LUD - Sgríoḃ Gaeḋealaċ - 17-24

LUD

DEASAĊAḊ 17 ÒGṀ. / IUĊ. 2024

Naiḋeaċd 'us Dòiġ-Ḃeaṫa De Na Gleann Uisge Ḋearg

Mo Ṫaisteal fríd Meiriceá Ṫeas (Eacuadór) Le Pádhraig Mac Diarmada

Litir ó Ṫorontó Le Iain Luim Dòṁnallaċ

Cù Aċaiḋ an Iúḃair Le Cioḃa Nic Ġille Guirm

AN SGIṪIA SEANN ḊAĊAIĠ NAN GÀIḊEAL BEAṪAN FIONN MAC ḊÙĠAILL

Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis

DEASAĊAḊ 17

Dè a Steaċ Air Cuiḃrinn

08

An Sgiṫia Seann Ḋaċaiġ nan Gàiḋeal

An Cogaḋ sa 14 Ṁuṁain - Cuid a Dó Le Séamus Ó Súilleaḃáin

Siar agus Soir

16

Le Gráinne Ní Ċaimbeal

Cúpla Focla Stobhach, Toinneadh, agus Pìobaire

Cunḃalaċ 02 Nòta Ḋeasaiċe 04 Nuaiḋeaċd nan Dùṫaiċnal 08 Nuaiḋeaċd na Cruinne 11 Sean Ġàeḋealtaċd 18 Fòram Coiṁearsnaċd 24 Dànaċ, Òranaċ ⁊ Sgeulaċ 30 Turas nan Doṁain

21

LITRIĊEAN GU 'N DEASAIĊE

Ċonnaig mise 's do ḟear ċéile do ḃlog ùr a ċairdean! Agus ḃa sin doċreidsinn! Ḃa e sin anùiḋ do ḟoġlaim mu 'n eaċdraiḋ an àitean ann an Tìr Ċonaill. Agus beannaċdan Ḋia Ṁòr oirḃ orson gaċ uile rudan 's rudaigin siḃ a ḋèanaṁ.

Caitrìona NicShealgair (Gàilig Ros an Ear)

Móran, móran Taing oirḃ!

Móran, móran taing oirḃ airson an obair ṁór siḃ a ḋeanaṁ airson Clann a' Gáiḋeal! 'S muinntir dearmad leinn ḟéin, agus iarruiḋ daoine san Seann Ġaiḋealtaċd an airgiod agus cuidiċ asainn annseo 'nn an Dùṫaiċ nan Craoḃ leis gaċ uile rudaigin. Aċ adeir iad facail mì-ċeart agus ġarḃ an aġaiḋ oirnn - Clann a' Gaiḋeal - agus ċan eil mise gu maṫ leis sin a-nis! Bu ċeart iarraiḋ leinn do ċur stad ċun sin gun ṁall mar 's muinntir aṁàin leinn ḟéin a ċéile.

Maighread Nic Aoidh (Gàilig Eilean Ruadh)

Ṫig siḃ gu h-Apann Feumaiḋ siḃ gu ḋeun tursan gu h-Apann annseo 'nn an Loċ Abar a ċairdean. Ṫa ṁaid àite ḋearmad anns an Loċ Abar agus anns a' Ġaiḋealtaċd gaċ aon àm 's aimsear. Ṫa 'n eaċdraiḋ an-ṁòr cuideaċd nuair ċuir na h-Apannaiċ coṁaireaċd ṁaṫ 's ṁòr an aġaiḋ nan Gall airson bliaḋniċean ḟada gun sos 's gun stad. Agus ṫa móran seannċas againn mu 'n Oisein agus Tìr nan Òig, Fionn agus na Féinne, Diarmuid agus Gráinne, Cú-ċulainn agus móran rudan eile. Agus biṫiḋ sin gasta mà cuiriḋ siḃ obair gu rudan na h-Apann agus gu Gàilig Apann cuideaċd a ċairdean ṁór.

Dómhnull Eoin Stiùbhairt (Gàilig Apann)

NÒTA DHEASAICHE Le Trìnda NicÉigeir ṀicṀaġnuis, Àrd-deasaiċe (Gàeḋlig Uisge Ḋearg) Air do ḃuille 'n aimsir an-ṫeṫ, ḃa leinn nas riṫe airson rudan dùṫċais 's cultúr annso san Ġleann Uisge Ḋearg. Agus ṫa e sin gasta gun daḃt! Ḃa Cruinneaċaṁ Gàeḋealaċ Ṁanitóba 'nn an Òg-ṁios sa ḃliaḋan so, 'gus ċuir leinn an Boṫan Gàeḋlig annsein leoṫa. Ḃa Fèill Meaḋan-Aoise nan Creag Crògs ann am ṁios Iuċar, agus ḃa sin an-ġasta airson nan duine Slàḃaiċ annsein cuideaċd. Ḃa na h-Ùcràiniċ, na Craotaiċ agus na Ceiltiċ ann ri ċéile, 'gus ḃa sin an-speisialta do'n oraic sin.

Anis, leis sin an ḋeiḋ againn, ṫa ṁaid 'oraic ċun am Pàillean na h-Albainn san Folclorama 'nn an Lùnastail so ċugainn. Biṫ rudan nas ṁór air gu beò 'nis a ċaraidean, agus biṫiḋ rudan suimiuil air am bealaċ ċugainn ann am miosan so leinn cuideaċd. Ṫa i sin gasta 'nis fàsann ṁaid suas às ḋeiḋ obair móran ḟada ċuir leinn ċun rudan. Agus ṫa i sin gasta do 'n orac duine leis ùiḋ aca gu Gàeḋlig a ḟoġluim 's a' laḃairt. Ṫa ṁaid air an sliġe gu ḃuaḋ anis le cuidiċ Ḋia Ṁór.

Na Ceud Gaiḋeil air Tìr nan Eòin Ṫàinig na Ceud Gaiḋeil gu Tìr nan Eòin amaċ às Uiḃist agus Éirisgeiḋ gu h-Eilean Naoṁ Eóin agus Tìr nan Eóin ann an 1770 gu 1772. Ḃa sin haon no ḋà bliaḋain riaṁ a ṫàinig na Ceud Gaiḋeil gu Ceap Breatuinn agus Albainn Ùr! Agus ṫa tinn ṁór orm do ċualaiḋ umpa gaċ aon àm agus biṫ iad air an teilifiosan agus suar air an eadar-lìon 'bruiḋeann mu sin cuideaċd. Biṫiḋ sin gasta mà sgrìoḃaiḋ siḃ an sgeul againn annseo ann an Tìr nan Eóin air Eilean Naoṁ Eóin a ċaraidean ṁaṫ ṁór.

Màiri niġean Ṗàdraig Ḋòṁnuill Caimbeul (Gàilig Ṫìr nan Eóin)

02

lionra-uisge-dhearg.ca

'Ṁaṫ Leiḃ gu Sgríoḃ le LUD?

POST-D SINN

POST D'AR BOGSA PO

Sgriobh@lionra-uisgedhearg.ca

ATTN: LUD PO BOX 42112 RPO FERRY ROAD WINNIPEG, MB, CA R3J 3X7

lionra-uisge-dhearg.ca

TURAS DO www.lionra-uisge-dhearg.ca /LUD/sgriobh-chugainn/

03

Liran Sokolovski Finzi, Getty Images Pro

NUAIḊEAĊD NAN DÙṪAIĊNAL

Litir ó Ṫorontó Le Tiarnan de Fréine (Gaoḋealg Áṫa Cliaṫ) Tá saoġal sóisialta na nGaeḋeal go breáġ beo bríoṁar annseo i dTorontó, an ċaṫair is mó i gCeanada. Cé gur áit ollċultúrṫa í, bíonn rian an Gaeḋeil le sonrú annseo, go h-áiriṫe i mí Márta, ṫart ar Lá le Pádraig, nuair a ḃíonn comóraḋ na paráide móire síos Sráid Eoinge, príoṁṡráid na caṫraċ.

