draaien, kunnen de technieken in de Daikin - Intergas Hybride gelijktijdig worden gebruikt. De Daikin - Intergas Hybride is voorzien van een intelligente regeling die dit mogelijk maakt. Afhankelijk van de buitentemperatuur en warmtebehoefte wordt altijd de meest voordelige bedrijfsmodus gekozen. De hydrobox is geïntegreerd in het toestel, zodat de benodigde installatieruimte compact gehouden kan worden. De hybride oplossing is als één toestel te onderhouden en is uitermate ge-

98 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Verwarming

aanpassen. Daarnaast geeft de app een overzicht van alle aan de installateur gekoppelde klanten, hiermee heeft de installateur een compleet overzicht van zijn totale klantenbestand.”

Het incomfort systeem werkt heel eenvoudig en maakt gebruik van het eigen thuisnetwerk, vervolgt Jansen. “Het enige dat men naast de incomfort set en app nodig heeft is een kamerthermostaat die werkt op basis van het opentherm protocol en een vrije ethernet poort om de LAN2RF-gateway te kunnen aansluiten. Deze gateway zorgt voor de communicatie tussen de app en de ketel. “ Incomfort kan worden gecombineerd met alle Kombi Kompakt HREen HReco-ketels vanaf bouwjaar 2014. “Kortom, met incomfort maken we zowel het leven van de gebruiker als van de installateur stukken makkelijker,” besluit Ralf Jansen. ❚

schikt voor de renovatiemarkt. Tevens is het mogelijk om de cv-ketel standalone te laten draaien om op een later moment de warmtepomp eraan toe te voegen. Het jaarrendement van de Daikin - Intergas Hybride ligt tot 35 procent hoger dan bij een conventionele HR-ketel.”

INTERGAS INCOMFORT Incomfort van Intergas maakt van een smartphone een slimme thermostaat. “Het op afstand hoger en lager zetten en het samenstellen van een weekprogramma zijn slechts enkele van de vele mogelijkheden die incomfort biedt,” zegt Jansen.

“Behalve het op afstand bedienen van de thermostaat geeft incomfort direct inzicht in de prestaties van de ketel en kan incomfort indien gewenst de eindgebruiker direct in contact brengen met de installateur. De installateur kan met behulp van de speciale service app de ketel van afstand monitoren en uitlezen, en kan bovendien op afstand parameterinstellingen

INSTALLATIE & BOUW | 99

THEMA | Verwarming

Tekst: Sjoerd Meuleman | Foto: Remeha

CASCADEKETELS MET POMP: VERWACHTING OVERTROFFEN Woningcorporaties zijn voor hun renovatieprojecten heus bereid tot duurzame installatievervanging, mits de opbrengsten ervan opwegen tegen de gemaakte kosten. Verwarmingsproducent Remeha BV ontwierp en berekende voor de in 2012 gerenoveerde Zoetermeerse galerijflat Alferbos een geschakeld ketelsysteem, met daarop aangesloten gasabsorptie warmtepompen. Vooraf was berekend een energiebesparing van dertig procent. Nu ruim een jaar later blijkt het gasverbruik met meer dan de helft te zijn teruggebracht.

Alferbos is een galerijflat waarvan er in Nederland duizenden moeten zijn.

Gebouwd in de jaren vijftig en met zijn oude verwarmingsinstallaties niet meer van deze tijd. Mede om die reden achtte woningcorporatie De Goede Woning twee jaar terug de tijd rijp voor een grootschalige renovatie. Met op de verlanglijst dus ook een nieuwe verwarmingsinstallatie. Remeha’s Development Manager Ruud Brunst ontwierp daartoe in samenspraak met de adviseur een centraal geleid verwarmingssysteem van meerdere kleine ketels, ondersteund door energiebesparende gasabsorptie warmtepompen.

Het resultaat na een jaar draaien bleek verrassend goed: er was door de woningen de helft minder gas verbruikt dan in de situatie voorafgaand aan de renovatie.

VERHEUGD Brunst: “Steeds vaker zijn corporaties bereid tot energiebesparende installatievervanging, maar niet zonder mee. Met andere woorden moet duurzaamheid ook iets opleveren. Enkel nieuwe ketels zou hier een besparing opleveren

van zo’n achttien procent. Maar in combinatie met warmtepompen kon de winst een stuk hoger worden, namelijk zo rond de dertig procent. Dan sta je echt verheugd te kijken wanneer het gasverbruik in een jaar tijd met zelfs meer dan de helft blijkt te zijn teruggebracht.” Dankzij deze gasabsorberende warmtepompen en de vernieuwde Jaga low h2o-radiatoren kon de maximale aanvoerwatertemperatuur zakken tot 700 graden Celsius (tegen 900 graden Celsius normaal). Als verwarmingsbron zelf werd gekozen voor een serie ruggelings opgestelde kleinere Remeha Quinta Pro Cascade-ketels. Niet zonder reden, volgens Brunst.

SLIMHEID “Verwarmingtechnisch is er weinig verschil tussen Cascade geschakelde wandketels en staande ketels. Belangrijk hier was de weinig beschikbare ruimte en de noodzaak van continuïteit: zou er ooit storing komen, dan was er genoeg

Opstelling op dak

100 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Verwarming

Een referentieproject dat navolging kreeg

capaciteit voorhanden om die op te vangen.” Een ander extra voordeel van de Cascadeketels zit opgesloten in de slimheid van ketels an sich. Verwarmingsketels werken modulair, ‘denken’ als het ware mee met wat de gebruiker wil.

Met andere woorden wordt capaciteit pas aangewend, wanneer de situatie daar specifiek om vraagt. Brunst: “Ook staande ketels draaien modulair, maar meerdere Cascadeketels vergroten het regelbereik. Met dit gebruikerspatroon en deze afgiftebron waren deze ketels gewoon de beste keus.”

PRACHTPROJECT Alferbos was een referentieproject en met succes: kort daarop volgde een tweede project voor dezelfde opdrachtgever, met ook hier aan warmtepompen gekoppelde warmwateropwekking. Behalve grote staande ketels en de

In combinatie met Jaga radiatoren

geschakelde Cascadeketels levert Remeha al decennia lang ook gaswandketels. En de laatste tien jaar nu ook steeds meer gericht op de woningmarkt.

Brunst: “Alferbos was in die zin een prachtproject om te mogen doen. Iedereen beseft het belang van energiezuinigheid, dus wanneer je er in slaagt de toch al hoge verwachtingen te overtreffen, schenkt dat veel voldoening.

Dat geldt niet alleen voor de opdrachtgever, adviseur of het installatiebedrijf, maar zeker ook voor ons zelf. En natuurlijk voor de bewoners, want die hebben er uiteindelijk het meest belang bij.” ❚

Systeemoplossingen voor de utiliteit Remeha is toonaangevend in de utiliteit met de robuuste GAS 210/310/610 ECO PRO staande ketels. Deze ketels vormen het warm kloppend hart van talloze hotels, zorginstellingen, scholen, kantoren en andere grote gebouwen. Wij helpen bovendien uw duurzaamheidsdoelstellingen te realiseren. Zo kunt u de GAS310 ECO PRO combineren met de gasabsorptiewarmtepomp.

■

■

■

Wilt u weten wat de gasabsorptiewarmtepomp u oplevert?

Raadpleeg dan onze configurator op nl.remeha.com/gashp

Grote vermogens: industriële staande ketels voor intensief en langdurig gebruik met zeer grote vermogens (285 kW tot ruim 1,3 MW) Besparing: combinatie met Remeha gasabsorptiewarmtepompen levert talloze voordelen: verlaging van het energieverbruik, significante vermindering van CO2 en gerealiseerde gasbesparing op gasverbruik Duurzaam: duurzame combinatiemogelijkheden met Remeha zonlichtsystemen of warmtekrachtkoppelingen.

Remeha helpt u bij het maken van de juiste keuze voor het beste verwarmingssysteem voor uw project. Remeha biedt voor u de oplossing op maat.

nl.remeha.com

REME.003-14 Adv installatie en bouw 197x130.indd 1

02-06-14 15:16

INSTALLATIE & BOUW | 101

PRODUCTINFO | Samsung Ambrava

Teskt: Sjoerd Meuleman

LUCHT-WARMTEPOMP:

THERMISCH IN BALANS Smeltend poolijs, stijgende temperaturen en een Energieakkoord dat op losse schroeven staat: geen ontwikkelingen waarvan de mensheid echt vrolijk wordt. Toch zijn er genoeg vindingen voorhanden die kunnen bijdragen aan een serieuze omkanteling. ‘Lucht-warmtepompen verdienen een oprechte kans. Want het is de enige manier van verwarmen met een daadwerkelijk thermische balans’.

Een jaar of vier bestaan ze nu, toch laat bekendheid ervan nog te wensen over: lucht-warmtepompen blijken nog altijd veel minder te worden voorgeschreven, dan de besteksmatig veelvuldig genoemde warmtekoudeputten. Ten onrechte, meent Caspar Koldewee, Manager Techniek Samsung klimaatbeheersing, in de Benelux vertegenwoordigd door importeur Ambrava BV uit Apeldoorn. “In tegenstelling tot een warmtekoudeopslag laat een lucht-warmtepomp de aarde wél ongemoeid. In vier jaar tijd zijn de technische mogelijkheden bovendien enorm verbeterd. Alleen wil die wetenschap nog niet helemaal doordringen bij de verantwoordelijke beleidsmakers.”

doorsnede woonhuis met op balkon lucht-warmtepomp geplaatst.

CIRKEL Koldewee’s voornaamste argument betreft het bereiken van een ‘volstrekt thermische balans’. Terwijl warmte-koudeopslag

Samsung Electronics is wereldwijd marktleider op vele gebieden, variërend van monitoren en TV’s tot mobiele telefoons en geheugenchips. Via innovatieve en betrouwbare producten laat Samsung de wereld kennis maken met fantastisch nieuwe mogelijkheden. Zo ook op het gebied van klimaatbeheersing.

De totaaloplossingen van Samsung klimaatbeheersing Warmtepompen - Lucht-lucht - Lucht-water - Water-lucht - Water-water - Lucht-lucht/water - Water-lucht/water

+ aansluiting op luchtbehandelingskasten

WTW ventilatie - Enthalpieventilatie, vocht en temperatuur - Zeer schone lucht door unieke F8 filters - Geen (elektrische) voorverwarming nodig

Airconditioning - Volledig assortiment binnendelen in diverse capaciteiten

www.samsung-klimaat.nl 102 | INSTALLATIE & BOUW

aardwarmte onttrekt maar daarvoor niets terug geeft, vormt de lucht-warmtepomp een gesloten circuit: ‘gratis’ warmte wordt uit de buitenlucht gehaald en via een elektrisch aangedreven unit opgewaardeerd tot de gewenste binnentemperatuur. De cirkel sluit zich vervolgens tijdens het koelproces, als de overtollige warmte naar buiten wordt afgevoerd. Inmiddels zijn de huidige pompen volgens Koldewee onvergelijkbaar met die van uit de beginfase. “Lucht-warmtepompen zijn de laatste jaren constant doorontwikkeld. Met de nieuwste vinding ‘vaporinjectie’ (koelmiddel wordt verdampt, met als gevolg luchttemperatuurverhoging) zijn nu opbrengsten haalbaar van vier tot vijf keer de geïnvesteerde energie. Dus leveren ze een hoog rendement zonder schadelijk te zijn voor het milieu.”

TOEPASSINGEN Koldewee ziet hoofdzakelijk lucht-warmtepompkansen voor de woningbouw. Die kunnen zowel individueel worden geïnstalleerd als centraal, voor meerdere woningen tegelijk. Als verspreidingsbron worden doorgaans roosters gebruikt die de opgewarmde lucht snel en gelijkmatig verdelen. Ook zijn de pompen goed toepasbaar voor vloerverwarming.

Op (bestaande) radiatoren tenslotte kunnen ze ook worden aangesloten, alleen dient de cv-installatie dan wel op de pompcapaciteit te worden afgestemd. Koldewee: “Los van ons belang zou ik sowieso graag zien dat lucht-warmtepompen meer aandacht krijgen. De politiek blijft maar aansturen op grondgebonden warmte, terwijl er dus schonere alternatieven zijn. Het wordt tijd dat die wetenschap doordringt.” ❚

SCHEVENINGEN | Radio Holland gebouw

Tekst: Sjoerd Meuleman

RABOBANK SCHEVENINGEN:

GEEN STANDAARD ELEKTRAWERK Op de plek van het voormalige Radio Holland gebouw verrijst nu een nieuw regionaal Rabobankfiliaal. Het bouwwerk aan de Scheveningense haven is daarmee de derde vestiging die de bank met een vergelijkbare inrichting laat bouwen. Met enkele opmerkelijke elementen in zowel de gevels als bij installaties.

Liever doet hij elektrawerk voor renovaties, maar er zijn uitzonderingen: Gary Helfrich, bedrijfsleider ETB Vennik BV Wateringen, zag namelijk voldoende aanknopingspunten om het nieuwe bankfiliaal tot een heuse ‘ETB Vennik-klus’ te maken. Te danken aan enkele afwijkende aspecten. “Nieuwbouw is inderdaad geen discipline, waarin wij ons het meest thuis voelen. Maar over dit gebouw moet goed worden nagedacht. In die zin toont het raakvlakken met renovaties.” Helfrich doelt op de duurzame gevels van holle dubbelzijdig isolerende EPS-elementen (E-block systeem), die na volstorten met beton worden afgewerkt met onder meer stucwerk en steenstrips. “De meeste nieuwbouw is volstrekt voorgekookt: elk element komt geprefabriceerd aan en vervolgens is het aansluiten geblazen. Daar zijn wij niet op ingesteld.”

SMART WALL ETB Vennik installeert voor het gebouw de complete elektrotechnische installatie. Specifiek betekent dit leveren en aanbrengen van een elektrische-, verlichtings-, data- en ontruimingsinstallatie. Ook worden de elektrische voorbereidingen (voeding, kabels, loze leidingen) getroffen voor door derden aangebrachte beveiligings-, camera- en toegangscontrole-installatie. Een belangrijk item betreft de opbouw van een zogeheten ‘Smart Wall’. Dit is een met techniek volgestopte informatiewand met daarop schermen voor tv, internet en andersoortige mediastromen. Zeker geen nieuw fenomeen, maar wel derde die ETB Vennik in nieuwe stijl installeert. Helfrich: “Veel met name nieuwbouwinstallateurs werken het liefst volgens bekende patronen. Wij daarentegen houden wel van een uitdaging. Dat houdt wel in je goed opgeleid en specialistisch personeel moet hebben.”

VASTE PLAFONDS Ook anders dan anders betreft de installatie van armaturen. Terwijl utiliteit doorgaans nog steeds wordt geregeerd door systeemplafonds kiest Rabo-

bank voor afgestucte gipsplaatplafonds. Althans: in de glazen spreekkamers. Helfrich: “De glazen spreekkamers met gipsplafonds vormen een vast inrichtingselement van Rabobank ‘nieuwe stijl’.

Mooi, maar elektrotechnisch wel bewerkelijk, omdat armaturen in een keer goed moeten zitten.

Want achteraf iets schuiven of nog wijzigen wordt natuurlijk heel lastig.” Hij wil er maar mee zeggen dat over veel kwesties uitvoerig moet worden nagedacht. Zoals dat bij renovaties inderdaad ook moet gebeuren.

