Bouwen aan Monumenten 3 2012 by Louwers Mediagroep

Nummer 3 I September-Oktober I 2012

Vaktijdschrift over monumentenzorg, restauratie, beheer en behoud van cultureel erfgoed

THEMA

Restauratieschilderwerk

Onze-Lieve-Vrouwkerk Laken

vakbeurskatern Monument in Evenementenhal Venray Amsterdam Hischgebouw

Antwerpen Pastorie Carolus Borromeus

Vught Parc Glorieux

Op de foto: “Sinds de 14e eeuw werd Slot Well, markering langs de Maas, bewoond door de familie van Malsen. Het heeft vele oorlogen doorstaan. Tijdens de Franse oorlog is zelfs de linkerkant van het kasteel afgebroken. In de 19 eeuw werd dit gedeelte weer aangebouwd door toenmalig eigenaar Baron Slingerland. Daarom zie je nu een middeleeuwse toren met een neo-middeleeuws zijgedeelte.” “In 2001 heb ik het kasteel gekocht en grondig gerestaureerd. Het is een bijzonder bezit, zodra je de poort doorrijdt, word je betoverd. De entree is prachtig, maar toch knus. Precies dát is de kracht van Slot Well. Dikke muren, kantelen, grachten, een ophaalbrug, en toch een behaaglijke woonomgeving, met koetshuis. Ook heel bijzonder is het dubbele grachtenstelsel, onderhand zeldzaam in ons land.” “Op de foto zit ik in de salon, het mooiste gedeelte van het huis. Compleet met een prachtige schouw en een interieur dat past bij de stijl van het monument. Zelfs het behang is eeuwenoud en monumentaal.” Dhr. E. Schermerhorn, eigenaar en ondernemer

onatus verzekert vertrouwd

Monumenten worden met veel zorg omgeven door eigenaren en beheerders. Dat is belangrijk en nodig. Net als het kiezen van de juiste verzekering. Al sinds 1852 heeft Donatus ervaring in het verzekeren van monumentale kerken en gebouwen. Als onderlinge maatschappij werken wij zonder winstoogmerk. Wij hebben dan ook geen klanten, maar leden. Maak vrijblijvend kennis met Donatus. Onze expertise zal u verbazen en verrassen, evenals onze jaarlijkse premierestitutie.

sinds 1852

ort Binnenk oek bileumb ju : t n ij h versc

teen S n a v n Ore eer weten? M us.nl ardonat ja 0 6 .1 www

www.donatus.nl tel. 073 - 5221700

BOUWAFDICHTING ♦ BOUWONDERHOUD ♦ BINNENWANDAFWERKINGEN ♦ BETONREPARATIE ♦ BETONCONSERVERING INDUSTRIELE HOUTCOATINGS ♦ DAKBESCHERMINGSPRODUCTEN ♦ GEVELREINIGING ♦ GEVELBESCHERMING ♦ VLOERSYSTEMEN

Bouwelven 19 ♦ 2280 Grobbendonk ♦ Tel +32 (0) 14 84 80 80 ♦ Fax +32 (0) 14 84 80 81 www.ftbremmers.com

Restauratie en Renovatie

Speciale technieken

Dakwerken

Gevel

Glas-in-lood

Interierur Acaciastraat 14c B-2440 Geel info@renotec Tel: 014 81 60 21 Fax: 014 86 60 16 www.renotec .be

Voorwoord Begin september vond zowel in Nederland als België weer Open Monumentendag plaats. In Nederland had de 26e editie als thema ‘Groen van Toen’, in België draaide het bij de 24e editie om ‘Muziek, woord en beeld’. Beide evenementen konden weer op een grote belangstelling rekenen, wat nog maar eens onderstreept dat monumenten, oud en jong, een belangrijk onderdeel van onze cultuur vormen. Vanwege hun bijzondere architectuur of vanwege de bijzondere rol die ze in de loop van de geschiedenis hebben gespeeld. Zo zal barak 1B – een deel van de enig overgebleven barak van Kamp Vught – door niemand als een architectonisch hoogstandje worden beschouwd, maar de geschiedenis van het zeventig jaar oude gebouw is er een die veel indruk maakt. De vraag is nu wat te doen met de vele monumenten die de Lage Landen rijk zijn. Handhaven in hun authentieke vorm, herbestemmen, ze aan hun lot overlaten of slopen? De twee laatstgenoemde oplossingen zullen veel mensen tegen de borst stuiten, de eerste twee zijn lang niet altijd uitvoerbaar. Al moet er voor ieder monumentaal gebouw zorgvuldig worden gekeken naar wat de mogelijkheden zijn. Neem Oud Sint-Jan in de binnenstad van Brugge. Het negentiende-eeuwse gebouw dat ooit onderdak bood aan een hospitaal is tegenwoordig een congres- en evenementencentrum met twaalf zalen voor de meest uiteenlopende feesten en bijeenkomsten. Verwend dat we zijn en daarnaast omdat de regelgeving er om vraagt moeten die gebouwen met hun historische uitstraling wel aan onze eigentijdse eisen voldoen. Daarom werden in Oud Sint-Jan enige tijd geleden de vier atmosferische Remeha-gasketels vervangen door een op maat geproduceerde gascondensatieketel bestaande uit twee modules. Zodat de bezoekers zich kunnen wentelen in behaaglijk comfort. In het hart van Amsterdam bevindt zich aan het Leidseplein eveneens een gebouw dat van binnen helemaal wordt afgestemd op wat bedrijven van een moderne werkomgeving verlangen. Het uit het begin van de twintigste eeuw stammende gebouw van Hirsch & Cie huisvestte lange tijd een aansprekend modehuis, maar tegenwoordig is het een eigentijds kantoorpand met op de begane grond enkele winkels. Van buiten is het echter alsof de tijd vrijwel stil heeft gestaan. Al zullen de Apple-fanaten die eind september in de rij stonden voor de iPhone 5 daar weinig oog voor hebben gehad. Wellicht het beste voorbeeld van hoe een restauratie te financieren nu subsidies minder worden is het Schooltje van Dik Trom in Etersheim, de plek waar Johan Kievit woonde en als leraar zijn verhalen over deze Nederlandse jeugdheld schreef. De actie van Stadsherstel uit Amsterdam om geld bijeen te brengen voor de restauratie is waarschijnlijk het eerste geval van crowdfunding ten behoeve van een monument. Wellicht een methode om in de toekomst het behouden van aansprekende monumenten (deels) mee te financieren. Over deze en andere zaken kunnen bedrijven en instellingen uit Nederland en België die actief zijn op het vlak van het behouden, restaureren en herbestemmen van monumenten ideeën uitwisselen tijdens de vakbeurs Monument die op 6, 7 en 8 november plaatsvindt in de Evenementenhal in Venray. Volgens de organisatie – die veel ervaring heeft met het organiseren van beurzen, onder andere voor de bouwsector – een beurs waar behoefte aan is. Als trefpunt, maar tevens om vooruit kijken en te filosoferen over de toekomst van ons erfgoed, de toekomst van ons verleden dus. Ook met deze editie van Bouwen aan Monumenten houden we u weer van allerlei actuele ontwikkelingen op de hoogte. Veel leesplezier. Jac Bucholz

www.bouwenaanmonumenten.nl Jaargang 4, nummer 3, 2012 Sinds 2009, Verschijnt 6 x per jaar ISSN: 1879-4351

verantwoordelijke uitgevers

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland T +31 (0)495 450095 E info@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

H.B.J.M. Louwers Wildlaan 7, 3910 Neerpelt Postbus 85 ,3900 Overpelt T +32 (0)11 605540 F +32 (0)11 605541 E info@louwersmediagroep.be W louwersmediagroep.be

Redactie

Jac Buchholz, Martijn van den Bouwhuysen, Dave Cuypers, Henri Gielen, Lilian Heijmans, Tim Janssens, Koen Mortelmans, Senne Starckx, Bert Verbeke, Jan-Kees Verschuure

Redactieadres Nederland

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland T +31 (0)495 450095 E info@louwersuitgevers.nl

Redactieadres Vlaanderen

Koen Mortelmans Kempenlaan 5 B-2160 Wommelgem T +32 (0)3 3536066 E koen@mortelmans.com

Bladmanagement Nederland

Niek Oostendorp E n.oostendorp@louwersuitgevers.nl

Bladmanagement vlaanderen

Pascal Op de Beeck E p.opdebeeck@louwersmediagroep.be

Secretariaat

Manuela Depenbrock en Sandra Reijnders

Advertenties

Online aanleveren: http://ftp2.louwersuitgevers.nl Username: monumenten of Username: monumenten be Wachtwoord: gast Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland T +31 (0)495 450095

ABONNEMENTSPRIJS Nederland

€ 54,- per jaar excl. BTW ING 41 71 65 t.n.v. Louwers Uitgeversorganisatie BV o.v.v. Bouwen aan Monumenten Informatie over abonnementen: T +31 (0)495 450095

ABONNEMENTSPRIJS Vlaanderen

€ 54,- per jaar excl. BTW ABN Amro: 723-5404718-21 t.n.v. Louwers Mediagroep BVBA o.v.v. Bouwen aan Monumenten België Informatie over abonnementen: T +32 (0)11 605540

ADRESWIJZINGEN

Schriftelijk ten minste drie weken voor verhuizing naar: Postbus 249, 6000 AE Weert

VORMGEVING / ART DIRECTION

Logo Reclame- Ontwerpbureau BV T +31 (0)495 450065 E info@logobv.nl

OPZEGGINGEN

Indien twee maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode geen schriftelijk bericht van opzegging is ontvangen, wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.

