LUD - Sgríoḃ Gaeḋealaċ - 20-25

LUD

DEASAĊAḊ 20 DÙḂ. / FAOI. 2025

Naiḋeaċd 'us Dòiġ-Ḃeaṫa De Na Gleann Uisge Ḋearg

An Ċat Feusag air ais a-riṫisd Le Iain Mór Mac Ḃeaṫain

Sgeul an Fear-Ḋeasaċaiḋ Le Géaróid Mac Maġnuis

Ó Ċeanada!

Le Nóirín Nic Ġearail)

TAĊAIRTEAN UAĊDARAĊ ARTAIGILEAN DE 2024

Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis

DEASAĊAḊ 20

Dè a Steaċ Air Cuiḃrinn

18

Taċairtean Uaċdaraċ 2024

Poblaċd nan Gàiḋeal Rian Dàil nan Gàiḋeal

16

Le Iain Mòr Mac Ḃeaṫain

Seann Facail

25

Le Uinseann F. Pintado

Cúpla Focla Cór, Fleasg, agus Ċonuca

Cunḃalaċ 02 Nòta Ḋeasaiċe 04 Nuaiḋeaċd Ionadail 16 Sean Ġàeḋealtaċd 22 Fòram Coiṁearsnaċd 27 Dànaċ, Òranaċ ⁊ Sgeulaċ 37 Turas nan Doṁain

24

LITRIĊEAN GU 'N DEASAIĊE

Móran, móran taing ort a Trìnda!

Feumaiḋ leom do'n abair so gu Deasaiċe nan Iris-leoḃar so. Cuir Trìnda obair doċreidsinn gaċ uile ḋà ṁios do ċur an iris-leoḃar 's eòlas so 'maċ airson duine do léiġ. 'S LUD an iris-leoḃar nas ṁaṫ airson nan Gàiḋeal ann an Dùṫaiċ nan Craoḃ gun teagaṁ, agus ṫa e sin mar obair 's làṁan Trìnda 'ṁàin.

Dòṁnall Eoin Ṗàdruig Mac Ḟionnġain (Gàilig Ċeap Breatuinn)

Maṫ ṫú a Pádraig! Ḃí sin go h-ionntaċ deas ṁaṫ ar son mise 's muid annseo do Ṗádraig a ḟeiceáil ag turas taistil Ṁeiriceá Ṫeas! Ní ḟaca mé fear ná bean Gaeḋealaċ 'sgríoḃ faoi Ṁeiriceá Ṫeas agus ċuir sin saoġal úr i mo ċroiḋe do ṡin a ḟeiceáil mar ḃí creid agam ḃí Clann na nGaeḋeal ann dearmadta inniu. Maṫ ṫú mór a Ṗádraig agus leanaigí ar aġaiḋ leis na sgríoḃaċd agus na h-artagailí faoi Meiriceá Ṫeas a ċara!

Críostóir Ó Murċaḋa (Gaeilge Iorrais)

Cá ḃfuil Treaḃair?

Cá ḃfuil Treaḃair na ḃfeirmeoir ag Ṁinneasóta a ċairde? Níor léiġ mé ḟéin aon artagal nó sgéal as Treaḃair na ḃFeirmeoir le h-aġaiḋ cúpla míonna 'nois a ċairde, 'gus tá ceist agam cá ḃfuil é? 'S breá liom 'léaṁ agus 'foġlaim faoi feirmeaċd ann i Ṁinneasóta mar ċuaiġ cuid mo ṁuinntir ċun an ċeanntar sin ó 1880idí go 1950idí. Fuair siad obair agus talaṁ an-ṁaṫ ag an áit sin agus tá móran suim agam do foġluim faoi muinntir Gaeḋealaċ san áit sin freisin.

Ba ṁaṫ liom artagail eile a ḟeiceáil as Treaḃair aríst le do ṫoil.

Séamus mac Ṗáḋraic ṁic Ṫomás ṁic Liam ṁic Eoġain (Gaeluinn Iar Ṁuṁain)

02

NÒTA ḊEASAIĊE Le Trìnda NicÉigeir ṀicṀaġnuis, Àrd-deasaiċe (Gàeḋlig Uisge Ḋearg)

Ḃa bliaḋan 2024 ċo ḟada, 'gus 's oracaiḋ 2025 am bliaḋan ċo ḟada so cuideaċd. Ḟuair obair ċo mòran againn san an 2024 aċ ṫa ṁuid 'obair do ċur sin gu ceart anis gun ṁall. Ṫa Bliaḋan Clann na Gàeḋeal oirnn anis agus biṫiḋ sin seans maṫ airson na Gàeḋeil ḋaċaiġ agus Clann na Gàeḋeal do ṫig ri ċéile airson cànan 's cultar nan Gàeḋeal. Ċaiḋ leinn gu Cruinneaċaṁ Gàeḋealaċ Ṁanatóba (Gleann Uisge Ḋearg) ri Saṁraiḋ bliaḋan so ċaiḋ, agus ċaiḋ gaċ uile rud 's rudaigin gu ṁaṫ. Ṫa mòran suim againn do ḃiṫiḋ ann airson am bliaḋan so le cuidiċ Ḋia Ṁòr. Bu ṁaṫ leinn do ċur Gu Roḃ Mìle Mìle Maṫ Agaiḃ a' Coisde nan Cruinneaċaṁ agus gu nam Paḃalóin na h-Albainn ri ċéile. Ḃa e sin àm speisialta nuair a ḃa leinn ri ċéile gun daḃt!

Déanann siḃ obair doċreidsinn gaċ uile bliaḋan agus ḃa sin an-speisialta do ḃiṫ agus do'n obair ri ċéile leiḃ annsin. Ṫa pleann againn do turas déanaiḋ gu Ròiṁ agus do ċur cuairt gu h-àitean Gàeḋealaċ ann. Ṫ' eaċdraiḋ agus nasgan ṁòr eadar na Gàeḋeil, an Gàeḋealtaċd agus an Ròiṁ.

Bliaḋan Ùr Ṁaṫ gu gaċ uile duine san ṡaoġail leinn, agus ṫa mòran sùil againn biṫiḋ am bliaḋan ùr so nas ṁaṫa airson leinn ḟé 'gus gaċ uile Fìor Gàiḋeal cuideaċd. Beannaċd Ḋia Ṁòr oirḃ, agus áḋ mór leis an obair agaiḃ.

lionra-uisge-dhearg.ca

'Ṁaṫ Leiḃ gu Sgríoḃ le LUD?

POST-D SINN

POST D'AR BOGSA PO

Sgriobh@lionra-uisgedhearg.ca

ATTN: LUD PO BOX 42112 RPO FERRY ROAD WINNIPEG, MB, CA R3J 3X7

lionra-uisge-dhearg.ca

TURAS DO www.lionra-uisge-dhearg.ca /LUD/sgriobh-chugainn/

03

FotografiaBasica, Getty Images Signature

NUAIḊEAĊD IONADAIL

Ó Ċeanada!

Le Nóirín Nic Ġearailt (Gaeilig Ġleann Fóġṁair) Ó Ċeanada!

Dúṫaiċ na Gaisgiċ Cór' Coróin ar do ċeann, le duilleoga ḋearg' 's ór'. Ó ċuan go cuan, le h-aṁrán binn, Do ċlú, beimid a luaiġ, Faoi ḋíon do sgiaṫ, tá saoirse ġeal Naċ spíon an naṁaid uainn. Ó Ċeanada, dóċas dár gcroiḋe Sonas, síoċáin is maiṫeas Dé dár tír.

Sonas, síoċáin is maiṫeas Dé dár tír.

Ċuir linn aċ ċuir mise le h-aġaiḋ cuid 's mó 'n aṁrán leis an t-ainm Ó Ċeanada san Ġaeilig mar tá sin an-táḃaċtaċ do sin a ḋéanaṁ! 'S aṁrán Franngais ó ḋúṫċais creidim, aċ tá sin as Béarla 'gus ṫáinig an ṗlean isteaċ i mo ċionn do ċur an t-aṁrán seo as Gaeilig. Agus ḋéan mé sin! Ċuir nó sgríoḃ mise ‘n t-aṁrán as Gaeilig Ġleann Fóġṁair.

Cá ḃfuil Gleann Fóġṁair? a h-abair siḃ. Tá ‘n áit seo i n-Ontario i gCeanada, Oileán Úr nó Dúṫaiċ nan Craoḃ má biṫ ṫú 'eist le duine eile. Aċ tá 'n áit seo n-Oileán Úr liomsa ḟéin. Ċuir mé 'gus duin’ eile 'n t-aṁrán seo go Gaeilig san Saṁraiḋ 2011 agus ḋéan linn sin le h-aġaiḋ Oireaċtas Gaeilig Ċeanada. Ḃí 2011 níos mó linn mar ċuaiġ sinn amaċ san ċeanntar agus ḃuail linn leis duine ṁuinntir Gaeḋealaċ gan Gaeilig faoi ċeanntar trasna n-Ontario 'gus fuair muid duine do ṫosaiġ Gaeilig a’ ḟoġluim san uiṁir níos mó 'nnsin. Ḃí sin go h-ionntaċ gan daḃt!

