LUD - Sgríobh Róimh - 04-22

LUD

DEASACHADH 04 GIBL/CÈIT 2022

NAIDHEACHD 'US DÒIGH-BHEATHA DE NA GLEANN UISGE DHEARG

Lomanaíocht sa Mhinneasóta Le Treabhair Ó h-Airtnéada

Fíor Daoine na Tíre na h-Úcráine

Sgeul na h-Eachdraidh Gaedhealtachd Cheanada 's Céad Cogadh na Dhá Ghall (1914 go 1919)

DEASACHADH 02

Dè a Steach Air Cuibhrinn

05

Lomanaíocht sa Mhinneasóta

Aig iasgaireachd

15

le Mùrlach Beal-dhubh

Cúpla Focla

21

Cearc Fhranngach, Corra-Bhàn Mhór, agus Gèadh-Canadach

Sgeul na h-Eachdraidh

25

Gaedhealtachd Cheanada 's Céad Cogadh na Dhá Ghall (1914 go 1919)

Cunbhalach 02 Nòta Dheasaiche 05 Nuaidheachd Ionadail 07 Nuaidheachd nan Dùthaich 15 Nuaidheachd na Cruinne 18 Fòram Coimhearsnachd 22 Creideamh & Spioradalachd

LITRICHEAN GU 'N DEASAICHE

Tá sgéal an-suimiúil le lámha Breánann Ó Catháin. Ba sin go h-ionntach agus an-suimiúil do léamh agus do fhoghluim faoi log-ainmeacha 'gus stair Gaedhealach eile na Baile na h-Úill (Nuadh Eabhraic).

Peadar Ruadh Ó Dochartaigh, Tír Chonaill

Bhí sin dochreidte 'gus an-suimiúil do fhoghluim radharc suimiúil faoin Cogadh na h-Úcráin. 'S an cogadh ann garbh agus uafasach in aghaidh ar na duine neamh-chiontach ann go h-áirithe. 'S mór an truagh sin d'fhill cogadh chun ar na duine na h-Úcráin arís. Bhí stair brónach ar an tír sin ann. Ach iarraidh duine do chuimhn' acu bhí sin linn bliadhanta fada ó shoin shuas go dtí 1998 ar aghaidh chun inniu. Bhí Cogaidh na gComhaireachd an-gharbh ar na duine bochta go h-áirithe trasna na Gaedhealtachd idir 1475 go 1788, agus tá duine na h-Úcrain ann inniu leis Cogadh nuadh na Comhaireachd orthu acu.

Niamh Mháire Uí Threasaigh, Connacht Thuaidh

Bha bhreagh leam an artagal le làmh Breánann Ó Catháin air am mhìos roimhe seo. Bha bhreagh leom agus leinn do léamh mu sgéaltan Gàidhealach agus Gàilig ann am Baile na h-Úill Mhoir agus tha sin baile Gàidhealach gun teagamh agus chuir mhaid na h-ainmean àite 'nn gun teagamh. GRMMA a Bhreánann agus 's Fíor Gàidheal u gun teagamh!

Eóin mac Iain 'ic Alasdair Mac Néill, Barraigh

Go Raibh Míle Míle Mhaith Agaibh le na sgéalta Gaedhealach Oileán Úir. Tá sin an-suimiúil do fhoghluim agus do léamh faoi na Gaedheil ann. 'S daoine dearmadta iad fhéin gun amhras agus 's mór an-truagh sin.

Liam Ruadh Ó Domhnaill, Tír Chonaill

02

NÒTA DHEASAICHE Le Trìnda NicÉigeir, Àrd-deasaiche (Gàedhlig Uisge Dhearg)

Bh' e fada dà mìosan againn, leis na tuileachadh tharais na Gleann Uisge Dhearg, agus turas mi fhé gu na Sean Gàedhealtachd de h-Èireann. 'G illeadh gu Gleann Uisge Dhearg leis uisge a steach na taighean, agus pàircean dèanamh lochan gun dòchas do 'm bàrr 'fuaigheal mhoch bhliadhna so, tha mi fhé miann orm do till dachaigh gu h-Èireann. Far a bheil tha na raon coltach an neulan de Nèamh, th' an aimsir gu math air an corp, ach tha na daoine tràilleach le tráma 's 'smuaintean de na coilíneach.

«How are we supposed to start a war?» ceist ead. Chan e leis na Bheurl' amhàin. Chan e le ceann mòr agus Sasannaich egothan agaibhse. Chan e leis aragot. Chan e leis na daoine acadamaich. Chan e leo cò tha gun fìos aga d' ar cànan, cultar, no daoine. Bithidh sin ciamar na daoine Gàidhealach cuir air ais na Sean Gall agus na clàr coilíneach astu.

Nuair m' air Èireann chaidh sinn gu Gleann Callum Cille 'gus Oideas Gael ann. Bith glè toilichte 'g Callum Cille leis an obair crua sin airson na Gàedhlig leis na scoil, siopa leabhar, agus coimhearsnachd amach ann gun dabht. Fiú sinn faigh Sasannach ann g' ionnsaich sa Ghàedhlig cuideachd. Bha sin gu gasta gu faic airson mise! Airson dòchas do na Gàedhlig agus na daoine Gàidhealach agus airson sinn an so le LUD gun dabht.

Tha so ciamar sinn splang cogadh a charaidean.

lionra-uisge-dhearg.ca

'Mhath Leibh gu Sgríobh le LUD?

POST-D SINN Sgriobh@lionra-uisgedhearg.ca

lionra-uisge-dhearg.ca

POST D'AR BOGSA PO ATTN: LUD PO BOX 42112 RPO FERRY ROAD WINNIPEG, MB, CA R3J 3X7

TURAS DO www.lionra-uisge-dhearg.ca /LUD/sgriobh-chugainn/

03

NUAIDHEACHD IONADAIL

Lomanaíocht sa Mhinneasóta Le Treabhair Ó h-Airtnéada (Gaeluinn Iar Mhumhain)

Tá oir-thuaisceart Mhinneasóta clúdaithe san choillte. Buaileann dhá bhith óm coillte h-éagsúla le chéile anseo: cruadh-adhmad thuaidh agus bóireach. Tá daichead acra talún ag ár bhfeirm againn, agus tá h-ochtó faoin gcéad de faoi choill. Tá 'n dá chineál saintréith ag ár na gcoillte linn. Mar sin, tá roinnt scileanna coillteachd ag teastáil chun an talamh seo a bhainistiú. Ní mór go mbeadh a fhios againn faoi cineál crann éagsúla crann agus conas adhmad a ghearradh síos agus a ullmhú le h-aghaidh tógála 'gus téimh.

