LUD - Sgríobh Róimh - 23-25

LUD

DEASACHADH 23 ÒGMH. / IUCH. 2025

NAIDHEACHD 'US DÒIGH-BHEATHA DE NA GLEANN UISGE DHEARG

Poblachd nan Gàidheal - Sàbhàil na Coin Le Iain Mòr MacBheathain

A' Mhadainn a Bu Mhiosa Le Fearghas MacFhionnlaigh

Tobar Brighde Le Diarmaid Ó Maolagáin

EAGLAIS NAOMH IOSAPH, CEANN DUBH, TALAMH AN ÉISG LE SEÁN SÉAMUS MAC A' CHRUITEIR

Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis

DEASACHADH 23

Dè a Steach Air Cuibhrinn

04

Eaglais Naomh Iosaph, Ceann Dubh, Talamh an Éisg

Cúpla Focla

21

claidheamh, cuinneog ìm, Seann-carr

Seann Facail

22

Le Uinseann F. Pintado

Club Leabhar

24

Le Fear an Fearann

Cunbhalach 02 Nòta Dheasaiche 04 Nuaidheachd nan Dùthaichnal 10 Nuaidheachd na Cruinne 14 Sean Ghàedhealtachd 18 Fòram Coimhearsnachd 26 Dànach, Òranach & Sgeulach 35 Creideamh & Spioradalachd

LITRICHEAN GU 'N DEASAICHE

Beannachd Dhia Uilemhor ar Duine Bithidh Beannachd Dhia Uilemhor ar gach duine 's gach muinntear Gáedheal ar son an bliadhan seo chugainn! Ba mhaith liom seo sgríobh amach faoi tuath mar tá sé sin nas tábhachtach do chur creideamh chun duine mar iarraidh linn do chur móran obair chun Gáedhelig a shábháil. Tá sé sin nas tábhachtach do chur agus do bhunaidh nasganna úra go Clann na Gáedheal ar son an bliadhan úr seo go háiridhe. Iarraidh linn do chur beó úra go Gáedhelig trasan Ghall Gáedhealaibh agus Carraig agus Inbhir Áir a chéile.

Beannachd Dhia Uilemhor go na duine 'obair do Gáedhelig a shábháil.

Liosa Chaimbeul (Gáedhelig Carraig)

Ceartas ar son na Cúrdaich gan mhoill Chan fheil sin cóir agus ceart tha riaghaltas 's stát an Tuirc ag obair in aghaidh ceartas na Cúrdaich! Thá siad 'cainnt go gach uile duine 's tír sa dhomhan faoi ceartas na Phailistínich agus an rudannaí chruadh lámha Iosrael a dheunamh. Ach chan fheil aon ceartannaí teanga, creideamh, cúltarach, duineachd / duine ag na Cúrdaich indiu. Go dtí cuiridh iad stad chun cogadh an aghaidh na Cúrdaich agus an aghaidh teanga 's cúltar na Cúrdaich, iarraidh stát riaghaltas an Tuirc do fhan ciúin faoi na Phailistínich mar thá siad ró ró chruadh an aghaidh na Cúrdaich agus thá fhios 's eólas seo thairis na Domhan.

Íomhar Mac Eoin (Gaeilig Chlann Aodha Buidhe)

NÒTA DHEASAICHE Le Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis, Àrd-deasaiche (Gàedhlig Uisge Dhearg)

Ri linn an dhà mhios deireadh annso bha teinean mhór air thairis fásaich Gleann Uisge Dhearg a Tuath airson cuid mhór. Nuair a sgríobhann mi 'n píosa so, tha teinean mór air thairis fásaich an áite airson cuid nas mhór. Bha ‘n bliadhan so deacaidh airson duine mar fhuair ead dhíbirt agus thánaig smuid ro-throm oirnne 'gus air muinntear Aimearaga cuideachd.

Aig an Cruinneamh Gàedhealach Ghleann Uisge Dhearg ann am bliadhna so, thánaig smuid uilemhor oirnne 'gus bha mhuid ri thaobh nam bradan ri linn meosta 'deunamh. Agus air Là Chanada / Latha Thìr na Craobh thánaig smuid uilemhor chun an ceiliridhean aig an féill sin. 'S fiù leis an smuid uilemhor againn thánaig sluagh mhór nan duine 'mach chugainn airson an Cruinneamh, agus bha 'n crac gasta móra.

Nuair a sgríobhann mi so 'nis tha 'n t-uisge air Bhinnipéig agus leis dòchas mhath agus cuidich Dhia Mhòr faighidh leinn uisge nas mhór mar iarraidh leinn sin gun mhall.

Gleann Uisge Dhearg gu Bràch Thánaig sonas mòran orm fhéin nuair a dh’fhoghluim mi mu ‘n LUD a chairdean. Agus thánaig sonas an-mhor orm nuair a chunnaic mi tha sib a-mach air nam Machairean Móran agus tha sibh san bhaile mhor Bhinnipeig gu h-àiridh!!!!!!!! Chuir sibh agus chuir an Ard-Dheasaiche spiorad agus dòchas ùr chugam agus chun muinntear eile 'nnseo san Apann. Tha rudan deachaidh againn annseo mar chan e mòran duine air thaobh leinn do Ghailig a shabhail, ach leanaidh leinn air aghaidh leis an obair seo gun mhall mar tha i nas tábhachtach. Math sibh a-rithisd a chairdean.

Domhnull mac Uilliam 'ic Sheumas Stiùbhart (Gáilig Apann)

02

lionra-uisge-dhearg.ca

'Mhath Leibh gu Sgríobh le LUD?

POST-D SINN

POST D'AR BOGSA PO

Sgriobh@lionra-uisgedhearg.ca

ATTN: LUD PO BOX 42112 RPO FERRY ROAD WINNIPEG, MB, CA R3J 3X7

lionra-uisge-dhearg.ca

TURAS DO www.lionra-uisge-dhearg.ca /LUD/sgriobh-chugainn/

03

Britt Pigat, Pexels

NUAIDHEACHD NAN DÙTHAICHNAL

Eaglais Naomh Iosaph, Ceann Dubh, Talamh an Éisg Le Seán Séamus Mac a' Chruiteir (Gaeluinn Bhaile Sheaghain) Seo sgéal an mhath agus an suimiúil faoi na’n Eaglais Caitligeach Naomha 'nnseo. Bhunaigh muinntir Gaedhealach an Eaglais seo shuas san bhliadhna 1879, agus dhéan siad sin mar bhí sluagh mhór na Gaedheil ann agus bhí siad gan sgoil Gaedhealach le h-aghaidh bliadhna ró-fhada!

Fuair an obair chríoch san an t-Samhraidh 1879 agus tháinic sgrios uilemhor aig an seann-eaglais cúpla bhliadhna nuair chríoch siad an obair air an sgoil seo. Agus tar-éis sin, tháinic duine leis an phleann glic do chur an sgoil chun obair le ‘n Eaglais Naomha freisin. Bhí sin ro-ghlic, agus tháinic sin amach go mhath.

Thá 'n Eaglais Naomha seo 32 coise le 32 coise 'gus bhí sin ionad na h-áite freisin idir bliadhna 1879 go 1965. Bhí sin an-bhig ach chuaigh móran grádh ‘s brách chun an Eaglais seo le linn na bliadhna. Bhí sgoile ceol san áit sna t-Samhraidh le h-aghaidh bliadhna fhada, 'gus d’fhoghluim páistidhe n-áitiúil móran cheol aig an áite seo gan amharas. Agus dhéan siad sin seo trí theanga Gaeluinn freisin. Le linn Aiseirigh Gaeluinn, bhí 'n Eaglais / Sgoil / Ionaid seo níos tábhachtach le h-aghaidh Gaeluinn mar thoisich duine 'muinneadh agus 'foghluim annseo. Bhí sin idir 1879 go 1989 nuair a tháinic an obair aig an áit go deireadh. Ach bh’ Aiseirigh Gaeluinn idir bliadhna 1879 go 1939 aig an tigh Naomha seo. Tháinic Fíor Gaedheil eile chun an Eaglais le h-aghaidh do phleanna dhéanamh do chur cuidiche na bh-Fíor Gaedheil abhaile ó 1913 go 1915 agus idir 1915 go 1925.

Tá Eaglais Naomh Iosaph sean Eaglais Naomha deireannach san Baile Sheaghain 04

lionra-uisge-dhearg.ca

agus tha naoi fhuinneog mhath san an tigh freisin. Cheannaigh Coiste Aiseirigh Eaglais Naomh Iosaph nó Coiste Aiseirigh Eaglais Cheann Dubh an áit Eaglais Naomha san 1999. Fuair siad sin air liosta oifigiúil Tír na Craobh air 2mhadh Feabhradh Gearran 2000 freisin. Agus tá sin air an liosta seo inniu.

lionra-uisge-dhearg.ca

05

Cogadh na Creideamh ar Thalamh an Éisg (1786) Le Seán Séamus Mac a' Chruiteir (Gaedhlig Thalamh an Éisg) Nuair a d’fhoghluim muinntir Gaedhealach an nuachd faoi ‘n ionnsaigh ar Séamus Lughaidh Ó Domhnaill, an Easbuig Caitligeach ag Baile Seaghain, Talamh an Éisg, d’éirigh siad amach i gcoinne na Gall leis fhearg uilemhor aca.

Thosaidh an sgéal amach sa bhliadhna 1783 nuair a rinn agus nuair a thug Eoin Caimbeul, ceannaire Ghall ar Talamh an Éisg, an orduigh le h-aghaidh creideamh saoirse trasna Talamh an Éisg gan mhoill. Dúbhairt sé tá saoirse ag na Caitligich do bhunaidh Eaglais Naomha aca anois agus ní raibh sin i gcoinne na dlighe do bhuail asteach agus do thóg cuid san Aifreann Caitligeach Naomha. Ní raibh sin an-mhath, ach bhí sin tosaich. Le linn an bhliadhna seo, chuir ceannairidhe na nGaedheal ceist go h-Easbuig Mag Eagáin san Déise 'lorg le h-aghaidh Easbuig úr aca.