04

lionra-uisge-dhearg.ca

Ċuir muid an t-aṁrán seo as Gaeilig san ċanúint áitiúil seo mar ḃí sin níos táḃaċtaċ linn san am freisin fosta. Tá canúintí níos speisialta i gCeanada gan daḃt, agus níl ḟios acu sin in Éirinn, san Albainn agus tír eile san Eóraip. Aċ ná biṫ buarṫa a ḋuine-uasail mar cuirfiḋ mé gaċ rud go maṫ anois leis an fíor-sgéal: Rugaḋ ‘s tógaḋ mé i n-Ontario, Ceanada ar an Oileán Úr. Agus ḃí mé muinnteoir san sgoilteanna trasna n-Ontario, Éireann Úr agus Cuiḋbéic le linn an t-saoġal obair orm. Rugaḋ ‘s tógaḋ mo ṫuismiṫeoirí san Ċeanada freisin fosta, ‘gus ḃí Gaeilig acu. Ḃí Gaeilig Ġleann Fóġṁair againn mar tógaḋ mé sa ġleann sin, agus tógaḋ m’aṫair sa ġleann sin freisin fosta! Ḃí Gaeilig an teanga na toiġ, agus ṫáinig mo ṁáṫair as ġleann eile 'ċ ḃí Gaeilig an ṫeanga aici. Ṫáinig sí go Gleann Fóġṁair nuair a fuair sí pósta leis d’aṫair. Ḃí seaċdnar linn san toiġ nuair a ḃí 'n óige againne, 'gus ḃí ceol, craic agus saoġal ṁaṫ linn annsin. Ḃí Gaeilig ag gaċ duine san an ġleann, agus san an ġlinnt’ eile trasna n-Ontario sna 1960idí agus 1970idí. Tá sin dearmada inniú aċ ḃí sin fíor! Ṫáinig Gaeilig faoin ionnsaiġ sna sgoilteanna riaġaltas Ċeanada ‘gus sna sgoilteanna na h-Eaglaise freisin fosta mar d’iarr riaġaltas Ċeanada do ċur gaċ teanga eile ‘maċ as an ṫír seo, aċ d’iarr siad do ḟan leis Béarla nó Sagsa Ḃéarla go h-áiriṫe. Ní raḃ sin go maṫ linn, agus níl sin go maṫ liom inniú. Ḋéan muinnteoirí rudannaí ċeasaḋ ar páistí ‘gus ar leanaḃ óige ó 1870idí go dtí 2000idí san Ontario. Níor Gaeilig aṁáin leis an rud seo! Ḃí sin an sgéal leis Alamannais, Sean Alamannais, Ollanais, Frisleanais, Fionnlannais, Cuimris, Breatannais, Cornais, Romannais, Polannais, Úcrannais, Slaḃannais, Turcais, Aramannais agus gaċ teanga eile aċ Franngais agus Bearla. D’éiriġ na Franngaiċ Cuiḋbeic amaċ le saoirse 's Ceanada 'gus ṫroid siad Cogaḋ na Saoirse (1963 go 1976 agus 1976 go 1980 agus 1980 go 1992) agus ḃí gluaisceard saoirse Cuiḋbeic níos láidire fosta 'gus ḃí eagal mór ag riaġaltas Ċeanada faoi 'n tír bris suas amaċ leis beiḋ Cuiḋbeic saor ṫír agus beiḋ sin an sgéal le na Muinntirí Ḋúṫċais agus ar aġaiḋ 's

lionra-uisge-dhearg.ca

05

ar aġaiḋ. Níor ḋéan na Gaeḋeal sin roiṁe san stair Ċeanada! Níor ṫosaiġ linn an ċogaḋ, éiriġ amaċ nó stríġ do Ċeanada ḃriseaḋ amaċ leis cuid an ṫír seo linn ḟéin. Níor ċuir linn an eagal ṁór sin istiġ criḋe duine riaġaltas Ċeanada, 'gus tá creid agam ḃí móran móran truaġ sin!

Má ġlac linn Talaṁ an Éisg, Eilean Naoṁ Eóin, Ceap Breatainn, Albainn Nuaḋ agus Éireann Úr do ḃunaiġ Tír na nGaeḋeal ar taoḃ oir Ċeanada, ‘gus ḋéan linn sin arísd amaċ sna Críoċa Ġarḃ go na Maċairean Móra (Gleann Uisge Ḋeirg, Sruṫ an t-Saḃail, Tír na Ḃuaċaille) san ṁeaḋan Ċeanada; agus ba ċeart bunaiġ linn tír eile faoi ċeanntar Oileán Ḃanċuḃair agus Tír Ċolm Cille. Beiḋ siad tríur nó treasaṁ Ṫír na nGaeḋeal trasna Ċeanada 'gus má ḋéan sinn pleananna seo fuair sinn gaċ rudannaí le h-aġaiḋ ceartas, ceartaí, eolas, sgoilteanna 'gus obair san riaġaltas Ċeanada 'gus sna riaġaltais na gCúigeaṁ fosta. Anois! Roiṁ tosaiġ siḃ ag cainnt faoi rudannaí ceart 's mí-ċeart, aṁarc ar na Franngaiċ san ṫír seo!

'S duine ar an éiriġ acu 'gus níl sin an sgéal leis na nGaeḋeal ar fós. Ḃí sin an sgéal ó 1870idí agus roiṁe sin ó 1610 nuair ṫánaig na Sagsannaiċ ċun Talaṁ an Éisg do ġaḃail an éisg amaċ na nGaeḋeal, agus níor ṫánaig sin ċun stad! Ċuir linn an t-aṁrán seo san Ġaeilig Ġleann Fóġṁair mar tá sí canúint speisialta go Ċeanada ‘ṁáin. Tá cúpla ċéad canúint trasna Sean Ġaeḋealtaċd agus creidim tá sin an sgéal annseo ar Oileán Úr fosta. Ḃí ‘n eolas againne tiocaiḋ duine 's 'n Sean Tíre (Albainn, Éireann, Mannain, na h-Oileáin) agus d’iarr linn do ċur siad ceart agus do ċur an eolas stairiúil ceart acu freisin! Ḃí sí níos táḃaċtaċ do sgríoḃ an t-aṁrán seo san Ġaeilig Ċeanada aċ cad é canúint do sgríoḃ sin as? Ċuaiġ sinn leis Gaeilig Ġleann Fóġṁair mar tá sí

06

lionra-uisge-dhearg.ca

canúint ag cuid 's mó na duine faoi ċeanntar san am sin i 2011. Agus ḋéan linn sin, agus ḃí sí go h-ionntaċ deas ṁaṫ, agus ḃí ceart againne fosta! Tá sí níos táḃaċtaċ le na Gaeḋeil Sean Tíre do ċuiṁne linn gaċ am mar 's muinntir dearmada 'nnseo gan daḃt! Ḃí gaċ duine 's an Sean Tíre go ṁaṫ leis an t-aṁrán agus an obair linn a ḋéanaṁ. Sin agaiḃ é!

Gleann Fóġṁair Abú!

lionra-uisge-dhearg.ca

07

hitdelight

Bliaḋain an Ḟill (1711) Le Séan Ṡéamus Mac a' Ċruiteir (Gaeilig Ṫír Ċonaill) D'ḟill sluaġ Fíor Gaeḋeal go Baile Ṡéain ar Talaṁ an Éisg sa 1711 mar d'iarr iad díoġaltas in éadan ar na Gaill ar ais aríst. Ṫánaig iad ċun na h-áit sin as an ḟarraige 'gus ḃa gunnaiṫe, claiḋiṁ agus loinge láidir acu fosta. Ṡeol na Gaeḋeil ċun go Baile Ṡéain leis trí long mór acu 'gus rinn iad ionnsaiġ fíoċṁar in éadan gaċ aon stóras 's taiġ Gallda 'nn.

Ina ḋiaiḋ sin, ġaḃail iad amuiġ leis cúpla loinge móra na Gaill agus ċuaiḋ iad go Cuiḋbeig agus bailí eile sa Ḟrainnge Nuaḋ gan ṁoill. Ċuir na ruaig seo 'n eagal Ḋia Ṁór istiġ croiḋiṫe Gallda 'nn ar Talaṁ an Éisg le bliaḋanta fada. Ċa raḃ iad ionnsaiġ in éadan taiġ 's stóras na Gaeḋeil ann mar rinn iad obair eólas do ḟoġluim fuṫu roiṁe 'n ionnsaiġ gan daḃt! Ḃa na Fíor Gaeḋeil faoi ċeanntar sin le cúig uair nó faoi sin, agus ḃuaiḋ iad caiṫréim láidir in éadan na Gaill ar Talaṁ an Éisg aríst fosta.

08

lionra-uisge-dhearg.ca

Na turas de màṫair òg aig aodann na diagnosaċd de Aillse marḃaċ.

BOOKS2READ.COM/AG-GEATAIDH-NA-HEADOCHAS

Dárna Gaeḋealtaċd ar Dùṫaiċ nan Craoḃ (Gàiḋealtaċd na h-Àpalaid Bonn. 1619) Le Seán Séamus Mac a' Ċruiteir (Gaeilig Ṫír Ċonaill) Sgríoḃ mé faoi Ciad Gaeḋealtaċd ar Dùṫaiċ nan Craoḃ sa ṁí seo cáite, 'gus ba sin ar Talaṁ na Éisg. Ḃunaiḋ an muinntear Gaeḋealaċ ann ó 1536 gan aṁras. Aċ táim 'sgríoḃ faoi Dárna Gaeḋealtaċd ar Dùṫaiċ nan Craoḃ sa ṁí seo, 'gus ḃa sin ṡuas sa Ṡléiḃe na h-Àpalaid. Ṫánaig na ciad Gaeḋeil go h-Àpalaid amuiġ as Aċaiḋ an Iúḃair (Ḃirginia), agus ba siad cimí na cogaḋ in éadan Sasuinn agus in éadan an Plandála Gall na h-Éireann agus nan Eileanan. D'iarr Seumas Stìuḃart - ríġ nuaḋ Sasuinn - do ċur na Gaeḋeil amuiġ as na Gaeḋealtaċd agus amuiġ as an doṁain seo fosta gan aṁras! Ba cinealtaċ in éadan na Gaeḋeil é ḟéin, agus ḃa fuaṫ an-ṁor aige le na Gaeḋeil. Ṫánaig na ciad muinntear Gaeḋealaċ go h-Àpalaid eadar 1619 agus 1620. Ḃa cimí na cogaḋ iad ḟéin, agus d'éiriġ siad ṡuas in éadan na plandála Gallda trasna deisceart Laiġean. Ṫosaiḋ iad cogaḋ na coṁaireaċd aṁain agu ḟéin nuair a d'ionnsaiġ sluaġ Ġallda ċun istiġ an talaṁ acu faoi 1612 nó 1615. D'éiriġ iad amuiġ in éadan na Gaill ann gan aṁras, agus ṫroid siad treall-ċogaḋ an-ḟada mór ann. Ḟuair iad ḃristeaḋ le 1618 go 1619 mar ḃa siad 'troid aṁain gan cuidiú 'gus gan armáilte ṁaiṫ acu ḟéin. Ḟuair eadar dá go

10

lionra-uisge-dhearg.ca

ceaṫar míle (2,000 go 4,000) Gaeḋeal bás sa Ḋeisceart Laiġean le linn an Cogaḋ na gCoṁaireaċd ann. Ḟuair duin' eile ġaḃáil le sluaġ Ṡasuinn, agus ḃa taoiseaċ aṁáin leo fosta! Ċan ḟuil muid an ainm a raḃ air, 'ċ ḃa sé 'n ciad taoiseaċ Gaeḋealaċ mór na h-Àpalaid. Ṗleannaiġ na riaġaltas Gallda do ċur na cimí Gaeḋealaċ do'n obair - sgláḃaiṫe - le plandála Gallda nuaḋ trasna na ḟarraige ar Oileán Úir. Aċ ḃa pleananna eile ar na Gaeḋeil Laiġean nó na Laiġniġ!

