LetselschadeNEWS | Herfst | 52

LETSELSCHADE

NEWS

JAARGANG 13 - NUMMER 52 - HERFST 2023

G

ABO R ATI S NNE PROF MENT VO ESSIO O Meld NALS R aan v ia de sit

VEERKRACHT ALS RODE DRAAD Interview met Rob de Leeuw EXOSKELET IN ONTWIKKELING Interview met Koen van Zeeland en Marilène Dortland CONTACT TUSSEN SLACHTOFFER EN VEROORZAKER VERDIENT MEER AANDACHT Interview met Femke Ruitenbeek-Bart

e!

VOORWOORD ECHT WAAR! Recent startte de parlementaire enquêtecommissie Fraudebeleid. Opvolger van het minder zware parlementaire instrument van de ondervragingscommissie naar aanleiding van de Kinderopvangtoeslagenaffaire. Zijn het de eerste tekenen van een hopelijke ommezwaai in het denken over mensen die niet door opzet, maar door onmacht, zijn vermalen door een machtige overheid? Het was schrijnend te horen dat oud-minister Kamp destijds zijn onderbuikgevoel als beleidsinstrument opwaardeerde. Volgens zijn hoogste ambtenaren was er veel minder fraude dan waar de minister vanuit wilde gaan.

Al eerder riep ik op te stoppen met de naar mijn idee overmatige aandacht die fraudebestrijding in de letselschadebranche krijgt toebedeeld. Zeer recent nog werd de afdeling fraudebestrijding van de aansprakelijke verzekeraar ingeschakeld in een dossier van een cliënt van mij. Was het een tiental jaar geleden nog zo dat je sporadisch las over een slachtoffer dat was gevolgd naar de manege of tennisbaan, en het dus niet zou kunnen dat er beperking was, nu was het vergrijp het niet helemaal juist vertellen van de medische voorgeschiedenis. Een cliënt waarvan door de behandelend arts was aangetoond dat hersenschade was ontstaan door het ongeval en dat geheugen- en concentratieproblemen daarvan een logisch gevolg zijn. Inmiddels heeft de verzekeraar aangegeven misschien wat te voorbarig te zijn geweest in het trekken van conclusies en dat de aangegeven verslechteringen in het leven door het ongevalsletsel misschien toch echt waar zouden kunnen zijn.

Lijkt mij dat het één het gevolg moet zijn geweest van het ander. Een overheid die haar burgers per definitie wantrouwt, ontaardt in een heksenjacht waarvan vele onschuldige burgers slachtoffer worden en waardoor ook nog eens de enkele echte dader de dans ontspringt. Dat is in onze branche waarschijnlijk niet anders. Laten we hopen dat, net als in Den Haag, ook bij ons het vergrootglas weer wordt opgeborgen, zodat alleen wordt opgepakt als er duidelijke aanwijzingen zijn dat iets echt mis is.

Goed te bedenken overigens dat wij de overheid zoals die was wel hebben laten ontstaan. Gebruik dus uw stem straks goed.

Deze editie staat in elk geval, naast andere zeer lezenswaardige artikelen, weer bol van verhalen van slachtoffers die er juist alles aan hebben gedaan en nog steeds doen om hun schade zoveel mogelijk te beperken. Hun verhalen kunnen na lezing ook niet anders dan echt waar zijn. Het lezen van deze persoonlijke verhalen doet je in elk geval beseffen niet te snel te oordelen en vooral respect te hebben voor slachtoffers die ernstig letsel hebben opgelopen. Gelukkig kunnen we, nu covid achter de rug is, als professionals weer bij de mensen langs en de verhalen tot ons nemen. Dat is een voorrecht en helpt om de medemens weer te vertrouwen. Aarzel dan ook niet daar tijd voor te maken en weer volop zelf te gaan doen!

Wens u veel leesplezier toe!

Rob Vermeeren Hoofdredacteur

2

LETSELSCHADE

NEWS

Colofon LetselschadeNEWS is een kwartaaluitgave.

Hoofdredacteur Rob Vermeeren | De Letselschade Raetsman Redactie Mikel Adriaansen | Terzet Geert Clauwaert | Westerweel Intermediair Wendy van Disseldorp | Ervaringsdeskundige Jeroen Filarski | Manager regres UWV Hans van Maanen | Vereniging Verkeersslachtoffers Gieneke Tigelaar | Trivium Advies Simone van Schaik | stichting LANGZS Geert Schimmel | LetsCo verder na letsel Angeline Herfst | Expertise Human Capital Nico Bakker | Heling & Partners Coverfoto Rob de Leeuw | Fotograaf: Fransje van Beek Bladmanager Floor Verhees Vormgeving Echthetty Abonnementen Aangaan of beëindigen via www.stichtingletselschadenews.nl of antwoordnummer 10410 4800 VB Breda.

Advertenties Tariefkaart voor advertenties is opvraagbaar via info@letselschadenews.nl of 076-5302539.

Vergoeding Kijk op de website of uw abonnement wordt vergoed door verzekeraars of gratis is omdat u letselschadeprofessional bent.

Opzegging Uiterlijk 3 maanden schriftelijk vóór het einde van het jaarabonnement via info@letselschadenews.nl.

Drukwerk Rekafa Special Products BV Venlo www.rsp-bv.nl Copyright Het overnemen van artikelen als bedoeld in artikel 15 van de Auteurswet is niet toegestaan.

Disclaimer Alle artikelen in LetselschadeNEWS zijn met zorg samengesteld. De (hoofd)redactie kan echter geen verantwoordelijkheid dragen voor achteraf gebleken feitelijke onjuistheden, uitspraken die in het tijdschrift worden gedaan en genoemde diensten of producten indien deze na afname niet blijken te voldoen.

4

INHOUD Voorwoord

8

2

Echt waar!

Verleden centraal 4

Veerkracht als de rode draad in het leven Interview met Rob de Leeuw

Innovatieve ontwikkelingen 8

32

Exoskelet in ontwikkeling Interview met Koen van Zeeland en Marilène Dortland

Nah centraal 14

De kracht van voelen Interview met Marjot Danen

Wetenschappelijk nieuws 20

‘Ongevraagd medisch advies’ Door Geert Clauwaert

Agenda 21

36

Permanente educatie

Even iets anders 22

12 hour challenge

Veroorzaker centraal 24

Contact tussen slachtoffer en veroorzaker verdient meer aandacht Interview met Femke Ruitenbeek-Bart

Sport & vrijetijdsbesteding 32

Uw verhaal LetselschadeNEWS is benieuwd naar uw ervaring. Hebt u een verhaal met foto van u en uw situatie die verband houdt met uw letsel?

Deel dit via onze website www.stichtingletselschadenews.nl of neem contact op met: 076-5302539

Accepteren en doorgaan Interview met Jelle van Gorkom

Natuur centraal 36

Wandelroute zonder drempels Interview met boswachter Corien Koreman

Rouw en verlies centraal 40

Online behandeling van rouwklachten na traumatisch verlies

Internet 43

Onze website LETSELSCHADE

NEWS

3

Veerkracht als de rode draad in het leven Als 13-jarige puber maakte Rob de Leeuw in 1973 een verkeersongeval mee. Samen met zijn klasgenoten was hij op de fiets onderweg naar school. Toen hij een snelweg overstak werd hij geschept door een auto die veel te hard reed. Hij werd door de lucht geslingerd en kwam op zijn hoofd terecht. Met een gevaarlijke kneuzing van de hersenstam werd hij opgenomen in het ziekenhuis. Een maand later ontwaakte hij uit een coma.

Rob kijkt terug op de jaren na zijn ongeval en vertelt LetselschadeNEWS zijn verhaal.

Tekst Floor Verhees | Fotografie Fransje van Beek

4

LETSELSCHADE

NEWS

VERLEDEN CENTRAAL

Vicieuze cirkel

Gelukkig ontwaakte Rob na vier weken uit zijn coma en had amper fysieke schade opgelopen. Ook bleek na een paar testjes dat hij cognitief (vermogen om kennis op te nemen en te verwerken) nagenoeg prima functioneerde. Rob vult aan: “Er was wel sprake van een verslechtering van mijn motoriek, omdat ik vier weken op bed had gelegen. De achteruitgang zat vooral in de fijne motoriek en werkte het meest uit op mijn spraak. Articuleren kostte me moeite, waardoor ik soms minder goed verstaanbaar was. Er werd me soms wel drie keer gevraagd wat ik zei en dan moest ik steeds weer mijn woorden herhalen. Dat voedde mijn onzekerheid toentertijd met als gevolg dat ik sneller ging praten en onduidelijker. Ik belandde in een soort vicieuze cirkel waar ik niet één-twee-drie uitkwam. Hier heb ik lang last van gehad.” Gezien de beperkte fysieke schade was het revalidatietraject kort. Toen de neuroloog concludeerde dat het goed ging en dat Rob dankzij zijn jonge leeftijd zeker goed zou herstellen, kon het behandeltraject worden afgesloten.

‘Psychisch leed onderschat’ Een hand van de chauffeur

Rob de Leeuw

Ook de letselschadezaak kostte niet veel tijd, die werd geseponeerd, omdat Rob zelf mogelijk niet goed zou hebben uitgekeken. Dat Rob minderjarig was en op de fiets zat, daar is niets mee gedaan. Terwijl er wel sprake was van een zichtbaar remspoor op de weg van de auto van zo’n 10 tot 15 meter.

Dat doet vermoeden dat de chauffeur waarschijnlijk veel te hard heeft gereden.

Uiteindelijk is de chauffeur alleen een keer langs geweest toen Rob ontwaakt was uit zijn coma om hem een hand

te geven. Van zijn vader kreeg Rob een nieuwe fiets. Daarna was ook de letselschadezaak gesloten.

Verlies in een gezin

Toch zijn het vooral de psychische gevolgen die volgens Rob het meest worden onderschat na een ingrijpend ongeval zoals hij heeft meegemaakt, en daardoor ook zijn ouders en jongere zus. Rob: “Toen ik in coma lag, zijn er momenten geweest dat mijn ouders dachten dat ik het niet zou halen. Mijn moeder en zus waren letterlijk ziek van ellende. Mijn vader was nog wel in staat om dagelijks naar het ziekenhuis te komen, meestal vergezeld door een buurman. Maar er was in die tijd niemand die zich bekommerde om het gezin. Wat ik wil zeggen, is dat men zich toen helemaal niet realiseerde wat de impact van een ongeval van een kind is op het hele gezin. De gedachte dat je je kind zou kunnen verliezen, is ontzettend ingrijpend voor ouders.” In 1973 was er nog geen nazorg. Er was niemand bij wie je kon aankloppen na een ernstig ongeval. Maar er was ook niemand die bij jou kwam aankloppen om te informeren of er zorg nodig was.

Geen reden tot klagen

“Daar sta je dan als puber. Ik heb nooit echt geleerd om mijn emoties te uiten, dat deden mijn ouders ook niet. Met elkaar spraken we nauwelijks over het ongeval. Er was ook niemand anders met wie ik er wel over had kunnen praten.

Het was een andere tijd. Het idee was: ‘je schouders eronder zetten en niet piepen’. Omdat ik geen ernstig letsel had overgehouden aan het ongeval en de neuroloog had gezegd dat ik goed herstelde, waren mijn ouders ook in de veronderstelling dat het goed met me ging. Kortom, ik had ondanks mijn onzekerheid geen reden tot klagen.” Alle aandacht en cadeaus die Rob in eerste instantie na het ongeval kreeg, vond hij

LETSELSCHADE

NEWS

5

wel fijn. Toch pakte de goedbedoelde interesse voor Rob anders uit. Iedere keer kreeg hij opnieuw de vraag of het wel echt goed met hem ging en of hij zeker niets had overgehouden aan het ongeval? Dat soort vragen zijn onder zijn huid gaan zitten, want hoe kun je immers bewijzen dat je ‘normaal’ bent en niet ‘anders’ dan anderen? Een beetje onzekere puber, wordt hiervan alleen maar onzekerder. Want stel dat er misschien wel iets mis is en dat dan bekend zou worden? Tot overmaat van ramp zegt een neefje in die periode tegen een vriendinnetje van Rob op het schoolplein: ‘Je moet er wel rekening mee houden dat Rob een ongeval heeft gehad!’. Als Rob dat hoort, zakt alle grond onder zijn voeten vandaan. Hij besluit na zijn middelbare school voortaan het ongeval te verzwijgen.

‘Het ongeval werd een geheim’ Universitair docent en wetenschappelijk onderzoeker

De jaren die volgden stonden voor Rob in het teken van studie en carrière. Rob: “De keuzes die ik daarin maakte zijn voor een groot deel ingegeven door onzekerheid als gevolg van het ongeval.

Dat mijn voorkeur tijdens de studie psychologie uitging naar onderzoek, was geen verrassing. De klinische kant ervoer ik als te soft, maar ook eng. Stel dat in therapie alsnog boven water zou komen dat er iets niet goed met me was?

Omdat ik ook niet wist wat ‘normaal’ was, bleef de angst aanwezig om door de mand te vallen. Die angst is in die tijd nooit weggeweest.” Na zijn studie wijdt Rob zich dertig jaar lang vol overgave en met veel plezier aan onderzoek naar onder andere kwaliteit van leven

6

LETSELSCHADE

NEWS

van mensen met een chronische aandoening als kanker, diabetes en harten vaatziekten. In die periode stond voor hem alles in het teken van ratio. Als Rob tegen zijn 55ste vastloopt na de zoveelste reorganisatie op zijn werk, merkt hij dat hulp van buitenaf essentieel is om te herstellen. Pas dan vertelt hij voor het eerst aan een psycholoog over het ongeval dat hij al die jaren verzwegen heeft. Door de woorden van een coach die hij later raadpleegde: ‘Er is niks mis met jou’, valt een jarenlange last eindelijk van de schouders van Rob. Lichaam en geest in balans

Via een workshop Systemisch werken krijgt Rob inzicht in zijn onbewuste overtuigingen, gedragingen en patronen die hun oorsprong vinden in zijn jeugd.

