LUD - Sgríobh Róimh - 03-22

LUD

DEASACHADH 03 AM MÀRT 2022

NAIDHEACHD 'US DÒIGH-BHEATHA DE NA GLEANN UISGE DHEARG

Là Fèille Pádraig Fíor Dhath ar Naomh Pádraig

Cogadh Nuadh Mór na h-Úcráine

Sgeul na h-Eachdraidh Bríghde Nic Ghiolla Bhríghde

DEASACHADH 02

Dè a Steach Air Cuibhrinn

18

Cogadh Nuadh Mór na h-Úcráine

Madaidh-Cuain

16

Madaidh-Allaidh nam Farraige

Cúpla Focla

25

Sionnach an t-Sneachda, Mathan-Donn Aimearaga a Tuath, agus Báid na Spéire

Sgeul na h-Eachdraidh

28

Bríghde Nic Ghiolla Bhríghde (1920 go 2022)

Cunbhalach 02 Nòta Dheasaiche 04 Nuaidheachd Ionadail 09 Nuaidheachd nan Dùthaich 16 Nuaidheachd na Cruinne 23 Fòram Coimhearsnachd 26 Creideamh & Spioradalachd

LITRICHEAN GU 'N DEASAICHE

Beannachdan gu Féill Calluim Cille Bha sin dochreidsinn do'n oraic an cuimhneachan 1,500 bliadhain as Féill Chaluim Cille. Bha na grian-ghrabha gu math 's gu gasta do'n oraic san LUD, ach bha mór an-truagh sin cha chuir daoin' eile 'n obair chun sin air an lín-lárach.

Ruairidh MacTamhais, Comhghall, Árra-Ghaidheal

Bronnadh Mhath san Ápalaid Comhghairdis chun gu Clann Éirí Gréine 's LUD le cainnt mu comóradhchuimhneachan 1,500 bliadhain le Naomh Caluim Cille! Bha sin gu gasta mór do'n oraic daoine 'cuimhneachan Féill Chaluim Cille 'nn san Éaglais Naomh Mhuire sa Tír na h-Óglaigh an Ear. 'S fear an-mhath agus Fíor Gáidheal 's Tómas Mac a' Ghobha 'gus tha sin gu gasta do'n oraic na Gáidheil Ápalaid 'sgríobh as Gáilig na h-Ápalaid.

Comhghairdis an-mhor oraibh air ais a-rithist a chairdean! Bithidh sin gu gasta 's innteannaich do'n oraic artagail eile as am fear seo as Gáilig Ápalaid.

Maighread Nic Ghille-Dhubh, Dún Omhain, Árra-Ghaidheal

Na Madraí Fhiáin go h-álainn 'S breá liom 's linn an sgéal le lámha Treabhair Ó h-Airtnéada nuair a sgríobh sé faoi na madraí fhiáin ann amach ar na Machairean Móra. Bhí sin go h-ionntach deas mhaith do fhoghluim futhu ann mar fhuair siad bás in Éireann 's Albainn cúpla céad bliadhain ó shoin anois. 'S breá liom sgéalta Treabhair faoi na feirmeachd freisin! 'S Fíor Gaedheal é fhéin gan amhras.

NÒTA DHEASAICHE Le Trìnda NicÉigeir, Àrd-deasaiche (Gàedhlig Uisge Dhearg)

Càit an imigh na feur ghorm uile 'r falbh?

Leis an teachd de Fèille Pàdraig, bith na simbóil de 'n t-earrach math orainn ann sa Gleann Uisge Dhearg, nach eil ead sin? Tha na gèadh 'tilleachdainn gu Tuath, tha sneachd 'leaghadh a mach, tha na lann 'tilleachdainn gu beò. Agus an uaine h-uile. 'S beagan ro mhòr uaine.

Mar bithidh tuil eile de sgéaltan mí-cheart uamhasach uaine againne Fèille Pàdraig so. Feum mi do chur an ceist chugam fhé «Càit an imigh na feur ghorm uile 'r falbh?». Nach eil ghorm na dhath de na Gàedheal? Na dhath de 'n Nèamhaidh? Na dhath de 'n Talamh, Farraige 'us Spéir?

Có tha gléidh greigh so na Gàedheal fiadhain a-nis? Nach eil fìos aga-sa?

Chan eil sibh beathaich chun na Gàedheal air le seamrógan, beòir 'us potan òr, mar bithidh ead fàs leasg 'agus reamhar leis suiteasan Gall-Sasunnach. Carson air lath gu h-onorach Fear Naoibhe, déan ead-fhé craos air deoch agus ain-eolas?

Cà bheil na Gàedheal leis an t-acrach orra gu lorg feur ghorm do'n ithinn a rithist eile?

Ruairidh MacTamhais, Comhghall, Árra-Ghaidheal

02

lionra-uisge-dhearg.ca

'Mhath Leibh gu Sgríobh le LUD?

POST-D SINN Sgriobh@lionra-uisgedhearg.ca

lionra-uisge-dhearg.ca

POST D'AR BOGSA PO ATTN: LUD PO BOX 42112 RPO FERRY ROAD WINNIPEG, MB, CA R3J 3X7

TURAS DO www.lionra-uisge-dhearg.ca /LUD/sgriobh-chugainn/

03

NUAIDHEACHD IONADAIL

An t-Earrach Nuadh Le Treabhair Ó h-Airtnéada (Gaeluinn Iar Mhumhain) Tá ár bhfeirm againn' in Mhinneasóta Thuaidh.

Scríobh mé giota beag faoin bhfeirm an mhí seo caite. An mhí seo, an mhí an Féile Pádraig agus an earrach go h-iarsmaí geimhridh. Tá thart ar 2.3 méadar sneachta tar éis titim anseo an geimhreadh seo. Ach tá an earraigh ag teacht. Tugann an t-earrach tascanna nuadh don fheirm: siúcar na crann, meannáin, ag bailiú cainneanna fiadhain.

Tá an chéad tasc earraigh á dhéanamh siúcar na crann. Tógann sé 30 lítear siúcar na crann le h-aghaidh lítear amháin siúcar na crann. Tá 'n

sú nó siúcar na crann bailítear agus bruite gach lá. 'S cócaireacht muid é gach lá ar feadh dhá nó trí seachtaine.

Coinnímid cuid acu agus tugann muid cuid eile ar shiúl.

Tugann ár gabhair breith san earrach.

Déanann na gabhair an obair agus cuidímid má bhíonn fadhb ann.

Cinnteoimid na meannáin go bhfuil siad sláintiúil. Caithfidh siad a bheith te agus

04

lionra-uisge-dhearg.ca

análaithe go maith. A gcuid máithreacha a dhéanann an chuid eile! Tá na meannáin ansiamsaíocht. Tá siad an-gleoite agus sásta.

Tá an cainneanna fiadhain an chéad lúsaich earraigh a fhás san choille. Tá siad an-uaine ar urlár donn na coille. Is furasta iad a fheiceáil nuair a bhíonn aithne agat orthu. Téann cainneanna fiadhain go dona go tapa.

Déanaimid salann blaistithe leo.