AANBESTEDING Dat ETB Vennik het werk in handen kreeg, is niet toevallig: al ruim dertig jaar wordt er voor Rabobank geïnstalleerd, waaronder de afgelopen twee jaar tijdens twee verbouwde Haagse vestigingen nieuwe stijl. Ditmaal kwam de opdracht uit een aanbesteding met enkele voorgeselecteerde installateurs. ETB Vennik kwam daaruit als winnaar uit de bus. Behalve aan een nieuw bankfiliaal zal het gebouw nog

ruimte bieden aan twee andere bedrijven. Een daarvan is al bekend, een hengelsportzaak van de Nederlandse firma Albatros. De derde huurder daarentegen is nog onzeker. Helfrich: “Ik heb berichten gehoord over een horecagelegenheid. Begrijpelijk, want het is een mooie locatie.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER ONTWERP INTERIEUR UITVOERING INSTALLATIES

ADVIEZEN CONSTRUCTEUR START BOUW OPLEVERING

Rabobank regio Den Haag Archipel Ontwerpers, Den Haag Ideal Projects, Voorschoten Bakels + Ouwerkerk Bouwgroep, Den Haag Elektra/data: ETB Vennik BV, Wateringen Klimaat: Van Dorp Installaties, Zoetermeer Beveiliging: Chubb Fire & Security, Rotterdam Fabrikaat e-materialen: Grayle, Amersfoort Wolf Dikkens Adviseurs, Wateringen IBT Ingenieurs in Bouwtechniek, Veenendaal eind 2013 december 2014

INSTALLATIE & BOUW | 103

SCHEVENINGEN | Radio Holland gebouw

GEEN GASVERBRUIK DANKZIJ ELEKTRISCH AANDRIJVEN Met dubbel isolerende EPS-elementen als dragende gevel laat het Scheveningense Rabofiliaal zich kenschetsen als een modernistisch en duurzaam gebouw. Minstens zo milieuvriendelijk is de verwarmings- en klimaatinstallatie die zal draaien op louter (groene) stroom.

Het nieuwe Rabokantoor is zijn tijd vooruit. Niet veel vaker immers worden werktuigbouwkundige installaties gevoed door elektra in plaats van door gas. Een buitenkans voor installatiebedrijf Van Dorp Installaties BV dat -naar eigen zeggen- duurzaamheid hoog in het vaandel heeft.

Projectleider Hans Schram: “Iedereen weet dat aardgas niet oneindig is. Dan is het mooi om een project als dit te mogen maken.” Van Dorp Installaties installeerde daartoe een warmtepomp die warmte onttrekt aan de buitenlucht.

104 | INSTALLATIE & BOUW

Voor elke verbruikte kilowatt energie brengt het systeem drie tot vier keer zoveel terug.

VRIJE KOELING Het installatiebedrijf uit Zoetermeer installeerde de complete W-installaties, dat wil zeggen klimaat, verwarming, sanitair, loodgieterswerk en ventilatie. Dat laatste geschiedt met warmteterugwinning met vrije koeling, waardoor er minder energie wordt verbruikt. Ook de hygiënische randvrije closetpotten zijn enkele luxueuze elementen van het werk. Van Dorp Installaties verkreeg het

werk uit een aanbesteding, als hoofdaannemer werktuigbouwkundige installaties. En het werk loopt voorspoedig, volgens Schram. “Het grote voordeel is dat de W-installaties niet zijn opgesplitst in loodgieterswerk, verwarming, klimaat enzovoort. Want veel werkzaamheden vertonen overlappingen en wanneer een en hetzelfde bedrijf die uitvoert, worden lijnen nu eenmaal korter.”

Ook voor het elektrawerk deed het bedrijf een aanbieding, maar dat ging naar een ander. Schram: “Je kunt niet alles hebben.” ❚

SCHEVENINGEN | Radio Holland gebouw

Tekst: Sjoerd Meuleman | Foto: Grayle

DATA IS EN BLIJFT MENSENWERK Data lijkt zo vanzelfsprekend, maar bij een goed lopend netwerk komt heel wat kijken. Rabobank koos voor haar filiaal in Scheveningen voor een gecertificeerd categorie 6-datanetwerk. Dus met de zekerheid dat beloften ook worden waargemaakt.

In 32 jaar doorontwikkelen van een bescheiden lokaal distributiebedrijf naar een 850 werknemers tellende mondiale onderneming met productielijnen voor netwerkbekabeling, patchkasten, patchpanelen en aansluitmaterialen: Grayle BV toonde ambitie, wist die waar te maken en bezit nu naast het Amersfoortse hoofdkantoor, een fabriek in China en een Taiwanees facilitair en logistiek centrum. Directeur Mike Lubbersen: “Veel gebruikers realiseren zich helemaal niet hoeveel werk er komt kijken bij een goed en vooral snel werkend datanetwerk. Inpluggen en we gaan de wereld over, zo wordt meestal gedacht. Maar data is mensenwerk -alleen met een hoge personele inzet, kwalitatief goede producten en uitwisseling tussen branche gerelateerde bedrijven kun je successen behalen.

Dat laatste hebben wij, geloof ik, nu wel bewezen.”

TOTAALOPLOSSINGEN Grayle leverde voor het Rabofiliaal de patchkast (centrale verdeelunit), bekabeling, patchpanelen en aansluitmaterialen. Zoals gebruikelijk gebeurde dit op aanvraag van de elektrotechnische groothandel die de onderdelen betrekt en vervolgens distribueert naar gespecialiseerde installateurs (in dit geval ETB Vennik uit Wateringen). Soms volstaat een eenvoudige aanvraag, maar soms ook niet en moeten er specifieke oplossingen worden ontwikkeld.

Lubbersen: “Dat is sterk afhankelijk van doel en gebruiker. Een MKB-bedrijf stelt bijvoorbeeld hele andere eisen dan een multinational met sterk internationaal verkeer. Vaak gaan er bij grote bedrijven compleet opgestuurde bestekhoofdstukken aan vooraf met de vraag hoe het netwerk dient te worden ingericht. Voor ons zijn dat de mooiste opdrachten.”

DATASNELHEID GEGARANDEERD Voor Rabobank Scheveningen viel de keus op Zybrnet 500, een door Grayle geproduceerd categorie 6-datanetwerk. Rabo koos voor certificatie van het netwerk die middels een eindcontrole zal plaatsvinden. Een verstandige beslissing, volgens Lubbersen, omdat ongecertificeerde oplevering soms tot problemen leidt. “Acht van de tien datasystemen worden zonder certificering opgeleverd.

Certificatie is belangrijk, omdat alleen dan de vereiste snelheid is gewaarborgd.

Een goed lopend netwerk is afhankelijk van verschillende factoren: niet zijn alleen kwalitatief goede componenten van belang, maar ook installatietechnische aspecten hebben invloed op het eindresultaat. ETB is een vakspecifieke installateur en met onze producten krijgt Rabo een gegarandeerd netwerk met de snelheid waar om is gevraagd.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 105

www.grayle.com | info@grayle.com | @GrayleBV

#

1 OPLOSSING VOOR DATANETWERKEN

SNELHE#1D PRESTAT#1E INNOVAT#1E BETROUWBAARHE#1D

Zybrnet 500

Category 6 Keystone Jack gemonteerd in 50 seconden!

Gaat u ook voor de #1e plaats?

OCTALIX

MVCOMFORT

WORKING SUSTAINABILITY

EXPERTS IN DATACONTROL

RAAMSDONKSVEER

| Sporthal Dongemond

Tekst: Loet van Bergen

SPORTHAL DONGEMOND GEBOUWD VOLGENS NOC/NSF-NORMEN Voor Sporthal Dongemond In Raamsdonksveer heeft Rodenburg installatiebedrijven de E- en W-installaties aangelegd. “Het bijzondere van dit project is dat de sporthal door lokale bedrijven is gerealiseerd,” zegt Jos Kanters, directeur van Rodenburg B.V. “We hebben al in een eerder stadium het Technasium gebouw van het Dongemond College gedaan. Voor dit project was een inschrijving die wij hebben gewonnen op basis van prijs. De uitdaging bij dit project lag niet alleen budgettair, maar de sporthal moest ook voldoen aan de NOC/NSF-norm en de lat daarvan ligt best hoog.”

Deze accommodatie voorziet in onder andere een sporthal van 28 x 48 x 7 meter, op te delen in drie onderwijscompartimenten en een gymlokaal van 25 x 18 x 5,5 meter. Het gymlokaal is voorzien van uitgebreide ICT-voorzieningen die het mogelijk maken deze zaal ook als officiële examenruimte te gebruiken. Voorts maken op de begane grond een multifunctionele ruimte met uitkijk op de sportzaal, acht was- en kleedruimten, een tribune, en op de verdieping diverse kantoren ten behoeve van het College van Bestuur, de staf en de administratie van het Dongemond College, onderdeel uit van het gebouw.

W-INSTALLATIE Het ontwerp van de W-installatie is een samenwerking gedaan met een adviesbureau volgens de normen die gehanteerd moesten worden van het NOC/NSF. Kanters: “Er lag een algemeen bestek, maar een groot deel van de engineering hebben we zelf gedaan om tot een bruikbare installatie te komen. Daarbij konden we onze eigen stempel drukken op de installatie. Vandaar dat voor

het luchtbehandelingssysteem van de sporthal is gekozen voor een installatie met verdringingsysteem. Dit om de luchtsnelheden in de sporthal laag te houden. De drie luchtbehandelingskasten voor lage temperatuur verwarmen en ventileren hangen aan de plafonds en worden gevoed door drie cv-ketels in cascade opstelling van Remeha.

Terwijl in de kleedkamers radiatoren hangen als verwarming. Daarnaast hangt er nog een apart luchtbehandelingssysteem met verdringingsysteem in de gymzaal. Verder heeft Rodenburg ook de warmwaterboiler aangelegd: een indirecte gestookte boiler van 1.000 liter. Behalve de sporthal heeft het bedrijf ook het kantoorgedeelte en horeca voorzien van een luchtbehandelingssysteem met warmteterugwinning en een eigen warmteopwekking bestaande uit één ketel.

E-INSTALLATIE Rodenburg heeft ook de complete E-installatie aangelegd, zoals de infrastructuur van de stroomvoorzieningen, de brandmeld- en omroep-

installatie, de inbraakinstallatie en datanetwerk.

Bijzonder noemt Kanters de aanleg van de geluidsinstallatie in de sporthal. “Het is een moderne geluidinstallatie waarop bijvoorbeeld een iPod of iPhone kan worden aangesloten. De geluidinstallatie is dusdanig ontworpen dat hij zowel kan dienen voor de sporthal als geheel of apart voor de drie afzonderlijke compartimenten. Een ander belangrijk punt was de verlichting die ook volgens de strenge normen van NOC/NSF aangelegd diende te worden. Op de vloer staan lijnen die de speelvelden voor een scala aan zaalsporten vormen en je mag bij geen enkele sport last hebben van de verlichting; daar lag dus een uitdaging.

Terugkijkend is het prachtig project geweest waar we met ons bedrijf met veel plezier aan hebben gewerkt.” ❚

Bouwinfo AANNEMER b ouwbedrijf Oome BV uit Raamsdonk en Vaessen Algemeen bouwbedrijf uit Raamsdonksveer

E- EN W- INSTALLATEUR

Rodenburg Installaties Raamsdonksveer

LEVERANCIER LUCHTBEHANDELINGSKASTEN Airview

REGELTECHNIEK BRControls

INSTALLATIE & BOUW | 107

RAAMSDONKSVEER

| Sporthal Dongemond

Tekst: Loet van Bergen

GEAVANCEERD LUCHTBEHANDELINGSSYSTEEM Airview Luchtbehandeling heeft voor de nieuwe Sporthal Dongemond in Raamdonksveer de luchtbehandelingskasten geleverd. Al in een eerder stadium heeft het bedrijf begin 2011 een tweetal hoog rendement WTW-units geleverd voor de klaslokalen van het Dongemond college. Bij dit laatste project is nauw samengewerkt met de Rodenburg Installatiebedrijven uit Raamsdonksveer. Voor de installatie was als leidraad een richtlijnenbestek opgesteld. Het gaat bij dit project om twee typen ventilatiesystemen.

Twee WTW-units voor de kantoren en de horeca van de sporthal en vier luchtbehandelingskasten voor de sporthal en het gymlokaal. Voor de luchtbehandeling van de kantoren en de horeca is gekozen voor inzet van hoog rendement WTW-units van het type HRE-TOP, die voorzien zijn van een polypropyleen tegenstroomwisselaar. De unit voor de kantoren heeft een luchtopbrengst van 2.000 m3/uur met een thermisch rendement van 88,8%. De unit ten behoeve van de horeca is voorzien van een geïntegreerd DX-element voor na-verwarming en na-koeling en heeft een luchtopbrengst van 1.325 m3/uur met een rendement van 88,8%.

Het DX-element is gecombineerd met de tevens geleverde GC71PE inverter condensingunit die

108 | INSTALLATIE & BOUW

een nominaal koelvermogen levert van 7,1 kW en een nominaal verwarmingsvermogen van 8,0 kW. De luchtbehandeling in de sporthal wordt verzorgd door drie onder het plafond gemonteerde luchtbehandelingskasten van het type PR 040, elk met een luchtopbrengst van 4.100 m3/uur.

De luchtbehandelingskasten zijn voorzien van een geïntegreerd warmwater verwarmingselement, frequentiegeregelde ventilatoren en een speciaal montageframe ten behoeve van de montage onder het plafond. De luchtbehandeling in het gymlokaal wordt verzorgd door een buiten opgestelde luchtbehandelingskast, eveneens van het type PR 040. ❚

RAAMSDONKSVEER

| Sporthal Dongemond

INSTALLATIE SPORTHAL DONGEMOND WORDT WEBBASED BESTUURD Voor de nieuwe sporthal Dongemond in Raamdonksveer heeft BRControls de regelaars geleverd voor het Gebouwbeheerssysteem. Regelaars van het type BRC-45 die volledig webbased zijn. Er is alleen een webstartapplicatie (BRControls Webservice) nodig om de gehele installatie te bedienen/visualiseren. Voordeel hiervan is dat de webbrowser nog slechts éénmalig benodigd is om de BRControls Webservice te downloaden vanuit de BRC-45 en dat deze daarna middels een snelkoppeling op het bureaublad gestart kan worden. De Java-versie op de PC is van ondergeschikt belang, ook het updaten van Java levert geen problemen meer op.

De controllers zijn middels de eigen BRControls Webservice benaderbaar en geeft de gebruiker meer mogelijkheden dan de standaard aanwezige webbrowsers die op de markt aanwezig zijn. De BRControls Webservice wordt automatisch geladen bij de eerste connectie met het onderstation.

Per grafische pagina kunnen er meerdere installatiecomponenten worden weergegeven. Alle noodzakelijke instellingen kunnen worden ingesteld middels de BRControls Webservice. Zo kan er voor de klimaatinstallatie een keuze gemaakt worden tussen het klimaat voor sportactiviteiten of voor examenactiviteiten. Voor sportactiviteiten heb je namelijk een andere temperatuur nodig dan voor examens. In dit geval zorgt de software in het GBSsysteem ervoor dat deze keuze gemaakt kan worden. Verder zijn de douchesystemen zijn van het fabricaat Rada en middels een Modbuskoppeling aangesloten op de BRControls-systeemcontrollers.