DOELGROEP

Abonnees, betrokken ministeries en rijksdiensten, provinciale, gemeentelijke en andere betrokken overheden, monumentenwachten, landelijke, regionale en lokale organisaties, stichtingen en instellingen m.b.t. cultureel erfgoed. Aannemers, adviesbureaus, architecten en andere betrokken marktpartijen. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of vermenigvuldigd zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en zonder bronvermelding. Hoewel dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op deze informatie.

30 08 10 14 16 22 30 34 36 50 52 54 56 58 60 65

Noorderkerk Amsterdam investeert in toekomst Onze-Lieve-Vrouwkerk Laken pronkt weer koninklijk Vernieuwde Scheepvaartmuseum in Amsterdam Statig Hirsch Gebouw getransformeerd tot Hirsch 2.0 In de Lakenhallen van Ieper opent het vernieuwde In Flanders Fields Museum Parc Glorieux in Vught, Modern wonen achter majestueuze gevel 160 jaar Donatus Thema Schilderwerken Jubileumboek Donatus ‘laat stenen het verhaal vertellen’ Van Schijndelhuis verduurzaamd Lierse Vredeberg klaar voor de toekomst! Schooltje Dik Trom gered van sloop Herbestemming Kuiperij in Wageningen Antwerpse Pastorie Carolus Borromeus pronkt weer naast kerk en bibliotheek Stoommachinemuseum draait weer op volle kracht

inhoud 54

66 60

74 88 66 68 70 74 78

Openbaar onderzoek in administratief beroep onderzocht Onderhoud Teresia van Avilakerk, Den Haag Gascondensatieketel op maat voor stookplaats van Oud Sint-Jan Kasteel Loenersloot na opknapbeurt toegankelijk voor publiek Nummer 3 I September-Oktober I 2012

Turnhout Art Deco Huis Vaktijdschrift over monumentenzorg, restauratie, beheer en behoud van cultureel erfgoed

Beurskatern vakbeurs MONUMENT, 6, 7 en 8 November in de Evenementenhal Venray

86 88 92 97 98 100 105 107

THEMA

Restauratieschilderwerk

â&#x20AC;&#x2122;s Gravenvoeren Sint-Lambertuskerk/parochiezaal Cultuur en kunst in De Grote Post in Oostende

ONZE-LIEVE-VROUWKERK LAKEN

VAKBEURSKATERN

Oostendse Wellington Hippodroom in ere hersteld

MONUMENT IN EVENEMENTENHAL VENRAY AMSTERDAM Hischgebouw

ANTWERPEN Pastorie Carolus Borromeus

Vlaamse Confederatie Bouw Oude watertoren nieuwe entree Rupelstreek Redding laatste authentieke barak Kamp Vught Bedrijfspresentatie van der Vegt Wie doet wat

Op de cover Fotografie: Beliris

VUGHT Parc Glorieux

Amsterdam Noorderkerk

Noorderkerk Amsterdam investeert in toekomst

Regulier onderhoud mondt uit in meerjarig restauratieproject Toen architect Kees Voordouw in 2008 met het kerkbestuur een rondje door en langs de Noorderkerk in de Amsterdamse Jordaan maakte, bleek al vlug dat er meer moest gebeuren dan het voorziene reguliere onderhoud. Er werd een meerjarenplan opgesteld en BRIM-subsidie aangevraagd. In 2011 is met het project begonnen.

et is een opmerkelijk feit. De Noorderkerk staat nog op de oorspronkelijke fundering en daar is niets mis mee. Dat is in Amsterdam in veel gevallen wel anders, zeker als het om eeuwenoude gebouwen gaat. Niet bij de Noorderkerk dus, waar wel een ander probleem speelt, een waarvan de oorzaak nog niet helemaal duidelijk is, vertelt architect Kees Voordouw. “Het belangrijkste probleem speelde aan de westzijde, binnen in de kerk. Het stucwerk daar was door zoutuittreding voor een groot deel van de

Bouwen aan monumenten

muur gekomen die toen meer zwart dan wit was. De vraag was waar de oorzaak van die zoutuittreding vandaan kwam. We dachten eerst van buiten. We hebben in 2008 met een hoogwerker onderzoek aan de buitenzijde gedaan en zagen dat er vrij grote gaten rondom de ankers zaten. Het eerste vermoeden was dat binnensijpelend regenwater de oorzaak van het probleem was”. Dat bleek niet zo te zijn, luidde de conclusie na onderzoek. De muren zijn er te dik voor en aan de binnenzijde droog. “We onderzoeken nu enkele andere theorieën”.

Hendrick de Keyser De Noorderkerk, gebouwd tussen 1620 en 1623, is een van de eerste kerken met een protestants grondplan. Het ontwerp is van de hand van Hendrick de Keyser die de voltooiing echter niet meer meemaakte. Hij overleed in 1621. Vermoedelijk heeft zijn zoon de bouw toen verder begeleid, vertelt kerkrentmeester Chris Kraamer. “Het is een zogenaamde centraalbouw, de kerkplattegrond vormt een Grieks kruis. De lagere aanbouwen zijn later gerealiseerd, tussen 1700 en 1800. Het was de kerk voor het volk, waar de Westerkerk meer door de kooplieden en dergelijke werd bezocht”. Kraamer maakt duidelijk dat de kerk eerder in de jaren vijftig gedeeltelijk en tussen 1992 en 1998 vrijwel geheel werd gerestaureerd. In de jaren 1992 -1994 vond ook restauratie van het dak plaats en werd de staalconstructie ten behoeve van de toren (die overigens bezit is van de gemeente Amsterdam) aangebracht. Het orgel werd in 2005 gerestaureerd. “Een aantal jaren later werden we geconfronteerd met de problemen aan de westgevel, onder meer de zoutuittreding waardoor het stucwerk verkleurde en los liet. Aan de buitenzijde is voegwerkherstel uitgevoerd. De later aangebrachte cementvoeg is daar waar problemen waren vervangen door een kalkmortel. Uit verdere inspectie bleek dat er ook aan de rest van het gebouw het een en

Noorderkerk Amsterdam

verder op de ambachtelijke vaardigheden waar de medewerkers van Van Schaik over beschikken. Als voorbeeld noemt hij het herstel van een deel van de vensters van de Noorderkerk. “Dat gebeurt door eigen mensen in onze eigen werkplaats. We gebruiken daarvoor Irokohout. Dat lijkt op het eerder toegepaste grenen, maar is duurzamer”. Dat het project in de drukke binnenstad met zijn nauwe straten plaatsvindt, ziet hij niet als probleem. “Hoe moeilijker hoe liever”, glimlacht Kooistra. “We hebben er veel ervaring mee, doen bijvoorbeeld veel funderingsherstel in binnensteden. Dus we weten hoe we het moeten aanpakken en waar we op moeten letten”.

ander moest gebeuren. Dat ging verder dan het geplande reguliere onderhoud”.

lood-, leien koperwerk aangepakt”.