De inzichten en ervaringen die hij kreeg en voelde en de snelheid waarin dat gebeurde verraste hem. Hij besefte dat overtuigingen uit het verleden voor hem bepalend zijn geweest voor hoe hij is omgegaan met het ongeval. Door de onbewuste overlevingsstrategieën uit zijn jeugd heeft hij zich jarenlang onthouden van echt verbinding maken met anderen en van het vragen om hulp. Hij realiseert zich door zijn eigen ervaring hoe belangrijk opvoeding is en de hechting met ouders cruciaal is als het gaat om veiligheid ervaren. Dankzij alles wat hij heeft meegemaakt in zijn leven en de keuzes die hij heeft gemaakt of juist nagelaten heeft, staat hij waar hij nu is. En dat heeft hem ook veel opgeleverd.

Kwetsbaar zijn

Ongevallen zijn helaas van alle tijden, maar wat wel is veranderd in de afgelopen 50 jaar is de aanpak ná een ongeval. Er is meer oog voor het letselschadeslachtoffers en het herstel. Als er in 1973, na het ongeval meer medemenselijkheid en aandacht was geweest voor het hele gezinssysteem, had Rob wellicht niet

tot z’n vijfenvijftigste met een geheim geleefd. Toch is het juist die ervaring die ertoe leidde dat hij, inmiddels alweer vijf geleden, zijn eigen praktijk Sta! startte.

“Hoewel een gebeurtenis niet persé traumatisch hoeft te zijn, kan het door het effect op iemand wel traumatisch worden. Dat maakt heel kwetsbaar en als reactie hierop kan iemand zich gaan afsluiten voor de buitenwereld.

Dit is meestal een onbewuste manier om het hoofd boven water te houden, ofwel een overlevingsstrategie. Helaas hebben we als mens ook vaak de neiging om overlevingsstrategieën in stand te houden, zelfs als er geen

‘Er is niks mis met jou’

VERLEDEN CENTRAAL

dreiging meer is. We vergeten de stap van overleven naar leven te zetten. Daar kun je allerlei klachten van krijgen. Het is de kunst om je hiervan bewust te worden, zodat je je als het ware kunt ontdoen van de overlevingsstrategieën die je niet meer nodig hebt. Dankzij mijn persoonlijke ervaring en de opleidingen die ik heb gevolgd, kan ik anderen helpen om inzicht hierin te krijgen en vervolgens te behandelen met behulp van systemische coaching en/of traumatherapie. Een dergelijke aanpak geeft snel veel inzicht en kan veel energie losmaken, dat is mooi en waardevol.”

Veerkracht is de rode draad

Deze carrièreswitch was voor Rob een sprong in het diepe. Daar waar hij wetenschappelijk opgeleid is, behandelt hij nu deels vanuit intuïtie en gevoel.

Rob raakte bevlogen en heeft de opleidingen gevolgd voor Systemisch werken, Transactionele Analyse, Psychotraumatologie, EMDR en EFT (Emotional Freedom Techniques). “’Veerkracht’ loopt als een rode draad door mijn leven.

Terugkijkend op mijn werk zie ik nu ook dat de onderzoeken die ik heb gedaan, gericht waren op het kunnen incasseren van wat het leven met zich meebrengt.

Ik begrijp nu dat deze interesse

voortkwam uit mijn eigen onvermogen, want toentertijd was ik nog niet klaar om het zelf aan te gaan. Inmiddels ben ik mijn ‘muur’ overgegaan en voel me daardoor gesterkt. Het is niet meer nodig het ongeval weg te drukken, het mag er zijn. Ik heb zelfs gemerkt dat door mijn openheid, anderen zich ook makkelijker durven uitspreken.” 

Meer informatie over Rob de Leeuw: www.sta-1.nl

LETSELSCHADE

NEWS

7

Exoskelet in ontwikkeling Koen van Zeeland (36) is een druk baasje en maakt tussen zijn werkzaamheden door graag tijd vrij voor een interview voor LetselschadeNEWS. Want hij wil zeker anderen die een ongeval hebben meegemaakt een hart onder de riem steken of anderszins van betekenis zijn. Dat is ook de reden dat hij drie jaar geleden piloot (proefpersoon) is geworden bij het Project March. Jaarlijks krijgt een team van 27 studenten, van onder andere TU Delft, de kans om het exoskelet verder door te ontwikkelen. Koen is een nuchtere, positieve kerel en daar heeft het ongeval niets aan veranderd, zo vertelt hij aan LetselschadeNEWS. Samen met Marilène Dortland, teammanager van Project March VIII, vertelt Koen ook over de nieuwste ontwikkelingen van het exoskelet.

Tekst Floor Verhees | Fotografie Project March VIII

Koen van Zeeland hand in hand met zijn vriendin.

8

LETSELSCHADE

NEWS

INNOVATIEVE ONTWIKKELINGEN

Koen, tien jaar geleden liep je een dwarslaesie op. Hoe kwam dat?

In 2013 had ik mijn eigen boom­ verzorgingsbedrijf en was bezig met een klus waarbij een aantal bomen gerooid moest worden. De werkdag zat er bijna op met nog een laatste boom te gaan.

Ik dacht: ‘nog even doorpakken en dan is de klus geklaard’. Vervolgens ging het mis, ik lette niet goed op en zaagde op de verkeerde plek, waardoor de boom de verkeerde kant op viel en toen stapte ikzelf ook nog eens de verkeerde kant op. Ja, een vervelende combinatie van pech en te veel willen in te weinig tijd, die leidde ertoe dat de boom op mij viel met als gevolg een dwarslaesie.

‘Gewoon pech!’

Dan staat de wereld even stil?

Natuurlijk, de eerste dagen in het ziekenhuis waren heftig, omdat je dan

pas de ernst van de situatie hoort. Maar al snel besefte ik ook wel weer dat het niet het einde van de wereld was. Ik was 26 en wilde het liefst zo snel mogelijk mijn leven weer oppakken. Ja, zo zit ik in elkaar, ik kijk het liefst vooruit. Het heeft geen zin om achterom te kijken.

Dus tijdens mijn revalidatie in de St. Maartenskliniek ben ik samen met de fysiotherapeut hard aan het werk gegaan en na zes weken mocht ik al naar huis. Daar begon trouwens wel het echte werk hoor, dat was niet makkelijk.

Wat vond je niet makkelijk bij thuiskomst?

Eenmaal thuis merkte ik pas hoeveel impact het heeft om rolstoelgebonden te zijn. Het kostte tijd om mijn zelf­ standigheid en mobiliteit te her­ vinden. Dat was niet alleen voor mij een zoektocht, maar ook voor mijn toenmalige vrouw. Door het ongeval en de zorg die ik in eerste instantie nog

LETSELSCHADE

NEWS

9

Team Project March VIII

nodig had, veranderde onze liefdesrelatie langzaamaan in een broer-zus-relatie. Na verloop van tijd bleek dat dit voor ons allebei niet meer goed was en zijn we uit elkaar gegaan. We misten de liefde en vonden die niet meer bij elkaar. Inmiddels heb ik een nieuwe liefde gevonden.

Je wilde het liefst zo snel mogelijk je leven oppakken. Lukte dat?

Door de dwarslaesie is mijn leven veranderd. Alles wat ik wil doen, kost ineens veel meer tijd dan voorheen.

Zelf ben ik ook veranderd op een aantal punten. Op communicatief vlak ben ik gegroeid. Ik was nooit zo’n prater, maar ik heb gemerkt dat ik sinds het ongeval socialer ben geworden. Misschien ook wel noodgedwongen, want kort na het ongeval moest ik vaker om hulp vragen, omdat ik niet alles alleen kon doen. Vóór het ongeval was ik altijd aan het werk en maar doorgaan. Daardoor ging ik makkelijker over mijn grenzen

LETSELSCHADE

10 NEWS

heen. Achteraf bezien heeft het ongeval zo ook misschien kunnen gebeuren. Ik ben behoorlijk competitief ingesteld en wil alles het liefst sneller en beter doen dan de rest. Ik ben me ervan bewust geworden dat die instelling ook tot fouten zou kunnen leiden. Nu pak ik dat anders aan en heb ik zeker meer oog voor mijn fysieke gezondheid.

Dat moet natuurlijk ook wel, want een blessure aan mijn schouder of decubitus (beschadiging aan de huid en/of onderliggend weefsel) kan ik me niet permitteren. Inmiddels heb ik twee keer tien weken plat gelegen vanwege decubitus en dat wil ik echt nóóit meer meemaken.

Drie jaar geleden werd je proefpersoon bij Project March.

Kwam jouw deelname voort uit een behoefte om te kunnen staan?

Nee, helemaal niet. Dat ik me als proefpersoon heb aangemeld, nadat ik

hiervoor was benaderd door de St. Maartenskliniek, kwam vooral voort uit nieuwsgierigheid en enthousiasme.

En ik wilde graag een bijdrage leveren aan de verdere ontwikkeling van het exoskelet, zodat in de toekomst mogelijk nog meer onderzoek gedaan kan worden naar de uitwerking op specifieke problemen die een dwarslaesie met zich mee kan brengen. Zelf ben ik inmiddels zo vertrouwd met mijn rolstoel dat die fungeert als mijn benen, daardoor ervaar ik mijn rolstoel niet als een belemmering of beperking. Binnenkort krijg ik thuis een sta-unit om mijn bewegingsmogelijkheden te vergroten.

We weten allemaal dat bewegen gezond is en dat geldt ook voor iemand met een dwarslaesie. Dus dat het exoskelet een positief effect heeft op het lichaam sprak me zeker aan. Tijdens mijn revalidatietraject bij de St. Maartenskliniek had ik al geoefend met het exoskelet en was er dus ook al bekend mee.

INNOVATIEVE ONTWIKKELINGEN

Marilène, kan iedereen met een dwarslaesie proefpersoon worden bij Project March?

Nee, zeker niet. Potentiële piloten, zo noemen we proefpersonen, worden altijd geselecteerd en benaderd door de St. Maartenskliniek. Het is belangrijk dat een piloot, net zoals Koen, al eerder met een exoskelet heeft gelopen en bekend is met de fysieke impact ervan. Het hele lichaam, zoals botten en spieren, moeten sterk genoeg zijn om rechtop te kunnen staan. Verder is een goede conditie vereist, omdat het veel van het lichaam vergt om met het exoskelet te kunnen bewegen. Vooralsnog is het een groot en zwaar pak om te dragen. Vanuit de St. Maartenskliniek worden piloten door een fysiotherapeut fysiek voorbereid op deelname en gedurende het hele project gemonitord en gevolgd. Dit wordt ook gedaan zodat onderzocht kan worden wat de mogelijke lichamelijke effecten zijn van het staan in het exoskelet.

‘Mijn fysieke gezondheid staat bovenaan’ Jij bent de teammanager van het zogenaamde Dreamteam 20222023 Project March VIII. Vertel eens wat het project inhoudt.

Project March is een non-profit multidisciplinair team van 27 studenten van o.a. de TU Delft en is in 2015 gestart.

Het doel is ieder jaar een geavanceerd prototype van een exoskelet te ontwikkelen voor mensen met een dwarslaesie, zodat zij zelfstandig kunnen opstaan en lopen. De eerste vijf jaar lag de focus op deelname aan de jaarlijkse internationale Cybathlon Challenge voor onder andere bionische exoskeletten.

Sinds 2020 doen we niet meer jaarlijks mee aan de Cybathlon Challenge, maar is

de ontwikkeling meer toegespitst op de toepasbaarheid van het exoskelet in het dagelijkse leven. Vorig jaar heeft het team zich toegelegd op het dynamisch lopen, waarbij rekening werd gehouden met oneffenheden op de ondergrond en open afstapjes. Dit jaar heeft het team, waar ikzelf ook deel van uitmaak, haar pijlen gericht op het zelf gebalanceerd opstaan en lopen zonder krukken. Onlangs heeft de overdracht van team VIII naar team IX plaatsgevonden. Zij hebben weer een nieuwe uitdaging geformuleerd ter verbetering van het exoskelet waar het komende jaar aan wordt gewerkt.

Koen, wat betekent opstaan en lopen zonder krukken voor jou?

Zonder hulpmiddelen opstaan en lopen is zeker van toegevoegde waarde, omdat je dan je handen vrij hebt. Dat geeft je al weer meer een gevoel van vrijheid. Wat het meeste indruk op mij heeft gemaakt toen ik kon staan zonder krukken, was om rechtopstaand mijn vriendin te kunnen aankijken en samen te lopen.

Dat was echt heel bijzonder. Desondanks is lopen met het exoskelet niet te vergelijken met ‘gewoon’ lopen. Zoals Marilène al zei, het pak is zwaar en groot, daardoor is het niet geschikt om even

LETSELSCHADE

NEWS 11

gezellig te gaan shoppen. Terugkijkend op de afgelopen drie jaar dat ik als proefpersoon was betrokken, dan zie ik voor het gebruik van het exoskelet zeker veel ontwikkelingsmogelijkheden en ook de voordelen voor de toekomst!

‘Project March is een mooi avontuur’ Marilène, hoe kijk je terug op het afgelopen jaar?

Op 21 juli jl. was de presentatie van het exoskelet in de Onderzeebootloods in Rotterdam en dat was een geweldige afsluiting van een leerzaam jaar. Met een bevlogen team hebben we een heel jaar hard gewerkt aan dit unieke project. In de laatste maanden kwam alles samen. Dat was spannend, want vooraf realiseerden we ons niet helemaal hoeveel erbij komt kijken om zelfstandig te kunnen lopen. Rechtop lopen is een heel ingenieus systeem, maar vooral ontzettend complex. Dat maakte dit jaar voor ons extra bijzonder en fantastisch: alles werkt en daarmee is zelfstandig lopen met het exoskelet mogelijk geworden. Het doel van Project March VIII is behaald!! De software van de breintechnologie, de afstemming met de piloot, het draagcomfort van het exoskelet, alles past als een puzzel in elkaar. Dat kan mede dankzij de terugkoppeling van de piloot. Koen is echt een topper! Altijd enthousiast en nieuwsgierig. De bereidheid van hem om mee te werken aan nieuwe dingen of om iets uit te proberen, zorgde ervoor dat je als team progressie kunt maken in het onderzoek. Dankzij zijn feedback over bijvoorbeeld het looppatroon en -snelheid, konden we goed door bouwen. Omdat de samenwerking tussen het team en Koen goed verliep,

LETSELSCHADE

12 NEWS

was de sfeer tof. Dus ja, we zijn heel blij.