BRCONTROLS WEBSERVICE Het mooiste van het hele systeem in Sporthal Dongemond is, dat het via onze eigen BRControls Webservice bestuurd wordt middels Java, waardoor er geen aparte software en/of licenties meer nodig zijn om met de installatie te kunnen communiceren,” zegt Ivo Verbücheln van BRControls. “We zijn internet de afgelopen jaren steeds meer en anders gaan gebruiken. Hierdoor zijn sommige functies overbodig geworden, maar zijn er ook nieuwe functies bijgekomen.

De BRControls Webservice is ontwikkeld om voor een betere afhandeling en structuur te zorgen. Met Java had je nog wel eens het probleem dat door een update de installatie niet goed meer benaderbaar was. Met de BRControls Webservice behoren deze update-perikelen definitief tot het verleden.

Een enorme vooruitgang,” aldus Verbücheln. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 109

PRODUCTINFO | Warmtebeeldcamera's

COMBINATIE VAN WARMTEBEELDCAMERA EN IR-SPOTTHERMOMETER FLIR Systems, Inc. (NASDAQ: FLIR) introduceert de TG165 IR-beeldthermometer: een krachtige, betaalbare en compacte tool die onzichtbare warmtepatronen in beeld brengt, temperaturen nauwkeurig opmeet en beelden en metingen eenvoudig opslaat voor rapportagedoeleinden.

De TG165 is gebaseerd op de exclusieve Lepton® warmtebeeld micro-camera van FLIR en voorkomt dat u bij probleemoplossing in het duister tast door een IR-spotthermometer met de kracht van een warmtebeeldcamera in één gebruiksvriendelijke tool te combineren. Dankzij deze unieke combinatie van technologieën worden onzichtbare hot spots en cold spots vanaf een veilige afstand in kaart gebracht, waardoor problemen snel onderzocht en opgelost kunnen worden.

De TG165 is uiterst gebruiksvriendelijk: u kunt er zonder verdere training direct mee aan de slag. De dubbele laserstralen markeren de randen van het meetgebied visueel en het dradenkruis lokaliseert het centrum van het meetgebied. De TG165 is bestand tegen vallen vanaf een hoogte van 2 meter en is daardoor robuust genoeg voor professioneel

110 | INSTALLATIE & BOUW

PRODUCTINFO | Warmtebeeldcamera's

gebruik. Bovendien is de TG165 uiterst gebruiksvriendelijk en daarmee ook perfect geschikt voor de thuisklusser.

De TG165 IR-beeldthermometer slaat een brug tussen de huidige IR-thermometers zonder warmtebeeldcapaciteit en de toonaangevende warmtebeeldcamera's van FLIR, aldus Andy Teich, Presi-

TG165_Ad HVAC_A5_NL.indd 1

dent en CEO van FLIR. “Door een combinatie van de revolutionaire prijs en afmeting en het lage energieverbruik van onze Lepton-camera, transformeert de TG165 één van de meest gebruikte meetinstrumenten tot een ontdekkingstool waarmee onderhoudspersoneel, elektriciens, HVAC-

technici en huiseigenaren problemen met warmte en elektriciteit snel en veilig kunnen oplossen.”

De TG165 heeft een adviesprijs van €499,00 (excl. BTW) en is begin oktober wereldwijd verkrijgbaar bij de grote retailers van industriële testapparatuur. ❚

29/09/14 16:44

INSTALLATIE & BOUW | 111

WIE DOET WAT

AIRCONDITIONING

ISOLATIETECHNIEKEN

HOMETEC ZUID

Burg. Loefenstraat 19 6155 KA PUTH-SCHINNEN T +31 (0)46 4752585 E info@hometeczuid.nl W www.hometeczuid.nl

AIRVEK

Hongkongstraat 10 3047 BS ROTTERDAM T +31 (0)10 4376766 E info@airvek.nl W www.airvek.nl

BRANDBEVEILIGING

CIAT NEDERLAND ISOLATIEBEDRIJF W. VAN DEN HANENBERG BV Altenaweg 20C 5145 PC WAALWIJK T +31 (0)416 675380 E info@hanenberg.nl W www.hanenberg.nl

Annie M.G. Schmidtweg 229 1321 NA ALMERE T +31 (0)36 5332587 F +31 (0)36 5332597 E info@ciat.nl W www.ciat.nl

KREMER BV INSTALLATIETECHNIEK Postbus 101 7040 AC ‘S-HEERENBERG T +31 (0)314 662445 E info@kremer.nl W www.kremer.nl

HERTEK

Postbus 10209 6000 GE WEERT T +31 (0)495 584111 E info@hertek.nl W www.hertek.nl

DATAKABEL VAN DEN POL ELEKTROTECHNIEK BV Postbus 37 3417 ZG MONTFOORT T +31 (0)348 473434 F +31 (0)348 472294 E info@vandenpol.com W www.vandenpol.com

E-WORKS

Cobaltstraat 18 2718RM ZOETERMEER T +31 (0)79 3631120 E info@e-works.nl W www.e-works.nl

Nemo Groep

NEMO GROEP

Marconiweg 5 3442 AD WOERDEN T +31 (0)6 24668484 E info@nemogroep.nl W www.nemogroep.nl

VERKERK GROEP

KLIMAATBALANS TONZON BV Postbus 1375 7500 BJ ENSCHEDE T +31 (0)53 4332391 E info@tonzon.nl W www.tonzon.nl

Postbus 220 3440 AE WOERDEN T +31 (0)348 434934 E info@klimaatbalans.nl W www.klimaatbalans.nl

KLIMAATBEHEERSING HOLLAND HEATING

ALKLIMA BV

Zanddonkweg 7a 5144 NX WAALWIJK T +31 (0)416 685555 E info@hollandheating.nl W www.hollandheating.nl

Postbus 1176 3350 CD PAPENDRECHT T +31 (0)78 6150000 E info@alklima.nl W www.alklima.nl

Postbus 49 3330 ZWIJNDRECHT T +31 (0)78 6107850 E info@verkerk.com W www.verkerkgroep.nl

MENERGA ENERGY-SYSTEMS Veerpolder 31a 2361 KX WARMOND T +31 (0)71 3012412 E info@menerga.nl W www.menerga.nl

GEBOUWBEHEERSYSTEEM AMBRAVA B.V. / SAMSUNG KLIMAATBEHEERSING

REDLINK BV

Nijverheidsweg 2 3751 LP BUNSCHOTEN T +31 (0)33 2980926 E info@redlink.nl W www.redlink.nl

ELEKTROTECHNISCHE INSTALLATIES

PROMTEG

Westerwerf 22a 1911 JA UITGEEST T +31 (0)88 6571200 E info@promteg.nl W www.promteg.nl

Postbus 4300 7320 AH APELDOORN T +31 (0)55 5277777 E info@samsung-klimaat.nl W www.samsung-klimaat.nl

GRONDBORINGEN / WATERBEHANDELING

Postbus 60121 1320 AC ALMERE T +31 (0)36 5350756 E info@breed.nl W www.breed.nl

112 | INSTALLATIE & BOUW

FLIERMAN TECHNIEK

Holterweg 112 7427 RB DEVENTER T +31 (0)570 510090 E info@fliermantechniek.nl W www.fliermantechniek.nl

Postbus 59201 3008 PE ROTTERDAM T +31 (0)10 4878800 E info@vangalen.com W www.vangalen.com

KOUDETECHNIEK

CARRIER AIRCONDITIONING BENELUX BV BREEDVELD & SCHRODER

VAN GALEN KLIMAATTECHNIEK BV

Postbus 151 2394 ZH HAZERSWOUDE-RIJNDIJK T +31 (0)71 3417111 F +31 (0)71 3414192 E info@carrier.nl W www.carrier.nl

De nieuwe generatie koudetechniek.

HAMAPO BV De Waterman 6 5215 MX ‘S-HERTOGENBOSCH T +31 (0)73 6565747 E info@hamapo.nl W www.hamapo.nl

WIE DOET WAT

TECHNISCHE PRODUCTEN VAN KEMPEN KOUDETECHNIEK Spoorstraat 14 4001 CN TIEL T +31 (0)344 634884 E info@vankempen-tiel.nl W www.vankempen-tiel.nl

DIGICONTROL BENELUX B.V. Watermanstraat 29a 7324 AJ APELDOORN T

+31 (0)55 3680530

E

info@digicontrolbenelux.com

W www.digicontrolbenelux.com

TECHNIPLAN ADVISEURS B.V. Postbus 8280 3009 AG ROTTERDAM T +31 (0)10 4562311 E info@techniplan.nl W www.techniplan.nl

TECHNISCH INSTALLATEUR

SANITAIR

cold& safe

ABB Postbus 104 6710 BC EDE T

+31 (0)318 669315

E

info@nl.abb.com

W www.abb.com

VELD KOELTECHNIEK Marchulzenweg 26 7141 BP GROENLO T +31 (0)544 461771 E info@veld.nl W www.veld.nl

PLIEGER B.V.

HOMIJ TECHNISCHE INSTALLATIES

Postbus 10

Amerikastraat 5 6014 CE ITTERVOORT T +31 (0)475 568117 E info@homij.nl W www.homij.nl

5300 AA ZALTBOMMEL

LIFTSYSTEMEN

T

+31 (0)418 682682

E

info@plieger.nl

W www.plieger.nl M i t s u b i s h i

e l e v a t e s

Edisonstraat 36 7006 RD DOETINCHEM

TECHNISCH ADVIESBUREAU

y o u

MITSUBISHI ELEVATOR EUROPE Postbus 235 3900 AE VEENENDAAL T +31 (0)318 586 586 E info@mitsubishi-liften.nl W www.mitsubishi-liften.nl

LUCHTFILTRATIE

Specialisten in Installatietechniek

GALJEMA BV

Edelweisstraat 5 5241 AH ROSMALEN T +31 (0)73 5231410 E info@i-commit.nl W www.i-commit.nl

2628 XG DELFT T

+31 (0)15 8889800

E

galjema@galjema.nl

T

+31 (0)78 6333444

E

info@avedko.nl

Postbus 121 5700 AC HELMOND T +31 (0)492 578600 E info@kuijpers.nl W www.kuijpers.nl Wassenaarseweg 30 2596 CJ DEN HAAG T

+31 (0)70 3468300

E

info@halmos.nl

W www.halmos.nl

Techval bv

Technische installaties

TECHVAL Hoolstraat 4a 5391 KM NULAND T +31 (0)73 5321197 E info@techval.nl W www.techval.nl

REGELTECHNIEK TECHNISCH HANDELSBUREAU RENSA BV Jacob Catsstraat 48 3771 GL BARNEVELD T +31 (0)342 701064 E info@bettinkregeltechniek.nl W www.bettinkregeltechniek.nl

AVEDKO BV

W www.avedko.nl

HALMOS BV

BETTINK REGELTECHNIEK

info@aco.nl

W www.aco.nl

3300 AB DORDRECHT

KUIJPERS

MEETAPPARATUUR

Luxemburgstraat 2 2321 MEER T+31 (0)76 5794191 E flir@flir.com W www.flir.com

+31 (0)314 368301

E

Postbus 74

W www.galjema.nl

Van Leeuwenhoekweg 3 3225 LX HELLEVOETSLUIS T +31 (0)181 311187 E info@ifb-filtertechniek.nl W www.ifb-filtertechniek.nl

FLIR

T

I-COMMIT

Elektronicaweg 2

IFB FILTERTECHNIEK BV

ACO

BRINKMANN & NIEMEYER MOTOREN BV Postbus 50 7390 AB TWELLO T

+31 (0)571 276900

E

info@bnmotoren.nl

W www.bnmotoren.nl

BUVA

Postbus 84

UNICA BODEGRAVEN BV

Postbus 262

6940 BB DIDAM

Postbus 83 2410 AB BODEGRAVEN T +31 (0)172 644144 E info@unica.nl W www.unica.nl

2990 AG BARENDRECHT

T

+31 (0)316 296485

E

info@rensa.nl

W www.rensa.nl

T

+31 (0)180 697500

E

info@buva.nl

W www.buva.nl

INSTALLATIE & BOUW | 113

WIE DOET WAT

VLOERWARMING

JACOSOL NEDERLAND BV Westrak 210 1771 SV WIERINGERWERF T +31 (0)22 7604747 E info@jacosol.nl W www.jacosol.nl

COX GEELEN Emmastraat 92 6245 HZ EIJSDEN T +31 (0)43 4099500 E info@coxgeelen.nl W www.coxgeelen.nl

MONTAGE GARANT Ambachtsweg 40-42

Hier ? o g o l w u

5731 AG MIERLO T

+31 (0)88 7780050

F

+31 (0)88 7780020

E

info@montage-garant.nl

W www.montage-garant.nl

ZONWERING TECHNISCHE UNIE Postbus 900 1180 AX AMSTELVEEN T +31 (0)20 5450345 E info@technischeunie.com W www.technischeunie.com

MEERCOX LUCHTKANALEN Afrikastraat 18 6014 CG ITTERVOORT T +31 (0)475 567222 E info@meercox.nl W www.meercox.nl

ZISCO BENELUX VOF Marsstraat 32 4105 JL CULEMBORG

THERMONOORD B.V. Tolh没sleane 7 8401 GA GORREDIJK T +31 (0)513 469999 F +31 (0)513 469981 E info@thermonoord.nl W www.thermonoord.nl

VENTILATIE

POST LUCHTKANALEN BV Huisbergenweg 8 5249 JR ROSMALEN T +31 (0)73 6487030 E info@postluchtkanalen.nl W www.postluchtkanalen.nl

VERLICHTING

Neem contact op met Roel de Bruijn

T

+31 (0) 345 511511

E

info@ziscobenelux.eu

voor alle informatie: Tel: +31 (0) 495 450095 r.debruijn@louwersuitgevers.nl

W www.ziscobenelux.eu

INSTALLATIE & BOUW VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, KLIMAATBEHEERSING EN ELECTRICITEIT

ETALOID VERLICHTINGSTECHNIEK ACHTERBERG LUCHTTECHNIEK Amerikastraat 8 5171 PL KAATSHEUVEL T +31 (0)416 280199 E info@altmontage.nl W www.altmontage.nl

Postbus 241 2130 AE HOOFDDORP T +31 (0)23 5616226 E info@etaloid.nl W www.etaloid.nl

WOLFS VERLICHTING BV ALDES BENELUX BV Veem 3 6909 DZ BABBERICH T +31 (0)316 243222 E info@aldesbenelux.com W www.aldes.nl

Postbus 1155 6460 BD KERKRADE T +31 (0)45 5410900 E info@wolfs.nl W www.wolfs.nl

BEL VOOR

BLT LUCHTTECHNIEK Neerloopweg 53 4814 RS BREDA T +31 (0)76 5427637 E info@bltluchttechniek.nl W ww.btlluchttechniek.nl

114 | INSTALLATIE & BOUW

GRB VERLICHTING Veldzigt 42 3454 PW DE MEERN T +31 (0)30 6622050 F +31 (0)30 6621841 E info@grbverlichting.nl W www.grbverlichting.nl

M

INFORMATEER IE 0 495 - 450 0

95

WWW.INSTALLATIEENBOUW.NL

Vaktijdschrift over lift- en roltraptechniek

Het belang van een op maat gemaakt onderhouds-contract

Een nieuwe evolutie in deuren

Interlift techniek B.V. liftcabinebekledingen liftcabines muurkoppen scheidingswanden liftschachten

Interlift techniek bv is al ruim 40 jaar de toeleverancier van de Nederlandse liftinstallateurs

Interlift techniek bv levert, vaak in nauw overleg met de architect of het adviesburo, in samenwerking met de liftinstallateur de gewenste speciale bekleding, cabine, schacht of muurkop afwerking.