Sgríobh siad litir fhada chun an Easbuig na Deise 'gus chuir sé 'n orduigh úr go h-Athair Séamus Lughaidh Ó Domhnaill (1737 go 1811). Ní raibh sé go h-ana sásta 'gus go h-ana mhath nuair a fuair sé orduigh úr le h-aghaidh Easbuig úr air Talamh an Éisg, ach chuaigh Séamus Lughaidh go Talamh an Éisg an áit fhada trasan an Fharraige Mhór.

Nuair a fuair sé san air Talamh an Éisg i 1784, níor fhaca sé na ceartaídhe bhí duine ‘cainnt faoi - ceartaídhe saoirse na Caitligich. Ní raibh Séamus Lughaidh go mhath nó go sásta shonas le sin! Bhunaigh sé riaghalta na h-Eaglais

06

lionra-uisge-dhearg.ca

jimfeng, Getty Images

trasan gach muinntir Gaedhealach air Talamh an Éisg go h-áirithe gan mhoill. Nuair a thug Eoin Caimbeul an orduigh le h-aghaidh saoirse ‘s ceartaídhe le na Caitligich, chuaigh sluagh ceannaire na nGall i gcoinne na h-orduighe 'gus thosaich siad feachtas ionnsaigh 's sgeimhle i gcoinne na Caitligich ag Baile Sheaghain go h-áirithe. Ní raibh siad sásta shonas leis an orduigh mar bhí ceannaire aca Eoin Caimbeul, bhí Gaedheal sé.

Nuair chonnaic Séamus Lughaidh sin, thug sé orduigh fhéin go na Gaedheil agus dhubhairt sé chugu do fhan roimhe thosaich siad do’n ionnsaigh i gcoinne na nGall leis díoghaltais. Bhí 1785 bliadhna deacair le Séamus Lughaidh agus chuaigh rudannaí níos uabhasach aríst ‘s aríst sa 1786 nuair a fuair Eoin Caimbeul an orduigh do fhilleadh amach as Talamh an Éisg le h-aghaidh obair eile san áit eile. Ní raibh na Sasannaich sásta shonas leis fhéin mar bhí sé go h-an mhath chun na Gaedheil agus thug sé orduigh saoirse go ‘n Eaglais agus an Creideamh Caitligeach ar Talamh an Éisg freisin. Ach bhí Gaedheal fhéin a Eoin Caimbeul, agus dhéan sé rudannaí chearta le h-aghaidh na duine ‘obair air na loingeanna iasgairídhe. Ach níor fhaca na Sasannaich sin.

Taréis dh’fhág Eoin Caimbeul amuigh as Talamh an Éisg go brách air fad, tháinig fíor Ghall chun an áit agus ní raibh sé go mhath do’n obair leis. Chuaigh rudannaí níos uabhasach aríst nuair tháinig ‘prionnsa’ Uilliam Aonnraoi go Talamh an Éisg agus bhí sé cuid eadar teaghlaich ‘rioghal’ na Sasannaich. Ní raibh sé fhear math agus chuaigh sé air aghaidh do bheidh 'rígh’ na Sasannaich eadar 1830 go 1837.

Thosaich Uilliam Aonnraoi 'n achrann fíochmhar uabhasach i gcoinne 'n t-Athair Eamunn de Búrca.

Dhéan sé sin mar bhí fuath uilemhor aige chun na Caitligich, chun na Gaedheil agus chun an Eaglais Naomha freisin. lionra-uisge-dhearg.ca

07

Tháinig fearg uilemhor aig Uilliam Aonnraoi nuair a chnnaic sé na cinealtas, an onair agus an grádh mhór aig na duine nuair a raibh siad faoi ‘n áit an t-Sagart seo. Rinn an Ghall ionnsaigh uimhreacha i gcoinne 'n t-Sagart, agus chuaigh Séamus Lughaidh chun an ceannaire Ghallda do chur stad chun sin. Nuair a chuala Uilliam Aonnraoi faoi seo, chuaigh sé go Baile Sheaghain agus rinn sé ionnsaigh uabhasach i gcoinne Séamus Lughaidh amuigh air an sráideanna Baile Sheaghain. Dubhairt na Gall 'rioghal’ cuiridh sé 'n Eaglais go teinnidh agus thuit sé air do chorp Séamus Lughaidh taobh amuigh air an sráideanna. Tháinig fhearg 's díoghaltas Brianna R.,uilemhor Unsplash air na nduine nuair taréis a chonnaic siad seo.

Nuair a fuair an nuachd faoi timpeall na h-áiteanna faoi ‘n ionnsaigh aig an Easbuig, thosaich na Gaedheil Bhaile Sheaghain do thig le chéile le h-aghaidh troid fhada mhór.

Go tobann d’éirigh siad amach i gcoinne na Ghall leis neart agus fhearg uilemhor orthu. Chuir siad teinnidh air gach eaglais Protastúnach sa bhaile 'gus chuir siad teinnidh air gach stóras Ghall sa bhaile sin freisin. Chuaidh sluaighte Gaedhealach shíos go 'n cuan agus rinn siad ruaigeanna air na loingeanna Ghallda 'gus chuir siad go teinnidh taréis gach ruaig air gach loinge. Nuair a bhí cuan air teinnidh, chuaigh siad go teoranntaí na h-iasgairidhe 'gus chuir siad go teinnidh freisin.

Taréis sin chuaigh siad go teacha móra Ghallda taobh amuigh Baile Sheaghain agus chuir siad gach teacha go teinnidh gan mhoill. Laidhe siad san laidheachánna do’n ionnsaigh i gcoinne na saighdeara Ghall agus bhuaigh siad gach ionnsaigh ‘s chath le sin seo. Chuaigh an strígh air aghaidh i gcoinne na Gall le h-aghaidh dhá no trí mhí, ‘gus chuaigh an chogadh air aghaidh go dtí dh’fhág Uilliam Aonnraoi amuigh as Talamh an Éisg go brách air fad gan mhoill!

D’éirigh 3,200 Gaedheal amach le linn an chogadh seo, 'gus bhuaigh siad an strígh sa thrí mhí. 'S an strígh seo dearmad le h-aghaidh cuid mhór na stair 's seannchas Thalamh an Éisg, ach bhí sin an-tábhachtach san stair an Eaglais Naomha 'san air Talamh an Éisg freisin.

08

lionra-uisge-dhearg.ca

lionra-uisge-dhearg.ca/scriobh

ÁILLIDH

NAN URRAIDHE

BITHIDH AN ÀITE SEO CHUGAD

SAN GÀILIG 'BHEIL SUIM AGAD DO CHUR SANAS LE LUD? CUIRIDH SGAIRT CHUGAINN AIRSON MÒRAN EÒLAS

Andrew Harvard, Pexels

NUAIDHEACHD NA CRUINNE

Bliadhna Ruairidh Le Seán Séamus Mac a' Chruiteir (Gaeluinn Bhaile Sheaghain) Bha bliadhna 1749 dochreidsinn airson eachdraidh nan Gàidheal san Dhùthaich nan Craobh gun teagamh! Thòisich Fíor Gàidheal amhàin an ar a-mach an aghaidh nan Gaill anns san Ceap Breatuinn agus Talamh an Éisg san bhliadhna, 'gus thàinig daoine Gàidhealach a-mach do sabaid fo bhratach nan Ruairidh gun mhall cuideachd! Agas bha e sin dochreidsinn amhàin gun teagamh.

Chan eil fhios againn eòlas mór no sgeul math mu Ruairidh MacThòmais. Tha fhios againn bha saighdear e ri linn Bliadhna Teàrlaich, agus bha san Arm nan Gàidheal san na Friseallaich e fhèin cuideachd. Bha Ruairidh MacThòmais aig an talmhan 'sabaid an aghaidh nan Gaill ri linn Blàr Chùil Lodair (16mh Giblein 1746) agus bha na Friseallaich san mheadhan an cheud lìne, 'gas thàinig iad fo teine gharbh 's uamhasd nan gunnaichean móra nan Gaill air an latha sin. Ach chaoidh Ruairidh chun glórmhar nam blàr seo 'gas bha e beò airson latha 's déidh sin cuideachd.

Chan eil fhios againn eòlas mór no sgeul math mu Ruairidh MacThòmais. Tha fhios againn bha saighdear e ri linn Bliadhna Teàrlaich, agus bha san Arm nan Gàidheal san na Friseallaich e fhèin cuideachd. Bha Ruairidh MacThòmais aig an talmhan 'sabaid an aghaidh nan Gaill ri linn Blàr Chùil Lodair (16mh Giblein

10

lionra-uisge-dhearg.ca

Nathan Ellen-Johnson, Pexels

1746) agus bha na Friseallaich san mheadhan an cheud lìne, 'gas thàinig iad fo teine gharbh 's uamhasd nan gunnaichean móra nan Gaill air an latha sin. Ach chaoidh Ruairidh chun glórmhar nam blàr seo 'gas bha e beò airson latha 's déidh sin cuideachd.

Tha fhios againn bha Ruairidh ann air 22mh Geiblein 1746 nuair a thàinig Arm nan Gàidheal ri chéile 'rithisd do lean air aghaidh leis an cogadh, agas bha e a thall nuair a thòisich iad leis an treall-chogadh cuideachd.

Bha saighdear mhath e fhèin ri linn an aimsear seo, 'gas chaoidh e air ruaigean móran an aghaidh na saighdearan dhearg cuideachd. Shabaid e 'n aghaidh nan Gaill no na saighdearan dhearg airson trì bliadhna no mu sin, agas dheun e sin eadar 1746 gu 1749. Tha fhios againn sin gun teagamh!