Natuursteen

De werkzaamheden worden dit jaar uitgevoerd door Bouwbedrijf Van Schaik uit Breukelen. Projectleider Jefta Kooistra geeft aan dat na het afronden van de zuidgevel net na de zomer er nu wordt gewerkt aan de oostgevel. Het bedrijf heeft veel ervaring op het gebied van – ook binnenstedelijke – renovatieprojecten en is zich de afgelopen jaren daarnaast steeds meer gaan richten op restauraties. “Omdat we alle noodzakelijke kennis in huis hebben”, aldus Kooistra, die zelf een op restauraties gerichte opleiding volgde. Hij wijst

Groot onderhoud in combinatie met restauratie, noemt Kees Voordouw het. Hij legt uit dat uit de inspectie bleek dat aan alle drie de overige gevels – het werk aan de westgevel is, op het onderzoek naar de vochtproblemen na, afgerond – werkzaamheden nodig waren, zowel binnen als buiten. Op basis van een meerjarenplan werd er een BRIM-subsidie aangevraagd. Vorig jaar is het werk aan de aanbouwen uitgevoerd, dit jaar staan de zuid- en oostgevel op het programma. Volgend jaar is dan de noordgevel aan de beurt, daarna het interieur. Voordouw: “Naast voegen metselwerkherstel wordt er ook opnieuw geschilderd en moet houtrot worden aangepakt. Hetzelfde geldt voor onrechtmatigheden rondom de ankers. In navolging van de grote restauratie van 1992-1998 wordt het natuursteen opnieuw geglaceerd met verdunde keim, zodat de ondergrond zichtbaar blijft. En waar nodig wordt het

Binnenstedelijk

Met het huidige herstel- en restauratieproject wordt de Noorderkerk weer voor geruime tijd in goede conditie gebracht. Na gevels en interieur komt ook nog de zerkenvloer aan bod, blikt Chris Kraamer vooruit. Maar er moet nu al worden nagedacht over de periode na 2016, over hoe onderhoud en herstel dan te financieren. “Gezien de bezuinigingen weten we dat de spoeling dunner wordt. Een deel van onze inkomsten halen we uit exploitatie van de kerk. Zo hebben we – naast de twee goedbezochte diensten op zondag – de mogelijkheid congressen, diners en concerten te organiseren. Maar we zullen ons met het oog op de toekomst ook nadrukkelijk met fondsenwerving moeten gaan bezighouden”. ■

FOTO LINKS Zuidgevel na herstel FOTO’S BOVEN Noorderkerk voor de restauratie Herstel loodanker en aangetast houtwerk FOTO RECHTS Zuidgevel in de steigers

Bouwen aan monumenten

laken Onze-Lieve-Vrouwkerk

Bouwen aan monumenten

Onze-Lieve-Vrouwkerk laken

Tekst: Henri Gielen Fotografie: Beliris

Onze-Lieve-Vrouwkerk Laken pronkt weer koninklijk De Onze-Lieve-Vrouwkerk van Laken (Brussel) is vooral bekend van de koninklijke kapel met crypte, begraafplaats van de Belgische koninklijke familie. Minder bekend is dat ze werd opgericht als aandenken aan de in 1850 overleden eerste koningin van België, Marie-Louise, dochter van de Franse koning LouisPhilippe I. Zij zou de wens hebben uitgedrukt te worden begraven in de oude kerk van Laken, waarvan de geschiedenis terugging tot de 13e eeuw. Van die kerk rest alleen nog het koor, op het kerkhof naast de nieuwe kerk van architect Joseph Poelaert, vooral bekend van het Brusselse Justitiepaleis. Na bijna tien jaar restauratiewerken pronkt de O.L.Vrouwkerk sinds dit voorjaar weer in haar oude luister.

oseph Poelaert wint in 1851 onder een schuilnaam de architectuurwedstrijd voor de nieuwe kerk, maar het duurt tot 1854 voordat de eerstesteenlegging kan plaatsvinden. Door problemen met de ondergrond en de funderingen gaan de eigenlijke werken pas een jaar later van start.

De bouwwerken lopen nog meer vertragingen op en in 1865 heeft Poelaert er genoeg van. Door zijn onverwacht ontslag liggen de werken stil tot 1868, als architect A. Trappeniers de leiding overneemt. Op 7 augustus 1872 wordt de kerk opengesteld, al gaan de werken nog vijf jaar door. Op initiatief van koning Leopold II voltooien de architecten von Schmidt (München) en A. Groothaert tussen 1907 en 1911 het westportaal en de torenspits. Het grootste deel van de ornamentele gevelwerken blijft echter onafgewerkt, tot op de dag van vandaag. “Einde vorige eeuw bevond de kerk zich in een erbarmelijke staat met stabiliteitsproblemen als gevolg”, getuigt architect Catherine Brixy, projectleider gebouwen bij Beliris, het samenwerkingsverband tussen de federale staat en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest met als doel infrastructuurwerken uit te voeren die de hoofdstedelijke en internationale rol van Brussel bevorderen. “Dat was het gevolg van de slechte kwaliteit van de Franse natuursteen (vooral Saint-Maximin, maar ook Euville), het gebruik van smeedijzer (dat de stenen heeft doen splijten) en het overgewicht van de onafgewerkte steenblokken kant koninklijk domein (die door bewerking lichter hadden moeten worden). De koninklijke aard van de kerk vereiste een nauwkeurige restauratie op historische en wetenschappelijke basis. De studie van het Brusselse architectenbureau Ma2 van Francis Metzger was de basis waarop Beliris in 2003 de restauratiewerken startte”. ▼

Natuursteen reinigen, herstellen en conserveren Voor het zandstralen en herstellen van de natuursteen van de zijgevels van de OLVrouwkerk van Laken, alsook voor de anti-graffitibehandeling, zijn systemen en producten van FTBRemmers gebruikt. Deze firma uit Grobbendonk staat al meer dan een halve eeuw aan de top in de ontwikkeling van conserverings- en restauratiesystemen en -producten. De gevelreiniging gebeurde voor het grootste deel (meer dan zevenduizend vierkante meter) door zandstralen, enkel het baksteenmetselwerk van de galerijen (circa zevenhonderd vierkante meter) werd gestoomd. Voor de delicate delen gebruikte aannemer Denys de Rotec-wervelreinigingstechniek van Remmers. Dit systeem is een zachte reiniging dankzij de microverneveling en tast het oppervlak maar in geringe mate aan. Regiomanager Geert Delodder van de Divisie Bouw legt uit: “De speciale roterende nozzel (turbine met lamellen) sproeit het water samen met het straalmiddel (zand of gelijkaardig product) roterend op het te reinigen oppervlak. Het straalmiddel glijdt als het ware horizontaal over het oppervlak ▼

PLAATS Naam project (wrijving) in plaats van als een rechtstreekse straal. Daarbij treedt praktisch geen plas- of stofvorming op. De graad en intensiteit van de reiniging kunnen vrij gekozen worden”. Voor het herstellen van de natuursteen werd ongeveer zestienduizend kilo Lithos Arte® gebruikt. Dit is een minerale mortel die is opgebouwd uit natuursteen en een mineraal, puur anorganisch bindmiddel dat ontstaat door de vermenging van vloeistof en poeder van hetzelfde merk. De doorharding is krimpvrij. Na volledige uitharding kan het oppervlak gemakkelijk worden bewerkt (schuren, boucharderen, bekappen, freinen, …) zodat het uitzicht van oorspronkelijke natuursteen wordt bekomen. De natuurstenen gevels (circa tienduizend vierkante meter) werden waterafstotend gemaakt met Hydro 10. Dit is een dampdoorlatende, kleurloze, alkalibestendige en siloxaanhoudende (10%) impregneervloeistof. Ze beschermt gereinigde gevels tegen vervuiling en zure regen. De gevels kregen ook een behandeling tegen algen en groene aanslag. Daarvoor werd het product AM-Stop van FTB-Remmers gebruikt. Ten slotte heeft Denys de gevels een anti-graffitibehandeling gegeven tot op een hoogte van twee tot tweeëneenhalve meter. In totaal zowat vijfhonderd vierkante meter, overwegend op blauwe hardsteen. Dat gebeurde met AntiGraffiti Type 2 van FTB-Remmers. “Dit product is een biologisch afbreekbaar coatingsysteem op basis van was”, weet Delodder. “Door zijn samenstelling heeft het dezelfde eigenschappen als het verdedigingssysteem van planten en vruchten. Een kleine waslaag beschermt hen immers tegen regen en andere micro-organismen. Anti-Graffiti Type 2 is geschikt voor natuursteen, baksteen en beton. Graffiti kan verwijderd worden met een hogedrukreiniger met stomend water”. Deze werken werden pas uitgevoerd na onderzoek van de genomen stalen in overleg tussen de technische adviseurs van FTBRemmers en de opdrachtgever, de architect en de aannemer, dit om zeker te zijn van een degelijk resultaat.

“Uitgangspunt van de restauratie was zo veel mogelijk natuursteenelementen te behouden en te herstellen en alleen nieuwe toe te voegen waar dat niet anders kon”, stelt architect Catherine D’Hondt van Ma2. “Daarom ook hebben we de onafgewerkte vierkanten stenen niet gebeeldhouwd, maar alleen verankerd en afgeschaafd om nieuwe vorstschade door stagnerend water te voorkomen. Bovendien heeft de aannemer vooraf altijd stalen genomen vooraleer in overleg (opdrachtgever-architectaannemer) de uitvoeringswijze van de werken te beslissen. Dat was ook het geval voor het reinigen en zandstralen van de zijgevels”.