'S e an Lárionad Gaeḋeal-Ceannadaċ croiḋe 'n pobail Ġaelaiġ / Ġaeḋealaiġ agus is e ceannċeaṫrú 'n cumann drámaíoċta na h-Aisteoirí Gaeḋeala Ṫorontó é freisin, dream a ḃfuil gradaim go leor bainte 'maċ acu i saoġal drámaíoċta 'n ċeanntair. Cuirtear suas le ceiṫre ḋráma ar an ardán i riṫ na bliana drámaí le h-údair Gaeḋealaċa idir ṡean agus nuaḋ iad seo agus bíonn ard-ċaiġdeán le feiceáil i n-gaċ gné dá saoṫair.

Tá féile ṁór ollċultúrṫa ar síul i dTorontó anois, mí 'n Ṁeiṫiṁ, dar teideal Caraḃan. 'S ocáid í a ċeiliúrlann líon ṁór na gcultúr éagsúil atá 'na gcoṁnaiḋe ar ṡráideanna na caṫraċ seo. Idir í sin agus Corn Sacair an Doṁain atá ar siuḃal béal dorais sna Stáit Aontaiṫe, tá neart le feiceáil san Lárionad Gaeḋealaċ, agus sna tiṫe taḃairne Gaeḋeala atá scaipte ar fud na gcaṫraċ. Tá a lán ceoil, idir ċeol traidisiúnta 'gus eile le cloisteáil gaċ oiḋċe, 'gus imeaċtaí eile ar nós daṁsaí seite, céiliṫe, sgéalaíoċta, comórtais bácáil arán sóide (donn), agus craoḃ aṁáin do Conraḋ na Gaeilge bunaiṫe 'gus bíonn siad gníoṁaċ i riṫ na bliana. Mar sin is iomaí deis atá 'nn blaiseaḋ den ċultúr Gaeḋealaċ agus eolas 04

lionra-uisge-dhearg.ca

a ċur ar ġnéiṫe éagsúla de ceol, teanga; rince srl . . . fad is a ḃíonn an aimsir go h-olc i riṫ an Ġeiṁriḋ.

Aċ déantar dearmad ar an sioc agus ar an sneaċta nuair a ṫagann an Saṁraḋ nuair is féidir tús a ċur le h-imeaċtaí taoḃ amuiġ ar nós Bar-Bí-Ciú 'gus campáil agus imeaċtaí eile spóirt a ċleaċtaítear go fairsing sa bpobal ar fad. Imrítear roinnt ṁaiṫ den ṗeil Ġaeḋealaċ agus imrítear beagáinín iomána 'gus beagáinín camógaíoċta ċoṁ maiṫ. Tá suas le h-oċt ḃfoireann peil Gaeḋealaċ fear ann, agus cúig ċinn d'ḟoirne peile ban, agus cúpla foireann ṁionúr freisin atá lonnaiṫe i dTorontó 'gus sa gceantar máguaird. Is beag seaċtain i riṫ an t-Saṁraiḋ naċ féidir cluiċe peil Ġaeḋealaiġ ar ard-ċaiġdeán a ḟeiceáil idir na foirne sin, nó b'ḟéidir idir ḟoirne eile a ṫagann ar cuairt ó Ṁontreal nó ó Ottaḃa.

Faoi mar a léirítear ṫuas tá neart á ḋéanaṁ ag an bpobal Gaeḋealaċ ċun an gcultúr, an teanga 'gus na cluiċí a neartú 'gus a ċur ċun cinn i saoġal Torontó. Tá ár bpáipéar nuaḋtaċda féin againn a ḟoilsítear gaċ dara mí. 'S Nuaḋaċt Gaeḋealaċ Ṫorontó 'n t-ainm atá air agus is tríd a ċoimeádtar an Pobal Gaeḋealaċ ar an eolas maidir le na h-imeaċtaí éagsúla a ḃíonn ar siuḃal ina measc. Ċun críoċ a ċur leis an alt seo, níl am níos oiriúnaí an sean naṫ cainte "Éire go Bráċ" agus "Alba go Bráċ" agus "Mannain go Bráċ" a úsáid agus sinn ag tagairt do saoġal Gaeḋealaċ i dTorontó.

Avijit Singh, Pexels

lionra-uisge-dhearg.ca

05

Cù Aċaiḋ an Iúḃair Le Cioḃa Nic Ġille Guirm (Gàeḋlig Caraliana) Ṫa 'n ainm innteannaċ agus mì-ċeart aig an ċù so. Ċuir daoine 'n t-ainm 'Cù Sasunnaċ' ag am madaṁ so nuair a ṫánaig ead gu beò san an Aċaḋ an Iúḃair. Aċ ṫa 'n ainm mì-ċeart mar ċar ṫánaig nan coin a-maċ as Sasuinn! Ṫánaig na ṡinsearan a-maċ as Sasuinn agus ċuir daoine leis saiḃir aca coin eile ri ċéile 'gus ṫánaig an Cù so fo tamall beò 'nnsin mar sin. Ḃa Seòirse Ḃasantain eadar nam ḟir leis saiḃir aca do ḋeun sin. Agus ċaiḋ an cù so ṫairis Aċaiḋ an Iúḃair agus ṫairis nan Staidean Aontaicṫe 'na déiġ Cogaṁ nan Saorsa (1775 gu 1783) agus an déiġ nuair a ḃa Ḃasantain an Ċiad Uaċtaran nan Staidean Aontaicṫe mu'n eadar 1789 gu 1799.

'S an cù so an-ṁaṫ nuair a ṫa ead 'sealgaireaċd ṫairis talaṁ ġarḃ agus ḃa sin an sgeul ann an Aċaiḋ an Iúḃair san àm sin gun teagaṁ.

'S 22 gu 27 òirleaċ ag an Cú so leis ṫa 21 gu 25 òirleaċ ag am ban-ċù. Ṫa 'n còta gruag aca dlùṫ agus ṫa daṫan bàn, ruaḋ, bàn 's ruaḋ ri ċéile 'gus duḃ aca. Ṫa ead cù maṫ air son pàistean agus ṫa cionn traen aca cuideaċd agus iarraiḋ daoine do ṫosaiḋ an treanuil gun ṁall nuair a ṫa òige aca. 'S cù an-ṁaṫ air son 'geardail do toiġ agus ṫa guṫ mór aca cuideaċd mar 's coin sealgaire ead.

Ḋ'oibiriċ ead do sealgaire Maṫanan agus Cat Mór bliaḋantan fada o ṡoin agus ṫa ead a-nonn do ḋeun sin an diuġ cuideaċd.

Biṫiḋ rudan contúirteaċ 's garḃ air nam madaiṁ so ri linn saṁraṁ té mar ṫa cluaisean fada troim aca, 'ċ biṫiḋ gaċ aon rud gu maṫ mà cuiriḋ daiḃ móran uisge a-maċ leoṫa ḟé.

DevidDO, Getty Images

06

lionra-uisge-dhearg.ca

Na turas de màṫair òg aig aodann na diagnosaċd de Aillse marḃaċ.

BOOKS2READ.COM/AG-GEATAIDH-NA-HEADOCHAS

NUAIḊEAĊD NA CRUINNE

An Sgiṫia (Seann Ḋaċaiġ nan Gàiḋeal) Le Beaṫan Fionn Mac Ḋùġaill (Gailig Sgiṫia) “Maṫi na tóisig ba día tancatar assin Sciṫia Agnoman Eber cen ail 295] da mac Ṫaitt meic Ógamain.

Elloṫ. Lámfind. Lamglass léir. tri meic Agnomain imréil; Caċer is Cing clú co mbúaid {MS folio 3b 45} dá degmac Ebir eċrúaid.