D'ḟan iad le seaċd nó h-oċd mí, go dtí d'ḟoġluim iad na talaṁ nuaḋ, na Duine Dúṫċais agus na h-áiteanna armáilte leo. Aċ le linn oiḋċe 'ṁain d'éiriġ iad ṡuas amaċ in éadan na Gaill ann ar Aċaiḋ an Iúḃair. Ba trí ċiad, dá fiċead a deiċ Gaeḋeal Laiġean (350) ann anois. Ċuir na Laiġniġ gaċ tiġe, feirmeaċa, sgoilte, eaglaisí 'gus gan aon tiġ eile ċun gu teine le linn an t-éiriġ amaċ seo - Éiriġ Amaċ Aċaiḋ an Iúḃair. Ċuir na Laiġniġ seaċd ciad (700) go míle, ceaṫar ciad (1,400) Sasannaċ go báis le linn an t-Éiriġ Amaċ seo, 'gus rinn iad sin le linn dá mí fosta!

Nuair a d'éalaiġ na Laiġniġ amuiġ as na Gaill, ċuaiḋ siad ċun go na sléiḃe a ċonnaig iad ann. Ḃa sin Àpalaid. D'iarr ciad ṡluaġ do ṫosaiḋ saoġail nuaḋ agu ṫuas ann mar ḋ'ḟoġluim iad eolais maiṫ as na Daoine Dúṫċais, agus ṗleann iad do ruaig agus do ṫroid ar aġaiḋ in éadan Sasuinn amuiġ as ann fosta.

Aċ d'iarr dárna ṡluaġ don éalaiġ amuiġ ar an ḟarraige ċun aḃaile, 'ċ ṗleann iad do ċuairt go Nuaḋ Frainnge ċun an tuaisceart mar ḃa Gaeḋeil ann ar Talaṁ na Éisg, agus ḃa na Franncaiġ Caitligiġ sa ċreideaṁ fosta. D'iarr na treas ṡluaġ do'n éalaiġ ar an ḟarraige, 'ċ d'iarr iad do ṡeol deisceart ċun na talaṁ na Spáinniġ ann agus ṗleann iad do ḟill go h-Aċaiḋ an Iúḃair le taoḃ leis na Spáinniġ agus do ċur gaċ aon Sasunnaċ ċun go báis ann gan ṁoill.

Tim Pennington, Getty Images

Ċuaiḋ na trí sluaġ ar treo fada agu, 'gus ṫánaig na ciad ṡluaġ ṫuas go h-Àpalaid. Ṫroid iad an treall-ċogaḋ fada 'n éadan na Sasunnaiġ san Aċaiḋ an Iúḃair gan sos go dtí Cogaḋ Saoirse na h-Aimearaga nó faoi sin. Ṫánaig Gaeḋeil nuaḋ ċugu le linn 1640idí 's 1650idí 'gus ḃa siad sgláḃaiṫe nuaḋ amuiġ as an Gaeḋealtaċd mar Mallaċd Cromáil nuair a sgrios na Gaill faoi ċeannas Cromáil an sgrios-cinniḋ anṁór ar na Gaeḋeil san am sin. D'éalaiċ na Gaeḋeil nuaḋ ċun go h-Àpalaid fosta, 'gus ċuir na Gaeḋeil Àpalaid briseaḋ stad mór in éadan Sasuinn sna 1660idí nuair a

lionra-uisge-dhearg.ca

11

d'ionnsaiġ na Gaill istiġ go Gleann Gàiḋeal, agus ḋean iad sin le ċéile leis na Daoine Ḋúṫċais fosta.

Rugaḋ Gàilig na h-Àpalaid (canúint Gàilig nuaḋ) mar sin fosta! Rugaḋ sin amuiġ as Gaeḋlig Laiġean in aice leis Gaeilig Ulaiḋ agus gan aon canúint Gaeilge, Gaeluinn, Gàilig Gaeilig 's Gaelg faoi na ġrian mar ṫánaig iad le ċéile 'nn. Ṫánaig Gaeḋeil eile ċun go h-Àpalaid le linn 1660idí go dtí 1790idí gan stad mar ċuir na Sasunnaiġ na Gaeḋeil ṫuas go na sléiḃe tar éis a ḟuair iad go cóigeaṁ deisceart na h-Aimearaga mar ba fuaṫ leo linn!

Ba Gàilig an príoṁ teanga h-Eórpaċ ann eadar 1619 go 1880idí. Ṫánaig Gàilig faoin ionnsaiġ garḃ uaḃasaċ le linn Cogaḋ na Stáidean eadar 1861 go 1865. Ḃa na Gaeḋeil Àpalaid ar ḋá taoḃ 'troid sa ḋá ṡluaġ le linn an cogaḋ! Ar an deireaḋ an cogaḋ, ṫánaig Gàilig faoin ionnsaiġ le riaġaltas Stáit Aontaiṫe mar ḃ' eagal an-ṁor agu le Gàilig, Spáinnis 's Franngais mar ḋ'iarr iad do ḋéanaṁ Aimearaga ċun impireaċd Béarla nó himpireaċd Sasuinn Nuaḋ gan aṁras, agus tá sin an sgéal indiu!

12

lionra-uisge-dhearg.ca

TOIĠ ṀAINISIR DOIRE A' ĊOLM CILLE

Leaba 's Bricfeasta Óstán Trí Realta Áit Stairiúil Bialann ⁊ Crannog Ceol Beo Dúṫċas www.abbeyhoteldonegal.com

SEAN ĠÀEḊEALTAĊD

An Ċat Feusag air ais a-riṫisd Le Iain Mór Mac Ḃeaṫain (Gàilig Ros an Ear) Feumaiḋ leinn an seann ainṁiḋean do ṫill daċaiġ annseo 'nn an Seann Ġàiḋealtaċd air ais a-riṫisd gun aṁaras. Biṫiḋ e sin táḃaċtaċ mar feumaiḋ leinn iad do ṫill do ċur rudan ceart ann an talaṁ agus air an dùṫaiċ. Le sin annseo glacaiḋ leinn an talaṁ air ais a-riṫisd orson nan duine dùṫċais ann an tìr seo. 'S suaiṫneas ṁòr an Cat Feusag an aġaiḋ na tiġearnan talaṁ Ġall agus an aġaiḋ rudan iad a' ḋéanaṁ air an talaṁ cuideaċd! Ċunnaic mi rudan cruaiḋeaċd agus mì-ċeart ri linn na bliaḋnaċan ḟada 'nnseo san Albainn, agus rinn iad sin orson na tiġearnan talaṁ air an òrduiċ nan tiġearnan talaṁ cuideaċd. Dar a ḃa mi h-òige, ḟuair mise obair ann an talaṁ ṁòr san Ġall-Gáiḋealaiḃ, agus ḟuair mise mo sùilean osgailt' annsein gun aṁaras. Ċan eil rudan còir agus ceart orson an talaṁ. Ċan eil ainṁiḋean ann, ċan eil duine 'nn agus ċan eil aon fìor beò 'nn cuideaċd. 'S mòran fàsaiċean iad! Cuiriḋ iad bàs an aġaiḋ gaċ uile h-ainṁiḋean gun trocaire. Cuiriḋ iad niṁe 'nn an talaṁ do ċur bàs air nan Taġan, Cat Ḟiaḋan, Sionnaċ, Broc, Easag, Neas, Iolar Buiḋ, Iolar Mara, Seaḃag Ḟraoiċ, Seaḃag Mór, Seaḃag Ruaḋ no Speurag agus gaċ uile Seaḃagan eile. 'S rudan mì-ċeart agus an-ġarḃ seo gun aṁaras!

Bu ċeart déanaiḋ leinn an obair agus sliġe ceart orson dar cuiriḋ sinn na Cat Feusag a-maċ air an dùṫaiċ a-riṫisd! Ṫa sin táḃaċtaċ orson na Tuaṫanaiċ, na muinntir ḋùṫaiċ agus orson na h-ainṁiḋean - Catan Feusag - cuideaċd. Feumaiḋ leinn do ċur bann-ṁuineil ann an uile h-ainṁiḋe dar taḃair leinn saorsa aca. Feumaiḋ leinn do ċainnt leis na Tuaṫanaiċ, na muinntir dùṫaiċ agus na sgoiltean na h-àite mu Cat Feusag. Feumaiḋ leinn do ċur stad ṫun gaċ uile eagal a' ḃiṫiḋ aig nan duine. Aċ biṫiḋ 14

lionra-uisge-dhearg.ca

sin nas ṁaṫ orson an aimsir seo mar ṫa mòran ùiḋ aig duine ṫun ainṁiḋean an-diuġ. Ċa roḃ sin an sgeul bliaḋnaċan o ṡoin. Feumaiḋ leinn na muinntir air an taoḃ leinn orson an obair seo, agus sin againn e!