Agas tha fhios againn chaoidh e chun Talamh an Éisg agas chun Cheap Breatuinn san bhliadhna 1749. Bha Ruairidh air an reith a-muigh as na Gaill ri linn àm as dheidh Blàr Chùil Lodair, agas fhuair e 'mach as a' Seann Ghàidhealtachd thairis nan tonn gu Talamh an Éisg. Thòisich e treall-chogadh a thall an aghaidh na Gall-Shasunnaich, agas chaoidh e eadar Talamh an Éisg agus Ceap Breatuinn do'n obair chun comhaireachd an aghaidh Sasuinn a thall. Tha creid agam bha Ruairidh MacThòmais saighdear san Arm an Fhrainng, agas chaoidh e 'mach as a' Ghàidhealtachd (Albainn) chun gu 'n Frainng agas chaoidh e thairis nan tonn an deadhaidh sin chun Nuadh Frainng agas chun Talamh an Éisg agas Ceap Breatuinn an deadhaidh sin.

Bha Ceap Breatuinn fo riaghal an Fhrainng ri linn an t-àm, ach rinn na Sasunnaich chun do bhunaidh àite aca a thall, agas chaoidh Ruairidh MacThòmais chun an àite do chur stad an obair sin airson an Fhrainng. Agas dheun e sin gun mhall.

lionra-uisge-dhearg.ca

11

Thàinig e 'gas sluagh Gàidhealach eile gu Louisbourg air Ceap Breatuinn, agas rinn iad ruaigean an aghaidh àitean saighdearan Sasuinn airson cúpla seachdain gun mhall 's gun stad, agas chuir iad na Sasunnaich a-mach as an cheanntar cuideachd. Bha e sin an àm nuair a fhuair Ruairidh an-chairdiúil leis na Daoine Dhùthchais ann san Cheap Breatuinn. 'S na Mi-Ca-Ma an t-ainm a tha ortha. Agas rinn Ruairidh cogadhachd an aghaidh na Sasunnaich air Talamh an Éisg cuideachd. Fhuair e cuidich an-mhor as na Gaedheil a thall, agas shabaid e 'gas na h-Innseanaich (na saighdearan Gàidheal leis fhèin) treall-chogadh an aghaidh àitean Sasuinn fo tamall tráigh Dhùthaich nan Craobh, agas bha caithream an-mhor aca leis sin.

Tha creid agam phòstadh Ruairidh gu bean-uasal eadar na Mi-Ca-Ma. Agas tha creid agam sin mar fhuair agas bha e ceann-cinnidh na Mi-Ca-Ma mu bliadhna 1750 no 1752 b' fheudar. An deadhaidh sin, chaoidh e 'gas na h-Innseanaich fo cosannt na Mi-Ca-Ma a thall gu brách air fad.

Rinn e ruaigean an aghaidh na Sasunnaich a thall eadar 1749 gu 1759 gun mhall 's gun stad. Dh' iarr e dìoghaltas mòr an aghaidh nan Gaill airson an àir mòr thairis a' Ghàidhealtachd an deadhaidh Blàr Chùil Lodair. Bha saorsa aige do shabaid air aghaidh nan Gaill mar phòstadh e gu bean-uasal Mi-Ca-Ma gun teagamh.

12

lionra-uisge-dhearg.ca

Nuair a thòisich cogadh nuadh a-mach ann san Dhùthaich nan Craobh san 1754, chaoidh Ruairidh agas na h-Innseanaich air an ionnsaigh an aghaidh na Sasunnaich a-rithisd gun mhall. Chuir Ruairidh agas na h-Innseanaich ri thaobh na Mi-Ca-Ma teine chun campan agas dùnan na Sasunnaich thairis Talamh an Éisg, Ceap Breatuinn, Albainn Nuadh agas ri thaobh tráigh Frainng Nuadh (Cuidhbeig an-diugh) cuideachd. Chuir e sgrios agas eagal chun na Sasunnaich fo tamall a thall gun teagamh. Chaoidh e leis an cogadh agas an treall-chogadh gu h-àiridh an aghaidh Sasuinn gu bliadhna 1759.

Char fhuair e cuidich mhath as na Franngach an deadhaidh am bliadhna 1759 no 1760 mar thàinig briseadh mór aca fo tamall Cuidhbeig. Chaoidh e 'gas na h-Innseanaich air aghaidh leis an cogadh an aghaidh Sasuinn gun cuidich agas gun tacaidh as an Fhrainng eadar 1759 gu 1764. Rinn e sin amhàin cuideachd, agas cha rabh e musgaeid, pùdar gunna 'gas cuidich eile 's an Fhrainng a thall, agas bha móran truagh sin gun teagamh.

Tha seannchas suim mu Ruairidh MacThòmais ann air Ceap Breatuinn: Air oidhche 'mhàin ri linn cogadh 1754 gu 1763 fo cheanntar Louisbourg san bliadhna 1759 b' fheudar, a chuala Ruairidh an ceòl pìob san oidhche.

Chaoidh e chun an àite nan ceòl, agas bha saighdearan Gàidheal san arm nan Gaill a thall. Thàinig Ruairidh a-mach as a' choillte chun an teinechampa, 'gas chun na saighdearan Gàidhealach cuideachd. Shiubhail e chugu 'gas thòisich e 'cainnt agas còmhradh leotha. Agas bha toilichte ortha do fhoghluim mu bràthair Gàidheal a-mach san tìre fiadhan ann san Dùthaich nan Craobh. Dh' ith agas dh' òl iad ri chéile ri linn an oidhche, 'gas bha craic gasta. Ach chuir iad ceistean chuige fo carson a robh e a thall? Agas thug e freagair chugu bha Ruairidh MacThòmais e fhèin, agas bha saighdear san Arm nan Gàidheal ri linn Bliadhna Teàrlaich (1745 gu 1746) agas bha saighdear an Frainng e (1749) agas bha òglach na Mi-CaMa e fhèin a-nois. Dh' fhan e leotha ri linn an oidhche, 'gas dh' fhàg e 'mach chun na Mi-Ca-Ma air mhadainn sin ùir.

Agas tha sgeul suim eile mu Ruairidh MacThòmais, agas tha d' ainm Tòmas ainm mór airson na Mi-Ca-Ma 'n-diugh. Agas tha e sin mar Ruairidh MacThòmais amhàin gun teagamh.

lionra-uisge-dhearg.ca

13

SEAN GHÀEDHEALTACHD

Latha Briosgaid Mhòr Le Iain Mòr Mac Bheathain (Gàilig Ros an Ear) Bha Latha Briosgaid Mhòr ann am bliadhna 2000, agus dheun leinn sin dar dh' éirich Donnchadh Ó Ceannabháin a-mach às Dàil Shasainn orson Dàil Albainn a-mhàin.

Bha taghadh ùr annsein gun mhall. Chaidh mis' agus an Partaidh chun an strì orson Poblachd nan Gàidheal agus cànan nan Gàidheal gun mhall cuideachd.

'S breagh leotha 'n crac, mar tha e sin cudromach orson do chur eòlas ceart chun nan duine. Chuir leinn an briosgaid mhòr ri chéile san àite rùnnda. Agus chaidh leinn chun Struighlea às déidh sin gun mhall.

Bha sinn air an t-slighe chun comhairle mhòr nan Partaidh Luchd-Oibre 'gus bha sin air an teilifios san àm sin. Dar shroich sinn an àite comhairle mhòr, thubhairt am fear gàrdail chugainn "Cuiridh mi sgairt chun nam pilearan mà rachaidh sibh asteach annseo!"

Rinn leinn am pleann do thoir asteach an àite, 'gus bha seisear no seachdar duine leinn annsein. Bha fianais-dhùbhlain sìocàinnt seo. Dh' osgail mo chairdean am bratach ann air an teilifios. Agus thubhairt am facail "Glac Partaidh Luchd-Oibre am briosgaid!" ann am bratach.

Chuir mis' am briosgaid mòr ann air a' bhòrd. Thug mi foirgheall an aghaidh Partaidh Luchd-Oibre 'gus thubhairt mi bha brathadairean aid nan duine Gàidhealach. Agus dh' fhàg leinn a-mach às an àite 'nnsein gun mhall leis am briosgaid mhòr agus am bratach leinn cuideachd.

Bhuaidh leinn an latha!

14

lionra-uisge-dhearg.ca

Poblachd nan Gàidheal Sàbhàil na Coin

Le Iain Mòr Mac Bheathain (Gàilig Ros an Ear) Tha na Coin an tabhachtach gu cultar, gu dùthchas agus gu h-eachdreidh a' Gàidheal 's a' Gàidhealtachd. Agus tha e sin mòran tabhachtach do shabhail aid orson duine ùr ann am Poblachd ùr nan Gàidheal.

Thòisich sin a-mach san seanchas nan Gàidheal dar bha dà cù mhòr aig Fionn Mac Cumhail. Bha Bran agus Sceólang an t-ainmean a robh ortha. Fhuair Bran an t-ainm air mar bha sùilean ghorm aige 'gus bha breacach e fhìn air do chorp cuideachd. Agus fhuair Sceólang an t-ainm oirri mar bha dubh 's bàn air do chorp oirri 'gus bha i nas clisde dar a bha i 'sealgaireachd nam féidh.

Tha creid againn orson 'sàbhàil gach ainmhithe dhùthchas a' Gàidhealtachd mar 's aid cuid mhòr nan duine, nan eachdreidh agus feumaidh leinn do chur aid a-mach thairis nan domhan agus do shabhail aid bho bhàis.