300] Arim a llong tri longa. ic tiaċtain dar tromṫonna; trí fiċit caċ luing luad ngle.

7 mna caċ tres fiċe.” leis Am Filiḋ Gilla-Cóemáin, Lebor Gabála Érenn. Ṫa 6 seann ṫeacsaiċean nan Gàiḋeal a ṫa ag innse ḋuinn mun Sgiṫia no An Sciṫia, sin a ràḋ: Lebor Gabála Érenn - www.maryjones.us/ctexts/lebor1.html#14 Caṫ Maige Tuired Cunga - www.maryjones.us/ctexts/1maghtured.html Caṫ Maige Tuired - www.ucc.ie/celt/published/T300011.html Do Fogluim Ċonculainn Annso Sios - www.celt.ucc.ie/published/T301038.html Foirġeall Obar Ḃroṫaig 1320 - www.nrscotland.gov.uk/Declaration A' Ċroinic Ċruiṫneaċ - www.ancestorium.com/tng/?s=A%27+Chroinic+Chruithneach

08

lionra-uisge-dhearg.ca

‘S e Nemed agus a ċlann a ṫàinig ḃon Sgiṫia gu h-Eirinn agus ‘s e ainm Gaelaċ a ṫa air Nemed (Naomṫa nó Naofa san Ḟlaiṫis.

‘S e leintean-crios ri Nuadu, Ard-Rìġ na h-Éireann agus na Tuaṫa De Danann, a ḃa ann ann an daoine na Sgiṫia.

Agus, seallaiḃ air na h-ainmean a ṫa air na daoine à Sgiṫia. ‘S e ainmean Gaelaċ a ṫa orrasan: Gabran (ḃa Gabrán mac Domangairt ríġ Dàil Riada ri linn 6ṁ Aoise AD), Tolc (“neart, ionnsaiḋ”), Trenfer ( “fear làidir”),

Gabála Érenn a’ fuireaċ ann am barraċd na

Trenmiled ("òglaċ làidir"),

300 bliaḋna anns na Bogaiċean Ṁeoideaċ (Muir

Garb ("garḃ"),

Ṁeoid no Muir Asóḃ an-diuġ) anns an Sgiṫia

Glaceḋ (“ trodair”),

agus ‘s e Rìġ na Sgiṫia a ḃa 'nn ann an coignear

Duirdri (“ríġ òran a ḋeanaṁ”?),

nan Gàiḋeal, sin a ràḋ, Eber Scot, Boamain,

Fonnam (“gluaisceart nas làidire gu tro 's go

Ogamain, Tat agus Agnomain.

fro”),

Ḋ’ḟàg na Gàiḋeil an Sgiṫia aig deireaḋ an laṫa

Teidm (“trioblad, caoineaḋ”),

agus ċaiḋ iad ḋan Spàinnt an toiseaċ agus an

Tinnargain (“òglaċ, laoċra ùr ġeal”),

dèiḋ sin do ḋ’Eirinn agus do ḋ’Alba.

Tescad (“aig ġearr a-maċ”),

Ṫa Do Fogluim Ċonculainn Annso Sios ag ràḋ gun roḃ Cù Ċulainn ann anns an Sgiṫia far an

Ḃa na faṁairean a ḃa a’ fuireaċ anns an Sgiṫia

roḃ e a’ cluiċ Iomain agus far an roḃ e air a

cuideaċd agus seallaiḃ air an t-ainm a ḃa air an

ṫeagasg iomairt airm le Sgàṫaċ (Scàṫaċ),

Rìġ a ṫàinig gu h-Eirinn gu Caṫa Maige Tuired:

niġean Ḃuanuinne, Rìġ na Sgiṫia.

Indeċ, Rìġ Faṁaireaċ na Sgiṫia (a' dìoġaltas).

‘S e ainmean Gaelaċ a ṫa air a h-uile duine a ṫa ‘S e beul-aiṫris a ṫa air ḟàgail gu leòr mun

ann anns an teaġlaċ Sgàṫaiċ:

faṁairean anns an Sgiṫia agus ṫa mi ‘n dòċas

Sgàṫaċ ḟèin (sgàṫaċ ḋuḃa) ;

gum b’ urrainn ḋoṁ beul-aiṫris mu ḟaṁairean

-a h-aṫair, Buanuinne, Rìġ na Sgiṫia (gu braṫ

na Sgiṫia sam biṫ innse beagan a ḋ’ aiṫġearr.

air fad); a niġean, Uaṫaċ (garḃa, );

Ṫa Lebor Gabála Érenn, Foirġeall Obar

dà ṁac Sgàṫaiċ, Cuar (caim, ) agus Cat (cat)

Ḃroṫaig 1320 agus A' Ċroinic Ċruiṫneaċ ag ràḋ gun roḃ na Gàiḋeil ḟèin a-réir Lebor

lionra-uisge-dhearg.ca

Ṫa na foillseaċaiḋean ùra a ṫànaig à Eirinn a

09

ṫa ag ràḋ gu ḃeil firinn gu leòr ann ‘san seann ṫeacsaiċean sin nan Gaiḋeal mun Sgiṫia: Ċaiḋ na seann làiṫean ḃuainn, aċ ‘s e Gàilig, seann ċanan nan laoċ agus nan rìġrean na Sgiṫia a ṫa ḃeò ann an-seo, anns an Sgiṫia.

Agus ‘s e Iomain, geama nan Gàiḋeal, agus Lannareaċd, Gleaċd agus Ealainean Ṁàirsealaċ nan Gàiḋeal eile a ṫa beò anns an Sgiṫia cuideaċd.

Le meas, Beaṫan Fionn Negoda MacḊùġaill Baile Dàn Ċatrìona, An Sgiṫia.

P.S. Seo na dealḃan airson na hartaigil cuideaċd: mapa na Sgiṫia; -beanntan na Sgiṫia; -Muir Ṁeoid; -meagailit na Sgiṫia; Nemed agus a ċlann; Caṫ Maige Tuired; Na Faṁairean; Sgàṫaċ; Cù Ċulainn; Comann Camanaċd Krasnodar/Baile Dàn Ċatrìona; -Clann ṀicḊùġaill Sgoil Iomairt Airm Gàiḋlig Krasnodar/Baile Dàn Ċatrìona le Lannaireaċd agus Gleaċd.

10

lionra-uisge-dhearg.ca

SEAN ĠÀEḊEALTAĊD

Ainċinealtas an aġaiḋ nan Gàiḋeal ann an Èirinn an diuġ Le Iain Mòr MacḂeaṫain (Gàilig Ros an Ear) Ċan eil gaċ uile rudan gu maṫ orson nan Gàiḋeal na h-Èireann fo riaġaltas Áṫa Cliaṫ an diuġ gun aṁaras! Ċan eil sin comasaċ orson duine do ḟaiġ rudan uile trì cànan nan Gàiḋeal - trì cànan dùṫċais. Ċan eil duine comasaċ do ḟaiġ ceadaċas carbad, ceadaċas turas agus gaċ uile rudaigin trì cànan nan Gàiḋeal, agus ṫa sin doċreidsinn agus ġarḃ gun aṁaras! Ċaiḋ ċàraid agam gu 'n oifig riaġaltas ann an Áṫa Cliaṫ. Agus ċaiḋ ċàraid eile 'gam gu 'n oifig riaġaltas ann am Miḋe mar ḋ' iarr aid do ċur ceadaċas tursan aca gu Gàilig mar ṫa Gàilig am prìoṁ cànan aca 'gus 's Gàiḋeal aid ḟìn cuideaċd.