Feumaiḋ leinn do 'n obair ri ṫaoḃ nan duine leis an eolais aca mu 'n ainṁiḋean ḟiaḋanta do ḟaiġ an Cat Feusag a-maċ air an dùṫaiċ air ais a-riṫisd. Ṫa sinn a ċéile mu sin gun aṁaras, aċ feumaiḋ leinn do 'n éisd leis nan duine sin cuideaċd, biṫiḋ sin nas táḃaċtaċ. Iarraiḋ na Catan Feusag àitean ṁaṫ agus sàḃàilt' leis biaḋ fiaḋan leis ainṁiḋean eile umpa, 'gus iarraiḋ iad comaraċ trì dliġean às duine sealgaireaċd a-maċ às an dliġe cuideaċd! Ċan ḃiṫiḋ sin còir agus ceart do ċur iad a-maċ air an dùṫaiċ le saorsa leoṫa mà biṫiḋ iad air an sliġe gu bàis gun comaraċ. Ṫa sin an sgeul ṫairis an Seann Ġaiḋealtaċd an-diuġ gun aṁaras. Agus iarraiḋ leinn do ċur airgid air a' ṫaoḃ orson nan Tuaṫanaiċ mà dar ḋ'iṫ nan Catan Feusag an ainṁiḋean aca ḟìn. Ċa cuiriḋ leinn saorsa gu h-ainṁiḋean a roḃ saoġal ḟada 'nn an ġaḃail mar biṫiḋ sin ċo ċruaiḋ gun aṁaras! Ḃa rudan ċo ġarḃ 's ċo ċruaḋ orson ceiṫir Cat Feusag air seaċdain seo ċaiḋ. Ṫug fear a-ṁàin saorsa gu ceiṫir Cat Feusag ann a' Ṁonaiḋ Ruaiḋ, agus ċa roḃ eòlas aca mu saoġal saorsa san ḟiaḋain. Ċunnaic Tuaṫanaċ a-ṁàin Cat Feusag a-ṁàin dar a ḃa e 'maċ 'cur biaḋ ṫun nan Caoraiċ aige. Ṫàinig mòran eagal aige air dar ċunnaic e nan Cat Feusag aig seasaṁ air do ċul aige! Ċar ḋeaċaiġ an Cat Feusag air an ionnsaiġ ċuige buadċas le Ḋia Ṁòr. Ḃa na ceiṫreaṁ Cat Feusag 'riṫ air an dùṫaiċ orson trì no còig laṫa, 'gus ḟuair iad ġaḃail agus ṫa iad ann an Taiġ Mòr nan Ainṁiḋean ann an Dùn Éideann. Ḟuair Cat Feusag a-ṁàin bàs mar ċa roḃ i 'nonn do ṡaoġal ann an aimsir Ġeiṁreaḋ nam Monaiḋ Ruaiḋ, agus ḃa mòran truaġ sin. Tilliḋ an Cat Feusag ṫun an Seann Ġaiḋealtaċd air ais a-riṫisd le cuidiċ Ḋia Ṁòr, aċ feumaiḋ 's iarraiḋ sin trì rudan ceart a-ṁàin.

lionra-uisge-dhearg.ca

15

Trìnda NicÉigeir ṀicṀaġnuis

Poblaċd nan Gàiḋeal Rian Dàil nan Gàiḋeal Le Iain Mòr Mac Ḃeaṫain (Gàilig Ros an Ear) Dar ṫigiḋ leinn ri ċéile 'nn an Poblaċd Mòr nan Gàiḋeal, feumaiḋ leinn do ċur Dàil nan Gàiḋeal ri ċéile. Ṫa rian an-ṁaṫ aig na Sàmaiċ, agus ṫa aid ann ṫairis ceaṫar tìr cuideaċd.

Biṫiḋ Àrd Taoiseaċ ceannard nan Dàil. Agus bioḋ obair aca orson teirm na còig bliaḋan a-ṁàin. Feumaiḋ leinn sin orson gaċ aon duine san Ḋàil cuideaċd.

Biṫiḋ aid ann orson còig bliaḋan a-ṁàin.

Faiġiḋ leinn Teaċdan Dàil às gaċ aon àite ṫairis an Sean Ġaiḋealtaċd agus às Clann a' Gàiḋeal cuideaċd gun aṁaras.

Faiġiḋ sinn duine Clann a' Gàiḋeal às Dùṫaiċ nan Craoḃ (Aimearaga, Ċanada, Meagsaco), Nuaḋ Ṡealainn, Astràilia, Eòraip agus Dùṫaiċ nan Ein Ḟiaḋan (Meaḋan Aimearaga 's Aimearaga Deas) agus às Afraga Ḋeas ri ċéile. Biṫiḋ seo nas ṁaṫ mar 's aid cuid cinniḋ nan Gàiḋeal cuideaċd.

Biṫiḋ leinn a-nonn do nasg duine ri ċéile air a' ṫalaṁ agus trì nan idir-lìon trì Sgìb, Súm agus rudan eile idir-lìon gun aṁaras.

Feumaiḋ leinn do ċruinniċ ri ċéile air an idir-lìon gaċ seaċdain, agus feumaiḋ leinn ri ċéile gaċ trì ṁios. Cuiriḋ leinn an Dàil ri ċéile san Sean Ġàiḋealtaċd ri linn an t-Saṁraḋ gaċ bliaḋan. Dèanaiḋ leinn an Ḋàil Saṁraiḋ an Sgoil Saṁraiḋ Ṁòr nan Gàiḋeal orson gaċ uile bliaḋan. Agus biṫiḋ sin laṫan-saor orson duine cuideaċd.

Tòisiċ leinn a-maċ leis fiċead gu fiċead deiċ duine san Ḋàil. Agus fàsaiḋ sinn gu ceud 's trì ċeud san àm dar biṫiḋ leinn ri ċéile orson bliaḋniċean ṁaṫ.

16

lionra-uisge-dhearg.ca

Feumaiḋ leinn do ḟaiġ duine Clann a' Gàiḋeal gu 'n Dàil gaċ uile bliaḋan. Agus feumaiḋ leinn - na Gàiḋeil annseo - do ḟaiġ ri ċéile gaċ uile trì ṁios. Ṫigiḋ an Dàil ri ċéile orson seaċdain a-ṁàin orson rudan cudromaċ. Agus biṫiḋ duine do ḟan fo tamall orson cùrsaiḋean trì Gàilig do ḟoġluim an cànan orson seaċdain a-ṁàin gu trì seaċdain b'ḟeudar.

Cuiriḋ leinn pleanan ri ċéile do ḟaiġ duine 'foġluim Gàilig trì cùrsaiċeanbogaiḋ orson naoi no deiċ seaċdain. Dèanaiḋ leinn sin orson Teaċdan an Dàil agus orson duin' eile cuideaċd mar biṫiḋ sin cudromaċ orson aiseiriġ an cànan.

Feumaiḋ leinn an Dàil do ċur spiorad 's misneaċd gu duine òga mar biṫiḋ aid na taoisiċ agus na ceannardan ùr nan Gàiḋeal, agus am Poblaċd nan Gàiḋeal cuideaċd. Ṫa e sin nas cudromaċ do ċur misneaċd 's eòlas orṫa mu nan Gàiḋeil agus mu na strìġ ri ċéile. Feumaiḋ sinn do 'n obair trì rudan acadamaċ agus rudan saoġal, agus dèanaiḋ leinn sin mar biṫiḋ e sin obair orson na duine òig do ċur aid air an sliġe ceart. Agus dèanaiḋ leinn sin trì cànan nan Gàiḋeal cuideaċd mar ṫa sin an cudromaċ.

Biṫiḋ an aisling ṁòr orson an Dàil gu sliġe ċun a ḃiṫiḋ aid an Dàil Ṁòr nan Gàiḋeal ṫairis an Sean Ġaiḋealtaċd. Biṫiḋ aid an Dàil Naiseanta nan Gàiḋeal gun aṁaras! Agus ṫa e sin an cudromaċ faiġiḋ leinn gaċ uile rudan ceart mar sin.

Cuiriḋ leinn aiseiriġ ùr nan sean rìoġaċdan nan Gàiḋeal. Aiseirioḋ leinn an Rìoġaċd nan Eilein, Tír Ċonaill, Bréifne Ua Ruairc, Ros, Dùṫaiċ Ṁic Aoiḋ agus gaċ uile sean rìoġaċd; aċ cuiriḋ leinn aid ann san Cónaiḋm Ṁòr nan Gàiḋeal ri ċéile orson an diuġ. Aṁarcaiḋ sinn gu 'n Danṁairg, an Éilḃeis agus an Spáinnt cuideaċd mar 's tìrean cónaiḋm aid ḟìn agus 's obair aid an ṁaṫ cuideaċd.

lionra-uisge-dhearg.ca

17

TAĊAIRTEAN UAĊDARAĊ

2024

An Stailc Ċoitċeann

LUD - 14-24 Ḃa e sin gasta nuair ḟuair leinn an artagal doċreidsinn mu Stailc Ċoitċeann ann am Baile Mór Ḃinnipéig sa bliaḋan 1919. Ḃa 'n reaḃlaid làidire san àm sin gun daḃt. Ḃa e sin gasta mar ṫa 'n sgeul leinn ḟé san am Ḃinnipéig mar an laṫan ann an 1919 aimsir reaḃlaid leis reaḃlaidean eile 'deunaṁ ṫairis an Doṁan san àm sin.

Am Fiaḋ-Eaċ Ṁór LUD - 15-24 Ċuir Iain Luim an sean-sgeul ṁór nuair ṫàinig muinntear Gàiḋealaċ gu na Maċairean Móra sna 1810an air aġaiḋ. Ḃuail iad leis ainṁiṫean Gallda san aimsear sin agus ḃ' eagal ṁór orra ḃo n-àm gu h-àm cuideaċd gun teagaṁ. Ċuir iad ainmean anṁaṫ air gaċ uile h-ainṁiṫe gun ṁall cuideaċd.