Thàinig gach aon cù 'mach às a' Ghaidhealtachd. 'S aid às Cù Mòr gu Brocaire Uí Mháil. 'S liosta seo: Cù Mòr

Gadhar

Cù Féidh

Brocaire Ruadh

An Pocadan

Brocaire Gorm

Cù-Eunaidh Gòrdanach

Brocaire Bàn

Cù-Eunaidh Èireannach

Brocaire Dhubh

Cù-Eunaidh Ruadh

Brocaire Buidhe

Cù-Eunaidh Ruadh 's Bàn

Brocaire Uí Mháil

Cù-Chaorach Chill Mhantain

Brocaire Crìochan

Cù-Chaorach Mòr

Brocaire Fhada

Cù-Chaorach Shealltain

Brocaire Sgitheannach

Cù-Chaorach Crìochan

Brocaire Càirn

Cù-Chaorach Mhìn

lionra-uisge-dhearg.ca

15

Bu mhath leinn do chur aid gu saoghal ùr thairis a' Ghaidhealtachd a-rithisd. Feumaidh leinn do chur beò ùr gu gach aon cù 'nnseo.

Agus cuiridh leinn an sgairt gu Clann a' Gàidheal do thabhair cuidich oirnn do shàbhàil na Coin Gàidhealach.

Mà

cuiridh

leinn

eòlas

ceart

mu

Coin

Dhùthchas

annseo

san

Seann

Ghaidhealtachd agus ann a' Gàidhealtachd Ùr, idir Clann a' Gàidheal.

Cuiridh leinn tacaigheachd chun 'sàbhàil nan Coin againn, tha 'n obair mòr aig nan Coin Gàidhealach do chur nasgan ùr làidir idir daoine Seann Ghaidhealtachd agus Clann a' Gàidheal.

Amharcaidh daoine tha na Gàidheal muinntir mhath mà oibrich leinn orson an Coin. Feumaidh sinn do chur a' Coin Gàidhealach thairis a' Seann Gàidhealtachd agus idir Clann a' Gàidheal ann a' Gàidhealtachd Ùr cuideachd gun amharas.

Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis 16

lionra-uisge-dhearg.ca

T TO O II G GH H

M MH HA A II N N II S S II R R

DOIRE A' CHOLM CILLE

Leaba 's Bricfeasta Óstán Trí Realta Áit Stairiúil Bialann ⁊ Crannog Ceol Beo Dúthchas www.abbeyhoteldonegal.com

FÒRAM COIMHEARSNACHD

Làithean Mór A' Mhìos - An t-Iuchar 01 - Là Canada 10 - Gaelach Lán 24 - Gaelach Úr 28 - Muharram

Latha Féill Dúthchais Mór - Folclorama So féill seachdáin tábhachtach mór ann san Bhinnipeig, Ghleann Uisge Dhearg agus bithidh gach aon naisean ann mar thánaig ead chun nam Machairean Móra ri linn aimsear eachdruidh. Chuir sin eólais a-mach mu

Ath Mhìos - An Lùnastal 01 - Lughnasadh 02 - Tisha B'Av 04 - Là Traolach Mac an t-Seannaich 09 - Gaelach Lán 10 - Ciad Latha Folclorama 16 - Deireamh Latha Folclorama 23 - Gaelach Úr

gach aon daoine 'nnso sa Ghleann Uisge Dhearg. Déanaidh e sin leis féisean beag, eólais agus ceilirúdh. 'S féis so h-osgail gu gach aon muinntear annso do chur nuadhachd 's eólais mu muinntear fhé le daoin' eile.

Là Traolach Mac an t-Seannaich

Ath Làrna Mhìos - An t-Sultain

So latha san onóir na Traolach Mac an t-Seannaich agus an reith mór

01 - Là na h-Obrach 21 - Gaelach Úr 07 - Gaelach Lán 23 - Co-Fhad-Thràth an Fhoghair 30 - Là Náiseanta Fhìrinn 's Réite

fada thairis Tír nan Craobh (Chanada) eadar Baile Séain air Talamh an Éisg gu Cuan Tàirneach sa Thír Chaluim Cille. Rinn e sin do chur sgairt nuadhachd a-mach mu h-aillse. Rugamh Traolach sa Bhinnipéig, Gleann Uisge Dhearg, agus bha fear Métis e fhé. Chall e do chois aige 's dheidh timpiste carbad.

18

lionra-uisge-dhearg.ca

Là Canada So latha airson Seann Canadaich agus an Chanadaich Ùr.

Bha sin an àm san eachdraidh nuair a thánaig Canada ri chéile 'staigh san Cónaidhm Mór. Tha sin air 1mh Iuchar gach aon bliadhna.

Lughnasadh Bithidh Féill Lùnastal leinn sa mhios so chugainn. Bithidh daoine ri chéile thairis na Sean Ghaidhealtachd le teine cnáimh air an latha sin so. 'S féill an-tábhachtach agus an-mhor le h-aghaidh na Gáidheil Críosda agus le na Gáidheil Draoidh cuideachd. Tha sin féill amhain nuair a bithidh mhaid ri chéile le h-am so mhath.

lionra-uisge-dhearg.ca

19

. 1994.

O'Riain, Flann s, le Seòras Jone c, li e a G to y a Lazy W 94, p. 59 Y Lolfa Cyf., 19

LORG FOCAL

FANNLAG TREUN-GHAISGEACH CINNIDH TÀMAILTEACH MIREANACH GRÀINNEALACHD SGÀTHANACHD

FIODH-SNEACHDA TONNARACH LÒCHRANN MEURAN-LÀIMHE CROM-LEAC TUIREADH IÙDHACHD

20

lionra-uisge-dhearg.ca

CÚPLA FOCLA CLAIDHEAMH

CUINNEOG ÌM

'Bheil focal, abairt, no dealbh agad airson Cúpla Focla?

Cuir e chugainn air làrach-lìn LUD ag: https://lionra-uisge-dhearg.ca/LUD/sgriobh-chugainn/

SEANN-CARR

lionra-uisge-dhearg.ca

21

SEANN FACAIL

UINSEANN F. PINTADO

Cuireann duine snaim le n-a theangaidh nach bh-fuasglochaidh 'fhiacla.

(Gaelg Oir Uladh) Cerdinatis donius snedion letos indo tenguata necue vo-exlecatos veiccali.

(Gallaic)

Fanann duine sona le séun, agus bheir duine dona dubh-léum.

(Gaeilic Thír Amhalaigh) Anatiana donius sugnavos letos signom, oncus beros donius dusgnavos dubolenxmen.

(Gallaic)

Cha n-diolaidh si a cearc a riamh 'sa lá fhliuch.

(Gaeilig Thír Uí Chathain) Niscom degalatos sia indo cerca indo reimos enisindo lation vlicuos.

(Gallaic)

Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis 22

lionra-uisge-dhearg.ca

Gleannsamh agus Ath-saoghail 's faclair nuadh seo BOOKS2READ.COM/THEOLDCELTICDICTIONARY

Club Leabhar Le Fear an Fearann

Éire agus an Eoraip sa 17ú hAois: Léachtaí Cholm Cille XXXVIII in eagar ag Treasaigh Ní Mhaonaigh agus Tadhg Ó Dúshláine ( An Sagart 2008). 294 lch.

B'fhuath liom an stair sa mheánscoil, stair na hÉireann ba mhó a bhí ann sa Sraith

Shóisireach.

Cathanna

is

teipeanna is clistí is bristí a bhí ann, chonachtas dom. Níor chreid mé é. Níl fhios agam cén fáth, ach níor chreid.

D'éirigh mé as ranganna staire don Ardteist. Ach d'fhan mé fiosrach i leith na staire riamh.

Seo sraith léacht ag ochtar údar a bhfuil fios a ngnó acu. Ní cás leo amháin na prímhimeachtaí, ach is spéis leo na mionsonraí, na comhpháirteanna, na míreanna mearaí uile a phéinteálann an pictiúr ildaite, il-líoch a thugann pearsantacht

is

Ní

mar

a

shíltear

a

bhítear.

Ní

stair

aontaobhach,

aonghnéiteach, neamhchas ár stair. Bíonn buillí troma ann, cinnte, ach fós bíonn teacht aniar ann, teacht timpeall, seiftiúlacht, forbairt, oiriúnú, teacht in inmhe. Is minic nach ndéantar dhá leath de dhícheall na nGael. Ach bíonn sé deacair streachailt in éadán athrú aeráide, aeráid pholaitíochta san áireamh.

24

lionra-uisge-dhearg.ca

Éire agus an Eoraip sa 17ú hAois:

Léachtaí Cholm Cille XXXVIII (Gaeilig Mhidhe)

San aois seo, d'athraigh sealbh na talún ó Ghael, agus SeanGhall go NuaGhall, trí mhaistíneacht, fheall, "dlíghe" Gallda. Cuireann sé an tIosraelach i mo cheann. Sea, coilíniú. D'imigh seandlí na nGael in éag, goideadh an talamh, rinneadh na huaisle a bhochtú, thréig na huaisle an Ghaeilge, thréig siad éadaí na nGael. Ghlac siad chuchu faisean agus airm na nGall. Tosaíoch sodar i ndaidh na nGall. Chailleadh cumhacht an Ghaelachais.

Ocht n-údar. Ocht aiste chumhachtacha a chuirfeadh leo d'eolas agus le do thuiscint.

Dóibh siúd ar mhór leo stair na hAlbainn na hÉireann agus ar Mhannain.

Fáilte roimh cur is cúiteamh.

lionra-uisge-dhearg.ca

25

DÀNACH, ÒRANACH & SGEULACH A' MHADAINN A BU MHIOSA Le Fearghas MacFhionnlaigh (Gàilig Leamhnachd) Agus an uair sin a' mhadainn ud.

A' mhadainn a bu mhiosa dhem bheatha.

Bha aodann staon. A shùilean claon.

Bha mi làn-chinnteach gu robh a eanchainn sgriost' 'S nach aithnicheadh e gu bràth tuilleadh mi.

Gun do bhàsaich ‘Ciaran’ ged a bha a bhodhaig beò.

Mura b' e gu robh mi nam Chrìosdaidh cò aig' a tha fios nach robh mi air an t-aodann ud a chòmhdachadh le cluasaig.