Tá go leor cineál crann anseo. I measc na n-adhmad cruadh coitianta tá mailp, dair, fuinseog, caorann, teile, coll, beith, agus poibleog. I measc na mbuaircíneacha coitianta, tá giúis, sprús, péine, céadar, agus learóg. Tá formhór na cineal crann ar ár bhfeirm againn. Tá an t-ádh linn go bhfuil an oiread sin crann álainn anseo.

Rinne in-mhíolú péisteanna sprúis 04

lionra-uisge-dhearg.ca

(Choristoneura fumiferana) sgrios mór go leor crann sprúis, agus giúise le bliadhanta beaga anuas. Chruthaigh sé seo go leor contúirte dóiteáin choillte 'gus 's éilíonn sé na gcrainn seo a ghearradh síos. Gearrtar síos agus dóitear crainn mharbha. Dó ann adhmad péine go tapa 'gus go te, agus mar sin is féidir go leor tinte coillt' a tharlú. Thóg mé síos gach crann giúise laistigh de céad méadar dár bhfoirgnimh, ag fágáil an chuid eile ina seasamh.

Ní mór dúinn freisin roinnt adhmaid a obair-úsáid chun ár dteach a théamh. Chun seo, gearrthaimid síos crainn cruadh-adhmaid atá marbh nó 'g fáil bháis. Is fearr mailp agus darach. Tá beith, fuinseog agus poibleog go maith freisin. Roghnaítear crainn go cúramach agus leagtar iad ionas nach mbuaileann siad crainn eile. Gearrtar géaga ina dhiaidh sin.

Ansin gearrtar an tamhan i gcodanna 0.4 méadar. Féadfar iad seo a scoilt chun a

lionra-uisge-dhearg.ca

05

thriomú má tá siad leathan. Déantar adhmad gearrtha agus scoilte a thriomú ar feadh sé go dhá mhí dhéag. Ansin tá sé réidh le sruthán le h-aghaidh teasa. thriomú má tá siad leathan.

Déantar adhmad gearrtha agus scoilte a thriomú ar feadh sé go dhá mhí dhéag.

Ansin tá sé réidh le sruthán le h-aghaidh teasa.

Tá cúpla uirlis a h-obair-úsáidimid chun connadh a dhéanamh. Tá sábha an-chabhrach, ach contúirteach le h-aghaidh obair-úsáid. 'S oiliúint agus cleachtadh tábhachtach.

Bainimid úsáid freisin as aiseanna, dingeacha leagan, agus aiseanna sgoilte. Áirítear le trealamh sábháilteachta lámhainní, clogaid, clúdach cosanta, agus gloiní sábhála. Tá logáil an chontúirteach. Tá sé tábhachtach oibriú go cúramach agus an trealamh cuí an obair-úsáid.

Tá in-bhuanaitheacht an-tábhachtach dúinn. 'S trí logáil a dhéanamh go cúramach agus is féidir linn an talamh álainn atá thart orainn a chaomhnú.

06

lionra-uisge-dhearg.ca

edb3_16, Getty Images

NUAIDHEACHD NAN DÙTHAICHNAL

Dárna h-Éirigh Amach ar Talamh an Éisg (1702 go 1704) Seán Séamus Mac a' Chruiteir, (Gaeilig Thír Chonaill) D'éirigh sluagh Gaedhealach amuigh san éirigh amach le linn na t-Samhradh 1702. Dhéan iad sin mar bha na Sasannaigh an-chruadh acu gan amhras. Thánaig Gaedheil Caitligeach agus Gaedheil Prodastúnach le chéile do throid in éadan na Gaill san éirigh amach seo.

Thosaidh na Gaedheil an obair chun go h-éirigh amach nuair a d'fhoghluim iad faoi cogadh nuadh eadar na Franngaich agus na Sasannaigh. Ruaig sluagh beag Gaedhealach chun ar na loinge Sasuinn istigh na calafoirt ann, agus ghoid iad amuigh le dhá long mór fosta. Chuaidh iad go Frainng Nuadh agus phlean iad do fhill ar ais aríst leis armáilte maith acu 'nn. Nuair a rinn na Gaedheil an éalú math mór amuigh ar an fharraige, thosaidh na sluagh Gaedhealach mór an t-éirigh amach mór ar an príomh-tíre 'nn ar Talamh an Éisg.

D'ionnsaigh na Gaedheil in éadan ar gach aon port, calafort agus áit

shaunl, Getty

loinge trasna Talamh an Éisg, agus rinn iad sin le linn oidhche samhraidh sa 1702. Chuir iad gach aon bád, long 's long mór chun go teine gan mhoill. I ndhiaidh sin, chuaidh na Gaedheil ar an ionnsaigh in éadan na ceannairí Sasannach ann mar d'iarr iad díoghaltas an-mhór mar fhuair iad cothrom garbh le lámha Gaill ann. Agus chuir na Gaedheil gach aon ceannaire chun go teine agus bás gan mhoill nuair a rug siad na Gaill.

I ndhiaidh sin, chuaidh na Gaedheil ar an ionnsaigh in éadan na bailí Gallda 'gus in éadan na feirmeacha Gallda fosta.

Ruaig iad na h-ainmithe 'muigh as ann agus chuir iad na toighe chun go teine. Chuaidh iad istigh na coillte móra i lár Talamh an Éisg tar éis sin agus d'fhan iad le na Gaedheil na sluagh beag agus na Franngaich do thoir go Talamh na Éisg.

Bha na Gaedheil 'beó saor ann le míonna fhada go 1703 nuair a thánaig sluaighte Sasuinn in éadan orthu. Ach throid na Gaedheil an treall-chogadh in éadan na saighdeara dhearga gan mhoill agus gan sos eadar samhradh 1703 go geimhreadh 1703.

Sa gheimhreadh 1703 rinn na Gaedheil ruaigeanna móra trasna Talamh an Éisg, agus chuir iad gach aon baile Gallda

lionra-uisge-dhearg.ca

07

chun go teine 'nnsin fosta 'gus bha sin dochreidte gan amhras!

Chuaidh na Gaedheil ar aghaidh leis na treall-chogadh shuas go dtí Fóghmhair 1704 nuair a d'fhoghluim iad cha bheadh na Franngaich ar an bhealach chugu.

Rinn iad éalú móra 'muigh as Talamh an Éisg tar éis sin agus sheol iad chun go Frainng Nuadh agus Tír na Spáinnigh fosta. Bha sluagh Gaedheil eile 'nn ar Talamh na Éisg ach cha rabh iad amach san éirigh amach, ach thug iad cuidiú mór chun ar na Gaedheil 'troid in éadan Sasuinn le linn 1702 go 1704. edb3_16, Getty Images

08

lionra-uisge-dhearg.ca

Òran Luadhach

Ho ro luaidh, o ho

Le Siusaidh Nic a' Mhaolain Ní Chatháin (Gàilig Ghleann Garaidh)

Ho ro luaidh, ho ro luaidh

Ho ro luaidh, o ho Ho ro luaidh, o ho!