Ag Obair leis san na Ċoillte LUD - 14-24 Seo píosa sgéalta seo faoi 'obair sna ċoillte san Ṁinneasóta. Ċuir an sgríoḃnair eolas anṁaṫ go duine leis an artagal seo 'gus ṫug sé beó úr go daoine leis an suim acu do ṫosaiḋ rudannaí sna ċoillte san an Ġaeḋealtaċd Úr agus san an Sean Ġaeḋealtaċd freisin.

Fíor Sgéal faoi na Fíor Gaeḋeil (Cuid a h-Aon 's Cuid a Do) LUD - 14-24 ⁊ LUD - 15-24 Ḃa 'n artagal ḟada seo 'gus ċuir linn sin san ṫrí cuid. Ċuir an sgríoḃnair an ḟíor sgéal 's eolas faoi an t-ainm na Fíor Gaeḋeil ar son céadta 's céadta bliaḋan. Ḃa 'n artagal faoi na Fíor Gaeḋeal san stair na n-Gaeḋeal.

Cá Raḃ na Sasannaiġ san Aimsear Ṗádruig?

LUD - 15-24 Sgríoḃ Ciarán an artagal galánta seo mar tá sé sin nas táḃaċtaċ do ċur an ḟíor eolas 's fíor sgéal amaċ go duine gan ṁall. Ċa raḃ Sasannaċ Pádruig, aċ ḃa Ceilteaċ é gan aṁaras!

Mac Tìre ‘gus am Madaḋ Allaiḋ LUD - 16-23

Foireann Coise-Ḃall na Ceiltiċ agus Cànan nan Gàiḋeal LUD - 16-23

'S sgeul seannċas seo an-ùiḋ gun teagaṁ! Agus ḋ'ḟoġluim leinn an ḟìor sgeul mu ḋ'ainm Madaḋ Allaiḋ agus ḋ'ainm Mac Tìre airson an ċeud àm againn, agus airson an ċeud àm san artagal Gáiḋealaċ. Ċuir an sgríoḃnair an ḟìor eòlas gu móran duine nuair a sgríoḃ e 'n artagal seo.

'S artagal nas táḃaċtaċ seo gun aṁaras, agus ṫug na sgríoḃnair an sgeul suim agus mì-ċeart mu foireann sacair a-ṁàin ag fàs ṡuas mar na Gàiḋeil ḃoċd às Éirinn, nan Eilein agus TÌr Ṁòr na h-Albainn a ċéile. Ṫuḃairt an sgríoḃnair mu rudan an-ùiḋ cuideaċd agus ḃa móran ceart e!

An Sgiṫia LUD - 17-23 Ṫa 's ḃa e sin gasta do leuṁ 's do ḟoġluim mu nan Gàiḋeil agus an Ġaiḋealtaċd san an Sgiṫia san Rúise Deas. Ann an Leoḃar Gaḃála Éireann, ṫánaig na Gaeḋeil a-maċ às an àite sin san eaċdraiḋ, agus ṫa creidisinn sluaġ ṁaṫ ṁòr an sgeul an-diuġ. Ṫa e sin gasta do ḟoġluim mu na Gàiḋeil san àite sin an-diuġ.

Mo ṫaisteal fríd Meiriceá Ṫeas - An Ċolóim LUD - 18-24 Tá sgríoḃnair ṁaiṫ Pádraig Mac Diarmada 'taistil trí 's trasna Dúṫaiċ na h-Éin Ḟiaḋain (Aimearaga Ḋeas) anois ó bliaḋan seo cáite. Ṫug Pádraig eólas an-ṁaiṫ agus go h-ionntaċ ċugainne leis an sgéalta 's eólas aige faoi na tíreanna 's áiteanna rinn sé cuairteanna raḃ.

An Sagart Saiġdear LUD - 19-24 Ḃa sin gasta do leuṁ mu 'n t-Aṫair Ó Riaġain agus an stríġ an aġaiḋ nan Gall a roḃ e ḟéin. Ċuir e coṁaireaċd ṁòr an aġaiḋ nan Gall ri Cogaḋ Ḟada (1968 gu 1998) agus ḃa saiġdear ḋearmad e gu ruige ċuir e 'n sgeul aige 'maċ airson nan duine. 'S an artagal an-ùiḋ mar sin a-ṁàin.

lionra-uisge-dhearg.ca/scriobh

ÁILLIḊ

NAN URRAIḊE

BIṪIḊ AN ÀITE SEO ĊUGAD

SAN GÀILIG

'ḂEIL SUIM AGAD DO ĊUR SANAS LE LUD? CUIRIḊ SGAIRT ĊUGAINN AIRSON MÒRAN EÒLAS

FÒRAM COIṀEARSNAĊD

Làiṫean Mór A' Ṁìos - Am Faoilteaċ 01 - Féill Bliaḋ ain Úr 06 - Gaelaċ Lán 21 - Gaelaċ Úr 22 - Féill Bliaḋ ain Úr na Sìonaiċ

Là Luġaiḋ Ua Raġallaiġ Biṫiḋ an là so air 20ṁ Gearran do ċuiṁneaċan Luġaiḋ Ua Raġallaiġ. Ḋ'éiriġ e 'maċ an aġaiḋ riaġaltas Gallda 'nnso sa Ċanada eadar 1869 gu 1872, agus air ais a riṫisd eadar 1884 gu 1885 cuideaċd. Ċuir nan Goill e gu bàis leis cruaḋlaċd an-ṁor sa ṁìos Saṁuinn sa ḃliaḋan 1885.

Aṫ Ṁìos - An Gearran 01 - Imbolg - Féill Bríġde 10 - Féill Bliaḋ ain Úr na Sìonaiċ 12 - Gaelaċ Lán 13 - Tu B'Ṡevat 14 - Là Naoṁ Ḃ aileintin 17 - Là Luġaiḋ Ua Raġallaiġ 27 - Gaelaċ Úr 28 - Ciad Laṫ a Ramadáin

Aṫ Làrna Ṁìos - Am Màrt 08 - Là Eadar-Nàiseanta nam Mnàiṫ 14 - Gaelaċ Lán - Purim 17 - Féill Pàdraig 20 - Co-Ḟ ad-Ṫ ràṫ an Earraiṁ 29 - Gaelaċ Úr

22

Lá na Dreoilín

Féile Ḃrígḋe

Tá 'n Lá na Dreoilín ar Féile Stioṗán ar an 26aḋ Nodlaig gaċ bliaḋan.

Tiocaiḋ daoine 'maċ do sealgaireaċd an Dreoilín mar 's sean traidisiúin seo. Cuirinn daoine 'maċ san ṗaraidí trasna ceanntair Gaeḋealtaċd' oifigiuil san am sin fosta, 'gus beiḋ an

'S Brígḋe eadar na triúir naoṁ mór na n-Gaeḋeal, agus beiḋ sin lá mór trasna na Seann Gaeḋealtaċd agus eadar an Gaeḋealtaċd Úir fosta. 'S 1aḋ Feaḃra 'n Féile Ḃríġde.

craic go h-ionntaċ maiṫ mar cuirinn iad eadaiḋ speisialta 'gus raċaiḋ iad amaċ do ṡealgaireaċd an Dreoilín. Ċuaiḋ an traidisiúin seo trasna na dtonnta go h-Oileáin Úr nó Dùṫaiċ nan Craoḃ, agus tá sin an-láidir ann ar Talaṁ an Éisg, Éireann Úr agus Eilean Naoṁ Eoin fosta.

lionra-uisge-dhearg.ca

O'Riain, Flann. 1994.

Lazy Way to Gaelic, le Seòras Jones, Y Lolfa Cyf., 1994, p. 58, 94

LORG FOCAL

TRÍ RÍĠ BLIAIN ÙR ṀAṪ OIḊ ĊE ĊALLAIN GEALAĊ ÙR CLEAS TEINE COISIR ĊONACAĠ

NOLLAG NA BEAN CRANN NOLLAG FLEASG REALTA NOLLAG ÓRNAID BRONNTANAS CEARC FRANGACH

lionra-uisge-dhearg.ca

23

CÚPLA FOCLA

PUCA EyeEm from Getty Images

CAMAG CÙL BÀIRE Walik from Getty Images Signature

'Ḃeil focal, abairt, no dealḃ agad airson Cúpla Focla?

Cuir e ċugainn air làraċ-lìn LUD ag: https://lionra-uisge-dhearg.ca/LUD/sgriobh-chugainn/ Elena Photo Elena Photo

CROMANACHD Fred Greenslade, The Canadian Press

24

lionra-uisge-dhearg.ca

SEANN FACAIL UINSEANN F. PINTADO

Nuair a laḃraíonn litreaċa, fanann féasóga ina dtost.

(Gaeilig Ṫeilinn) Donde letras falan barbas calan.

(Gallaic)

Brandaiḋ agus fíon, déanann seanḟear óg.

(Gaeilig Ṫír Boġaine) Brandavinom oncus vinom, digenati senoviros iuvancos.

(Gallaic)

Ag sean-móireaċd sa ḃ-fásaċ, sean-móir caillte.

(Gaeilig Ṫeilinn) Predicar en deserto, sermón perdido.