Luchtbogen Eerst kreeg de voorgevel een opmerkelijke facelift (2003-2006), waarna de natuurleien dakbedekking volledig werd vernieuwd. Sinds begin dit jaar hebben ook de zijgevels hun oorspronkelijke luister teruggekregen. Het is nu alleen nog wachten op de voltooiing van de restauratie van de gevels van de koninklijke kapel met crypte, die volop bezig is in opdracht van de Regie der Gebouwen (de dakbedekking is eerder al vernieuwd). De werken aan de zijgevels omvatten niet alleen de restauratie van de stenen en de zijdelingse galerijen, maar ook van het schrijn- en smeedwerk, het smeedijzeren hekken, de glasramen en de metalen structuren. Tevens werd een duivenwering en een bliksemafleider geplaatst. Van de veertien luchtbogen, zeven aan elke zijde, die de kerk steunen was de interne verankering sterk gecorrodeerd“, zegt ing. Tony Paelinck, projectleider bij Denys. “Dat zou in de nabije toekomst bijkomende stabiliteitsproblemen geven. Als oplossing hebben we extern stabilisatiestructuren geplaatst, die we twee aan twee met voorgespannen trekstangen met een trekkracht van 14 ton (vier per luchtboog) dwars door de kerk met elkaar verbonden hebben. Daaraan hadden we een meetsysteem

gekoppeld dat om de tien seconden de kleinste bewegingen zeer nauwkeurig opmat, maar gelukkig hebben we nooit moeten ingrijpen. Zo konden we de luchtbogen demonteren en de stenen en metalen structuren restaureren en waar nodig vervangen”.

3D-scan Op de grote pinakels van de steunberen waren bijna alle hogels (gotische siermotieven in de vorm van een knop, bloesem of bladeren) en de waterspuwers zwaar aangetast of veelal zelfs verdwenen. Paelinck: “Voor het vervangen ervan hebben we een nieuwe techniek gebruikt, de 3D-scanning. De nog goede delen, eventueel bijgeboetseerd, hebben we ter plaatse ingescand en onmiddellijk omgezet in 3D. Op basis van dit computermodel maakte een robot het nieuwe element, of zelfs het hele pinakel, uit Saint-Maximinsteen die we zelf in een groeve in de omgeving van Parijs zijn gaan selecteren.

Onze-Lieve-Vrouwkerk laken

Onze beeldhouwers hebben ze dan afgewerkt tot ‘kleine kunstwerken’. Zo hebben we ongeveer 20 kubieke meter beeldhouwwerk vervangen. Zonder deze nieuwe technieken zou het niet mogelijk zijn geweest om deze restauratiefase in de vooropgestelde termijn uit te voeren”. Deze techniek is niet alleen toegepast voor de hogels en de waterspuwers, maar voor alle nieuwe decoratieve steenelementen in het maaswerk van de balustrades, het lijstwerk en het parement. In totaal hebben we ongeveer 70 kubieke meter steen vervangen. Een bijkomend voordeel van deze techniek is dat de 3D-scans gearchiveerd worden voor latere restauraties. Een pikant detail is dat voor het opnieuw creëren van de gezichten van de waterspuwers een aantal personen op de werf geportretteerd zijn. Daarmee is een traditie op steenhouwerswerven gerespecteerd. Verder zijn circa duizend vierkante meter glas-inloodramen gereinigd en gerestaureerd. Paelinck: “Dat is waar mogelijk ter plaatse gebeurd, de andere panelen hebben we gedemonteerd en in ons atelier hersteld. Alle maaswerkkoppen van deze ramen waren sterk onderhevig aan scheurvorming. We hebben ze samen met de metalen fittingen hersteld en opnieuw verankerd. Ook de leien daken van de zijgalerijen (circa vijfhonderd vierkante meter) hebben we volledig vernieuwd”. ■

Technische fiche Project: restauratie zijgevels Opdrachtgever: Beliris (Brussel) Architect: Francis Metzger, Ma2 (Brussel) Studiebureau stabiliteit: JZH & Partners (Brussel) Aannemer: Denys (Wondelgem) Leverancier natuursteenbeschermingsproducten: FTB-Remmers (Grobbendonk) Start werken: 15 maart 2010 Einde werken: 4 april 2012 Kostprijs: 5,163 miljoen euro (BTW in)

Bouwen aan monumenten

Amsterdam Scheepvaartmuseum

Deuren als projectiewand Na een ingrijpende revitalisering en herindeling werd begin oktober vorig jaar het vernieuwde Scheepvaartmuseum in Amsterdam geopend. Dankzij die ingreep is het gebouw nu volledig toegerust op de functie die het sinds 1973 heeft, die van ‘pakhuis’ voor de topstukken van het Scheepvaartmuseum. De bezoeker heeft nu alle mogelijkheid van die topstukken te genieten.

et in 1656 door Daniel Stalpaert in Hollands-Classicistische stijl ontworpen gebouw fungeerde lange tijd als pakhuis van de Admiraliteit van Amsterdam. Als ’s Lands Zeemagazijn bood het onderdak aan goederen, het tuigage en het toebehoren van de

Bouwen aan monumenten

VOC-schepen en was het niet voorzien op de komst van grote groepen mensen. Het bouwwerk bestond uit lange, vrij smalle ruimten die rond een binnenplaats waren gegroepeerd. Grote zalen ontbraken en ook de klimaatbeheersing was niet optimaal. Geen perfecte museale omstandigheden dus voor het

Vanzelfsprekend comfort GEZE GmbH bedrijf behoort wereldwijd tot de succesvolste ontwikkelaars en producenten van bouwsystemen voor deur-, raam- en beveiligingstechniek. GEZE deursluiters en schuifsystemen bieden vele technische en optische mogelijkheden. De deursluiters van GEZE vallen onder de beste ter wereld. Dagelijks gaan miljoenen mensen door deuren met een GEZE TS 5000 deursluiter en maken zo onbewust gebruik van het vanzelfsprekende comfort van automatische deursystemen uit de Slimdrive reeks. De universele oplossingen voor volledig glazen systemen bieden architectonische ontwerpvrijheid bij onderscheidende bouwprojecten. GEZE biedt een omvangrijk palet aan producten inclusief ventilatiesystemen, rook- en warmteafvoerinstallaties (RWA), beveiligingssystemen en een nieuw toegangscontrolesysteem, en technische systemen voor gebouwbeheer.

Scheepvaartmuseum Amsterdam

in 1973 geopende Scheepvaartmuseum. Vanaf 1996 werd er dan ook gesproken over een revitalisering en herindeling. Daarmee werd in 2007 begonnen, nadat er een concreet plan was opgesteld en de financiering was geregeld. Het ontwerp werd gemaakt door architect Liesbeth van der Pol die daarbij heel terughoudend te werk ging: ze wilde het gevoel van een 17e-eeuws pakhuis niet verloren laten gaan. De toegevoegde elementen zijn van glas en metaal - materialen die het stoere karakter van het gebouw benadrukken. Inmiddels is het een multifunctioneel gebouw geworden. Met ruimtes voor grote diners, feesten, vergaderingen en bijeenkomsten. De deuren in deze ruimtes zijn uitgerust met onopvallende GEZE vloerveren.

Daarnaast is er ook een prachtige filmzaal waarin films rondom op de gehele halfronde wand worden getoond. Hendriks Konstrukties was hier verantwoordelijk voor het ontwerp en de realisatie van de gebogen toegangsdeuren. Daarbij werd – op verzoek van directeur Theo Rijk van Hendriks Konstrukties – gebruik gemaakt van de Powerdrive van GEZE. Theo Rijk: “We hebben hier een unieke constructie weten te realiseren. Vanaf het begin was GEZE daarbij als pro-actieve leverancier heel nauw betrokken. De deuren worden na sluiting van de zaal onderdeel van de projectiewand en alles moet dus naadloos op elkaar aansluiten. Hiervoor hebben wij een stalen constructie bedacht. Daarbij was behoefte aan een echte krachtpatser om die deuren te kunnen openen en sluiten. Het juiste antwoord was de Powerdrive van GEZE. Kracht, geavanceerde techniek en perfect materiaal komen hierin allemaal samen”. Met die oplossing hebben beide bedrijven bijgedragen aan een museum dat de bezoekers op allerlei manieren kan laten kennis maken met de maritieme geschiedenis van Nederland. ■

Bouwen aan monumenten

Amsterdam Hischgebouw

Aantrekkelijk alternatief voor de Zuid-As Met de komst van een van de grootste Apple Brand Stores ter wereld eerder dit jaar, stond ook het monumentale Hirsch & Cie. aan het Leidseplein in Amsterdam volop in de belangstelling. Ooit een exclusieve modezaak voor de beter bedeelden, geeft het gebouw nu onderdak aan winkels ĂŠn kantoren. Om aan alle eigentijdse eisen te kunnen voldoen is er de afgelopen jaren volop aan het Hirsch & Cie. gewerkt, een project dat nu zijn (voorlopige) einde nadert.

FOTOâ&#x20AC;&#x2122;S BOVEN Hirsch gebouw vroeger Vroeger interieur Hirsch & Cie.