In principe is voor de uitvoering bijna alles mogelijk.

Kijk voor een beter idee op onze web-site : www.INTERLIFT-techniek.nl

W

Tijdelijke lift nodig?

IEU

N

Reco-lift biedt turn key oplossingen U kunt vanaf nu ook voor het huren van tijdelijke trapstoelliften direct bij ons terecht!

De Reco-traplift is een veilige betrouwbare en makkelijk zelfstandig te gebruiken traplift welke op iedere rechte trap geplaatst kan worden.

Reco Special Products is DE specialist in het leveren van klantgerichte oplossingen als het gaat om tijdelijke mobiliteit!

Ons doel: wooncomplexen en/of andere gebouwen gedurende liftmoderniseringen en calamiteiten ten alle tijden voor eenieder toegankelijk te houden.

Door het inzetten van een Reco-Lift blijft een veilige en barrièrevrije toegang dan ook altijd gegarandeerd! De dagelijkse gang van zaken verandert dus niet en liftgebruikers, valide of mindervalide, blijven mobiel! Alle liften zijn zonder bijzondere bedieningsinstructies te bedienen en zijn daarom uitermate geschikt voor het gebruik in een openbare omgeving.

Kijk voor meer informatie op onze vernieuwde website.

www.reco-lift.eu

SPECIAL PRODUCTS



Lifttelefoon

Optimaal werkende lifttelefoon voor een veiliger gevoel

Wie in een lift zit opgesloten, wil zo snel mogelijk geholpen worden of in ieder geval contact hebben met de buitenwereld. Dan is het essentieel over een goedwerkende spreekluisterverbinding te beschikken. Nog te vaak is dat niet het geval. De verbinding komt niet of slecht tot stand. Of erger: een lift beschikt niet over een spreekluisterverbinding.

Vooruitstrevend Een groot misverstand daarbij is dat veel lifteigenaren er van uitgaan dat de lifttelefoon ook door het liftonderhoudsbedrijf in beheer dient te zijn. Dat hoeft dus niet altijd. Ook kan het gebeuren dat de spreekluisterverbinding niet functioneert omdat de telefoonlijn niet meer actief is. Een uitstekend alternatief is te vinden bij ELSECO; een betrouwbare telefoon met GSM verbinding die zichzelf elke dag automatisch test. Op deze manier bent u er zeker van dat de telefoon functionaliteit altijd gegarandeerd is.

Dat is wel zo prettig in een noodsituatie.

118 Liftbouw

De vrij programmeerbare lifttelefoons zijn verkrijgbaar in zowel een analoge als gsm versie en inmiddels ook voorbereid voor VOIP. Het bedrijf is gespecialiseerd in telefonie, met name op het gebied van liften.“ Zowel onze producten als de software die we gebruiken zijn vrij op de markt verkrijgbaar en toepasbaar op iedere type lift,” vertelt directeur Bert Rijs.

De lifttelefoons die ELSECO levert en monteert zijn vooral vooruitstrevend en gebruikers krijgen de garantie dat deze

ook daadwerkelijk werkt als dit nodig is. De norm schrijft voor dat een lifttelefoon iedere 72 uur getest dient te worden. ELSECO test de eigen lifttelefoon iedere 24 uur en niet alleen de lijn van deze lifttelefoon maar ook de speaker,- microfoon,- lijn,- accu en drukknopsignaal.

Tevens geeft de lifttelefoon direct een melding bij een 220V uitval. Op deze manier levert en monteert ELSECO niet alleen de lifttelefoon maar geeft het ook de garantie dat deze het daadwerkelijk doet.

BELseco

DIGIseco In 2010 ontwikkelde ELSECO een onafhankelijk liftmonitoring systeem, genaamd DIGIseco. Hierdoor is het mogelijk om lifteigenaren, beheerders en liftonderhoudsbedrijven op het moment van een storing op de hoogte te brengen. Die melding komt binnen via een email zodat het onderhoudsbedrijf direct in actie kan komen als de lift stilstaat. De eigenaar heeft via een webbased site 24 uur per dag inzage in alle acties van een lift.

Dan is er de unieke mogelijkheid om middels het concept BELseco zowel de dienst als de producten kostenneutraal aan te schaffen. Dit houdt in dat ELSECO zowel de lifttelefoon levert en installeert, maar tevens de bijbehorende dienst voor één vast bedrag per maand verzorgt. “Deze is in veel gevallen lager of gelijk aan de analoge kosten die lifteigenaren nu per maand per lift aan de KPN betalen,” aldus Rijs. “Voor de huidige analoge lijn die nu bij de lift aanwezig is, betaalt de lifteigenaar voor alleen het abonnement al gemiddeld € 24,00 exclusief BTW. Hier komen nog de eventuele maandelijkse belkosten bij die gemaakt worden wat gemiddeld per lift op een totaal van ca. € 35,- per maand (abonnement + bellen). Voor deze kosten heeft de lifteigenaar vaak nog niet de garantie dat de lifttelefoon daadwerkelijk werkt als dat nodig is en wordt in veel gevallen ook niet dagelijks getest.” percentage merkbaar toeneemt.

Tegelijkertijd nemen de kosten van liftonderhoud door DIGIseco duidelijk af.

“De ideale combinatie voor lift eigenaren,” aldus Bert Rijs. “Dit is tevens de reden waarom DIGIseco zo succesvol door de markt wordt opgenomen.”

Een BELseco abonnement bestaat uit een vast bedrag per maand inclusief de lifttelefoon met als eventuele optie DIGIseco.

Dus de levering, installatie en het complete onderhoud. Na een contractperiode van 60 maanden is de telefoon eigendom van de eigenaar en betaalt deze alleen nog het simabonnement en de dienst. o

Tevens heeft deze in één overzicht een totaal beeld betreffende de performance en contractuele verplichtingen van het onderhoudsbedrijf.

• Onderhoud en onderhoudstijd; • Storingen en aanrijdtijden; • Opsluitingen en aanrijdtijden; • Reparatietijden; • Dagelijkse testen van de lifttelefoon.

Dat is realtime informatie die rechtstreeks van de lift afkomstig is en niet te manipuleren door derden. Rijs: “De montage van het DIGIseco systeem gebeurt altijd in combinatie met en naast de lifttelefoon van ELSECO. Dankzij deze combinatie van lifttelefoon plus het systeem beschikt de eigenaar - als het gaat om veiligheid en informatie - op elk moment van de dag over de gewenste status per lift. Volgens directeur Bert Rijs leert de ervaring met DIGIseco dat de kwaliteit van liftonderhoud stijgt waardoor het liftbeschikbaarheids-

Dat de aanpak en producten van ELSECO succesvol zijn, blijkt wel uit de groei van het bedrijf. “Door de uitbreiding van onze diensten en de introductie van ons concept BELseco zijn we inderdaad hard gegroeid. Het is een concept dat duidelijk is aangeslagen. Daarom mag ik met trots melden dat we sinds 1 juni naar een nieuw en vooral ruimer pand in Naarden zijn verhuisd. Dit onderkomen biedt ons als team niet alleen meer ruimte, maar zorgt er tevens voor dat ELSECO de komende jaren verder kan groeien.”

Liftbouw 119

S채gegasse 5 CH - 3110 M체nsingen / Switzerland info@cobianchi.ch www.cobianchi.ch

PC11XX Q & P max.

1500 kg

A3 va max. 2,16 m/s

PC13XX Q & P max.

2600 kg

A3 va max. 3,5 m/s

NEW with easy release mechanism

PC24XX Q & P max.

5498 kg

A3 va max. 3,5 m/s

NEW with easy release mechanism

PC100ES Q & P max.

5000 kg

va max. 5,06 m/s

NEW for higher speed

PC300X / PC400X Q & P max.

75 872 kg

va max. 2,0 m/s

Safety systems for 2/4 guide rails

Liftkeuringen



‘ De gevaren bij gebruik goederenheffer nog te vaak onderschat’ Een officiële verplichting tot het keuren van goederenheffers is er niet, wel een absolute noodzaak. De overheid ziet de noodzaak van de verplichting niet in omdat er geen serieuze ongelukken gebeuren. Toch zijn er regelmatig kleine incidenten op of vlakbij de goederenheffers. Tijd voor meer aandacht dus.

Bert Huisman, coördinator bij liftkeuringsspecialist Aboma, erkent het probleem. “Te veel mensen met te weinig kennis maken te pas en te onpas gebruik van de goederenheffer. Nee, heftige incidenten zijn er bij mijn weten inderdaad nooit geweest. Maar schade aan de te transporteren goederen of kleine verwondingen zijn voldoende reden om dit onderwerp onder de aandacht van gebruikers te houden.”

Gebruiksvoorwerp Volgens Huisman zien velen het vooral als een gebruiksvoorwerp. “Men denkt te snel: ach, het zit wel goed met dit apparaat.

Vervolgens worden de echte risico’s onderschat. En daarin schuilt het echte gevaar.

Het is al gevaarlijk genoeg als ledematen bekneld komen te zitten. Dat kan al voor heftige gevaren zorgen.”

De inspecteurs zijn alert op alle situaties in en rondom de goederenheffers. “We maken het ook mee dat mensen na het plaatsen van de goederen zelf op het plateau gaan

staan. Dat is niet alleen gevaarlijk, het is zelfs verboden. In dat laatste aspect zit eigenlijk het grootste probleem. Want vaak is de techniek niet het probleem, maar wel hoe mensen ermee omgaan.”

wegende delen? Nog te weinig mensen zijn er zich van bewust dat ze zowel zichzelf als anderen in gevaar kunnen brengen. Wij letten daarom op of de afzettingen op juiste wijze zijn aangebracht. Op het moment dat wij weg zijn, is het echt de verantwoordelijk van de gebruiker. Volgens de ARBO wetgeving is de werkgever overigens wel keuringsverplicht; er is echter geen wettelijk kader voor. Dat maakt het zo lastig. Wie toch voor keuring kiest, krijgt een officieel certificaat plus een rapport. Daarin zit het verschil met een reguliere deskundige. Die controleert en vertrekt. De inspecteurs hebben echte vakkennis van de installatie zelf en letten tevens op de omgevingsfactoren.

Die zijn vaak net zo bepalend voor de veiligheid als de techniek zelf.” o

Bewust maken Vanuit de diverse keurende instanties zoals Aboma is er voldoende aandacht voor deze problematiek, maar doordat keuringen nog niet wettelijk verplicht zijn, blijft het vooral belangrijk om mensen zoveel mogelijk bewust te maken van de gevaren.

“Als we eenmaal binnen zijn en gebruikers overtuigd hebben dan blijven we ook wel bij keuringen betrokken. Het gaat echter om die overtuiging. Eigenaren denken vaak dat het te duur is. Totdat het echt mis gaat.”

Omgeving Behalve de apparatuur en de techniek is volgens Huisman vooral de directe omgeving bij een goederenheffer van belang. “Is die omgeving voldoende afgeschermd? Blijft iedereen voldoende verwijderd van de be-

Liftbouw 121

Het belang van een op maat gemaakt onderhoudscontract

Onderhoudscontract Xxxxxxxxxxxxxx



Is een goed onderhoudscontract voor uw lift echt noodzakelijk? Wie is verantwoordelijk?

Hoe vaak komt de monteur? Valt deze storing wel of niet binnen het contract? Wie en hoe bewaken we de veiligheid? Het mag duidelijk zijn dat al vóór het opstellen bij lifteigenaren veel vragen naar voren komen.

Een bekend probleem bij woningcorporaties is dat men vaak verschillende onderhoudscontracten heeft met diverse onderhoudsbedrijven. Dat is geen ideale situatie.

Er is dan onduidelijkheid wie de juiste contactpersoon is, maar ook over de contractinhoud, voorwaardes, wie, wanneer en hoe vaak onderhoud moet worden uitgevoerd. De woningbouwcorporatie die kiest voor duidelijkheid kiest tevens voor kosten en tijdbesparing, een betere en duidelijker communicatie, maar ook voor betrouwbare en veiligere liftinstallaties.

Een nieuw contract levert dus een win-win situatie op.

Alle installaties vallen dan voortaan onder dezelfde contractvoorwaarden. Dat zorgt voor duidelijkheid over de inhoud bij zowel de medewerkers van de klant als bij het liftbedrijf. Bovendien zorgt een goed contract dat gebaseerd is op meetbare prestatie-eisen en vastgestelde onderhoudsbeurten bovenal voor meer duidelijkheid.

TDK liftplan is een specialist op het gebied van onderhoudscontracten. Zij bieden de opdrachtgever vooraf een gratis contract check voor garantie op kostenbesparing. Met andere woorden: No cure, no pay.

Hoe gaat TDK liftplan te werk? Ten eerste vindt er een overleg plaats voor het bepalen van uitgangspunten en wensen van de klant. Gezamenlijk bepalen deze uitgangspunten de inhoud van het klantcontract. TDK liftplan zal vervolgens deze uitgangspunten vertalen naar een nieuw op te stellen onderhoudscontract.

Liftbouw 123

Door Interlocks QUALITY & SAFETY

Mobility and safety Accessibility and comfort are not only in public buildings vitally important. Also in home environments several floors often constitute an obstacle. By installing homelifts all floors can again be reached comfortably and safely.

With the ELF1 and the actuation by an annexed roller lever (.40) KRONENBERG offers a door interlock which has been designed for the space conditions in homelift installations.

Profit from the proven KRONENBERG safety to maintain the mobility of your customers at home!

Hans & Jos. KRONENBERG GmbH Kurt-Schumacher-StraĂ&#x;e 1 D-51427 Bergisch Gladbach

Fo n: + 4 9 2204 207- 0 Fa x: + 4 9 2204 2000- 0 info @ kr o nen berg- gmbh .de w w w . kr o n en berg - gmbh .de

Het in concept wordt met de klant in één gesprek doorgenomen. Na goedkeuring stelt men het contract definitief op.

Vervolgens is de wijze van aanbesteding, inschrijving en gunning nog punt van bespreking. Denk hierbij optioneel aan het op identieke wijze aanleveren van een meerjarenbegroting per liftinstallatie, maar ook aan de consequenties die zich kunnen aandienen bij het omschakelen naar een ander liftbedrijf als het gaat om een spreekluisterverbindingen. Tijdens het overleg bepaalt de klant samen met TDK liftplan welke liftbedrijven een uitnodiging krijgen voor het geven van een bedrijfspresentatie. Binnen deze presentatie dienen de bedrijven onder andere aan te geven hoe men voldoet aan de prestatie-eisen zoals in het klantcontract van toepassing is en hoe men binnen het bedrijf omgaat met calamiteiten.

De liftpartijen worden onder andere op de volgende punten beoordeeld: • Organisatie van het liftenbedrijf; • Communicatie; • Technische kennis personeel; • Responstijden bij calamiteiten (tijdens en buiten kantoortijd); • Levertijden producten en reserve materialen; • Inspelen op storingen (out of the box denken in het geval van lange stilstand bij storingen); • Facturatie; • Flexibiliteit bij het oplossen van problemen.