En natuurlijk trots op het resultaat!

Koen, hoe kijk jij terug op jouw bijdrage aan Project March VI, VII en VIII?

Voor mij was de presentatie op 21 juli jl. ook meteen de afsluiting van mijn bijdrage als piloot. Dat was heel bijzonder, omdat het zo’n feestelijke happening was. We hebben echt keihard gewerkt. Het waren zeer intensieve weken, vooral gedurende de laatste maanden om drie keer per week naar Delft te rijden om te trainen, het exoskelet te passen en software te testen. Terugkijkend op drie jaar Project March, vind ik het een mooi avontuur en volgens mij heb ik een positieve bijdrage geleverd. Door alle teams zijn grote stappen gezet in de verbetering van het exoskelet. En dit proces is zeker nog niet klaar. Het is al jaren bekend dat staan en bewegen bij mensen met een dwarslaesie een positieve invloed kan hebben op het fysieke en mentale gestel. Organen werken beter, bloedsomloop wordt meer geactiveerd en spieren worden opgerekt. Het

zelfstandig verplaatsen, functioneel lopen en rechtop staan dienen ook een sociaal doel. Voor velen geldt dat ze zich staande in een groep meer gezien of gehoord voelen dan zittend.

Terug naar het ‘gewone’ werk

Ondertussen roept het werk weer.

Marilène heeft haar taak overgedragen aan de nieuwe teammanager, net zoals de overige teamleden dat ook hebben gedaan. Voor de studenten van Project March VIII geldt dat ze vanaf september weer de draad van hun studie oppakken.

Terwijl het nieuwe team Project March IX met frisse energie en nieuwe ideeën aan de slag gaat.

Koen is zes jaar geleden gestopt met zijn eigen boomverzorgingsbedrijf. Het ging niet meer en daarnaast was het ook een slechte tijd. Sinds vier jaar werkt hij met veel plezier als uitvoerder bij de aanleg van glasvezel. Het gaat goed, hij werkt deels op locatie en deels vanuit kantoor.

Ach, soms zijn er hobbels die hij moet nemen, maar er is altijd een oplossing binnen handbereik. Koen blijft er nuchter onder en laat zich niet gek maken. 

Advertentie

De kracht van voelen Onderweg naar een verjaardag met vrienden werd Marjot Danen op haar 17e geschept door een auto die 80 km/u reed. Ze verbrijzelde onder andere haar bekken, beide benen en liep ernstige inwendige verwondingen op, waaronder licht hersenletsel. Tientallen operaties en jaren van revalidatie volgden, voordat ze eindelijk zonder hulpmiddelen kon lopen. Ze werkte hard en bleef doorzetten om weer de oude te worden.

Totdat ze twintig jaar later instort. Dan pas begint ze aan de verwerking van wat haar is overkomen. Nu is deze ervaring een inspiratiebron voor haar. Naast de opleiding tot haptotherapeut werkt ze als coach in haar eigen praktijk. Daarin spreekt ze mensen aan op hun vermogen om te voelen, om ze te laten ervaren dat ze een keuze en daarmee invloed hebben op hun kwaliteit van leven.

Tekst: Debbie Vlutters | Fotografie: Juliette Kemperman

LETSELSCHADE

14 NEWS

NAH CENTRAAL

Je hebt op jonge leeftijd een heftig ongeluk gehad. Hoe ging het met je, die eerste periode?

Van het ongeluk zelf en de eerste weken daarna kan ik me niks herinneren. Twee weken ben ik slapende gehouden, omdat het letsel zo groot was. Als een soort bouwpakket ben ik toen met allerlei platen en schroeven weer in elkaar gezet. Voor mijn familie en vrienden was die periode heel spannend, omdat het niet zeker was of ik het zou overleven. Toen ik na een paar dagen stabiel was, kwam de vraag hoe ik wakker zou worden en of ik ooit nog zou kunnen lopen. Aan dat laatste heb ik nooit getwijfeld.

Sterker nog, ik dacht na twee maanden weer op wintersport te kunnen. En toen wintersport niet haalbaar bleek, boekte ik alvast de zomervakantie met vriendinnen. Achteraf natuurlijk volkomen onrealistisch, maar het was mijn overlevingsmechanisme. Schouders eronder, positief blijven en doorgaan.

En na die eerste maanden?

De eerste jaren waren heel zwaar. Waar er in het begin wel een stijgende lijn was, van niet kunnen omdraaien in bed naar weer mobiel in een rolstoel, ben ik daarna door complicaties tientallen keren geopereerd. Ik had in die periode veel pijn en angst voor pijn.

Toch verlegde ik tijdens de revalidatie met doorzetten telkens mijn grenzen.

Dat gaf mij moed en lang heb ik echt gedacht dat ik weer helemaal de oude zou worden. Uiteindelijk heeft het drie jaar geduurd voordat ik zonder krukken kon lopen.

Je hebt nu nog steeds klachten door het ongeval. Wat was het moment dat je besefte dat niet alles meer zou worden zoals het was?

Ik had veel last van allerlei klachten, zoals vermoeidheid, hoofdpijn, mist in mijn hoofd en moeite met concentreren.

Marjot Danen

‘Als een bouwpakket in elkaar geschroefd’ Ook na die drie jaar nog. Mijn klachten werden aanvankelijk toegeschreven aan alle narcose. ‘Dat wordt vanzelf beter’, werd er gezegd. Op wilskracht en door overdag veel bij te slapen lukte het me mijn middelbareschooldiploma te halen en daarna zelfs geneeskunde te studeren. Toen ik mijn studie na vijf jaar moest onderbreken tijdens mijn co-schappen, omdat ik opnieuw moest worden geopereerd, besefte ik dat ik zo niet langer door kon gaan. Het opgeven van mijn droom om arts te worden voelde als mijn eerste ‘echte’ tegenslag.

Uiteindelijk werd de diagnose niet-aangeboren hersenletsel gesteld.

Dat was een heel harde klap. Net na het ongeval waren er wel aanwijzingen, maar omdat het andere letsel zo ernstig was, is er geen aandacht meer naar mijn hoofd gegaan. In het kader van een letselschadetraject zijn later allerlei onderzoeken gedaan. Toen is de diagnose niet-aangeboren hersenletsel gesteld. Hoewel die diagnose me in de realiteit bracht, heb ik me er lang tegen verzet. Mijn fysieke schade was altijd zichtbaar. En door sterk te zijn kreeg ik bovendien waardering. Ik had veel moeite met de ‘onzichtbare schade’ en stelde mezelf vaak de vraag: stel ik me niet gewoon aan? Ik schaamde me en was bang voor het oordeel van anderen.

Daarnaast ben ik altijd gewaardeerd op mijn intellect en prestaties. Onbewust associeerde ik mijn cognitieve klachten met ‘minder slim zijn’ en daarmee met

LETSELSCHADE

NEWS 15

verschillende therapeuten. Met die hulp leerde ik veel over hoe ik mezelf zag, hoe mijn energielevel werkte en wat mijn patronen waren. Vooral haptonomie heeft me veel gebracht. Daarmee ervaarde ik dat ik helemaal los stond van mijn lijf. Al die jaren had ik puur op wilskracht en vanuit mijn hoofd geleefd.

Mijn lijf had ik grotendeels verlaten.

De haptotherapeut en ik noemden dit mijn emotionele dwarslaesie. Alsof ik alleen vanaf mijn borst en daarboven leefde. Vanaf mijn borst naar beneden had ik destijds bijna alles gebroken, dus dat klonk heel logisch. Voelen was als hogere wiskunde voor me. Een kwartje viel toen mijn haptotherapeut tijdens een behandeling zei: ‘Je bent niet alleen je hoofd en je denken. Je bent ook dit lijf.’ Door praktische oefeningen en aanrakingen leerde ik te verbinden met mijn lichaam, en dus ook met de pijn.

Toen kon ik weer voelen waar ik zelf naar verlangde in plaats van te leven naar de door mij veronderstelde verwachtingen of oordelen van anderen.

Marjot tijdens een behandeling met een cliënte

‘niet voldoen’. Inmiddels zie ik in dat ik door deze overtuiging nog harder ben gaan werken, om te bewijzen dat ik goed genoeg was.

Na al dat harde werken en doorzetten, wat is het omslagpunt voor je geweest?

Er was nog wel wat voor nodig om dat omslagpunt te bereiken. Nadat ik was gestopt met geneeskunde, was ik mijn doel kwijt. Uiteindelijk ben ik parttime gaan werken als leidinggevende in een ziekenhuis. Vooral om niet onder te willen doen voor een ander heb ik toen, achteraf gezien, een aantal jaar harder gewerkt dan ik aankon. Mijn ritme liet ik steeds meer bepalen door externe

LETSELSCHADE

16 NEWS

factoren en na de komst van mijn eerste kind ging ik steeds meer voorbij aan mijn behoefte om overdag te slapen. Na wéér een operatie stortte ik in en belandde in een burn-out. Mijn lichaam trapte vol op de rem. Ik was helemaal op en kon alleen nog maar huilen. Twintig jaar na het ongeluk ging ik een rouwproces in.

Toen pas begon ik aan de verwerking van wat me is overkomen.

Hoe heb je de weg teruggevonden?

Er volgde een heel zware periode, waarin ik nog een tijdje heb gevochten tegen het gegeven dat ik niet meer kon.

Ik voelde me verantwoordelijk voor mijn werk en opnieuw opgeven voelde als falen. Ik heb in die tijd hulp gehad van

‘Stoppen met strijden’ Toch liep je opnieuw vast. Waar liep je tegen aan?

Ik voelde duidelijk dat het anders moest, alleen de vraag ‘Wat moet ik gaan doen?’ bleef echoën in mijn hoofd. Onbewust hield ik mezelf daarmee tegen. Mijn haptotherapeut confronteerde me met de vraag wat het ziek zijn me opleverde.

Toen leerde ik dat er iets bestaat als ziektewinst en dat mijn winst was dat ik even geen verantwoordelijkheid hoefde te nemen en niet meer sterk hoefde te zijn. In die periode zocht ik erkenning voor wat me is overkomen en de blijvende gevolgen van het ongeval.

Ondanks dat ik me altijd zo verzet had tegen de slachtofferrol, zat ik er toen

Wij zijn hét arbeidsdeskundig, re-integratiedeskundig en bedrijfseconomisch adviesbureau.

Letselschade in al zijn facetten en AOV zijn ons werkveld.

Heling & Partners BV Aar 1 9406 GA Assen 0592 - 39 46 46 info@heling.nl

ACADEMY

Kijk voor meer informatie op onze website:

WWW.HELING.NL

Advertentie

ACADEMY

een initiatief van Stichting

2 5 % K ORTIN

Inspirerende cursussen en workshops voor professionals.

Nu hybride; fysiek of middels webinar.

SCORE: 8,3 JAARREKENING VAN DE ZZP’ER; WAAR ZIT DE SCHADE? 1 november 2023 | Online 6 onderwijsuren € 395,- excl. BTW p.p.

SCORE: 8,2 OPFRISCURSUS WWFT 9 november 2023 | Online 2 NOvA ZWB PO (J) € 60,- excl. BTW p.p.

SCORE: 8,3 VERWEER BIJ TUCHTZAKEN 9 november 2023 | Online 1 NOvA ZWB PO (J) €30,- excl. BTW p.p.

G

VOOR A LE TSEL BONNEES VA SCHAD N ENE W S

NIEUW: VIDEORECONSTRUCTIE EN PERSFOTO-ANALYSE BIJ LETSELSCHADE 14 december 2023 | Online 3 onderwijsuren € 295,- excl. BTW p.p.

Kies nu voor het cursusabonnement 2017 voor €675,- p.p. (excl. BTW en incl. 25% abonneekorting) en meld u aan voor drie cursussen naar eigen keuze.

Kijk voor het volledige programma en direct inschrijven op www.stichtingletselschadenews.nl of bel voor meer informatie naar 076-530 25 39.

‘Als ik het voel, dan weet ik het’

toch in. Wat me heeft geholpen was het besef dat we als mensen allemaal tegenslag hebben te verwerken en dat mijn letsel me niet bijzonder maakte. Ik heb een ongeluk gehad, een ander heeft een chronische ziekte of verliest een dierbare. Door te voelen en te kunnen zijn met wat er was, kon ik het verleden meer loslaten. Toen ontstond de ruimte om mijn leven in te richten op een manier die bij mij past.

Het is een heel proces geweest.

Wat is uiteindelijk de sleutel geweest in je herstel?

Hoewel ik altijd allergisch was voor het woord ‘acceptatie’, heb ik ervaren dat ik energie overhoud als ik stop met strijden tegen wat er is. Dat betekent niet dat ik passief mijn lot onderga. Voor mij betekent acceptatie dat ik actief keuzes maak. En in die zin is acceptatie nooit klaar. Om te kunnen accepteren heb ik ingezien dat het doorzetten me heel ver heeft gebracht. Ik kan nu echt de kwaliteit ervan voelen. Alleen, als je niks anders meer kunt dan doorzetten, dan gaat het tegen je werken. Door alleen maar flink te zijn ontkende ik mijn pijn en bleef zo onbewust gevangen in het verleden. Om hieruit te komen moest ik ook mijn verdriet en pijn erkennen.

Dat was zo’n zware klus. Maar alleen door te voelen en te doorvoelen kon ik beginnen met accepteren.

LETSELSCHADE

18 NEWS

Nu heb je een coachpraktijk en volg je de opleiding tot haptotherapeut. Hoe beïnvloedt je ervaring van het ongeval je werk?

In mijn werk breng ik mijn doorleefde ervaring samen met mijn professionele achtergrond. Als begeleider heb ik me professioneel ontwikkeld door het volgen van opleidingen in coaching en therapie. Zo is mijn eigen toolbox ontstaan, waarmee ik altijd maatwerk kan leveren. Daarnaast zet ik mezelf in als mens, wat betekent dat ik me in de begeleiding kwetsbaar opstel. Daardoor mag ik vaak echt dichtbij mijn cliënten komen. Door de verbinding die ontstaat kunnen zij ervaren dat voelen en kwetsbaarheid geen zwaktes zijn, maar kracht.

