Ontwikkelingen winter 2016

Radicale vernieuwing verpleeghuiszorg

Vliegende start

Projectleider Marie-Antoinette Bäckes: “Dit is een inspirerend proces” Pagina 2

Deelnemers Radicale vernieuwing: “Welzijn mensen écht centraal” Pagina 4

Project ‘Leven zoals je wilt’: Regionaal experiment zorgkantoren Pagina 6

Wat is het radicale aan het project Radicale vernieuwing verpleeghuiszorg? Die vraag krijgen we steeds vaker. Het radicale is dat zorgorganisaties in dit project écht vanuit de relatie tussen degene die zorg nodig heeft, de naasten en de zorgverleners gaan organiseren. Alle overbodige regels en protocollen gaan overboord. De waarden van mensen die zorg nodig hebben én geven zijn leidend - steeds opnieuw.

Het ministerie van VWS helpt om regels stop te zetten. De Leyhoeve, Topaz en Surplus durven dat aan. Zij vormen de kern van de veranderaars. 25 andere zorgorganisaties kijken wat er bij deze drie gebeurt. En mogen dat zelf vervolgens ook doen. De belangstelling om mee te doen is erg groot. We beoordelen bij iedere aanvraag of deelname passend is. Want we willen zeker weten of organisaties bereid zijn om radicaal vanuit de relatie te organiseren. Zelfs als dat betekent dat de zorgorganisatie zich heel anders moet gaan organiseren.

Marthijn Laterveer, coördinator LOC Zeggenschap in zorg www.radicalevernieuwing.nl

Projectleider Radicale vernieuwing

“Cliënt écht centraal” Marie-Antoinette Bäckes is projectleider van het project Radicale vernieuwing Verpleeghuiszorg. In die hoedanigheid begeleidt zij de deelnemende zorgorganisaties, LOC en het ministerie van VWS bij het daadwerkelijk realiseren van hun doel en het leveren van hun bijdragen. En te zorgen voor een goede voortgang bij het veranderproces. De projectleider stelt zich voor.

Tekst Marie-Antoinette Bäckes

H

et is geen geringe ambitie om de verpleeghuiszorg radicaal te willen vernieuwen. In ieder geval bij de deelnemende organisaties.

En dit te doen op een manier, waardoor ook andere organisaties geïnspireerd raken. We zijn allemaal ‘opgegroeid’ met de verpleeghuiszorg zoals we die nu in Nederland kennen. Een systeem waarin alle betrokkenen enorm hun best doen om met de beschikbare middelen aan alle verwachtingen en eisen te voldoen. Bewoners, familieleden, vrijwilligers, medewerkers, leidinggevenden, financiers en toezichthoudende instanties… allen hebben hun eisen. Om te zorgen dat aan al die verwachtingen en eisen kan worden voldaan is een overdaad aan afspraken, protocol-

“Het is geen geringe ambitie om de verpleeghuiszorg radicaal te willen vernieuwen” len, richtlijnen en regels ontstaan. Waarmee ook kan worden aangetoond dat dit daadwerkelijk gebeurt. Vervreemding is ontstaan; is dit nu de bedoeling?

Roer om In dit project nemen verpleeghuizen deel, die het roer hebben omgegooid of dit nu gaan doen. Zij zetten zich ervoor in dat alle aandacht uitgaat naar de bewoners. Naar wat zij nodig hebben om - met alle beperkingen van ziekte en achteruitgang - een zo’n 2

Radicale vernieuwing verpleeghuiszorg

goed mogelijk leven te leiden. Een leven dat aansluit bij het leven dat de bewoners voorheen hebben geleid. Dit vraagt van medewerkers het gesprek aan te gaan met bewoners en hun naasten, en aan te voelen wat van belang is. En het vraagt een persoonlijke benadering. Niet voor niets is de ondertitel van het project: ‘Van regels naar relaties’.

De deelnemende verpleeghuizen zijn enthousiast. Zij zien wat er in dialoog gebeurt, als vragen worden gesteld hoe je met elkaar iets mogelijk kunt maken. Zij merken ook haarscherp wat géén toegevoegde waarde heeft.

Zij gaan zien waar belemmeringen zitten in de organisatie en daarbuiten. Ik weet zeker dat dit een levendig, inspirerend, proces is.

Maar ook dat we nog heel veel moeilijke momenten zullen tegenkomen. In de betrokken verpleeghuizen, maar ook op projectniveau.