(Gallaic)

Trìnda NicÉigeir ṀicṀaġnuis lionra-uisge-dhearg.ca

25

Gleannsaṁ agus Aṫ-saoġail 's faclair nuaḋ seo BOOKS2READ.COM/THEOLDCELTICDICTIONARY

DÀNAĊ, ÒRANAĊ ⁊ SGEULAĊ SGEUL AN FEAR-ḊEASAĊAIḊ Le Géaróid Mac Maġnuis (Gàilig Ṫìr nan Eòin) Dé ‘n sgeul mu Fear-Ḋeasaċaiḋ? Cà roḃ e? Dé fìor ainm a roḃ air? Dé bliaḋan a rugaḋ e? Ṫa ḟios againn rugaḋ e san Ṫìr nan Eòin ri luaṫ 1800an b’ḟeudar. Ḃa Gàilig am prìoṁ cànan aige 'gus ċaiḋ e eadar Tìr nan Eòin agus Eilean Naoṁ Eóin ri linn an saoġal aige ḟéin. Sgrìoḃ e bàrdaċd an ṁaṫ airson nan Gàiḋeal Ṫìr nan Eòin agus ċuir e spiorad ṁaṫ ċun muinntear Tìr nan Eòin leis an òran ḟada ṁaṫ a sgrìoḃ e ann an 10ṁ Mìos Deireannaċ an Ḟoġair 1887. Ṫa creidsinn aig cùplan duine ḃa sagart e mar ċaiḋ e eadar Tìr nan Eòin agus Eilean Naoṁ Eóin gun sos ‘s gun stad. Ḃa ‘s ṫa sin fíor b’ḟeudar. Ḃa mòran eolas aige mu 'n eaċdraiḋ Clann Ġilleain, agus an strìġean an aġaiḋ nan Gall ri linn ciadan air ciadan bliaḋna. Ḃa clann ṁor iad gun teagaṁ agus ċuir iad

Elena Photo

coṁaireaċd doċreidsinn an aġaiḋ nan Gall airson ceartan, strìġean agus taoḃ nan Gàiḋeal ri linn uile àm cuideaċd.

Agus ṫa creidsinn aig duin’ eile ḃa maiġstir e mar rinn e tursan eadar Tìr nan Eòin agus Eilean Naoṁ Eóin. Aċ ḃa creid agam ḃa sagart e mar ċaiḋ e eadar ḋà n-àite ‘gus ḃa 'n iarr aige do ċur eolas, spiorad agus saoġal ùr ċun Gàilig ann an àite rugaḋ e. 'S mòran truaġ ṫa ḟear ḋearmad’ e. Rinn e obair táḃaċtaċ agus an-ṁaṫ nuair a sgrìoḃ e 'n òran Clann Ġilleain agus ḃa e sin nas ṁaṫ airson duine 'foġluim agus aig staidear an dualċainnt ṁaṫ sin cuideaċd.

Rinn e obair an-ṁaṫ leis an òran Clann Ġilleain agus ċuir e eolas an-ṁor agus an-ùiḋ san am pìosa bàrdaċd deas cuideaċd. Ċa roḃ e gu maṫ airson rudan ġarḃ ‘s rudan cruaḋaċd a-staiġ sa sgoiltean ùr ann am meaḋan nan Gàiḋealtaċd Ùr. Ḋ’ḟoġluim agus ċunnaic e ‘n obair sgriosda 'n aġaiḋ uile cànan ann an sgoiltean nuair ḋ’ionnsaiġ nam

lionra-uisge-dhearg.ca

27

muinnteoran an aġaiḋ na ṁic-leinnean mar ċa roḃ Beurla 's Sagsa-Ḃeurla aca. Ḃa droċ-ḋìol sin an aġaiḋ air nam muinnteoran an aġaiḋ na ṁic-leinnean mar ċa roḃ Beurla 's Sagsa-Ḃeurla aca. Ḃa droċ-ḋìol sin an aġaiḋ air nam pàisdean gun teagaṁ agus ṫa ḟios againn rinn e seas an aġaiḋ sin. Aċ ċa roḃ e buaḋ aige san àm sin, agus ḃa mòran truaġ sin gun teagaṁ. Ṫa creid agam sgrìoḃ e Clann Ġilleain mar ḋ’iarr e do ċur onair ċun pàisdean, na ṁic-leinnean agus

Brianna R., Unsplash huronphoto, Getty Images Signature

leanḃan nan Gàiḋeal ṫairis Tìr nan Eòin agus Eilean Naoṁ Eóin. Ṫa muinntear làidir Gàiḋealaċ san ḋà n-àite ‘gus ḋ’iarr riaġaltas Ċanada do ċur uile onair a-maċ às na Gàiḋeil Oig ann mar ḃ' eagal aca mu 'n Éiriġ A-maċ mar ḃa ḟios aca 'n seann sgeul mu muinntear Gàiḋealaċ ann an Tìr nan Eòin gu h-àiriḋ! Ḃa iad dàrna ṁuinntear Gàiḋealaċ ann an Ċanada mar

ḃa

iad

an

ḋeiġ

muinntear

Gàiḋealtaċd Ṫalaṁ an Éisg (ḃo 1536). Ṫàinig na Gàiḋeal gu Tìr nan Eòin ḃo 1770 gu 1772 air aġaiḋ, agus ṫàinig iad a-maċ às Uiḃist a Deas (airson cuid ṁòr)

agus

a-maċ

às

Loċ

Abar,

Eirisgeiḋ agus cùpla àitean eile. Ḋean iad sin mar ṫàinig iad fo ‘n ionnsaiġ mar ḃa Caitligiċ iad agus ḃa Creideaṁ Caitligeaċ aca cuideaċd. Ċaiḋ an tiġearna ṫalaṁ ann an Uiḃist a’ Deas gu creideaṁ Calḃanaċ san àm sin san 1769, agus ċa roḃ e gu maṫ nuair ḋ’ḟan uile duine Uiḃisteaċ leis Creideaṁ Caitligeaċ. Ṫosaiḋ e do ċur dliġean an aġaiḋ paidrean Gàilig ‘s Laidin, agus ḟuair an sagart ḋìbirt a-maċ às Uiḃist a’ Deas mar rinn e coṁaireaċd agus ṡeas e ri ṫaoḃ leis nam muinntear Uiḃisteaċ annsin. Ṫàinig sluaġ ḃeag na Manaiċ Naoṁṫa gu h-Uiḃist a' Deas, agus ṫosaiḋ iad coṁaireaċd rùnnda ‘n aġaiḋ an sgrios-ċreideaṁ seo. Ċaiḋ iad às taiġ gu taiġ, agus rinn iad Aifrionn Naoṁṫa Laidin agus ann san Ġàilig agus ċuir iad spiorad coṁaireaċd a-steaċ 's a-staiġ nam muinntear sin cuideaċd. Ḃa e sin an-ḋeas ‘s an-ṁaṫ airson na h-Uiḃistiċ ri linn an t-àm ḋeacaiḋ seo gun teagaṁ. Ḟuair ciadan air ciadan agus mìltean Gàiḋeal Caitligeaċ a-maċ às Uiḃist a’ Deas agus àitean eile ‘gus ċaiḋ iad gu h-Eilean Naoṁ Eóin mar ḃa pleann aca do ḃunaiḋ bailtean ‘s Gàiḋealtaċd Ùr san àite sin. Ṫàinig iad fo ċeannard Eóin mac Alasdair Mac Ḋòṁnaill (1742 gu 1810) agus ċeannaiċ e 'n talaṁ ann an Eilean Naoṁ Eóin agus cùplan àitean eile. Ḋ’ḟàg iad a-maċ ann an 1772 agus ṡroiċ iad ann ri seaċdainean ḟada 'maċ air an Ḟarraige Ṁòr. Ċa roḃ rudan gu maṫ no nas easga airson nan Gàiḋeil annsein, aċ ċaiḋ iad air aġaiḋ leis saoġal a’ ḋeanaṁ annsein. Ċuir iad an ainm-àite Tìr nan Eòin mar nuair a ḟuair cuid aca ḃrist air an tràiġ Eilean Naoṁ Eóin a Tuaṫ, 28

lionra-uisge-dhearg.ca

finwal, Getty Images

ċunnaic iad sluaġan air sluaġan agus àireiṁ 's àireiṁ ṁor nan eòinean, agus duḃairt iad seo Tìr nan Eòin mar nan eòinean aca. Ṫa creid agam ḃa gaċ uile rud seo san ċeann aige nuair a sgrìoḃ e 'n òran seo ann an 10ṁ Mios Deireannaċ an Ḟoġair 1887. Ḃa sin an àm nuair a ḃa rudan 's rudaigin ġarḃ airson eolas Gàilig ann an Eilean Naoṁ Eóin, Tír nan Eòin agus ṫairis Ċanada ri ċeile cuideaċd. Ṫa plean agam do leanaiḋ air aġaiḋ leis an staidear ċun Fear-Ḋeasaċaiḋ mar 's bàrd táḃaċtaċ 's dearmad e ḟéin. Ḟuair mi òran a-ṁàin a sgrìoḃ e 'ċ ṫa mise 'lorg airson òrain agus bàrdaċd eile a ċuir e ri ċeile san àm aige. Sgrìoḃ mi 'n artagal seo san an Gàilig Ṫìr nan Eòin san onair gu FearḊeasaċaiḋ agus déanaiḋ mi sin gaċ uile àm nuair a biṫiḋ mi 'sgrìoḃ agus ag cainnt mu ḋéiḋinn e ḟéin. Ċuir mise 'n òran Clann Ġilleain annseo cuideaċd airson duine leis an ùiḋ aca gu Fear-Ḋeasaċaiḋ.

lionra-uisge-dhearg.ca

29

Trìnda NicÉigeir ṀicṀaġnuis

CLANN ĠILLEAIN Leis an Ḟear-Ḋeasaċaiḋ (Gàilig Ṫìr nan Eòin) (I) Co ḃo ’n dàinig an dream ċalm’ ud, ’Bu ṁor ainm am measg nan Gaiḋeal?

Clann-Ġilleain ṁòrail, ṁùirneaċ, D’am bu dù ’ḃiṫ bras ’san àraiċ. Ṫainig iad, a reir luċd-sgeula, Ḃo’n ḟear ġleusd ud, Dùġall Sgàinne; Seann laoċ uasal d’am bu ċleaċdaḋ Fialaċd, ceartas, agus bàiġeaċd.