Tagann an earraigh go déanach i Mhinneasóta Thuaidh agus tugann sé tascanna speisialta leis, ach bíonn an samhradh i bhfad níos gnóthaí dúinn.

lionra-uisge-dhearg.ca

05

Caitlín Ní h-Aodha (1876 go 1925) Le Niall Mac Colla (Gaeilig Thír Chonaill)

Ba Fíor Gaedheal agus bean dochreidte Caitlín Ní h-Aodha. Rugadh 's tógadh í ar Eilean Naomh Eóin i gCeanada ar 12adh Samhainn 1876. D'fhág sí 'muigh as sgoil sa bhliadhain 1892, agus chuaidh sí

Lonndain, Sasuinn do'n obair le h-aghaidh

do'n obair leis Eaglais Caitliceach eadar na Daoine

riaghaltas Tír a' Bhuachaille.

Dhúthchais sa 1899. Bhí sí 'nn eadar 1899 go 1902, agus d'fhág sí 'nn mar d'iarr í do'n obair le

Chuaidh Caitlín go h-Éireann sa 1914 le linn

sgríbhneoir. Sgríobh Caitlín leabhair ionntach

Géarchéim Riaghaltas Dhúthchais. Chreid sí sa

mhaith agus dochreidte faoi cearta bean, cearta

riaghaltas dhúthchais roimh an cuairt, ach ba sí

Caitlicigh sa Cheanada, cearta Daoine Dhúthchais

Fíor Gaedheal amhain tar éis sin mar chonnaic

agus cearta na n-Gaedheal fosta. Rinn sí turas

Caitlín an obair uabhasach le lámha Sasuinn,

an-fhada trasna na Machairean Móra ó 1902 go

agus chonnaic sí thosaidh na Gaill obair chun

1908. Fhuair obair maith uirthi i dTír a' Bhuachaille

cogadh agus roinnt mór in Éireann eadar na

nuair a fhuair sí céad cartlannaí na Tír a'

Gaedheil Caitlicigh 's na Gaedheil Prodastúnaich

Bhuachaille sa 1908. Ba sí 'nn go dtí 1913 nuair a

mar d'iarr iad do bhris na neart

chuaidh sí go

06

lionra-uisge-dhearg.ca

láidir mór na Gaedheal. Chreid 's d'obair sí chun fíor saoirse na Gaedheal agus na Gaedhealtachd as an am sin.

D'imigh Caitlín chun go Connradh na Gaeilge 'gus fuair sí láidir 's crógacht sa teanga fosta. Sgríobh sí dráma Gaeilge leis Pádraic Ó Conaire sa 1915. Ba sí fearg nuair a thánaig Ceanada 'stigh Cogadh na Dhá Ghall ar taobh Sasuinn sa 1914, agus chuaidh sí do'n obair an-mhor le h-aghaidh an teanga dúthchais na n-Gaedheal agus le fíor saoirse na n-Gaedhealtachd fosta. D'fhág sí 'muigh as do'n obair le riaghaltas Tír a' Bhuachaille sa 1917, agus chuaidh sí do'n obair ar taobh na Gaedheal go brách ar fad annsin.

Ba Caitlín 'obair le Connradh Forás na n-Gaedheal (CFnaG) sa Stáit Aontaithe sa 1918, agus rinn sí turas fada trasna na deisceart Stáit Aontaithe le linn 1919 mar bha fhios aici bha sluagh an-mhor Gaedhealach ann, agus d'iarr iad díoghaltas mór in éadan Sasuinn gan amhras. Bhunaigh sí cumainn na Cairde Saoirse na h-Éireann (CSnaÉ) trasna na Deisceart na Stáit Aontaithe le linn 1919 fosta.

D'fhill Caitlín abhaile go Ceanada sa 1920 agus fuair sí gach aon sluagh Gaedhealach ann le chéile faoi bratach 's sluagh mór amhain do throid 's do'n obair le fíor saoirse na Gaedheal agus na seann Gaedhealtachd.

Fuair sí siad le chéile le mí Bhealtaine sa bhliadhain 1920 mar bhunaigh iad Connradh Fíor Saoirse na h-Éireann (CFSnaÉ) nó Connradh Fíor Saoirse na Gaedheal (CFSnaG) sa baile mór Montréal.

lionra-uisge-dhearg.ca

07

Thosaidh iad obair fada 's turais trasna Ceanada 's Tír Cholm Cille go Ceap Breatuinn, Albainn Nuadh, Cuidhbéig agus ar aghaidh go Talamh an Éisg fosta. Chuir iad cruinniú mór i gach aon áit agus fuair iad airgead, tacaigh, cuidiú agus spiorad láidir trasna na tíre chun na Gaedheal ann.

Thánaig CFnaÉ faoi h-ionnsaigh le daoin' ar taobh Sasuinn, agus le Sasannaigh fosta.

Ach bhuaidh iad in éadan gach aon ionnsaigh gan amhras agus rinn iad sin leis crógacht mór acu fosta.

Leanaigh iad ar aghaidh leis an obair trasna na tíre eadar 1920 go 1922 gan sos 's gan stad. Chuir iad stad an obair mar an sos-cogaidh eadar Arm na Gaedheal agus na Gaill. Ach fhuair iad bristeamh mar an Cogadh na gCarad eadar 1922 go 1923. Bha do cridhean acu bhriste mar sin amhain mar chuaidh Gaedheal in éadan Gaedheal sa cogadh seo, 'gus fhuair na Gaedheil na Sé Chonndae 's Albainn do throid ar aghaidh in éadan na Gaill amhain gan cuidiú, agus ba mór an truagh sin.

Chuaidh Caitlín eadar Ceanada 's na Stáit Aontaithe tar éis sin, agus d'obair sí ar aghaidh leis 'sabháil Gaeilig fosta. Fuair sí bás ar 26adh Aibreán 1925 i mbaile Nuadh Eabhraic. Fuair sí bás mar thánaig na h-Aillse uirthi. Ba Fíor Gaedheal í fhéin gan amhras.

08

lionra-uisge-dhearg.ca

NUAIDHEACHD NAN DÙTHAICHNAL

Aig Iasgaireachd le Reannaich Le Eoin Lom Dòmhnallach (Gàilig nan Eileanan)

Tha nan Reannach no Rionnach gach àite, ceanntar 's tràigh ri taobh an Eileanan Siar, agus ri taobh tràigh thairis nan Gàidhealtachd cuideachd. Seo 'n iasg beag, ach tha e gu math le sealgaireachd agus 'iasgaireachd le h-aghaidh iasg nas mhóir. Bith ead ri chéile mu bruacan-gainmhich ri taobh an tràigh. Bith ead ri chéile sa sluaghan mór cuideachd o àm gu h-àm.

Chan eil sin deacaidh do gabháil ortha.

Nuair a dheunamh u 'mach do'n iasgaireachd le na Reannaich, bith àm samhraidh gu math 's gu gasta don iasgaireachd leotha. Th' sin an sgeul mar 's iasg a' shamhraidh ead fhé! Tosaich an àm nan Reannaich mu Céitean gu h-Iuchair agus Lùnastal gu Sultain. Tha craic an-mhor le nam pàistean nuair a bithidh daoibh a-muigh ri taobh an tràigh no 'muigh air am bàta 'iasgaireachd le nan Reannaich.