Op grond van de inschrijving en de bedrijfspresentatie van de uitgenodigde specialisten stelt TDK liftplan het gunningadvies op met de partij(en) welke het beste bij de wensen van de opdrachtgever passen. Nadat de definitieve onderhoudspartij bekend is, stelt men de definitieve contracten met bijlagen (denk aan lijst met liften, de diverse statussen en onderhoudskosten) ter ondertekening op.

‘ALLE INSTALLATIES ONDER DEZELFDE CONTRACTVOORWAARDEN; EEN WIN-WIN SITUATIE’ Tenslotte neemt TDK liftplan met de gekozen onderhoudsfirma de planning op en begeleidt deze bij werkzaamheden zoals het werkzaam maken van aanwezige spreek-luisterverbindingen, het aanbrengen van stickers et cetera.

Voordelen van een nieuw contract: Een kosten en tijdbesparend marktconform onderhoudscontract met daarin wensen en eisen passend bij de organisatie op het gebied van kwaliteit, betrouwbaarheid, veiligheid en communicatie, facturatie, omgang met storingen responstijden prestaties en boetes worden vastgelegd.

Andere diensten van TDK liftplan: Behalve het verzorgen van een aanbesteding kan TDK liftplan de lifteigenaren

tevens ondersteunen met zaken als: totaal beheer, aanbesteding van nieuwbouw of modernisering, keuringsmanagement, projectbegeleiding plus management, controle inspecties op het uitgevoerd onderhoud, het opleveren van nieuwe of gemoderniseerd installaties en het organiseren van tijdelijke oplossingen bij stilstand van o de lift.

Voor meer informatie over bovenstaande mogelijkheden of een vrijblijvende afspraak: Marcel van Beers 06 – 22955929 e-mail: m.vanbeers@tdkliftplan.nl

Liftbouw 125



Veiligheid

Veiligheidsaspect kan nooit voldoende aandacht krijgen Liftgebruikers, monteurs en inspecteurs zijn zich nog te weinig bewust van het gevaar bij het gebruik van liften. Een gevaar dat op allerlei manieren kan ontstaan. Het is een aspect dat daarom nooit voldoende aandacht kan krijgen.

Elk ongeluk is er één te veel. Of het nu de schacht is of om de kooi gaat; het is goed om even bij dit onderwerp stil te staan. voorzien van een nieuwe frictielaag. “Door het op de locatie te vulkaniseren heeft dit voor de klant als voordeel dat het tijd en dus ook geld uitspaart. Na anderhalf uur is het mogelijk de nieuwe remschoenen weer te plaatsen. Ondertussen heeft de monteur van een volgende liftinstallatie de oude remschoenen verwijderd en kunnen de zojuist gereviseerde remschoenen weer gemonteerd en afgesteld worden.”

Lifthek Maar een monteur heeft met meerdere aspecten te maken. Wat te denken van het gevaar om in de liftkooi te vallen. Ook hiervoor biedt Vulka een passende oplossing: het lifthek.

“Nergens op de wereld was bij onze introductie in 2006 een vergelijkbaar product verkrijgbaar. Daarop hebben wij bij Vulka besloten tevens Europees patent aan te vragen. Wij zijn dus niet alleen producent van dit exclusieve veiligheidshek, maar ook de bedenker.”

De redactie van Liftbouw heeft al vaak specialisten over dit onderwerp gesproken en voor deze editie wil Max Veenendaal, eigenaar van Vulka graag een aantal belangrijke zaken aanstippen. “Overal waar een beweging van een machine moet worden stilgezet –in welke vorm dan ook – heeft Vulka een passende oplossing,” aldus Veenendaal. “Het is daarom essentieel om met de klant mee te denken over de juiste oplossing. Daarvoor bieden wij diverse mogelijkheden.”

Remschoenen Laten we de focus richten op de liftmonteur.

Vulka biedt namelijk de mogelijkheid om ter plekke de remschoenen te laten reviseren en

126 Liftbouw

Inmiddels gaat dit veiligheidshek door heel Europa. Het veiligheidshek is bekend als SEF; Safety Elevator Fence. Het veiligheidshek in twee hoogte leverbaar: 700 en 1100 millimeter. De keuze is afhankelijk van de afstand tussen het kooidak en de schachtwand.

Na diverse testen in de praktijk is nu een bediening met één hand mogelijk. Hierdoor is het monteren en afstellen duidelijk vereenvoudigd. Het is nu mogelijk om met één hand het hekwerk in de veilige stand te brengen. Groot voordeel hierbij is dat alle veerpoten tegelijk te bedienen zijn. Ongeacht of de gebruiker nu twee of meerdere veerpoten nodig heeft.

Ook een bediening op afstand is zeer eenvoudig en veilig uit te voeren.

Tegengewicht Een laatste aspect waar Veenendaal de aandacht op vestigt, is het oppompen van het tegengewicht van een machinekamerloze lift.

“Als deze op een stopplaats stilstaat en de apparatenkast in de schacht is niet bereikbaar, dan heb je een probleem.

Om toch op een veilige manier de apparatenkast te bereiken, is de volgende oplossing bedacht: oppompen van het tegengewicht.

Dit gebeurt met behulp van onder andere een blaasbalg, compressor en leidstoffen. Met onder andere deze onderdelen is het mogelijk op een veilige manier de apparatenkast te bereiken. Zo is het mogelijk het tegengewicht zo hoog te zetten dat via het kooidak de apparatenkast bereikbaar is.” o

Liftbouw 127



Veiligheid

Veiligheid bij sluiten van liftdeuren mag niemand onderschatten Een veilige, mechanische vergrendeling van de lift is belangrijk zodat bij het bewegen de kans op ongelukken nihil is.

Er zijn diverse constructies op de markt, maar vanzelfsprekend dienen deze aan een aantal voorschriften te voldoen.

Na de invoering van de grendelsloten DL en DLF van Kronenberg in de jaren zestig, werd in 1978 door het Duitse bedrijf het kleinere model EL en ELF op de markt gebracht. Om tegemoet te komen aan de toenemende veiligheidseisen kreeg ook deze nieuwe uitvoering hetzelfde veiligheidsniveau toegekend als bij de veelgeprezen DLF sloten.

Kronenberg GmbH produceert al bijna 60 jaar deurvergrendeling voor deuren in lift installaties. Het bedrijf van de gebroeders Hans en Jos is specialist op het gebied van liftonderdelen, Een succesvolle en kwalitatief sterke optie want liftbedrijven vanuit de gehele wereld installeren deze producten van Kronenberg.

Wat maakt de grendelsloten van deze Duitse specialist zo bijzonder? Het veiligheidsconcept van bewegende deuren bestaat in het algemeen uit één mechanische en twee elektrische componenten die onafhankelijk van elkaar functioneren. De bout van de deurvergrendeling zorgt voor een veilige mechanische vergrendeling van de liftdeur.

Alleen als alle deuren van de installatie van een lift zijn gesloten en vergrendeld kan de lift zich verplaatsen.

Personenliften dienen tevens voorzien te zijn van een voorziening die reageert op defecten bij het sluiten van de deuren. Deze mechanische beveiliging zorgt ervoor dat alleen een elektrisch contact mogelijk is als de sluitingsbout van de deurvergrendeling in de opening van het deurblad is gevallen.

Helaas zijn er echter nog steeds veel constructies op de markt verkrijgbaar die niet goed reageren op het sluiten van de deuren. Deze worden helaas ook nog steeds bij liftdeuren geplaatst.

De sloten van Kronenberg die reageren op defecten zijn voorzien van een speciale bout. Deze zorgt ervoor dat de vergrendelingsfunctie wordt gecontroleerd en dus gewaarborgd is bij het sluiten over de complete lijn van de deur.

In de meeste gevallen is de deurvergrendeling gedreven door een soort van hefboom functie. Deze kan nu ook worden geïnstalleerd met een draai van 90° op het ELF grendelslot. Op deze manier wordt dit betrouwbare apparaat ook interessant voor thuislift toepassingen. Bovendien is deze deurvergrendeling te bedienen via Bowdenkabels; de kabels waarmee een mechanische kracht of energie kan worden overgebracht door de beweging van een binnenste kabel ten opzichte van een holle buitenste behuizing.

Kronenberg deursloten zijn trendsettend en staan garant voor veiligheid. Tevens hebben deze deursloten een certificaat van goedkeuring van de TÜV Zuid-Duitsland.

Strikte aandacht is er besteed aan het feit dat de apparaten compatibel blijven. Zo is een DLF - die geproduceerd is in 1960 - gewoon zonder problemen te vervangen door een moderne versie. o

128 Liftbouw

Zekerheid Zekerheid en enveiligheid veiligheid

Bureau Veritas is geaccrediteerd door de Raad voor Accreditatie.

Bureau Veritas is geaccrediteerd door de Raad voor Accreditatie.

Daar kunt u op vertrouwen Dagelijks bevinden onze medewerkers zich door het hele land. Dit om onze opdrachtgevers

Daar kunt u optimale op vertrouwen te voorzien van een dienstverlening. Vanuit

jarenlange ervaring en continue

Dagelijks bevinden medewerkers zich het hele Ditis.om opdrachtgevers ontwikkeling weten onze wij precies wat er voor uw door organisatie vanland. belang Wijonze inspecteren uw te lift, voorzien van een optimale dienstverlening.

Vanuit NEN jarenlange en continue roltrap en gevelinstallatie.

Maar ook uw stookinstallatie, 3140 enervaring brandveiligheid.

Zodat u uw klanten de zekerheid en veiligheid kuntorganisatie geven die zijvan verdienen. ontwikkeling weten wij precies wat er voor uw belang is. Wij inspecteren uw

lift, roltrap en gevelinstallatie. Maar ook uw stookinstallatie, NEN 3140 en brandveiligheid.

Benieuwd waar mee u nog meer van dienst kunnen Kijk dan op onze website: Zodat u uw klanten de wij zekerheid en veiligheid kunt gevenzijn? die zij verdienen. www.bureauveritas.nl

Benieuwd waar mee wij u nog meer van dienst kunnen zijn? Kijk dan op onze website: www.bureauveritas.nl

advertentie_v6_OMGEZET.indd 20

28-10-2011 13:45:26

LIFTEN

STYLE SELECTIE STYLE A

STYLE SELECTIE STYLE B

STYLE SELECTIE STYLE C

STYLE SELECTIE STYLE D

STYLE SELECTIE STYLE E

STYLE SELECTIE STYLE F

CHIC SELECTIE CHIC A

CHIC SELECTIE CHIC B

CHIC SELECTIE CHIC C

ELEGANT SELECTIE ELEGANT A

ELEGANT SELECTIE ELEGANT B

ELEGANT SELECTIE ELEGANT C

t

ThyssenKrupp Liften

advertentie_v6_OMGEZET.indd 21

28-10-2011 13:46:47



Contactorloze inverter

NIEUWE CONTACTORLOZE INVERTER voor synchrone en asynchrone motoren Gefran breidt zijn nieuwe ADL300 lift drive familie uit door ook een contactorloze werking van de liftmotoren te introduceren.

Waar men gebruikelijk externe, geluidsbelastende contactoren heeft, zijn deze vervangen door elektronische schakelelementen in de drive. Deze brengen een onoverkomelijk voordeel naar met name machinekamerloze installaties en dragen bij aan de levenskwaliteit in het gebouw.

Daarnaast kunnen op deze manier ook de opstartkosten gereduceerd worden; dit is een groot voordeel voor alle liftbedrijven. Uiteraard blijft ook de veiligheid gegarandeerd aangezien de ADL300 voldoet aan de meest strenge voorschriften beschreven in de norm EN81-1:1998 + A3 en verkreeg hij tevens het SIL3 certificaat (EN61800-5-2-2007).

‘EÉN COMPLETE EN GEAVANCEERDE OPLOSSING VOOR ELK TYPE LIFTSYSTEEM, VAN 4KW TOT 75KW’ Verder kan de regelaar gebruikt worden voor zowel ‘geared’ als ‘gearless’ installaties, en is hij in staat om motoren zowel in ‘open loop’ als ‘closed loop’ aan te drijven.

Ook is de regelaar standaard uitgerust met 8 digitale ingangen en 4 relais uitgangen met vrij configureerbare functies. Tevens behoren DCP3, DCP4 en CANopen Lift (CiA®417) tot zijn standaard communicatiemogelijkheden.

Dit alles maakt de ADL300 tot een extreem flexibele en zeer universele regelaar die uitermate geschikt is voor elk renovatie- of nieuwbouwproject! o

132 Liftbouw

Biedt u een unieke en complete oplossing:

BELseco GSM lifttelefoon abonnement GRATIS Een nieuwe GSM lifttelefoon!

GRATIS De garantie op een altijd werkende GSM lifttelefoon! + Maandelijks besparen op uw telefoonkosten!

ELSECO B.V.

IJsselmeerweg 1 1411 AA Naarden

T: +31 (0)35 695 51 00 F: +31 (0)33 695 51 01

info@elseco.nl www.elseco.nl

SEF

Hekwerken, arbo veiligheidsproducten die gezien mogen worden.

Vulka is bekend geworden in de liftenwereld door het in de EU gepatenteerde inveerbare hekwerk SEF ® en SEF DB® , dat wordt toegepast waar een vast hek niet gemonteerd kan worden.

De SEF® en SEF DB® zijn gepatenteerd in 22 EU landen en hebben een certificaat van het Liftinstituut in Nederland en de TüV in Duitsland en zijn uniek in de wereld. Inmiddels worden onze SEF® en SEF DB® hekwerken ook opgenomen in de bestekken van diverse adviesbureaus.

Naast deze producten zijn wij ook bekend met het ter plaatse vulkaniseren van liftremschoenen, een succesvolle service voor u en uw klant. Snel en effectief.

Wij hebben jarenlange ervaring in het oplossen van vallen van hoogte van liftkooidaken. Met standaard oplossing tot speciale uitvoeringen. Waaronder ook een volledig RVS veiligheidshekwerk voor bijvoorbeeld zichtlocaties.

Eénhandsbediening en een bediening op afstand, echt alles is mogelijk.

Zie foto’s voor een impressie.

SEF® en SEF DB® een Kroon op uw lift die het werken op en in de liftschacht veiliger maakt.

SEF® en SEF DB® een Kroon op uw lift. Veiligheid staat voorop SEF® en SEF DB® veiligheid boven alles

Turbinestraat 17 3903 LV Veenendaal Tel. 0318-500944 Fax. 0318-500943 info@vulka.nl www.vulka.nl

Liftdeuren



Een nieuwe evolutie in deuren De ontwikkeling op het gebied van liftdeuren gaan snel.

Dat is positief want dit zorgt voor meer veiligheid, comfort en gemak.

Zo heeft Wittur op de laatste Interlift in Augsburg twee nieuwe deuren geïntroduceerd; te weten de AUGUSTA EVO en de HYDRA EVO. EVO staat voor de nieuwe evolutie in deuren. De Augusta EVO is een deur die prima is toe te passen in liften voor residentiële gebouwen. De Hydra EVO is voor het midden en hogere segment in de liften.

De Augusta EVO heeft een bovenbalk die bestaat uit één stuk plaatmateriaal waarbij in de zetting de railing is opgenomen. Het frame heeft een H vorm. Dit betekent meer sterkte plus een eenvoudige plaatsing en afstelling van de deur. De looprollen zijn identiek aan die van de Hydra range. Dit heeft als voordeel dat minder verschillende onderdelen op voorraad nodig zijn.