Is dat ook de kracht van haptonomie?

Voor mij persoonlijk is de kracht van haptonomie dat ik mijn vermogen om te voelen heb hervonden. Voelen kun je zien als een instrument voor verbinding. Verbinding met je zelf, met anderen en met de omgeving. Ons verstand is natuurlijk een onmisbaar en krachtig instrument. Daarom waardeer ik het ook zo. Alleen, als je denken gaat overheersen, vaak onbewust door angst, kun je vervreemden van jezelf en van anderen. Zo voelde ik me een hoofd op pootjes, leefde deels in mijn

geschiedenis en was verleerd om echt de verbinding met anderen aan te gaan. Dankzij haptonomie zijn denken en voelen weer in balans gekomen. Mijn leven is daardoor een stuk eenvoudiger geworden. Ik hoef niet meer alle plussen en minnen af te wegen. Als ik het voel, dan weet ik het. En omdat ik vaker stil sta bij wat ik beleef en voel, heeft mijn leven meer kleur gekregen. Alsof ik van zwart-wittelevisie naar kleurentelevisie ben gegaan. Uiteindelijk ervaar ik meer vrijheid in mijn leven, omdat ik nu dichtbij mezelf kan blijven in de keuzes die ik maak. Dat is iets wat ik écht iedereen gun.

Het klinkt alsof je een missie hebt gevonden?

Zeker. Ik geloof echt dat ons hoofd en ons lijf, denken en voelen, een geheel vormen. En dat je vrijheid gaat ervaren als je leert herkennen hoe je denkt, doet én voelt. Vrijheid om bijvoorbeeld andere keuzes te kunnen maken. De begeleiding van mensen zou daarom niet enkel een ‘praat-aangelegenheid’ moeten zijn. Met mijn passie voor haptonomie zou ik iedereen de kracht van voelen willen laten ervaren. Ik hoop dan ook dat mijn verhaal anderen nieuwsgierig maakt en inspireert.

Dat ze denken: als zij het kan, kan ik het ook.  (www.marjotdanen.nl)

Advertentie

WETENSCHAP Ongevraagd medisch advies

Dr. G.M.A. Clauwaert, medisch adviseur Westerweel Intermediair

Laattijdige complicaties van een buikoperatie Na een buikoperatie zijn diverse complicaties mogelijk, zoals onder andere littekenbreuken en zenuwbeknelling in de buikwand. In deze bijdrage besteed ik aandacht aan verklevingen in de buik na een operatie. Deze ontstaan dikwijls als een soort littekenvorming van het buikvlies. Dat komt héél veel voor: bij 90% na een 'open' buikoperatie, maar ook bij 70% na een kijkoperatie. Overigens is nog steeds onduidelijk waarom bij sommige mensen veel meer bindweefselstrengen ontstaan na een operatie dan bij anderen. Bij sommige patiënten is zelfs één operatie al voldoende om verklevingen te ontwikkelen.

Verklevingen

Gelukkig worden meestal geen klachten ondervonden van verklevingen, ook al zijn er mogelijk talrijke verklevingen tussen de darmen, met buikorganen of met de darmwand aanwezig. Er is na een buikoperatie echter wel een levenslang risico op een passagestoornis van de darm (gedeeltelijke of volledige obstructie), chronische pijn en onvruchtbaarheid bij de vrouw. Een obstructie (waarbij de darm door de verklevingen volledig wordt afgesloten) leidt tot forse buikpijn, misselijkheid en zwelling van de buik.

Hulponderzoeken

Met de gebruikelijke beeldvormende technieken zijn verklevingen niet goed zichtbaar omdat ze te fijn zijn. Meer recent kunnen, tijdens het maken van een echografie of speciale MRI

LETSELSCHADE

20 NEWS

(deze laatste is nog maar zeer beperkt beschikbaar in Nederland), de darmen ten opzichte van elkaar bewogen worden, zodat gezien kan worden of deze vrij kunnen bewegen dan wel met elkaar verkleefd zijn. Uiteraard zijn dat ook slechts hulponderzoeken die geen 100% zekerheid bieden.

Terughoudendheid

Het komt regelmatig voor dat bij kijkoperaties die uitgevoerd worden in verband met chronische pijn na een buikoperatie, geen verklevingen gezien worden. Chirurgen zijn terughoudend om verklevingen te opereren, ook omdat dit een risico op nieuwe verklevingen en het beschadigen van organen inhoudt.

Hoewel er steeds naar gestreefd worden om een darmobstructie conservatief, dus niet operatief te behandelen, is dat bij 1/3 tot de helft van de patiënten wel

nodig om de obstructie op te heffen.

Over het algemeen wordt dat gedaan als de conservatieve behandeling na 72 uur gefaald heeft, tenzij er argumenten zijn om dat eerder te doen (zoals bij dreigend versterf van weefsel).

Nieuwe technieken

Er zijn ondertussen nieuwe technieken beschikbaar, zoals het aan het eind van de operatie aanbrengen van zogenaamde adhesiebarrières (afbreek­bare barrières die wondopper­ v laktes van elkaar scheiden en bestaan onder de vorm van een membraan, vloeistof of gel) om het risico op verklevingen te verminderen.

Conclusie

Het is dus in de letselschaderegeling van belang om steeds een voorbehoud op te nemen voor mogelijke toekomstige complicaties na een buikoperatie. 

TI GL

VI

N

N N S. DE EW EL N NM ITE DE AA E S HA C T A D LSC E

H

RE

IC

DI

ST

ET

S

AGENDA

L

CURSUSSEN

ACADEMY

ACADEMY OPLEIDING BRANCHE PERSONENSCHADE Start in overleg | Online en Utrecht € 10.750,- excl. BTW p.p. www.osr.nl

NIEUW MASTERCLASS: DE ZIEKE WERKNEMER 15 november 2023 | Breukelen 4 NOvA PO Kosten € 345,- excl. BTW p.p. www.legalplanet.nl

INSTAPTOETS MZLINSTROOMPROGRAMMA 15 november of 12 december 2023 | Nieuwegein € 450,- excl. BTW p.p. www.osr.nl

HET RE-INTEGRATIEDOSSIER 17 november 2023 | Breukelen 4 NOvA PO Kosten € 345,- excl. BTW p.p. www.legalplanet.nl

MZL-INSTROOMPROGRAMMA NIVRE EXPERT PERSONENSCHADE Start in overleg | Online en Utrecht € 5.700,- excl. BTW p.p. www.osr.nl

VERBINDEND EN DOELTREFFEND COMMUNICEREN MET GEWELDLOZE COMMUNICATIE 14 november 2023 | Putten 4 NOvA PO | NIVRE en MfN op aanvraag Kosten € 735,- excl. BTW www.kerckebosch.nl STRESS-SENSITIEF WERKEN IN DE LETSELSCHADEREGELING 16 november 2023 | Veenendaal 4 NOvA PO niet juridisch | NIVRE op aanvraag Kosten € 495,- excl. BTW www.kerckebosch.nl ALTERNATIEVE GESCHILBESLECHTING IN LETSELSCHADEZAKEN 12 december 2023 | Veenendaal 4 NOvA PO | MfN op aanvraag | NIVRE in aanvraag Kosten € 495,- excl. BTW www.kerckebosch.nl

WEBINAR ACTUALITEITEN SLACHTOFFERRECHT 23 november 2023 | Online 2 NOvA PO Kosten € 178,- excl. BTW www.ivjo.nl ACTUALITEITEN SCHADEVERGOEDING IN HET STRAFPROCES EN SLACHTOFFERRECHTEN 11 december 2023 | Hoofddorp 3 NIVRE PE | 3 NOvA PO Kosten € 325,- excl. BTW www.ivjo.nl

ONLINE: JAARREKENING VAN DE ZZP-ER; WAAR ZIT DE SCHADE? 1 november 2023 | Online 6 onderwijsuren € 395,- excl. BTW p.p. www.letselschadeacademy.nl ONLINE: OPFRISCURSUS WWFT 9 november 2023 | Online 2 NOvA ZWB PO (J) € 60,- excl. BTW p.p. www.letselschadeacademy.nl ONLINE: VERWEER IN TUCHTZAKEN 9 november 2023 | Online 1 NOvA ZWB PO (J) € 30,- excl. BTW p.p. www.letselschadeacademy.nl ONLINE: VIDEORECONSTRUCTIE EN PERSFOTO-ANALYSE BIJ LETSELSCHADE 14 december 2023 | Online 3 onderwijsuren € 295,- excl. BTW p.p. www.letselschadeacademy.nl

A.I. EN MENSENWERK: BALANCEREN TUSSEN KANSEN EN RISICO’S 27 november 2023 | Den Haag Accreditatie NIVRE en NVvA in aanvraag Kosten € 125,- excl. BTW www.inter-focus.nl

SYMPOSIA/CONGRESSEN

JAARCONGRES LANGZS ‘HERSTELGERICHT’ 3 november 2023 | Utrecht Jaarbeurs (Beatrixgebouw) 5 NOvA PO Kosten € 449,- excl. BTW Voor LANGZS-(aspirant)leden €100,korting www.ivjo.nl

NATIONALE HERDENKING VERKEERSSLACHTOFFERS 19 november 2023 | Provinciehuis Haarlem www.verkeersslachtoffers.nl

SYMPOSIUM-2023

LRGD SYMPOSIUM: CONFLICTERENDE GEDRAGSEN BEROEPSREGELS 23 november 2023 | Veenendaal 10:00 – 17:15 uur Kosten €275,- excl. BTW Kosten rechterlijke macht €75,- incl. BTW 6 PE LRGD | 5 MFN cat.2 www.lrgd.nl/LRGD/Symposia/

LEGALPLANET SOCIAAL ZEKERHEIDSRECHTCONGRES 2023 19 december 2023 | Breukelen 6 NOvA PO Kosten € 449,- excl. BTW p.p. www.legalplanet.nl

LETSELSCHADE

NEWS 21

12 HOUR CHALLENGE Your life changing Experience that empowers others

15-16 MAART 2024

IN SAAS-GRUND ZWITSERLAND

LETSELSCHADE

22 NEWS

EVEN IETS ANDERS

12 uur skiën of boarden voor het goede doel!

Wie geef jij een gelijke kans?

Door je eigen grenzen te verleggen tijdens de 12-uurs challenge maak je dit ook mogelijk voor iemand met een lichamelijke uitdaging.

Met je fundraise team ga je van 00:00 tot 12:00 uur de uitdaging aan in één van de drie challenges om geld in te zamelen voor de Mentelity Games: het Saas-Grund skigebied wordt een week lang toegankelijk gemaakt voor parawintersport, zodat mensen met een lichamelijke uitdaging hun grenzen kunnen verleggen en kunnen genieten van wintersport.  DOE MEE! bibianmentelfoundation.nl

LETSELSCHADE

NEWS 23

Contact tussen slachtoffer en veroorzaker verdient meer aandacht LETSELSCHADE

24 NEWS

Femke Ruitenbeek-Bart

VEROORZAKER CENTRAAL

Een empirisch-juridisch onderzoek naar de plaats van de veroorzaker in de civiele letselschadepraktijk ‘Hij die jegens een ander een onrechtmatige daad pleegt, welke hem kan worden toegerekend, is verplicht de schade die de ander dientengevolge lijdt, te vergoeden’, aldus artikel 6:162 lid 1 van het Burgerlijk Wetboek.

Voor haar promotieonderzoek vroeg mr. Femke Ruitenbeek-Bart zich af wat we eigenlijk weten over die ‘hij’ (m/v/x) uit deze wetsbepaling. In haar onderzoek belicht ze de persoonlijke ervaringen van personen die als veroorzaker van letselschade worden aangesproken. Ze interviewde hiervoor zorgverleners die een mogelijk verwijtbare medische fout maakten en verkeersdeelnemers die een ongeval veroorzaakten. In een inspirerend gesprek vertelt Femke aan LetselschadeNEWS over haar onderzoek en de inzichten die het haar bracht.

Tekst Floor Verhees| Fotografie Yolande van Kalleveen moment onlosmakelijk met elkaar verbonden. Dus, wie is die veroorzaker dan? En hoe ervaart die persoon zijn plaats in de letselschadepraktijk? Femke Ruitenbeek onderzocht deze vragen in het onderzoek waarop zij op 26 mei 2023 promoveerde aan Erasmus School of Law.

‘Sympathie voor slachtoffers’ Femke, vanwaar jouw interesse in de veroorzakers van letselschade?

In de afgelopen jaren is met succes gepleit om slachtoffers van een strafbaar feit en/of nabestaanden meer rechten toe te kennen. Binnen het strafrecht zijn sprongen voorwaarts gemaakt met onder andere bijvoorbeeld het spreekrecht tijdens een zitting. Ook in het civiele domein is meer aandacht voor slachtoffergeoriënteerde ontwikkelingen zoals het immateriële belang van erkenning in het algemeen en aan

excuses in het bijzonder. Ondanks deze ontwikkelingen blijkt een slachtoffer zich vaak niet gezien of gehoord te voelen door de veroorzaker van letselschade, omdat excuses of een ander teken van medeleven uitblijven. Daarnaast is er weinig aandacht voor het perspectief van de veroorzaker. Dat is opmerkelijk, want hoe het ook zij, slachtoffer en de veroorzaker van letselschade, zijn vanaf dat ene schadeveroorzakende

Voordat ik met dit onderzoek startte, was ik werkzaam als advocaat en deed onder andere letselschadezaken, waarbij ik zowel slachtoffers als verzekeraars bijstond. Wat mij opviel was dat bij letselschadezaken de meeste aandacht uitgaat naar slachtoffers en nabestaanden van een ongeval. Op zich is dat logisch, omdat zij ook degenen zijn die de gevolgen moeten dragen.