Tha 'n òran seo mu'n am fraoich aig obair chun do chur dathan air nan eadaidh agus air nam breacan gu h-áiridh.

(I)

Sgríobh Siusaidh an òran seo sa bhliadhain 2017. Rinn i sin

Seo an t-uisge, Ceart gu leòr?

mar dh'iarr i òran mhath aici mar thánaig i 'gus cúpla

Seo na duircean daraich

chairdean ri chéile do chur Feis Gáidhealach ann sa bhaile

Tha na duic-daraich mhòr!

mór Nuadh Eachraic ri linn an t-samhramh 2017. 'S òran le

Gus am bi am dath cho làidir.

na daoin' òige gu h-áiridhe.

Ho ro luaidh, o ho Ho ro luaidh, o ho Ho ro luaidh, ho ro luaidh Ho ro luaidh, o ho!

(II) Dè rinn tha a-raoir?

Bhruach mi na ciad thoirdean, Tha comh-roinn feadhna matha, Tha sin uile 'g obair comhla.

Ho ro luaidh, o ho Ho ro luaidh, o ho Ho ro luaidh, ho ro luaidh Ho ro luaidh, o ho!

(III) Fhraoich! Fhraoich! A luis phailtt!

Sin am fearainn far am fàs thu, Bha mi toilichte nuair a chunnaic mi, Póg na gréine air do bhlàithean.

Ho ro luaidh, o ho Ho ro luaidh, o ho Ho ro luaidh, ho ro luaidh Ho ro luaidh, o ho! lionra-uisge-dhearg.ca

09

jotily, Getty Images

I mBró Daoine na Cathrach Le Chéile Le Bréanann Ó Catháin (Gaeilige Iar Chonnacht) Coineascar fionnuar a bhi ann agus Árdcheann an Mhórshiúil ina sheasamh ar ardán dín Fhoirgnimh Stáit Impireacht sa mBaile 'n Úill Mór.

Meath an chlapsholais le teacht na h-oidhche Naomh Pádraig mar a mhachnaigh sé i mbun ar phobail, ar mhuintearas.

craobhú. Té le té a shiúlfaidh amach a mbailte na

Chaith an ghriain scáthanna fada 'g dul in éag mar

bhfo-bhailte.

d’éirigh an ghealach agus a bhrionglóid. Tharraing sé anáil dhomhain a’s an leoithne 'g séideadh trína

Chruinníodh Naomh Pádraig muid fadó. Do lean

pholláirí. Easanálaíodh na feadáin mhóra 'g baint

sé le déanamh seo linn agus leanfaidh sé é go

macalla na sráideanna cuasacha cathrach i gcéin.

deo. Gaireann sé orainn go domhanda chuile

Sroicheadh siansaí múchtacha le rince ina

bhliadhain. Tionólaimid cosúil le cléirigh ag

chloigeann na cásmhaireachta.

friotháil coirceoge bheach, an fhibíneacht diabhlaíochta 'g dordánacht seachnóin an

Do sgaoil an tionól lae mhóir. D'fhillfidís a mbailte

Ghrianbhrugha Pharthais iar-Iathghlas againn.

féin. Mogall na sluaite á dhéanamh brus na n-aonán

Seisean a chuimhnigh ar na cealla naofa a

de. Chualathas gártha cheiliúrtha ag tréigean.

thógamar agus na h-ainmneacha Gaedhealacha

Thréigfidís Cúigiú n-Ascaill trí shráideanna taobh ag

tugtha orthu. D'fhágamar ár n-ainmeacha 'n ár

trasnú thart ar fud an ghréasáin. Rachaidh siad anuas

n-diadh; ár n-duainéis leo; ár saothar leo; ár n-

na tolláin a thochail na sinsir rompu, a shíl comharba

oibreachas leo; ár n-gníomhra leo; ár

na saoithe ar a fhrapa h-aille fúthú; fúinn. Luchtóidh

bhféiniúlacht leo; ár bhféinmheas leo; ár n-

muid, a shíl sé, i dtraenacha longadánacha 'g

dúthchas féin againn, leo. Tuilithe ba muid

roiseadh an chinn ann; ag béicíl n-amhrán agus

díbrithe 's ár gcathair a thógamar. Thréigeamar

sluaghairmeacha. Iomprófar scataí na n-Gaedheal-

ár gcealla; ár eaglaisí; ár bhfearannas; ár

Méiriceánaigh amuigh ón cnó chroidhe h-Úill Mór ar

sealúchas; ár gceantracha; ár sgoileanna; ár n-

fud mílte ceantar i gcéin a’s sínte amach na

ailtireacht; ár muintearas i mbró uirbeach le

léarscáile. Tairisfidh siad eang le h-eang, a shíl sé,

chéile.

feadh míle 'gus ansin ceann eile 'gus eile ag

10

lionra-uisge-dhearg.ca

Cogamh Uisge Bheathaidh (1791 gu 1794) Le Tómas Mac a' Ghobha (Gàilig na h-Àpalaid) Robert Stephens, Getty Images KellyvanDellen

Thosaidh cogamh fíochmhar a-mach air sléibhean na h-Àpalaid an aghaidh cìosan nuadh air uisge bheathaidh (uisge beatha) le riaghaltas nuadh Stáidean Aimearaga.

Bha sin cogamh an aghaidh nan dhaoine bhochd an-seo 'gus cha rabh sin cóir 's ceart! Bha Deòrsa Bhasantáin a-muigh 'g sabaid an aghaidh nan daoine bhochd annsein cuideachd, agus cha mhath leotha - daoin' Aimearaga do fhoghluim mu sin an-diugh gun teagamh!

Thosaidh an comhaireachd an aghaidh cìosan nuadh air 27mh Iuchair 1791 nuair a thánaig daoine Gaedhealach ri chéile do chainnt mu'n obair-rudan deacaidh le riaghaltas náisean nuadh. Cha rabh na daoine seo h-airgid math 's mór aca mar cha rabh airgid shuas na h-Àpalaid san ám sin. Ach char smaoinigh daoine saibhir nan riaghaltas mu nan daoine seo 'nnsein gun teagamh. Chuir na daoine Gáidhealach comhaireachd mhath eadar Iuchar gu Sultain 1791, ach chuaidh riaghaltas an aghaidh air na daoine sléibhe 's Céitean 's Lughnasa 1792 air aghaidh agus chuir ead an Sluagh (Arm) na h-Aimearaga 'n aghaidh air nan daoine 'n-seo 'nnsein air aghaidh!