Tha nan Reannaich gu gasta baoite le gach aon iasg air an fharraige gun teagamh. Ach tha sin gasta GEORGE DESIPRIS, Pexels

do'n iasgaireachd le h-aghaidh ead cuideachd. Bithidh 's ionnsaigh ead an aghaidh gach aon baoite faoi fharraige 'gus bithidh rudan gu math leis slat-iasgaich beag 's gearr. Bith slat-bheag gu math amizadon

cuideachd. Cuiridh daoibh am baoite air lìne mhath, agus cuiridh daoibh sin air sreang a cheannaich u sa stòras.

Cuiridh u clog-luaidh ann cuideachd leotha 'gus chuir sin san uisge 'gus bithidh sin shìos nam farraige. Agus as dhéidh sin, thoir sin shuas 's shìos le haghaidh àm gu thoir ead do'n ionnsaigh an aghaidh an lìne 's am baoite. Bithidh ead gabháil leat as dheidh sin gun teagamh. 'S iasg bheag nan Reannaich.

lionra-uisge-dhearg.ca

09

Sebastian Voortman, Voortman, Pexels

Céad Éirigh Amach Talamh an Éisg Éirigh Amach Inis Úbhall (1697 go 1699) Seán Séamus Mac a' Chruiteir, Sean Gaedhlteachd (Gaeilig Thír Chonaill)

D'éirigh na Gaedheil amach in éadan na Gaill ar Talamh an Éisg, Oileán Úir le linn an Geimhreadh na 1697.

Thánaig na Franncaigh go Talamh an Éisg amuigh as Nuadh Frainnge do throid in éadan na Gaill ann. Ba sin i n-dhiaidh Cogadh na Dhá Rígh trasna na Gaedhealtachd nuair a d'éirigh na Gaedheil amach in éadan na Gall-Shasannaigh agus in éadan na Gall na h-Eóraip fosta. Ba Cogadh in Éireann (1688 go 1692) 's in Albainn (1689 go 1694). Fuair Arm na n-Gaedheal bhriseadh sa chogadh seo, 'ch chuaidh iad ar aghaidh leis an cogadh in éadan Sasuinn leis Arm na n-Gaedheal agus Briogáid na Gaedheal faoi cosanta na Fhrainng, agus trasna na dtonnta chun ar Oileán Úir san Achaidh an Iubhair, Àpalaid agus ar Talamh an Éisg go h-áirithe!

Thánaig sluagh Franngach go Talamh an Éisg as an fharraig' ar 10adh Samhainn 1696. Rinn siad ionnsaigh fíochmhar in éadan na bailí Sasainn agus phleannaigh iad do chur gach aon baile Sasuinn chun go teine gan mhoill. Chuaidh na Franncaigh ar an ionnsaigh leis díoghaltas mór acu mar dhéan na Sasannaigh sin in éadan Nuadh Frainng cúpla bliadhain roimhe. Thánaig uimhreacha mhaith na Gaedheal go throid in aice na Franncaigh as 28adh

Erik Mclean, Mclean, Pexels edb3_16

Samhainn 1696 ar aghaidh, ach cha rabh d'éirigh iad amach san éirigh amach mór go dtí 19adh Eanáir 1697.

Cha rabh na Gaedheal amuigh san éirigh amach mór go h-Eanáir 1697 mar chonnaig iad sluaighte Frainng 'ionnsaigh in éadan na Gaill ar Talamh an Éisg roimhe 'gus d'fhág na Franncaigh amuigh as gach aon léigear 's ionnsaigh a dhéan iad in éadan sluagh Shasuinn ar Talamh an Éisg, agus ba na Gaedheil cliste do fhan 's do fhoghluim an fíor sgéal 's misneach leis na Franncaigh gan amhras.

Thosaidh na Franncaigh do chur gach aon tigh 's áras chun go

10

lionra-uisge-dhearg.ca

teine nuair a fuair iad go talamh ar 10adh Samhainn air aghaidh. Thánaig na Franncaigh go ceanntar Affallon (Inis Úbhall) ar Talamh an Éisg ar an lá sin agus bhuaidh 's ruaig iad in éadan bailí Gallda 'nn. D'amharc na Gaedheal sin agus chonnaic iad gach aon ruaig 's buadh le na Franncaigh fosta. Nuair a chonnaic iad ba na Franncaigh ann le troid fada, thosaidh uimhir mhór na n-Gaedheal do throid in aice leo. Rinn na Gaedheil ruaig fíochmhar in éadan na GallShasannaigh le linn sneachd an-trom agus le linn gach aon oidhche' gus chuir iad na toighean Ghallda go teine leis díoghaltas an-mhor fosta. D'éirigh daoine Gaedhealach amach in éadan na Gaill istigh gach aon baile Ghallda fosta 'gus chuir sin eagal an-mhor eadar na edb3_16

Gaill gan amhras 's gan mhoill. Chuir na Gaedheil gach aon loing iasgaireachd agus gach aon loing eile Sasuinn go teine fosta mar d'iarr iad do chur na Sasannaigh amuigh as an obair iasgaire gan amhras.

Fuair eadar céad (100) go dá chéad (200) Gall bás ar Talamh an Éisg eadar Eanáir go Deireadh Fóghmhair 1697. Fuair na Franncaigh 's na Gaedheil fichead 's a trí (23) baile go teine 's go bristeadh ann gan amhras fosta. Bhuaidh iad an cogadh le

edb3_16

Talamh an Éisg agus ba sin dochreidte le na Gaedheil Thalamh na Éisg mar chreid iad beadh said saor as Sasuinn go brách ar fad anois. Ach cha rabh sin an sgéal agus ba mór na truagh sin.

Rinn na Franncaigh síocháin leis na Gall-Shasannaigh i mhí Deireadh Fóghmhair sa bhliadhain 1697. Ba sin san Eóraip eadar na riaghaltais ann. Ba sin an-uabhasach le na Gaedheil abhaile 'gus trasna na dtonnta fosta mar ba siad gan cosaint mhaith leo 'nois. Ach chuaidh 's leanaigh na Gaedheil ar aghaidh leis na cogadh in éadan Sasuinn leis treall-chogadh fada 's dochreidte 'gus rinn iad sin eadar Samhuinn 1697 go Geimhreadh 1699 gan sos 's gan stad. Chuir na Gaedheil eagal ana-mhor eadar measg muinntir Gallda le linn an treall-chogadh ann. D'ionnsaigh 's ruaig iad amuigh as na coillte 'gus ruaig iad le taobh an tráigh fosta leis díoghaltas ana-mhor acu 'nnsin.

D'éalaigh sluagh Gaedhealach amuigh as Talamh an Éisg le linn Geimhreadh cruadh fhada na 1699 go 1700, agus chuaidh siad go Nuadh Fhrainng fosta.

lionra-uisge-dhearg.ca

11

Charles Clyde Ebbets 1932

Baile an Úill Mhóir Le Bréanann Ó Catháin (Gaeilge Chonnacht)

Blianta roimh an úll, ba é samhaltán ar Nua-Eabhrac an t-Oinniún nó an tOinniún Mór. Agus san aois ársa, bhí an oinniún ina chomhartha don féineacht: sraith scraitheanna a eascraíonn chun lár folamh na bunsraithe. Is tada an féin a chiallaíonn an fréamh-fásra a sheasann di.

Téann na sraitheanna iomadúla i Nua-Eabhrac siar go dtí an t-sean-aimsir, agus tá na

den ghleann agus den loch. Go deimhin, ba é an

Gaedheil i láthair ag gach ré ann le scéal a insint. Is

cé a dúirt faoin iarracht aige “sráid-bhaile de Nua

éard atá sa ré-léarscáilíocht seo ná cnuasach de na

Eabhrac le déanamh.” Tá sé in a fhairitheoir fós

scéalta sin a insítear laistigh agus trasna dhá

go deo ann mar snoiteán i gcnó an chroí i

theanga, cosúil le cruinniú an acomhail. San áit

gCearnóg na n-Aimsirí a chúl le Cros Ceilteach.

sagart Gaedhealach, an t-Athair Ó Dubhthaigh

chóineasaithe seo is iad siamsóirí agus fir naofa, bradacha agus polaiteoirí h-Éireannaigh thar sáille;

Is araon dúinn baile dúchais Nua Eabhrac a thóg

agus liodán fada de go leor díseanna dá leithéid.

muid lenár lámha cosnochta, agus an árd-

Baineann na Gaedheil Nua Eabhrac feidhm leis an

chathair impiriúil ar chuireamar ar bun nuair ar

Ghaeilge mar córas rúin, agus b’fhéidir, agus fad is a

chuireamar suas an Foirgneamh na h-

bhí muid ag céim-rince agus ag canadh ár gcroí

Impireachta an Stáit agus a thionscnaíomar an

amach in Iúil ar Slighe Leithéid i mBéarla. Ag buaic-

fhoirgneoireacht air ar Lá Fhéile Pádraig 1930. Ba

Ghaeilge ansin, léiríonn staidreamh daonáirimh

's Gaillimh na feara a d’ith a lón ar an chuing

Nua-Eabhrac gur labhair fiche cúig faoin gcéad de

chruaiche céad urláir (scéalta) os cionn

dhaonra na cathrach Gaeilge ar laghad san fhichiú

Manhattan, beirt a aithníodh go cinntitheach mar

h-aois.

Ó Seachnasaigh agus Mac Fhloinn ó Seaneaglais. Is Eoin Freeman Gill scríbhneoir

Is focal imeartas é Oinniún ar fhocail a thosaigh mar

ailtireachta Iris Nua Eabhraca cé a scríobhann

an focal Gaeilge “Anonn” agus a tháinig sa chluas

san úr-scéal Na Sealgairí n-Geargáilí go raibh na

Sacs-Béarla é mar “oinniún.” Ba é Nua-Eabhrac an

dealbhóirí cloiche h-Éireannacha

áit i bhfad i gcéin agus thall ansin, ach eolach-

(Gaedhealacha) a shnoigh portráidí

mhuinteartha, ar nós an pharóiste ar an taobh thall

d’aghaidheanna n-Gaedheal ar leith i

12

lionra-uisge-dhearg.ca

saoirseacht chloiche mhaisiúil fhoirgnimh mhóra

Ghaedhealaigh a bhaineann le Daghdha, Árd Rí

fite fuaite ar fud Nua-Eabhrac.

Teampall na n-Déithe na Sinsear na h-Éireann, a raibh cáil air mar gheall ar a chruit, An Uaithne

Rinneadh An t-Úll Mór de Nua-Eabhrac, go h-

nó n-Anúna. Aithníodh a bhan-ríon, an t-ainm-

oifigiúil, nuair – i ré Saoiste Crócar (Manhattan)

máthar Ghleann na Bóinne, Bóann i dtrí neacha

agus Saoiste MacLochlainn (Brúclín nó Bruach na

ar a dtugtar Gentraige, Golltraige agus

Linne) – a scríobh Seán MacGearailt é sa

Suantraige. Tá na h-ainmneacha seo ag tagairt

Teileagraf Maidine i mbliain 1893. Tagraíonn an

do cheol meánach, ceol mall brónach agus

logainm ón seanchas ársa na h-Éireann faoin úll

suantraí, agus is beag a fhreagraíonn do h-

oileán i bhfad amach in iarthar an Atlantaigh,

órraidh, baile-hó agus lullabaigh astu.

cosúil l’Inis Naomh Bréanainn. Tháinig sé chun cinn go seasta i n-gnásanna siamsaíochta

D’fhéadfadh Baile-hó tagairt i mBéarla do

Ghaedhealacha, ar Slighe Leithéid (Conair Mhór

thraidisiún bolscaireachta na siamsóirí h-

Bhán) agus i gciorcad Uí Catharnaigh

Éireannacha (Gaedheil) le brí “a chur chun cinn

(“carneigh”) d’oirfidigh a chuaigh ar camchuairt

rudaí, a mholadh, raic a thógáil nó sceitimíní

trí Mheiriceá óna mbunáit i Bhaudebhill.

poiblí a chruthú.” D’úsáid barcairí carnabhail an téarma “sluagh a chur i mbéal an phobail” a

Ba é Baile-hó an t-ainm a raibh ar Nua-Eabhrac

thabharfadh cuireadh do choisithe a bheith i

as Sacs-Gaeilge, agus tá cuimhne air in “Amhrán

mball i lucht féachana agus iad ag béicíl ó ardán

Náisiúnta” na Siamsóirí Mheiriceá n-Amhrán

“an baile” a d'ainmnítí. Is ó “bailliú” a thagann an

Slighe Leithéid (Suantraí na Conaire Móire

chiall seo, agus i n-deireadh na dála roinneann

Báine) leis an rann the hip h-órraidh a' baile-hó;

sé an meon “baile” ina mbíonn daoin' ag bailliú i

the Lullabaigh na Slighe Leithéid. I n-gan fhios

lonnaíocht. Cinninúint ann, go dtagraíonn an

dóibh, comhfhreagraíonn na trí fhocal h-órraidh,

focal ó “Bile,” an sean-ghin nasctha chun “bile,”

baile-hó 'gus lullabaigh do na trí mhodh ceoil

nó crann lárnach i gcroílár na sráid-bhailte azaharphotography

Ghaedhealacha fadó. Is an bile a raibh an fréamh roimhe na nósanna féile Bealtaine 'gus ag rince i n-deiseal agus i dtuathal timpeall an cuaille mór ar barr na bliana.

Ba é Baile-hó an t-ainm freisin ar an Chathair Shmaragaide, nó áit aisling na samhlaíochta na nGaedheal-Mheiriceánaigh. Go deimhin, thug Franc Baum an chéad ainm Pádraig ar An t-Asarlaí an Óir mar leas-ainm ar son na

lionra-uisge-dhearg.ca

13

saoistí Gaedhealacha ag reachtáil cathracha Mhéiriceá ar fud na tíre.

Tá tagairt d’oileán úll na seaneachtraí in Echtra Bran maic Febail agus Immram Maele Dúin. Téann an dá thurais anonn agus buaileann siad le Manannán mac Lir agus ar oileán úll a thuirlingíodar. B’fhéidir gur chuige sin atá an focal baile-hó rianaithe go dtí an logainm Baile Átha hÚlla, áit i gCorcaigh a raibh baint aige le fada an lá lena n-aontaí, cruinnithe agus cóisirí mhóra.

Bunaíodh craobh (cosúil le craobh úll Bran) de Chomhaltas Ceoltóirí Éireann do Nua-Eabhrac a thagairt mar Chraobh Úll Mór agus tugann sé le fios go gcuimhneofaí ar na laethanta sin ón Cosáin Nua Eabhrac nuair a “Thug mise agus Maimidh Ní Ruairc an solas gliondair ar chosáin Nua Eabhrac,” i gcathair déanta níos cluthaire 'gus Gaedhealaigh leis an t-ainm Baile an Úill Mhóir uirthi.

Raj Vimal Dev

14

lionra-uisge-dhearg.ca

Cànan Dhaibhidh Seumas Ruairidh MacCoinnich (Gàilig na h-Àpalaid)

As dheidh nuair chuaidh an t-Urramach Seumas MacShuibhne gu Tír nan Òglaich do'n obair ann le h-aghaidh coinneamh nuadh nan Eaglais Cléirich eile mu 1870, thánaig mhic-leinn no h-urramach nuadh eadar muinntear Gáidhealach an-seo 'gus dhubhairt e: "Cha Moonshot11

bhithidh nan òrain duilich-uabhasach agus brònach leinn san eaglais ri linn seirbhis air ais a-rithist air aghaidh mar tha ead òrain Gàilig agus 's ead uabhasach mar sin! Bithidh mhaid 'ceòl-òrain Aimearagach (as Beurla) amhàin as air aghaidh an-diugh!"

Sheas fear 's clann aige amhàin shuas annsin 's ann, agus dh'fhàg ead a-muigh as an eaglais gun mhall. Air ball an latha sin, rinn am ministear nuadh an cuairt gu toigh am fear sin mar bha suim aige carson dh'fhàg ead a-muigh ri linn an seirbhis. Chuir e 'n ceist chuige mu dh'fhág ead a-muigh, agus dh'fhreagair 's dubhairt am fear sin: "Lean u air aghaidh leis nan òrain Ghall uabhasach san eaglais ri

hiramtom

linn seirbhis, ach déanamh mhaid an-seo do phaidrichean asuinn leinn nan Dhaibhidh, leis an ceòl Dhaibhidh, sailm nan Dhaibhidh a-staigh cànan Dhaibhidh cuideachd!" Agus sin e 'n sgeul.

(Bha fíor-sgéal an-seo 'gus bha sin sa Ghleann Ghàidheal sa bhliadhain 1870 no 's dhéidh sin. Bha Gàilig an cànan Rìgh Daibhidh nam Pìoball Naomhtha gun teagamh, agus dh'iarr am fear 's do chlann aige do chainnt, dhéan paidrichean 's do dhéan ceól beannachdan as Gàilig seo.

Agus dh'fhág ead a-muigh agus chuaidh ead chun gu h-eaglais eile nuair a rinn am ministear nuadh do chur

Rick Wood's Images

lionra-uisge-dhearg.ca

Gàilig a-muigh as ann.)

15

teagamh mar feumaidh ead am biadh - m'iasgaich asam agus bith mhaid an-fhearg an aghaidh ortha NUAIDHEACHD NA CRUINNE

Madaidh-Cuain: Madaidh-Allaidh nam Farraige Le Eoin Lom Dòmhnallach (Gàilig nan Eileanan)

nuair a dheunamh ead sin oirnn gach àm nuair bith mi do'n obair san àite 'mhàin air an fharraige.

Thoir ead - nam Madaidh-Cuain - air gach taobh mu'n am bàta leinn agus fuirich leotha oirnn do chur lìontan faoi h-uisge. Fuirich ead ann leinn le cúpla uair agus fuirich ead le h-aghaidh air sluagh an-mhor nan iasgaich agus thoir ead a-staigh ann agus gabháil ead am biadh - nan iasgaich - amuigh asuinn gun mhall agus bithidh fearg mòr oirnn nuair a dheunamh ead sin. Ithidh ead iasgaich an-mhor gun teagamh agus 's ainmhithean an-mhor agus tha

'S Madaidh-Cuain nam Madaidh-Allaidh

neart mòr aca cuideachd agus th' ead faoi cosaint

nam Farraige gun teagamh! 'S fear-

nan dlighe mar 's ainmhithe mòr na fharraig' ead

iasgaire mi fhé 'gus chonnaig mi ead

fhé air bàrr an sin!

'obair ri chéile do ghoid iasgaich asam nuair a tha mi 'obair a-muigh air an

Thoir sluagh mhath nam Madadh-Cuain thar mu'n

farraige gu h-áiridh. Cha dheunamh ead

am bàta 'gus tosaich ead 'imirt ri chéile 'gus

sin nuair a tha mi no tha mhaid dlùth nan

deunamh ead sin mar tha fhios aca fhaicinn mhaid

Eileanan agus dlùth tràigh eile cuideachd

chugu gun teagamh. 'S ró-chlisteach ead fhé! Nuair

mar 's an-clisteach ead fhé le sin gun

bith ead 'imirt mu'n àite, bithidh nam madaidh-cuain Tómas Freyr Kristjánsson

16

lionra-uisge-dhearg.ca

eile - bithidh eadar dhà gu cúig

Michael Zeigler

madadh-cuain mòr faoi huisge 'chur obair làidir chun do ghabháil 's do ghoid an iasgaich a-muigh asuinn. Tha na hainmhithean air an uachdar am buaireadh an aghaidh oirnn nuair a tha nan ainmhithean eile 'obair chun 'goid an iasgaich a-muigh asuinn. Cha chuiridh ead obair chun do ghabháil nan iasgaich agus tha sin an-uabhasach 's saorsa aca do ruaig an aghaidh oirnn nuair a cuiridh mhaid latha-cruadh nan obair ann!

Deunamh ead a-muigh as an cheanntar nuair a ghabhálaidh ead amuigh as gach aon iasg chun bàs le dinnear mhor aca. Chan eil mhaid anonn do chur stadamh chun sin mar tha nam madaidh-cuain faoi cosaint dlighean cuideachd, agus tha sin gu math, ach dé mu'n obair cruadh-fhada cuiridh mhaid ann air am farraige gach latha, gach seachdainn 's gach bliadhain? 'S breagh leom ead fhé 'ch bu cheart feumaidh mhaid cuidich mhath le daoine riaghaltas agus daoine nam fiadhain cuideachd mar chan eil fhios againn an sgeul mu'n nam madaidh-cuain annseo 'nis!

Kamchatka

lionra-uisge-dhearg.ca

17

Konstantin Stupak, Pexels

Cogadh nuadh Mór na h-Úcráine Le Úna Ní Fhlaithbheartaigh (Gaeilge Chonnacht) D'ionnsaigh fórsaí nó sluagh mór na Rúise 'stigh in aghaidh Úcráin ar maidinn 24adh Feabhra 2022. D'ionnsaigh iad ar aer, muir agus tír agus bhí sin dochreidte 's uabhasach!

Tá sin cogadh mícheart le tír mór in aghaidh tír beag. 'S an t-ionnsaigh 's mó ag tír amháin ar tír eile san Eóraip ó 'n aimsear Dárna Cogadh na Dhá Ghall (1939 go 1945). Tá cogadh seo le h-aghaidh saoirse na h-Úcráin.

'S Cogadh Nuadh Saoirse na h-Úcráin freisin!

Thánaig colúin fada mhór na Rúisigh trasna na teorann in aghaidh Poblacht na h-Úcráin ar 24adh Feabhra 2022 gan nuacht 's gan ónoir acu. D'ionnsaigh siad in aghaidh Úcráin as gach aon taobh. D'ionnsaigh sluagh láidir amuigh as Bealarúis agus teorann le Rúis as an anoir agus as aduaidh. Tá siad ar an bóthar go Caoimh (príomh bhaile mór na h-Úcráin) anois agus tá 'n Uachtarán 'fanacht ann leis na daoine sa bhaile 'nn. Ach thánaig sluagh cuid 's mó 'n aghaidh Úcráin amuigh ó dheas as an gCrimé. Tá Crimé sa dheisceart na h-Úcráin. Ba mhaith leo - na Rúisigh - do ghabháil tráigh deisceart na tíre sin mar ba mhaith leo sin le cabhlach mór acu gan dabht.

Tá daoine 's Arm na h-Úcráin 'troid ann ó thosaidh an cogadh amach. 'S Arm na h-Úcráin 'cuir troid mór faoi tráigh ar Muir Glais-Ghorm agus as an Muir Dhubh freisin. Rinne na Rúisigh sgriosta mór uabhasach tras-bhealach an teorann istigh saor tír flaitheas na h-Úcráin gan sos as nuair a thosaidh iad an cogadh amach freisin. Chuir iad sgriosta ar saighdiúirí na h-Úcráin freisin, agus tá siad ag troid ar aghaidh in aghaidh na Rúisigh gan sos 's gan stad. Fuair cuid sgriosta h-uabhasach ar cuid Arm na h-Úcráin ach 's iad 'troideadh ar aghaidh inniu gan eagla leo.

18

lionra-uisge-dhearg.ca

Rinne na Rúisigh sgriosta mór uabhasach ar an dárna bhaile mór na h-Úcráin an baile Carrcabh, agus ba mór an truagh sin. Ach níl siad istigh ann ar fós!

'S teitheadh daoine chun an teorann leis an Pholainn anois freisin agus tá sin mar an cogadh le lámha na Rúisigh.

Thánaig bailí móra eile faoi h-ionnsaigh freisin. D'ionnsaigh na h-ionnróirí go Maraupóil, Odheas, Cearsúin, Saporais, Nipró 'gus bailí eile freisin i n-deisceart Úcráin. Agus d'ionnsaigh iad in aghaidh ar Carrcaff (Carrcabh) sa taobh thoir na tíre 'n aice leis Cearneabh agus in aghaidh Caoimh freisin. Tá trí mhilliúin daoine na h-áite Caoimh. Thánaig Lutsg agus Ibhanó faoi h-ionnsaigh le fórsaí Rúis freisin.

D'ionnsaigh ingearáin Mi-8 agus Ca-52 in aghaidh an aerfort airm i n-Gostómáil, agus tá sin in aice Caoimh. Leag Arm na h-Úcráin uimhir maith cinn acu 'mach sa spéir 'nois gan dabht. Fuair cúig céad go míle saighdiúir Rúis bás anois, ach fuair mílte 's mílte 's mílte daoine neamhchiontach na h-Úcráin bás freisin. Leag Arm na h-Úcráin gluaisteáin neart na Rúise 'mach ar an mbóthar go Carcaibh agus fuair dá fhichead a deich (50) saighdiúir Rúise bás ann mar sin.

Leag iad sé h-eitleán déag (16) amuigh as na spéire 'gus chuir sin eagla mór eadar na h-ionnróirí 'nois gan dabht. Lean an cogadh ann ar aghaidh go dtí beadh Úcráin fíor tír amháin ar ais arís.

Anastasiia Krutota, Unsplash

lionra-uisge-dhearg.ca

19

An Cogadh sa Mhumhain 1579 Séamus Ó Súilleabháin (Gaeluinn Deas Mhumhain) Cuid a Dó: Mac Gearailt, Taoiseach na Claonglaise. I rith an troid bhí 'n Doctúir Mac Sandair thuas ar cnochán ó dheas agus an dá láimh sínte amach aige cosúil le Maois ag guí beannachtaí ar an Arm Gaedhealach.

Ag Cath Gort na Tiobraid do rug Arm Gearaltach an barr buadh ar na fórsaí gallda faoi n-Ard-cheannaire Ghallda na h-Éireann Uilliam Mac an Draoidh.

Fuaireadar mórchuid armlóin agus thug sé meanma nuadh dóibh. Nuair a shroich an mionlach a tháinigh slán ón ár an

Dennis Kummer, Unsplash

campa gallda taobh le Cill Mocheallóg.

D’aistrigh Mac an Draoidh an campa deich mile soir go Béal Átha na n-Déise 'gus is ann a tháinigh galar a bháis air. Shular 's tógadh é go Port Láirge 'n áit inar d’éag sé d'fhág sé an Captaen Malbaigh i gceannas in aghaidh na Gearaltaigh.

D’fhág seisean garastún láidir i gCill Mocheallóg agus ghluais sé lena arm go Luimneach agus ansin ó dheas tríd an cheanntar seo. Ag Mainistir an Aonaigh taobh le Cromadh, bhí na Gearaltaigh ag fanacht dó. Nuair a chonnaic na Sasanaigh is na fealltóirí Gaedhealach a bhí san arm gallda oifigigh Spáinneach ag chur na Gearaltaigh in eagar tháinigh ionadh ortha. Deireann staraí na Gearaltaigh an t-Athair Ó Dálaigh gur briseadh an arm Sasanach tar éis cath fíochfar a lean uair go leith. Tar éis sos agus bia leanadar an namhaid i dtreo Eatharlach san oirthear. Nílimid ró chinnte cad a thárla ina dhiaidh sin ach tháinigh Uilliam Pealham go h-Éireann Gerardo_Borbolla

20

mar tiarna gúistís ag an am seo agus sheol sé trúpaí

lionra-uisge-dhearg.ca

ath-neartaithe go dtí an Mumhan chun cabhrú le Malbaigh. B’fhéidir gur tháinigh an dream seo i láthair nuair a bhí na Gearaltaigh imithe soir agus mharbhodar an garasdún is na manaigh a bhí fághtha san mainistir agus ina dhiaidh sin scriosadar an foirgneamh álainn.

Tháinigh Malbaigh ar ais agus dhein sé ár fuilteach tri ceanntar Luimnigh, scrios sé baile Ráth Caola is Áth Dara agus sular léigear a chur ar Chaisleán Eas Géitne scrios sé an mainistir áluinn taobh leis. Gan gunnaí móra ní raibh sé abálta mórán a dheanamh. Ar an seachtú lá Deire Fómhair d’órdaigh sé don arm na tuama san mainistir a scrios agus na creatlacha a spré amach ar bhruach Abha na Daoile ós comhar an taoiseach agus a airm san chaisleán. Rinn iad taispeán an beart sacrailéideach seo fua mór na gall agus cad a bhí le teacht don Gaedheal scoilte.

Bhí an taoiseach tar éis a aon-mhac a thabhairt suas mar giall ach anois bhí an Doctúir Mhic Sandair ag teastáil uatha agus na caisleán i gCarraigh an Phoil agus Eas Géitine a géilleadh. Diúltaigh an taoiseach é a dhéanamh agus rinneadh méirleach de.

Ar leanúint.

BaileysTable

lionra-uisge-dhearg.ca

21

Bliadhna Úr GLEANN UISGE DHEARG 2022

Mìosachan Úr CEANNAICH AN-DIUGH

LIONRA-UISGE-DHEARG.CA/BUTH/

22

lionra-uisge-dhearg.ca

FÒRAM COIMHEARSNACHD

10

Di-Domhnaich Tùrnais

15

Rachaidh mhaid gu coille roimh an latha seo.

Déanamh mhaid sin mar feumaidh mhaid do chruinnimh nam meuran-chraoibhe le latha seo. Nuair a dhéan oirnn sin, rachaidh mhaid gu h-Aifreann a-steach san Eaglais áite. Tha nam meuran-chraoibhe cuid mhor na hAifreann air latha seo gun teagamh. Cuiridh na Sagairt am Beannachdan Naomhtha 's Dhia Mhor. Bithidh nam meuran-chraoibhe beannachd as dheidh sin, agus thoir ead chun dachaigh mar sin amháin.

17

Di-Domhnaich na Càisge Tha latha 'n-mhor le daoine na Críosda.

Dh'éirich Críosd shuas a-muigh as am Marbh air latha seo 'gus chaidh e gu Flaitheas annsein cuideachd. 'S latha mór le Fíor Gáidheil cuideachd, mar bhuaidh Briain Bóraimh an Cath Chluain Tarbh air latha seo sa 1014 nuair a bhristeamh e na Lochlannaich a-muigh as Éireann agus cuid mhor nan Gáidhealtachd mar bh' Ard-Rígh nan Gáidheal e fhé.

lionra-uisge-dhearg.ca

Di-hAoine na Ceusta Tha latha seo 'n-naomhtha san áite Gáidhealachd. Cha bithidh daoine 'obair air latha seo. Shiubhail Mac Dhé gu bás le lámhan Róimhnich air latha seo cuideachd. Rachaidh daoine gu hAifreann 's Seirbheis Creideamh eile cuideachd. Fanaidh daoin' eile sa dachaigh le do clainn agu 'gus tha sin latha mór le daoine na Críosda.

18

Di-Luain na Càisge Tha latha mór eile le daoine na Críosda, 'ch le daoine Gáidhealach na Críosda gu h-áiridh. Dh'éirich Críosd shuas a-muigh as am marbh an latha roimhe. Tha sin latha mór na Fíor Gáidheil mar thosaidh an Éirigh A-mach na Cáisge sa 1916 sa Bail' Átha Cliath. Rugamh Poblachd na h-Éireann air an latha seo cuideachd mar sin.

Làithean Mór A' Mhìos - Am Màrt 08 - Là Eadar-Nàiseanta nam Mnàith 13 - Ùine-Shamhramh 17 - Féill Pàdraig 21 - Co-Fhad-Thràth an Earraimh 26 - Purim

Ath Mhìos - An Giblean 01 - Gaelach Úr 02 - Ciad Latha Ramadáin 15 - Ciad Là Càisg nan Iùdhach 22 - Là Domhain 23 - Deireamh Latha Càisg nan Iùdhach 30 - Gaelach Lán

Ath Làrna Mhìos - An Céitean 02 - Deireamh Latha Ramadáin 04 - Yom HaAtzmaut 09 - Là Màthraichean 16 - - Gaelach Lán 17 - Ciad Latha Féill Uaisleachd nam Bhinnipeig 18 - Lag B'Omer 24 - Féill Bealtainn 30 - Gaelach Úr

23

O'Riain, Flann. 1994.

Lazy Way to Gaelic, le Seòras Jon

es,

Y Lolfa Cyf., 1994, p. 34

LORG FOCAL Ainm Àite ABHAINN LUCHAG ÀIRDEAN AIRGEAD DÙN GARRAIDH AM FORGAN CANORA

Biadh SIÚCAR NA CRAOBH FOILEAGAN GLASRAICH MEASAN SUITEAS

Ainmhidhean SIONNACH MATHAN-DONN CAT FEASAG CAORA TURTAR PEANT

24

lionra-uisge-dhearg.ca

CÚPLA FOCLA

SIONNACH AN T-SNEACHDA Dealbh Le Jonatan Pie, Unsplash

MATHAN-DONN AIMEARAGA A TUATH

Dealbh Le Donna Ruiz, Unsplash

'Bheil focal, abairt, no dealbh agad airson Cúpla Focla?

Cuir e chugainn air làrach-lìn LUD ag: https://lionra-uisge-dhearg.ca/LUD/sgriobh-chugainn/

BÁID NA SPÉIRE Dealbh Le Silvia Corradin, Pexels

lionra-uisge-dhearg.ca

25

CREIDEAMH & SPIORADALACHD FÍOR DHATH AR NAOMH PÁDRAIG 'S dath ghorm an fíor dhath ar Naomh Pádraig a chairdean! Agus tá fhios againn sin mar bha gorm an fíor dath amhain na Gaedheal le mílte 's mílte bliadhain gan amhras 's gan bris suas go dtí 1642 nuair a chuir Eoghan Ruadh Ó Néill an dath uaine 'stigh sa Ghaedhealtachd nuair a d'fhill sé chun abhaile do throid in éadan an Gaill le linn Cogaidh na Trí Rioghachtuibh i gcosanta na Gaedheal agus na Gaedhealtachd.

Dhéan é sin mar chuir Séamus VI na h-Albainn (Séamus I na Sasuinn) an bratach na h-Éireann

grafvision

aleroy4 ar bratach uabhasach nuadh na Gaill nuair a fhuair sé 'n obair - rígh Shasuinn - sa bhliadhain 1603. 'S gorm an dhath náisiúnta na Gaedheil eile san Albainn, Gailíse 'gus ar Oileán Mhannainn fosta ó am go h-am. 'S mór an truagh sin chan fhuil sin an dhath náisiúnta na Gaedheil Éireann anois, ach fillidh sin annseo ar ais aríst le cuidiú Dé.

Thosaidh Connradh na Gaeilge 'n fheachtas mór do bhuaidh státas oifigiúil le Lá Fhéile Phádraig as 1893 agus bhuaidh iad sin sa 1894 gan amhras. Bha Féile Phádraig 1894 an chiad Féile Phádraig oifigiúil faoi riaghaltas Ghallda sa Ghaedhealtachd. Chonnaig na Gaill an lá

26

lionra-uisge-dhearg.ca

sin - lá Fíor Gaedheal agus éirigh amach - mar

Thánaig droch-sgéal faoi timpeall faoi

bha traidisiún mór ó 1590idí nó roimhe

riaghaltas Gallda mar d'iarraidh iad do bhris an

b'fhéidir le na Fíor Gaedheil do thosaidh agus

spiorad láidir na daoine Gaedhealach agus na

do throid feachtais míleata 'n éadan na Gaill

Fíor Gaedheal fosta.

agus do throid in éadan na tighearnaí talún ann fosta. Bha sin an sgéal ar Féile Phádruig sa

Ach d'obair Connradh na Gaeilge le taobh le

1591, 1601, 1614, 1625, 1627, 1642 agus ar aghaidh

Fíor Gaedheil eile do chur stad chun sin mar

go na 1800idí fosta gan sos. Bha sin lá féile mór

d'iarraidh iad an féile ceart mar bha sin cuid

le na Gaedheal agus ar taobh eile bha sin lá

mór na h-Athbheochan Gaeilig gan amhras.

naomhtha fosta 'gus tá sin an sgéal indiu

Agus bhuaidh iad an obair le lá náisiúnta h-

trasna an seann Gaedhealtachd. Nuair

oifigiúil, ach tá sin an lá faoi deoch amháin

thosaidh Connradh na Gaeilge 'n fheachtas do

cuid 's mó lá seo 'ndiu 'gus 's mór an truagh

chur 's do dhéan Féile Phádraig an lá náisiúnta

sin! 'S féile naomhtha mór sin eadar na

's lá mhaith le na Gaedheal, fhuair an lá sin an

Gaedheil agus ar gach aon áit, ceanntar 's tír

droch-ainm mar d'éirigh sin an lá faoi deoch

Gaedhealach fosta. 'S fuath linn do'n amharc

agus deoch amhain agus ba an-mhór an

daoine 'chur dath uaine orthu - ar do cuirp

truagh sin gan amhras! Bha sin ró-uabhasach

agu - gach aon Féile Phádraig - mar beadh

mar cha rabh sin an fíor sgéal faoi lá seo.

gach aon daoine Gaedhealach ar an lá sin - a dhubhairt daoine Gallda polaitigúil trasna na bobtema

domhain Sasannaigh (Aimearaga, Astráil, Ceanada, Nuadh Sheálainn, Sasuinn). Bha fuath leo chun ar na Gaedheal le ciadta 's ciadta nó mílte bliadhain anois agus tá creid agu do dhéan 's do chur droch-mheas orainn gach aon Féile Phádraig? 'S ain-chineáltas é sin gan amhras!

Iarraidh Fíor Gaedheil le chéile le linn bliadhanta romhainn agus iarraidh muid do cuiridh fíor sgéal agus fíor dúthchais amach faoi Naomh Pádraig agus faoi Féile Pádraig fosta. Cha rabh sin an lá nó féile faoi na deoch agus tá sin ró-uabhasach fhuair rudaí chun sin an lá indiu.

Le Niall Mac Colla (Gaedhealg Thír Eoghain)

lionra-uisge-dhearg.ca

27

SGEUL NA H-EACHDRAIDH

Bríghde Nic Ghiolla Bhríghde

Dealbh Le Trìnda NicÉigair

Le Seán Séamus Mac a' Chruiteir (Gaeilig Thír Chonaill) Fuair Bríghde Nic Ghiolla Bhríghde bás i gCarn Dhubh, Sruth an tSábháil, Ceanada ar 24adh Feabhra 2022, agus ba 101 bliadhna d'aois uirthi fosta.

Rugadh agus tógadh í fhéin sa Cois Clóidigh, Bun Beag, Gaoth Dobhair, Tír Chonaill, agus ba seachd daoin' eile léi sa chlann ann. Rugadh í ar 21adh Meán Fómhair 1920 le linn Cogadh le Saoirse, 'gus ba rudaí deacair san am sin fosta. Ba sí d'inghean Eoin Hiúdaí Mac Giolla

28

Bríghde (athair) agus Áine Hiúdaí Mhuirisín Uí Cholla (máthair).

Thánaig Áine Hiúdaí Mhuirisín as Inis Meadhan ó dhúthchais.

Chuaidh Bríghde 'gus do deirfiúr Síle go Dún Éideann 'lorg obair sna 1930idí. Ba bean alltra í fhéin agus fuair sí obair deas i n-Dún Éideann fosta. Ba sí 'nn le linn Dárna Cogadh na Dhá Ghall (1939 go 1945), agus d'oibrigh sí chun do shábháil daoine 's saighdiúirí 's seoldairí le linn an am fosta. Ach cha rabh sí 'cainnt

faoi sin mar ba fuath léi san am sin gan dabht! Chuaidh 's chruinnigh Bríghde 'n fear Méarbhán Saomhair agus as Ceanada é fhéin fosta. Fuair iad posta le chéile ar 4adh Bealtaine 1945. Chuaidh iad go Ceanada (abhaile na Méarbhán) i mhí Bealtaine 1946. Ba breagh léi Ceanada mar ba obair ann le gach aon daoine san am sin.

Rugadh Dubhghlas mac Méarbhán (mac Bríghde) sa bhliadhain 1947, agus rugadh Cailín nic Méarbhán (nic Bríghde) sa 1951 fosta. D'oibrigh Bríghde san otharlann ann eadar 1963 go 1985 gan stad, agus ba bean alltra maith í fhéin.

lionra-uisge-dhearg.ca

Ba breagh léi 'obair sa ghairdín, 'imirt gailf agus 'siubhail le na mhadaidh aici. D'imirt í gailf go dtí a fuair sí ceathair fichead, sa trí déag bliadhna d'aois (93). Rinn í geansaithe h-Oileán Aráinn deas maith agus chuir sí siad ar gach aon gar-pháiste aici fosta. Rinn sí eadaidh traidisúnta maith agus rinn sí céadta 's céadta na rudaí iad fosta. Fhuair dá páiste 's cúig dhéag garpháiste (15) uirthi. 'S clann mór aici trasna nam Machairean Móra, ach sa Sruth an t-Sábháil agus Tìr nam Buachaille go h-áirithe.

Dealbh Le Trìnda NicÉigeir

Beadh sí faoi talamh sa Reilig Cairn Dhubh ar lá ball.

lionra-uisge-dhearg.ca

29

Taig air Phatreon $6/M www.patreon.com/lionra_uisge_dhearg

Sgrìobhadh Mìosail

Leabhar-lann Làn LUD

'Digiteach ⁊ Corporra h-irisean ùr agad mìosail eile

Faigh 'inntrigeadh air ais cùisean uile

Post-d Sinn An So Sgriobh@lionra-uisge-dhearg.ca

Post do'r Bogsa PO ATTN: LUD PO BOX 42112 rpo FERRY ROAD WINNIPEG, mb, ca R3J 3X7

No Turas Do www.lionra-uisge-dhearg.ca /LUD/sgriobh-chugainn/

LUD

LÌONRA H-UISGE DHEARG

'S deasachadh ùr airson mìos Am Márt, dhà mìle fichead 's dà (2022); le sgeulan mun am Féill Phádruig, na Madaidh-Cuain, agus na sgeul mum Baile an Úill Mhóir. Seall a steach do nuaidheachd ionadail, fòram coimhearsnachd, agus tuilleas.