Van nature gaat de sympathie vooral uit naar het slachtoffer. En veel minder naar degene die schuldig is aan het aangedane leed; de veroorzaker van het letsel. Het viel mij op dat we er amper bij stilstaan dat een ongeval met letsel voor de veroorzaker ook impactvol kan zijn. Voor die kant van het verhaal is nog altijd weinig aandacht. Dat gegeven intrigeerde mij. Want ook dat verhaal is van betekenis. Welke kansen liggen er aan veroorzakerzijde voor een

LETSELSCHADE

NEWS 25

betekenisvolle bijdrage aan immaterieel herstel van slachtoffers? Maar ook: welke belemmeringen blijken uit veroorzakerverhalen? Om antwoord op die vragen te krijgen, deed ik onderzoek naar de plaats van de veroorzaker in letselschadezaken. Een belangrijke drijfveer is mijn overtuiging dat ook het verhaal van de veroorzaker ertoe doet. Niet alleen omdat de veroorzaker van betekenis kan zijn voor het herstel van het slachtoffer; aandacht voor het verhaal van de veroorzaker kan ook bijdragen aan diens persoonlijke verwerking van de ongevalservaring.

LETSELSCHADE

26 NEWS

Je zou daarom kunnen zeggen dat ik in dit onderzoek de letselschadepraktijk bekeek met een houding van meer­ zijdige partijdigheid.

Wat bedoel je met meerzijdige partijdigheid?

D e h o u d i n g v a n ‘m e e r z i j d i g e partijdigheid’ kan het beste worden omschreven als ‘het op empathische wijze aan iedere kant gaan staan.’ In geval van letselschadezaken dus óók aan de kant van de veroorzaker. Dat laatste is niet vanzelfsprekend – zeker niet in een beroepsgroep (de advocatuur) die

zich kenmerkt door partijdigheid. Dat wordt ook duidelijk als je kijkt naar de plaats van de veroorzaker in wat ik heb genoemd: de letselschadedriehoek.

Toen ik met dit onderzoek startte, heb ik eerst de zogenaamde ‘letsel­ schadedriehoek’ juridisch in kaart gebracht: de juridische verhoudingen tussen de drie belangrijkste spelers in een letselschadezaak. Dat zijn natuurlijk het slachtoffer en de veroorzaker, en daarnaast de aansprakelijkheids­ verzekeraar van de veroorzaker, die immers de schadeafwikkeling op zich neemt. Met meerzijdige partijdigheid

VEROORZAKER CENTRAAL

bedoel ik dan dat alle spelers in de ‘driehoek’ actief een rol zouden moeten spelen in het hele traject, omdat iedere partij een kant van het verhaal vertegenwoordigt. Het is vervolgens belangrijk dat iedere partij een stem krijgt om zijn/haar verhaal te kunnen doen en gehoord te worden door de andere partijen.

Hoe werkt meerzijdige partijdigheid in de ‘letselschadedriehoek’?

Toen werd heel snel duidelijk dat de ‘veroorzaker van letselschade’ eigenlijk geen stem krijgt. Behalve voor het invullen van de schadepapieren, heeft bijvoorbeeld de veroorzaker van een verkeersongeval in het gehele traject vrijwel geen rol en staat in die zin dus buitenspel. De juridische afwikkeling, het bepalen van aansprakelijkheid en vervolgens van de hoogte van de schade, wordt door de aansprakelijkheidsverzekeraar op zich genomen. De schade­ regelaar zal namens de aansprakelijk­heidsverzekeraar hiervoor (al dan niet via de belangenbehartiger) contact hebben met het slachtoffer. Naast de financieel-juridische dimensie, kent een letselschadezaak ook een immateriële dimensie, wat vorm geeft aan genoegdoening voor het aangedane leed.

In mijn onderzoek heb ik me voornamelijk gericht op deze immateriële dimensie van zowel slachtoffer als veroorzaker. Het is dan opvallend dat in veel gevallen, dus los van de financieeljuridische afwikkeling van de letselschadezaak, er ook geen contact tussen slachtoffer en veroorzaker is als het gaat om de immateriële dimensie van de zaak. In de praktijk blijkt dat juist het gebrek aan contact iets is waar vaak de schoen wringt bij slachtoffers, want waarom laat die veroorzaker niets van zich horen?

‘Veroorzaker is onzichtbaar’ Geldt het buitenspel staan specifiek voor de veroorzaker van een ongeval?

Ja, ik kwam tot de conclusie dat het buitenspel staan inderdaad met name geldt voor verkeersdeelnemers die een ongeval veroorzaken. In mijn onderzoek richt ik mij ook op zorgverleners die een (mogelijk) verwijtbare medische fout maken. Opmerkelijk is dat daar waar verkeersdeelnemers die een ongeval veroorzaken als het ware buitenspel staan in de ‘letselschadedriehoek’, dit voor zorgverleners heel anders is.

Zij zijn veel meer betrokken bij de andere hoofdpersonen in de ‘letselschadedriehoek’. Zorgverleners onderhouden meestal zelf rechtstreeks contact met de juridische afdeling binnen de

Advertenties

OnlineSchadestaat brengt letselschade correct in beeld! ü Zeer eenvoudig in gebruik! ü Automatische berekening van de wettelijke rente; ü Verrekening van voorschotten volgens de regels; ü Integratie van bekende richtlijnen zoals

huishoudelijke hulp en verlies zelfwerkzaamheid; ü Conversie naar PDF en samenvoegen van facturen, rapporten, foto’s, etc.; ü Cliënt kan desgewenst toegang krijgen; Contact ü Per dossier tot OnlineSchadestaat BV �5.000,- gratis!

Meer weten of zelf ervaren?

Neem contact op!

Of vraag een gratis demo aan

Stevinweg 2 3891 EA Zeewolde T 036-5245576 E info@onlineschadestaat.nl I www.onlineschadestaat.nl

organisatie/instelling en daarnaast zullen zij doorgaans ook met de patiënt in gesprek gaan over wat er in de medische behandeling mogelijk niet goed ging.

De medische professionele standaard vraagt dat ook van hen. Dus zowel verkeersdeelnemers als zorgverleners nemen vanwege het (mogelijk) veroorzaken van letselschade de rol van ‘veroorzaker’ in, maar de plaats die zij in de ‘driehoek’ ten opzichte van de andere twee hoofdrolspelers innemen is heel anders. Maar dat geldt niet per se voor de impact op en de gevolgen voor hun persoonlijke leven.

Wat is de impact op het leven?

De rol van letselveroorzaker kan zwaar wegen, want ook voor de veroorzaker is van het ene op het andere moment het leven veranderd, anders natuurlijk dan voor een slachtoffer met letsel. Het is wel goed om hier te vermelden dat de zaken in mijn onderzoek vooral gaan over mensen die niet de bedoeling hadden om letsel toe te brengen. Er kon wel sprake zijn van een zekere mate – soms ook een hoge mate – van verwijtbaarheid, maar degenen die in mijn onderzoek het letsel hebben veroorzaakt, wilden nooit een ander schade berokkenen. Deze mensen wilden, als verkeersdeelnemer, van A naar B reizen of, als zorgverlener, juist mensen beter maken. En dat liep die ene keer verkeerd af. Wat doet dat met deze mensen? Tijdens het onderzoek kwam veelvuldig bij verkeersdeelnemers naar voren dat de onwetendheid na het ongeval over hoe het met een slachtoffer gaat een negatief effect had op het mentale welzijn. Zij voelden zich veelal schuldig, maar konden aan die gevoelens vaak niet goed uiting geven. In een gesprek geeft een van de geïnterviewden het volgende aan: “Ik kon me niet goed concentreren, omdat er zoveel dingen door m’n hoofd [gingen]. Ook met die jongen,

LETSELSCHADE

28 NEWS

omdat ik geen contact met hem op mocht nemen. Ik heb een paar keer die politie opgebeld van: “Luister, ik wil weten hoe het met die jongen gaat.

‘Ja, maar ze (de jongen en zijn ouders) willen geen contact.’” Verder kwam naar voren dat zowel zorgverleners als verkeersdeelnemers niet gemakkelijk aandacht vragen voor de impact die de gebeurtenis op het eigen leven teweeg heeft gebracht, omdat zij het voor het slachtoffer ‘erger’ vinden wat zij hebben aangericht. Een van de geïnterviewden zegt hierover: “Ik was alleen maar bezig met die mensen: ‘Hoe is het met ze?’ En ik vond mezelf echt zó niet belangrijk! Ja. En het interesseerde mij geen moer wat er met mij gebeurde.

Het interesseerde me echt niet (…)

Ik bedoel; ik huilde, ik leefde. Dus ja, ik vond het niet zo belangrijk wat er met mij gebeurde.’” Toch kan de impact op het persoonlijke welzijn aanzienlijk zijn.

Zo ervoeren meerdere geïnterviewden klachten, zoals nachtmerries, fysieke klachten, gevoelens van depressiviteit.

Een van de geïnterviewden zei: “[Ik] zag het elke dag weer voor me. En dan zag ik hem tegen die haak aanrijden en dan zag ik hem dat hij onder m’n wiel kwam en dan werd ik gek … Ik was wel gaan slapen, maar ik kreeg er nachtmerries over. Nachtmerries. Dan lag ik weer te vechten in m’n bed.” Verder was bij diverse betrokkenen sprake van een korte of langere periode van arbeidsongeschiktheid.

Was je verrast over de plek van de veroorzaker in het letselschadetraject?

Nee, eigenlijk niet. Bij de afwikkeling van een letselschadetraject ligt nu vooral de nadruk op het financieel-juridische aspect, én op het slachtoffer. Dat is zeker belangrijk, maar het belang van de menselijke, relationele kant zou niet onderschat moeten worden. Bezien vanuit het perspectief van de menselijke

VEROORZAKER CENTRAAL

kant zou het ook mogelijk moeten zijn om de veroorzaker nadrukkelijker een plek binnen de ‘letselschadedriehoek’ te geven. Want uit het onderzoek komt naar voren dat zowel de positie van de verkeersdeelnemer als die van de zorgverlener lastig kan zijn en gepaard kan gaan met gevoelens van schuld, schaamte en onzekerheid. Slachtoffers hebben behoefte aan erkenning in de meest brede zin van het woord en meer specifiek aan excuses. Veroorzakers zouden op hun beurt behoefte kunnen hebben om te kunnen vertellen dat wat is gebeurd niet de bedoeling was en zouden hiervoor spijt en medeleven willen betuigen. Maar die gelegenheid doet zich dus niet zo gemakkelijk voor. En het kan voor veroorzakers ook moeilijk zijn om zelf die stap vooruit te zetten. Want wat doe je, als je iemand ernstig – of zelfs dodelijk – letsel hebt toegebracht? Stuur je een kaartje, of bloemen? Zit die ander daarop te wachten? Er kan bij de veroorzaker dan sprake zijn van ‘handelingsverlegenheid’, waardoor er vervolgens uiteindelijk niets gebeurt. Met alle ergernis en verbittering bij het slachtoffer tot gevolg, want die blijft zich afvragen waarom degene die het leed heeft aangericht zich hult in stilzwijgen. Ik denk dat de schadebehandelaar en de politie hierin een meer bemiddelende rol zouden kunnen spelen.

‘Ieder verhaal heeft meer kanten’

Voor juridische hulp in Oostenrijk • letselschade door ski-,bergsport en verkeersongevallen • strafrecht in verband met ski-bergsport en verkeersongevallen Stephan Wijnkamp is Nederlands sprekende advocaat gevestigd in Oostenrijk.

Naast advocaat is Stephan Wijnkamp Oostenrijks-Landes-skileraar, lid van de Oostenrijkse Bergrettung en ervaren alpinist. Daardoor weet hij als geen ander de ongevalssituatie te analyseren en de juridische vertaalslag te maken.

Ook voor ski-en bergsportgevallen in andere landen dan Oostenrijk wordt vaak gebruik gemaakt van zijn expertise.

Voor meer informatie www.bergsportrecht.eu

Wijnkamp Rechtsanwaltskanzlei Lawfirm • Gewerbegebiet 3 / Top 5 6 493 Mils bei Imst • Tirol • Austria • T: +43 (0)5418 20 400 E: office@wlawfirm.eu • www.bergsportrecht.eu

Advertenties

In het onderzoek haal je ‘restorative justice’ aan. Kun je daarover iets meer zeggen?

Restorative justice betekent herstellende rechtvaardigheid.

Het wordt in de Nederlandse rechtspraktijk vaak aan­geduid met de term ‘herstelrecht.’ Het interessante aan deze theorie is dat het ervan uitgaat dat om tot herstel van onrecht te kunnen komen het nodig is dat alle betrokkenen deelnemen aan de zoektocht naar herstel. De nadruk ligt dus op betrokkenheid van alle personen die een belang hebben bij de gebeurtenis.

Je zou kunnen zeggen dat inclusiviteit een kernelement van restorative justice is. Dat betekent dat in het letselschadetraject ook de veroorzaker deel zou moeten uitmaken van het proces.

Decennia geleden stonden slachtoffers in het strafrecht ook buitenspel. Inmiddels is –onder invloed van het gedachtegoed van restorative justice – de zichtbaarheid van slachtoffers binnen het strafrecht toegenomen en hebben zij daarin een betere plaats verworven, hetgeen bijdraagt aan herstel. Als we dit gegeven in het achterhoofd houden en het vergelijken met het huidige civiele letselschadetraject, dan zou de plaats van de veroorzaker van letselschade meer zichtbaar kunnen worden.

Uit het onderzoek komt naar voren dat wanneer de veroorzaker meer zichtbaar zou zijn, dit mogelijk ook positief kan bijdragen aan het herstel van het slachtoffer.

Is restorative justice een vorm van meerzijdige partijdigheid?

Jazeker, bij meerzijdige partijdigheid gaat het om een houding van empathie naar alle betrokkenen. Dus met aandacht voor het verhaal van het slachtoffer en dat van de veroorzaker.

Het helpt bij herstel als beide kanten gehoord worden. Ook hier ligt eigenlijk het zichtbaar maken van alle partijen besloten. Een mooi voorbeeld van werken vanuit meerzijdige partijdigheid is herstelbemiddeling, zoals Stichting Perspectief Herstelbemiddeling dat faciliteert. Dan gaat het om herstel­ b e m i d d e l i n g s a c t i v i te i te n ( zo a l s gesprek­ k en, maar soms ook via briefwisseling) tussen slachtoffer en veroorzaker of tussen patiënt en arts. Omdat deze activiteiten worden begeleid door een onafhankelijke derde kunnen ze heel goed naast het financieel-juridische traject verlopen.