Chaidh mi gu rùm beag eile a leughadh nan Sgriobtaran, oir is àbhaist dhomh earrann as an dà Thiomnadh a leughadh gach là, a' leantainn orm gu rianail tron Bhìoball.

An-diugh b' e caibideil an t-Seann Tiomnaidh Eseciel 2: Agus thuirt e rium, 'A mhic an duine, seas air do chasan… cluinn ciod a tha mise ag ràdh riut.

Na bi thusa eas-umhail cosmhail ris an taigh eas-umhail sin: fosgail do bheul, agus ith an nì a bheir mise dhut.'

26

lionra-uisge-dhearg.ca

Agus nuair a dh’amhairc mi, feuch, bha làmh air a cur am ionnsaigh, agus, feuch, bha ròla leabhair innte; agus sgaoil e am choinneamh e; agus bha e sgrìobhte a-staigh agus a-muigh: agus bha sgrìobhte ann tuireadh, agus bròn, agus truaighe.

Agus b' e caibideil an Tiomnaidh Nuaidh Eòin 11: A-nis bha duine àraidh gu tinn, do b' ainm Lasaras o Bhetani…

Nuair a chuala Ìosa seo, thubhairt e, 'Chan eil an tinneas seo a-chum bàis, ach a-chum glòir Dhè…'

Nise, cha nòs dhomh idir a bhith a' leughadh nan Sgriobtaran mar horasgop làitheil.

'S ann a bhios m' aire air co-theacs is prionnsapail choitcheann.

Ach air a leithid seo de mhadainn, a' mhadainn a bu mhiosa dhem bheatha, shaoileadh tu nan robh Dia airson mì-thuigse a sheachnadh gu robh e air liosta leamh de dh’ainmean à Leabhar nan Àireamh a thoirt dhomh no earrann thioram air choreigin eile.

Chan eil an tinneas seo a-chum bàis… fosgail do bheul agus ith an nì a bheir mise dhut… tuireadh agus bròn agus truaighe.

Gu deimhinn chan fhaigheadh Ciaran bàs, ach dh’fhàgtadh eanchainn sgriost'.

B' e sin mo bheachd-sa.

Ach le gràs Dhè bha m' eagsaidìosas ceàrr.

Oir tha Ciaran air fàs nas fheàrr gu dearbh, chun na h-ìre ‘s gur ann mar aiseirigh a tha sin dhòmhsa.

Chì mi a-nise na bha de dhòchas Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis lionra-uisge-dhearg.ca

’s de chomhairle sna Sgriobtaran a bha siud.

27

sturti, Getty Images

Sgrìobh Fearghas an pìosa bàrdachd seo ri chéile ‘nn an 1997. Sgrìobh e seo shìos nuair a bha do mhic aige Ciaran ri thaobh bàis san an otharlann. Rugadh Fearghas ann am bliadhan 1948, agus togadh e cuid mhòr an t-saoghal aige air an Magh Leamhnachd (àite rugadh e) agus ann an Chanada. Thàinig e gu Chrìosdaidh nuair a bha deugaire e fhèin agus tha Creideamh Clèirich aige a-nise. San an bàrdachd seo, thàinig an Creideamh aige fo 'n ionnsaigh mar bha e sin deacaidh do fhan 's do’n amhairc air do mhic aige Ciaran mac Fhearghais san an otharlann ri thaobh bàis.

Thàinig an bàrdachd seo a-muigh às leabhair le làimh Fearghas leis an t-ainm: Bogha-Frois san Oidhche. 'S leabhair an-mhaith agus an-ùidh. Gu Robh Mìle Mìle Mhaith Agad 's Agaibh gu Fearghas agus gu teaghlaich 's cloinn Mhic Fhionnlaigh airson an bàrdachd seo san LUD.

28

lionra-uisge-dhearg.ca

SGÉAL CHOIS TINEADH Le Brian Ó Cianaigh (Gaedhag na Feadha) Oidhche Dhomhnaigh a bhí 'nn seal mór bliadhanta ó shin agus go díreach fá thuairim mí roimh an Nollaig.

Bhí mé ‘mo shuidh' ag cois na tineadh, m’intinn leathdhéanta suas agam fán dóigh a gcuirfinn an t-am isteach go ham codlata. Leis sin bhuail duine inteacht ag an doras agus nuair a d’oscail mé é shiúil mo chomharsa Cathal Mac Giolla Easpaig isteach.

‘Céad fáilte,’ arsa mise. ‘Tá lúcháir orm thú a fheiceáil.’

‘Tá a fhios agam sin,’ arsa Cathal. ‘Tá na h-oidhcheanna fada 'gus cha maith le duine a bheith leis féin. Nár chóir don phéire againn a ghabháil go teach Shéamais Uí Ghallchobhair agus oidhche mhaith sgéalaíochta a bheith againn?’

‘Tá mé sásta,’ arsa mise. Thug mé braon bainne don chat, chuir an glas ar an doras agus bhí muid araon ag teach Shéamais deich mbomaite ina dhiaidh sin.

Cha rabh duine ar bith sa teach nuair a chuaigh muid isteach ach Séamas agus a bhean agus sean-bhean ó chúl an chnoic arbh ainm di Nóra Ruadh. Bhí eagal ar Nóra roimh thaibhsí 'gus chuir sé ionntas orainn í a fheiceáil taobh amuigh dena teach féin i n-diaidh luidh na gréine.

Elena Photo

D’inis bean Shéamais dúinn go dtáinig sí trasna an chnoic le solas lae agus nach rabh sí ag gabháil abhaile go maidin.

‘Tá sin fíor,’ arsa Nóra.

‘Cha rachainn ó seo go dtí an sgioból sa dorchadas dá bhfaighinn cathair Dhoire mar phronntanas.’

‘Is fada anois,’ arsa Cathal, ‘ó chuala Donncha agus mé féin seanscéal uait. Cha féidir, a Shéamais, go dtearn tú dearmad orthu.’

‘Tá cuimhne agam ar an uile sean-sgéal dár chuala mé riamh,’ arsa Séamas, ‘ach d’inis mé chomh minic sin iad is go bhfuil eagal orm go bhfuil sibh tuirseach leo.’

‘Cha mar sin atá an scéal,’ arsa Cathal. ‘Ba mhaith liom geall a chur,’ ar seisean, ‘go bhfuil sgéaltaí agat nár chuala ceachtar againn riamh.’

lionra-uisge-dhearg.ca

29

‘Tá sgéal amháin agam a bhaineas liom féin,’ arsa Séamas, ‘agus cha cuimhneach liom gur inis mé é le fichead bliadhain. Cha maith liom dearmad a dhéanamh air agus ar an ábhar sin inseoidh mé é anocht leis an am a chur thart.’

‘Má tá baint ar bith ag an sgéal le taibhsí,’ arsa Nóra, ‘tá mise ‘mo shuí ró-chomhgarach ag an doras.

Suidhidh mé sa choirnéal ag cois na tineadh.’

‘A bhean chridhe,’ arsa Séamas, ‘ná

GI15702993, Getty Images Signature

bíodh aon eagal ort.

Caithidh mé a rá go bhfuil baint ag an sgéal le taibhsí, 'gus an chuid is measa acu, ach cha thiocaidh siad annseo anocht.’

‘Féadann sin a bheith fíor,’ arsa Nóra, ‘ach chan fheil siad intaofa.’

Shuigh muid uilig thart fán tinidh agus chuir Séamas tús ar an sgéal mar a leanas.

‘Fán am a thoisíos mo sgéal bhí mé fá thuairim

seacht

mbliadhna

déag

d’aois. Cheannaigh m’athair sgaifte caorach

agus

chuaidh

siad

ar

seachrán i measg na gcnoc.

‘A Shéamais,’ ar seisean, ‘caithidh tú a ghabháil ar lorg na gcaorach agus ná tar ar ais gan iad.’

‘Bhí sé ag éirigh mall tráthnóna nuair a d’fhág mé an baile.

Cha rabh mé ach míle nó mar sin ar thaobh chúl an chnoic atá le feiceáil ón doras seo nuair a tháinig ceo trom isteach ón fharraige. Cha fhaca mé ceo le linn mo shaoghail le cur i gcomórtas leis. Bhí sé chomh trom sin is gurbh fhéidir tairn' a thiomáint ann agus fuair mé le fios in am ghairid go raibh mé caillte ar fad. Tháinig dorchadas na h-oidhche fá dheireadh agus shuigh mé tamall ar charraig.’

‘A dhuine bhoicht,’ arsa Nóra.

‘Fan go gcluine tú,’ arsa Séamas. ‘Bhí poll faoin charraig agus rinn mé suas m’intinn a ghabháil ar foscadh.

Ar an bhomaite sin chonnaic mé solas ag teacht comhgarach agus phreab mo chridhe le lúcháir. Bhí fear ag iompar an t-sollais agus nuair a tháinig sé fhad leis an áit a rabh mé ‘mo sheasamh shonraigh mé go 30

lionra-uisge-dhearg.ca

raibh ceann asail air agus corp ar dhéanamh bairille.’

‘A Rígh na Glóire,’ arsa Nóra, ‘tá mé ar crith ó mo cheann go dtí mo chois. Is truagh nár fhan mé sa bhaile.’

‘Tá an chuid is fearr den scéal le a theacht go fóill,’ arsa Séamas.

‘Lean leat,’ arsa Cathal.

‘Féadann tú a bheith cinnte,’ arsa Séamas, ‘go raibh drochdhóigh orm.’

‘Siúbhail leat,’ arsa an taibhse 'gus caith an oidhche in mo theachsa.’

‘D’aithin mé go maith nach dtiocadh liom imeacht uaidh agus b’éigean domh é a leanúint. Tháinig muid fhad le teach nach raibh fuinneogaí ar bith air agus nuair a chuaigh muid isteach dhruid an taibhse an doras ina dhiaidh.’

‘An bhfuil aithne agat orm?’ arsa an taibhse.

‘Chan fheil,’ arsa mise, ‘agus tá súil agam nach mbíonn.’