Thánaig gach aon muinntear na h-Àpalaid, ach gach aon muinntear Gáidhealach gu h-áiridh a-muigh do sabaid an aghaidh an cìosan nuadh agus shabaid ead ath-chogamh an aghaidh daoine riaghaltas, riaghaltas na stáidean,

ra-photos, Getty Images

lionra-uisge-dhearg.ca

riaghaltas mór agus an aghaidh Sluagh Aimearaga

11

cuideachd. Bha na daoine comhaireachd seann-saighdearan na Cogamh Saorsa na h-Aimearaga (1775 gu 1783) agus chreid ead bh' ead 'g cosaint na bunreachd dlighean leis an ath-chogamh seo. Bha Seumas MacPhàrlain an ceannaire mór nan ath-chogamh agus bha fear an-mhath e fhé cuideachd. Bha seann-saighdear na Cogamh na Saorsa e fhé 'gus dh'iarr e ceartan mhath le h-aghaidh na daoine sléibhe gun mhall.

Shabaid na Gaedheil ath-chogamh an aghaidh an sluagh riaghaltas eadar 1792 gu 1794 agus bhuaidh ead gach aon cath 's ruaig gun teagamh. Chuir ead eagal an-mhor chun air Deòrsa Bhasantáin agus chun air daoine riaghaltas eile 'nn. Thosaidh ead do chainnt leis na daoine, 'ch aig an ám sin chuir ead 18,000 saighdear ri chéile sa Sluagh Mhór do'n ionnsaigh an aghaidh na Gaedheil agus an aghaidh Àpalaid gu h-áiridh. Thánaig na saighdearan a-muigh as Tìr Moire, Tír na Choillte, Achaidh an Iubhair agus as Nuadh Gearsaidh cuideachd. Dh'iarr 's phleanaigh ead do bhris na daoine sléibhe gu brách air fad gun mhall as 1794 air aghaidh.

Chuaidh na Gaedheil Àpalaid air an ionnsaigh ri linn samhraidh 1794, agus bhuaidh ead cathan gun deacaidh Joshua Resnick

cuideachd, agus bha ead air an t-slighe chun gu Baile Pittsburc (Baile Sodom a

dhubhairt ead) mar bha creid aca bha sin áite láidir nan riaghaltas. Ach thánaig na daoine Pittsburc chun air taobh do tacaigh agus do sheas ri chéile leis na Gaedheil Àpalaid, agus chuir na Gaedheil taighean riaghaltas gu teine nuair a mháirseáil ead a-staigh sa bhaile 'nn. As dheidh sin, chuaidh ead chun gu bailtean mór eile 'gus bha rudan gu math nuair a fhuair Seumas MacPhàrlain bás agus bha mór an-truagh sin!

Bha na Gaedheil Àpalaid no Daoine Sléibhe air an rathad gu caithream gu fhuair Seumas bás. Chuaidh Sluagh Mór chun gu h-Àpalaid as dheidh a dh'fhoghluim aca 'n droch-sgeul mu Seumas bochd, ach chuir na Daoine Sléibhe comhaireachd math ri chéile leis misneachd an-mhor. Dheun ead sin eadar Iuchar gu Samhainn 1794 agus dh'éalaigh míltean nan daoine shuas chun na sléibhean air ais a-rithist a-muigh as Sluagh Mór. Chuir ead taighean, tuathan agus áitean biadh eile chun gu teine ri linn míosan annsein agus bha rudan an-deacaidh le Sluagh Mór ann cuideachd. Dubhairt 's dh'fhogair riaghaltas 'bhuaidh' ead 'caithream' sa cogamh sa Faoilteach 1795 ach cha rabh sin ceart! Bhuaidh na Daoine Sléibhe 'n sabaid eadar 1800 gu 1802 nuair a thánaig Tómas Mac Gofraidh chun timpeall agus chuir e dlighean mhath air na daoine bochd an-seo.

12

lionra-uisge-dhearg.ca

Cogadh na Cásga (Oileán Úir 1775) Seán Séamus Mac a' Chruiteir (Gaeilig Thír Chonaill) Tiocaidh sluaighte Fíor Gaedheal le chéile trasna na Gaedhealtachd agus trasna na Gaedhealtachd nuadh do chuimhne na h-Éirigh Amach na Cásga sa Bhail' Átha Cliath, Loch Garman, Iar Chonnacht, Oirghialla, An Midhe 'gus ceanntair eile fosta. Beadh iad 'cuimhne na saighdearan agus na mairtírigh as gach aon éirigh amach eile fosta, 'ch cha bheadh iad do chainnt faoi sin ar na comóraidh le linn an deireadh seachtainne seo. Bha 'n t-Éirigh Amach na Cásga sa 1916, ach bha sin an Dárna h-Éirigh Amach na Cásga!

Gauthier Bouret, Getty Images

Bha 'n Ciad Éirigh Amach na Cásga ar 19adh Aibreán 1775 agus bha sin i dTalamh na

mílte ar mílte agu gan amhras. Ach bha fhios agu - na

Ghlaise (Massachuetts), Sasuinn Nuadh, Oileán

Tírghráthóirí - faoi pleananna Sasuinn! Mháirseáil na

Úir, agus bha sin in éadan Sasuinn fosta! Ba sin

saighdearan dhearg a-staigh Baile Leac ar deireadh an lá 19adh

an ciad cath nó troid na Cogadh Saoirse na

Aibreán 1775. D'fhan sluagh beag na Tírghráthóirí 'nn leo. Bha

h-Aimearaga (1775 go 1783).

siad amuigh ar an talamh coiteann na Baile Leac. Cha rabh fhios acu na pleananna rudaí Sasuinn, bha siad ag traenuil san

Thosaidh an cogadh seo 'mach nuair a chuaidh

armáilt' acu 'nn. Thánaig na saighdearan dhearg faoi timpeall

na saighdearan dhearg ar an ionnsaigh in éadan

iad fhéin ann. Bha ceathar fichead (80) Tírghráthóir ann in

na Tírghráthóirí sa Thalamh na Ghlaise san

éadan dá mhíle (2,000) saighdear dhearga.

Aibreán 1775. Phleann iad do ruaig agus do ghabhail na h-armáilte na Tírghráthóirí gan

Thosaidh na ceannairí Gallda do sgairt orduigh chun na

mhoill mar d'iarr iad do bhris na spiorad na

Tírghráthóirí, 'ch sheas iad an talamh! Ach go tobann dh'osgail

saoirse 'g na daoin' áitiúil mar d'fhás sin thuas

daoin' anaithnid teine beo 'gus thosaidh an chath amach

eadar 1763 go 1775.

annsein! Bha sin troid gearr agus fhuair ochd Tírghráthóir bás ann fosta. Rith na Tírghráthóirí eile 'muigh as Baile Leac, agus

Mháirseáil na saighdearan dhearga 'muigh as

throid iad ar aghaidh in éadan na Gaill ar ais aríst leis treall-

baile Bostún ar 19adh Aibreán 1775, agus bha

chogadh!

lionra-uisge-dhearg.ca

13

D'éirigh na daoin' áitiúil amach in éadan na saighdearan dearga i ndhiaidh sin gan mhoill!

D'ionnsaigh iad in éadan na Gaill leis luíochánna gan stad ar gach aon áite 'nn.

Chuir na Tírghráthóirí na saighdearan dearg' ag rith chun go Bostún ar ais aríst le sin.

Chuaidh na Tírghráthóirí ar aghaidh orthu fosta gan mhoill. Rith na Sasunnaigh chun go Bhostún agus chuir na Tírghráthóirí 'n baile seo faoi léigear i ndhiaidh sin. Bha Bostún faoi léigear mór eadar Aibreán 1775 go Márta 1776.

D'fhág na saighdeara dhearga 'muigh as an bhaile ar Féile Phádruig 1776, agus bha sin dochreidte le na Gaedheil bhochd eadar na Tírghráthóirí go h-áiridh!

Thosaidh an cogadh seo ar Cásga 1775, agus tá sin Ciad Cogamh na Cásga shuas san Àpalaid agus eadar na Gaedheil Àpalaid, agus tá Dárna Cogamh na Cásga sa 1916 in Éireann.

LornaWu, Getty Images

14

lionra-uisge-dhearg.ca

NUAIDHEACHD NA CRUINNE

Aig iasgaireachd le Mùrlach Beal-dhubh Le Eoin Lom Dòmhnallach (Gàilig nan Eileanan) Chan eil am Mùrlach Beal-dhubh iasg móir annseo mu fharraige nan Eileanan Siar, ach tha sin an-mhor mu tráigh Ulaidh (Éirinn a' Tuath) gun teagamh. Tha e cuid na cineal cearban agus tha e air an t-slighe chun nan Eileanan Siar a-nis gun teagamh mar tha e beò 'muigh tráigh Éirinn a' Tuath.

Tha beal mór aige 'gus tha sin dath dhubh a-staigh ann cuideachd. Tha breacaich le thaobh nan iasg agus tha dhà sgiath droma-mór aige. 'S an corp fhada 'gus tha nam fhiaclan gearr agus làidir aige cuideachd.

'S ead beò le taobh Éirinn a' Tuath agus eadar nan Eileanan Deas gun teagamh. 'S ead beò san uisge ciad meadar (100 meadar) gu ciad, dhà fichead a deich meadar shìos (150 meadar). Bith ead beò sa sluaghan mhath a-muigh as an tráigh sa mheadhan nam fharraige. Cuiridh an iasg seo sabaid an-mhor nuair a fhuair ead ghabhail air an slat-líne, 'gus iarraidh daoibh beò le sin gun teagamh mar bith e do GEORGE DESIPRIS, Pexels

làmh agad mà cha bithidh 's chan eil u gan faiceall mór leat.

Marco Bagnoli

Ithidh ead cuid-fheoil truisg, sgadan, rionnach agus iasg fharraige eile gun mhall 's gun teagamh. Obair u leis slat mór agad nuair a bith u 'g iasgaireachd le na cearban beag seo mar tha cineal cearban eile sa cheanntar ann cuideachd agus bithidh ead chun am biadh cuideachd agus cuiridh ead sabaid garbh an aghaidh ort gun teagamh. Ach leanaigh daoibh air aghaidh a-muigh air am fharraige do ghabhail an iasg seo 'gus bithidh beannachdan Dé 's Chaluim Cille ort cuideachd!

lionra-uisge-dhearg.ca

15

Derek French, Pexels

Fíor Daoine na Tíre Le Úna Ní Fhlaithbheartaigh (Gaeilge Chonnacht) Tá daoine 'rith amach as tír dhúthchais acu gan stad agus tá sin an sgéal mar a thosaigh an cogadh amach san Úcráin dó seachtáin ó shin.

Ba cheart fanfaidh iad ann do throid agus do chur comhaireachd láidir i gcoinne na fórsaí Rúis le linn an cogadh. Níl sin cóir 's ceart bíonn daoine 'troideadh i gcoinne na Rúisigh nuair a ritheann daoin' eile chun an teorann leis an Pholainn agus tír eile. Iarraidh iad do fhan ann do chuidiú Poblacht na h-Úcráin i gcoinne h-impireacht nuadh na Rúisigh. Tá rúdaí ró-dheacair trasna na tíre h-Úcráin gan dabht, ach iarraidh Arm na h-Úcráin agus riaghaltas agus an náisiún le daoine do fhan ann do'n obair agus do throid le fíor saoirse 'gus i gcosanta na tíre!

Níl an cogadh ró-uabhasach ar fós, ach nuair a bheidh sin chun sin cá h-áite a rithidh iad chun go 'nnsin? Amharc chun ar tír eile sa stair nuair a tháinig iad faoi h-ionnsaigh le daoin' uabhasach eile.

Amharc ar na Gaedheil nuair a tháinig iad faoi cúig nó sé cinedhíothú le lámha Sasuinn. Chuir iad troid 's comhaireachd dochreidte le céadta 's céadta 's céadta bliadhain agus rinn' iad turais amuigh as an Ghaedhealtachd nuair a fuair siad bhristeadh agus báis gan dabht, ach chuir iad comhaireachd an-mhóir 's dochreidte roimhe sin le linn gach cogadh acu.

Amharc ar na mBascaigh. Throid iad i gcoinne na Róimhigh, na Gearmánaigh, na h-Ioslamaigh, na Franncaigh, na Spáinnigh agus naimhidí cruadh eile, 'gus tá siad ann láidir anois mar sin amhain!

Amharc ar na Breatannaigh faoi riaghaltas Sasainn! Throid siad thuas le cearta teanga 'gus cearta talamh agus bhuaigh iad sin mar chuaidh iad go cogadh i gcoinne na Sasannaigh gach deich bliadhain go dtí a bhuaigh 's fuair cearta 's ceartas acu inniu.

16

lionra-uisge-dhearg.ca

andrefly, Getty Images

Amharc ar na Corsaicigh! Throid iad i gcoinne na h-Arabaigh, na h-Ioslamaigh eile, na h-Eadalaigh, na Turcaigh, na Sasannaigh agus na Franncaigh, agus tá siad annseo mar sin amhain freisin gan dabht! D'éirigh siad amach caoga bliadhain ó shin nuair a chonnaic iad na Gaedheil 'troid le saoirse 'bhaile 'gus bhuaigh iad cearta teanga, cearta dúthchais agus cearta eile. Ach tá siad 'troid le saoirse 'nois ach tá siad san áit láidir mar d'fhan siad sa 'bhaile 'gus chuir iad comhaireachd mór i gcoinne na Franncaigh agus sin acu leo mar sin amhain!

Iarraidh daoine dhúthchais do fhan abhaile san Úcráin mar ba mhaith leo na Rúisigh do chur iad amuigh as an tíre chun trasna na Eóraip mar rinn iad pleananna do thosaigh círéibeacha 's troblaid eile 'stigh Aonntas Eóraip gan dabht. Ba cheart fanfaidh fíor daoine na tíre 'stigh Úcráin do bheó 's do chur comhaireachd i gcoinne fórsaí, riaghaltas 's pleananna na h-impireacht nuadh na Rúisigh. zokov, Getty Images

lionra-uisge-dhearg.ca

17

FÒRAM COIMHEARSNACHD

Làithean Mór A' Mhìos - An Giblean 01 - Gaelach Úr 02 - Ciad Latha Ramadáin 15 - Ciad Là Càisg nan Iùdhach 22 - Là Domhain 23 - Deireamh Latha Càisg nan Iùdhach 30 - Gaelach Lán

Ath Mhìos - An Céitean 02 - Deireamh Latha Ramadáin 04 - Yom HaAtzmaut 09 - Là Màthraichean 16 - Gaelach Lán 17 - Ciad Latha Féill Uaisleachd nam Bhinnipeig 18 - Lag B'Omer 24 - Féill Bealtainn 30 - Gaelach Úr

Ath Làrna Mhìos - An t-Òg-mhìos 04 - Shavuot 09 - Féill Chaluim Cille 14 - Gaelach Lán 20 - Là nan Athraichean 28 - Gaelach Úr 30 - Deireamh Bhliadhain na Sgoil

18

Là Màthraichean Tha Là Màthraichean féill mór trasna na Seann Ghaidhealtachd agus trasna na Gáidhealtachd Nuadh cuideachd! San Éirionn agus air Eilean Mhanainn, tha sin air ceathramh Di-Domhnaich àm a' Charghais gach bliadhain. Tha nasg láidir mór le Muire, Bean-Ríoghan nam Flaitheas agus sheas na Gaedheil chun gu Muire mar sin as dheidh thosaidh na Sasannaich an Cogaidhean na gComhaireachd an aghaidh leinn as 1475 air aghaidh. Ach air Tír na Craobh tha Là Màthraichean air dárna Di-Domhnaich sa Céitean gach bliadhain, agus chuaidh mhaid ann mar tha sin míos Mhuire 'gus bha sin an aghaidh Sasuinn mar bha fuath leotha chun an aghaidh Muire mar tha i samhla mór Caitliceach gun teagamh! Chuaidh na Gaedheil Dúthaich nan Craobh chun le sin mar sin amháin.

Féill Chaluim Cille 'S Féill Chaluim Cille air 9mh Òg-mhìos, agus tha sin féill latha mór le nan Gáidheal gun teagamh! Tha sin an sgeul mar bha Caluim Cille sa gach aon tír no ceanntar Gáidhealach eadar Éirionn 's Albainn 's Manainn, agus dheun e do cuairt ann mar bha daoine h-uasail e fhé. Bh' e 'n príomh naomh na Gáidheal nuair a bh' e san Éirionn agus nuair a bh' e sa Dhail Riada (Albainn an Iar an-diugh) cuideachd. Iarraidh mhaid Féill Chaluim Cille 'n-diugh mar 's e naomh nasg chéile 'gus 's e samhla le gach aon Gáidheal agus le gach aon ceanntar Gáidhealach annseo sa Sean Ghaidhealtachd agus thairis nam fharraige chun an Ghaidhealtachdan nuadh eile cuideachd! 'S samhla mhath Caluim Cille do chur mhaid chun ri cheile no chun air rathad ri chéile air ais a-rithist le cuidich Dia.

lionra-uisge-dhearg.ca

Féill Bealtainn 'S Féill Bealltainn an latha 'gus féill mór le na Gaedheil mar tha mhaid chun gu samhraidh le sin amháin. Tha sin air 1mh Céitean gach aon bliadhain. Tiocaidh daoine 'muigh trasan na Gaedhealtachd agus cuiridh iad teine mór do céilliúradh an latha seo speisialta cuideachd agus tha sin gu gasta. 'S féill an-mhor le na Gaedheil abhaile 'gus le na Gaedheil thairis nam fharraige cuideachd.

Là nan Athraichean Tha dhá Là nan Athraichean annseo sa Ghaedhealtachd. 'S ciad latha air treasamh Domhnaich nan Òg-mhìos gach bliadhain agus tha dárna féill air Féill Iósaph air 19mh Márt gach bliadhain cuideachd. Chan fhuil an lathan seo leathan saoire 'gus chan fhuil sin cóir 's ceart! Ach bithidh mhaid chun sin gun mhall le cuidich Dia Mhór!

lionra-uisge-dhearg.ca

19

.

O'Riain, Flann. 1994 , le Seòras Jones, Lazy Way to Gaelic p. 102 Y Lolfa Cyf., 1994,

LORG FOCAL Ainm Àite MHINNEASÓTA GLEANN CALLUM CILLE OIDEAS GAEL FRAINNG NUADH GHLEANN GARAIDH

Biadh UISGE-BEATHA ÌM COIRCE BRUAN TAIGEIS

Ainmhidhean CEARC FHRANNGACH CORRA-BHÀN MHÓR GÈADH-CANADACH MÙRLACH BEAL-DHUBH MATHAN BÀN

20

lionra-uisge-dhearg.ca

CÚPLA FOCLA

CEARC FHRANNGACH Dealbh Le ca2hill, Getty Images

CORRA-BHÀN MHÓR Dealbh Le Donna Ruiz, Unsplash

'Bheil focal, abairt, no dealbh agad airson Cúpla Focla?

Cuir e chugainn air làrach-lìn LUD ag: https://lionra-uisge-dhearg.ca/LUD/sgriobh-chugainn/

GÈADH-CANADACH Dealbh Le Trìnda NicÉigeir

lionra-uisge-dhearg.ca

21

CREIDEAMH & SPIORADALACHD BEANNAIGH, A TIGHEARNA, 'N BIADH SEO Beannaigh, a Tighearna, 'n biadh seo atáimid chun a chaitheamh, ag iarraidh ort, a Dhia, é a dhul chun maitheasa dúinn idir anam agus chorp, agus má tá h-aon chréatúr bocht ag gabháil an bhóthair a bhfuil tart nó h-ocras air, go seola Dia 'steach chugainn é chun go mb'fhéidir linn an biadh a roinnt leis mar a roinneann Sé na suáilcí linn go léir.

Langan

AN TÉ A THUG AN BIADH SEO DÚINN An Té a thug an biadh seo dúinn, go dtuga Sé dúinn an bheatha shíoraigh.

filadendron, Getty

22

lionra-uisge-dhearg.ca

BEALTAINE 'S féile Bealtaine 'gus 's mí Bhealtaine 'n am mór le na Gaedheil abhaile 'gus trasna na dtonnta fosta. Sa stair Gaedhealach bhuaidh Arm na Gaedheal caithréanna mhaith 's dochreidte sa mhí Bealtaine 'gus bhuaidh iad ar Cuan Bheanntraigh (1adh Bealtaine 1689), Éirigh Amach Mhadraid (2adh Bealtaine 1808), Inbhir Lochaidh (9adh Bealtaine / 9mh Céitean 1645), Fontanbhaigh (11adh Bealtaine 1745) agus Bliadhain na Saoirse (23adh Bealtaine 1798).

'S an mhí seo 'n-mhor le Gaedheil Caitlicigh 's Gaedheil Ortadogasaich fosta mar tá sin mí Mhuire, Bean-Ríoghan na bhFlaitheas agus Máthair Mac Dé. Cuireann muid bláthanna maith faoi na h-altóirí sa toighean le Muire san am seo fosta 'gus tá sin traidisúnta maith le na daoine gan amhras. Déanann muid paidreanna maith móra chuici gach lá le linn an mhí seo fosta.

Tiocaidh na Pisreoga 'mach ar Lá Bealtaine 'gus déanann iad obair garbh 's uabhasach in éadan na daoine nuair a tiocaidh iad amuigh fosta.

Gabháil iad airgead, biadh agus gach aon rud eile faoi timpeall agus chuir ead rudaí chun go teine le taobh leis 'g cuiridh sgrios chun gach aon rudaí eile gan sos, gan trócaire 'gus gan amhras. Tá fhios againne faoi sin annseo sa Sean Gaedhealtachd agus sa Ghaedhealtachdan Nuadh trasna na dtonnta fosta.

Cuireann daoine cnámh-teine le linn Lá Bealtaine fosta le linn an oidhche go h-áiridh agus tá sin sean-traidisiúin le mílte 's mílte bliadhain anois agus tiocaidh na muinntear agus clainn le chéile le h-aghaidh Teine Bealtaine gach bliadhain annseo fosta mar tá sin am mhaith le na muinntear Gaedhealach gan amhras.

Le Niall Mac Colla (Gaedhealg Thír Eoghain)

lionra-uisge-dhearg.ca

23

BRAON BEAG BURN Thubhairt an seanchaidh: Seo seanchas na bramach-inilt, a luaidh, agus saoilim féin gum bu lurach a cainnt agus gum b’àlainn a cluinntinn. A Mhoire nan gràs, is iomadh rud àlainn a bha aig na daoine dh’fhalbh, ge nach mór a chnuasaichear dhiubh na Chiosdnan còir a bha gabhail suim ann an seanchas math measail an dùthcha. Tha cuimhne agam fhìn, ge bu bheag mi san am, dar a bhitheadh daoine Criosdail na dùthcha cruinneachadh ann an taighean cach a chéile, ag innseadh sgialachd agus eachdraidh, achan agus urnaigh, a’ seinn laoidh agus luinneag, a’ gabhaill dhuan agus òran binn bòidheach réidh. Is iomadh run còir a bh’ann – O is iomadh rud còir a bh’ann aig na seann daoine dh’fhalbh. Cha b’ann air monaban gun dòigh a bha daoine còir an là us beò – cha b’ann a luaidh, cha bu diù leo smodal. Bhitheadh na seann daoine seanchas air cor an t-saobhail agus air caochladh nan sian, air gill agus gréin, air reultaidh an adhair, air talabhnan tech agus fuar an t-saoghail. Bhitheamaid modhail. A Rìgh! ‘s ann an sin a bhitheadh an seanchas! – agus seanchas fiùghail.

Cha chluinn sibh dad deth sin an diugh, a bhean Dhomhaill, arsa mise.

Cha chluinn, a luaidh, cha chluinn, chan ‘eil e ann. Is ann tha na Crìosdan caomh aig an robh ùidh dheth sin taobh thall na h-aibhne, far an goirid gum bi mise mi fhìn. O a Mhoire nan gràs, gun toireadh tu dhomhsa do dhà làimh ma m’anam siorraidh a’ dol a null air abhainn dubh a’ bhàis far an deachaidh mo ghràdhaich gu suain!

RAON beag burn Dha t’urlaigh, a luaidh, Dùth Athar agus Mic agus Spioraidh, Tiùraidh nam buadh.

Braon beag burn Ri caimeadh mo luaidh, Dùth Athar agus Mic agus Spioraid, Tiùraidh nam buadh.

D. 20, Breith agus Baisteadh, Carmina Gadelica

24

lionra-uisge-dhearg.ca

SGEUL NA H-EACHDRAIDH

Gaedhealtachd Cheanada 's Céad Cogadh na Dhá Ghall (1914 go 1919)

Faris Shewayhat, Unsplash

Le Seán Séamus Mac a' Chruiteir (Gaeilig Thír Chonaill) Fhuair eadar trí fhichead sa h-aon míle (61,000) go trí fhichead sa cúig míle (65,000) saighdear Ceanada bás le linn Céad Cogadh na Dhá Ghall gan amhras. Ba sin cogadh an-uabhasach ar an tír seo gan dabht! Chuaidh ceathar ciad 's fichead cúig míle (425,000) saighdear Ceanada go 'n cogadh sin le linn an cogadh, agus bha cuid an-mhor ead amuigh as na Gaedhealtachdan annseo gun dabht fosta!

lionra-uisge-dhearg.ca

Fhuair saighdeara bás as gach Gaedhealtachd gan amhras agus chuir iad troid dochreidte le linn an cogadh cruadhlachd ann gan amhras, ach bha h-athbheochan ar cuid mór Gaedhealtachdan, fhuair 's chaill Gaedhealtachdan eile ana bhristeadh mar an cogadh sin agus 's mór an truagh sin! Fhuair muinntir Gaedhealach ana-mhor san iar-dheas Sruth an t-Sábháil agus sa Ghleann Ghárraidh san Ontario Deas agus ar Talamh an Éisg, ach tá na Gaedheil iar-dheas

Sruth an t-Sábháil agus na Gaedheil Ghleann Ghárraidh 'beó leis an áir uabhasach na cogadh seo indiu. Thánaig na Gaedheil Sruth an t-Sábháil amuigh as nan Eileanan a' Tuath cuid 's mó faoi na 1880idí ar aghaidh, agus thánaig na Gaedheil Ghleann Ghárraidh as Loch Abar agus gach aon ceanntar na seannGaedhealtachd ó 1776 nó 1777 ar aghaidh fosta. Bha Gaeilig an phríomh teanga 'nn sa dhá cheanntar agus cha rabh ''s chan fheil sin an t-sgéal mar an Céad Cogadh na Dhá Ghall. Fhuair gach aon muinntir Gaedhealach agus fhuair gach aon Gaedhealtachd uimhir ana-mhór bás le linn an

25

cogadh sin annseo 'gus sin é! Ach chan fheil na teanga Gaedheal 's na dualchas Gaedheal 's na muinntir Gaedhealach an-neart acu ó 'n cogadh eadar 1914 go 1919. Bha Gaeilig an phríomh teanga sa Ghleann Ghárraidh, Ontario Deas go dtí 1919, agus ba sin mar fhuair sluagh ana-mhor na fear óige bás 'troid sa cogadh na h-Eóraip.

Chuaidh Gaeilig ar bóthar go bás ann as 1919 agus 1945 's 1953 (Cogadh na Coirce) mar fhuair uimhir an-mhor bás sa cogaidh seo. Cha fhuair iad an t-am do'n athbheochan na daoine óige 'nn agus 's an-mhor na truagh sin.

Bhí sin an sgéal san iar-dheas Sruth an t-Sábháil fosta. Chaill 's fhuair na muinntir seo h-uimhir ana-mhor le linn cogaidh 1914 go 1919 (Céad Cogadh na Dhá Ghall), 1939 go 1945 (Darna Cogadh na Dhá Ghall) agus sa Cogadh na Coirce (1950 go 1953) fosta. Ach cha rabh iad anonn abálta do fhás shuas na daoine óga ar ais aríst agus fhuair Gaeilig bás mar sin fosta. Thánaig sluagh ana-mhor amuigh as an cheanntar-mhuinntir seo do throid san Eóraip agus bha iad dochreidte i gach aon cath, feachtas 's troid gan amhras, agus bha sin an sgéal leis gach aon Gaedhealtachd 's muinntir Gaedhealach sa Ceanada fosta, ach thánaig gach aon Gaedhealtachd go beó 's athbheochan ar ais aríst agus cha rabh 's chan fheil sin le h-aghaidh na muinntirean Gaedhealach ar iardheas Sruth an t-Sábháil 's Gleann Ghárraidh go h-áirithe.

Fhuair saighdearan bás as gach muinntir Gaedhealach agus gach aon Gaedhealtachd annseo sa Cheanada le linn Céad Cogadh na Dhá Ghall, agus bhí misneach ana-mhor acu gan amhras! Ach thánaig iad go neart ar ais aríst ach chan fheil sin an sgéal san iar-dheas Sruth an t-Sábháil agus sa Ghleann Ghárraidh go h-áirithe. Fuair seacht ciad 's ochdo (780) saighdear bás amuigh as ochd céad (800) sa Réisimind Thalamh na Éisg nuair a thánaig iad gu 'n céad chath acu san Fhrainng, ach thánaig iad ar ais aríst istigh sa mhuinntir acu 'bhaile, 'gus bhí Gaeilig an príomh teanga 'nn fosta, 'gus bhí sin fíor le na Gaedheil sa Ghleann Uisge Dhearg, Cuidhbéig, ar Eilean Naomh Eóin, ar Ceap Breatuinn 's Albainn Nuadh fosta. Ach bhí 'n 26

lionra-uisge-dhearg.ca

cogadh 1914 go 1919 ana-uabhasach le na muinntirean Gaedhealach san iardheas Sruth an t-Sábháil agus Gleann Ghárraidh mar chuaidh siad chun go bás tar éis an Céad Cogadh na Dhá Ghall gan amhras. Fhuair Gaeilig bás sa Ghleann Ghárraidh sa 2001 nó 2012 nó faoi sin, ach thosaidh daoin' óige do fhoghluim Gaeilig ann agus fillidh sin go Ghleann Ghárraidh ar ais aríst le cuidiú Dé. Chan fheil fhios agam an sgéal faoi Sruth an t-Sábháil ach tá creid agam tá muinntir Gaedhealach ann indiu 'gus thá sin beó, 'gus tiocfaidh suim acu chun Gaeilig ar ais aríst le cuidiu Dé fosta. B'fhéidir tá Gaeilig beó 'nn amuigh ar nam Machairean Móra Sruth na t-Sábháil ach tá 'n idirlín an-lág ann agus chan fheil fhios agam cé mhéad daoine leis Gaeilig acu 'nn anois. Ach beadh sin go deas má tiocfaidh 's filleadh Gaeilig ann gan mhoill fosta.

Throid na Gaedheil Cheanada leis misneach ana-mhor le linn Céad Cogadh na Dhá Ghall agus bhí siad 'troid ar gach aon cath 's feachtas agus bha Gaeilig ana-mhaith acu fosta. Bhí Gaeilig ag gach saighdear as Brúinsbhic Nuadh - Caitlicigh 's Prostastúnaich - agus gach saighdear 's seoladair as Talamh an Éisg, Eilean Naomh Eóin, ceanntair Gaedhealach Cuidhbéig 's Ontario fosta. Bhí 'n fear a sgríobh an óran Achaidh nam Flondras as Conndae Brúis san Ontario iardheas agus bha Gaedhealtachd anmhor ann fosta go dtí na 1950idí.

Thánaig réisimintí Gaedhealach amuigh as gach ceanntar na Ceanada do throid sa chogadh fosta 'gus bhí sin an sgéal leis Réisimind Thorontó (48mh Gaedheil) agus an Réisimind Mhontréal (199ú Gaedheil Éireannach). Throid iad le chéile san arm Cheanada leis misneachd ana-mhor le linn Céad Cogadh na Dhá Ghall agus sin é n tsgéal.

lionra-uisge-dhearg.ca

27

Taig air Phatreon $6/M www.patreon.com/lionra_uisge_dhearg

Sgrìobhadh Mìosail

Leabhar-lann Làn LUD

'Digiteach ⁊ Corporra h-irisean ùr agad mìosail eile

Faigh 'inntrigeadh air ais cùisean uile

Post-d Sinn An So Sgriobh@lionra-uisge-dhearg.ca

Post do'r Bogsa PO ATTN: LUD PO BOX 42112 rpo FERRY ROAD WINNIPEG, mb, ca R3J 3X7

No Turas Do www.lionra-uisge-dhearg.ca /LUD/sgriobh-chugainn/

LUD

LÌONRA H-UISGE DHEARG

Éist le gaoth na mbeann go dtraotha na h-uiscí.

(Sean Fhocail)