Zo’n herstelbemiddelingstraject zou mogelijk zelfs bevorderend kunnen werken voor de gehele afwikkeling van de schade. Voorafgaand aan h e r s t e l b e m i d d e l i n g s g e s p re k k e n worden ook verwachtingen in kaart gebracht. Deelname aan een gesprek is altijd op basis van vrijwilligheid; het heeft geen verplichtend karakter. Het is een uitnodiging van de ene partij aan de andere om in contact met elkaar te komen. Voor de veroorzaker kan het een manier zijn om zijn kant van het verhaal te vertellen en verantwoordelijkheid op zich te nemen voor hetgeen gebeurd is door zich hierover uit te spreken.

Vervolgens kan het slachtoffer ook zijn verhaal doen en nog onbeantwoorde vragen stellen. Ook de veroorzaker kan trouwens met vragen zitten die hij aan

LETSELSCHADE

30 NEWS

het slachtoffer wil stellen. Zo kan het contact en de wederkerigheid in een bemiddelingsgesprek bij beide partijen bijdragen aan herstel.

'Meer oog voor inclusiviteit' Terugkijkend op het onderzoek, wat is dan jouw aanbeveling?

Mijn belangrijkste aanbeveling is vooral een boodschap aan de professionals in de letselschadepraktijk. Ik hoop dat mijn onderzoek een bewustwordingsdebat aanzwengelt over de positie van veroorzakers binnen de afwikkeling van een letselschadezaak en hoe wij met hen omgaan. Het lijkt mij wel een terechte vraag, niet alleen aan verzekeraars, maar ook aan belangenbehartigers, of de veroorzaker binnen het letselschadetraject een rol zou kunnen krijgen die zowel recht doet aan de behoeften en belangen van het slachtoffer als aan die van de veroorzaker. In dit licht is het minstens opmerkelijk te noemen dat in de

huidige Gedragscode Behandeling Letselschade (GBL) richtlijnen ontbreken die aansporen tot wederkerigheid in een respectvolle omgang met elkaar.

In de onlangs verschenen Gedragscode Openheid medische incidenten; betere afwikkeling Medische Aansprakelijkheid (GOMA) 2022, een herziening van de GOMA 2010, is nu opgenomen dat ook belangenbehartigers zich professioneel en redelijk dienen op te stellen jegens alle betrokken partijen.

Kortom, de verantwoordelijkheid voor meer aandacht van de persoonlijke belangen van veroorzakers ligt wat mij betreft bij verzekeraars en andere professionals die betrokken zijn bij de afwikkeling van letselschadezaken. Door meer oog te hebben voor de behoeften van veroorzakers van letselschade kan worden voorkomen dat zij ook slachtoffer worden van de gebeurtenis en blijven worstelen met gevoelens van schuld, schaamte en onzekerheid. Zoals ik al aangaf lijkt het een kwestie te zijn van meer aandacht voor de menselijke kant en daar heeft het slachtoffer zeer zeker ook profijt van. 

Over Femke Ruitenbeek-Bart: In 1996 startte Femke met de opleiding Nederlands recht aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Na haar studie werd zij advocaat bij Pels Rijcken & Drooglever Fortuijn in Den Haag. Na veertien jaar advocatuur keerde ze in 2016 terug naar Erasmus School of Law in Rotterdam. Daar is zij nu universitair docent, met als aandachtsgebieden het aansprakelijkheidsrecht en het burgerlijk procesrecht.

Het proefschrift van Femke RuitenbeekBart is gepubliceerd in de Civilologiereeks van Boom: F.M. Ruitenbeek-Bart, En de veroorzaker dan? Een juridisch-empirisch onderzoek naar de plaats van de veroorzaker in de civiele letselschadepraktijk, Civilologie, deel 10, Boom juridisch 2023, ISBN 978 94 6212 808 8

Vanaf 27 november 2023 kunt u het proefschrift inzien door onderstaande QR-code te scannen:

Voorzieningen

Ergotherapeutisch advies - hulpmiddelen – aanpassingen mobiliteit – Wmo MetZorg biedt als onafhankelijk herstelgerichte dienstverlener complete ondersteuning op het gebied van care, arbeid, ondernemers en medisch herstel.

Verzorging & begeleiding

Wmo – PGB – Wlz – Zvw - zorgschade – bewindvoering – ADL en gezin

Werk & studie

Arbeidsdeskundig advies - re-integratie studiebegeleiding – UWV

Ondernemers & ZZP’ers

Coaching – bedrijfskundig advies – re-integratie

Medisch

Second opinion – alternatieve behandelingen

Wonen

Bouwkundig advies - woningaanpassingen verbouwen – verhuizen

NAH

Coaching – begeleiding – advies alternatieve behandelingen

Wil je inhoudelijk advies of een casus bespreken? Bel of mail vrijblijvend!

Advertentie

Unieke kans voor (startende) arbeidsdeskundigen en re-integratiespecialisten!

Wij bieden de startende arbeidsdeskundige, de ervaren arbeidsdeskundige én ervaren re-integratiespecialisten de kans om zich (verder) te ontwikkelen en te specialiseren in ons prachtige vakgebied letselschade en AOV. Bij ons staat jouw ontwikkeling centraal. Wij zorgen ervoor dat je over alle middelen en ruimte beschikt om jouw groei te realiseren.

Interesse? Neem een kijkje op onze website: www.expertisehumancapital.nl/vacatures

E-mail: vacatures@expertisebv.nl Tel: 071-5762020 LETSELSCHADE

NEWS 31

Interview met Jelle van Gorkom

Accepteren en doorgaan Jelle van Gorkom was een succesvol professioneel BMX’er. Hij werd in alle leeftijdscategorieën tenminste één keer Nederlands Kampioen. In 2015 won hij een zilveren medaille op het WK in Zolder (België). In 2016 kwam de bekroning op zijn carrière met een zilveren medaille op de Olympische Spelen van Rio de Janeiro.

Deze mijlpaal heeft hij niet zonder slag of stoot bereikt. Een aantal diepe dalen hebben hem als persoon gemaakt die hij nu is. Accepteren en doorgaan was en is zijn levensmotto.

Tekst Ad van Ham

LETSELSCHADE

32 NEWS

Jelle van Gorkom

SPORT & VRIJETIJDSBESTEDING

BMX is een risicovolle sport.

Vertel er eens over?

Jelle: “Vallen hoort bij onze sport. Daar ben ik van kinds af aan in mee gegroeid.

Heb er nooit echt bij stil gestaan.

Ik heb tijdens mijn carrière meerdere valpartijen gehad. Mijn sleutelbenen in beide schouders zijn voorzien van een metalen plaat. Eén van de sleutelbenen heb ik zelfs een keer gebroken met de eerste plaat er al in. Daar zit nu een grotere plaat in. Je kunt wel zeggen dat mijn lichaam vol met littekens zit.

In 2012 maakte ik me op voor mijn eerste Olympische Spelen. Tijdens een wedstrijd in Chula Vista, de VS, plaatste ik me definitief. In de kwartfinale werd ik tijdens een sprong aangetikt door een tegenstander en maakte een lelijke val. Ik was direct in coma. Uiteindelijk ben ik redelijk snel hersteld en heb ik deelgenomen aan de Spelen van Londen. Mede vanwege de beperkte voorbereiding werd dit geen succes.”

Je zou denken dat je voorzichtiger zou zijn geworden?

Dat zit niet in mijn aard en je bent in onze sport kansloos als je er niet vol voor gaat. Bovendien was ik nog lang niet klaar met mijn sport. Ik wilde succesvol zijn tijdens de grote wedstrijden. World Cups winnen, Wereldkampioen worden én Olympisch goud behalen.

En toen kwam er toch weer een ernstig ongeval

Na mijn Olympisch succes in Rio had ik in 2017 een minder jaar. Ik was te veel bezig met randzaken. Aan het einde van dat jaar hadden we een evaluatie.

In 2018 moest het anders. De knop ging om en de focus ging weer volledig op de sport. Begin 2018 vierde ik mijn 27e verjaardag. Daarna ben ik zes weken ‘film kwijt’. Op dinsdag 9 januari hadden we een reguliere trainingsdag. In de middag zouden we sprinttrainingen

doen. In de winter doen we die altijd op het asfalt. De BMX-baan is dan normaal gesproken te zacht. Omdat het goed weer was besloten mijn maatje Niek Kimmann en ik om de training wel op de baan te doen. Onze startheuvel is acht meter hoog. Voor de veiligheid hing daar onderaan een ketting zodat niet iedereen die heuvel op gaat als er niet getraind wordt. Tijdens mijn eerste start hing die ketting er nog.

Normaal gesproken deed ik altijd vier trapomwentelingen op de heuvel maar na drie hield ik in. Ik kan het me niet meer herinneren maar waarschijnlijk zag ik toen die ketting hangen. Met een snelheid van ongeveer zestig kilometer per uur klapte ik tegen de eerste springbult aan.

Wat betekent dit juridisch gezien voor jou?

Er is direct na het ongeval een belan­ gen­b ehartiger ingeschakeld en een letsel­schadetraject gestart. Omdat de letselschadezaak nog loopt, wil ik daar verder inhoudelijk niets over kwijt. Vanaf het begin heb ik me geconcentreerd op mijn herstel en ben vooral gefocust geweest op alles wat nog wel mogelijk was voor mij. Wel wil ik melden dat de contacten met de verzekeraar goed zijn. Er is een arbeidsdeskundige ingeschakeld die mij begeleidt bij de re-integratie.

direct duidelijk dat de gevolgen ernstig zouden zijn. Het woord ‘kasplantje’ is ook gevallen. Ik heb ruim twee weken in coma gelegen. Desondanks ben ik dus zes weken geheugen kwijt.

Ik viel enorm af maar ze hielden me in het ziekenhuis aan een streng dieet.

Dankzij tussenkomst van mijn ouders en de kok op Papendal kreeg ik extra (sport) voeding. Mijn lichaam was gewend om 4.000 calorieën per dag binnen te krijgen en dat was nu een stuk minder.

Maar mijn lichaam moest wel net zo hard werken als tijdens mijn normale trainingsweken. Het heeft mij enorm geholpen om weer aan te sterken.

Wat heb je eraan overgehouden?

Het is duidelijk dat ik NAH, niet aangeboren hersenletsel, heb. Om niet te technisch te worden. Met name mijn linkerkant blijft achter, mijn arm en been met lopen. En ik praat een heel klein beetje langzamer. Daarnaast moet ik, net zoals vrijwel iedereen met NAH, rekening houden met arbeid-rust en prikkels.

Wat weet je van het vervolg?

Veel van wat ik weet heb ik me door andere mensen laten vertellen. Het was

Wat is je revalidatie traject geweest?

Revalideren was voor mij top. Ik had weer een doel. Had er ook nooit genoeg van. In mijn ogen kun je altijd verbeteren.

Als ik vond dat ik te weinig oefeningen kreeg dan deed ik in mijn eigen tijd extra oefeningen.

Uiteindelijk begon ik al met revalideren in het ziekenhuis. Na mijn ontslag uit het ziekenhuis ben ik begonnen aan een traject op Klimmendaal. Eerst klinisch

LETSELSCHADE

NEWS 33

Beelden 88 Balls Media

en na drieënhalve maand poliklinisch.

Van vijf dagen per week ging ik naar drie dagen per week. Toen ook deze periode ten einde kwam ben ik verder gaan zoeken naar revalidatie mogelijkheden.

Zo kwam ik terecht voor een traject in

het Daan Theeuwes Centrum. Ik ging drie keer per week op en neer vanuit mijn woonplaats Duiven naar Woerden.

Na mijn tijd daar had ik er nog altijd geen genoeg van. Ik kwam in aanraking met het CFX-centrum in Provo, Utah, de VS. Ik ben tot op de dag van vandaag erg blij dat ik daar een traject heb mogen volgen. Het heeft me veel gebracht.

Maar ook na deze periode was ik nog zeker niet klaar. Uiteindelijk ben ik in de Corona periode terecht gekomen bij TrainM in Antwerpen, België. Daar maken ze gebruik van robotica om je hersenactiviteit te stimuleren.

Hoe heb jij je revalidatie ervaren?

Revalidatie is in Nederland goed geregeld. Maar er ontbreekt wel iets.

LETSELSCHADE

34 NEWS

Er wordt voornamelijk uitgegaan van het beschikbare revalidatiebudget en niet van de behoeften van ieder individu.

Vanuit de topsport weet ik niet beter dan dat je altijd je grens op moet zoeken.

En die grens is voor iedereen anders.

In Utah maakten ze voor het eerst na mijn ziekenhuisperiode weer een scan van mijn hersenen. Ze beoordeelden mijn hersenactiviteit én waar het ‘mis’ ging. Op die manier kon er gericht gewerkt worden aan mijn herstel in plaats van algemeen.

En dan is er ook nog de overgang van intensief revalideren naar de periode daarna. Dat is er eigenlijk niet. Je wordt onder andere geadviseerd om twee

SPORT & VRIJETIJDSBESTEDING

keer per week een half uur naar de fysio te gaan. Die overgang is wat mij betreft te groot. Je bent enorm op jezelf aangewezen voor het vervolg. Stilstand is achteruitgang. Dat geldt voor mensen met NAH dubbel.

Daar wil jij iets aan gaan doen?

Jazeker. Ik wil graag een trainings­ centrum opzetten, het JvG Trainings­ centrum. Ik noem het ook bewust een trainingscentrum. Intrinsiek gemotiveerde mensen die na hun revalidatie periode graag nog stappen willen zetten zijn van harte welkom.

We willen hen verder helpen, vaak ook mentale, grenzen verder op te rekken.

Het gaat in eerste instantie om levens­ geluk en zingeving. Mensen met NAH zijn zoekende naar hun rol in de maatschappij. Stuiten op onbegrip en zijn angstig. Door actief met ze aan de slag te gaan helpen we hen daarbij. Een balans in fysieke arbeid (sportieve trainingen), voeding, (vrijwilligers)werk en fysieke en mentale rust zal leiden tot een grotere belastbaarheid. Hetgeen resulteert in meer plezier in het leven. Gaan voor een maatschappelijke medaille.