Dar ċaiḋ aid gu 'n oifigean riaġaltas san ḋà àite, ṫàinig duine 'Seirḃeis Ċaṫarra' a-maċ an aġaiḋ orṫa leis faclan ġarḃ 's mì-ċeart. Ann san Bun-reaċd na h-Èireann ṫa Gàilig an ceud 's

Pexels, pixabay

prìoṁ cànan an staid sin seo gun aṁaras! Aċ 's fuaṫ na 'Seirḃeis Ċaṫarra' an-ṁòr an aġaiḋ Gàilig ṫairis an Saorstaid. Ṫa ḟios agam / againn sin mar ċan eil aid do ċur aon uile rudan trì Gàilig.

lionra-uisge-dhearg.ca

11

Dar a rinn aid cuairt ċun an oifigean riaġaltais; ḋ' ḟan aid ann orson leṫ-uair no uairean ḟada ḃo àm gu h-àm. Agus ġlac aid àm a-maċ às obair agus a-maċ às do ċlann aca cuideaċd. Ḋèan aid sin mar ḋ' iarr aid ceartas nan Gàiḋeal aca 'ṁàin. Aċ ḟuair aid faclan ġarḃ 's mì-ċeart às nan daoine riaġaltais gaċ uile àm mu Gàilig agus mu rudan trì Gàilig. Aċ ċaiḋ aid air aġaiḋ leis an strìġ orson an cànan! Ṫòisiċ aid aig sgrìoḃ ċun daoine ṁòr san riaġaltas Saorstaid, agus san àrd riaġaltas cuideaċd. Aċ ṫuḃairt aid ċun mo ċàraidean do naċ biṫ draġ, ṫa ceartan ṁòr aca orson gaċ uile rudan trì Gàilig orson nan Gàiḋeil mar ṫa 'n ceartan aca 'nn san Bun-reaċd na h-Èirinn a' bliaḋan 1937. Aċ ċa roḃ sin an sgeul dar ḋ' iarr aid ceadaċas carbad, ceadaċas turais agus gaċ aon uile rudan trì Gàilig aca. Ṫòisiċ aid aig sgrìoḃ ċun daoine ṁòr san riaġaltas Saorstaid, agus san àrd riaġaltas cuideaċd. Aċ ṫuḃairt aid ċun mo ċàraidean do naċ biṫ draġ, ṫa ceartan ṁòr aca orson gaċ uile rudan trì Gàilig orson nan Gàiḋeil mar ṫa 'n ceartan aca 'nn san Bun-reaċd na h-Èirinn a' bliaḋan 1937. Aċ ċa roḃ sin an sgeul dar ḋ' iarr aid ceadaċas carbad, ceadaċas turais agus gaċ aon uile rudan trì Gàilig aca.

Dar a ċaiḋ mo ċàraidean eile ċun nan Gardaiṫe orson rudan ceadaċas ceartaċd trì nan dliġe. Ċuir nan Gardaiṫe gaċ uile rudan an aġaiḋ orṫa do ḟaiġ rudan trì Gàilig. Agus ṫuḃairt aid gu mo ċàraidean do ċur gaċ uile rudan trì Beurla 'ṁàin mar ċan eil Gàilig aig cuid ṁòr nan duine san Gàiḋealtaċd an diuġ!

12

lionra-uisge-dhearg.ca

Aċ ċan eil sin ceart! Biṫ duine 'foġluim Gàilig trì sgoiltean ṫairis an Saorstaid, agus ann san Sia Ċonndaiḋ a-nis cuideaċd. Ċuir mo ċàraidean coṁaireaċd an aġaiḋ faclan mì-ċeart às nan Gardaiṫe 'gus ḋ' iarr aid do 'n obair leis nan Gardaiṫe trì Gàilig mar ṫa Gàilig an ceud prìoṁ cànan nan Saorstaid, agus ṫa e sin a-steaċ san Bun-reaċd gu h-àiriḋ! Aċ ċa roḃ aon ùiḋ aig nan Gardaiṫe / poileas Saorstaid do 'n obair leoṫa trì Gàilig mar ċan eil mòran Gàilig aig cuid ṁòr aca gun aṁaras! 'S fuaṫ ṁòr leoṫa ċun Gàilig cuideaċd mar 's aṁarc aid gu Gàilig cànan nan éiriċ a-maċ agus cànan nan reaḃlaid ri ċéile. Aċ ċan eil sin còir 's ceart! Ṫa Gàilig cànan ḋùṫċais a-ṁàin nan Gàiḋealtaċd (Albainn, Èirinn 's Mannan) agus orson Clann a' Gàiḋeal cuideaċd ann an Gàiḋealtaċd Ùr. Ṫa rudan deacaiḋ 's ġarḃ orson nan Fìor Gàiḋeil ann an Saorstaid na h-Èirinn a-nis gun aṁaras! Aċ ċan eil sin deireannaċ an strìġ a ċàraidean! Feumaiḋ leinn do ċur coṁaireaċd nas ṁòr an aġaiḋ na Sean Ġaill agus an aġaiḋ nan 'Seirḃeis Ċaṫarra' 'nn an Èirinn. Aċ feumaiḋ na Fìor Gàiḋeil Albainn do ċur cuidiċ gu na Fìor Gàiḋeil Èirinn orson cànan nan Gàiḋeal, agus orson còir ceartan nan Gàiḋeal san Saorstaid agus idir measg nan Sean Gall cuideaċd.

Agus feumaiḋ leinn do ċur pleann ṁaṫ ri ċéile orson an coṁaireaċd; agus biṫiḋ buaḋ ṁòr leinn an strìġ orson an cànan gun ṁall 's gun aṁaras le cuidiċ Ḋia Ṁòr! Feumaiḋ leinn misneaċd ṁaṫ againn orson an strìġ ùr seo a ċàraidean.

lionra-uisge-dhearg.ca

13

Aldo De La Paz, Unsplash

An Cogaḋ sa Ṁuṁain (1579 go 1583) - Cuid a Dó Le Séamus Ó Súilleaḃáin (Gaeluinn Deas Ṁuṁan) Ċun é féin a ċosaint sgríoḃ an taoiseaċ litir ón gcaisleán in Eas Géitine faoi na h-imeaċtaí uafásaċ a ḃí á ḋéanaṁ ag Malbaiġ ina ċoinne, an sgrios, an sléaċt is an t-áir.

Ina measc, ḃí ruaṫar ar caisleán an Ráṫ Mór ina raiḃ a ṡeansailéir Muiris Ó Síoċáin ina cónaí, 'gus gur goideadar na rollaí is na cuntais a ḃí ann.

Deireann Annála Ríoċta Éireann faoin tréiṁse seo go raiḃ an tír uile ó Sliaḃ Lúaċra (Oirṫear Ċiarraiġe) go h-Aḃa na Siúire (Tiobraid Árann) agus ó Ċeann Feaḃrad (Tuaisceart Ċorcaiġ) go Sionainn sgroiste ag clann an taoiseaċ is ag Sasanaiġ is a ċoṁġuailliṫe Gaeḋealaċ. Ṫógadar Eoċaill, baile saiḃir ar tráiġ Ṫoir Ċorcaiġ, agus roiṁe sin sean baile Gearaltaċ.

Sgrioseadar an baile, leagadar na ballaí mór-ṫimpeall air agus ṫugadar leo gaċ rud a ḃí luaċṁar. Ṫárla sé seo i mí na Saṁna sa ḃliaḋna 1579.

Rinneaḋ an Taoiseaċ na h-Urṁuṁan ruaṫar isteaċ i gceartlár ḋúiṫí na Gearaltaċ le sluaġ tréan i mí na Nollag. Ċuaiġ sé comḟada siar is an san Caisleán Nuaḋ, agus ṫug leis aḃaile tréada is ealtaí na tíre gan troid gan taċar mar ḃí Arm na Gearaltaċ (Arm na Gaeḋeal) i gCiarraiġe san Iar Ṁuṁain.