Bouwen aan monumenten

Hischgebouw Amsterdam

Statig Hirsch Gebouw getransformeerd tot Hirsch 2.0

Bovenaanzicht Atrium

Twee fases

Detail onderste deel gevel

odehuis Hirsch & Cie was al enkele decennia aan het Leidseplein in Amsterdam gevestigd (sinds 1882), toen na een aantal uitbreidingen het toenmalige onderkomen niet meer voldeed. Het bedrijf verhuisde tijdelijk tot de opening van hun nieuwe pand in 1912, het door de architecten A. Jacot en J. Snuijff ontworpen Hirsch Gebouw, zoals het nog altijd bekend staat. Hirsch & Cie was er tot 1976 actief. Het modehuis was een luxe plek voor de happy few en werd bezocht door zowel royalty als klanten uit de hogere klasse. De samenleving veranderde echter en in de jaren zeventig werd Hirsch & Cie. door de familie Kahn tot kantoorgebouw verbouwd en werd het prachtige originele interieur volledig vernield. Daarmee veranderde het gebouw van een open, levendige en openbare ruimte in een enigszins somber gebouw dat lange tijd alleen toegankelijk was voor de gebruikers van de kantoren. Dat was de toestand waarin EPI (een bedrijf dat uiteindelijk in handen is van de familie van de overleden Lars Nilsson, de tweede eigenaar) Hirsch & Cie. verwierf aan het eind van de jaren tachtig. Tot 2007 was Hirsch & Cie. vervolgens volledig verhuurd aan het advocatenkantoor Baker & McKenzie en ABN AMRO. Baker & McKenzie vertrok in dat jaar naar de Zuid-As waardoor voor EPI de mogelijkheid ontstond om ABN

AMRO binnen het gebouw te verplaatsten. Christian Bouma van Studio C Architecten uit Amsterdam, die door het advocatenkantoor al regelmatig werd ingehuurd voor verbouwingen en aanpassingen, werd door de eigenaar gevraagd om ook een rol te spelen in de toekomstplannen van Hirsch & Cie.

Drastisch Die toekomstplannen behelsden onder meer het opknappen en verbouwen van het gebouw met als doel het een nieuwe bestemming te geven. In eerste instantie werd ook gedacht aan een hotelfunctie, maar dat idee werd op den duur weer losgelaten. “Het bleek te ingewikkeld”, vertelt Thomas Ramanathan van GOED 4U Vastgoedmanagement uit Leidschendam, ingeschakeld om de bouwwerkzaamheden te begeleiden en voor directievoering. “Daarna kwam de eigenaar van het pand met het idee voor Hirsch 2.0, een hoogwaardige kantoorlocatie, midden in de stad, als alternatief voor de Zuid-As, met op de begane grond winkels”. De in 2007 begonnen, gefaseerd uitgevoerde verbouwing werd volledig op dat nieuwe plan afgestemd. Daarbij behoudt de buitenzijde zijn authentieke monumentale uitstraling terwijl het gebouw binnen op de eisen van deze tijd wordt afgestemd en een hoogwaardige uitstraling krijgt. Ramanathan: ▼

Restauratiebedrijf Schakel & Schrale voert in twee fases werkzaamheden aan Hirsch & Cie. uit. Fase 1 liep van mei tot oktober 2011, vertelt verantwoordelijk werkvoorbereider Ruben Putter. “We hebben in die periode onder meer de zandstenen gevels gerestaureerd, onder intensieve begeleiding van Henk Fijnenberg, restauratiedeskundige bij Van Hoogevest Architecten, die een en ander tot in detail hadden voorbereid. Vanwege de tijdsdruk in verband met de opening van de Apple Store waren daar op een gegeven moment maar liefst zeventien steenhouwers actief, uit alle hoeken van het land”. Tijdens de momenteel lopende fase 2 wordt er gewerkt aan dak, koepel en achtergevels, maakt Vincent Spekking duidelijk, eveneens werkvoorbereider. “We vernieuwen onder meer leien en de koperbekleding op de koepel. Dat geldt eveneens voor de bitumineuze dakbedekking op de platte daken. Verder wordt buitenschilderwerk van de gevelkozijnen en -ramen en het bestaande pleisterwerk uitgevoerd. De parkeergarage wordt geschilderd en in de monumentale trappenhuizen doen we herstel- en schilderwerk. Daarbij geldt ‘herstel voor vernieuwen’, om zo het authentieke karakter te behouden. In het gebouw is in de loop der jaren veel veranderd, maar de trappenhuizen zijn nog origineel en dat moeten ze ook blijven”.

Bouwen aan monumenten

Specialist in daglichtregeling voor complete zonweringprojecten

Beck & v.d. Kroef Modern vakmanschap, gestoeld op meer dan een eeuw ervaring Sinds 1898 is ons loodgietersbedrijf professioneel actief met alle uiteenlopende facetten van ons eeuwenoude vak. Variërend van ambachtelijk lood-, koper-, zink- en leiwerk tot en met het ontwerpen en installeren van sanitaire installaties. Maar ook voor de meest moderne brandbeveiligingsinstallaties stellen wij elke veeleisende opdrachtgever tevreden.

Printerstraat 21 • 1033 RT Amsterdam • T 020 - 682 43 85 • E info@beckvdkroef.nl • www.beckvdkroef.nl 12880330_Beck en vd Kroef.indd 1

04-10-12 12:20

Hischgebouw Amsterdam

De buitenzijde behoudt zijn authentieke monumentale uitstraling

“Na het vertrek van Maison Hirsch was er drastisch in het interieur ingegrepen, op een manier die nu niet meer zou kunnen. Daarbij zijn allerlei oorspronkelijke ornamenten en elementen verwijderd. Daardoor was er binnen meer mogelijk”.

Weggummen Voor de planvorming en het toezicht op de uitvoering van de restauratie van de monumentale gevels (uitgevoerd in 2011) werd een beroep gedaan op Van Hoogevest Architecten vanwege de bij dat bureau aanwezige kennis van natuursteen, onder andere opgedaan bij andere restauratieprojecten zoals bij het Rijksmuseum. Directeur restauratieprojecten Jan Roest vertelt dat de zandsteen ongelijkmatig was verouderd en vervuild. Met name de onderste meters hadden vanwege bekladding met graffiti en de verwijdering ervan veel geleden, zegt hij. “Erboven was de situatie nog origineel, daar was het vooral zaak de gevels met zorg te reinigen en plaatselijk te herstellen. De onderste vijf meter waren echter aangetast door het diverse malen weghalen en aanbrengen van verflagen. Dat deel moest qua uitstraling weer aansluiten bij de rest”. Het reinigen, zegt Roest, gebeurde niet door af stralen, maar door wat hij noemt het weggummen van de vervuiling. “Laagje voor laagje wordt het vuil weggehaald, eerst in een proefvlak, daarna de rest van de oppervlakte”. Daarnaast werd de roest bij de verankeringen van de balkonhekken verwijderd en de oorzaak van het roesten weggenomen.

Spiltrap Bij de in 2007 begonnen verbouwing werd verder de betonconstructie hersteld (Hirsch & Cie. is een van de eerste gebouwen met een betonskelet) waarbij onder meer de vloeren werden verstevigd. Ook zijn de installaties vernieuwd en is de verwarmingsinstallatievan beneden naar boven verplaatst. “Op het dak was daarvoor een geschikte ruimte, een soort patio waardoor de installaties uit het zicht blijven”,

Het interieur werd grotendeels gestript

geeft Thomas Ramanathan aan. Hij vertelt dat ABN AMRO zich in 2007 ook op de vijfde verdieping vestigde, gevolgd door Apple Benelux dat zich in 2009 op de derde verdieping vestigde. De tweede verdieping is ook verhuurd aan JWTAmsterdam die er eind April 2012 hun intrek namen. “Waar we bij de bouwwerkzaamheden natuurlijk wel rekening mee moesten en moeten houden, naast het gegeven dat werken in de binnenstad bepaalde logistieke uitdagingen met zich meebracht”. Een andere uitdaging was de komst van de Apple Store op de begane grond (waar onder andere ook ABN Amro en Mini gevestigd zijn). Christian Bouma geeft aan dat heel strikte deadlines moesten worden gehanteerd en constructief forse ingrepen nodig waren in verband met de glazen spiltrap. “Daarvoor moesten twee kolommen verdwijnen, waardoor de structuur werd aangetast. Om dat op te vangen is er in de kelder een gigantische constructie geplaatst met stalen profielen van 60 centimeter. Daar is heel wat discussie over geweest”. Momenteel naderen de renovatiewerkzaamheden hun einde (zie ook kader). Er wordt nu gewerkt aan de achtergevel en de platte daken en het leidak inclusief de beeldbepalende koperen koepel. Deze werkzaamheden worden begeleidt door AGS Architecten. Verder wordt de parkeerkelder opnieuw geschilderd en is renovatie van de trappenhuizen en de goederenlift voorzien. Ook wordt de tuin tussen Hirsch & Cie. en de erachter gelegen panden aan de Leidsekade aangepakt zodat die één geheel gaat vormen. Volgend jaar zullen dan nog de oude puien worden vervangen door nieuwe. “Die puien krijgen dan elementen van vroeger terug, net zoals op andere plekken in het gebouw verwijzingen naar het verleden van het gebouw zijn aangebracht”, aldus Christian Bouma. “Het zijn details die het hoogwaardige karakter van het gebouw onderstrepen. De uitstraling van het gebouw, zowel binnen als buiten, in combinatie met de bijzondere ligging maken Hirsch & Cie. een unieke locatie”. ■

Verdwenen mallen Amsterdam vanuit de hoogte aanschouwen is voor de medewerkers van Beck & v.d. Kroef BV geen ongebruikelijke ervaring. Het onder meer in lood-, zink- en koperwerken, dakbedekkingen en leiwerk gespecialiseerde bedrijf is regelmatig betrokken bij restauratieprojecten in de hoofdstad, bijvoorbeeld bij De Bijenkorf, het Postkantoor, de Zuidertoren, het Centraal Station en het Koninklijk Paleis op de Dam. Momenteel wordt er volop gewerkt aan het Hirsch & Cie. aan het Leidseplein. “We vernieuwen onder andere het leiwerk”, vertelt projectleider Ben van Aalstede. “Daarvoor gebruiken we Penrhyn-lei, om de authentieke uitstraling te behouden”. Verder, zegt Van Aalstede, gaat de aandacht uit naar de koperen sierlijsten, het houtwerk onder de leien, de betonnen constructie en de loden aansluitingen. Op het platdak is nieuwe, bitumineuze dakbedekking gelegd. Daarnaast wordt de torenkoepel op de hoek van het gebouw opnieuw met koper bekleed. “We gaan zoveel mogelijk uit van de oorspronkelijke situatie. Omdat de mallen uit de bouwperiode van Hirsch & Cie. er niet meer zijn, betekent dat wel eens zoeken naar de juiste maatvoering. Dat soort uitdagingen komen we echter vaker tegen”. Ook het werken in een druk gebied levert voor Beck & v.d. Kroef BV geen problemen op, besluit Van Aalstede. “Veiligheid staat bij ons altijd voorop, daar hoeven we geen extra maatregelen voor te nemen”.

Bouwen aan monumenten

Amsterdam Hischgebouw

Turnkey zonweringproject voor Hirsch Gebouw

Functionaliteit en een hoge mate van esthetiek komen samen in producten en werkzaamheden waarmee Hirsch & Cie. In Amsterdam van zonwering wordt voorzien. Zo is er onder meer de bijzondere zonwering voor het atrium. Ontwikkeling inclusief levering en montage wordt verzorgd door SchermNed uit Naaldwijk.

chermNed werd, samen met enkele andere partijen, in 2009 benaderd om een voorstel te doen met betrekking tot het plaatsen van de atriumzonwering voor Hirsch & Cie. Uiteindelijk, zegt directeur Jack van der Voort, werd het een turnkey zonweringsproject waarvan ook 278 screens en diverse Velux screens deel uitmaakten. Een project dat vroeg om maatwerk wat achter de schermen met dochteronderneming Vitrona werd ontwikkeld en gerealiseerd, aldus Van der Voort, met de atriumzonwering als een van de meest bijzondere onderdelen. “Een zonweringdoek in twee delen van totaal 216 vierkante meter, gemaakt van aluminium, geweven met open bandjes voor de ventilatie en om windzuiging tegen te gaan. De aandrijving gebeurt met een specifieke motor inclusief zon/wind/regenbesturing. Uniek

Bouwen aan monumenten

hierin is dat er hier een ontwikkeling heeft plaatsgevonden waarbij er met maar met één motor een compleet systeem van 2 zonweringdoeken van maar liefst 18,00 bij 12,00 meter kan worden aangestuurd”. Naast de atriumzonwering werden tevens een groot aantal screens gemonteerd – momenteel vindt de afronding van extra werkzaamheden plaats. Precisiewerk, zegt Van der Voort, dat om een zorgvuldige voorbereiding vraagt. Voor wat betreft het gebruik van de hoogwerkers, hijskranen, de steigers en natuurlijk het uitvoeren van de werkzaamheden. “Onze mensen moeten veilig kunnen werken, maar we moeten ook rekening houden met de omgeving, met het publiek dat langs de gevels loopt. Als gecertificeerd bedrijf besteden we uiteraard veel aandacht aan

veiligheid en werken we volgens specifieke richtlijnen, waarbij nauw gelet word op een juiste werkmentaliteit voor een adequate en snelle montageperiode om zo aan de wensen en deadlines te voldoen. Al in het voortraject was er goed en nauw overleg met de klant en andere partijen, en bovendien houden we ruggenspraak met betrokken instanties zoals de gemeente. Die samenwerking verloopt prima”. Wat de screens betreft, maakt Van der Voort duidelijk, is er naast kwaliteit tevens zorgvuldig naar de uitstraling gekeken. De screens hebben rondingen die aansluiten bij de stijl van de kozijnen en in nauw overleg werd besloten om in het doek gouden draad te verwerken zodat de screens een goudkleurige ‘look’ krijgen die past bij de gevel van Hirsch & Cie. Van der Voort legt uit dat het inmeten van de ramen precisie-

Hischgebouw Amsterdam

Atrium met zonwering

werk was. â&#x20AC;&#x153;Bijna ieder raam is uniek. We konden dus niet het risico nemen om vanaf tekening te werken en hebben ieder raam individueel ingemeten. Behalve nieuwbouw doen we vaker renovatie- en restauratieprojecten dus we hebben de specifieke kennis in huis en beschikken over specialisten die we bij dit soort projecten kunnen inzetten. Daarom zijn we bij uiteenlopende werken betrokken, van het plaatsen van een binnenzonwering of enkele buitenzonwering tot aan complete turnkey projecten zoals dit. En dat bij particuliere als zakelijke klanten in zowel binnenland als ver over onze landgrenzenâ&#x20AC;?. â&#x2013;

Beeldbepalende koepel

Bouwen aan monumenten

PLAATSFlanders Ieper Naam project Fields Museum

HVAC “We hebben de verwarming met luchtgroepen, de vloerverwarming en de sierradiatoren in het gebouw geïntegreerd,” vertelt gedelegeerd bestuurder Frederick Verhelst van Ampen (Poperinge). “Gedurende ongeveer één jaar waren we met gemiddeld 4 personen in de Lakenhalle actief”. “Technisch was dit voor ons geen uitzonderlijk project, maar de 25 grote kolomradiatoren bieden toch wel een esthetische meerwaarde bij de herinrichting van het gebouw”. Ampen, opgericht in 1937, is gespecialiseerd in de renovatie van stookplaatsen in grotere gebouwen en de plaatsing van verwarming, sanitair, koeling en ventilatie. Deze firma met 25 medewerkers maakt deel uit van de Group De Vos HVAC. Ampen is ook betrokken bij de renovatie van het gerechtsgebouw in Ieper, het woonproject Sea Garden Village in Blankenberge en de serviceflats “De Regenboog” in Roeselare.

recuperatiestenen Bouwmaterialen De Leyn (Damme) is een familiebedrijf met 2 medewerkers, dat begin 2012 werd opgericht en samenwerkt met de bvba Gebroeders De Leyn. Deze firma is gespecialiseerd in de levering van oude bouwmaterialen, voornamelijk recuperatiestenen, -pannen en –vloeren, voor nieuwbouw, verbouwingen, en regelmatig ook voor restauratieprojecten. “Het was de eerste keer dat we mochten meewerken aan de renovatie van een museum. Bovendien stelde Monument Vandekerckhove voor het In Flanders Fields Museum hoge eisen aan de gebruikte steensoort,” verduidelijkt zaakvoerder Hendrik De Leyn. “We leverden recuperatiestenen met bepaalde afmetingen, kleurpatines, …”. De bouwmaterialen van De Leyn werden recent ook gebruikt voor het Oud Hospitaal Ten Walle (Torhout) en de dokterswoning Proot (Koekelare).

Confrontatie met Wereldoorlog in Lakenhallen van In de Lakenhallen van Ieper opende op 9 juni het vernieuwde en uitgebreide In Flanders Fields Museum, dat de bezoeker met de gruwel en de gevolgen van den Grooten Oorlog confronteert. 7 maanden na de sluiting van de vroegere tentoonstelling is de nieuwe versie terug opengegaan. Van het vorige blijft op een paard na … niets meer over.

e pRuim 14 jaar geleden opende het eerste In Flanders Fields Museum in Ieper. Van november 2011 tot juni 2012 werd de beschermde Lakenhallen van Ieper volledig heringericht in functie van de uitbreiding en vernieuwing van dit oorlogsmuseum. Eerste aanpassing is de heroriëntatie van de toegangen van het museum en het bezoekerscentrum naar de voorzijde van het gebouw op de Grote Markt.