‘Cé leis a bhfuil mé cosúil?’ ar seisean.

leolintang, Getty Images

‘Tá tú cosúil leis an diabhal,’ arsa mise.

‘Bhí mé ag fanacht leis sin,’ arsa Nóra.

‘Is é an diabhal a bhí ann go cinnte.’

‘Tá seachrán ort,’ arsa Séamas.

‘Tá ionntas orm,’ arsa Cathal, ‘nach dteachaigh tú as do mheabhair.’

‘Cha theachaigh, maise,’ arsa Séamas.

‘Chaith mé díom mo chóta 'gus chuir mé troid ar an taibhse. Bhí bata maith ramhar agam in mo láimh agus thug mé buille dó ar mhullach an chinn.

Thit ceann an asail ag a chosa.’

‘Beidh sin go leor, a Shéamais,’ ar seisean, ‘go dtí go bhfaighe mé amach as an bhairille seo.’

‘Cé a bhí ann ach mac Bhriain Uí Dhómhnaill, an fear a fuair bás ins an Oileán Úr fán am seo anuraidh.’

‘Sin sgéal iontach,’ arsa Cathal, ‘agus is dóigh liom go bhfuil an chuid is mó de fíor.’ lionra-uisge-dhearg.ca

31

‘Tá sé uilig fíor,’ arsa Séamas. ‘Cha

Brett Sayles, Pexels

chreideann tú go dtiocadh le fear ceann asail a chur air féin. An é sin do thrioblóid?’

‘Go díreach,’ arsa Cathal.

‘Thig liomsa an cás a shocrú i mbomaite,’ arsa Séamas.

‘Fuair asal tincéara bás ins an chomharsanacht agus bhain mac Bhriain an craiceann den cheann agus líon é le féar. Cha rabh moill air rud mar sin a dhéanamh.’

‘Creidim thú anois,’ arsa Cathal.

‘An fear a d’imreodh cleas den chineál sin,’ arsa Nóra, ‘ba cheart é a bháitheadh. Cha chodlóidh mé néal go maidin,’ ar sise.

‘Chan fheil taibhsí ar bith sa tír seo le seal bliadhanta,’ arsa Séamas.

‘Nuair a bhí mise óg,’ ar seisean, ‘bhí siad chomh fairsing le préacháin.

Chuala mé m’athair ag rá gur throid siad briseadh eatarthu féin sa t-seandún atá ar chúl theach Nóra 'gus nach bhfacthas mórán taibhsí in Éirinn ón lá sin go dtí an lá inniu.’

‘Más mar sin atá an cás,’ arsa Nóra, ‘díoghlaidh mé an teach agus an giota talaimh roimh an Nollaig. Gheobhaidh mé luach maith ar an áit agus beidh mé beo mar bhean uasal.’

32

lionra-uisge-dhearg.ca

‘Cá bith fá na taibhsí,’ arsa Séamas, ‘ba mhaith le do dheirfiúr tú a theacht a chónaí chuici. Cad é an luach atá tú a iarraidh?’

‘An fiú dhá chéad punta é?’ arsa Nóra.

‘Chan fheil fiú,’ arsa Séamas. ‘Chan fheil agat ach seacht n-acra de thalamh.’

‘Cá bhfuil do nigheon?’ ar sise le Séamas.

‘Chuaidh sí go h-urnaithe an tráthnóna,’ arsa Séamas, ‘agus is gairid go mbeidh sí ar ais.’

‘Maith go leor,’ arsa Nóra. ‘Má ligeann Eilís domhsa fear a phiocadh di, bhéarfaidh mé an teach agus an talamh di.

Chan iarraidh mise ach áit sa choirnéal agus chan fheil dóiche go mbeidh mé mórán blianta sa chasán.’

Chuir comhrá Nóra iontas ar an iomlán againn agus ar an bhomaite sin shiúil Eilís isteach. Bhí lúcháir ar Nóra í a fheiceáil agus dúirt sí: ‘Tá mise ag déanamh cleamhnais fá do choinne, a Eilís, agus má tá tú sásta is leat mo theach agus talamh.’

lionra-uisge-dhearg.ca

33

BOOKS2READ.COM/AG-GEATAIDH-NA-HEADOCHAS

Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis

CREIDEAMH & SPIORADALACHD TOBAR BRIGHDE Le Diarmaid Ó Maolagáin (Gaeluinn Ath a' Thuaidh) / (Gaelainn Corca Dhuibhne) Cuireann sé ionadh orm agus mise im shuidh i lár céilí san Ottabha, agus nach amháin go bhfuil Gaelainn le chlos agam, ach go mbeidh Pop-Up Gaeltacht (Preab Gaedhealtacht) ar siubhal théis.

Is Ceanadach mé, rugadh i mBaile an Rígh, san Ontáirio. Baile sach bheag san Ontáirio. Nuair a bhíos im’ lad óg dubhairt m’athair liom gurbh Gaedheil Éireannach sinne. Bhí sé brodúil as, agus thug sé an mothuchán sin dom fhéin. Ar fad bliadhanta bhí bród orm le rá “Is Gaedheal Éireannach mise” ach i ndáiríre ní raibh Gaedheal Éireannach mé. Ní raibh Gaedheal Éireannach é m’athair.

Rugadh seisean i mBaile Ghaedhealtacht Ontáirio, agus a n-athair fhéin i gCeanada leis.

Tháinig ár shinsire ó Éireann cinnte, ach ní raibh as Éireann sinne. Ní raibh puinn den cultúr, ceol, ná teanga ann sa tig agus mise fás anuas.

Nuair a bhíos sa mhéanscóil thit an smaoineamh orm, cad a míníonn sé, an focal Gaedheal Éireannach, cad athá le rá agam leis an bhfocal sin.

Chuir mé smaoineamh ar an méid daoine im thimpeallacht agus a thuismitheoirí ag labhairt tríd a dteanga dúthchasach ann ag abaile. San Ottabha chloistear an Araibis, an Fraincis, an Puinseáibis, an Hiondúis, agus an Sinís go coitianta. Tháinig daoine don tír seo agus choinnigh siad a theanga. Ní rabhas im’ mhaireachtaint i mBaile an Rígh ag an ám sin ach chuimhníos go raibh tigh tabhairne h-áirithe ann, darb ainm Tír na n-Óg. Ainm Fíor Ghaedhealach. Cad a tharla leis an Gaealinn?

Is amhlaidh a thosníos ag foghlaim. Ní raibh ach cúig bliadhain is deich cáíte ag an saoghal agam, agus smaoiníos dá mbeinn bódúil as mo lionra-uisge-dhearg.ca

Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis 35

shinsearacht, bá cheart dom an teanga a foghlaim agus eolas cruinn bheith agam faoi traidisiúin agus cultúr na nGaedheal.

Mar is gnáthach, thosníos le Duolingo, agus cúpla blogs a bhí le fáil ar an idirlinn, agus théis bliadhain nú dhó fuaireas an leabhar “Progress in Irish”.

Théis cúig bliadhana, ní raibh ach cúpla focal agam agus bhíos ar tígh an cuspóir a ligeant uaim.

Dh’aistríos ó Peambroic, go h-Ottabha, agus bhí triaill amháín fágtha agam. Chuas go Google a iarraidh “Ranganna Gaelainn san Ottabha” agus cad a bhfuaireas ach Comhaltas Ceoltóirí Éireann san Ottabha agus ranganna Gaelainne le fáill acu.

Le scéitimíní chuas don rang, agus chailleas é.

Nuair a chuas isteach tríd an doras bhí na sgolaire ag cuir a leabhra notaí uaibh agus ag imeacht don oidhche, ach chonaic an múinteoir mé. Tar éis cúig bliadhain ag foghlaim níor chualas focal ó beal duine a ríamh, agus nuair a thosnaigh sé ag labhairt tríd an Ghaelainn bhíos ar tígh deoir a shileadh agus gáire a ligeant ag an ám céanna. Ní rabhas i m’aonor a thuilleadh. Seo fear Ceannadach, a bhfuil Gaelainn fíor líofa aige, agus is feidir liom an teanga a foghlaim.

Anois, is sgolaire úafásach mé, táim sásta a rá os aird. Chuas go dtí na ranganna, ach ní chualas focal ar bith a bhí ráite sa rang. Tar éis tamail ní chuir sé ionadh ar éinne go rabhas de ghnáth im chodladh. Ach dh’éirigh mise agus mó mhúinteoir mar fíor chairde, a raibh grádh don teanga agus an cultúr againn agus thosnaíomar Oidhche na Lads.

Chuamar amach ag ól oidhche éigin gach seachtain le cúpla daoine éile a bhí ag foghlaim Gaelainn agus daoine a raibh Gaelainn líofacht acu. Ní raibh tuiscint ar bith agam le bliadhanta, ach choinnigh me ag dul dosna ranganna, agus Oidhche na Lads, agus imeachtaí tumoideachas i mBaile an Rígh trí Cruit na Teamair, agus

36

Gaedhealtacht an Óileain Úir i dTambhort. Go thobann bhí an Gaelainn san gach áit im thimpeallacht. Bhí cairde agam gan fónn orthu bheith ag labhairt tríd an Béarla, agus bhíos in ann an teanga a choinnigh im shaoghal gach aon lá don seachtain. Ní rabhas i m’aonar a thuilleadh, agus nach ionntach a bhí sé.

Tar éis tamail tháinig inghean mo mhuinteoir, agus sise ag fás leis an Ghaelainn mar an bpríomh teanga aici, agus anois ag a driofiúr! Gan seisean ag múineadh na Gaelainn, anois táimse a triaill bheith ag múineadh.

Bíonn rang agam gach seachtain trí Comhaltas, in áit ionntach, Tobair Bhríde.

Is ea eaglais é Tobar Bhríde, ach Eaglais dí-choisricithe.