Hoever ben je met het JvG Trainingscentrum?

Inmiddels zijn we gestart met een pilot van zes maanden. We hebben tien kandidaten geselecteerd. Deze mensen hebben zeer verschillende achtergronden en op allerlei manieren NAH opgelopen. Op Papendal komt de groep twee keer per week bij elkaar. We trainen fysiek, doen yogalessen, adviseren op het gebied van voeding en geven nog allerlei gerichte trainingen samen met ons team van specialisten. De pilot is tot stand gekomen dankzij inspanningen van onder andere Papendal, Team Frank Jol, Preaz Sportmassage, Phidra, Lurvink Textiel, Hapklaar, Ton Seegers

psychomotorisch therapeut en 88 Balls Media. We zijn ervan overtuigd dat we de meerwaarde aan zullen tonen van het JvG Trainingscentrum. De pilot wordt gebruikt om de inhoud door te ontwikkelen en partners te overtuigen om te participeren. Medailles haal je alleen als er een goede groep ‘helpers’ in je team zit.

Waarom wil jij dit zo graag?

Ik ben het levende voorbeeld. Heb zelf ervaren hoe het huidige systeem van revalidatie nog beter kan worden. De revalidatie is in basis echt heel goed.

Het hoofddoel van iedereen met NAH is hetzelfde. We willen zo normaal mogelijk meedoen. Maar we zijn wel allemaal verschillend. Gericht werken met- én aan de behoeftes van ieder individu is daarbij gewenst. Vaak gaat het dan over

kosten maar dat is, volgens mij, een misvatting. Juist in het huidige systeem is revalidatie en nazorg gericht op ‘wat het kost’. We komen allemaal in een uitkeringssituatie terecht. Terwijl dat niet per se noodzakelijk is. Door uit te gaan van mogelijkheden en te participeren in het JvG Trainingscentrum drukken we de kosten. Het levert de maatschappij alleen maar win-win-win op. Winst voor mensen met NAH, minder kosten en een grotere bijdrage voor de maatschappij.

Als ik met mijn kennis, ervaring en achtergrond een bijdrage kan leveren aan een prettiger leven van anderen dan doe ik dat graag. Ik ben hier aan begonnen met dezelfde intentie als aan mijn topsportcarrière. Met het verschil dat ik nu geen medailles meer win, maar ze uit ga delen. Ik hoop zoveel mogelijk. 

LETSELSCHADE

NEWS 35

Corien Koreman op pad met een collega in het Leersumse Veld

Wandelroute zonder drempels Een pittige e-mail van een natuurliefhebber, zette boswachter Corien Koreman aan het denken. In deze hartenkreet gaf de afzender aan zich te verbazen dat in de provincie Utrecht zo weinig natuurwandelpaden geschikt waren voor hem en met name zijn aan een rolstoelgebonden echtgenote. Aan LetselschadeNEWS vertelt Corien, boswachter bij Staatsbosbeheer van de Utrechtse Heuvelrug, over de totstandkoming van het mindervalidenpad en de hobbels die hiervoor genomen moesten worden.

Tekst Floor Verhees | Fotografie Marja Eestermans

LETSELSCHADE

36 NEWS

NATUUR CENTRAAL

Telt Nederland echt maar zo weinig toegankelijke natuurwandelpaden voor mindervaliden?

Tot dan toe was ik daar niet van op de hoogte. Dus na het lezen van de e-mail had ik geen idee of dit al dan niet een terechte verbazing was. Omdat ik als boswachter verbonden ben aan de Utrechtse Heuvelrug, heb ik eerst nader onderzoek gedaan in de provincie Utrecht en kwam inderdaad al snel tot de conclusie dat het aanbod van het aantal rolstoeltoegankelijke natuurpaden nogal

magertjes was. Dat verbaasde mij op dat moment eigenlijk ook. Tegelijkertijd maakte deze e-mail mij er pijnlijk bewust van dat als je slecht ter been bent of rolstoelafhankelijk, je bijna nergens terecht kunt in de Utrechtse Heuvelrug om te genieten van de buitenlucht. Dat besef raakte mij, want de natuur is toch van ons allemaal.

Dus meteen de handen uit de mouwen?

Nou nee, want het ligt dan toch allemaal wel weer iets complexer. Vanwege de

flora en fauna kun je niet zomaar een pad aanleggen. Daarvoor wordt eerst het natuurgebied in kaart gebracht om te ontdekken welk deel mogelijk geschikt zou kunnen zijn voor een mindervalidenpad. In dit geval is een geschikt gebied voldoende vlak en begaanbaar. Vervolgens wordt bekeken of er een bestaand pad is dat met een aanpassing geschikt gemaakt kan worden of moet een nieuw pad worden aangelegd? Dit zijn wel belangrijke vragen die als eerst beantwoord moeten worden. Daarnaast ontdekten

LETSELSCHADE

NEWS 37

we dat we als team weinig specifieke kennis hadden over de eisen waar een mindervalidenpad aan zou moeten voldoen. Ook dat heb je nodig voor een goede aanpak. Daarop heb ik de hulp van het Kenniscentrum Groen&Handicap ingeroepen.

‘Natuur is van iedereen’

vaker, is geld het grootste struikelblok om tot uitvoering te kunnen komen.

Zonder financiële hulp was dit pad er nooit gekomen, maar dankzij de opbrengsten van crowdfunding via het Buitenfonds.nl, giften en sponsoring lag het rolstoelpad er binnen twee jaar. En dat niet alleen, bij de start van de route is een invalideparkeerplaats, een verlaagd informatiepaneel en een picknicktafel met rolstoelplekken gerealiseerd. Het plaatje is echt compleet!

Toen viel jullie oog op het Leersumse Veld?

Ben je tevreden over het resultaat?

Ja, want het Leersumse Veld voldeed in alle opzichten aan de eisen om een mooie en vlakke rondwandeling van 3 tot 5 kilometer door de natuur te kunnen realiseren. Toen dat eenmaal duidelijk was, kon het door Staatsbosbeheer ingeschakelde onderzoeksbureau aan de slag met het uitwerken van een plan en het maken van een bijpassende begroting voor de realisatie. Zoals wel

Ja, ik ben zeker blij, want het is gelukt om een toegankelijk natuurpad voor mindervaliden te realiseren in de Utrechtse Heuvelrug. Daar heb ik nog een leuk verhaal over. Op deze nieuwe route zijn ook klaphekjes om te voorkomen dat de koeien het gebied uit wandelen. Maar die klaphekjes konden niet zelfstandig vanuit de rolstoel of scootmobiel worden geopend. Niet

Kenniscentrum Groen & Handicap Het kenniscentrum Groen & Handicap is opgericht om de bereikbaarheid, toegankelijkheid en bruikbaarheid van natuurgebieden, recreatiegebieden en parken voor mensen met een beperking te verbeteren. Het bestuur van het kenniscentrum bestaat uit vrijwilligers.

Het kenniscentrum heeft een beperkt budget en is voor bijzondere projecten volledig afhankelijk van fondsen, giften en donaties.

Buitenfonds Het Buitenfonds is een onafhankelijke stichting die geld werft voor projecten in de natuurgebieden van Staatsbosbeheer. Hiermee kan Staatsbosbeheer waardevolle projecten realiseren, zoals kinderen naar buiten brengen, het conserveren en toegankelijk maken van cultuurhistorische schatten, spannende manieren om natuur te beleven en het maatschappelijke werk van de boswachter mogelijk te maken. Projecten waarvoor geen financiering (meer) beschikbaar is. Het Buitenfonds werkt samen met bedrijven en particulieren om groene wensen voor huidige en toekomstige generaties te realiseren.

Andere websites voor mindervalidenwandelpaden: www.natuurmonumenten.nl www.o4wheelchairs.com www.wandel.nl www.rolstoelwandeling.nl

LETSELSCHADE

38 NEWS

handig natuurlijk als iemand alleen op pad is. Omdat een oplossing van het probleem niet voorhanden was, heeft een van de vrijwilligers zelf een ingenieus katrolsysteem bedacht dat uitstekend werkt (zie foto). Dat is toch geweldig, want op deze manier kunnen mensen in een rolstoel ook alleen het bos in.

‘Ook alleen het bos in’ Hoe reageerde het echtpaar na de aanleg van het rolstoelpad?

Ze kwamen huilend van geluk naar de feestelijke opening van het pad. Dat was natuurlijk heel bijzonder en daar kreeg ik een brok van in mijn keel. Die ene e-mail heeft veel in gang gezet en het is goed dat daardoor ook meer aandacht is voor mensen voor wie het niet vanzelfsprekend is om het bos in te gaan.

Het is heerlijk dat de reacties positief zijn over het pad. We weten allemaal hoe gezond het is om in beweging te zijn.

NATUUR CENTRAAL

En dat niet alleen, in de buitenlucht vertoeven heeft vaak een helende werking op de hele mens. Voor mij als boswachter is een project geslaagd als natuur en mens met elkaar verbonden zijn en dat is gelukt!

Advertentie

Zijn er nog andere leuke mindervalidenroutes op het Leersumse Veld?

Jazeker, een aanrader is de route SCOOT&GO, dit is een nieuw initiatief van de werkgroep Toegankelijkheid Leersumse Veld.

Een route van 10 kilometer lang die slingert door het prachtige bos- en heidegebied van het Leersumse Veld. Bij het startpunt van de route kan kosteloos een scootmobiel worden geleend om de route mee af te leggen. Als het aan mij ligt, blijft het niet bij deze twee routes. Ik maak me nog steeds sterk voor de ontwikkeling van een blinden- en slechtziendenpad. In het Nationaal Park Drents-Friese Wold is een vergelijkbaar pad al gerealiseerd. Het lijkt me fantastisch als we dat op het Leersumse Veld ook hebben. Voor nu nog toekomstmuziek, maar wie weet …

➢

Toedrachtsonderzoek bij verkeersongevallen

➢

Videoreconstructie

➢

Visualisatie Informeer naar de mogelijkheden voor een Quick-scan

Laatste en misschien wel de belangrijkste vraag: waar kunnen we de routes vinden?

De route van het mindervalidenpad is te vinden via de website van Staatsbosbeheer: https://www.staatsbosbeheer.nl/uit-inde-natuur/wandelroute-mindervaliden-leersumsevelden de andere route voor de scootmobiel is te vinden via: www.scoot&go.nl. 

www.baanhofman.nl 0164 – 652099

LETSELSCHADE

NEWS 39

Onderzoek naar verlies tijdens de COVID-19 pandemie en na verkeersongevallen:

Online behandeling van rouwklachten na traumatisch verlies “Het overlijden van een dierbare kan langdurige rouwklachten met zich meebrengen, vooral wanneer een verlies plaatsvindt in traumatische omstandigheden zoals tijdens de COVID-19 pandemie of na een verkeersongeval. Een plotseling of gewelddadig verlies wordt ook wel een potentieel ‘traumatisch verlies’ genoemd. Op basis van onderzoek blijkt dat één op de twee mensen mogelijk vastloopt in het rouwproces na een potentieel traumatisch verlies. Zij kunnen baat hebben bij psychologische hulp. Sinds de COVID-19 pandemie is de behoefte aan psychologische hulp op afstand, zoals online hulp, toegenomen. Tot op heden is onderzoek naar de werkzaamheid van online rouwbehandeling beperkt, daarom is meer wetenschappelijk onderzoek nodig. Om deze reden hebben onderzoekers van de Universiteit Utrecht, Rijksuniversiteit Groningen en Universiteit Twente de effecten onderzocht van twee online rouwbehandelingen bij volwassenen na een traumatisch verlies.”

Auteurs: Lyanne Reitsmaa, Jos de Keijserb,c, Lonneke Lenferinka,b,d Het verlies van een dierbare is de meest voorkomende mogelijk traumatische levensgebeurtenis. Na het meemaken van een verlies ervaren veel volwassenen

Lyanne Reitsma

LETSELSCHADE

40 NEWS

rouwklachten, zoals een intens verlangen naar de overledene en gevoelens van verdriet. Bij de meeste volwassenen nemen deze rouwklachten na verloop van tijd af en vinden zij een manier om verder te gaan met hun leven. Een klein deel van de nabestaanden kan na het overlijden van een dierbare daarentegen vast­lopen in het rouwproces. Weten­ schappelijk onderzoek toont aan dat ongeveer 10% van de volwassenen vastloopt in hun rouwproces na het meemaken van een verlies onder natuurlijke omstandigheden, zoals ouderdom of langdurige ziekte. Na het meemaken van een plots of gewelddadig (ofwel traumatisch) verlies, zoals na een verkeersongeval of ramp, is de kans

op het vastlopen in het rouwproces groter en ongeveer 50%. Bij deze groep nabestaanden nemen rouwklachten na verloop van tijd niet af, maar houden rouwklachten langdurig aan en leiden tot beperkingen in dagelijkse bezigheden, zoals beperkingen in het uitvoeren van werk, huishouden en sociale activiteiten.

In het Diagnostisch en Statistisch Handboek van Mentale Stoornissen (DSM-5-TR) worden deze langdurige rouwklachten beschreven als een ‘persisterende-rouwstoornis’. Bij vol­ wassenen wordt gesproken van een persisterende-rouwstoornis wanneer hevige rouwklachten ten minste 12 maanden aan­ h ouden na het

ROUW EN VERLIES CENTRAAL

Risico factoren

Jos de Keijser | Fotografie Kiki Groot

overlijden en het dagelijks leven belemmeren. Er kan bijvoorbeeld sprake zijn van gevoelens van eenzaamheid, het hebben van een sterk verlangen naar de overleden dierbare, hevige emotionele pijn en ongeloof over het overlijden.

Naast het ervaren van rouwklachten, vertonen sommige volwassenen ook klachten van een posttraumatische stress-stoornis (PTSS) of een depressie.

Zo toont een wetenschappelijk literatuuroverzicht1 aan dat 49% van de volwassenen naast persisterenderouwklachten ook PTSS-klachten vertoonde na een verlies, en dat 63% van de volwassenen naast persisterenderouwklachten ook depressieklachten vertoonde.