(II) Ḃa GILLEAIN treun de ’ṡiol-san, ’S b’ ard mar ṫriaṫ e ’n Earra-Ġaiḋeal; ’S iomaḋ la a rinn e sgaṫaḋ Le ṫuaiġ-ċaṫa ’n teas nam blàraiḃ, Lean an slioċd a ṫainig ḃuaiṫe Ri ainm uasal, mor, gu laidir; ’S Clann-Ġilleain air linn iad, Cinneaḋ rioġail nan glonn arda.

(III) Ṡeas GILLIOSA, mac Ġilleain, Gun ċeum meaṫaiḋ riaṁ le ’ḋùṫaiċ, ’S am blar Lairge nan cruaiḋ ḃuillean Ḋearḃ e ’ċurantaċd mar ḃiùṫaiḋ.

Rinn a ṁac-san, GILLECALUM, Gnioṁan arronta le dùṫraċd Am blar ainmeil Allt-a-ḃonnaiċ, Le ’loinn ṡoilleir, ġuiniċ, ḋrùiḋtiċ.

30

lionra-uisge-dhearg.ca

(IV) Ḋ’ ḟag IAIN DUBH, mac gasd’ an laoiċ sin, Da ṁac aoḃaċ, ḟearail, euċdaċ; LACHAINN LUBANACH an eagnaiḋ, ’S Eaċann Reaganaċ nan geur lann. Ġlac iad Doṁnallaċ nan Eilein, ’S ṫug iad air, an I nan cléire, Còir a ṫaḃairt daiḃ air fearainn, ’S geallaḋ daingeann air buan réite.

(V) Ṫug e ’niġean ṁaiseaċ, uasal, Oġa Ruairiḋ ṡaiḃir, ṁòrail, Air a h-iarrtas féin do Laċainn, ’S bu ḃean ṫaitneaċ air gaċ doiġ i. Ṫug e ḋa an drèaċd a b’ airde Na ’ċùirt aġṁoir an Aird-Ṫòirnis; ’S b’e ’ċeann-feaċd e ’n am ’ḃiṫ gluasad Le ’ḟir ḟuasgailteaċ do’n ċòṁrag.

(VI) Eaċann Reaganaċ Loċ-Buiḋe, Bu ċeann-uiḋe maṫ roiṁ ṡlòġ e; ’S ḋ’ ḟag e mic ’ḃa mar an aṫair, Guineaċ, sgaṫaċ, anns an tòraċd.

Is ann ḃuaiṫe ’ḃa Clann-Ṫèarlaiċ, Na fir ḋàna, reaċṁor, ċròḋa; ’S Mac-Ṁic-Eaċainn, an triaṫ gaisgeil ’Ċumaḋ smaċd air luċd an ḟòirneìrt.

(VII) Ḃa mac Laċainn na ’ṫriaṫ buaḋail, EACHANN RUADH nan cruaiḋ ċaṫ gailḃeaċ; Sgaoil a ċliu air sgiaṫaiḃ laidir Do gaċ àit an rioġaċd Alba. Ṫogaḋ creaċan leis an Eirinn, ’S rinneaḋ euċdan leis air fairge; Ṫuit e, ’s gum b’ e ’n t-aoḃar bròin e, Laṫa doruinneaċ Caṫ Ġarḃaiċ. lionra-uisge-dhearg.ca

31

(VIII) Ḃa a ṁac-san, LACHAINN BRONNACH, Na ’ḟear somalta gun ṁorċuis. Ċa bu toil leis stri no buaireas, Bu duin’ uasal e na ’ḋòiġean. Ḋ’ ḟag e mic ’ḃa fearail, calma, ’S a ḃa sealḃaċ ḟad ’s bu ḃeo iad; LACHAINN OG, an triaṫ ’ḃa ciallaċ, Doṁnall, Niàll ’s Iain Garḃ nan coṁrag.

(IX) Ṡanntaiċ Doṁnall cnoic Aird-Ġoḃar, Ḟuair e foṫa beagan ċòṁlan, ’S ċuir e as do Ċlann-a-Ṁaiġstir, Ged naċ d’ rinn iad riaṁ air foirneart. Ġaḃ e seilḃ air an cuid fearainn, ’S ċa do ḋealaiċ e ri òirleaċ Ged ’s ann ḃuaiṫe ’ḃa mo ṁàṫair Ċa ṁol mi gu h-ard a ḋòiġean.

(X) Ḃo Niall treun ’san Ros ’ḃa fuireaċ Ṡiolaiċ curaiḋnean gun ḟòtus, Slioċd a ċlaiḋiḃ laidir iarainn, ’Ḋeanaḋ riaslaḋ anns a ċòṁḋail Ḟuair Iain Garḃ, an connspunn corraċ, Còir air Cola, ’s Cùiṁnis coṁl’ ris. Ḋearḃ e ’ġaisge mar ṡàr ṁìliḋ Ann an Grìsibul na dòruinn.

(XI) Ḃa mac Laċainn, EACHANN ODHAR, Na ’laoċ foġainteaċ, deas, eolaċ; Ṫuit e ’m blàr nan gaṫan guineaċ, Floden fuileaċ nan trom leontan.

Co naċ cuala sgeul mu ’ṁac-san, LACHAINN CATANACH na seoltaċd? Ḃa e caoiṁnell ri ’luċd-dàiṁe, Aċ ri ’naiṁdean garg mar leoġann.

32

lionra-uisge-dhearg.ca

(XII) Ḋ’ ḟag e mic naċ seaċnaḋ còṁstri, EACHANN MOR an òir ’s a ḃiuṫais; ’S Ailein ainmeil nan sop lasraċ, Nan long astaraċ, ’s an spùinniḋ. Ḃa da ṁac aig Eaċann lòġṁor.

EACHANN OG a sgap a ċùinneaḋ, Is Iain Duḃ a ḃa ’sa Morairn’, Gaisgeaċ colgarra naċ lùbaḋ.

(XIII) Ḃa mac Eaċainn Oig fior ainmeil, Ċa roḃ ’n Albainn fear ri ’ḟaotuinn ’Ḃa na ’ċoimeas da ’n am tarruinn Nan lann tana ’bu ġeur faoḃar. ’S iomaḋ blàr anns an roḃ buaiḋ leis, ’S iomaḋ ruaig a lean a ḋaoine; Mar ḃeiṫir ġuiniċ an aḋair, Ḃioḋ a ċlaiḋeaḃ anns a ċaonnaig.

(XIV) Ṫuit SIOR LACHAINN MOR an sàr ud, Ann am blàr le saiġid ṁìlltiċ; Aċ ṫug EACHANN OG gu gaisgeil Am maċ aiċṁeil mar ṁac dileas. Ċuir e ’n ruaig air Feaċd Ṁic-Ḋoṁnaill, Lean e ’n tòir le uile ḋiċeall, ’S loisg e as gun truas, gun trocair Gaċ taiġ coṁnuiḋ a ḃa ’n Ile. (XV) Aig Sior Laċainn ḃa mac eile Naċ bioḋ deireannaċ ’san tòraċd, Laċainn Og a ḃa ’n Torloisgte Nam fear oscaraċ, neo-stròḋail Ged a b’ og e laṫa ’ċruadail, An la ’ḃuaileaḋ aṫair morail, Ċuireaḋ iomaḋ treun-ḟèar dàna ’Ṫalla ’ḃais le ’ġairdein cròḋa. lionra-uisge-dhearg.ca

33

(XVI) Ḃa aig Eaċann Og na Gaisge Ceaṫrar ṁac ’bu taitneaċ dòiġean; EACHANN MOR a ċleaċd an uaisle, ’S naċ roḃ bruailleineaċ no pròiseil; Deaġ SHIR LACHAINN, am fear euċdaċ ’Bu ṁor feum an Inḃir-Lòċaiḋ; Dòṁnall Ḃròlais, criḋ’ an t-suairceis, ’S Iain Suaineaċ an deas ċòṁraiḋ.

(XVII) An SIOR EACHANN RUADH, mac Laċainn, Ḃa sàr ġaisgeaċ smaċdail, gleusda; Aċ ḃa ’nàdar mar an lasair, ’S ċuir sin as da ’n Inḃirċéitein Ṡeas e nuair bu ċòir ḋa teiċeaḋ Le ’ḟìr ḋeas am maċ ḃo ’n teugṁail; ’S ḋ’ ḟàg sin lag a ċinneaḋ cliuiteaċ ’Ḋion an duṫċa roiṁ luċd-reubainn.

(XVIII) B’ e a ḃraṫair og, SIOR AILEIN, Am fear allail ’bu ṁaṫ gluasad, A ḃa ’n nis an Duḃairt ġreaḋnaiċ Na ’ċeann-feaḋn’ air laoiċ a ċruadail. Ḃa SIOR IAIN, mac Ṡior Ailein, Na ’ṫriaṫ barraiċte, fior uasal, ’S na ’laoċ foġainteaċ fo ’armaiḃ Mar a ḋearḃ e an Raon-Ruairiḋ.

(XIX) Ċaill e ’ḟearann le ’ċuid goraiċ’, Is le seòltaċd a luċd-fuaṫa, ’S ḋ’ ḟeum e dol do ’n Ḟraing air fograḋ Ann an doċas ri la fuasglaiḋ. Ṡeas e laṫa Sliaḃ-an-t-Siorra Le ’ard ċinneaḋ mar bu dual da, A sgrios as nan gaisgeaċ coiṁeaċ A ḃa roiṁe, ’s gan dian ruagaḋ.

34

lionra-uisge-dhearg.ca

(XX) Leam is duiliċ mar a lean e, An riġ amaideaċ ud, Seumas, Naċ roḃ dileas do na daoine ’Ḃioḋ ri ’ṫaoḃ an am gaċ eiginn; ’S mar a lean e ’ṁac a riṫisd Le run criḋe gu luaṫ, eiḃinn,— Prionnsa naċ do ċoisinn urram Mar ḋeaġ ḋuine no mar ṫreun-ḟear.