Cheannaigh cúpla duine ó Éirinn é mar ionad phoiblí, agus áit is feidir na Gaedheal cuir le chéile. Anois tá tigh tabhairne faoin eaglais, agus bíonn daoine ó Éirinn ag cuir le chéile, agus anois, áit ina bhfuil daoine ag dul chun an Gaelainn a labhairt agus a fhoghlaim.

Cuireann sé ionadh orm, théis trí bliadhanta is deich, thosnaíos gan aon eolas faoin teanga, agus anois is feidir liom labhairt, agus múineadh. Tá cairde agam ón Trìnda NicÉigeir Ghaedhealtachtaí in Éirinn, agus cairde Gaedhealach annseo i gCeanada. Is féidir liom dul go tithe tabhairne Gaedhealach i gCeanada, agus pairt a glacadh sa céilidh, agus labhairt tríd an Gaelainn le cairde. Tá an pobal Gaedhealach ag fás, agus is féidir linn foghlaim faoi ár duthchais. An rud is tabhachtaí a d’fhoghlaim mé, ach ní Gaedheal Éireannach mé fós, ach Gaedheal.

Tháinig mo sinsire leis an nGaelainn mar an príomh teanga acu, ach cháill siad an teanga le brú an rialtas agus bru an pobal, ach anois is feidir liom an teanga a ghabháil thar n-ais, agus táim bróduil a rádh go Ceanadach mé, ach Céanadach Gaedhealach, le pobal laidir na nGaedheal ag fás timpeall orm, in áiteanna eagsúla mar Tobar Bhríde.

lionra-uisge-dhearg.ca

SLIGHE NAN GALL Le Géaróid mac Frannc Dubh (Gàilig Chinn Tìre Tuath) Nuair a thubhairt Pàpa Frionnsias am faclan “Chuir na Gall Shasannaich an deireannach chun Ceist Saorsa na h-Albainn leis Slighe nan Gall.” Cha robh sluagh mhath ‘s mhòr muinntear Gàidheal an shonas leis an facail sin, ach cha thigsinn iad an bhrìgh facal na Pàpa. Char thubhairt e faclan an aghaidh ceartas saorsa na h-Albainn. Bha e 'cainnt mu droch rudan aig làmhan 's slighe nan Gall a dhèanamh nuair a thòisich iad droch chogadh an aghaidh iomairtean airson saorsa na h-Albainn agus an aghaidh iomairtean ceartan 's saorsa a’ Ghaidhealtachd cuideachd. Cha robh am Pàpa 'n aghaidh saorsa airson Albainn, Éirinn, Eilean

Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis

Mhannan agus cha robh e 'n aghaidh Poblachd nan Gàidheal mà-thà tigidh leinn ri chéile mu Dàil nan Gàidheal a teach 's a staigh Poblachd Mòr nan Gàidheal no Poblachd nan Gàidheal. Bha e gu maith le shin agus bha e sin ceart!

Thug Pàpa Froinnsias agallamh gu naidheachd a mach às Spàinnt mun bhòtaig mhòr san an Albainn mun saorsa san 2014.

Char thánaig e a mach an aghaidh saorsa airson Albainn agus an aghaidh saorsa airson nan Gàidheal. Thubhairt e am faclan seo: “Tha 'n eagal orm airson uile roinn eadar duine tharais an Domhan, agus tharais an Eòraip cuideachd.”

Char chuir e facal a mhàin a mach an aghaidh saorsa airson nan Gàidheal, na Catalanaich agus uile muinntear eile tharais an Thìr Mhòr. Thubhairt e a rithisd: “Tha ‘n sgeul eug samhail aig uile tìr. 'S cuimhne leum Tìr Slàbhaich Dheas, tha na muinntirean aig an àite sin an eug samhail.

Chan eil aon rudan do choinnich iad a chéile lionra-uisge-dhearg.ca

37

‘gus dh’éirigh strìghean cogadhachd chruaidh a mach eadartha mar sin a mhàin. Tha fhios againn an sgeultan seo. Ach tha ceistean agam mu rudan eadar muinntir saorsa 'iarraidh agus eadar muinntir riaghaltas gu ruige a nis.”

A rithisd, cha robh aon facal anseo mun bha e 'n aghaidh saorsa na Catalain, na Gàidheal agus àitean eile. Amharc air Alto Adige mar shampla. 'S àite san an Eadail Tuath, agus tha cànan Eadaltais, Gearmaltais agus cànan eile beò ‘nn. Bha cogadhachd, strìghean 's rudan gharbh eadar na h-Eadaltaich agus na Gearmailtich mun an àite seo airson ceudan 's ceudan bliadhan. Chuaidh rudan gharbh eadartha gu ruige 2006 nuair rinn uile duine ‘s muinntear sìochan leis an phleann do fhan a steach san Poblachd na h-Eadail airson a nis. Agus tha e sin an sgeul an diugh.

Thubhairt e facal eile mun an Spàinnt: “Chan eil an Spàinnt an tìr a mhàin an Domhain leis na rudan ‘s sgeultan seo aca. Feumaidh uile tìre do shuidh ri chéile do’n obair trì uile rud aca do chur rudan gharbh ‘s eachdraidh eadartha chun leabaidh airson sìochain. Ach feumaidh iad sin ri chéile a mhàin.”

Thubhairt e seo a rithisd: Fhuair sgìrean saorsa 's ceartan na h-àite aca 'gus chan eil fhios agam mun tha 'n t-àm ceart airson saorsa gu Catalain. Chan eil fhios agam. 'S e sin ceist airson mhuinntir Catalanach a mhàin. Agus feumaidh riaghaltas 's muinntir an Spàinntich do’n èisd leotha cuideachd. Tha e sin na’s tábhachtach.”

Char thubhairt e a h-aon facal mun airson na Gàidheil do fhan a steach impireachd nan Gall agus char thubhairt e sin airson na Catalanaich fo riaghal an Spàinntich cuideachd. Thubhairt e tha sin an sgeultaidhean airson nam muinntirean a mhàin. Thubhairt e seo: “Tha saorsa airson saoradh, agus tha saorsa airson sgaradh.”

38

lionra-uisge-dhearg.ca

Gagliardi Photography

Thubhairt e seo cuideachd: “Iarraidh leinn air an sgeultaidhean uile airson uile strìgh 's iomairt saorsa aig an tìrean seo. Ach tha e sin leotha nam muinntire na tìrean a mhàin.”

Nuair a thubhairt Pàpa Froinnsias am faclan mun “Slighe nan Gall” cha robh e sin mun a bha e 'n aghaidh saorsa na hAlbainn no bha e 'n aghaidh saorsa nan Gàidheal! Ann an Spàinntis Airgintine, nuair a chuir e na faclan seo ri chéile cha robh e 'n aghaidh ceartan nan Gàidheal. Bha e 'cainnt mun rudan gharbh, cruadh 's mì-cheart an aghaidh nan Gàidheil aig làmhan nan Gall Shasannaich a mhàin. Cha robh e air thaobh nan Gall a chairdean. Bha e air taobh nan Gàidheil gun teagamh.

lionra-uisge-dhearg.ca

39

PÀPA CURADAN VIII AGUS CEUD CHOGADH NAN SAORSA Le Iain Mòr (Gàilig Ros an Ear) Thug Pàpa Curadan a h-Ochad / VIII cuidich an-mhor gu na Gàidheil ri linn Ceud Chogadh nan Saorsa, 'gus dheun e sin idir 1299 gu 1304 gu ruige chaidh e gu Dhia Mhòr. Cha sgrìobh 's chan eil sgolairean eachdraidh mu 'n Pàpa seo 'gus chan eil aid 'cainnt 's sgrìobh mu rudan a dheunamh e orson ceartas nan Gàidheal agus orson saorsa na h-Albainn 's an Ghaidhealtachd ri chéile cuideachd ri linn aimsir gharbh 's chruaidh orson dheunamh an Pàpachd air thaobh nan Gàidheal.

Tha mòran chuid na sgolairean eachdraidh air thaobh nan Gall gun amharas, agus 's mòran mòran truagh sin. Chan eil aon ùidh aca do chur an fìor sgeul nan Gàidheal a-mach orson duine a' fhoghluim. Tha e 'n sgeul mar tha 'n iarr aca do fhan chairdean leis nan Gall agus leis ceannardan nan Gall ann an Albainn a' Deas agus ann an Shasuinn gu h-àiridh. Tha mòran eagal aca mu saorsa nan Gàidheal cuideachd. Tha 'n eagal aca mar tha creid aca bithidh aid a-muigh às obair agus a-muigh às àitean 's mòran airgid aca san an àrd-sgoiltean. Ach 's amadannan aid agus 's namhaidean nan Gàidheal aid fhìn cuideachd gun amharas!

Chuir ceannardan nan Gàidheal litirean orson cuidich gu Pàpa Curadan a h-Ochad (VIII) san am bliadhna 1299. Dheun aid sin às dheidh Latha Eaglais na Brice dar chaidh idir deich mhìle (10,000) gu fichid mhìle (20,000) Gàidheal shìos an aghaidh sluaghan mhòr nan Gall aig 22mh Mìos Buidhe 1298. Chaidh rìgh nan Gall air an ionnsaigh uilemhor thairis cuid mhòr na hAlbainn às dheidh bhuaidh e 'n latha sin. Dh'iarr na Gàidheil cuidich mhòr aca gun mhall a-nis, agus sgrìobh aid litirean gu rìgh na Fhraing, rìghean na Spàinnt agus gu rìghean, prionnsan 's ban-righean eile thairis na h-Eòraip idir 1298 gu 1299. Char fhuair aid aon cuidich ortha. Thàinig cuidich uilemhor às na Gàidheal na h-Èirinn 'gus às Mhannain, ach bha 's tha Gàidheil aid às àitean eile nan Gàidhealtachd a-mhàin!