Dat kan niet anders, daarvoor is deze verandering te wezenlijk.

Enorme gedrevenheid Ik zet mij heel graag in voor dit project. We gaan met elkaar proberen de verandering tot stand te gaan brengen die we beogen. Ik merk een enorme gedrevenheid bij iedereen, die tot nu toe betrokken is, om een forse eigen steen bij te gaan dragen.

Voor mij komen in dit project een aantal aspecten uit mijn loopbaan samen. Ik ben 61 jaar en ooit op 22-jarige leeftijd gestart als maatschappelijk werker in verpleeghuis Mariahoeve in Den Haag. Hier had ik onder

MarieAntoinette Bäckes: “Ik zie dat dit een levendig, inspirerend, proces is.”

andere de taak om nieuwe bewoners thuis op te zoeken en samen met hen en hun naasten hun levensverhaal te maken. In het multidisciplinaire overleg met de nieuwe bewoner werd altijd met dit verhaal gestart. Het levensverhaal stond centraal, met de betekenis die dit had voor de zorg. Heel goed!

Aandeel in systeem In de jaren die volgden vervulde ik management-, directie- en bestuursfuncties in de ouderenzorg en heb ik mij ingezet om de zorg te verbeteren. Ik voel mij nu echter ook medeverantwoordelijk voor de ontwikkeling van het systeem, zoals dat in de afgelopen jaren is ontstaan. Ik heb daarin natuurlijk ook zelf mijn aandeel in gehad.

De afgelopen tien jaar ben ik als zelfstandig adviseur actief voor verschillende landelijke programma’s in zorg en welzijn. Onder andere als tranchemanager bij In voor zorg!, als projectleider bij de Thematranche Welzijn en als programmaleider van het programma ‘Nieuwe wegen ggz en opvang’, lever ik mijn bijdrage aan de beweging in de samenleving

om cliënten echt centraal te willen stellen.

Brieven van bewindslieden staan hier vol van, elke organisatie heeft dit in haar missie staan- het daadwerkelijk doen blijkt complex.

Koersvastheid Als we de zorg radicaal willen vernieuwen en de cliënt écht centraal willen stellen, heeft dat consequenties voor iedereen. Dan red je het niet met alleen het levensverhaal van een bewoner bij de verhuizing, hoe fantastisch een dergelijk initiatief ook is. Voortdurend en als vanzelfsprekend de bewoner centraal stellen vraagt verandering voor álle betrokkenen, in het verpleeghuis en bij alle externe betrokken partijen, zoals het ministerie van VWS en toezichthoudende organisaties in de zorg.

In een gezamenlijke ontdekkingstocht. Het vraagt koersvastheid en dialoog over wat nodig is om radicaal te vernieuwen. En dit dan ook te doen, op alle niveaus! Ik doe hier graag aan mee.

Meer informatie: https://www.linkedin.com/ in/marie-antoinette-backes-aa810710/nl December 2016

3

Project komt op stoom

Drijfveer deelnemers: écht veranderen Afgelopen najaar ging het project Radicale vernieuwing verpleeghuiszorg onder leiding van LOC van start. Inmiddels begint het steeds meer vorm te krijgen. Een kern van vier vaste organisaties in de verpleeghuiszorg en een ‘ring’ van 25 zorgorganisaties die meekijken maken zich sterk voor radicale vernieuwing. Het besef dat het roer écht om moet is een belangrijke drijfveer van de deelnemers.

Tekst Marie-Antoinette Bäckes

I

nmiddels zijn drie organisaties voor verpleeghuiszorg, die sterk gemotiveerd zijn om de relaties tussen bewoners, naasten en medewerkers centraal te stellen, aan de slag gegaan. Ieder op een eigen manier. Dit zijn Topaz, Surplus en De Leyhoeve. De vierde organisatie wordt eind december bekend. Samen met deze verpleeghuizen gaan we onderzoeken welke interne veranderingen het meest essentieel zijn. En welke externe veranderingen in het systeem helpend zijn om verandering te kunnen realiseren. En dat wat voor bewoners, naasten en medewerkers belangrijk in het leven is, steeds uitgangspunt te kunnen laten zijn.