(XXI) Ċa lean mi na’s ḟaide ’n eaċdraiḋ Aig na gaisgiċ sgairteil, ṁeanmnaċ. Ḃa iad clis le ’n clàiḋean gionaċ; Anns an iomairt ċa ḃioḋ cearb orr’; Ḃa iad fiuġantaċ, fior aoiḃeil, Ḃa iad caoiṁneil ri ’n luċd-leanṁuinn, Ḃa iad seasṁaċ, duineil, dìleas, ’S ḃa iad rìoġail le làn dearḃaḋ.

lionra-uisge-dhearg.ca

35

Clann Tuireann Le Brian Ó Cianaiġ agus Seaġan Mac a' Ḃárd (Gaeilig Ṫeilinn) Ċuiḋ Cú agus Ceiṫeann ann san soireaiḋ Ḋeas, agus d’imṫiġ Cian suas buaḋṪuaiḋ. Ċa ḋeaċaiḋ sé a ḃ’fad air a tá sin go ḃ-ḟacaiḋ sé ua triur fear árma, agus ní duine air doṁan a ḃí annaċt Brian luċar, agus luċarda triu mac Tuireann. Agus triur mac Tuireann agus iad is aṁlaiḋ a biṫsiur mac ċainte agus truir mac Tuireann agus iad go náṁadaṁail le na ċeib, agus ḃí oiread fuaiḋ aṫu air a ċeib da g-Casfaiḋe air a ċéile iad naċ in-biṫeaḋ beo aċt an dream buḋ láite acú.

“Da m-béiḋeaḋ mo deárṫarṫa ann seo anóis,” arsa Cian.

“Is calma an taṫa ḋeanfaḋ sinn. Aċt ó ṫarla naċ b-ḟil is fearr daṁsa teiṫeaḋ.” Ḃí sgairte naċ coṁgaraċ aige fa’n ann ċosna agus ḃuail sé é-féin le slait dradaċta go deacaiḋ séa ríoċt muice, agus ṫoisiġ ag toċailt an talaṁ mar an uiḋ eile acú.

“A ḋearṫarṫa,” arsa Brian mac Tuireann, “an b-facaiḋ siḃ an diulaċ a ḃí a siuḃal na máiġe tá bumaite o ṡoin!” “Ṫanaic,” arsa siadsan. “Ċa deaċaiḋ sé?” arsa Brian.

“Ní / ċa ḃfuil ḟios againn,” arsa siadsan.

“Is mór an náire duiḃ,” arsa Brian.

“Go súil ġeur a cuinneal air an ṁáiġ a n-aimsir cogaiḋ, aċt tá ḟios agamsa go maiṫ go dé ṫarla dó. Ḃuail sé é-ḟin le slait draoḋaċta agus tá sé anas a ríoċt muice ameasg na muc an ṫall agus e ag toċailt an talaṁ mar an cuid eile acú, agus ní / ċa déag-ċára dúinne é.”

“Is olc san dúinne,” arsa an ḃeirt eile na is le duine inteaċt de Ṫuaṫa de Danann ua muca sin, agus na marḃann sinn an t-iomlan acú d’ḟeudfaḋ an ṁuc draoḋaċta inteaċt orainn na ḋiaḋ sin.

36

lionra-uisge-dhearg.ca

TURAS NAN DOṀAIN

MO ṪAISTEAL FRÍD MEIRICEÁ ṪEAS

PEIRIÚ lionra-uisge-dhearg.ca

37

PÁDRAIG MAC DIARMADA (GAEILIG INIS EOĠAIN)

Pádraig is ainm dom agus is as Leitir Ceanainn, Tír Ċonaill mé ó ḋúċas. Faoi láṫair táim ag taistil fríd Meiriceá Ṫeas Agus le linn an am seo beiḋ mé ag scríoḃ fá dtaoḃ de na eispéireais agus na eaċtraí a ḃíonn agam.

38

lionra-uisge-dhearg.ca

Fuair mé ar bus agus fág mé slán le h-Eacuadór. Ḃí sceitimíní orm ag ḋul go dtí Peiriú. D’ḟág an bus ag leaṫ ina ḋiaiḋ a seaċt ar maidin agus ṁair an turas os cionn 12 uair. Ḃí orm stopaḋ ag teorann agus Ḃisa a ḟáil fá ċoinne Peiriú. Nuair a ḃí an Ḃisa faiġte agam, lean mé ar aġaiḋ go dtí Iaen, caṫair beag i dtuaisceart na tíre.

Caiṫ mé oiḋċe aṁáin i san Iaen sular ḃeag mé ar aġaiḋ go dtí an ċéad baile eile. Ḃí mé sásta go leor le sin mar go raiḃ an ceantar ró ṫé. Glac mé bus ċuig Ċaċapoais, baile mór sna sléiḃte, agus caiṫ mé roinnt lá ansin. Ḃí léir mór le déanaṁ ansin, agus taisteal mé ċuig eas Gocta, cinn de na easanna is mó ar doṁan, agus ċuig suíoṁ mór stairiúla Cuelap. Ḃí Cuelap príoṁċaṫair muintir Ċaċapoais ar feaḋ na céadta bliaḋain sular ṫáinig na h-Inciġ agus na Spáinniġ ina ḋiaiḋ sin. Tar éis roinnt lá i gceantar Ċaċapoais, ḃí sé in am dom ḋul ċuig ceantar nuaḋ.

Ḃí orm bus ḟada a ġlacaḋ fríd an oiḋċe ċun fáil ċuig caṫair Cagamarca, agus ḃí tuirse mór orm nuair a ṡroiċ mé Cagamarca.

Caiṫ mé seaċtain i gCagamarca. Ḃí níos mó suíoṁanna stairiúla le feiceáil. Ċoṁ maiṫ le sin, ḃí ceiliúraḋ mór neaṁspleáċas ag Peiriú an deireaḋ seaċtaine sin. Ḃí léir mór paráidí agus cóisirí ar na sráideanna agus ḃí deis agam ceiliúraḋ lena daoine áitiúla fosta. Ḃain mé an sult as an ócáid seo agus ṫug sé deis maiṫ dom bualaḋ le daoine áitiúla.

Nuair a críoċnaiġ an ceiliúraḋ, ḃí sé in am dom bogaḋ ar aġaiḋ óna sléiḃte go dtí an ċósta.

Glac mé bus fada eile ċuig Truċillo, agus ó Truċillo glac mé bus eile ċuig baile beag ar an lionra-uisge-dhearg.ca

39

cósta, Huanċaco. Ḃí sé deas an cósta a ḟeiceáil arís, agus briseaḋ a ḟáil ón airde mór sna sléiḃte fosta.

Nuair a ḃí mé ag tógáil cuairt ar Truċillo, ṫáinig mé trasna dealḃ de fear darḃ ainm Ricardo O'Donnaḃáin (Ruaiḋrí Ó Donnaḃáin). Rugaḋ agus tógaḋ é i bPeiriú agus troid sé ar son an tír sa Ċogaḋ Caṫarṫa 1854 go 1855, agus i gcogaḋ an t-Aigéan Ciúin in éadan t-Síle, inár fuair sé bás ann. Lig mé mo sgíṫ ansin fá ċoinne cúpla lá sular ḃog mé ar aġaiḋ arís go dtí na sléiḃte ṫart ar caṫair Huaras.

Bain mé an sult as ceantar Hauras. Ḃí na sléiḃte 's airde i bPeiriú sa ċeantar, ċoṁ maiṫ le loċanna álainn, siúlóidí móra 'gus oiġearṡruṫanna. Ar an droċuair, tá na oiġearṡruṫanna ag leá anois mar ġeall ar an méadú de teoċtanna agus an aṫrú aeráide sa ċeantar.

Nuair a ḃí mé i Huaras, caiṫ mé 8 lá ag déanaṁ siúl mór darḃ ainm Huaiġuaṡ. Tá an siúl seo cinn de na siúlóidí is áille i Meiriceá Ṫeas. Ḃí mé ag siúl ar feaḋ 15 ciliméadar aċan lá mar ṗáirt de grúpa. Ḃí muintir na grúpa as ċor ar biṫ aċan coirnéal den doṁan. Ḃí an craic againn aċan lá agus ḃí deis againn peil (sacair) a imirt ag 4,200 méadar os cionn leiḃéal na farraige. Ḃí sin eispéireas doċreidte dúinn go léir. Ḃí deis againn dreapaḋ suas ċuig 5,200 méadar os cionn leiḃéal na farraige ċoṁ maiṫ. Ḃí sin doiliġ ar na scaṁóga.

Nuair a d’ḟill mé ar ais ar caṫair Huaras ḃí tuirse an doṁan orm. Tar éis 7 oiḋċe ag campáil, ḃí mé sona sásta leaba a ḟeiceáil arís. Caiṫ mé cúpla lá ag ligean mo sgíṫ sular fuair mé ar bus fada arís, an uair seo go dtí príoṁċaṫair na tíre, Lima. Ḃí 'n áṫas orm a ḃeiṫ ag ḋul síos go dtí 'n cósta arís ina ḋiaiḋ coicís a ċaiṫeaṁ i sléiḃt' airde ná h-Andaiṫe.

40

lionra-uisge-dhearg.ca

lionra-uisge-dhearg.ca

41

Taig air làraċ-lìn againn www.lionra-uisge-dhearg.ca

Sgrìoḃaḋ Mìosail

Leaḃar-lann Làn

'Digiteaċ ⁊ Corporra h-irisean ùr agad mìosail eile

Faiġ 'inntrigeaḋ air ais cùisean uile

Post-d Sinn An So Sgriobh@lionra-uisge-dhearg.ca

Post do'r Bogsa PO ATTN: LUD PO BOX 42112 rpo FERRY ROAD WINNIPEG, mb, ca R3J 3X7

No Turas Do www.lionra-uisge-dhearg.ca /LUD/sgriobh-chugainn/ Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis

LUD LÌONRA H-UISGE DHEARG

Leanann mallaċt na baintrí seaċt nglúin.

(Sean Ḟocail)