14

lionra-uisge-dhearg.ca

Corey Macri, Getty Images

1580: Go luaṫ san bliaḋain nuaḋ rinneaḋ Séamus Óg mac Séamuis Ṁic Gearailt duine de na ceannairiṫe ruaṫar isteaċ i Múscraiġe ag lorg tréadaḋ, aċ ḃí na Cárṫaig reiḋ dó agus maraíoċ forṁór a ṁuinntir. Ṫógaḋ ina ṗríosúnaċ é, 'gus ċuireaḋ go Corcaiġ Ṁuṁain é. Ṫáiniġ ordú ó Baile Áṫa Cliaṫ ċun ceaṫrúna coṁroinnte do ḋéanaṁ de. Agus sin mar a ṫárla. Ḃí bliaḋain brónaċ dor na Gearaltaiġ tosnaiṫe. Ṫáiniġ caḃlaċ Ṡasana go tráiġ iar-ḋeisceart na h-Éireann i mí na Márta sa ḃliaḋan 1580 ċun bac a ċur ar na Spáinniġ. Ḃí gunnaí tréan ar ḃord acu. Ċuireaḋ caisleán Ċarraiġ an Ṗoil dún deangan Uí Concuḃair Ciarraiġe faoi léigear, agus baineaḋ úsáid as na gunnaí seo. Ṫit an balla cois cladaiġ, ṫóg na Sasanaiġ an caisleán agus ċuireadar gaċ duine ċun bás. Ċualaḋ láṁaċ na gunnaí tréan leaṫ ċéad míle sliġe ón áit. Ṫug an taoiseaċ ordú do na bardaiġ caisleáin na dúnta a sgroiseaḋ agus ealú faoin tír. Ḃí Eas Géitine an caisleán deireanaċ a ḃí aige.

Aċ ‘Buaḋ nó Bás’ lean an cogaḋ ar aġaiḋ ar feaḋ trí bliain go leiṫ. Ṫóg Pealham caisleán Eas Géiḃne i dtosaċ mí Aibreáin sa ḃliaḋan 1580. Lean sé féin is an taoiseaċ na h-Urṁuṁan ag banú na tíre ar feaḋ na míosa. Ṫáiniġ an tiġearna Ġallda Greaġ de Ḃiolltoin go hÉirinn i mí Luġnasa. Ḃí Púratánaċ gránaċ is fear fuilteaċ gan carṫanaċt ab ea é aċ roiṁ deire na míosa sin briseaḋ air i gCaṫ Gleann Maolúra i gCill Ṁantáin. Ḃí Fiaċ Mac Aoḋ Ó Broin a ḃí i gceannas an Arm Gaeḋealaċ.

Faoi Ṁeaḋan Ḟóġṁair 1580, ṫáiniġ caḃair ón Ṗápa idir Iodálaiġ is Spáinniġ go h-Éirinn. Ṫanġadar i dtír i gCorca Ḋuiḃne 'gus glaċadar seilḃ ar Ḋún an Óir. Ṫeastaiġ ó Gréaġ an náire a ḃí air ina ḋiaiḋ an caiṫréim mór ag na Gaeḋeil ag Ġleann Maolura a glanaḋ. Ṫosnaiġ sé ag crinniú 's ag bailiú a ċuid fórsaí, 'gus ag déanaṁ ar an deisceart. Le sluaġ mór ina measc an taoiseaċ na h-Urmuṁan, rinneadar ion na captaein ar an Arm Caitliceaċ (Arm na Gaeḋeal) ar an seaċtú lá de Ṡaṁain 1580.

lionra-uisge-dhearg.ca

15

Tógaḋ gunnaí móra as na long ċun sgaoileaḋ ar an dún, agus ṫosnaíodar ar díoga a gearraḋ ina dtreo. Tar éis trí lá, ḃuail an ceannaire Spáinneaċ le Gréaġ, agus ḟuair sé gealltanas uaiḋ faoi coimirce ar san a ḟórsaí.

Aċ ḃí mealltóir friṫ-Ċaitliceaċ ab ea Gréaġ. An maidin dár gcionn an deiċiú lá de Ṡaṁain 1580 ċuaiġ a oifigiġ isteaċ sa ḋún ċun liosta h-arm a ḋéanaṁ, agus d’órdaíoċ dos na cosantóirí a ṁeirgí a ġéilleaḋ. Ag an am céanna ċuaiġ a ṡaiġdiúirí is mairnéalaiġ isteaċ sa dún agus ḋeineadar ár fealltaċ ar seaċt céad duine. Ḋá lá ina ḋiaiḋ sin, ċroċaḋ na priosúnaiġ a ḃí ag Gréaġ ar ballaí 'n dúin tar éis a ġéaga a ḃriseaḋ. Ḃí droċ-ċáil ar an Sasanaċ ar fúd na h-Eorpa mar geall ar a ḟeillḃeart is a ḋanarṫaċt. Ḃí an Cogaḋ sa Ṁuṁan anois ag dul ar aġaiḋ go fíoċṁar tíoránta is gaċ oifigeaċ Gallda ag iarraiḋ ár a ḋéanaṁ ar ṁuinntir an taoiseaċ. Ḋein siad ruṫair isteaċ ar Ċaonraiġe taoḃ leis an t-Sionainn, aċ ḃriseaḋ orṫa le Dáiḃí Puirséal as Baile Uí Ċaṫáin, taoiseaċ a ḃí neodraċ. Ḃí an Captaen Aċin i gceannas ar an garastún in Áṫ Dara. Ḟuair sé neartú trúpa ó Ċill Moċeallóg, agus ḃrostaiġ sé ċun díoġaltas a imirt ar ṁuinntir Ċaonraiġe.

Roinn sé a ḟórsaí ina ḋó, mar a deireann na Ceiṫre Máistrí ‘drong ar sruṫ agus drong ar tír.’ Ráiniġ siad le ċéile ag caisleán Ḃaile Uí Ċaṫláin nuair a ḟúair siad amaċ go raiḃ na fir tar éis an ċoill a ṫaḃairt orṫa féin. Ḋeineadar ár ar céad caoga duine 'gus maraíoḋ gaċ uile ḃean, páiste 's seanóir. Ḃí na captaein Souċ agus Ó Duḃdáléiṫe ċun tosaiġ san droċḃeart seo.

I dtosaċ Ṁí Aibreáin sa ḃliaḋna 1581 d'éag an Doctúir Nioclás Ṁic Sandair Leagáid an Ṗápa Greagóir XIII den ḟiaḃrais ċreaṫaċ i gcoillte na Claonglaise. Ḃí sé in Éirinn ó Ṁí Iúil sa ḃliaḋna 1579. Ḃí Sasanaċ ab ea é agus ḃí fuaṫ niṁneaċ ag an riaġaltas Gallda air aċ ṡeas na Gearaltaiġ go dílis dó. Ḃí meas mór ag Caitlicaiġ Ṡasana air, agus ḃíodar ag iarraiġ ar an Róiṁ an hata dearg a ṫaḃairt dó agus ċuir a ḃáis in éadóċas iad. Ċuir an Doctúir Ó Maolriain, Easpag Ċill Dá Lua 1576 go 1616 an ola ḋéanaċ air. Ċuireaḋ é i reilig Ġort na Tiobraide taoḃ leis an caisleán inar ċaiṫ sé ċuid maiṫ dá ṡaoġal in Éirinn. Tá cúig créaċt Íosa greanta i mbarr an túir ann.