Breed draagvlak 25 andere organisaties voor verpleeghuiszorg, de ‘ring’, krijgen de kans om actief mee te kijken naar de radicale vernieuwing bij de vier organisaties. Ook zij willen ‘van regels naar relaties’ zodat de waarden van mensen steeds leidend zijn. En zien deelname aan het project als een kans om dit veranderproces in de organisatie te versterken of te starten. De aanmeldingen voor de ‘ring’ komen van voorzitters of ondersteuners van cliëntenraden, van stafmedewerkers en leidinggevenden. En van bestuurders. De gedrevenheid om deze verandering tot stand te brengen en de bereidheid om 4

Radicale vernieuwing verpleeghuiszorg

de consequenties voor iedereen onder ogen te zien, hebben zij gemeen. Gemeenschappelijk hebben zij ook dat er draagvlak is bij alle geledingen: het bestuur, de cliëntenraad, betrokken familieleden, medewerkers, vrijwilligers en leidinggevenden.

Motivatie ring Om inzicht te krijgen in de drijfveren en motivatie van de verschillende verpleeghuizen: een greep uit de kennismakingsgesprekken.

De bestuurder en voorzitter van de cliëntenraad van zorgorganisatie Riederborgh gebruiken een metafoor. Zij zien de radicale vernieuwing, die door initiatieven van medewerkers, familie, vrijwilligers en bewoners tot stand gaat komen, als een heel andere tak van sport. Directie en management worden hierbij faciliterend. De metafoor: “Een monteur werkt in de garage met bijbehorend gereedschap in een ruimte die is ingericht voor zijn vak. Wanneer hij timmerman wordt, kan hij niet volstaan met de verandering van de bedrijfsnaam. Nee, hij zal het andere vak moeten leren, een andere werkplaats moeten betrekken, ander gereedschap moeten aanschaffen. Graag willen we samen met u nadenken over en toewerken naar ons nieuwe vak (helpen), onze nieuwe werkplaats (organisatie) en nieuw gereedschap (middelen

en samenwerking).” De locatiemanager van Reyshoeve, onderdeel van De Wever, vertelt dat er verschillende projecten lopen: ‘van Hard werken naar Bewust werken’, een zogeheten opruimactie (overbodige regels), vorming van zelfstandige teams en familiezorg. Toch is de vrees dat dit onvoldoende is om de cliënt écht centraal te stellen en diens kwaliteit van leven te waarborgen. De bestuurder en voorzitter van de cliëntenraad onderstrepen dit: “Momenteel wordt geredeneerd vanuit de ‘oude’ situatie; radicaal vernieuwen betekent vanaf de klantwaarde opnieuw kijken wat belangrijk is.”

Kanteling zeggenschap Zorgorganisatie Sensire voert in het kader van het VWS-verbeterprogramma ‘Waardigheid en trots’ in de kleinschalige woonvorm de Heikant een proefproject uit, gericht op een kanteling in de zeggenschap. Klanten krijgen maximale regie over het leven en wonen. Afgelopen voorjaar hebben familieleden van de bewoners van de Heikant verenigd in de Familieraad hun ideeën over gewenste veranderingen gepresenteerd. Zij hebben het project de naam Heikanteling meegegeven. Sensire wil graag deelnemen aan het LOC-project omdat het

begrip ‘radicale vernieuwing’ hen aanspreekt vanuit de overtuiging dat een integrale aanpak nodig is om de gewenste verandering in de zeggenschap van klanten te kunnen realiseren.

Daarin kunnen klanten samen zonder voorbehoud het wonen, leven en zorg binnen de Heikant beoordelen en vanuit hun waarden gewenste veranderingen voorstellen. Door deelname aan het LOC-project verwacht Sensire een zinvolle bijdrage te kunnen leveren, maar is iedereen ook verwachtingsvol over het delen van ervaringskennis van collegainstellingen die op eenzelfde wijze bezig zijn.

Uit deze greep van motivaties blijkt dat het besef dat het gaat om een fundamentele verandering in de organisatie zélf en in het systeem een belangrijke drijfveer is om deel te nemen. Dit zal de grootste uitdaging worden: met elkaar ervoor zorgen dat het kunnen organiseren vanuit de relaties tussen de bewoners, familieleden en medewerkers, en wat voor hen van waarde is, een niet te blussen veenbrand wordt in de verpleeghuiszorg.

Zie ook pagina 8: Topaz.

Op www.radicalevernieuwing.nl staat meer informatie over de andere deelnemers.