Binnenin ontstond een nieuw concept met verschillende vleugels van de hand van NoA. architecten en Monument Vandekerckhove NV. Het project omvat niet alleen het museum met een oppervlakte die 50 % groter is, maar ook de Belforttoren, de educatieve ruimte, het kenniscentrum, het museumcafé en het bezoekerscentrum met museumshop. Overal keert de afwerking met kleurige textieldoeken terug, een knipoog van de architecten naar de oorspronkelijke functie van

Naam project PLAATS

op maat gemaakte schuifdeurautomaten

Geze (Eindhoven – NL) installeerde de schuifdeurautomaten voor het inkomsas van het In Flanders Fields Museum. “Het gaat om 4 op maat gemaakte, uiterst slanke schuifdeurautomaten type Slimdrive. Om het geheel zo licht mogelijk te maken werd gekozen voor profielloos glas,” zegt projectadviseur Yver Terneu. Het familiebedrijf telt wereldwijd zowat 2400 medewerkers en produceert ook draaideurautomaten, deurdrangers, manueel schuifdeurbeslag, rook- en warmteafvoersystemen en RWS. “Architect en opdrachtgever stelden hoge eisen aan transparantie en veiligheid voor de inkom van het museum,” vertelt Yves Terneu. “Het was een hele uitdaging om deze hedendaagse, verfijnde techniek in een eeuwenoud pand te integreren”. Een 4-tal medewerkers deden de voorbereiding in het atelier, terwijl ploegen van 2, soms 4 personen de systemen in verschillende fases op de werf installeerden. Geze werkte recent ook mee aan het Centraal station in Antwerpen en de Basiliek van Koekelberg.

de Eerste gotische Ieper Geslaagde hertekening met verschillende vleugels maakt In Flanders Fields Museum toegankelijker

Panoramische liften het gebouw, die tevens perfect past bij het monumentale van de stenen ruimtes en de uitgesproken golvende plafonds.

INTERACTIEF MUSEUM Een bezoek aan het interactieve en multimediale museum start in de Oostervleugel. Elke bezoeker krijgt een wit bandje met een rode klaproos en een geïntegreerde chip, die de ‘deur’ tot het museum opent, de taal regelt en de persoonlijke ontmoetingen bepaalt. In een opvallende educatieve ruimte met glazen wanden kunnen groepen, zoals scholen, op aanvraag een aangepaste inleiding volgen, vooraleer ze het museum bezoeken. Dé eyecatcher is echter de robuuste maar elegante houten trap. Die brengt de bezoekers naar het vernieuwde museum met meer dan 2000 objecten en een eigen soundtrack van de rockgroep Tindersticks (GB). De ontwerpers van Tijdsbeeld & Pièce Montée hielden het persoonlijke verhaal van de mens in het grotere verhaal van de oorlog als basis van het museum, ▼

Coopman Liften (Kuurne) installeerde twee panoramische liften met een hefvermogen van 1000 kg (13 personen) in het In Flanders Fields Museum.“Eén van de liften werd op maat gemaakt voor integratie in een houten schacht, waarbij de balken van de schacht zorgen voor de stabiliteit van de lift,” zegt commercieel directeur Christof Van Heddegem. “De tweede lift werd in een schacht geplaatst, die in een glazen stulp uitmondt”. Coopman Liften, opgericht in 1957, maakt deel uit van de internationale Orona Group. Er werken 210 mensen, verdeeld over 4 afdelingen: Coopman Liften, Comfortlift (toegankelijkheid: trapliften, hefplateaus), Coopman Modernisation (renovatie van liften) en Servilift (serviceafdeling). De firma installeerde onlangs ook liften in het AZ Damiaan in Oostende en het Stam op de Bijlokesite in Gent. Binnenkort zijn er projecten in het AZ Maria Middelares in Gent en het Woon- en Zorgcentrum SintBavo in Antwerpen.

FOTO: Dorien Ceulemans

FOTO: Claude Smekens

FOTO: Claude Smekens FOTO: Dorien Ceulemans

FOTO: Claude Smekens FOTO: Claude Smekens

FOTO: Claude Smekens FOTO: Dorien Ceulemans

FOTO: Claude Smekens

■ T 056 44 05 35 ■ F 056 44 05 38 ■ www.trappendemunster.be Waterven(Heule) 6, 8501 Kortrijk (Heule) ■ T Waterven 6, 8501 Kortrijk 056 44 05 35 ■ F 056 44 05 38 ■ www.trappendemunster.be ■ ■ ■

Waterven 6, 8501 Kortrijk (Heule)

T 056 44 05 35

F 056 44 05 38

www.trappendemunster.be

AMPEN N.V.

Coopman Liften maakt sinds 2010 integraal deel uit van de Orona Group uit Spanje. Orona is het eerste bedrijf in de sector die wereldwijd gecertificeerd is in Eco-Design volgens ISO 14006.

• Centrale verwarming • Sanitair

FOTO: Claude Smekens

Wij bieden : Optimale afmetingen in functie van de schacht; Ruime keuze in materialen, afwerkingen en kleuren; Capaciteitsberekeningen om het juiste aantal liften te bepalen; Service – de klok rond, 365 dagen per jaar.

• Airconditioning FOTO: Claude Smekens

Coopman Liften is uw partner voor : Personenliften • Panoramische liften Autoliften • Goederenliften • Ziekenliften Roltrappen

■ ■ ■ ■ Waterven 6, 8501 Kortrijk (Heule) T 056 F 056 Waterven 6, 8501 Kortrijk (Heule) T 056 44 44 05 05 35 35 F 056 44

Sappenleenstraat 24 | 8970 Poperinge | België telefoon 057 334677 | fax 057 336110 | ampen@ampen.be www.ampen.Be

NV Coopman Liften | Heirweg 123 | B-8520 Kuurne | T +32 56 35 85 80 | F +32 56 35 58 65 | liften@coopman.be | www.coopman.be NV80Coopman Comfortlift 123 | B-8520 Kuurne | T +32 56 35 85 85 | F +32 56 35 58 65 | comfortlift@coopman.be | www.coopman NV Coopman Liften | Heirweg 123 | B-8520 Kuurne | T +32 56 35 85 | F +32 56 35 58 65 || Heirweg liften@coopman.be | www.coopman.be NV 56 Coopman Comfortlift | Heirweg 123 | B-8520 Kuurne | T +32 56 35 85 85 | F +32 56 35 58 65 | comfortlift@coopman.be | www.coopman.be 23 | B-8520 Kuurne | T +32 56 35 85 80 | F +32 35 58 65 | liften@coopman.be | www.coopman.be Heirweg 123 | B-8520 Kuurne | T +32 56 36 52 37 | F +32 56 35 58 65 | modernisation@coopman.be | www.coopm NV Coopman Comfortlift | Heirweg 123 | B-8520 Kuurne | T +32 56 35NV 85Coopman 85 | F +32Modernisation 56 35 58 65 || comfortlift@coopman.be | www.coopman.be

Coopman Heirweg 123 | B-8520 Kuurne +32 56 37 35 |■ F +32 56 58 05 65 |38 modernisation@coopman.be | www.coopman.be ■ |T ■T 056 ■ www.trappendemunster.be ■ www.trappendemunster.be 23 | B-8520 Kuurne | T +32 56 35 85 85 | FNV +32 56 35 58Modernisation 65 Waterven | comfortlift@coopman.be | (Heule) www.coopman.be Waterven 6,| 8501 6, 8501 Kortrijk Kortrijk (Heule) T 056 443605 445235 05 F■ 056 F 35 056 44 44 05 38 Heirweg 123 | B-8520 Kuurne | T +32 56 35 07 01 | F +32 56 35 58 65 | servilift@coopman.be | www.coopman.be NV Coopman Modernisation | Heirweg 123 | B-8520 Kuurne | T +32 56 36 52 37NV | F Coopman +32 56 35Servilift 58 65 || modernisation@coopman.be | www.coopman.be NV Servilift | Heirweg 123 | B-8520 Kuurne | T +32 56 35 07 01 | F +32 56 35 58 65 | servilift@coopman.be | www.coopman.be 23 | B-8520 Kuurne | T +32 56 36 52 37 | F +32 56 35Coopman 58 65 | modernisation@coopman.be | www.coopman.be NV Coopman Servilift | Heirweg 123 | B-8520 Kuurne | T +32 56 35 07 01 | F +32 56 35 58 65 | servilift@coopman.be | www.coopman.be

Flanders Naam Fieldsproject MuseumPLAATS Ieper

exclusieve trappen

maar veranderden de invulling compleet met vooral grote meubelen, zowel qua volume als qua hoogte. Centraal is er ook het In Flanders’ Earth project, waar op een groot projectiescherm een film over de gebeurtenissen in de Ieperboog verweven wordt met hedendaagse helikopterbeelden. Aan het einde van het museum, achter een glazen wand, bevindt zich de zaal voor de tijdelijke tentoonstellingen.

kolommen en de gebogen glasplaten, die naadloos op de bakstenen gewelven aansluiten.