16

lionra-uisge-dhearg.ca

TT OO II ĠĠ Ṁ ṀA A II N N II SS II R R DOIRE A' ĊOLM CILLE

Leaba 's Bricfeasta Óstán Trí Realta Áit Stairiúil Bialann ⁊ Crannog Ceol Beo Dúṫċas www.abbeyhoteldonegal.com

FÒRAM COIṀEARSNAĊD

Làiṫean Mór A' Ṁìos - An Céitean 01 - Féill Bealtainn 08 - Gaelaċ Úr 12 - Là Màṫ raiċean 23 - Gaelaċ Lán 25 - Lag B'Omer

Aṫ Ṁìos - An t-Òg-ṁìos 06 - Gaelaċ Úr 09 - Féill Ċaluim Cille 11 - Ṡavuot 16 - Là nan Aṫ raiċean 22 - Gaelaċ Lán 21 - Uair Àirde na Gréine

Aṫ Làrna Ṁìos - An Lùnastal 01 - Luġnasaḋ 04 - Ciad Laṫ a Féill Dúṫ ċais Mór - Gaelaċ Úr 05 - Là Traolaċ Mac an t-Seannaiċ 17 - Deireaṁ Laṫ a Féill Dúṫ ċais Mór 19 - Gaelaċ Lán

18

Laṫa Féill Dúṫċais Mór - Folclorama So féill seaċdáin táḃaċtaċ mór ann san Ḃinnipeig, Ġleann Uisge Ḋearg agus biṫiḋ gaċ aon naisean ann mar ṫánaig ead ċun nam Maċairean Móra ri linn aimsear eaċdruiḋ. Ċuir sin eólais a-maċ mu gaċ aon daoine 'nnso sa Ġleann Uisge Ḋearg. Déanaiḋ e sin leis féisean beag, eólais agus ceilirúḋ. 'S féis so h-osgail gu gaċ aon muinntear annso do ċur nuaḋaċd 's eólais mu muinntear ḟé le daoin' eile.

Là Traolaċ Mac an t-Seannaiċ So laṫa san onóir na Traolaċ Mac an t-Seannaiċ agus an reiṫ mór fada ṫairis Tír nan Craoḃ (Ċanada) eadar Baile Séain air Talaṁ an Éisg gu Cuan Tàirneaċ sa Ṫír Ċaluim Cille. Rinn e sin do ċur sgairt nuaḋaċd a-maċ mu h-aillse. Rugaṁ Traolaċ sa Ḃinnipéig, Gleann Uisge Ḋearg, agus ḃa fear Métis e ḟé. Ċall e do ċois aige 's ḋeiḋ timpiste carbad.

lionra-uisge-dhearg.ca

Trìnda NicÉigeir

Trìnda NicÉigeir

Là Canada So laṫa airson Seann Canadaiċ agus an Ċanadaiċ Ùr. Ḃa sin an àm san eaċdraiḋ nuair a ṫánaig Canada ri ċéile 'staiġ san Cónaiḋm Mór. Ṫa sin air 1ṁ Iuċar gaċ aon bliaḋna.

Luġnasaḋ Biṫiḋ Féill Lùnastal leinn sa ṁios so ċugainn. Biṫiḋ daoine ri ċéile ṫairis na Sean Ġaiḋealtaċd le teine cnáiṁ air an laṫa sin so. 'S féill an-táḃaċtaċ agus an-ṁor le h-aġaiḋ na Gáiḋeil Críosda agus le na Gáiḋeil Draoiḋ cuideaċd. Ṫa sin féill aṁain nuair a biṫiḋ ṁaid ri ċéile le h-am so ṁaṫ. lionra-uisge-dhearg.ca

19

4. nes, lann. 199 Seòras Jo O'Riain, F le , c li e y to Ga Lazy Wa p. 94, 131 yf., 1994, C a lf o L Y

LORG FOCAL Ainm Àite GLEANN APP ALLT ṠAGSAIN AĊAḊ Ḋ EIRG DOIRE ṀIC MORNA GLEANN BOIC AĊAḊ BÓ AĊAḊ ĊAIT AN TOBAR SRUṪ AIL

Fionn-Sgeulaċ OISEIN Ḋ IARMUID GRÁINNE FIONN MAC CUṀAIL CÚĊULAINN TARḂ DONN TARḂ BÁN TORC Ḋ UḂ

20

lionra-uisge-dhearg.ca

CÚPLA FOCLA

STOḂAĊ

TOINNEAḊ

'Ḃeil focal, abairt, no dealḃ agad airson Cúpla Focla?

Cuir e ċugainn air làraċ-lìn LUD ag: https://lionra-uisge-dhearg.ca/LUD/sgriobh-chugainn/

PÌOBAIRE lionra-uisge-dhearg.ca

21

SEANN FACAIL UINSEANN F. PINTADO

Níor líon beannaċt bolg riaṁ.

Ne labros tengua indo namantis!

(Gaeilge Iorrais)

(Gallaic)

Más olc maol is measa mullaċ.

(Gaeilge Iar Ċonnnaċt) Mesti ulcos mailos esti missa muldacos.

(Gallaic)

Go n-iṫe an cat ṫú, agus go n-iṫe an diaḃal an cat.

(Gaeluinn Ṫuaḋ Ṁuṁain) Com itetis indo cattus tu, oncus com itetis indo diabolus indo cattus.

(Gallaic)

Is fearr éan sa dorn ná beirt sa tom.

(Gaeilig Osraiġe) Esti verros etnos enisindo durnos ne berta enisindo tumbos.

(Gallaic)

Ná lig do leas ar cairde.

Ne lengos do lessos are caranti.

(Gaeilig Ros Goill)

(Gallaic)

Trìnda NicÉigeir ṀicṀaġnuis 22

lionra-uisge-dhearg.ca

Gleannsaṁ agus Aṫ-saoġail 's faclair nuaḋ seo BOOKS2READ.COM/THEOLDCELTICDICTIONARY

Trìnda NicÉigeir ṀicṀaġnuis

DÀNAĊ, ÒRANAĊ ⁊ SGEULAĊ

AG ḂEIṪ DAONNA Le Gráinne Ní Ċaimbeal (Gaeilig Ṫír Ċonaill) Cuirim uafás ort uaireanta, a sílim Nuair a ḃím i mo réite gorma, Breaṫnaíonn tú orm aṁail is dá D'ḟéadainn a ṫógáil leis an n-gaoṫ Aṁail is dá mba mise an ceo.

D'impiġ tú orm uair aṁáin, Is cuiṁin liom go soiléir anois.

Conas a ṡuiġ mé 'nn Taiseaċán ar tíġ imíonn, Agus túsa ag greim ar mo ġuaillí.

Creidim go ḃfuilimid ag beoċan, Sinn go léir ar am lóṁair iasgaċta, Agus táim buaḋaċ go ḃfuil.

Páirtí ċoṁ beo a ḃeiṫ agam, A ṁeaḃrú dom, i n-dáiríre.

Níl ionam aċ daonna tar éis an t-saoġail.

24

lionra-uisge-dhearg.ca

Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis

GLEANN ḂAILE ĊAOIL Le Iain Cealaiḋ no Iain Camṡron (1865 gu 1951) (Gàilig Baile a' Ċaolais) Sgrìoḃ Iain Cealaiḋ an t-òran seo mu Baile Gleann Ċaolais sa ċeanntar Baile a' Ċaolais. Ḃa seannaċaiḋ maṫ é ḟé 'gus rugaḋ 's togaḋ e 's ann cuideaċd.

Séisd: O naċ roḃ mi ṫall sa' ġleann a' fuireaċ, O naċ roḃ mi ṫall an gleann Ḃaile Ċaoil, Nan roḃ mise ṫall sa' ġleann a' fuireaċ Ċan ḟàgainn e tuille, gleann luraċ mo ġaoil.

(I) Sa' ṁaduinn nuair ḋ'éirinn gun èislean, gun ġruaim, 'Se ṫug sòlas do m'inntinn ḃiṫ sealltainn riut suas; Ċan eil gleann eil' air Gàiḋealtaċd ḃeir bàrr ort an snuaḋ, Gur mis' ṫa fo ċràḋ-lot ḃiṫ 'n dràsd' ċo fad' uait.