December 2016

5

Radicale vernieuwingsbeweging

Waarde-vol leven Dit katern is gewijd aan het landelijke LOC-project ‘Radicale vernieuwing verpleeghuiszorg - van regels naar relaties’. Afgelopen voorjaar startte ook een ander driejarig regionaal project met hetzelfde motto. Met als projectnaam: ‘Leven zoals je wilt’. Zorgkantoren Zilveren Kruis en Zorg en Zekerheid zijn initiatiefnemer daarvan. Net als het LOC-project vindt het project plaats in het kader van het landelijke verbeterprogramma Waardigheid en trots van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS).

Tekst Douwe Dronkert

D

oel van beide projecten: bestaande regels en gewoonten radicaal opzij schuiven en kijken hoe mensen die zorg krijgen het liefst hun leven leiden. Om van daaruit te ontdekken welke zorg en ondersteuning écht nodig is. En hoe die georganiseerd kan worden zodat die aansluit bij wat voor mensen belangrijk in het leven is. Ook ná de projecten. De aanpak van de projecten verschilt, net als wie er deelnemen. Het LOC-project richt zich landelijk op cliënten van deelnemende zorginstellingen.’Leven zoals je wilt’ start als mensen nog niet voor een zorgaanbieder hebben gekozen, in drie regio’s: Amstelveen,

Gooi- en Vechtstreek en Kennemerland. Om de verpleeghuiszorg optimaal te kunnen vernieuwen, bundelen de projecten hun krachten.

Samenwerken in beweging Zo werken allerlei bevlogen mensen via deze projecten aan een beweging in het land van radicale vernieuwing verpleeghuiszorg. Eerste verbindingen tussen de projecten zijn gelegd.

Een maandelijks overleg vormt de basis voor praktische afstemming en het delen van kennis over wat er geleerd wordt. Er wordt gekeken of zorgaanbieders die meedoen aan ‘Leven zoals je wilt’, ook kunnen deelnemen in de ring van het LOC-project. En andersom, voor extra experimenteer-mogelijkheden.

Ontwikkelingen in beeld Er komen bijeenkomsten voor deelnemers van beide projecten. Daar wordt gereflecteerd op de aanpak en effecten. Daarnaast besteden de projecten via eigen communicatiekanalen aandacht aan wat er in het andere project gebeurt.

Maar ook aan de radicale vernieuwingsbeweging waar gezamenlijk aan gewerkt wordt: Wat wordt er geleerd? Wat zijn effecten? Hoe kunnen we deze beweging in de verpleeghuiszorg versterken?

Voor updates van Leven zoals je wilt, zie ook www.waardigheidentrots.nl.

Blijf op de hoogte via www.radicalevernieuwing.nl voor laatste updates.

6

Radicale vernieuwing verpleeghuiszorg

Ontwikkelingen volgen

Meepraten via sociaal platform Iedereen kan eenvoudig op de hoogte blijven van de voortgang van de radicale vernieuwingsexperimenten. En daarin meedenken. Verschillende mogelijkheden op een rij.

Tekst Douwe Dronkert Bijeenkomsten deelnemers Tijdens minimaal vier inspiratiebijeenkomsten per jaar ontmoeten deelnemers van het LOC-project Radicale vernieuwing verpleeghuiszorg en van Leven zoals je wilt (zie ook het artikel op pagina 6) elkaar. En wisselen ervaringen uit. Aanpak en effecten wordt besproken, met als doel: van elkaar leren en een ieder versterken. Daarvoor wordt ook jaarlijks een onderwijscongres georganiseerd.

Updates op radicalevernieuwing.nl De radicale vernieuwingsprojecten besteden via hun media doorgaand aandacht aan alle ontwikkelingen. Niet alleen de communicatiemedewerkers van betrokken organisaties doen dat. We nodigen juist iedereen uit die op een of andere manier geïnteresseerd is in het radicale vernieuwen in de verpleeghuiszorg, om ook eigen ervaringen te delen. Zodat anderen daar iets van op kunnen steken. Of juist een vraag kunnen helpen beantwoorden. Zo kan radicale vernieuwing en het gesprek daarover verder groeien. Via ons sociaal platform www.radicalevernieuwing.nl kan iedereen eenvoudig en gratis een gesprek(je) starten of een reactie geven. Of een blog, artikel, foto, filmpje, vlog of oproep plaatsen. Waar dat handig is helpen we graag een handje.

contact komen. Je vindt er informatie over deelnemende zorgorganisaties. Een selectie van alle informatie bundelen we wekelijks en maandelijks in gratis nieuwsbrieven.