KENNISCENTRUM EN MUSEUMCAFE In de Noordervleugel, bevindt zich het kenniscentrum met zijn aparte ingang. Na de afbraak van een zware betonstructuur ontstond een ruime leeszaal met 20 plaatsen en 2 computers, maar ook een ▼

BELFORTTOREN Het renovatieproject omvat ook de Belforttoren. Wie een zicht op de stad en de omliggende Ieperboog wil, moet wel 231 trappen bestijgen. Om een vlotte circulatie te behouden, werd een route uitgewerkt, waarbij de bezoekers aan één kant van de toren naar boven kunnen en langs een andere kant terug naar beneden komen. De oude, onderbroken trap werd hiervoor gerenoveerd met een deel nieuwe metalen spiltrap.

ADVERTENTIE

Trappen Demunster (Kortrijk-Heule), opgestart in 2000 door Lieven en Valerie Demunster, is intussen uitgegroeid tot een bedrijf met 22 medewerkers. Sinds de oprichting heeft de firma veel ervaring opgebouwd in de ontwikkeling en productie van trappen. Recent werden de werkplaatsen uitgebreid tot meer dan het dubbele van het oorspronkelijke atelier, met ook ruimte voor de integratie van een nieuwe showroom in de toekomst. “We ontwerpen vooral exclusieve trappen in samenspraak met architecten of interieurdesigners. Die worden in het eigen atelier gemaakt en door onze zorgen op de werf volledig afgewerkt,” zegt Lieven Demunster. “Het In Flanders Fields Museum is een prestigeproject. De beide trappen, waarvoor we de traptreden en de volledig gebogen handgrepen met speciale bochten ontwikkelden, zijn echte eyecatchers”. De firma ontwerpt op dit ogenblik ook de trappen voor het Kunstencentrum Buda in Kortrijk.

Raamprofielen van de publieke tubes

www.bouwmaterialendeleyn.be

BEZOEKERSCENTRUM Het museumbezoek eindigt in de Westervleugel. In het bezoekerscentrum is er naast de Dienst Toerisme en enkele vergaderzalen ruimte voor de museumshop en de vernieuwde streektentoonstelling, ontworpen door Madoc. Boven de balie bevinden zich de burelen van de Dienst Toerisme, verborgen achter de monumentale

12890318_De Leyn.indd 1

Weststraat 8 • 8340 Moerkerke Thomas De Leyn 0476/43 31 64 en Hendrik De Leyn 0476/40 27 68

“Wij produceerden de stalen raamprofielen voor de publieke tubes van de Grote Post in Oostende en monteerden die met gemiddeld twaalf personen op de werf,” vertelt Stephan van Buuren, sales manager bij Stieva Metalen Puien B.V. (Aalsmeer - NL). “Dit is meteen één van onze visitekaartjes voor de Belgische markt”. Stieva B.V., opgericht in 1985, telt gemiddeld honderd medewerkers en is gespecialiseerd in het vervaardigen en monteren van diverse soorten gevels en raamprofielen, kleine en grote staalconstructies, trappen, balustrades en leuningen. “Dit project is even uniek als alle andere projecten. De schuine tubes, waarbij geen enkele afmeting gelijk is, maakt dit project wel complex. En aangezien het gekozen Jansen Viss profiel meestal binnen gebruikt wordt, moesten we ook een oplossing voor de afwatering bedenken”.

28-08-12 15:27

GEZE Benelux B.V. | Steenoven 36 | 5626 DK Eindhoven | www.gezebenelux.com

GlAshEldEr WElkOM

GEZE maatwerk voor speciale oplossingen Ontdek GEZE, innovatieve raam- en deurtechniek. Met het geavanceerde systeem Slimdrive bijvoorbeeld. Dit automatische deursysteem heeft een aandrijving van slechts 7 centimeter. Perfectie in klein formaat. Oogstrelend in onzichtbaarheid, voelbaar in kwaliteit. Een nieuwe vrijheid voor elke mogelijke constructie. GEZE schenkt ruimte voor esthetisch design en ontwerpen zonder compromis. Sta open voor vrijheid, denk GEZE!

Deursluiters & beslag | Automatische deursystemen | RWA raam- en ventilatietechniek | Vluchtwegcontrole | Glas design

BEWEGUNG MIT SYSTEM BEWEGUNG MIT SYSTEM

Technische fiche

archief met foto’s, boeken en databases. De massieve plafondbalken en de stenen wanden werden enkel gerenoveerd waar nodig. Onopvallend geïntegreerde voorzetramen zorgen voor een comfortabel binnenklimaat. Naast dit geheugen van het museum, in de Coomansvleugel, ligt het museumcafé, waar houten meubelen en vloeren voor een natuurlijke warmte zorgen. Dit staat in contrast met de kille zwarte tegels in museum en kenniscentrum en de rode vloer in inkom en bezoekerscentrum. Dé eyecatcher is net als in het foyer een speciaal ontwikkelde houten trap, hier in combinatie met een glazen lift, verwerkt in een robuuste houten structuur.

GESLAAGD Dit renovatieproject is geslaagd. In zijn eerste maand kreeg het museum meteen een recordaantal van 33.256 bezoekers over de vloer. Dankzij de herinrichting met de verschillende vleugels kon dit bezoekersaantal op een comfortabele manier verwerkt worden. ■

Flanders Naam Fieldsproject MuseumPLAATS Ieper

Project: In Flanders Fields Museum, Lakenhallen Ieper Opdrachtgever: Stad Ieper Architect: NoA.architecten, Brussel-Brugge Alg. bouwleiding: Technische Dienst Ieper (Kris Derveaux) Aannemer ruwbouw en afwerking: Monument Vandekerckhove NV, Ingelmunster Studiebureau Technieken: Ingenium, Brugge Stabiliteit: Mouton, Gent Sanitair & HVAC: Ampen, Poperinge Elektriciteit: EDF, Waregem Liften: Coopman, Kuurne Interieur en maatwerk: Potteau, Heule Trappen: Demunster, Marke Parket: Nieuwparket, Knesselare Textiel, Renatex, Rollegem Los meubilair: Kree, Kapellen Archiefrekken: Bruynzeel, Brussel Signalisatie: Vandommelen, Kortrijk Ontwerp en inrichting museum: Tijdsbeeld & Pièce Montée, Gent Ontwerp en begeleiding restauratie beiaard: Frank Deleu, Brugge Uitvoering restauratie van beiaard: Monument Vandekerckhove NV, Ingelmunster, en Petit & Fritsen, Aarle-Rixtel Start werken: november 2011 voor museum, maar reeds in april 2011 voor de andere ruimtes (vb. kenniscentrum, museumcafé, dienst toerisme) Einde werken: juni 2012

Plankenvloer Nieuwparket BVBA (Knesselare) plaatste de plankenvloer in het Museumcafé van het In Flanders Fields Museum.“We zijn wel gespecialiseerd in parketten en plankenvloeren, maar door de grote oppervlakte en de korte uitvoeringstermijn was dit toch een ongewoon project voor ons,” zegt zaakvoerder Geert Van Nieuwerburgh. “Dagelijks waren we met 4 à 6 personen op deze werf bezig”. Nieuwparket startte 26 jaar geleden als een eenmanszaak, maar is intussen uitgegroeid tot een BVBA met een uitgebreid team van vakkundige medewerkers. Deze firma is gespecialiseerd in het leggen van traditionele parketten en plankenvloeren volgens diverse motieven en concepten en in een uitgebreid assortiment houtsoorten, zoals Franse eik, kambala, merbau, olm, notelaar, …. Verder plaatst het bedrijf ook terrasvloeren en scheepsdekken. Nieuwparket was recent ook betrokken bij de renovatie van het oude postgebouw in Oostende.

ADVERTENTIE

Reeds meer dan 25 jaar zijn wij gespecialiseerd in traditionele parketten en plankenvloeren: exclusieve stijlparketten en afboordingen, gemaakt uit een uitgebreid assortiment edele houtsoorten zoals Teak, Franse Eik, Kambala, Merbeau, Olm, Notelaar, enz. U kan bij ons terecht voor de meest uiteenlopende afwerkingsmogelijkheden (boenen, oliën, lakken, beitsen, logen…), maar eveneens voor een ruim assortiment aan lengtes breedtes en soorten parket.

Van Nieuwerburgh Parketvloeren Kerkstraat 42, 9910 Knesselaere T +32 (0) 9 374 66 08 E geertvn@scarlet.be W www.nieuwparket.be

12890313_Nieuwparket.indd 1

25-09-12 14:36

Bouwen aan monumenten