Liftbouw 135

ADVISERING • ENGINEERING • VERKOOP • SERVICE • ONDERHOUD

0 318 -6

V H E ID S I G N ET

bo www .a

919 2 0

IN S P E

CTE R E

R N Vo o

2 3 5

6716 BX Ede

9

4

A boma bv Maxwellstraat 49 a

5 2012 6

m a .N L

11

L IG

10

EI

1

V

WWW.ERGOLIFT.NL

12

Postbus 20, 2957 ZG Nieuw Lekkerland, Tel. 0184 - 68 42 82, Fax 0184 - 68 62 99

7

8

Liftveiligheid op niveau.

P ostbus 141 6710 BC Ede T

0318 691920

F

0318 691921 info@aboma.nl www. aboma.nl

adv_Aboma_Liftbouw.indd 1

DUURZAAM BOUWEN AAN VEILIGHEID EN KWALITEIT. 18-02-14 10:49

De Hydra EVO wordt voorlopig geleverd voor de telescopische en centraal openende tweedelige deuren met een vrije doorgang van 700 tot en met 900 millimeter. Later in 2015 zullen ook andere dagmaten en modellen worden toegevoegd aan de HYDRA EVO serie. In de tussentijd is deze rol nog voor de HYDRA weggelegd. Het ontwerp van de deur is aangepast en ziet er strakker uit dan de oude deur. Bovendien komen bij installaties in een glazen schacht de deuren nog beter tot hun recht.

In het verleden was de supportplaat van het mechanisme voor alle vrije doorgangen identiek en dit leidde ertoe dat deze voor de kleine vrije doorgang erg zwaar was. De Hydra EVO uitvoering zorgt voor een perfect uitgebalanceerde aandrijfbalk. Daarnaast kenmerkt deze deur zich door zijn H-frame plus het feit dat de bovenbalk tussen de staanders ligt. Dit zorgt voor meer sterkte aan het geheel. Alle reserve onderdelen van de nieuwe Hydra EVO, rollen, kabels, sloffen zijn identiek gebleven aan de oude.

Een verder uniek punt van deze deur is de mogelijkheid om het ter plaatse om te bouwen van links naar rechts te openen of omgekeerd. Dit is mogelijk dankzij het kozijn met modulair ontwerp. Een duidelijke montagefilm hoe deze verandering tot stand komt is te zien op de website van Wittur: www.wittur.com De Augusta EVO en de Hydra EVO wordt gedemonteerd geleverd. Dit heeft voor het transport een hoop voordelen. De monteur heeft immers meer bewegingsvrijheid op de montageplek en hoeft de gemonteerde deur niet meer op of onder de cabine naar de verdieping te vervoeren. Hierdoor voorkomt men ook schade aan de deur. Ieder component weegt niet meer dan 25 kilogram en de montage is door ĂŠĂŠn persoon in dertig minuten uit te voeren.

Zowel de Augusta EVO als de Hydra EVO zijn getest op zaken als sterkte, duurzaamheid, comfort en geluidsniveau. Bovendien voldoen de deuren aan de nieuwste normen EN81-20 / 50. o

Liftbouw 137

Kort nieuws ASSA ABLOY Entrance Systems introduceert nieuwe generatie automatische draaideuren ASSA ABLOY Entrance Systems, toonaangevend aanbieder van automatische toegangssystemen, lanceert de nieuwe generatie draaideurautomaten: de Besam SW200i, de Besam SW300 en de Besam SW300ER.

Monitoringsysteem Liften ‘Internet of Things’ helpt ThyssenKrupp bij een aanzienlijke verbetering van de beschikbaarheid en ‘uptime’ van liften.

Een intelligent en webbased asset monitoring-systeem zal de betrouwbaarheid en veiligheid voor liften naar grote hoogte stuwen. Door met behulp van sensoren en andere systemen data te verzamelen en deze om te zetten in nuttige business intelligence, is ThyssenKrupp in staat om zijn dienstverlening op het gebied van onderhoud verder te verbeteren. CGI ontwikkelde een oplossing voor de veilige verbinding van de duizenden sensoren en systemen in de liften van ThyssenKrupp. Deze ‘things’ monitoren alles. Vanaf de motortemperatuur, de uitlijning van assen, de snelheid van de liftcabine en het functioneren van de deuren. www.thyssenkrupp-elevator.com

Astralift presenteert moderne schachtframes In samenwerking met Lift Design Centre heeft Astralift moderne schachtframes ontwikkeld die uw lift een extra dimensie geven. Deze schachten zijn in elke situatie te plaatsen en kunnen uitgevoerd worden met glas in het frame of om het frame heen.

De nieuwe generatie draaideurautomaten is het resultaat van ASSA ABLOY Entrance Systems’ focus op gebruikersbehoeften en -vereisten. De Besam SW200i heeft absoluut geen moeite om deuren tot 320 kg te bedienen, handig in geval van zware, respectievelijk branddeuren. Ondanks deze grote sluitkracht is de deur, ongeacht haar gewicht, toch makkelijk te bedienen in geval van stroompanne. Draaideurtoegangen zorgen ook bij windbelasting of aanhoudende druk voor een vlotte in- en uitgang in uw (bedrijfs)gebouw.

Met de Besam SW200i blijft de bediening makkelijk – zelfs met een constante tocht, drukverschillen en krachtige wind. De slimme bediening heeft alles te maken met het feit dat de positie van de deur wordt gemonitord en de torsie is aangepast aan de omstandigheden van elk moment. Na detectie door een sensor, ontwikkelt de Besam SW200i extra duwkracht. Dit betekent ook extra veiligheid wanneer nodig!

De Besam SW300 is een modelvoorbeeld van de deurautomaten van de nieuwe generatie. De perfecte keuze voor betrouwbare prestaties, onbesproken kwaliteit en een slanke vormgeving. Deze compacte automaat is stil en met zijn slanke design - nauwelijks 7 centimeter hoog - drijft hij geruisloos deuren aan die tot 250 kilogram wegen.

De Besam SW200i en Besam SW300 zijn beide volledig conform aan de Europese normen en brandvoorschriften. Ideaal dus in veiligheids-, rook- en brandveilige zones.

De Besam SW300 heeft een ‘push & pull’-armsysteem. Daarin verschilt hij van de Besam SW300ER, die geschikt is voor brandwerende draaideuren.

Uit onafhankelijke testen bleek de automaat brandbestendig gedurende 60 minuten. Dankzij de ER-arm kan dit model uit het gamma manueel tot 90° geopend worden in beide richtingen, waarna de deur automatisch terug sluit.

Een betrouwbare vluchtweg in geval van brand is verzekerd.

De frames zijn volledig zelfdragend en modulair te bouwen en door een unieke manier van engineering kan Astralift bij liften tot 1600 kg deze schacht standaard uitvoeren. Een bijkomend voordeel is dat deze schacht in een zeer laat stadium van het bouwproces geplaatst kan worden, zonder hijskraan of een gat in het dak.

www.assaabloy.com

www.astralift.nl

INSTALLATIE & BOUW | 139

Complete liften

Machinekamers

Kooien

Deuren

Schachten

Reparatiematerialen

Wittur BV in Almere richt zich voornamelijk op de renovatiemarkt, wat zich uit in een groeiende vraag naar producten om oude liften te moderniseren. Een goed voorbeeld is de modernisering van een oude 1 of 2 toeren liftinstallatie naar een frequentie geregelde liftinstallatie in combinatie met een nieuwe liftmachine, deze laatste kan dan, met of zonder overbrenging worden geleverd. De gearless aandrijvingen blinken uit in hun efficiënte wijze van energieverbruik, verbruik met een efficiëntie van 90 tot 95% is haalbaar, dit in tegenstelling tot de machines met overbrenging, die met maximaal 60% rendement een duidelijke mindere performance hebben.

De merken die Wittur BV gebruikt voor hun machines zijn; voor machines met overbrenging levert men Sicor uit Italië, voor de gearless aandrijvingen gebruikt men de machines van Wittur uit Duitsland.

Wittur levert als besturingen de Böhnke + Partner uit Duitsland en de Arkel uit Turkije, Wittur maakt complete pakketten voor deze renovaties, zo ook voor de machinekamer loze liften die inmiddels niet meer weg te denken zijn in de huidige liften.

Deze pakketten kunnen compleet gemaakt worden met tableaus, bekabeling, staalkabels en frames voor de machines.

Wittur heeft sinds 1 jaar ook besturingen van Arkel op voorraad staan in hun magazijn in Almere, dit betekend dat de klanten van de liftbedrijven bij calamiteiten snel kunnen worden geholpen, zelfs de bedrading en de tableaus zijn veelal op voorraad, dit om de stilstand bij excessen zo kort mogelijk te houden.

Op deze manier wil Wittur een positieve bijdrage leveren aan de versnelde wereld waarin wij leven.

oude besturing

oude machine

REMMINGWEG 18, 1332 BG ALMERE

TELEFOON +31 (0)36 5495570

INFO@WITTUR.NL

WWW.WITTUR.NL

Kort nieuws Waarom Spanje 's werelds hoogste concentratie van liften heeft In Spanje worden per duizend inwoners 19,8 liften geteld. Daarmee vertoont het land de grootste densiteit liften van de hele wereld. Dat opmerkelijke fenomeen moet echter worden toegeschreven aan het dictatoriale verleden van het land. Het economische beleid van dictator Franco heeft immers geleid tot hoogbouw in compacte steden.

“Op het eerste gezicht is er een eenvoudige verklaring voor de grote concentratie liften,” merkt Matt Phillips, financieel redacteur van Quartz, op.

“Ongeveer 65 procent van de Spaanse bevolking woont immers in een appartement. In de eurozone bedraagt dat cijfer 46 procent. Binnen de Europese Unie laten alleen Letland en Estland een even grote concentratie liften optekenen als in Spanje."

Het beleid zette een groot gedeelte van de Spaanse bevolking aan om hun spaargelden in een eigen flat te investeren. “In enkele jaren tijd was het bezit van een woning het doel van de meeste Spanjaarden geworden,” aldus Matt Phillips. “In het systeem van Franco was agricultuur van cruciaal belang. Om landbouwgrond te beschermen, werden de steden gedwongen tot een compacte groei. Dat leidde in de jaren zestig en zeventig tot een investeringsgolf in hoogbouw, vooral door concerns die hechte banden hadden met de politieke wereld.”

Het systeem lijkt de bewoners goed te bevallen. Gemiddeld besteedt een Spaans gezin gemiddeld amper 20 procent van zijn inkomen aan huisvesting, maar desondanks zegt 94 procent tevreden te zijn met zijn huidige woonomstandigheden. Dat is één van de hoogste scores van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (Oeso), waar een gemiddelde tevredenheid van 87 procent opgetekend.

Bron: www.express.be

Axess levert brancardlift aan het medisch centrum STEDEBROEC In medisch centrum STEDEBROEC is door Axess een lift geplaatst, omdat het gebouw rolstoeltoegankelijk moet zijn. Dit medisch centrum heeft bewust gekozen voor een Axess lift.

De structuur van de Spaanse vastgoedmarkt is volgens Phillips vooral gevormd door het beleid van dictator Francisco Franco, die over Spanje heeft geregeerd van het einde van de jaren dertig tot het midden van de jaren zeventig. “Om zich te kunnen verzekeren van de steun van de bevolking, legde Franco aan de verhuurders van woningen zware beperkingen op. Dat zorgde er echter voor dat eigenaars nog weinig opbrengsten konden halen uit hun huurpanden, zodat investeringen in onderhoud en de bouw van nieuwe woningen achterwege bleven.”

Axess heeft de opdracht uitgevoerd zoals afgesproken en de liftinstallatie type Premier XL (brancardlift) keurig op tijd geleverd en gemonteerd. De lift heeft een grotere afmeting plateau van 1100 x 2100 (millimeter) en is standaard voorzien van een 1000 (millimeter) brede deur. De lift is in goede samenwerking en naar volle tevredenheid in gebruik genomen. Axess wenst de gebruikers veel comfort en gebruiksgemak. www.axessliften.nl

Reservedelen voor de lift?

10 5 1 lift En de

hauer GmbH An der Raumfabrik 31 A 76227 Karlsruhe | Germany Telefoon: +49 (0)721 94 795 0 Telefax: +49 (0)721 94 795 55 sales@elevatorshop.de www.elevatorshop.de

Binnen seconden gevonden.

In Minuten besteld.

In dag geleverd.

werkt weer!

Wij leveren beweging. Alle originele reservedelen. Alle fabrikanten.

INSTALLATIE & BOUW | 141

Samen met specialisten In de lift.

Lifttechniek van Schmersal. Veiligheid uit één hand •

Wereldwijd opererende partner voor de lift- en roltrappenindustrie

•

Ruim 50 jaar ervaring

•

Zeer omvangrijk programma

•

Gecertificeerde klantspecifieke oplossingen

Safe solutions for your industry Kijk op www.schmersal.com “industrie solutions” voor meer informatie

Liftonderhoud



‘ Wij hebben voldoende voorraad’ "Het succes van een liftonderhoudsbedrijf wordt mede bepaald door de vraag of men altijd bereikbaar is, maar ook of het bedrijf zich aan de gemaakte afspraken houdt,” zegt Jaap Hollestelle van Liftservice24 uit Goes. Bij het maken van haar afspraken krijgt het liftonderhoudsbedrijf ondersteuning vanuit Duitsland.

Sinds oktober 2012 krijgt Liftservice24 haar vervangende onderdelen via de bijna 600 kilometer verder weg gelegen Hauer Elevatorshop in Karlsruhe, Duitsland. Hollestelle vertelt over zijn beslissing om met deze partij in zee te gaan. "De meeste onderdelen worden nog dezelfde dag vanuit Karlsruhe opgestuurd zodat wij ze de volgende dag kunnen gebruiken." Een andere reden voor deze internationale samenwerking is de expertise van het deskundige personeel.

Dezelfde informatie die in de app is opgeslagen, is tevens te vinden in de zevende editie van de catalogus. Een uitgave die al sinds 1997 als een standaardnorm binnen de liftbouwbranche wordt gezien. De ontwikkeling van de genoemde app mag als een welkome aanvulling worden beschouwd om ook geheel volgens de normen van de moderne tijd de beste kwaliteitsproducten te kunnen bestellen. Een van de belangrijkste functies binnen de app is de zoekfunctie: artikelen gesorteerd

op afmeting. Besemer: "Soms is de maat het enige betrouwbare kenmerk van een onderdeel. Monteurs herkennen onderdelen en weten direct een link naar de lift te leggen waar ze dan aan het werk zijn.”

Kai Besemer is nu al overtuigd van het succes van deze nieuwe app. “Zelfs met moeilijk te identificeren componenten zorgt deze app ervoor dat we de juiste onderdelen weten te vinden.” o

Liftservice24 onderhoudt jaarlijks ongeveer 120 liften van 10 verschillende fabrikanten.

Sommige liften zijn tot wel 35 jaar oud; andere bevatten onderdelen van verschillende fabrikanten. Om de periode dat de liften niet in gebruik zijn zo kort mogelijk te houden, zijn bij Liftservice24 elk uur drie monteurs ter beschikking. Bij het beantwoorden van vragen over het gebruik of vernieuwen van onderdelen kan het antwoord namelijk niet snel genoeg komen.