Het meemaken van een traumatisch verlies vergroot de kans op het ontwikkelen van een persisterenderouwstoornis. Een voorbeeld van een traumatisch verlies is het overlijden van een dierbare tijdens de COVID-19 pandemie. Een recent wetenschappelijk literatuuroverzicht naar de gevolgen van een COVID-19 verlies2 toont aan dat dit leidt tot hogere rouwklachten dan een verlies door een natuurlijke doodsoorzaak (zoals ouderdom).

Ook kan het meemaken van een verlies tijdens de COVID-19 pandemie (ongeacht de doodsoorzaak) leiden tot het ontwikkelen van een rouwstoornis.

Dit heeft te maken met verschillende omstandigheden, zoals niet goed afscheid hebben kunnen nemen van de overledene en weinig tot geen fysieke sociale steun hebben kunnen ontvangen, waardoor de kans op het ontwikkelen van rouwklachten hoger is.

Een ander voor beeld van een traumatisch verlies is een overlijden door een verkeersongeval. Specifieke omstandigheden, zoals getuige zijn van het ongeval, meerdere verliezen tegelijkertijd meemaken en juridische gevolgen van het ongeval, verklaren

mogelijk het verhoogde risico op het ontwikkelen van psychische klachten bij nabestaanden van verkeersongevallen.

Een onderzoek onder 273 nabestaanden toont aan dat circa de helft van de nabestaanden gemiddeld vijf jaar na het overlijden van een dierbare door een verkeersongeval persisterenderouwklachten ervaart. Dit onderzoek laat ook zien dat 63% van de nabestaanden gebruik heeft gemaakt van nazorg met betrekking tot het verlies. De meest gebruikte vorm van nazorg met betrekking tot het rouwproces was psychotherapie (55%), gevolgd door farmacotherapie (toedienen of voorschrijven van geneesmiddelen) (30%) en het bijwonen van lotgenoten­ bijeenkomsten (23%). Tevens bleek dat één op de vijf nabestaanden geen enkele vorm van nazorg heeft ontvangen, ondanks dat zij aangaven hieraan behoefte te hebben. Dat duidt op een behandelkloof die gedicht dient te worden, zodat deze kwetsbare groep nabestaanden de juiste zorg ontvangt3.

Rouwbehandeling

Door de COVID-19 pandemie is er steeds meer behoefte aan psychologische hulp op afstand, zoals via het internet. Online behandeling heeft meerdere voordelen ten opzichte van face-to-face behandeling. Zo is online behandeling toegankelijker door lagere behandelkosten, is er geen reistijd, en kan het de drempel verlagen om behandeling te zoeken.

Eén op de drie nabestaanden na een verkeersongeval geeft aan open te staan voor online rouwhulp indien dit beschikbaar zou zijn3. Een overzicht van wetenschappelijke literatuur4 laat zien dat online rouwbehandeling leidt tot een sterke vermindering in rouwklachten bij volwassenen die een dierbare zijn verloren. Hoewel dit literatuuronderzoek een belangrijke bijdrage heeft geleverd aan meer kennis over de werking van

LETSELSCHADE

NEWS 41

online behandeling voor rouwklachten bij volwassenen, is meer onderzoek nodig, zodat online hulp beschikbaar kan worden gesteld voor mensen die behoefte hebben aan ondersteuning bij het verwerken van een verlies.

Onderzoekers van de universiteiten van Utrecht, Groningen en Twente hebben de werking van een online rouwbehandeling onderzocht in twee onderzoeken. In het eerste onderzoek ‘Rouw en Corona’ werd de effectiviteit onderzocht van een online onbegeleide rouwbehandeling voor volwassenen die (een) dierbare(n) zijn verloren tijdens de COVID-19 pandemie4.

In het tweede onderzoek ‘ TrafVic’ werd effectiviteit geëvalueerd van een online begeleide rouwbehandeling voor nabestaanden van verkeersongevallen.

In beide onderzoeken bestond de behandeling uit een online cognitieve gedragstherapie (CGT ), omdat CGT de richtlijn behandeling is voor een persisterende-rouwstoornis. Deze cognitieve gedragstherapie richt zich tijdens de behandeling op onderzoek naar de samenhang tussen gedachten, gevoelens en gedrag.

Rouw en Corona onderzoek

Het doel van het ‘Rouw en Corona’ onderzoek was om effectieve hulp te ontwikkelen voor volwassenen die vastlopen in hun rouwproces tijdens de pandemie5. De behandeling werd aangeboden aan mensen die ten minste drie maanden geleden een dier bare hadden ver loren tijdens de pandemie en verhoogde psychologische klachten ervaarden.

Op basis van kans werden 65 mensen toegewezen tot twee groepen: één groep kon direct starten met een online rouwbehandeling, de andere groep werd toegewezen aan een wachtgroep en kon na acht weken wachttijd starten met de online rouwbehandeling.

Om vast te stellen in hoeverre de behandeling effectief is, hebben we,

LETSELSCHADE

42 NEWS

met behulp van meetinstrumenten om onder andere de ernst van een persisterende-rouwstoornis te kunnen meten, klachten voorafgaand aan de behandeling/wachtperiode afgenomen en direct na afloop van de behandeling/wachtperiode. De online rouwbehandeling bestond uit acht wekelijkse online sessies, waaraan wekelijks ongeveer twee uur werd besteed. De online rouwbehandeling werd zonder ondersteuning van een therapeut doorlopen. De resultaten van het onderzoek tonen aan dat mensen die de online behandeling hebben gevolgd, grote afnames in persisterenderouwklachten lieten zien vergeleken met mensen die wachtten op de behandeling.

De online rouwbehandeling blijkt dus effectief te zijn.

TrafVic onderzoek

In het ‘TrafVic’ onderzoek werd éénzelfde behandeling online aangeboden als in het ‘Rouw en Corona’ onderzoek.

Echter werd dit keer de behandeling aangeboden met therapeutische begeleiding, waarbij een psycholoog via e-mailcontact ondersteuning bood.

Volwassenen van wie een dierbare ten minste 12 maanden geleden was overleden door een verkeersongeval en die verhoogde psychologische klachten ervaarden konden deelnemen aan het onderzoek. In totaal werden 40 mensen op basis van kans toegewezen aan een groep die gelijk kon starten met therapie of na 20 weken wachten mocht starten met therapie. Ook in deze studie werden voor en na therapie en wachtperiode vragenlijsten voor o.a. persisterenderouwklachten afgenomen. De resultaten lieten zien dat het volgen van de online rouwbehandeling tot grote afnames in rouwklachten leidde ten opzichte van wachten op de behandeling6.

Concluderend, tonen deze twee onder­ zoeken aan dat online be­handeling,

Lonneke Lenferink Fotografie Studio Klaes

zowel met als zonder therapeutische begeleiding en zowel vroeg als later in het rouwproces, effectief zijn in het verminderen van rouwklachten na een traumatisch verlies. Wilt u meer weten over rouw en de behandeling daarvan, kijk dan op www.rouwbehandeling.nl.  Affiliaties a Afdeling Klinische Psychologie, Faculteit Sociale Wetenschappen, Universiteit Utrecht b Afdeling Klinische Psychologie en Experimentele Psychopathologie, Faculteit Gedrags- & Maatschappijwetenschappen, Rijksuniversiteit Groningen c GGZ Friesland d Afdeling Psychologie, Gezondheid & Technologie, Faculteit Behavioural, Management and Social Sciences, Universiteit van Twente Literatuurlijst 1 K omischke-Konnerup, K. B., Zachariae, R., Johannsen, M., Nielsen, L. D., & O’Connor, M. (2021). Co-occurrence of prolonged grief symptoms and symptoms of depression, anxiety, and posttraumatic stress in bereaved adults: A systematic review and meta-analysis. Journal of Affective Disorders Report, 4(100140). https://doi. org/10.1016/j.jadr.2021.100140 2 R eitsma, L., Killikelly, C., Müller, H., Larsen, L. H., Boelen, P. A., & Lenferink, L. I. M. (preprint).

Prevalence and correlates of positive and negative psychological effects of bereavement due to COVID-19: a living systematic review.

3 Lenferink, L. I. M., de Keijser, J., Eisma, M. C., Smid, G. E., & Boelen, P. A. (2020). Treatment gap in bereavement care: (Online) bereavement support needs and use after traumatic loss. Clinical Psychology and Psychotherapy, 28(4), 907916. https://doi.org/10.1002/cpp.2544 4 Wagner, B., Rosenberg, N., Hofmann, L., & Maass, U. (2020). Web-based bereavement care: a systematic review and meta-analysis. Frontiers in Psychiatry, 11, 525. https://doi.org/10.3389/ fpsyt.2020.00525 5 Reitsma, L., Boelen, P. A., de Keijser, J., & Lenferink, L. I. M. (submitted). Self-guided online treatment of disturbed grief, posttraumatic stress, and depression in adults bereaved during the COVID19 pandemic: a randomized controlled trial 6 Lenferink, L. I. M., Eisma, M. C., Buiter, M., de Keijser, J., & Boelen, P. A. (2023). Online cognitive behavioral therapy for prolonged grief after traumatic loss: A randomized waitlist-controlled trial. DOI: 10.13140/RG.2.2.30692.04480

INTERNET

WWW.LETSELSCHADENEWS.NL Op pagina 4 t/m 8 las u ook vast met interesse het interview met Koen van Zeeland en Marilène Dortland over het exoskelet? Het is fantastisch hoe ieder jaar een nieuwe groep gedreven studenten zich vol overgave inzet om het exoskelet weer verder te verbeteren en ontwikkelen. De studenten van Project March VIII stelden zich ten doel zelfstandig lopen met het exoskelet mogelijk te maken. Een gigantische kluif als u zich probeert in te denken hoe complex rechtop lopen eigenlijk is.

Brein, spieren, zenuwen, skelet, alles is op elkaar afgestemd om stap voor stap vooruit te komen. Dat kunstje is dankzij de studenten in samenwerking met piloot Koen van Zeeland nu dus ook mogelijk voor mensen met een dwarslaesie. Op vrijdag 21 juli jl. was in Rotterdam de release van het nieuwe exoskelet.

Op de filmpagina van onze website www.letselschadeNEWS. nl bekijkt u de release en ziet u welke stappen zijn gezet om te komen tot het verbluffende eindresultaat. Vanuit dat licht bezien is een laatste opmerking wel op zijn plaats en dat is dat het succes van het resultaat de optelsom is van het gehele proces. Wij wensen u veel kijkplezier toe!

Praat mee over de inhoud van LetselschadeNEWS

LetselschadeNEWS wil graag weten wat u van het magazine vindt.

Daarom is er een lezersenquête gemaakt.

Via www.letselschadenews.nl kunt u de enquête invullen.

Op die manier helpt u mee aan de verdere ontwikkeling van het magazine. Heeft u zelf een inspirerend verhaal of bent u professional met uitgesproken ideeën over de begeleiding van cliënten? Laat het ons weten. Uw bijdrage is van harte welkom.

Alvorens u zaken met ons deelt, wijzen we u graag op ons redactiestatuut en de folder van Slachtofferhulp genaamd ‘Praten met de media: doen of niet doen?’. Beide kunt u op onze website terugvinden. 

WORD ABONNEE LETSEL

LETSEL

SCHAD E NE W S

SCHAD E NE W S JAAR

GANG

13 -

NUMM

ER 50

- LEN

TE 20

JAAR

GANG

13 -

NUMM

ER 49

- WIN

TER 2

R? E F F ING O T H GOED C A SL VER A R!

023

AB G R ON A PR NEM T I S OF EN TV Mel ESS da O an ION via A OR de site LS !

23

AB G R ON A PR NEM T I S OF EN TV Mel ESS da O an ION via A OR de site LS !

LETSEL

SCHAD E NE W S

JE BE NT ZO V Interv iew m EEL MEER et Rosa D van de AN DAT JE OMZIE r Wilt e DENK N nM T Nation NAAR EL KAAR J A A R G A arleen Keij ale He NG 1 rdenk 3 - N ing Ve UMM SPRE ER 51 rkeers EK - ZOM slachto ER 20 (HOE RECHT VO ffers 23 )D O EN ER RAAGT HE R NABEST A KENN T BIJ ANDE AAN ING? N : GENO HET B EGDO E ABENGIN GAAT G Interv GIN VAN E ON R A HET M ie E PR NEM T I S w N met C OF Mulde ET …

ESS ENT arolin ANDER LE .. r?

V IO e V L EN igthart NA OOR HERS LS T EN RIC ELCOACH R BEV E S H ER BUND TEN B Interv E E epaste AUTOAAN P iew m t S ROEPSVE LEN KRAC auto g abine REN HTE eeft ie ASSINGEeN G m ig a engac IGING OP N n MICKd vrijh k GAAeTid teru TIJDE VOOgR NS DE D HAND E 'CHALL VEER EN K BIKEB ATTL GE' Interv RACHT AL E iew m S RO

LETSEL

SCHAD E NE W S

Mel

da

an

via

de

site

JAAR

!

D et Rob de Lee E DRAAD EXOS uw K Interv ELET IN O iew m N et Koe TWIKKEL n van CONT Zeelan ING ACT T d en M EN VE USSE arilèn N R e Dort Interv OORZAKE SLACHTO land iew m FFER R VERD et Fem IE NT M ke Ruit EER A enbee A k-Bart NDAC HT

GANG

13 -

NUMM

AG E K E R A g A R V itle Z VERZie site voor u

ER 52

- HER

FST 2

AB G R ON A PR NEM T I S OF EN TV Mel ESS da O an ION via A OR de site LS !

023

Neem een jaarabonnement op LetselschadeNEWS en ontvang vier nummers voor € 43,60

BEL 076-5302539

✂

JA,

Postzegel niet nodig

Ik betaal € 43,60 voor een jaarabonnement van vier nummers*

NAAM M/V ADRES POSTCODE WOONPLAATS TELEFOON

LETSELSCHADE

NEWS

E-MAILADRES € 43,60 KAN AUTOMATISCH VAN DEZE REKENING WORDEN AFGESCHREVEN: BANK/GIRO HANDTEKENING * Jaarabonnementen worden stilzwijgend voortgezet, tenzij er drie maanden voor het einde van het jaarabonnement schriftelijk wordt opgezegd.

Antwoordnr. 10410 4800 VB BREDA