Abonneren kan via www.radicalevernieuwing.nl. Daar kun je je ook abonneren op het LOC-tijdschrift Zorg & Zeggenschap, waarin vier keer per jaar 8 pagina’s in dit katern gewijd worden aan de radicale vernieuwingsbeweging. Dit katern is er ook gratis digitaal te lezen en delen. Onder het kopje ‘media’. Ook via de sociale media kun je op de hoogte blijven van zinnige en inspirerende ontwikkelingen. En die zelf verspreiden. #radicalevernieuwing Netwerkgroepen Op het sociaal platform kan iedereen ook gratis een netwerkgroep starten. Om met anderen een vernieuwingsonderwerp verder te brengen. Zie www.loc.nl/netwerkgroepen voor mogelijkheden.

Blijf op de hoogte via www.radicalevernieuwing.nl voor laatste updates.

Halen en brengen Op het sociaal platform kan iedereen gratis een persoonlijk profiel maken. En zo makkelijk met andere geïnteresseerden in December 2016

7

Radicale vernieuwer Topaz

“Steeds vragen wat cliënten willen” Zorginstelling Topaz uit Leiden doet mee aan Radicale vernieuwing verpleeghuiszorg. Leden van de cliëntenraad en de bestuursvoorzitter over hun motivatie. “We willen dat kwaliteit van leven voor gaat op veiligheid en kwantiteit van leven.”

Tekst Douwe Dronkert

L

ia de Jongh, bestuursvoorzitter, vertelt hoe Topaz in Noordwijkerhout experimenteert. In de Munnekeweij wonen ongeveer 65 mensen en zijn 200 vrijwilligers actief. Hier biedt Topaz somatische en psychogeriatrische zorg, ook in aanleunwoningen en aan huis. “Van alle clienten zijn hartewensen geïnventariseerd die we nu vervullen - Topaz-breed.” Doel: personeel en vrijwilligers vragen doorgaand wat cliënten zelf graag willen in plaats van dat zij voor de cliënt denken. Voor cliënten blijken kleine dingen vaak heel belangrijk: privéruimte in de huiskamer, contact met dieren, bij je zus op bezoek die vlakbij woont.

“Cliënten, familie en personeel gaan anders denken. Radicale vernieuwing verpleeghuiszorg is een mooie manier om dit te versnellen.”

Van binnenuit Cliëntenraadslid Dick Koldenhof: “We doen mooie dingen, maar die radicale vernieuwing kun je niet geïsoleerd tot stand brengen. Dit moeten en kunnen we in de breedte en met elkaar doen.” Ook cliëntenraadslid Ria Bader noemt het belang dat cliënt en raad, familie, vrijwilligers, personeel, maar ook onderwijs meedoen en goed geïnformeerd blijven.

“Wij hopen dat zo de zorg van binnenuit verandert. Dat het beter gaat omdat de menselijke maat, die recht doet aan wat mensen echt nodig hebben en willen, steeds het uitgangspunt is. We willen dat kwaliteit van leven voor gaat op veiligheid en kwantiteit van leven”, aldus bestuursvoorziter Lia de Jongh.

“En ontdekken welke regels hiervoor nog echt nodig zijn.”

COLOFON

Werkwijze ter discussie Steeds zaken ter discussie stellen dus, ook interne werkwijzen. Eerst gaan cliënten, familie, vrijwilligers en personeel in gesprek: hoe ziet ideale zorg eruit? Vervolgens wordt gekeken wat daarvoor echt nodig is. Organisatieroosters worden bijvoorbeeld niet meer leidend. Topaz wil onderwijs en onderzoek ook nauw betrekken.

Wat dit alles vergt?

Lees verder op http://loc.nl/nieuwsberichtenLOC/clientenraad-en-bestuur-topazover- deelname-radicale-vernieuwing-

8

Dit katern Radicale vernieuwing verpleeghuiszorg is een bijlage bij Zorg & Zeggenschap december 2016, het kwartaalblad van LOC Zeggenschap in zorg. Deze bijlage is ook digitaal te bekijken en makkelijk te delen via: www.radicalevernieuwing.nl. Meer informatie en contact: radicalevernieuwing@loc.nl of 0302074067. Wilt u op de hoogte blijven, abonneer u dan op de wekelijkse nieuwsbrief over het project via www.radicalevernieuwing.nl. Dit LOC-project wordt mogelijk gemaakt door het ministerie van VWS.

Radicale vernieuwing verpleeghuiszorg