Dat weet ook Kai Besemer, de eigenaar van de Elevatorshop: "Een monteur die bij de lift staat en bij de identificatie van de onderdelen hulp zoekt, heeft geen enkele behoefte om met ongeschoold personeel van een callcenter in gesprek te gaan. Onze medewerkers weten precies welke informatie noodzakelijk is om een onderdeel snel en nauwkeurig te identificeren. Zoals op de momenten dat bijvoorbeeld het herkennen van versleten onderdelen belangrijk is, wordt het speurwerk door onze klanten zeer gewaardeerd."

De nieuwste service-tool van de Hauer Elevatorshop kan uitstekend dienen als zelfhulp.

Deskundigen hebben een speciale app voor smartphones ontwikkeld – voor zowel Apple als Android toestellen – waarbij de gebruiker directe en snelle toegang heeft tot 11.000 delen van 25 verschillende fabrikanten. Dat is zelfs mogelijk zonder netwerkverbinding, rechtstreeks vanuit de liftschacht. Dit bespaart tijd, zorgt voor zekerheid en is bovendien kosteloos.

Liftbouw 143



Regelgeving & Liftveiligheid

Liftinstituut reikt veiligheidsinformatie aan voor lezers Liftbouw.

Het Liftinstituut staat voor veiligheid, ‘Since 1933’. En het Liftinstituut bewijst zijn waarde, want de statistieken wijzen uit dat het gebruik van liften veiliger is dan traplopen. Het Liftinstituut geeft onder meer informatie en verzorgt keuringen.

De statuten van het Liftinstituut vermelden dan ook als doelstelling: ‘het bevorderen van de veiligheid bij de toepassing van hijs- en hefwerktuigen waaronder liften’.

Liftbouw In elk Liftbouw katern van Installatie en Bouw geeft het Liftinstituut de laatste informatie over veiligheid bij liften, roltrappen en gevelonderhoudsinstallaties.Daarbij valt te denken aan nieuws over normen en voorschriften, nieuws

over standpunten van de overheid over lift-wetgeving, maar ook de visie van het Liftinstituut op ontwikkelingen in de markt.

In dit nummer: - Aandacht voor veilig roltrapgebruik tijdens “Safety Awareness Week” - Nieuwe liftnormen EN 81-20 en EN 81-50 toepasbaar - Nieuwe handreiking ‘Brandveiligheid in hoge gebouwen’

Vraag het aan het Liftinstituut In de rubriek ‘vraag het aan het Liftinstituut’ worden uw vragen die betrekking hebben op liftveiligheid behandeld.

Deze keer waren er geen vragen dus ook geen antwoorden.

Heeft u een vraag? Stel hem via liftbouw@ liftinstituut.nl en u krijgt antwoord per e-mail.

Daarnaast worden de interessantste vragen in de volgende liftbouw gepubliceerd.

Liftnormen EN 81-20 en EN 81-50 vanaf 5 augustus 2014 toepasbaar OOK NIEUWE RICHTLIJN LIFTEN GEPUBLICEERD De Europese Commissie heeft op 5 augustus 2014 de nieuwe liftnormen EN 81-20 en EN 81-50 vrijgegeven voor publicatie. Met ingang van die datum staan deze normen dus vast en mogen ze worden toegepast. De nieuwe liftnormen zijn ook bij het NEN verkrijgbaar. Harmonisatie volgt medio oktober 2014.

Er is een overgangstermijn van iets meer dan 36 maanden vastgesteld. Liften gebaseerd op de EN 81-1/-2+A3 mogen dus geïnstalleerd en opgeleverd worden tot uiterlijk 31 augustus 2017, de datum waarom de EN 81-1/-2+A3 wordt ingetrokken. Publicatie van de nieuwe normen in de Official Journal van de Europese Commissie wordt medio oktober 2014 verwacht. Daarmee is de harmonisatie van de EN 81-20 en EN 81-50 een feit. Toepassen van deze normen geeft dan ook het zogenaamde ‘vermoeden van overeenstemming’ met de essentiële eisen uit de Richtlijn liften.

Vernieuwing nodig Vernieuwing van de huidige norm EN 81-1/ -2+A3 was hard nodig. Deze norm is namelijk al vijftien jaar oud. Hoofddoelstelling van

144 Liftbouw

de nieuwe normen is om de veiligheid van liften weer in overeenstemming te brengen met de huidige inzichten. Onderzoek binnen de Europese commissie, adviezen van brancheorganisaties en notified bodies en interpretaties op de huidige normen gaven de aanzet voor deze vernieuwing. Ook inbreng vanuit onder andere Amerika en China is in de nieuwe normen verwerkt. De wens is immers dat de normen EN 81-20 en -50 kunnen groeien tot dé internationale standaard. Verder moeten de nieuwe normen qua structuur passen in de nieuwe opzet van liftnormen, zoals die binnen de werkgroep CEN TC 10 van de Europese Commissie is bepaald.

Nieuwe Richtlijn liften Deze is op 29 maart 2014 gepubliceerd en wordt op 20 april 2016 van kracht in alle

Europese lidstaten. Willem Kasteleijn, productmanager Liften bij het Liftinstituut, bena-

Willem Kasteleijn, productmanager Liften bij het Liftinstituut: “Gelukkig vallen de gevolgen van de nieuwe Richtlijn liften mee. De aanpassingen zijn namelijk vooral juridisch.”

Regelgeving & Liftveiligheid

“DE GROOTSTE WIJZIGING IS DAT ER AANVULLENDE EISEN ZIJN TEN AANZIEN VAN BOUWKUNDIGE VRIJE RUIMTE IN DE SCHACHTKOP EN IN DE LIFTPUT.’’



als China. De grootste wijziging is dat in een aantal gevallen een grotere bouwkundige vrije ruimte in de schachtkop en in de liftput wordt voorgeschreven. En wel in de situatie dat er zich meer mensen op het kooidak kunnen bevinden”. Als tip geeft hij mee dat de verschillen tussen de oude en nieuwe normering zijn samengevat in de norm EN 81-12 en dat hierin ook kruisverwijzingen naar de verschillende normen zijn opgenomen.

Publicatie en implementatie

De norm EN 81-20 geeft aan dat als zich meer mensen op het kooidak kunnen bevinden er voor hen allen voldoende vrije ruimte moet zijn bij calamiteiten.

drukt dat er, in tegenstelling tot de nieuwe normen EN 81-20 en 81-50, geen sprake zal zijn van een overgangstermijn tussen de oude en nieuwe Richtlijn. Gelukkig vallen de gevolgen van deze nieuwe Richtlijn mee. De aanpassingen zijn namelijk vooral juridisch, om de Richtlijn liften beter te laten aansluiten op het zogenaamde new legislative framework, waarin de algemene voorwaarden rond accreditatie, verscherping van markttoezicht en overeenstemmingsprocedures zijn vastgelegd. Ook zijn in de nieuwe richtlijn amendementen op de huidige richtlijn verwerkt.

Wat wijzigt er dan wel?

De voorziening tegen de onbedoelde kooibeweging (in Richtlijn-jargon de UCMP) is nu geen veiligheidscomponent, maar dat is bij de nieuwe richtlijn wél het geval. Hiervoor is dus straks ook een EU-typecertificaat nodig, een EU-conformiteitsverklaring én CE-markering. Verder geldt dat de bij de ingebruikstelling van een lift afgegeven CE-verklaring straks ‘EU-conformiteitsverklaring’ heet. Ook is het straks nodig om meer identificatiegegevens voor productmarkering op de lift en op veiligheidscomponenten aan te brengen.

De enige technische wijziging is dat bij een eenheidskeuring een test met proeflast in heel Europa verplicht wordt. Maar dat is in Nederland nu al het geval. De nieuwe richtlijn houdt ook een aantal nieuwe verplichtingen in voor de installateur en fabrikant. Zo moe-

ten beiden een klachtenregister bijhouden, dat (in Nederland) inzichtelijk moet zijn voor de Inspectie SZW. Nieuwe liftnormen EN 81-20 en EN 81-50 Deze normen vervangen, zoals bekend, de oude normen EN 81-1 en -2. Pieter Schaareman, manager Normen & Voorschriften bij het Liftinstituut, licht een aantal van de redenen hiervoor toe: “De nieuwe normen nodig in verband met wijzigingen in de stand der techniek, voor het herstellen van fouten in de oude normen en – heel praktisch – omdat op de oude normen al meer amendementen zijn aangebracht dan eigenlijk zijn toegestaan.

Ook zijn in de nieuwe normen de publieke commentaren verwerkt, zowel vanuit de Europese lidstaten als vanuit andere landen, zo-

De nieuwe liftnormen zijn voor publicatie vrijgegeven door de Europese commissie op 5 augustus 2014. Publicatie zelf kan dan door de daartoe aangewezen organisaties plaatsvinden. In Nederland is dat de NEN. De overgangstermijn loopt tot 31 augustus 2017, waardoor de nieuwe normen op 1 september 2017 definitief van kracht zijn.

Genoeg tijd dus om hierop in te spelen, maar in de praktijk blijkt – aldus Schaareman – dat er toch nog altijd bedrijven zijn die op het laatste moment alles nog moeten regelen.

Waarbij de opmerking uit het publiek werd gemaakt dat aannemers uit kostenoogpunt misschien projecten zullen uitstellen. Op de vraag of er een Nederlandse vertaling van de nieuwe normen komt, werd geantwoord dat dit vooralsnog niet het geval is. De vertaalkosten van deze normen wegen volgens de NEN namelijk niet op tegen de baten.

Maar, zo gaf Schaareman aan, wellicht komt er in samenwerking tussen de Nederlandse en Belgische norminstanties tóch een vertaling. Afwachten maar. o

Handouts De handouts van de presentaties zijn beschikbaar via www.liftinstituut.nl/liftinstituut/actueel/voorlichtingsmiddag-overnieuwe-liftregelgeving-druk-bezocht.

Belangrijkste wijzigingen EN 81-20 ten opzichte van de EN 81-1/2 • Ventilatie: hiervoor zijn alleen eisen opgenomen voor zover het voor de lift nodig is.

Verder geldt plaatselijke wetgeving; • vrije ruimtes: als er meer mensen op een kooidak kunnen staan, moet de vrije ruimte daarop worden aangepast. Dan moet dus in meer vrije ruimte worden voorzien; • bij het overbruggen van de veiligheidslijn, bijvoorbeeld bij het zoeken van een storing, zijn speciale hulpmiddelen nodig en extra signalering; • inspectiebesturing is ook in de put verplicht, afhankelijk van het risico; • deuren moeten sterker zijn, een pendelproef is verplicht, en er moeten maatregelen worden genomen om te voorkomen dat mensen geraakt worden door sluitende deuren; • noodverlichting: deze wordt 1 lux in plaats van 1 Watt; • ophanging: hierbij wordt verwezen naar de nieuwe norm voor draagmiddelen en er is een verplichting om beveiliging tegen ‘takelen’ aan te brengen.

Liftbouw 145



Regelgeving & Liftveiligheid

AANDACHT AAN VEILIG ROLTRAPGEBRUIK TIJDENS VEILIGHEIDSWEEK BEWUSTWORDING CREËREN VOOR JONG EN OUD In de VS en Canada wordt al enige jaren de ‘safety awareness week’ georganiseerd in de eerste week van november.

Het gaat daarbij om het bewust maken van gebruikers van roltrappen en liften van de gevaren van deze installaties.

Het Liftinstituut doet dit jaar mee door het organiseren van de ‘week van de veilige roltrap’.

U heeft het vast ook wel eens gezien: kinderen die spelen op of bij de roltrap als hun ouders even niet opletten, haastige reizigers die, al dan niet met bagage, proberen in te halen op de roltrap, of mensen met fiets of buggy op de roltrap.

aantal leuke acties om dit onderwerp en de films onder de aandacht van het brede publiek te brengen. Hopelijk helpt de pers daarbij een handje. Zo geven op woensdag 12 en zaterdag 15 november ‘liftboys’ voorlichting aan het winkelend publiek.

Ongelukken

Ontbijtsessie

Roltrappen voldoen gelukkig meestal aan de geldende veiligheidseisen. Maar als ze niet gebruikt worden zoals bedoeld, is de kans op ongevallen reëel aanwezig. Meestal loopt het goed af, maar niet altijd. Om die reden is er extra voorlichting van het Liftinstituut tijdens de ’week van de veilige roltrap’.

Speciaal voor retailers, technisch managers en beveiligers organiseert het Liftinstituut op 12 november tussen 8.00 uur en 10.30 uur op Amsterdam Airport Schiphol een ontbijtsessie rond veilig roltrapgebruik. Kennis wordt dan gedeeld en ervaringen uitgewisseld. Aanslui-

tend is er een rondleiding waarin Schiphol uitlegt hoe zij veilig roltrapgebruik bevorderen.

Online Wilt u meedoen, heeft u belangstelling voor het voorlichtingsmateriaal of wilt u inschrijven voor de ontbijtsessie? Neem dan contact op met Marjon Oosting (020-4350606). Een mailtje sturen naar info@liftinstituut.nl kan ook. En houd onze sites www.liftinstituut.nl en www.roltrapveilig.nl in de gaten. Daarop melden we steeds het laatste nieuws en vindt u de links naar de filmpjes. Zodra deze gereed zijn natuurlijk . o

Instructiefilms voor kinderen en volwassenen.

Kinderen zien de roltrap vaak als een attractie en spelen er graag op. Daarom vindt het Liftinstituut het belangrijk dat juist kinderen geïnformeerd worden over de gevaren van een roltrap. Maar hoe zorg je ervoor dat kinderen dit op een educatieve en leuke manier leren? Hier is een oplossing voor bedacht: een speelse instructiefilm. De kinderen leren op een stoere en toch educatieve manier hoe zij zich het beste kunnen gedragen op een roltrap.

Ook ouders kunnen van de film gebruikmaken, zodat zij kunnen helpen de veiligheid van zichzelf en hun kinderen te waarborgen. De instructiefilm is eveneens geschikt om te tonen op scholen. Ook bij volwassenen gaat het nog wel eens mis. Daarom wordt er ook voor hen een instructiefilm geproduceerd, waarin wordt aangegeven hoe zij veilig gebruik kunnen maken van de roltrap. Het zou leuk zijn als u, als lezer, ook wilt helpen om hier extra aandacht aan te schenken. Zodat heel Nederland stilstaat bij roltrapveiligheid.

De week van de veilige roltrap De week van de veilige roltrap vindt plaats van maandag 10 tot en met zaterdag 16 november 2014. Tijdens deze week staat de kreet: FREEZE centraal. Dit is gebaseerd op de instructiefilm voor de jeugd. Tijdens de veiligheidsweek organiseert het Liftinstituut een

146 Liftbouw

Kantoormedewerkers gebruiken roltrappen over het algemeen op de manier waarvoor ze bedoeld zijn. Winkelend publiek ziet de roltrap nogal eens als speelobject, met alle risico’s van dien.

Zekerheid en veiligheid

Bureau Veritas is geaccrediteerd door de Raad van Accreditatie.

Een goede houvast in deze veranderende wereld Wij inspecteren uw lift, roltrap en gevelinstallatie, maar ook uw stookinstallaties, NEN 3140, brandveiligheid en meer. U heeft op die manier de garantie dat uw installatie veilig is.