Chuir Uilliam Breatnach (Uilleam Uallas) litir gu Pàpa Naomhtha leis an t-ainm Pàpa Curadan a h-Ochad (VIII) aige 'nn am Mhìos Buidhe 1299. Rinn Uilliam Breatnach turas fhada thairis na h-Eòraip idir 1299 gu 1304. Dheun e sin do fhaigh cuidich an aghaidh nan Gall, agus do fhaigh Bulla Pàpa do chur stad an cogadh nan Gall annsein gun mhall. Bha e san an Fhraing san bhliadhan 1300, agus thug rìgh na Fhraing airgid 's cuidich thuige do bhuail ri chéile leis rìghean eile san Eòraip.

40

lionra-uisge-dhearg.ca

Sgrìobh rìgh na Fhraing litir gu Pàpa Curadan san Samhainn 1300, agus dh'iarr e orson an Pàpa do 'n éisd gu na Gàidheal agus do chur cuidich Bulla Pàpa orson taobh nan Gàidheal an aghaidh nan Gall gun mhall. Agus dheun Curadan an Phàpa sin san an 1301.

Sgrìobh Pàpa Curadan a h-Ochad (VIII) an Bulla Pàpa san Dàrna Mhios an t-Samhraidh leis an t-ainm teideil - Scimus Fili - thun rìgh chruadh nan Gall. Cha robh an rìgh nan Gall sonas 's gu math leis an Bulla Naomhtha seo, 'gus thug e saorsa gu Rìgh Eoin Ballioll ann an Treasamh Mhios an t-Samhraidh no Mios Buidhe 1299.

Chaidh Eoin Ballioll gu Fraing annsein gun mhall, agus thug an Pàpa taigh mhath thuige san an Fhraing, agus fhuair e àite shàbhail fo riaghal na Franngaich san àm sin cuideachd.

Thubhairt an Phàpa: "Tha tìr na h-Albainn agus Tìr nan Gàidheal an Inghean Shonraichte na

h-Eaglais Naomhtha, 'gus feumaidh rìgh nan Gall do shìochain a dheunamh leotha 'gus do chur an sluaghan 's saighdearan aige 'muigh às an Ghaidhealtachd gun mhall!"

Cha robh rìgh nan Gall gu mhath dar dh'fhoghluim e mu sin annseo, ach cha robh e do shoin aon abalta an aghaidh sin agus do chur staid thun sin cuideachd. Agus tha e sin an sgeul an-diugh! 'S Tìr nan Gàidheal / Albainn / Èirinn / Mhannan - a' Ghaidhealtachd ri chéile 'n Inghean Shonraichte na h-Eaglais Naomhtha; agus tha 's bha e sin an sgeul bho an bhliadhan 1299 dar a chuir Curadan a h-Ochad (VIII) an Bulla

lionra-uisge-dhearg.ca

41

Phàpa 'mach an aghaidh rudan mì-cheart agus

23mh Ceud Mhios an t-Samhraidh 1300

dheun e sin orson ceartan nan Gàidheal.

25mh Dàrna Mhios an t-Samhraidh 1300 Thòisich strìgh teinnidh a-mach idir Pàpa Curadan agus rìgh nan Gall bho Lùnastal 1300 dar a

7mh Samhuinn 1300

thubhairt an Pàpa gu rìgh nan Gall orson an sluaghan 's na saighdearan aige do fhàg

17mh Samhuinn 1300

a-mach às a' Ghaidhealtachd gun mhall a-rithisd.

Cha robh aon ùidh aig rìgh nan Gall do e shin a

1mh Gearran 1301

dheunamh, agus sgrìobh e litirean làidir an aghaidh an Phàpa gun mhall annsein. Ach chaidh

15mh Gearran 1301

an Pàpa air aghaidh an aghaidh rìgh nan Gall agus chuir e òrduigh air òrduigh air òrduigh a-rithisd 's

29mh Màrt 1301

a-rithisd gu rìgh nan Gall do fhàg a-mach às a' Ghaidhealtachd agus do sìochain a dheunamh idir

21mh Céitean 1301

e fhìn agus nan Gàidheal 's leis rìoghachdan a' Gàidhealtachd cuideachd.

26mh Céitean 1302

Char chreid aig Pàpa Curadan tha sin ceart orson tìr

2mh Mìos Dheireannach an Fhoghair 1302

a-mhàin do 'n ionnsaigh an aghaidh tìr eile do ghoid an saorsa aca. Chunnaic Pàpa Curadan bha na

22mh Mìos Dheireannach an Fhoghair 1302

Gàidheil muinntir saor agus feumaidh rìgh nan Gall do fhàg a-mach às Albainn agus a-mach às an

25mh Màrt 1303

Ghaidhealtachd ri chéile gun mhall. Thubhairt Curadan Bulla Naomhtha 's Bulla Naomhtha thun an

27mh Dàrna Mhios an t-Samhraidh 1303

aghaidh rìgh nan Gall, agus an aghaidh Sasainn 's na Sasannaich orson an chogadh mì-cheart

12mh Lughnusa 1303

a-steach an Ghaidhealtachd. Sgrìobh Pàpa Curadan an Bullan Naomhtha nas mòran a-mach ri chéile

Ollaig 1303

orson ceartan nan Gàidheal agus tha e sin shìos

42

annseo:

17mh Màrt 1304

27mh Dàrna Mhios an t-Samhraidh 1299

16mh Céitean 1304

22mh Mhios Buidhe 1300

4mh Samhuinn 1304

lionra-uisge-dhearg.ca

Chuir Pàpa Curadan fichead Bulla Pàpa ri chéile orson saorsa nan Gàidheal. Chuir e aid thun rìgh nan Gall cuideachd, agus dh'fhan nan Gall a-mach às ionnsaigh ùr a-staigh Albainn mar bha mòran mòran eagal air mu faighinn e fuadach a-mach às an Eaglais Naomhtha.

Dh'fhan rìgh nan Gall a-muigh às ionnsaigh mhòr ùr a-staigh ann an Ghaidhealtachd idir 1299 gu 1301 agus idir 1301 gu 1304 mar bha mòran eagal aige mu fearg a' Pàpa. Thug Pàpa Curadan a h-Ochad (VIII) thuige do chur stad thun an chogadh an aghaidh nan Gàidheal agus thug e orduigh thuige do shìochain a dheunamh leis nan Gàidheil 's muinntir nan Gàidheal gun mhall. Ach tha fhios againn cha robh aon ùidh aig rìgh nan Gall sin a dheunamh. Ach tha e sin dochreidsinn thàinig Pàpa Naomhtha air thaobh nan Gàidheal mar bha 's tha leinn muinntir bheag san thìr bheag cuideachd. Ach dh'fhan Curadan leinn agus chuir e strìgh orson nan Gàidheal gun sos 's gun staid idir 1299 gu 1304 nuair a chaidh e gu bhàis.

Tha creid aig duine bhuail Uilleam Uallas no Uilleam Breatnach a-staigh an Bhatacain do chruinnich leis an Phàpa mu saorsa nan Gàidheal 's a' Ghaidhealtachd mu 1303 no 1304 b'fheudar. Dh' fhill e thun dachaigh san an 1303 no 1304, agus dh'éirigh e 'mach an aghaidh nan Gall agus an aghaidh rìgh nan Gall gun mhall air ais a-rithisd. Fhuair Uilleam Breatnach ghabhail leis nan Gall san 1305, agus chaidh e gu bàis cùplan mhios as dheidh sin.

Chaidh Curadan a h-Ochad (VIII) gu bàis san 1304, agus chaidh e air aghaidh leis an obair 's strìgh orson nan Gaidheal gun sos 's gun staid gu ruige fhuair e bàis cuideachd. Fhuair an sgeul dochreidsinn seo dearmad orson cuid mhòr nan sgolairean san an Ghaidhealtachd an-diugh. Tha e 'n sgeul mar tha aid air thaobh nan Gall, agus chan eil aon ùidh aca thun saorsa, ceartas, ceartan agus an fìor sgeul nan thìr cuideachd. Chan eil aon eòlas aig cuid mhòr aca san cànan nan Gàidheal cuideachd, agus chan eil aid abalta do leugh 's do staidear a dheunamh an fìor sgeul às radharcan a' Gàidheal aig an t-àm mhòr nan eachdraidh. Agus 's mòran mòran truagh sin; ach tha croidhean Gallda aca fhìn orson cuid mhòr agus tha sluagh Fìor Gàidheal ùr 'staidear an fìor sgeul trì cànan nan Gàidheal a-nis buadhchas le Dhia Mhor.

Tha e sin an-tábhachtach orson leinn do chuimhne rudan mhath 's ceart aig na sinsearan oirnn dar rinn aid comhaireachd an aghaidh nan Gall agus an aghaidh neart uilemhor nan Gall orson saorsa. Agus tha e sin antábhachtach do chuimhne gach uile cuidich a thàinig thugainn aig an àm sin cuideachd. Agus tha e sin tábhachtach do chuimhne tha na Gaidheil an Inghean Shonraichte na h-Eaglais Naomhtha mar thug Pàpa Curadan a h-Ochad (VIII) an t-ainm oirnn aig an àma sin aig an àma fhad o shoin a-nis. Tha mhaid beò mar sin gun amharas.

lionra-uisge-dhearg.ca

43

Taig air làrach-lìn againn www.lionra-uisge-dhearg.ca

Sgrìobhadh Mìosail

Leabhar-lann Làn

'Digiteach ⁊ Corporra h-irisean ùr agad mìosail eile

Faigh 'inntrigeadh air ais cùisean uile

Post-d Sinn An So Sgriobh@lionra-uisge-dhearg.ca

Post do'r Bogsa PO ATTN: LUD PO BOX 42112 rpo FERRY ROAD WINNIPEG, mb, ca R3J 3X7

No Turas Do www.lionra-uisge-dhearg.ca /LUD/sgriobh-chugainn/

Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis

LUD

LÌONRA H-UISGE DHEARG

Ní cailleadh duine riamh i measc a Chuaine.

(Sean Fhocail)