(II) Gleann farsaing fìor ṁonaḋ, ḋìrinn e suas, Gleann maiseaċ fìneagaċ 's mìorḃuileaċ tuar; Ri saṁraḋ is geaṁraḋ do ċleòca ċo uain'; Ċan eil nì a rinn nàdur naċ fàs air do ḃruaiċ.

(III) Nuair ḋ'éireas a' ġrian air bu ċiataċ ḃiṫ ann, 'S i ċo fial flaṫail coiḃneil a' boillsgeaḋ air ċrann, I dùsgaḋ nan lòn-duḃ 's nan smeòraċ air ġèig, Ċur fàilte, le'n ceòl, air a mòraċd san speur.

lionra-uisge-dhearg.ca

25

SIAR AGUS SOIR Le Gráinne Ní Ċaimbeal (Gaeilig Ṫír Ċonaill) (I) Fadó fadó, Bean óg álainn a ḃí ann, Ṫug sí a croiḋe do ḃuaċaill, Le ċéile i túr cloiċe tréigṫe, Agus ḃí sé ċoṁ daṫúil sin, An solas ag taitneaṁ ar a h-aġaiḋ, Agus aoiḃ ġáire lonraċa.

(II) Lean sí é i ḃfad siar trasna na tíre, Ar ṡiúḃal óna muinntir, Ar ṡiúḃail óna teaġlaċ, Agus go luaṫ ṫuig sí Ċa raḃ sé 'n ġrian ag taitneaṁ air, Aċ tinte dearg te ón taoḃ istiġ, Ag caiṫeaṁ sgáṫanna fada.

(III) D’oibriġ sí gan stad, gan staonaḋ In aġaiḋ na lasraċa a ḃagair, An teaċ a ḃí siad ag tógáil le ċéile, Easanna 'sileaḋ timpeall, Ceo dlúṫ agus deataċ duḃ, Ḋorċaíodar suas fuinneoga 'gus doirse Nuair a ḃí 'n ollṗéist ina ċodlaḋ.

(IV) Agus ḃí síoċáin eatarṫu ar dtús, Mar a ḃrúiġ siad aniar, Ag taḃairt gealltanais dá ċéile, Sna h-oiḋeanta an-dorċa gan ġealaċ A craiceann fionnuar i gcoinne a ġéaga teasċa, Ḃí súiḃail acu saoġal nuaḋ a ċruṫú Sna talaṁ seasg seo.

26

lionra-uisge-dhearg.ca

Trìnda NicÉigeir ṀicṀaġnuis

(V) Ċaiṫ sí a laeṫanta ag déanaṁ, Linnte lonraċa uisge, Reodóga cosúil criostail ṫuas Niġ sí amuiġ an súiċe Ag cloíċe leis ag siúḃail anonn is anall, Siar agus aniar agus ar siar arís, Cláir urláir dóite 'gus ag díoscarnaíoḋ.

(VI) Nuair a ṫáinig sé níos mó deacair, A ḋéanaṁ sí na sruṫáin agus Ṫosaiġ na lasraċa a leaṫaḋ, Ṫosaiġ a láṁa craiceáil, D'iompaiġ an t-uisge gorm anois le dearg D'éiriġ an tobar laistiġ di ina foinse ṫe Salann criostalaiṫe timpeall a súile.

(VII) D’ḟág a ṗóga luaiṫ ina ḃéal, A ḃarróga a craiceann duḃaiṫe, Ḃris an tine 'maċ Nuair a ṫarraing sí uaiḋ, Anáil ró-ṫe ar a aġaiḋ.

Agus na h-uisgí 'sileaḋ uaiṫi. Ḃuail leis na leátáin óna ċorp, Balla cloiċe ag éiriġ aníos eatarṫu (VIII) Nuair faoi ḋeireaḋ ṡleaṁnaiġ sí óna ġreim, Ṁaíġ sé ḃí sí á cnaí le breoiteaċt Nó rinn sí iarraċt a ḃá aige, Ḃí sí cloiċṡneaċta agus maiḋm ṫuile Ċa ḃáisteaċ ḃog agus loċ ciúin Ċlúdaiġ sí féin san fearsaid gainiṁ faoin tonn, Ag glaoċ ar ais arís di an bradán agus an rón.

lionra-uisge-dhearg.ca

27

Trìnda NicÉigeir ṀicṀaġnuis

'S Sonas ṫú Le Máirtín Eoġan Mac Giolla Eoin (Gaeḋealg Ṫír Eoġain) Mo ṡolas go bráċ, 'Cuir ṫú dorċas amuiġ asam, 'S fíor-ṡonas ṫú liom-sa, agam-sa, 'S an ḟíon-ċaor an-ḋeas ṫú gan aṁras, Fíor spiorad aċ Fíor maiṫ le taoḃ sin.

A' ċífiḋ mé raḋarc sin, Leis cóir 's ceartas, Do ṡiuḃal in aice leat, Mo ḟíor ṡonas mór.

Biḋ lae ċun go h-oiḋċe, Táim in aice nasg láidir sonas leat, Nuair a tiocfaiḋ na fíon-ċaora go deoċ fíon, Beiḋ mé leat go bráċ air fad gan ṁoill, Agus beaḋ mé leat sa spiorad fosta, Mo ḟíor ṡonas mór.

28

lionra-uisge-dhearg.ca

Mór-ċúis Le Máirtín Eoġan Mac Giolla Eoin (Gaeḋealg Ṫír Eoġain) Ċonnaic mé 'n ainnir go meaṫ, An deoir gruama na ḟearainne, 'Siuḃal bean-ḋuine le taoḃ go ciúin, 'S scáṫ brónnaċ aici léi, Ċun go mo ḟuinneoga seo. Ċuir sí do láṁ aici ṫuas ar mo ḟuinneoga, Rinn í 'caoineaḋ ar ais aríst gan ṁoill, 'Cainnt ciúin, 'gaire 's ḃeiṫ ag magaḋ asti fuiṫi, Ċonnaic mé 'n ainnir go meaṫ. Ċa raḃ ḟios agam an sgeul fuiṫi, An bean bristeaṁ 'siuḃal ar aġaiḋ annseo, Le ḃa na slaḃraiṫe fuiṫi go brónnaċ, Coiscéimeanna ḋorċas asti aici sna sráideanna, Ḃ' aġaiḋ brónnaċ aici 'g aṁarc istiġ mo ḟuinneoga, Ċonnaic mé 'n ainnir go meaṫ.

lionra-uisge-dhearg.ca

29

TURAS NAN DOṀAIN

Mo Ṫaisteal fríd Meiriceá Ṫeas (Eacuadór)

Le Páḋraig Mac Diarmada (Gaeilig Inis Eoġain)

agus sismeadaċ.

Ḃí brón orm ag fágáil an Ċolóim agus ag ḋul go dtí 'n Eacuadór, ċa raḃ mé céad faoin gcéad cinnte cé ċoṁ oscailte agus sáḃáilte a ḃeaḋ sé, mar go raiḃ faḋbanna acu lena grúpaí móra drugannaí (An Cartael). Mar sin de, ċá raiḃ mórán pleanáil déanta agam, i gcás go raḃ orm fágáil go gasta. Aċ, nuair a

Nuair a ṡroiċ mé an brú óige i gCuito, dúraḋ an rud céanna liom, go raḃ aċan rud go breáġ anois, aċ le ḃeiṫ sismeadaċ ag an am céanna. Le sin, ḃí mé ábalta turais a n-eagrú agus molaḋ a ḟáil as na daoin' áitiúil agus daoin' eile a ḃí ag caiṫeaṁ am sa tír.

30

ṫáinig mé amaċ as an t-aerfort i gCuito 'gus ṫosaiġ mé ag laḃairt lena daoine áitiúla, fuair mé amaċ go gasta go raiḃ an tír sáḃáilte agus naċ raiḃ na grúpaí drugaí ċoṁ láidir is a ḃí siad roiṁ sin. Ḃí sásta an doṁain orm sin a ċloisteáil. Aċ dúraḋ liom ag an am céanna le ḃeiṫ cúramaċ, stuama

Ar an ċead oiḋċe, ċuaiḋ mé amaċ ag siúl fríd an caṫair. lionra-uisge-dhearg.ca

Ḃí an áit ċoṁ ciúin agus ċa raḃ mórán daoine le ḟeiceáil. Ċuaiġ mé ar ais go dtí 'n brú agus fuair mé oiḋċe luaṫ. Ḋúisiġ mé ar maidinn go luaṫ mar go raḃ mé ag imeaċt go ceantar sléiḃte na h-Andaí. Ḃí mé ċun lá iomlán a ċaiṫeaṁ sna sléiḃte ṫart ar cráitéir Cuileotoa (bolcán marḃ). Ḃí siúlóidí álainn ṫart faoin ceantar agus ḃí fonn orm cleaċtaḋ a ḟáil ag siuḃail ar talaṁ ard os cionn 3,000 méadar. Rinn mé lúb Cuilotoa ṫart ar an cráitéir. Ḃí 's Siúlóid 12 ciliméadair a ṫógann idir 3 agus 5 uair, ag breaṫnú ar an am atá agat. Ḃí ormsa ḋul go gasta mar go raḃ orm an ḃus ar ais go Cuito a ḟáil. Ḃí na Siúlóid agus ceantar an deas ann agus fiú ḃain mé trial as an biaḋ áitiúil cuiḋe (muc ġuine).

Caiṫ mé an ċead lá eile ag siuḃail ṫart ar Cuito.

Caṫair an deas a ḃí ann, aċ ḃí sé fós an ċiúin, fiú ar saoire poiblí (Lá na n-Oibriṫe). Ḃí na Gardaí go leor ar na sráideanna, 'gus ḃí sé soiléir le ḟeiceáil go raḃ níos mór boċtaineaċt agus coir ṫart faoin áit. Is mór an truaġ é mar is caṫair an álainn í atá clúdaiṫe le sléiḃte ċoṁ maiṫ.

Ar an oiḋċe sin nuair a ḃí mé réiḋ ċun ḋul na luiġ, ḃuail mé le Gaeḋeal eile agus ċuaiġ muid amaċ ar Bus Ċiaḃa (Bus Cóisir) eile agus d’ól muid an deoċ áitiúil Canelasos. 'S deoċ láidir atá té 'gus le mil. Ḃí sí saġas cosúil le h-uisge beaṫa té le mil ann. Ar scor ar biṫ, ḃí 'n iṫe maiṫ againn, agus ḃí a lán ceann niṁneaċ an ċead madainn eile.

Caiṫ mé an cuid eile den deireaḋ seaċtaine ag siuḃail ṫart ar an caṫair, agus ag iṫe biaḋ áitiúil cosúil le tigrillo agus ċaulafan (biaḋ le ris, feoil agus plantán). Ḃí mé ag fágáil aríst go dtí na h-Andaí ar an Luan, mar sin de caiṫ mé oiḋċe Dé Doṁnaiġ ag ullṁú aċan rud.

lionra-uisge-dhearg.ca

lionra-uisge-dhearg.ca 31

Ṫáinig an ċead madainn eile agus fuair mé ar bus a ṁair 3 uair. Stop an bus ag brú óige i bPáirc Náisiúnta Cotopagsai agus ḃí mé le fáil ar sin ar feaḋ roinnt lá, le siúlóidí sna sléiḃte a ḋéanaṁ.

Ar an ċead lá, ṡiuḃal mé suas le grúpa mór fríd na ċoille go dtí gur ṫáinig muid ċuig eas. Ag an eas seo ċuaiḋ cuid dúinn ag snáṁ agus ḃí uisge 'n aḃainn deas úr. D’imiġ muid síos aríst sular ṫáinig an dorċadas agus caiṫ muid an oiḋċe ag caint agus ag imirt cluiċí cárta mar naċ raḃ aon idirlíon san áit. Sos deas óna fón pócaí a ḃí ann cinnte.

Ar an lá ina ḋiaiḋ sin, ḃí grúpa dúinn ag ḋul suas sliaḃ eile, Pasaċoa, a ḃí os cionn 4,200 méadar ar airde. Lá álainn a ḃí ann agus ḃí na raḋarcanna doċreidte. Ḃí muid ábalta 'n Páirc Náisiúnta iomlán a ḟeiceáil, ċoṁ maiṫ le h-éin áiriṫe agus lámaí. Glac an siúlóid ṫart ar 7 uair agus nuair a ṫáinig muid síos aríst ḃain muid úsáid as Iacassai a ḃí ag an brú. Ḃí muid sona sásta ár sgíṫ a ligean ann i ndiaiḋ an lá iomlán ag siuḃail.

Ḃí an plean den ċead lá eile an cosúil le plean an lá roiṁ sin. Aċ, ar an oiḋċe roiṁ agus an madainn sin, ḃí droċ aimsir le sneaċta, fearṫainn agus gaoṫa cuṁaċtṁar. Ṁolaḋ dúinn fanaċt ar ṡiúḃail óna sléiḃte 'gus le coinneal go dtí an talaṁ níos ísle. Mar sin de, ḃí orainn teaċt suas le plean nuaḋ úr againne. Ṡocraiġ muid le ḋul ar turas capaill fríd an páirc náisiúnta. Cé naċ raḃ an aimsir ró ṁaiṫ, ḃí an tírḋreaċ galánta 'gus ḃain muid an sult as an turas 3 uair. Ḃí Plean B maiṫ a ḃí ann. I ndiaiḋ sin, ḃí sé in am bogaḋ ar aġaiḋ go dtí an ċead áit eile. Ċiall sin go raḃ sé am aríst le ḋul ar an bus.

32

lionra-uisge-dhearg.ca

Aríst, ṁair an turas bus seo 3 uair an ċloig. Faoi ḋeireaḋ ḃuail mé baile beag eile sna h-Andaí darḃ ainm Baños. Ḃí clú ar an áit seo fá ċoinne a aiḃneaċa 'gus easanna móra. I riṫ na roinnt lá a ċaiṫ mé i mBaños, ċuaiḋ mé ag roṫaíoċt agus ag siuḃail. Ḃain mé triall as an iasc áitiúil truċa (breac), agus ċuaiḋ mé ag snáṁ sna folcadáin teirmeaċ, a fuair a teas amaċ as bolcán eile sa ċeantar.

I ndiaiḋ seaċtain mór sna sléiḃte, ḃí sé in am ḋul ar ais go dtí Cuito sular imiġ mé ar an ċead cuid eile den turas. Ḃí 'n oiḋċe deas ciúin agam i gCuito, 'gus an ċead madainn eile ḃí mé réiḋ ar son bus eile a ṫógáil agus dul i dtreo an Ríoġaċtaiḃ na h-Amasóin. Ḃí mé an súil agam go mór le seo.

lionra-uisge-dhearg.ca

33

Taig air làraċ-lìn againn www.lionra-uisge-dhearg.ca

Sgrìoḃaḋ Mìosail

Leaḃar-lann Làn

'Digiteaċ ⁊ Corporra h-irisean ùr agad mìosail eile

Faiġ 'inntrigeaḋ air ais cùisean uile

Post-d Sinn An So Sgriobh@lionra-uisge-dhearg.ca

Post do'r Bogsa PO ATTN: LUD PO BOX 42112 rpo FERRY ROAD WINNIPEG, mb, ca R3J 3X7

No Turas Do www.lionra-uisge-dhearg.ca /LUD/sgriobh-chugainn/

LUD LÌONRA H-UISGE DHEARG

Is beag é toraḋ ḃó aonair.

(Sean Ḟocail)