Wilt u weten wat wij nog meer voor u kunnen betekenen?

Kijk op www.bureauveritas.nl.

wie doet wat 

Advertentie_LRB_Liftbouw.pdf

CERTIFICERINGEN

INSPECTIES

KRANENBURG GROUP Transportweg 40, 2421 LS NIEUWKOOP T +31 (0)172 521027 F +31 (0)172 574065 E info@kngroup.nl W www.kranenburggroup.com

GEVELONDERHOUDINSTALLATIE KEURINGEN

ABOMA Maxwellstraat 49A, 6716 BX EDE T +31 (0)318 691920 F +31 (0)318 691921 E info@aboma.nl W www.aboma.nl

LIFTINSTITUUT Buikslotermeerplein 381, 1025 XE AMSTERDAM Postbus 36027, 1020 MA AMSTERDAM T +31 (0)20 4350606 F +31 (0)20 4350626 E info@liftinstituut.nl W www.liftinstituut.nl

GEVELTECHNIEK

TUV NEDERLAND QA BV De Waal 21 c, 5684 PH BEST T +31 (0)499 339500 F +31 (0)499 339509 E info@tuv.nl W www.tuv.nl

14:58

LR BENELUX Postbus 125, 2740 AC WADDINXVEEN T +31 (0)182 748070 F +31 (0)182 636339 E info@liftreinigen.eu W www.liftreinigen.eu

LIFTINTERIEUR

LIFTCABINES

GEVELONDERHOUD

08-03-13

LIFT- EN ROLTRAPREINIGING

TUV NEDERLAND QA BV De Waal 21 c, 5684 PH BEST T +31 (0)499-339500 F +31 (0)499-339509 E info@tuv.nl W www.tuv.nl

TUV NEDERLAND QA BV De Waal 21 c, 5684 PH BEST T +31 (0)499 339500 F +31 (0)499 339509 E info@tuv.nl W www.tuv.nl

1

NIEUWBOUW

CalamiteitenContraCt INTERLIFT TECHNIEK B.V.

Omdat u wel meer aan uw 135 hOOfd Chroomstraat - 137, 2718 RJ ZOETERMEER heeft bij een calamiteit dan T +31 (0)79 3613938 Offertes Opvragen…F +31 (0)79 3612822 E info@interlift-techniek.nl één telefOOntje en het is geregeld!

W www.interlift-techniek.nl

INTERLIFT TECHNIEK B.V. Chroomstraat 135 - 137, 2718 RJ ZOETERMEER T +31 (0)79 3613938 F +31 (0)79 3612822 E info@interlift-techniek.nl W www.interlift-techniek.nl

ORONA BV Curieweg 17, 2408 BZ ALPHEN AAN DEN RIJN Postbus 147, 2400 AC ALPHEN AAN DEN RIJN T +31 (0)172 446116 F +31 (0)172 446110 E info@orona.nl W www.orona-group.nl

LIFTEN EN LIFTONDERDELEN Begin maart introduceerde Vlutters Verticaal Transport Nederland het calamiteiten­ NK LIFTINTERIEUR contract. Binnen 72 uur een tijdelijke liftWestvlietweg 61g, 2491 ED DEN HAAG T +31 (0)70 3693728 om uw BV bewoners mee te vervoeren: een EUROLIFTEN F +31 (0)70 3692482 Witteweg 4D, 1431 GZ AALSMEER onderdeel van uw calamitei­E info@nkliftinterieur.nl Postbusonmisbaar 88, 1430 AB AALSMEER T +31tenplan.

(0)297 324291 W www.nkliftinterieur.nl Mocht, door wat voor omstandig­ E info@euroliften.nl heden dan ook, de binnenlift niet kunnen W www.euroliften.nl M O V I N G T H E W O R L D ’ worden gebruikt, bent u door middel van dit calamiteitencontract verzekerd van L verticaal vervoer van uw bewoners. U weet waarLIFTWRAP u 25 - DeLuxe 23, INTERLIFT B.V. aan TECHNIEK toe bent voor een vast bedrag per Galvanistraat jaar. Calamiteitencontract 1704 ST HEERHUGOWAARD Chroomstraat 135 - 137, Wanneer u ja zegt tegen deze zekerheid, T +31 (0)72 5721817 2718 RJ ZOETERMEER T +31staat (0)79binnen 3613938 72 uur de lift klaar voor ge­E info@liftwrap.nl F +31 (0)79 3612822 W www.liftwrap.nl E info@interlift-techniek.nl bruik. Dat is realiseerbaar omdat de beno­ W www.interlift-techniek.nl digde voorzieningen, zoals het aanleggen van elektra en een verharde ondergrond etc., dan al zijn getroffen.

HOIST TEC BV Campagneweg 32, 4761 RM ZEVENBERGEN T +31 (0)168 332124 F +31 (0)168 404750 E info@hoisttec.nl W www.hoisttec.nl S

P

O

P

U

L

A

T

I

O

N

MES LIFTEN The way to go

Nijverheidsweg 3a, 1671 GC MEDEMBLIK T +31 (0)227 860086 F +31 (0)227 860089 E info@mesliften.nl W www.mesliften.nl

LIFTPROTECT

Postbus 1148, 8300 BC EMMELOORD WITTUR BV (0418) 820241 654 830 T +31 (0)527 CalamiteitencontractRemmingweg Basis Dus… 18, één1332 telefoontje en het is geregeld.

BG ALMERE E info@liftprotect.nl (0418) 654 831 Postbus 1002, 1300 BA ALMERE T F E W

+31 (0)36 5495570 +31 (0)36 5322368 info@wittur.nl www.wittur.nl

MOHRINGER LIFTEN BV Izaak Enschedeweg 42-44, 2031 CS HAARLEM T +31 (0)23 5173300 W www.liftprotect.nl info@vluttersverticaaltransport.nl F +31 (0)23 5173301 E info@mohringer.nl W www.mohringer.nl innovatieve liften, roltrappen en services die rekening houden met mens en milieu.

www.vluttersverticaaltransport.nl LIFTKEURINGEN

VLUTTERS TRANSPORT www.otis.com • VERTICAAL 033-7502100

MES LIFTEN

The way to go

Nijverheidsweg 3a, 1671 GC MEDEMBLIK T +31 (0)227 860086 F +31 (0)227 860089 E info@mesliften.nl W www.mesliften.nl

GOEDERENLIFT

DALDOSS De Beek 1, 3871 MS HOEVELAKEN Postbus 209, 3870 CE HOEVELAKEN T +31 (0)33 4566631 F +31 (0)33 4553568 E info@devenco.nl W www.devenco.nl

148 Liftbouw

ABOMA Maxwellstraat 49A, 6716 BX EDE T +31 (0)318 691920 F +31 (0)318 691921 E info@aboma.nl W www.aboma.nl

LIFTINSTITUUT Buikslotermeerplein 381, 1025 XE AMSTERDAM Postbus 36027, 1020 MA AMSTERDAM T +31 (0)20 4350606 F +31 (0)20 4350626 E info@liftinstituut.nl W www.liftinstituut.nl

Industrieweg 3 4181 CA WAARDENBURG T +31 (0)418 654830 F +31 (0)418 654831 E info@vluttersverticaaltransport.nl W www.vluttersverticaaltransport.nl

LIFTVERHUUR

SPECIAL PRODUCTS

RECO SPECIAL PRODUCTS BV Containerweg 2a, 2742 RA WADDINXVEEN T +31 (0)182 744050 F +31 (0)182 744059 E info@tijdelijkelift.nl W www.tijdelijkelift.nl

OTIS BV Postbus 1087, 3800 BB AMERSFOORT T +31 (0)318 500944 E info@otis.com W www.otis.com

NOODLIFTEN

SPECIAL PRODUCTS

RECO SPECIAL PRODUCTS BV Containerweg 2a, 2742 RA WADDINXVEEN T +31 (0)182 744050 F +31 (0)182 744059 E info@tijdelijkelift.nl W www.tijdelijkelift.nl

aar voor ge­ mdat de beno­ et aanleggen ondergrond

wie doet wat  (0418) 654 830 (0418) 654 831

is geregeld.

info@vluttersverticaaltransport.nl

ROLTRAPPEN / ROLPADEN

nsport.nl M

O

V

I

N

G

T

H

E

W

O

R

L

D

VLUTTERS VERTICAAL TRANSPORT Industrieweg 3 4181 CA WAARDENBURG T +31 (0)418 65 48 30 F +31 (0)418 65 48 31 E info@vluttersverticaaltransport.nl W www.vluttersverticaaltransport.nl

’

ONDERHOUD & REPARATIE

S

P

O

P

U

L

A

T

I

O

N

MES LIFTEN

The way to go

Nijverheidsweg 3a, 1671 GC MEDEMBLIK T +31 (0)227 860086 F +31 (0)227 860089 E info@mesliften.nl W www.mesliften.nl

DEVENCO LIFTTECHNIEK De Beek 1, 3871 MS HOEVELAKEN Postbus 209, 3870 CE HOEVELAKEN T +31 (0)33 4566631 F +31 (0)33 4553568 E info@devenco.nl W www.devenco.nl

DEVENCO LIFTTECHNIEK De Beek 1, 3871 MS HOEVELAKEN Postbus 209, 3870 CE HOEVELAKEN T +31 (0)33 4566631 F +31 (0)33 4553568 E info@devenco.nl W www.devenco.nl

HAWIRO MOHRINGER LIFTEN BV Izaak Enschedeweg 42-44, 2031 CS HAARLEM T +31 (0)23 5173300 F +31 (0)23 5173301 E info@mohringer.nl W www.mohringer.nl

LIFTTECH LIFTEN Gessel 43, 3454 MZ DE MEERN T +31 (0)30 8899616 F +31 (0)847272683 info@lifttech.nl E liften, innovatieve roltrappen en services die rekening houden met mens en milieu.

W www.lifttech.nl

"Fitting the parts together"

Het Weeltje 10, 4759 AG NOORDHOEK T +31 (0)168 404750 E info@hawirobv.nl W www.hawiro.eu

MES LIFTEN

The way to go

Nijverheidsweg 3a, 1671 GC MEDEMBLIK T +31 (0)227 860086 F +31 (0)227 860089 E info@mesliften.nl W www.mesliften.nl

ROLTRAPKEURING

www.otis.com • 033-7502100 TOTAL LIFT CARE BV De Stek 8b, 1771 SP WIERINGERWERF T +31 (0)227 600406 F +31 (0)227 600002 E info@totalliftcare.nl W www.totalliftcare.nl

OTIS BV Postbus 1087, 3800 BB AMERSFOORT T +31 (0)318 500944 E info@otis.com W www.otis.com

HOPMANN LIFTSERVICE BV Edisonweg 10, 6101 JX ECHT T +31 (0)475 724620 E info@hopmann.nl W www.hopmann.nl

PERSONENLIFT

ABOMA Maxwellstraat 49A, 6716 BX EDE T +31 (0)318 691920 F +31 (0)318 691921 E info@aboma.nl W www.aboma.nl

SEF

MES LIFTEN VULKA B.V. Veiligheidshekwerk Vast en Inveerbaar Koppelingen en Buizen t.b.v. afschermingen algemeen, herbekleden van remschoenen: OOK TER PLAATSE Turbinestraat 17, 3903 LV VEENENDAAL T +31 (0)318 500944 F +31 (0)318 500943 E info@vulka.nl W www.vulka.nl

ONDERHOUD & SERVICE

DEVENCO LIFTTECHNIEK De Beek 1, 3871 MS HOEVELAKEN Postbus 209, 3870 CE HOEVELAKEN T +31 (0)33 4566631 F +31 (0)33 4553568 E info@devenco.nl W www.devenco.nl

EUROLIFTEN BV Witteweg 4D, 1431 GZ AALSMEER Postbus 88, 1430 AB AALSMEER T +31 (0)297 324291 E info@euroliften.nl W www.euroliften.nl

HOPMANN LIFTSERVICE BV Edisonweg 10, 6101 JX ECHT T +31 (0)475 724620 E info@hopmann.nl W www.hopmann.nl

DEVENCO LIFTTECHNIEK De Beek 1, 3871 MS HOEVELAKEN Postbus 209, 3870 CE HOEVELAKEN T +31 (0)33 4566631 F +31 (0)33 4553568 E info@devenco.nl W www.devenco.nl

The way to go

Nijverheidsweg 3a, 1671 GC MEDEMBLIK T +31 (0)227 860086 F +31 (0)227 860089 E info@mesliften.nl W www.mesliften.nl

LIFTINSTITUUT Buikslotermeerplein 381, 1025 XE AMSTERDAM Postbus 36027, 1020 MA AMSTERDAM T +31 (0)20 435 06 06 F +31 (0)20 435 06 26 E info@liftinstituut.nl W www.liftinstituut.nl

TOEGANGSTECHNIEK

MP LIFTS MAC PUARSA BV De Stek 8b, 1771 SP WIERINGERWERF T +31 (0)227 600400 F +31 (0)227 600090 E info@macpuarsa.nl W www.macpuarsa.nl

MOHRINGER LIFTEN BV Izaak Enschedeweg 42-44, 2031 CS HAARLEM T +31 (0)23 5173300 F +31 (0)23 5173301 E info@mohringer.nl W www.mohringer.nl

REGELGEVING & LIFTVEILIGHEID

MES LIFTEN

The way to go

Nijverheidsweg 3a, 1671 GC MEDEMBLIK T +31 (0)227 860086 F +31 (0)227 860089 E info@mesliften.nl W www.mesliften.nl

TRAININGEN

SPECIAL PRODUCTS

WWW.ABOMA.NL ABOMA Maxwellstraat 49A, 6716 BX EDE T +31 (0)318 691920 F +31 (0)318 691921 E info@aboma.nl W www.aboma.nl

RECO SPECIAL PRODUCTS BV Containerweg 2a, 2742 RA WADDINXVEEN T +31 (0)182 744050 F +31 (0)182 744059 E info@tijdelijkelift.nl W www.tijdelijkelift.nl

SEF

RENOVATIE / MODERNISERING

ORONA BV Curieweg 17, 2408 BZ ALPHEN AAN DEN RIJN Postbus 147, 2400 AC ALPHEN AAN DEN RIJN T +31 (0)172 446116 F +31 (0)172 446110 E info@orona.nl W www.orona-group.nl

VULKA B.V. Veiligheidshekwerk Vast en Inveerbaar Koppelingen en Buizen t.b.v. afschermingen algemeen. Herbekleden van remschoenen: OOK TER PLAATSE Turbinestraat 17, 3903 LV VEENENDAAL T +31 (0)318 500944 F +31 (0)318 500943 E info@vulka.nl W www.vulka.nl

WWW.ABOMA.NL ABOMA Maxwellstraat 49A, 6716 BX EDE T +31 (0)318 691920 F +31 (0)318 691921 E info@aboma.nl W www.aboma.nl

LIFTINSTITUUT Buikslotermeerplein 381, 1025 XE AMSTERDAM Postbus 36027, 1020 MA AMSTERDAM T +31 (0)20 435 06 06 F +31 (0)20 435 06 26 E info@liftinstituut.nl W www.liftinstituut.nl

Liftbouw 149

Pro Uitzonderlijk in buitengewone omstandigheden

• Waterdicht • Slagvast • Plus-versie voor grote hoogtes

www.famostar.nl/pro Verkrijgbaar bij: