Τα παιδικα χρονια του Ιησου

ΤΕΛΙΟΣ ΑΘ. ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΦΟΙΤΗΤΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ Α. Π. Θ.

ΤΑ ΠΑΙΔΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ ΣΤΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΚΑΙ ΣΤΑ ΑΠΟΚΡΥΦΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

ΑΚΑΔΗΜΑÏΚΟ ΕΤΟΣ 2012 - 2013

1

1. Πρόλογος Σε πολύ μικρή ηλικία αγαπημένο μου ανάγνωσμα υπήρξε η Εγκυκλοπαίδεια της Αντιγόνης Μεταξά. Εκεί, λοιπόν, διάβαζα μία όμορφη ιστοριούλα για το πώς ο Ιησούς, όταν ήταν παιδάκι, έπαιζε με τον Ιούδα σε ένα ρυάκι φτιάχνοντας σπουργιτάκια από πηλό και ο μεν Ιησούς έφτιαχνε τα δημιουργήματά Του τέλεια, ο δε Ιούδας άθλια. Επειδή ο Ιούδας δε μπορούσε να ανεχθεί το γεγονός ότι τα δικά του δημιουργήματα ήταν κατώτερα από αυτά του Ιησού, άρχισε να τα καταστρέφει. Τότε ο μικρός Ιησούς χτύπησε τα χεράκια του και τα δικά του σπουργιτάκια πέταξαν στον αέρα. Αυτό, σύμφωνα με το σχόλιο της Εγκυκλοπαίδειας, ήταν το πρώτο θαύμα του Ιησού. Πολλά χρόνια αργότερα, φοιτητής πια στη Θεολογική Σχολή, έμαθα ότι αυτή η ιστορία ήταν παρμένη από «απόκρυφο» βιβλίο. Και να που σήμερα μου δίνεται η ευκαιρία να ασχοληθώ περισσότερο με την πηγή της διήγησης της Αντιγόνης Μεταξά. Η αφορμή για την παρούσα εργασία δόθηκε στο Τμήμα των Μεταπτυχιακών Σπουδών της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ., όταν ο καθηγητής μας, στον Τομέα Ερμηνείας της Καινής Διαθήκης, κ. Χαράλαμπος Ατματζίδης ζήτησε από τους φοιτητές του Μεταπτυχιακού τμήματος της Σχολής, να πραγματοποιήσουμε έρευνα γύρω από θέματα, τα οποία άπτονται ενδιαφερόντων και ζητημάτων της Καινής Διαθήκης. Μελετώντας τα «απόκρυφα» χριστιανικά κείμενα, βρίσκεις σημεία, τα οποία τα χαρακτηρίζεις αφελείς και ανόητες ιστοριούλες, πολλές φορές χωρίς κανένα ουσιαστικό δίδαγμα, σε αντίθεση με τα γεγονότα, τα οποία αναγράφονται στα «κανονικά» βιβλία της Καινής Διαθήκης. Από την άλλη μεριά μπορεί κανείς να βρει, σε μερικά από τα κείμενα αυτά και κυρίως στα γνωστικά, βαθυστόχαστες έννοιες και εξαιρετικά διδάγματα. Πιστεύω ότι είναι πολύ απλοϊκό και αντιεπιστημονικό να τα ορίζουμε ως «αιρετικά κείμενα» και να μην ασχολούμαστε περαιτέρω με αυτά. Άλλωστε, όπως θα δούμε και παρακάτω, πολλά από τα αναγραφόμενα στα απόκρυφα βιβλία επηρέασαν τόσο την τέχνη και την λατρεία αλλά και άλλους τομείς της ζωής της Εκκλησίας μας Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω τον καθηγητή μου, στον τομέα Ερμηνείας της Καινής Διαθήκης, κ. Χαράλαμπο Ατματζίδη, ο οποίος μου έδωσε την ευκαιρία και το έναυσμα για την παρούσα έρευνα, ώστε να γνωρίσω άγνωστες πτυχές της πρωτοχριστιανικής γραμματείας, αλλά και τους συμφοιτητές μου στο τμήμα των Μεταπτυχιακών Σπουδών, για τις ιδέες τους, τις οποίες μου προσέφεραν απλόχερα, μέσω των δικών τους εργασιών.

2

2. Εισαγωγή περί Αποκρύφων Απόκρυφα Χριστιανικά κείμενα, Απόκρυφα Ευαγγέλια ή Απόκρυφα Κείμενα της Καινής Διαθήκης ονομάζονται διάφορα ψευδεπίγραφα κείμενα, τα οποία δεν περιλαμβάνονται στον «Κανόνα» των βιβλίων της Καινής Διαθήκης και συγγράφηκαν από τον 2ο μ.Χ. αι και μετά. Συνδέονται άμεσα με την Καινή Διαθήκη, επειδή αποτελούν φιλολογικά είδη, τα οποία απαντώνται στην Καινή Διαθήκη, όπως «Ευαγγέλια», «Πράξεις», «Επιστολές» και «Αποκαλύψεις», αλλά επίσης και το περιεχόμενό τους αφορά πρόσωπα και γεγονότα της Καινής Διαθήκης. Στην παρούσα εργασία, βεβαίως, θα μας απασχολήσουν κάποια από τα απόκρυφα «Ευαγγέλια», τα οποία αναφέρονται στην παιδική ηλικία του Ιησού, αφού αυτό είναι το θέμα μας. Ο όρος «απόκρυφος» σημαίνει κάτι το κρυμμένο, το φυλαγμένο μακριά από την πρόσβαση στον οποιονδήποτε. Παράλληλα σημαίνει και τον ασαφή, τον «σκοτεινό» και τον δυσνόητο 1. Κάποιοι κύκλοι αιρετικών ονόμασαν έτσι τα βιβλία τους, επειδή τα νοήματά τους ήταν ένας θησαυρός γνώσεων, ο οποίος ήταν απροσπέλαστος για τον κοινό νου του οποιουδήποτε αναγνώστη. Αργότερα εκκλησιαστικοί συγγραφείς προσέδωσαν σε αυτόν τον όρο μια αρνητική σημασία, η οποία δήλωνε, ότι τα κείμενα αυτά ήταν αμφίβολης και μάλλον αιρετικής προέλευσης. Με αυτή την έννοια -του αιρετικού κειμένου- επικράτησε ο όρος «Απόκρυφο» στην εκκλησιαστική και θεολογική γλώσσα. Όμως, με το πέρασμα των αιώνων, διαπιστώθηκε ότι δεν είναι αιρετικής προέλευσης όλα αυτά τα κείμενα2. Βεβαίως η απόκρυφη γραμματεία έγινε φορέας διάδοσης αιρετικών δοξασιών και αυτή –ίσως– υπήρξε μία σημαντική αιτία συγγραφής των συγκεκριμένων κειμένων. Όμως υπήρξαν και άλλες αιτίες, όπως η ευφάνταστη σκέψη πολλών Χριστιανών, οι οποίοι θέλησαν να καλύψουν τα «κενά» στις διηγήσεις της Καινής Διαθήκης, αφού, όπως καταμαρτυρά ο Ευαγγελιστής Ιωάννης: «Πολλὰ μὲν οὖν καὶ ἄλλα σημεῖα ἐποίησεν ὁ Ἰησοῦς ἐνώπιον τῶν μαθητῶν [αὐτοῦ], ἃ οὐκ ἔστιν γεγραμμένα ἐν τῷ βιβλίῳ τούτῳ»3. Έτσι τις άγνωστες λεπτομέρειες και τα «πολλά και άλλα», που υπαινίσσονται οι συγγραφείς των βιβλίων της Καινής Διαθήκης για τη ζωή του Ιησού και της Παναγίας, αλλά και άλλων προσώπων, όπως οι Απόστολοι, έρχονται να τα καλύψουν οι ευφάνταστοι συγγραφείς των Αποκρύφων κειμένων, οι οποίοι, για να διαδώσουν και για να κάνουν γνωστό το έργο τους, του έδωσαν ψευδεπίγραφο τίτλο. Μη ξεχνούμε ότι η «παραγωγή» ενός και μόνου αντιγράφου εκείνα τα χρόνια απαιτούσε τεράστιο κόπο εκ μέρους του αντιγραφέως και κανένας δεν ήταν 1

Ιωάννης Σταματάκος, Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης, σελ. 157 Ιωάννης Καραβιδόπουλος, Απόκρυφα Χριστιανικά Κείμενα Α΄ Απόκρυφα Ευαγγέλια, σελ. 11 3 Ιω. 20, 30 2

3

διατεθειμένος να αντιγράψει ένα έργο κάποιου άσημου ή αιρετικού. Άρα ο συγγραφέας έπρεπε να είναι ένα «τρανταχτό» όνομα, ώστε να προκαλέσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη, αλλά και για να αξίζει να κοπιάσει κάποιος, ώστε να ασχοληθεί και να δημιουργήσει ένα χειρόγραφο αντίγραφο. Τα απόκρυφα κείμενα αναφέρονται σε πολλές περιπτώσεις από εκκλησιαστικούς Πατέρες και συγγραφείς4 αλλά ακόμη και σήμερα αποτελούν «σημείον αντιλεγόμενον» για το αν είναι αιρετικά, ή μη, δημιουργήματα. Πρέπει να σημειώσουμε ότι αρκετές διηγήσεις των αποκρύφων κειμένων ενσωματώθηκαν στην ορθόδοξη παράδοση και έτσι έγιναν η αφορμή για να δημιουργηθούν έργα τέχνης, τα οποία επικράτησαν στην εικονογραφία, αλλά και για να θεσπιστούν εορτές (π.χ. Γέννηση και Εισόδια της Θεοτόκου, Γέννηση του Ιησού στο σπήλαιο κ.α.). Επίσης, αρκετές φορές, έγιναν αφορμή για δημιουργία «ευσεβών διηγήσεων» και ιστοριών, οι οποίες ανέθρεψαν γενεές γενεών ως «ωφέλιμα» αναγνώσματα. «Η “εν πνεύματι” μελέτη τους όχι μόνο δεν κλονίζει την Ορθή Πίστη, αλλ’ αντίθετα την ενισχύει και την εμπλουτίζει, καθώς επίσης ο μελετητής αποκτά ένα ευρύτερο οπτικό πεδίο προσέγγισης και διερεύνησης των ιστορικών γεγονότων και απόψεων που αφορούν την πορεία της»5.

4

π.χ. ο Ωριγένης, ο οποίος αναφέρει στην εισαγωγή του στις Ομιλίες στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιον: «“Wsper ™n tù p£lai laù polloˆ profhte…an ™phggšllonto, ¢ll¦ toÚtwn tin j m n Ãsan yeudoprofÁtai, tin j d ¢lhqîj profÁtai, kaˆ Ãn c£risma tù laù di£krisij pneum£twn, ¢f' oá ™kr…neto Ó te ¢lhq¾j prof»thj kaˆ Ð yeudènumoj· oÛtw kaˆ nàn ™n tÍ kainÍ diaq»kV t¦ eÙaggšlia polloˆ ºqšlhsan gr£yai, ¢ll' oƒ dÒkimoi trapez‹tai oÙ p£nta ™nškrinan, ¢ll£ tina aÙtîn ™xelšxanto.T£ca d kaˆ tÕ ™pece…rhsan lelhqu‹an œcei kathgor…an tîn cwrˆj car…smatoj ™lqÒntwn ™pˆ t¾n ¢nagraf¾n tîn eÙaggel…wn.» (Ομιλία Α΄, σελ. 3, 4 – 7 εκδ. M. Rauer) 5 Δημήτρης Κουτσούκης, Απόκρυφα Κείμενα της Καινής Διαθήκης, σελ. 5 – 6

4

3. Τα παιδικά χρόνια του Ιησού στα τέσσερα «κανονικά» Ευαγγέλια Το πρώτο –χρονολογικά– Ευαγγέλιο του Μάρκου δεν κάνει καμία αναφορά στα παιδικά χρόνια του Ιησού. Αντίθετα ξεκινά με την αφήγηση του έργου του Ιωάννη στην έρημο και την Βάπτιση του -τριακονταετούς πια- Ιησού. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με το τέταρτο Ευαγγέλιο, το οποίο γράφηκε τελευταίο, όσον αφορά το χρόνο συγγραφής του. Αντιθέτως, στα Ευαγγέλια του Ματθαίου και του Λουκά, υπάρχουν αφηγήσεις, οι οποίες αφορούν στα παιδικά χρόνια του Ιησού. Αυτές είναι η ιστορία της Γεννήσεώς Του στη Βηθλεέμ 6, η περιτομή Του, όταν έγινε οκτώ ημερών και ακολούθως η ευλογία του παιδιού από τον «θεοδόχο» Συμεών, η προφητεία του ιερέως, ότι αυτό το παιδί «κεῖται εἰς πτῶσιν καὶ 7

ἀνάστασιν πολλῶν ἐν τῷ Ἰσραὴλ καὶ εἰς σημεῖον ἀντιλεγόμενον» αλλά και η προφητεία της Άννας8, η Προσκύνηση των Μάγων, η εξαπάτηση του Ηρώδη από τους Μάγους και η φυγή της αγίας οικογένειας στην Αίγυπτο, η σφαγή των νηπίων και η επιστροφή στη Ναζαρέτ μετά τον θάνατο του Ηρώδη9. Τελευταία αναφορά για τον μικρό Ιησού έχουμε στον Λουκά, στην πολύ γνωστή ευαγγελική περικοπή, η οποία αναγιγνώσκεται κατά τον Αγιασμό, ο οποίος τελείται με την έναρξη κάθε σχολικού και ακαδημαϊκού έτους. Είναι η διήγηση για τον δωδεκαετή Ιησού, ο οποίος αποστομώνει τους γραμματείς των Ιουδαίων κατά την επίσκεψή Του στο Ναό του Σολομώντος10. Η κατάληξη του Λουκά είναι ότι ο «Ἰησοῦς προέκοπτεν [ἐν τῇ] σοφίᾳ καὶ ἡλικίᾳ καὶ χάριτι παρὰ θεῷ καὶ ἀνθρώποις»11 και εκεί σταματά κάθε αφήγηση περί της παιδικής ηλικίας του Ιησού, αφού αμέσως μετά και στους δύο Ευαγγελιστές (Ματθαίο και Λουκά) υπάρχει η διήγηση της Βαπτίσεως του Ιησού12. Υπάρχει η αντίληψη, ότι όλο αυτό το υλικό, το οποίο αφορά τα παιδικά χρόνια του Ιησού, κυκλοφορούσε ως προφορικό υλικό, το οποίο ενσωματώθηκε στα δύο αυτά «κανονικά» Ευαγγέλια, για λόγους τόσο απολογητικούς προς τους αιρετικούς δοκήτες, οι οποίοι αμφισβητούσαν την ανθρώπινη φύση του Ιησού, όσο και στήριξης της μεσσιανικότητος του Ιησού απέναντι στους Ιουδαίους, γι’ αυτό και οι Ευαγγελιστές συμπεριλαμβάνουν τους καταλόγους της γενεαλογίας του Ιησού 13, ώστε

6

Μτ. 1, 18 – 25 & Λκ. 2, 1 – 20 Λκ 2, 34 8 Λκ 2, 21 - 39 9 Μτ. 2, 1 – 23 10 Λκ. 2, 41 - 51 11 Λκ. 2, 52 12 Μτ. 3, 1 – 17 & Λκ. 3, 1 - 22 13 Μτ. 1, 1 – 17 & Λκ 3, 23 – 38 7

5

να «αποδειχθεί» ότι Αυτός ήταν ο αναμενόμενος Μεσσίας από τη γενιά του Δαυΐδ14. Ακόμη και με αυτές τις «προσθήκες» το υλικό για τα παιδικά χρόνια του Ιησού παρέμεινε πολύ λίγο, γι’ αυτό και οι συγγραφείς των διαφόρων αποκρύφων και γνωστικών «Ευαγγελίων» ανέλαβαν να «συμπληρώσουν» το κενό των γνώσεων των πιστών περί της παιδικής ηλικίας του Ιησού Χριστού.

4. Τα παιδικά χρόνια του Ιησού στο Πρωτευαγγέλιο του Ιακώβου Ένα πολύ σημαντικό απόκρυφο χριστιανικό κείμενο και ταυτόχρονα πολυμεταφρασμένο και –ίσως– το παλαιότερο, είναι το Πρωτευαγγέλιο του Ιακώβου. Πραγματεύεται τη γέννηση της Θεοτόκου, τη γέννηση του Ιησού, και άλλα θέματα, τα οποία δε συναντώνται στα Ευαγγέλια. Οι πρώτες χριστιανικές κοινότητες το θεωρούσαν αξιόλογο κείμενο, όπως καταμαρτυρούν τα πολυάριθμα χειρόγραφα, στα οποία έχει διασωθεί, ο μεγάλος αριθμός των μεταφράσεών του και η ποικιλομορφία των τίτλων του συγκεκριμένου «Ευαγγελίου». Τα χειρόγραφα, τα οποία το διασώζουν, ξεκινούν από τον 3ο αιώνα, ενώ οι εικασίες για τον τόπο συγγραφής του αφορούν περισσότερο την Αίγυπτο και τη Συρία, παρά την Παλαιστίνη. Επίσης συγγραφέας του θεωρείται κάποιος Ιουδαίος, ο οποίος ως σκοπό του είχε να εξυμνήσει το πρόσωπο της Παναγίας, το οποίο δέχονταν προσβολές και ειρωνείες από τους «σοφούς» του ειδωλολατρικού κόσμου, τόσο για την άσημη καταγωγή της, όσο και για την άσπιλη σύλληψη του Ιησού15. Το Πρωτευαγγέλιο ξεκινά την αφήγηση των γεγονότων με την ιστορία της άτεκνης Άννας και του συζύγου της Ιωακείμ (κεφ. 1 – 4), ακολουθεί η λύση της ατεκνίας (κεφ. 5 – 10), η γέννηση της Μαρίας και η αφιέρωσή της στο Ναό (κεφ. 11 – 17), η παράδοσή της στον Ιωσήφ (κεφ. 17 – 20), ο Ευαγγελισμός (κεφ. 22 – 24), η επίσκεψη της Μαρίας στην Ελισάβετ (κεφ. 25 – 26)16, η κρίση και η δικαίωση της Μαρίας και του Ιωσήφ από τους ιερείς του Ναού (κεφ. 27 – 35) και η αναγγελία του διατάγματος του Καίσαρα για απογραφή (κεφ. 35)17. Στο δρόμο προς τη Βηθλεέμ, προκειμένου να απογραφεί, η Μαρία υποφέρει από τις ωδίνες του τοκετού και έτσι ο Ιωσήφ την αφήνει σε ένα σπήλαιο, μαζί με τους γιους του, για να τη φροντίζουν και ψάχνει να βρει εβραία μαμή18. Εδώ, λοιπόν, έχουμε την αναφορά ότι ο Ιωσήφ και η Μαρία 14

Ιωάννης Καραβιδόπουλος, Απόκρυφα Χριστιανικά Κείμενα Α΄ Απόκρυφα Ευαγγέλια, σελ. 74 Ιωάννης Καραβιδόπουλος, Απόκρυφα Χριστιανικά Κείμενα Α΄ Απόκρυφα Ευαγγέλια, σελ. 47 – 49 16 πρβλ. Λκ. 1, 39 -56 17 πρβλ. Λκ. 2, 1 18 Πρωτευαγγέλιον Ιακώβου 37, 3 – 14 15

6

καταφεύγουν σε σπήλαιο, όπου θα γεννηθεί ο Ιησούς. Είναι δε τόσο ισχυρή στις συνειδήσεις των πρώτων Χριστιανών αυτή η μαρτυρία του Πρωτευαγγελίου, ώστε στις εικόνες της Γεννήσεως του Ιησού θα επικρατήσει το σπήλαιο στην ερημιά έναντι του στάβλου της Βηθλεέμ. Βέβαια στους μύθους και άλλων θρησκειών υπάρχουν ανάλογες αφηγήσεις: «Κάθε παιδί θεών, όπως αναφέρει ο Παναγής Λεκατσάς, με την γέννηση του βρίσκεται εγκαταλειμμένο σε κινδύνους και μεγαλώνει με την βοήθεια των ζώων ή των βοσκών. Τον Δία τον θρέφει η κατσίκα Αμάλθεια, τον Ρώμο η λύκαινα και στη γέννηση του Χριστού έχουμε τα ζώα στην φάτνη και τους βοσκούς που γίνονται μάρτυρες της γέννησης ενός θεϊκού γιού. Η γέννηση σε σπήλαιο είναι πάλι συνηθισμένο για ένα γιό θεού. Σε σπήλαιο γεννήθηκε ο Δίας και ο Ερμής και σε σπήλαιο γεννιόταν κάθε χρόνο ο ηλιακός θεός»19. Γεννιέται, λοιπόν, ο Ιησούς στο σπήλαιο με τη βοήθεια της μαμής, η οποία δοξάζει το Θεό για το θέαμα, το οποίο αξιώθηκε να δει 20 και η δοξολογία της θυμίζει τη δοξολογία του γέροντος Συμεών κατά την Υπαπαντή του Χριστού21. Στη συνέχεια έχουμε την διαπίστωση της παρθενίας της Μαρίας από την δύσπιστη Σαλώμη, η οποία δε μπορούσε να δεχθεί ότι η Μαρία έγινε μητέρα αλλά ταυτόχρονα διατηρήθηκε παρθένος22, και το γεγονός αυτό θυμίζει στον αναγνώστη την ομολογία του δύσπιστου Θωμά μετά την «εξέταση» στην πλευρά και στις παλάμες του Αναστημένου Ιησού με το δάκτυλό του23. Στα κεφάλαια 41 - 43 υπάρχει η αφήγηση της Προσκύνησης των Μάγων, της εξαπάτησης του Ηρώδη υπό των Μάγων αλλά και ο φόνος των βρεφών από τον μανιασμένο Ηρώδη. Σε όλες αυτές τις αφηγήσεις δεν υπάρχει σημαντική διαφοροποίηση από τα γραφόμενα στα κανονικά Ευαγγέλια, παρά μόνον το ότι δεν αναφέρεται η φυγή στην Αίγυπτο 24 αλλά αντ’ αυτής υπάρχει η μαρτυρία ότι η Μαρία έκρυψε τον γιο της σε ένα παχνί βοδιών25. Στο σημείο αυτό ουσιαστικά τελειώνει η εξιστόρηση των γεγονότων για τη ζωή του Ιησού, αφού στα επόμενα κεφάλαια γίνεται αναφορά στην αγωνία της Ελισάβετ, προκειμένου να σώσει τον Ιωάννη, ο οποίος σώζεται θαυματουργικά, όταν σχίζεται το όρος, για να δεχθεί τον κυνηγημένο από τον Ηρώδη Ιωάννη (κεφ. 44) και κατόπιν γίνεται αναφορά στο φόνο του πατέρα του Προδρόμου, του Ζαχαρία, ο οποίος δολοφονείται από τους στρατιώτες του Ηρώδη στο θυσιαστήριο του Ναού (κεφ. 45 – 46, 6). Κατόπιν υπάρχει η αναφορά στο θρήνο των 19

Από την ιστοσελίδα: http://anapodaris.blogspot.gr/2011/12/blog-post.html με ημ. ανάκτησης: 27.07.2013 20

«`Wj meg£lh <moi> ¹ s»meron ¹mšra, Óti e don tÕ kainÕn qšama toàto.» 39, 6a – 9 Λουκ. 2, 29 – 32 22 Πρωτευαγγέλιον Ιακώβου 39, 10 – 41, 7 23 Ιω. 20, 24 - 28 24 Μτ. 2, 13 - 15 25 Πρωτευαγγέλιον Ιακώβου 43, 4 – 43, 8 21

7

ιερέων και του λαού για το χαμό του Ζαχαρία (κεφ. 47 – 48, 12) και η εκλογή του Συμεών στη θέση του Ζαχαρία, ο οποίος Συμεών «Ãn Ð crhmatisqeˆj ØpÕ toà ¡g…ou PneÚmatoj m¾ „de‹n q£naton ›wj ¨n tÕn CristÕn ™n sarkˆ ‡dV.»26. Ακολουθεί η κατακλείδα του έργου, στην οποία αναγράφεται ο τίτλος του έργου, ο συγγραφέας του και ο χαιρετισμός της ειρήνης για τους αναγνώστες του έργου: «Gšnesij Mar…aj, 'Apok£luyij 'Iakèb E„r»nh tù gr£yanti kaˆ tù ¢naginèskonti.»27.

5. Τα παιδικά χρόνια του Ιησού στο Ευαγγέλιο του Θωμά Όπως είδαμε και κατά την αναφορά μας στα παιδικά χρόνια του Ιησού, όπως αυτά αναφέρονται στα «κανονικά» Ευαγγέλια, υπάρχουν «κενά», επειδή οι Ευαγγελιστές συνέγραψαν συγκεκριμένα γεγονότα, τα οποία γράφηκαν με ένα σκοπό: «ἵνα πιστεύ[σ]ητε ὅτι Ἰησοῦς ἐστιν ὁ χριστὸς ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ, καὶ ἵνα πιστεύοντες ζωὴν ἔχητε ἐν τῷ ὀνόματι αὐτοῦ.»28 αφού, όπως δέχεται και ο ίδιος ο τέταρτος Ευαγγελιστής, στο τέλος του Ευαγγελίου του: «Ἔστιν δὲ καὶ ἄλλα πολλὰ ἃ ἐποίησεν ὁ Ἰησοῦς, ἅτινα ἐὰν γράφηται καθ᾽ ἕν, οὐδ᾽ αὐτὸν οἶμαι τὸν κόσμον χωρῆσαι τὰ γραφόμενα βιβλία.»29. Το Ευαγγέλιο του Θωμά, το οποίο δεν πρέπει να συγχέεται με το κοπτικό Ευαγγέλιο του Θωμά, το οποίο ανακαλύφθηκε στο Ναγκ Χαμαντί30, είναι ένα κατ’ εξοχήν προβληματικό κείμενο, με την έννοια ότι τα αρχαιότερα χειρόγραφά του ανάγονται στο Μεσαίωνα και όχι στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, όπως τα υπόλοιπα απόκρυφα κείμενα. Ακόμη υπάρχουν πάρα πολλές παραλλαγές του συγκεκριμένου κειμένου, κάτι το οποίο καθιστά προβληματική την κριτική του έκδοση. Σε γενικές γραμμές η έρευνα δέχεται ότι το Ευαγγέλιο του Θωμά γράφηκε στα τέλη του 2ου αι. μ. Χ. από έναν εξ εθνών Χριστιανό και ο στόχος του συγγραφέα ήταν να δείξει ότι ο Ιησούς παιδιόθεν είχε τη δύναμη να κάνει θαύματα και κατείχε όλη τη σοφία, έτσι ώστε να μην έχει την ανάγκη της «προκοπής» στους τομείς αυτούς, καθώς αυξανόταν η ηλικία Του 31. Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα ακόμη και από την εισαγωγή του «Ευαγγελίου», όπου και αναφέρεται ότι έκανε «μεγαλεῖα»32 από τότε που γεννήθηκε. Μάλιστα, σε άλλη παραλλαγή του Ευαγγελίου, αναφέρεται και ο τόπος, στον 26

Πρωτευαγγέλιον Ιακώβου 48, 14 – 49, 1 Πρωτευαγγέλιον Ιακώβου 49, 13 - 17 28 Ιω. 20, 31 29 Ιω. 21, 25 30 Για το πολύ ενδιαφέρον θέμα της εύρεσης των χειρογράφων του Ναγκ Χαμαντί βλέπε πληροφορίες στο Γνώσις, το Βιβλίο των Απόκρυφων Ευαγγελίων, του Werner Hörman σελ. 19 κ.ε. και στο Χαμένες μορφές του Χριστιανισμού, του Bart Ehrman, σελ. 118 κ.ε.

31 Ιωάννης Καραβιδόπουλος, Απόκρυφα Χριστιανικά Κείμενα Α΄ Απόκρυφα Ευαγγέλια, σελ. 76 – 79 32 Θωμά Ισραηλίτου Φιλοσόφου, Ρητά εις τα παιδικά του Κυρίου, κεφ 1, στ. 1, σ. 2, κείμενο Tischendorf, σελ. 134 27

8

οποίον έγιναν αυτά τα μεγαλεία, η πόλη της Ναζαρέτ, στην οποία ο Ιησούς ήλθε όντας πενταετής33. Σύμφωνα με τον Bart Ehrman το Ευαγγέλιο του Θωμά αποτελεί μία ψυχαγωγική απαρίθμηση κάποιων δραστηριοτήτων του παιδός Ιησού και πίσω από αυτή την εξιστόρηση κρύβεται το ερώτημα κάποιων Χριστιανών, το οποίο –ενδεχομένως– υπάρχει και σήμερα: «Αν ο Ιησούς έκανε θαύματα σε ώριμη ηλικία, ως Υιός του Θεού, ως παιδί πώς ενεργούσε»;34 Στο δεύτερο κεφάλαιο έχουμε παραλλαγμένη τη διήγηση, στην οποία αναφέρθηκα στον πρόλογο της παρούσης εργασίας: Ο πεντάχρονος Ιησούς, κάποιο Σάββατο, παίζει στην όχθη ενός ρυακιού μαζί με άλλα παιδιά και καθαρίζει τα βρώμικα νερά «λόγῳ μόνῳ»35. Κατόπιν με μαλακό πηλό φτιάχνει δώδεκα υπέροχα στρουθία (στ. 2) και αυτό αποτελεί αφορμή, ώστε να τον κατηγορήσει κάποιος Ισραηλίτης στον πατέρα Του, τον Ιωσήφ, ότι βεβηλώνει την ημέρα του Σαββάτου (στ.

3). Στην παρατήρηση του Ιωσήφ ο Ιησούς απαντά με χτύπημα των χεριών Του και τα στρουθία παίρνουν πνοή ζωής και πετούν στον ουρανό τιτιβίζοντας (στ. 4). Οι Ιουδαίοι τρομοκρατημένοι πηγαίνουν να διηγηθούν τα γεγονότα στους Πρεσβυτέρους (στ. 5). Στο 3ο κεφάλαιο ο μικρός Ιησούς παρουσιάζεται εξοργισμένος, εκδικητικός αλλά και πολύ κακός! Το παιδί του Γραμματέα Άννα, το οποίο καθόταν δίπλα στον Ιωσήφ, πήρε ένα κλαδί και μ’ αυτό σκόρπισε τα νερά (στ. 1), τα οποία είχε συγκεντρώσει και καθαρίσει ο Ιησούς, όπως διαβάσαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο. Ο Ιησούς αντιδρά εξοργισμένος αποκαλώντας τον «ἄδικο, ἀσεβῆ και ἀνόητο»36 και τον καταδικάζει να «ξηρανθεί», κάτι το οποίο γίνεται πάραυτα (στ. 3). Το γεγονός εδώ μας υπενθυμίζει την ιστορία της «ξηρανθήσης συκής», η οποία υπάρχει στα συνοπτικά Ευαγγέλια37. Οι γονείς του παιδιού έρχονται στον Ιωσήφ, κρατώντας το «ξηραμένο» παιδί τους και τον εγκαλούν, επειδή έχει «παιδίον ἐργαζόμενον τοιαῦτα»38. Ο Ιησούς, σύμφωνα με το 3ο κεφάλαιο του κατά Θωμάν Ευαγγελίου, παρουσιάζεται να δείχνει απίστευτη κακία και εκδικητικότητα και μάλιστα απέναντι σε ένα παιδί συνομήλικό Του. Η περιγραφή αυτή για τον Ιησού Χριστό απέχει πολύ από τις περιγραφές των «κανονικών» Ευαγγελίων, οι οποίες παρουσιάζουν τον Ιησού γεμάτο αγάπη και κατανόηση ακόμη και για τον αμαρτωλό, ιδιαιτέρως δε για τα παιδιά39. Στα 4ο και 5ο κεφάλαια παρουσιάζεται και πάλι ο Ιησούς να δείχνει κακία και μάλιστα μέχρι θανάτου, για ένα παιδί, το οποίο 33

Σύγγραμμα του Αγίου Αποστόλου Θωμά, Περί της παιδικής αναστροφής του Κυρίου, κεφ. 1, στ. 1, σ. 4, κείμενο Tischendorf, σελ. 150 34 Bart Ehrman, Χαμένες μορφές του Χριστιανισμού, σελ. 400 35 Θωμά Ισραηλίτου Φιλοσόφου, ό.π. , κεφ. 2, στ. 1, σ. 3, κείμενο Tischendorf, σελ. 134 36 Θωμά Ισραηλίτου Φιλοσόφου, ό.π. , κεφ. 3, στ. 2, σ. 2, κείμενο Tischendorf, σελ. 135 37 Μτ. 21, 19 – 20, Μρ. 11, 12 – 21 & Λκ. 13, 6 – 9 38 Θωμά Ισραηλίτου Φιλοσόφου, ό.π. , κεφ. 3, στ. 3, σ. 5 – 6, κείμενο Tischendorf, σελ. 136 39 Μτ. 18, 3, Μτ. 19, 14, Μρ. 10, 13 – 14, Λκ. 18, 16

9

τρέχοντας, κατά λάθος, τον κτύπησε στον ώμο (κεφ. 4, στ. 1). Στη συριακή παραλλαγή το παιδί ρίχνει επίτηδες εναντίον του Ιησού πέτρα και τον κτυπά στον ώμο40 αλλά και πάλι είναι αδικαιολόγητη τέτοια ενέργεια εκ μέρους του Θεανθρώπου! Οι γονείς του πεθαμένου παιδιού έρχονται και κάνουν παρατηρήσεις στον Ιωσήφ, ότι πρέπει να μάθει στο παιδί του να ευλογεί και να μην καταριέται, επειδή θα εξολοθρεύσει τα παιδιά όλων των υπολοίπων. Μάλιστα απειλούν ότι θα τον διώξουν από ανάμεσά τους (κεφ. 4, στ. 2). Ο Ιωσήφ καλεί το παιδί του και του κάνει παρατηρήσεις, επειδή οι υπόλοιποι «μισοῦσιν και διώκουσιν»41. Ο Ιησούς υπόσχεται να μείνει σιωπηλός αλλά οι κατήγοροί του τυφλώνονται! (κεφ. 5, στ. 1). Όλοι μένουν εκστατικοί με το νέο αυτό «θαύμα» αλλά ο Ιωσήφ τραβά το αυτί του Ιησού και μάλιστα δυνατά, για να τον συνετίσει! (κεφ. 5, στ. 2). Ο Ιησούς αγανακτισμένος επιπλήττει τον Ιωσήφ ως ασύνετο! (κεφ. 5, στ. 3). Στο 6ο κεφάλαιο παρουσιάζεται στον Ιωσήφ κάποιος «καθηγητής», ο οποίος ονομαζόταν Ζακχαίος και ζητά να του παραδώσει το παιδί για να του μάθει γνώσεις και τρόπους καλής συμπεριφοράς (στ. 1 – 2). Πράγματι αυτό συμβαίνει και ο Ζακχαίος διδάσκει όλα τα γράμματα στο παιδί, «ἀπό τοῦ α ἕως τοῦ ω»42 αλλά βρίσκει τον δάσκαλό του, όταν ο μαθητής του τον αποστομώνει αποκαλώντας τον υποκριτή και κατηγορώντας τον, ότι αφού δε γνωρίζει την ουσία του άλφα, πώς τολμά και διδάσκει το βήτα; (στ. 3). Κατόπιν του κάνει υποδείξεις για την ουσία του σχήματος του γράμματος άλφα (στ. 4). Στο επόμενο (7 ο) κεφάλαιο ο Ζακχαίος παρουσιάζεται ντροπιασμένος να παρακαλεί τον Ιωσήφ να πάρει πίσω το παιδί, επειδή «νικήθηκε» στις γνώσεις από αυτό και αναγγέλλει στον Ιωσήφ ότι μάλλον το παιδί του είναι «Θεός ἢ ἂγγελος»43. Αμέσως μετά (κεφ. 8) ο ίδιος ο Ιησούς γελά (μάλλον περιγελώντας) και αποκαλύπτει ότι έχει έλθει «ἂνωθεν»44 (στη συριακή παραλλαγή: «οὐκ ἐστι γηγενές»45) και κανείς από τους παρευρισκομένους εκεί, από τότε και στο εξής, δεν τόλμησε να Τον παροργίσει, επειδή όλοι φοβούνταν μήπως τους καταραστεί και μείνουν ανάπηροι (κεφ. 8, στ. 2). Είναι εκπληκτικό το πώς παρουσιάζεται εδώ ο Ιησούς: όχι ως ο Υιός του Θεού, ο οποίος έρχεται στον κόσμο για να φέρει το μήνυμα της αγάπης, αλλά ως εκπρόσωπος ενός Θεού κακίας και εκδικήσεως, ο οποίος σπέρνει τον τρόμο και τον φόβο. Μία τέτοια μορφή βρίσκεται πολύ μακριά από το Ιωάννειο ρητό: «ἡ τελεία ἀγάπη ἔξω βάλλει τὸν φόβον»46.

40

Σύγγραμμα του Αγίου Αποστόλου Θωμά, Περί της παιδικής αναστροφής του Κυρίου, κεφ. 4, στ. 1, σ. 2 – 3, κείμενο Tischendorf, σελ. 152 41 Θωμά Ισραηλίτου Φιλοσόφου, ό.π. , κεφ. 5, στ. 1, σ. 3, κείμενο Tischendorf, σελ. 137 42 Θωμά Ισραηλίτου Φιλοσόφου, ό.π. , κεφ. 6, στ. 3, σ. 1 – 2, κείμενο Tischendorf, σελ. 138 43 Θωμά Ισραηλίτου Φιλοσόφου, ό.π. , κεφ. 7, στ. 4, σ. 2, κείμενο Tischendorf, σελ. 141 44 Θωμά Ισραηλίτου Φιλοσόφου, ό.π. , κεφ. 8, στ. 1, σ. 3, κείμενο Tischendorf, σελ. 141 45 Σύγγραμμα του Αγίου Αποστόλου Θωμά, Περί της παιδικής αναστροφής του Κυρίου, κεφ. 7, στ. 2, σ. 7, κείμενο Tischendorf, σελ. 154 46 1 Ιω. 4, 18

10

Στη συριακή παραλλαγή του εν λόγω «Ευαγγελίου» ο πενταετής Ιησούς αποκαλύπτει στον Ζακχαίο, αλλά και στους υπόλοιπους παρισταμένους, ότι γνωρίζει πολύ περισσότερα από αυτούς, διότι έχει γεννηθεί προ των αιώνων και γνωρίζει πότε γεννήθηκαν ακόμη και οι πατέρες των πατέρων τους αλλά και τις ηλικίες των ιδίων (κεφ. 6, στ. 2). Γνωρίζει δε και πότε έχει κτισθεί ο κόσμος και, επειδή οι ακροατές δυσπιστούσαν, τους αποκαλύπτει προφητεύοντας: «ὅταν ἲδητε τόν σταυρόν μου, τότε πιστεύσητε ὃτι ἀληθῆ λέγω»47. Στο 9ο κεφάλαιο ο Ιησούς παρουσιάζεται να παίζει με άλλα παιδιά σε ένα υπερώο. Κάποιο παιδί, ο Ζήνων, έπεσε από το υπερώο και σκοτώθηκε. Όλα τα άλλα παιδιά έφυγαν τρομαγμένα και έμεινε μόνος Του ο Ιησούς με το σκοτωμένο παιδί (στ. 1). Τότε ήλθαν οι γονείς του Ζήνωνα και κατηγόρησαν τον Ιησού, ότι είναι υπεύθυνος για το θάνατο του παιδιού τους και συνέχιζαν τις κατηγορίες, παρά την άρνηση του Ιησού (στ. 2). Τότε ο Ιησούς πήδησε από το υπερώο στο έδαφος, δίπλα στο πτώμα του παιδιού και κράζοντας με μεγάλη φωνή είπε: «Ζῆνον, ἀναστάς εἰπέ μοι, ἐγώ σε κατέβαλον;»48 Το παιδί αναστήθηκε και αποκάλυψε στους γονείς του, ότι δεν το σκότωσε ο Ιησούς, αντίθετα ο Ιησούς τον ανέστησε. Αυτοί έμειναν κατάπληκτοι και προσκύνησαν τον Ιησού (στ. 3). Το περιστατικό αυτό μας φέρνει στο νου την ιστορία του Εύτυχου 49, ο οποίος έπεσε από το υπερώο κατά τη διάρκεια του κηρύγματος του Αποστόλου Παύλου και ο Παύλος «ἐπέπεσεν αὐτῷ»50 και τον ανέστησε. Στο 10ο κεφάλαιο αναγράφεται άλλο ένα θαύμα του μικρού Ιησού: Ένας νέος, ο οποίος έκοβε ξύλα με το τσεκούρι του, έκοψε την πατούσα του και έχασε τόσο πολύ αίμα, ώστε να θεωρηθεί ετοιμοθάνατος (στ. 1). Μαζεύτηκε πολύς κόσμος και κάποια στιγμή έφθασε εκεί και ο μικρός Ιησούς, ο οποίος κράτησε το πληγωμένο πόδι του νεαρού και αμέσως ιάθηκε. Τότε ο Ιησούς είπε στο νέο: «Ἀνάστα νῦν, σχίζε τά ξύλα καί μνημόνευέ μου». Ο μαζεμένος όχλος είδε το θαύμα και δόξαζε το Θεό. Το παρόν γεγονός και ιδιαίτερα η φράση του Ιησού μας θυμίζει τον λόγο του Ιησού στην ίαση του παραλυτικού της Καπερναούμ: «ἆρον τὸν κράβαττόν σου καὶ ὕπαγε εἰς τὸν οἶκόν σου»51. Στο 11ο κεφάλαιο ο εξαετής, πλέον, Ιησούς αποστέλλεται από τη μητέρα Του για να φέρει νερό με μία στάμνα. Όμως, ως μικρό παιδί, συγκρούστηκε μέσα στο συνωστισμένο πλήθος, σκόνταψε και έσπασε τη στάμνα (στ. 1). Τότε χρησιμοποίησε ως δοχείο το ρούχο Του και έβαλε το νερό μέσα σε αυτό και έτσι γύρισε στο σπίτι Του φέρνοντας το νερό. Το είδε αυτό η Μαρία και τον φίλησε και διατηρούσε μέσα της τα θαύματα, 47

Σύγγραμμα του Αγίου Αποστόλου Θωμά, Περί της παιδικής αναστροφής του Κυρίου, κεφ. 6, στ. 3, σ. 4 – 5, κείμενο Tischendorf, σελ. 152 48 Θωμά Ισραηλίτου Φιλοσόφου, ό.π. , κεφ. 9, στ. 3, σ. 3 – 4, κείμενο Tischendorf, σελ. 142 49 Πρ. 20, 9 – 12 50 Πρ. 20, 10 51 Μρ. 2, 11 & Μτ. 9, 6

11

τα οποία Τον έβλεπε να κάνει (στ. 2). Η τελευταία φράση μας θυμίζει το στίχο του Λουκά, όταν τελειώνει την περιγραφή της παρουσίας του δωδεκαετούς Ιησού στο ναό των Ιεροσολύμων: «καὶ ἡ μήτηρ αὐτοῦ διετήρει πάντα τὰ ῥήματα ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτῆς.»52 Στο 12ο κεφάλαιο ο Ιησούς είναι πια οκταετής. Πήγαν με τον Ιωσήφ για να σπείρουν σιτάρι στα χωράφια τους. Ενώ έσπερνε ο Ιωσήφ, ο Ιησούς πήρε έναν κόκκο σίτου και τον έσπειρε (στ. 1). Όταν έφθασε ο καιρός του θερισμού και του αλωνίσματος, ο κόκκος, ο οποίος φυτεύθηκε από τον Ιησού, απέδωσε εκατό κόρους σιτάρι και ο Ιησούς φώναξε όλους τους πτωχούς του χωριού τους, για να πάρουν σιτάρι και το υπόλοιπο το πήρε ο Ιωσήφ στο σπίτι τους (στ. 2). Αυτό το θαύμα μας θυμίζει τόσο τον πολλαπλασιασμό των άρτων και των ιχθύων 53, όσο και την παραβολή του σπορέως54, όπου ο σπόρος, ο οποίος πέφτει στην «αγαθή γη», αποδίδει 56

«καρπὸν ἑκατονταπλασίονα».55 Την ποσότητα των «ἑκατὸν κόρων σίτου» τη συναντούμε και στην παραβολή του πονηρού οικονόμου57. Στο επόμενο κεφάλαιο (13ο) βρίσκουμε τον μικρό Ιησού να βοηθάει τον πατέρα του, ο οποίος «τέκτων ἦν»58 και κατασκεύαζε άροτρα και ζυγούς. Κάποια ημέρα, ένας πλούσιος, του παρήγγειλε να του φτιάξει ένα κρεβάτι. Όμως το ένα δοκάρι από τα δύο, πάνω στα οποία θα κατασκευαζόταν το κρεβάτι, ήταν κοντύτερο από το άλλο και βρέθηκαν σε αμηχανία. Ο Ιησούς πρόσταξε τον Ιωσήφ να βάλει τα δύο δοκάρια το ένα δίπλα στο άλλο (στ 1). Αμέσως ο Ιωσήφ υπάκουσε και κατόπιν ο Ιησούς πιάνοντας το κοντύτερο δοκάρι το «τέντωσε» και το έφερε στα ίδια μέτρα με το άλλο. Ο Ιωσήφ έμεινε έκπληκτος και καταφιλούσε το παιδί λέγοντας ότι είναι μακάριος, επειδή ο Θεός του έδωσε ένα τέτοιο παιδί (στ.

2). Στο 14ο κεφάλαιο ο Ιωσήφ, μη έχοντας παραδειγματιστεί από το πάθημα του Ζακχαίου, θέλησε και πάλι να στείλει τον Ιησού να μάθει γράμματα, βλέποντας ότι ωρίμασε ηλικιακά και νοητικά. Ο δάσκαλος είπε στον Ιωσήφ, ότι θα μάθει στον μικρό Ιησού πρώτα τα ελληνικά και κατόπιν τα εβραϊκά γράμματα, επειδή ήξερε τη σοφία του Ιησού και – προφανώς– γνώριζε για το πάθημα του Ζακχαίου και φοβόταν την εξυπνάδα του Ιησού. Ο δάσκαλος έγραψε το αλφάβητο αλλά σε ότι ερωτήσεις κι αν έκανε δεν έπαιρνε καμία απάντηση (στ. 1). Εδώ θυμίζει λίγο τη συμπεριφορά του Ιησού ενώπιον του Πιλάτου: «οὐκ ἀπεκρίθη αὐτῷ πρὸς οὐδὲ ἓν ῥῆμα»59. Ξαφνικά ο Ιησούς αυθαδιάζει απέναντι στο 52

Λκ. 2, 51 Μτ. 14, 15 – 20, Μρ. 6, 35 – 44, Λκ. 9, 12 – 17 & Ιω. 6, 5 – 14 54 Λκ. 8, 4 – 15 55 Λκ. 8, 8 56 Λκ. 16, 7 57 Λκ. 16, 1 – 9 58 Θωμά Ισραηλίτου Φιλοσόφου, ό.π. , κεφ. 13, στ. 1, σ. 1, κείμενο Tischendorf, σελ. 144 59 Μτ. 27, 14 53

12

δάσκαλό Του, λέγοντάς του: «αν είσαι πραγματικά διδάσκαλος και ξέρεις καλά τα γράμματα πες μου για τη σημασία του άλφα κι εγώ θα σου πω για τη σημασία του βήτα». Ο δάσκαλος ενοχλημένος από την αναίδεια του μαθητή του τον χτύπησε στο κεφάλι. Ο Ιησούς πόνεσε τόσο πολύ, που τον καταράστηκε και εκείνος λιποθύμησε και έπεσε ξερός στη γη (στ. 2). Ο Ιησούς γύρισε στο σπίτι του και ο Ιωσήφ παρήγγειλε στη Μαρία να μην τον αφήσει να βγει έξω από το σπίτι, επειδή, όποιος τον παροργίζει, αποθνήσκει (στ. 3). Η ιστορία αυτή μνημονεύεται και από τον Ειρηναίο, ο οποίος γράφει στο έργο του «Έλεγχος και ανατροπή της ψευδωνύμου γνώσεως»: «Pρός d toÚtoij ¢mÚqhton plÁqoj ¢pokrÚfwn kaˆ nÒqwn grafîn, §j aÙtoˆ œplasan, pareisfšrousin e„j kat£plhxin tîn ¢no»twn, kaˆ t¦ tÁj ¢lhqe…aj m¾ ™pistamšnwn gr£mmata. Prosparalamb£nousi d e„j toàto kke‹no tÕ ·vdioÚrghma, æj toà Kur…ou paidÕj Ôntoj kaˆ manq£nontoj tÕ ¢lf£bhton toà didask£lou aÙtù f»santoj, kaqëj œqoj ™stˆn, e„p ¥lfa, ¢pokr…nasqai tÕ ¥lfa. P£lin te tÕ bÁta toà didask£lou keleÚsantoj e„pe‹n, ¢pokr…nasqai tÕn KÚrion· sÚ moi prÒteron e„p t… ™sti tÕ ¥lfa, kaˆ tÒte soi ™rî t… ™sti tÕ bÁta. Kaˆ toàto ™xhgoàntai, æj aÙtoà mÒnou tÕ ¥gnwston ™pistamšnou, Ö ™fanšrwsen ™n tù tÚpJ toà ¥lfa»60. Άρα ο Ειρηναίος θεωρεί ολόκληρο το έργο πλαστογραφία διαφόρων κειμένων, το οποίο απευθύνεται σε ανόητους ανθρώπους, οι οποίοι καταπλήττονται και μπερδεύονται από τέτοιου είδους κείμενα. Στο 15ο κεφάλαιο ένας γνήσιος φίλος του Ιωσήφ του είπε: «Δος μου το παιδί και με κολακείες, ίσως καταφέρω να του διδάξω τα γράμματα». Ο Ιωσήφ του απάντησε: «Φίλε μου, αν έχεις το θάρρος, πάρε το παιδί μαζί σου». Ο δάσκαλος με φόβο και αγωνία πήρε μαζί του το παιδί, και ο Ιησούς πορεύτηκε ευχαρίστως μαζί του (στ. 1). Το παιδί μπήκε με θάρρος στο διδασκαλείο και βρίσκοντας ένα ανοιχτό βιβλίο επάνω σε ένα αναλόγιο το πήρε, αλλά δε διάβασε τα αναγραφόμενα σε αυτό, αντιθέτως μιλούσε έχοντας το Άγιο Πνεύμα και δίδασκε το νόμο σε όλους αυτούς, οι οποίοι παρευρίσκονταν εκεί, έτσι ώστε όλοι να θαυμάζουν, πώς ένα νήπιο ομιλεί κατά τέτοιον τρόπο (στ. 2). Εδώ, βεβαίως, όλο το σκηνικό ανακαλεί στη μνήμη μας την αφήγηση της αναγνώσεως της περικοπής του Προφήτη Ησαΐα στη Συναγωγή της Καπερναούμ, η οποία αναφέρεται από τον Ευαγγελιστή Λουκά61. Μόλις έφθασαν τα γεγονότα στα αυτιά του Ιωσήφ, έτρεξε στο διδασκαλείο, επειδή πίστεψε ότι και αυτός ο δάσκαλος, μάλλον, δεν ήταν έμπειρος και θα πάθαινε ότι και ο προηγούμενος. Όμως ο δάσκαλος του είπε: «Αδελφέ μου, εγώ πήρα το παιδί ως μαθητή, αλλά αυτό είναι γεμάτο χάρη και σοφία, γι’ αυτό σε παρακαλώ πάρε το πίσω στο σπίτι σου» (στ. 3). Και όταν άκουσε ο μικρός Ιησούς τα λόγια του διδασκάλου, χαμογέλασε με ικανοποίηση και είπε: «Ἐπειδή ὀρθῶς 60

Ειρηναίου, Επισκόπου Λουγδούνου, Έλεγχος και ανατροπή της ψευδωνύμου γνώσεως, 1, 13, 1 σ. 1 – 12 εκδ. W.W. Harvey 61 Λουκ. 4, 16 – 22

13

ἐλάλησας καί ὀρθῶς μεμαρτύρηκας, διά σέ κἀκεῖνος, ὁ πληγωθείς, ἰαθήσεται»62. Και πάραυτα ο πρώτος διδάσκαλος, ο οποίος είχε μείνει «ξηρός» (στο κεφ. 14), ιάθηκε και ο Ιωσήφ πήρε τον Ιησού και γύρισαν στο σπίτι τους (στ. 4). Στο 16ο κεφάλαιο ο Ιησούς συνοδεύει τον αδελφό Του Ιάκωβο, ο οποίος πηγαίνει να κόψει ξύλα και να τα μεταφέρει στο σπίτι τους. Καθώς ο Ιάκωβος μάζευε τα φρύγανα, μία οχιά του τσίμπησε το χέρι (στ. 1). Ο Ιάκωβος έπεσε κάτω και ήταν ετοιμοθάνατος. Τότε ο Ιησούς πλησίασε τον αδελφό Του και φύσηξε πάνω στο τσίμπημα (στ. 2). Αμέσως ο Ιάκωβος έπαψε να πονάει και έγινε καλά, ενώ η οχιά ψόφησε. Η αφήγηση αυτού του κεφαλαίου μας φέρνει στη μνήμη την ιστορία του ναυαγού Αποστόλου Παύλου στη Μάλτα, ο οποίος καθώς μάζευε φρύγανα για τη φωτιά τσιμπήθηκε από οχιά, χωρίς, όμως, να πάθει κάτι κακό63. Στο επόμενο κεφάλαιο (17ο), στην γειτονιά του Ιησού πεθαίνει ένα παιδί και η μητέρα του κλαίει γοερά. Ο Ιησούς άκουσε το θόρυβο και είδε το μεγάλο πλήθος, που είχε συρρεύσει και έτρεξε γρήγορα. Βρήκε το παιδί νεκρό και του ακούμπησε το στήθος λέγοντας: «Σοί λέγω, βρέφος, μή ἀποθάνης ἀλλά ζῆσον καί ἳστω μετά τῆς μητρός σου»64. Αμέσως το παιδάκι άνοιξε τα μάτια και χαμογέλασε. Τότε ο Ιησούς είπε στη μητέρα του: «Ἄρον αὐτό και δός γάλα και μνημόνευέ μου»65 (στ 1). Και βλέποντας ο παριστάμενος όχλος αυτό το θαύμα έμεινε κατάπληκτος και κάποιοι είπαν ότι «αληθινά, το παιδί αυτό είναι ή Θεός ή άγγελος του Θεού, επειδή κάθε λόγος του γίνεται άμεσα πράξη». Κι έφυγε από εκεί ο Ιησούς και συνέχισε να παίζει με τα υπόλοιπα παιδιά (στ. 2). Αυτή η αφήγηση μας θυμίζει αρκετά στοιχεία από τις ιστορίες της αναστάσεως του υιού της χήρας της Ναΐν66 και της κόρης του αρχισυναγώγου, του Ιαείρου 67. Η ευσπλαχνία, την οποία δείχνει ο Ιησούς στο κλάμα της μητέρας του παιδιού και τα λόγια, τα οποία λέγει στο παιδί, είναι τα κυρίαρχα στοιχεία, τα οποία ανακαλούν στη μνήμη μας τα δύο αυτά γεγονότα των «κανονικών» Ευαγγελίων. Στο 18ο κεφάλαιο αναφέρεται ότι μετά κάποιες ημέρες, αφ’ ότου έγινε το προηγούμενο συμβάν της αναστάσεως του παιδιού, κάπου εκεί όπου ζούσε ο Ιησούς, χτιζόταν ένα σπίτι και γινόταν μεγάλος θόρυβος. Ο Ιησούς πλησίασε προς τη φασαρία και είδε κάποιον άνθρωπο νεκρό. Τότε του έπιασε το χέρι και είπε: «Σοί λέγω ἂνθρωπε ἀνάστα καί ποίει τό ἔργο σου». Αυτή η φράση του Ιησού μας θυμίζει τις αντίστοιχες φράσεις «νεανίσκε, σοὶ λέγω, ἐγέρθητι.»68 και «ταλιθα κουμ, ὅ ἐστιν 62

Θωμά Ισραηλίτου Φιλοσόφου, ό.π. , κεφ. 15, στ. 4, σ. 2 – 3, κείμενο Tischendorf, σελ. 146 Πρ. 28, 3 – 5 64 Θωμά Ισραηλίτου Φιλοσόφου, ό.π. , κεφ. 17, στ. 1, σ. 5 – 6, κείμενο Tischendorf, σελ. 147 65 Θωμά Ισραηλίτου Φιλοσόφου, ό.π. , κεφ. 17, στ. 1, σ. 7, κείμενο Tischendorf, σελ. 147 66 Λκ. 7, 11 – 17 67 Μτ. 9, 18 – 26, Μρ. 5, 35 – 43 & Λκ. 8, 41 – 56 68 Λκ. 7, 14 63

14

μεθερμηνευόμενον· τὸ κοράσιον, σοὶ λέγω, ἔγειρε.»69 των προηγούμενων διηγήσεων των Ευαγγελίων. Ακόμη και το «Ταβιθά, ἀνάστηθι.»70 του Αποστόλου Πέτρου στη διήγηση των Πράξεων των Αποστόλων 71. Συνεχίζοντας την αφήγηση του το κατά Θωμάν Ευαγγέλιο αναγράφει ότι αμέσως ο άνθρωπος σηκώθηκε και προσκύνησε τον Ιησού (στ. 1). Βλέποντας δε ο όχλος θαύμασε και είπε ότι «αυτό το παιδί είναι ουράνιο, επειδή έχει σώσει πολλές ψυχές από το θάνατο και θα σώζει, όσο ζει» (στ.

2). Στο 19ο και τελευταίο κεφάλαιο υπάρχει η γνωστή μας διήγηση της επισκέψεως του δωδεκαετούς Ιησού στο Ναό των Ιεροσολύμων. Η διήγηση είναι σχεδόν πανομοιότυπη με αυτήν του κατά Λουκάν Ευαγγελίου: Ο δωδεκαετής Ιησούς επισκέφθηκε τα Ιεροσόλυμα, μαζί με τους γονείς Του, κατά τις ημέρες του Πάσχα, ακολουθώντας το έθιμο των Ιουδαίων. Στην επιστροφή ο μικρός Ιησούς ανέβηκε στο Ναό των Ιεροσολύμων, ενώ οι γονείς Του υπέθεταν, ότι έπαιζε μαζί με τα άλλα παιδιά της ταξιδιωτικής συντροφιάς (στ. 1). Μετά από δρόμο μίας ημέρας τον αναζήτησαν ανάμεσα στους συγγενείς και, όταν δεν τον βρήκαν, επέστρεψαν στα Ιεροσόλυμα πολύ λυπημένοι. Μετά την τρίτη ημέρα Τον βρήκαν στο Ναό, ανάμεσα στους διδασκάλους, να ακούει τις διδαχές του Νόμου και να κάνει ερωτήσεις. Όλοι οι παρευρισκόμενοι πρόσεχαν αυτά τα οποία έλεγε και θαύμαζαν το πώς ένα παιδί αποστόμωνε τους πρεσβυτέρους και τους διδασκάλους του λαού, εξηγώντας τα γραφόμενα στο Νόμο, αλλά και τα λόγια των Προφητών (στ. 2). Πλησίασε τότε η μητέρα Του και είπε: «Γιατί μας το έκανες αυτό παιδί μου; Βλέπεις πόσο στεναχωρημένοι είμαστε και σε αναζητούσαμε». Και ο Ιησούς τους απάντησε: «Γιατί με αναζητούσατε; Δεν γνωρίζετε ότι πρέπει να βρίσκομαι στα μέρη του πατέρα μου»; (στ. 3). Οι γραμματείς και οι Φαρισαίοι ρώτησαν: «Εσύ είσαι η μητέρα του παιδιού αυτού»; Η Μαρία απάντησε: «Εγώ είμαι». Και της είπαν: «Είσαι ευτυχισμένη ανάμεσα σε όλες τις γυναίκες επειδή ευλόγησε ο Θεός τον καρπόν της κοιλίας σου. Διότι τέτοια δόξα, τέτοια αρετή και τέτοια σοφία ούτε είδαμε, ούτε ακούσαμε μέχρι σήμερα». (στ. 4). Τα λόγια των γραμματέων και των Φαρισαίων, τα οποία δεν αναφέρονται στη διήγηση του Λουκά, μας θυμίζουν αυτά της ανώνυμης γυναίκας του πλήθους: «μακαρία ἡ κοιλία ἡ βαστάσασά σε καὶ μαστοὶ οὓς ἐθήλασας»72. Τότε ο Ιησούς σηκώθηκε και ακολούθησε την μητέρα Του και υποτασσόταν στους γονείς Του. Η μητέρα Του διατηρούσε μέσα της όλα τα γεγονότα, που είχαν συμβεί. Και τελειώνοντας το «Ευαγγέλιο» γράφει: «Και ο Ιησούς προέκοπτε στην σοφία, την ηλικία και τη χάρη. Σε Αυτόν ανήκει η δόξα εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν». (στ. 5).

69

Μρ. 5, 41 Πρ. 9, 40 71 Πρ. 9, 36 – 42 72 Λουκ. 11, 27 70

15

Κάνοντας μία σύντομη αποτίμηση του κατά Θωμάν Ευαγγελίου θα λέγαμε ότι αναφέρει κάποια γεγονότα με τρόπο, ο οποίος δεν αρμόζει στη ζωή και τον χαρακτήρα του Ιησού Χριστού, όπως αυτός παρουσιάζεται από τους τέσσερις Ευαγγελιστές. Ιδιαίτερα κάποια «θαύματα», με τα οποία προξενεί κακό στους συνανθρώπους Του ή κάποια γεγονότα, στα οποία παρουσιάζεται αυθάδης και είρων προς τους άλλους, είναι εντελώς ξένα με τα χαρακτηριστικά του Ιησού Χριστού, του Υιού του Θεού και κήρυκα της αγάπης προς τον συνάνθρωπο. Επίσης, κάποια θαυμαστά γεγονότα γίνονται μόνο και μόνο για να εντυπωσιαστούν οι υπόλοιποι άνθρωποι, θυμίζοντας «θαύματα» αρχαίων θαυματοποιών, όπως του Απολλωνίου του Τυανέως. Ο Απολλώνιος ήταν φιλόσοφος και διδάσκαλος, ο οποίος περιόδευε, αλλά ταυτόχρονα παρουσιάζεται και ως θαυματοποιός του 1ου αιώνα μ.Χ. Το βίο του μας διασώζει ο Φιλόστρατος, ο οποίος βασίστηκε στα απομνημονεύματα του Δάμιδος, που ήταν συνοδός του Απολλωνίου στις περιοδείες του. Η βιογραφία αυτή είναι εντελώς φανταστική -κάτι το οποίο συμβαίνει και με τα γεγονότα του κατά Θωμάν Ευαγγελίου- και παρουσιάζει τον Απολλώνιο ως ένα νεοπυθαγόρειο φιλόσοφο, ο οποίος ήταν προικισμένος με το χάρισμα της προφητείας, αλλά και με υπερφυσικές δυνάμεις. Ο Απολλώνιος έζησε ως ασκητής και περιδιάβηκε ολόκληρη την οικουμένη, δίδαξε και θεράπευσε αρρώστους, ανέστησε νεκρούς, συνελήφθη στη Ρώμη και απελευθερώθηκε με θαυμαστό τρόπο. Ακόμη θεωρήθηκε και ως απεσταλμένος του Θεού73. Από την άλλη μεριά, στα «κανονικά» Ευαγγέλια, τα «σημεία» του Ιησού γίνονταν με πλήρη μυστικότητα τις περισσότερες φορές 74 και, μέσω αυτών, ο Ιησούς φανερώνει τα σημάδια του νέου κόσμου της Βασιλείας του Θεού75. Σε καμία περίπτωση δεν ήταν πράξεις αυτοδιαφήμησης και εντυπωσιασμού των ανθρώπων.

6. Τα παιδικά χρόνια του Ιησού στο Ευαγγέλιο του ψευδοΜατθαίου Το «Ευαγγέλιο» αυτό είναι γνωστό με τους τίτλους: «Βιβλίο της Παιδικής Ηλικίας του Ιησού» και «Ιστορία της Γέννησης της Μαρίας και των παιδικών χρόνων του Σωτήρα». Η πλοκή του είναι βασισμένη στα δύο 73

Πληροφορίες από την ιστοσελίδα: http://www.sakketosaggelos.gr/Article/140/ άρθρο με τον τίτλο: Ποιοι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι θεωρούνταν … θαυματοποιοί.

74 Μτ. 17, 9, Μρ. 1, 44, Λκ. 8, 56 και αλλού 75 Περισσότερα στο διδακτικό εγχειρίδιο της Β΄ Γυμνασίου, Διδ. Ενότητα 20 με τίτλο: Η κατάπαυση της τρικυμίας – Τα θαύματα του Χριστού ως σημάδια του καινούργιου Κόσμου

16

προηγούμενα Ευαγγέλια, το Πρωτευαγγέλιο του Ιακώβου και το κατά Θωμάν Ευαγγέλιον. Παρά το ότι ο ψευδο-Ματθαίος βασίστηκε στη διήγηση του κατά Θωμάν Ευαγγελίου, εν τούτοις προσπαθεί να ανασκευάσει τη διήγηση παρουσιάζοντας τον Ιησού λιγότερο κακόβουλο και ως σκοπό του, ο συγγραφέας, είχε να επαυξήσει το σεβασμό στο πρόσωπο της Θεοτόκου, διανθίζοντας τη διήγηση με υλικό από διηγήσεις διαφόρων θαυμάτων. Αρκετό, όμως, από το υλικό του ψευδο-Ματθαίου δεν προέρχεται από τα δύο προαναφερθέντα Ευαγγέλια και είναι βασισμένο σε άλλες «ευσεβείς διηγήσεις», όπως η αραβική και η αρμενική Διήγηση της Παιδικής Ηλικίας του Ιησού ή άλλες λατινικές παραλλαγές της ίδιας Διήγησης. Το αρχαιότερο χειρόγραφο του Ευαγγελίου αυτού είναι του 11ου αιώνα αλλά πιστεύεται ότι είναι έργο μεταξύ του 8 ου και 9ου αιώνα μ. Χ.76. Στην παρούσα εργασία θα επιμείνουμε σε κάποια αποσπάσματα του Ευαγγελίου του ψευδο-Ματθαίου, τα οποία δεν υπάρχουν στα προηγούμενα δύο Ευαγγέλια, τα οποία γνωρίσαμε προηγουμένως και ως πηγή θα χρησιμοποιήσουμε τη μετάφραση του λατινικού κειμένου του K. von Tischendorf από τους Αθανάσιο Τσακνάκη και Αθανάσιο Τζιερτζή77. Στην Εισαγωγή, λοιπόν, του Ευαγγελίου υπάρχουν δύο Επιστολές. Η πρώτη από αυτές είναι των Επισκόπων Χρωματίου και Ηλιοδώρου, που απευθύνονται προς τον Ιερώνυμο, τον οποίον και παρακαλούν να μεταφράσει το εβραϊκό χειρόγραφο του κατά Ματθαίον Ευαγγελίου, το οποίο περιείχε στοιχεία για τη γέννηση της Παρθένου Μαρίας και διηγήσεις για τη γέννηση και τα νηπιακά χρόνια του Ιησού, με σκοπό να προστατευθούν οι πιστοί από τις αιρετικές απόψεις, που κυριαρχούσαν στα διάφορα απόκρυφα Ευαγγέλια της εποχής τους (τέλη 4 ου, αρχές 5ου αιώνα μ. Χ.). Η δεύτερη Επιστολή αποτελεί την απάντηση του Ιερωνύμου στους δύο προηγούμενους επιστολογράφους και στην οποία ο Ιερώνυμος αποδέχεται να τολμήσει την μετάφραση ενός έργου, του οποίου τη μετάφραση δεν πραγματοποίησε ούτε ο ίδιος ο Ματθαίος, αφήνοντάς το γραμμένο στην εβραϊκή γλώσσα, σε αντίθεση με το Ευαγγέλιό του, που έγινε δεκτό στον κανόνα και το μετέφρασε ο ίδιος στην ελληνική γλώσσα. Για χάρη των φίλων του Επισκόπων και για να προσφέρει τις υπηρεσίες του στο ποίμνιο του Χριστού ο Ιερώνυμος δέχεται να μεταφράσει το Ευαγγέλιο του ψευδο-Ματθαίου στα λατινικά και έτσι κλείνει η δεύτερη Επιστολή. Στο 6ο κεφάλαιο παρουσιάζεται ο βίος της Μαρίας, η οποία «παρά το ότι ήταν μία παιδούλα, στις ενέργειές της είχε την ωριμότητα μίας γυναίκας τριάντα ετών»78. Εδώ παρουσιάζεται η Μαρία ως παράδειγμα ζωής, αφού «κανείς ποτέ δεν την είδε οργισμένη, ούτε την άκουσε να 76

Ιωάννης Καραβιδόπουλος, Απόκρυφα Χριστιανικά Κείμενα Α΄ Απόκρυφα Ευαγγέλια, σελ. 91 - 93 Ιωάννης Καραβιδόπουλος, ό.π., σελ. 94 – 107 78 Ευαγγέλιο του ψευδο-Ματθαίου, μετάφρ. Τσακνάκη – Τζιερτζή, κεφ. 6, στ. 1, σ. 5 – 6.

77

17

εκστομίζει λοιδορία ή βλασφημία»79, ενώ ίδιος ο Κύριος, μέσω αγγελικού χεριού, της έδινε τροφή (στ. 1 & 3). Στο 13ο κεφάλαιο βρίσκεται η αφήγηση της Γεννήσεως του Ιησού. Η διήγηση συμβαδίζει με αυτή του Πρωτευαγγελίου του Ιακώβου. Στο 2 ο στίχο, εκεί όπου γίνεται λόγος για το σπήλαιο, στο οποίο θα γεννηθεί ο Χριστός, αναγράφεται ότι άγγελος υπέδειξε στη Μαρία να κατεβεί από το υποζύγιο και να μπει σε μία βαθουλωτή σπηλιά, όπου ποτέ πριν δεν είχε υπάρξει φως, αλλά πάντοτε βασίλευε το σκοτάδι, επειδή οι ακτίνες του ηλίου δεν έφθαναν μέσα στη σπηλιά ποτέ. Μόλις μπήκε η Μαρία, άπλετο φως πλημμύρισε το σπήλαιο, το οποίο δεν έλειψε καμία στιγμή, όσο η Μαρία βρισκόταν μέσα εκεί. Σε λίγο γεννήθηκε ο Ιησούς και αμέσως τον περικύκλωσαν άγγελοι. Το αγόρι πάραυτα στάθηκε όρθιο και οι άγγελοι το προσκύνησαν με τα αναγραφόμενα και στον Ευαγγελιστή Λουκά λόγια: «Δόξα ἐν ὑψίστοις θεῷ καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη ἐν ἀνθρώποις εὐδοκίας»80 (στ. 2). Εδώ μπορούμε να δούμε ξεκάθαρη την επιρροή από την «αλληγορία του σπηλαίου», με την οποία ο Πλάτων εξηγεί τη Θεωρία των Ιδεών του. Σύμφωνα, λοιπόν, με αυτή την αλληγορία, μία ομάδα ανθρώπων ζουν σε ένα σπήλαιο, για ολόκληρη τη ζωή τους, αλυσοδεμένοι, χωρίς να μπορούν να δουν έξω από το σπήλαιο, ούτε γνωρίζουν τι γίνεται πίσω τους, όπου βρίσκεται μια φλόγα η οποία φωτίζει τα αντικείμενα, τα οποία κινούνται έξω από το σπήλαιο και ρίχνει τις σκιές των αντικειμένων στα πετρώματα του σπηλαίου. Οι φυλακισμένοι νομίζουν ότι οι σκιές αυτές είναι η πραγματικότητα. Αν κάποιοι καταφέρουν να σπάσουν τα δεσμά και βγουν έξω από το σπήλαιο, θα τους τυφλώσει η λάμψη του ηλίου και θα γυρίσουν πίσω. Αν, όμως, συνηθίσουν το φως, θα μπορέσουν να αντικρίσουν τον ήλιο, ο οποίος συμβολίζει το Αγαθό, και θα κατανοήσουν ότι, όσα έβλεπαν μέσα στο σπήλαιο, ήταν απλά κάποιες σκιές της αληθείας. Κάποιοι θα επιστρέψουν πίσω, για να διδάξουν την αλήθεια, την οποία συνάντησαν «εκεί έξω», στους φυλακισμένους συνδεσμίους τους. Όμως τα πράγματα θα είναι δύσκολα, αφού δε θα μπορέσουν να συνηθίσουν το σκοτάδι και θα δεχτούν την έχθρα και την αντίδραση των πρώην φίλων τους. Ωστόσο αυτοί, οι οποίοι ελευθερώθηκαν, δηλαδή οι φιλόσοφοι, έχουν ως χρέος τους να επιστρέψουν πίσω στο σπήλαιο και να διδάξουν την αλήθεια και στους υπολοίπους81. Έτσι και στον ψευδο-Ματθαίο η γέννηση του Ιησού διώχνει τα σκότη της αγνοίας και της αμαρτίας των ανθρώπων, οι οποίοι ζουν στο σπήλαιο της αμαθείας και του φόβου. Στον 3ο στίχο αναφέρεται η ιστορία της μαίας Σαλώμης, όπως και στο Πρωτευαγγέλιο του Ιακώβου, όμως εδώ υπάρχει η αναφορά στην ύπαρξη και δεύτερης μαίας, της Ζελώμης (παραφθορά του ονόματος Σαλώμη), οι 79

Ευαγγέλιο του ψευδο-Ματθαίου, μετάφρ. Τσακνάκη – Τζιερτζή, κεφ. 6, στ. 3, σ. 1 – 2. Λουκ. 2, 14 81 Πλάτωνος, Πολιτεία (Respublica), 514, a 1 – 518, b 5, εκδ. J. Burnet 80

18

οποίες φθάνουν, αφού ήδη έχει γεννηθεί ο Ιησούς. Οι μαίες δε μπορούν να εισέλθουν στο σπήλαιο εξ’ αιτίας του εκτυφλωτικού φωτός. Τελικά, όταν οι μαίες μπαίνουν στο σπήλαιο, η Ζελώμη αγγίζει την Μαρία και αναφωνεί: «Κύριε, Κύριε των Δυνάμεων ελέησον»82. Συνεχίζοντας ο συγγραφέας του «Ευαγγελίου», στην προσπάθειά του να αναδείξει την παρθενία της Μαρίας, αναγράφει ότι ποτέ δεν είδε η ανθρωπότητα τέτοιο παράξενο θέαμα, μία παρθένος κόρη να έχει στα στήθη της τόσο άφθονο γάλα και η γέννηση ενός παιδιού να είναι εντελώς αναίμακτη και ανώδυνος. Καταλήγει στο «Παρθένος συνέλαβε, παρθένος γέννησε, παρθένος παρέμεινε»83, κάτι το οποίο μας παραπέμπει στο γνωστό τροπάριο (Θεοτοκίον) της ακολουθίας του Πάσχα: «Παρῆλθεν ἡ σκιὰ τοῦ νόμου τῆς χάριτος ἐλθούσης· ὡς γὰρ ἡ βάτος οὐκ ἐκαίετο καταφλεγομένη, οὕτω Παρθένος ἔτεκες, καὶ Παρθένος ἔμεινας, ἀντὶ στύλου πυρός, δικαιοσύνης ἀνέτειλεν Ἥλιος, ἀντὶ Μωϋσέως Χριστός, ἡ σωτηρία τῶν ψυχῶν ἡμῶν». Στον 4ο στίχο, η Σαλώμη δυσπιστεί για τα όσα ανέφερε η Ζελώμη και, όταν αγγίζει τη Μαρία, για να διαπιστώσει και η ίδια την παρθενία της, το χέρι της μένει ξηρό και κλαίει γοερά από τους πόνους. Τότε εμφανίζεται ένας άγγελος και της λέγει να προσκυνήσει και να αγγίξει το βρέφος με το χέρι της, για να σωθεί. Η Σαλώμη έκανε αυτό, το οποίο της είπε ο άγγελος και αμέσως ιάθηκε. Βγαίνει, λοιπόν, από το σπήλαιο και αρχίζει να κηρύττει, όσα θαυμαστά έγιναν μέσα σε αυτό και αρκετοί πίστεψαν στο κήρυγμά της (στ. 5). Έχουμε εδώ αναφορά στο πρώτο θαύμα του Ιησού, αλλά και στην πρώτη Απόστολό Του, τη Σαλώμη. Στον 6ο στίχο έχουμε την αφήγηση των ποιμένων, οι οποίοι είδαν τους αγγέλους να κατεβαίνουν από τον ουρανό και να ευαγγελίζονται την σωτηρία του Ισραήλ, όμως απουσιάζει το γεγονός της προσκύνησης των ποιμένων, το οποίο υπάρχει στο Ευαγγέλιο του Λουκά 84. Στον 7ο στίχο βρίσκουμε την αφήγηση για την ύπαρξη ενός άστρου, το οποίο φέγγει από το απόγευμα μέχρι το πρωί πάνω από τη σπηλιά και είναι τόσο μεγάλο, που όμοιό του δεν είδε ποτέ κανείς. Το άστρο αυτό αντικρίζουν προφήτες στην Ιερουσαλήμ και επιβεβαιώνουν την γέννηση του Μεσσία. Δεν αναφέρεται η προσκύνηση των Μάγων, η οποία συνδέεται με την παρουσία του άστρου στο Ευαγγέλιο του Ματθαίου85. Στο 14ο κεφάλαιο η αφήγηση συνεχίζεται, με τον ηλικίας μόλις τριών ημερών Ιησού να μετακομίζει, για τρεις ημέρες, σε ένα στάβλο, όπου ένας όνος και ένα βόδι Τον προσκυνούν, έτσι ώστε να επαληθευθούν η προφητείες του Ησαΐα: «ἔγνω βοῦς τὸν κτησάμενον καὶ ὄνος τὴν φάτνην τοῦ

82

Ευαγγέλιο του ψευδο-Ματθαίου, μετάφρ. Τσακνάκη – Τζιερτζή, κεφ. 13, στ. 3, σ. 13 – 14. Ευαγγέλιο του ψευδο-Ματθαίου, μετάφρ. Τσακνάκη – Τζιερτζή, κεφ. 13, στ. 3, σ. 18 – 19.

84 Λουκ. 2, 8 – 20 85 Ματ. 2, 1 – 12 83

19

κυρίου αὐτοῦ Ισραηλ δέ με οὐκ ἔγνω καὶ ὁ λαός με οὐ συνῆκεν»86 και του Αββακούμ: «ἐν μέσῳ δύο ζῴων γνωσθήσῃ»87. Στο 18ο κεφάλαιο η αγία οικογένεια, μαζί με τρεις νέους και μία παιδούλα, βρίσκεται σε πορεία προς την Αίγυπτο, για να ξεφύγει από την οργή του Ηρώδη, ο οποίος θέλει να σκοτώσει το παιδί. Στο τέλος της ημέρας θέλησαν να αναπαυτούν σε κάποια σπηλιά. Μόλις ξεπέζευσαν βγήκαν πολλοί δράκοντες από τη σπηλιά και στη θέα τους όλοι τρομαγμένοι άρχισαν να φωνάζουν. Τότε ο Ιησούς στάθηκε στα πόδια Του και ημέρεψε τους δράκοντες, οι οποίοι τον προσκύνησαν και μετά υποχώρησαν, έτσι ώστε να εκπληρωθεί το ψαλμικό: «αἰνεῖτε τὸν κύριον ἐκ τῆς γῆς δράκοντες καὶ πᾶσαι ἄβυσσοι»88. Ο μικρός Ιησούς πρόσταξε στους δράκοντες να μη κάνουν κακό σε κανέναν άνθρωπο και, όταν οι γονείς του παιδιού έδειξαν το φόβο τους, ότι οι δράκοντες θα μπορούσαν να βλάψουν το παιδί τους, ο Ιησούς τους είπε: «Μη φοβάστε, ούτε να με θεωρείτε νήπιο, γιατί πάντοτε εγώ υπήρξα και είμαι τέλειος άνδρας. Αναγκαστικά όλα τα θηρία των δασών ημερεύουν μπροστά μου»89. Το ίδιο μοτίβο κυριαρχεί και στο 19ο κεφάλαιο. Στον 1ο στίχο αναφέρεται ότι τον μικρό Ιησού προσκύνησαν και ακολούθησαν κατά την πορεία στην έρημο λέοντες και λεοπαρδάλεις. Η Μαρία φοβάται τα άγρια αυτά θηρία, όμως ο Ιησούς την καθησυχάζει. Στο 2 ο στίχο αναφέρεται ότι οι λέοντες πορεύονται μαζί με την αγία οικογένεια, αλλά και με τα οικόσιτα ζώα, τον όνο και το βόδι, τα οποία κουβαλούν τα αγαθά τους, όπως και μαζί με τα πρόβατα και τα κριάρια, έτσι ώστε να εκπληρωθούν οι προφητικές ρήσεις: «καὶ συμβοσκηθήσεται λύκος μετὰ ἀρνός καὶ πάρδαλις συναναπαύσεται ἐρίφῳ καὶ μοσχάριον καὶ ταῦρος καὶ λέων ἅμα βοσκηθήσονται καὶ παιδίον μικρὸν ἄξει αὐτούς»90 και «τότε λύκοι καὶ ἄρνες βοσκηθήσονται ἅμα καὶ λέων ὡς βοῦς φάγεται ἄχυρα ὄφις δὲ γῆν ὡς ἄρτον οὐκ ἀδικήσουσιν οὐδὲ μὴ λυμανοῦνται ἐπὶ τῷ ὄρει τῷ ἁγίῳ μου λέγει κύριος»91. Στο 20ο κεφάλαιο η αγία οικογένεια διανύει για τρίτη ημέρα την πορεία της στην έρημο, πορευόμενη προς την Αίγυπτο και λόγω της υπερβολικής ζέστης άνθρωποι και ζώα έχουν καταπονηθεί σε μεγάλο βαθμό. Ένας φοίνικας, ο οποίος βρέθηκε στο δρόμο τους, τους προσέφερε καταφύγιο. Ο φοίνικας ήταν κατάφορτος από καρπούς, οι οποίοι, όμως, ήταν πολύ ψηλά, για να τους φτάσει η Μαρία. Ο δε Ιωσήφ ανησυχούσε πολύ για την έλλειψη νερού, αφού οι ασκοί τους είχαν αδειάσει (στ. 1). Τότε ο Ιησούς προστάζει τον φοίνικα να λυγίσει τα κλαδιά του, ώστε η μητέρα Του να δροσιστεί από τους καρπούς του, πράγμα το οποίο έγινε 86

Ησ. 1, 3 Αββ. 3, 2 88 Ψαλμ. 148, 7 89 Ευαγγέλιο του ψευδο-Ματθαίου, μετάφρ. Τσακνάκη – Τζιερτζή, κεφ. 18, στ. 1, σ. 15 – 17.

90 Ησ. 11, 6 91 Ησ. 65, 25 87

20

αμέσως. Και μόνο όταν τον ξαναδιατάζει ο Ιησούς, επανέρχεται στη θέση του και αποκαλύπτει μία φλέβα καθαρού, κρυστάλλινου νερού, η οποία υπήρχε στις ρίζες του και έτσι όλοι έσβησαν τη δίψα τους ευχαριστώντας το Θεό (στ. 2). Για να τιμήσει τον φοίνικα, ο οποίος τους έδωσε τα αγαθά του, ο Ιησούς του δίνει το προνόμιο, ένα από τα κλαδιά του να μεταφυτευτεί στον Παράδεισο και να στεφανώνει τους Αγίους, οι οποίοι θα πηγαίνουν εκεί. Πράγματι ένας άγγελος κατέβηκε και πήρε ένα κλωνάρι του φοίνικα και χάθηκε στον ουρανό. Οι παριστάμενοι φοβήθηκαν πολύ και ο Ιησούς τους καθησύχασε λέγοντάς τους, ότι αυτός ο φοίνικας θα περιμένει όλους τους Αγίους στον Παράδεισο, όπως περίμενε την αγία οικογένεια στη μέση της ερήμου. Και όλοι χάρηκαν πολύ και γεμάτοι από θεία δύναμη συνέχισαν το δρόμο τους (κεφ. 21). Στο 22ο κεφάλαιο η ζέστη καταβάλει τους οδοιπόρους και ο Ιωσήφ ζητά την άδεια από τον Ιησού να βαδίσουν παραθαλασσίως, ώστε να δροσίζονται. Τότε ο Ιησούς κάνει ένα θαύμα και συντομεύει τη διαδρομή, η οποία, αντί να διαρκέσει ακόμη τριάντα ημέρες, τελειώνει πάραυτα, αφού αντικρίζουν τα βουνά και τις πόλεις της Αιγύπτου (στ. 1). Εισήλθαν, λοιπόν, στην περιοχή της Ερμουπόλεως της Αιγύπτου και, μη βρίσκοντας κανέναν γνωστό τους, για να τους φιλοξενήσει, πηγαίνουν στο ιερό, το οποίο αποκαλούταν Καπιτώλιο της Αιγύπτου και στο οποίο είχαν τοποθετηθεί 365 ειδώλια, στα οποία προσφέρονταν τιμές, για κάθε μία θεότητα, μία συγκεκριμένη ημέρα του έτους (στ. 2). Μπαίνοντας η Μαρία με τον μικρό Ιησού στο ιερό, όλα τα είδωλα γκρεμίστηκαν και έπεσαν κατά γης και μάλιστα τα πρόσωπά τους συντρίφθηκαν εντελώς, ώστε να γίνει φανερό ότι ήταν ένα τίποτε μπροστά στον Κύριο, ο οποίος εισήλθε στο ιερό92. Αυτό έγινε για να εκπληρωθεί το ρηθέν από τον προφήτη Ησαΐα: «ὅρασις Αἰγύπτου ἰδοὺ κύριος κάθηται ἐπὶ νεφέλης κούφης καὶ ἥξει εἰς Αἴγυπτον καὶ σεισθήσεται τὰ χειροποίητα Αἰγύπτου ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ καὶ ἡ καρδία αὐτῶν ἡττηθήσεται ἐν αὐτοῖς»93 (κεφ. 23). Το συμβάν αναγγέλθηκε στον Αφροδίσο, ηγεμόνα της πόλης, ο οποίος πήρε το στράτευμά του και πήγε στο ιερό, για να δει τι είχε συμβεί. Οι ιερείς των ειδώλων φοβήθηκαν ότι θα τα έβαζε μαζί τους, για την μεγάλη καταστροφή, η οποία είχε συμβεί στο ιερό των θεών, όμως αυτός, αφού διαπίστωσε ότι όλα τα είδωλα κείτονταν με συντριμμένα τα πρόσωπά τους στη γη, πλησίασε τη Μαρία, η οποία είχε στην αγκαλιά της τον μικρό Ιησού και τους προσκύνησε λέγοντας στο στράτευμά του: «Αυτός είναι ο Θεός των δικών μας θεών, αφού τους συνέτριψε και έπεσαν κάτω από τα 92

Παρόμοια παράδοση υπάρχει και στην Παράδοση Πιλάτου, όπου αναφέρεται ότι «μόλις ο Καίσαρας ανέφερε το όνομα του Χριστού, όλοι οι αγαλμάτινοι θεοί έπεσαν κάτω και έγιναν σκόνη μπροστά στα μάτια της Συγκλήτου, ενώ όλος ο λαός, που βρίσκονταν μπροστά στον Καίσαρα τρόμαξε από το πέσιμο των θεών και όλι, γεμάτοι φόβο διασκορπίστηκαν…» Παράδοση Πιλάτου, στ. 4, σ. 1 – 5, μτφρ. Αθανάσιος Τσακνάκης στο Ιωάννης Καραβιδόπουλος, Απόκρυφα Χριστιανικά Κείμενα Α΄ Απόκρυφα Ευαγγέλια, σελ. 239 93 Ησ. 19, 1

21

βάθρα τους, ομολογώντας ότι είναι ο Κύριός τους. Αν δεν ακολουθήσουμε το παράδειγμά τους (να Τον προσκυνήσουμε) ίσως πάθουμε, ότι έπαθε ο Φαραώ των Αιγυπτίων, ο οποίος καταποντίστηκε μαζί με το στράτευμά του στη θάλασσα, μη πιστεύοντας στα μεγάλα θαύματα, που του είχε δείξει ο Θεός. Τότε όλος ο λαός της πόλης εκείνης πίστεψε στον αληθινό Θεό, μέσω του Ιησού Χριστού (κεφ. 24). Μετά από λίγο καιρό, «τελευτήσαντος δὲ τοῦ Ἡρῴδου ἰδοὺ ἄγγελος κυρίου φαίνεται κατ᾽ ὄναρ τῷ Ἰωσὴφ ἐν Αἰγύπτῳ λέγων· ἐγερθεὶς παράλαβε τὸ παιδίον καὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ καὶ πορεύου εἰς γῆν Ἰσραήλ· τεθνήκασιν γὰρ οἱ ζητοῦντες τὴν ψυχὴν τοῦ παιδίου»94 (κεφ. 25). Στα κεφάλαια 26 – 34 αναγράφονται τα γεγονότα, όπως τα γνωρίσαμε στο κατά Θωμάν Ευαγγέλιο, για να φθάσουμε στο 35 ο κεφάλαιο, όπου ο οκταετής Ιησούς βρίσκεται στην Ιεριχώ και βαδίζει στις όχθες του Ιορδάνη, έξω από την πόλη. Εκεί υπήρχε μία λέαινα, η οποία είχε γεννήσει και κανείς δεν τολμούσε να περάσει από εκείνο το σημείο. Ο Ιησούς εισήλθε στην κρύπτη των λεόντων, ενώ όλοι οι παρευρισκόμενοι κοίταζαν με περιέργεια. Τα λιοντάρια ήλθαν προς τον Ιησού και Τον προσκύνησαν και οι σκύμνοι έτρεχαν στα πόδια Του παιγνιδίζοντας μαζί Του. Οι άνθρωποι, οι οποίοι είδαν τον Ιησού να μπαίνει στο λημέρι των ζώων, με θλίψη πολλή συζητούσαν και έλεγαν ότι είτε ο Ιησούς, είτε οι γονείς Του διέπραξαν κάποιες μεγάλες αμαρτίες, έτσι ώστε το παιδί να προσφερθεί εκουσίως ως τροφή στα λιοντάρια 95. Καθώς διατύπωναν παρόμοιες σκέψεις ο Ιησούς εξήλθε από την κρύπτη των ζώων, ενώ μπροστά Του πορεύονταν οι λέοντες και στα πόδια Του έπαιζαν οι σκύμνοι. Ο Ιωσήφ και η Μαρία στέκονταν εκεί μπροστά, με σκυμμένο το κεφάλι το ίδιο και ο λαός, ο οποίος εξ’ αιτίας των λεόντων δε μπορούσε να πλησιάσει στο σημείο, όπου συνέβαιναν αυτά. Τότε ο Ιησούς απευθύνθηκε σε αυτούς λέγοντας: «Πόσο καλύτερα από εσάς είναι τα θηρία, που αναγνωρίζουν και δοξολογούν τον Κύριό τους και εσείς οι άνθρωποι, που είστε πλασμένοι κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση του Θεού τον αγνοείτε. Τα θηρία με αναγνωρίζουν και ημερεύουν, οι άνθρωποι με αντικρύζουν και δε με γνωρίζουν»96. Κατόπιν ο Ιησούς, μαζί με τους λέοντες, πέρασε τον Ιορδάνη, ο οποίος χωρίστηκε στα δύο, σαν την Ερυθρά θάλασσα στην έξοδο των Ισραηλιτών 97, για να περάσουν στην αντίπερα όχθη και ο Ιησούς είπε στα θηρία δυνατά, ώστε να ακούσουν όλοι: «Πηγαίνετε ειρηνικά και να μη βλάψετε κανέναν, αλλά ούτε άνθρωπος να μη σας βλάψει μέχρι να επιστρέψετε εκεί απ’ όπου εξήλθατε»98. Εκείνα τον αποχαιρέτισαν με βρυχηθμούς και κινήσεις των σωμάτων τους και ακολούθως ο Ιησούς επέστρεψε στη μητέρα Του.

94

Μτ 2, 19 - 20 πρβλ. Ιω. 10, 2: «ῥαββί, τίς ἥμαρτεν, οὗτος ἢ οἱ γονεῖς αὐτοῦ, ἵνα τυφλὸς γεννηθῇ;» 96 Ευαγγέλιο του ψευδο-Ματθαίου, μετάφρ. Τσακνάκη – Τζιερτζή, κεφ. 35, στ. 1, σ. 25 – 29.

97 Εξ. 14, 21 – 31 98 Ευαγγέλιο του ψευδο-Ματθαίου, μετάφρ. Τσακνάκη – Τζιερτζή, κεφ. 36, στ. 1, σ. 4 – 6.

95

22

Στο 40ο κεφάλαιο ο Ιησούς με την οικογένειά Του βρίσκονται στην Καπερναούμ, κατατρεγμένοι από την κακία και τον φθόνο των ανθρώπων, οι οποίοι εναντιώνονταν στον Ιησού. Κάποια ημέρα, ένας πλούσιος άντρας της Καπερναούμ, ο οποίος ονομαζόταν Ιωσήφ, πέθανε και οι συμπολίτες του τον θρηνούσαν. Ο Ιησούς απευθύνθηκε στον Ιωσήφ (τον μνηστήρα της Μαρίας): «Γιατί δε δίνεις την ευλογία της χάρης σου σε αυτόν τον άνθρωπο, ο οποίος έχει το ίδιο όνομα με εσένα;» Ο Ιωσήφ απορημένος του απάντησε, ότι δεν είχε την εξουσία ή την ικανότητα να προσφέρει την ευλογία του σε άλλον άνθρωπο. Τότε ο Ιησούς του είπε: «Πάρε το μαντήλι, που είναι στο κεφάλι σου και πήγαινε τοποθέτησέ το πάνω στο πρόσωπο του νεκρού και πες του: “Ο Χριστός ας σε σώσει”. Και αμέσως θα θεραπευτεί και θα σηκωθεί ο νεκρός από το κρεβάτι του»99. Πράγματι ο Ιωσήφ έτρεξε στην οικία του νεκρού, έκανε ότι του παρήγγειλε ο Ιησούς και αμέσως ο νεκρός αναστήθηκε, σηκώθηκε από το κρεβάτι του και ρώτησε «ποιος είναι ο Ιησούς;». Στο 42ο και τελευταίο κεφάλαιο του ψευδο-Ματθαίου αναγράφονται κάποιες πληροφορίες για την οικογένεια του Ιησού. Ο Ιωσήφ παρουσιάζεται να έχει τέσσερις γιους, τον Ιάκωβο, τον Ιωσήφ (ή Ιούστο), τον Ιούδα και τον Συμεών καθώς και δύο κόρες (τη Λυσία και τη Λυδία) 100. Η Μαρία έχει μία αδελφή με το ίδιο όνομα, είναι η Μαρία του Κλεόπα, η οποία προσφέρθηκε από το Θεό στους γονείς της, τον Κλεόπα και την Άννα ως παρηγοριά, επειδή προσέφεραν την πρώτη Μαρία (Θεοτόκο) στο Ναό (στ. 1). Προφανώς εδώ έχουμε μία παρανόηση και ο Ιωακείμ ταυτίζεται με τον Κλεόπα, ενώ -σύμφωνα με τον Ευσέβιο- ο Κλεόπας ήταν αδελφός του Ιωσήφ και είχε και αυτός μία κόρη Μαρία 101. Κατόπιν, στο 2ο στίχο, αναφέρεται ότι κανείς από όλα τα μέλη της οικογένειας δεν κάθονταν για να φάει στο τραπέζι, πριν έλθει ο Ιησούς να αγιάσει και να ευλογήσει τα φαγητά και κατόπιν να φάει και να πιει πρώτος. Επίσης, κανείς δεν τολμούσε να τεμαχίσει τον άρτο, αν δεν το έκανε ο Ιησούς, αφού πρώτα τον ευλογούσε (τον άρτο) 102. Τα αδέλφια Του, λοιπόν, Τον παρατηρούσαν και Τον είχαν ως φωτεινό παράδειγμα μπροστά στα μάτια τους, ενώ ταυτόχρονα Τον φοβόταν! Και όταν ο Ιησούς κοιμόταν -είτε ήταν νύχτα είτε ήταν ημέρα- το φέγγος του Θεού έλαμπε επάνω Του. «Γι Αυτόν ας είναι κάθε εγκώμιο και δόξα στους αιώνες των αιώνων. Αμήν. Αμήν»103.

99

Ευαγγέλιο του ψευδο-Ματθαίου, μετάφρ. Τσακνάκη – Τζιερτζή, κεφ. 40, στ. 1, σ. 12 – 15. Η πληροφορία αυτή υπάρχει στην Ιστορία του Ιωσήφ του ξυλουργού, όπου ο ίδιος ο Ιησούς αφηγείται στους μαθητές Του την ιστορία του κατά κόσμον «πατέρα» Του, την αρρώστια και το θάνατό του. Περισσότερα στο Ιωάννης Καραβιδόπουλος, Απόκρυφα Χριστιανικά Κείμενα Α΄ Απόκρυφα Ευαγγέλια, σελ. 109 – 110 101 Ευσεβίου Εκκλησιαστική Ιστορία, Βιβλίο 3, 32, 1, σ 1 - 8 σ. 7 Historia ecclesiastica, εκδ. G. Bardy 102 πρβλ. Μτ. 14, 19, Μτ. 26, 26, Μκ. 14, 22, Λκ. 22, 19 και Λκ. 24, 30 103 Ευαγγέλιο του ψευδο-Ματθαίου, μετάφρ. Τσακνάκη – Τζιερτζή, κεφ. 42, στ. 2, σ. 12 – 14.

100

23

7. Το Ευαγγέλιο της Παιδικής Ηλικίας του Ιησού Χριστού Το Ευαγγέλιο αυτό χαρακτηρίζεται ως ένα κείμενο του χριστιανικού Γνωστικισμού. Αναφέρεται από πολλούς Πατέρες της Εκκλησίας, όπως ο Ευσέβιος, ο Αθανάσιος, ο Επιφάνιος και ο Ιωάννης Χρυσόστομος. Αρκετές πληροφορίες, οι οποίες τεκμηριώνουν ιστορικά πολλά από τα στοιχεία του Ευαγγελίου, έχουν δοθεί από επιφανείς άνδρες της Εκκλησίας, όπως είναι ο Πέτρος ο Μάρτυρας και Επίσκοπος Αλεξανδρείας, αλλά και από μελετητές και ερευνητές μεταγενέστερων περιόδων. Μεταφράστηκε στην αγγλική γλώσσα και εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1697 από το Πανεπιστήμιο του Cambridge. Στην Εισαγωγή του Ευαγγελίου αναγράφεται ότι οι πληροφορίες, οι οποίες υπάρχουν σ’ αυτό, έχουν ως πηγή τους «το βιβλίο του Ιωσήφ του Αρχιερέα, που από ορισμένους ονομάζεται Καϊάφας»104. Εκεί αναφέρεται ότι ο Ιησούς πρωτομίλησε στο βρεφικό του λίκνο και απευθύνθηκε στη μητέρα Του, λέγοντάς της ότι είναι ο Υιός και Λόγος του Θεού και της υπενθύμισε τη ρήση του Αρχαγγέλου Γαβριήλ κατά τον Ευαγγελισμό της. Στη συνέχεια αρχίζει η ιστορία με την πορεία του Ιωσήφ και της Μαρίας προς τη Βηθλεέμ, την είσοδο στη σπηλιά, την εξεύρεση της μαμής, τη γέννηση του παιδιού πριν φθάσει η μαμή, την προσκύνηση των ποιμένων και τους ύμνους των αγγέλων και το 1 ο κεφάλαιο τελειώνει με τη δοξολογία της μαμής προς το Θεό, μία δοξολογία η οποία μας θυμίζει τα λόγια του Συμεών του θεοδόχου105: «Σε ευχαριστώ Θεέ, Θεέ του Ισραήλ, γιατί τα μάτια μου είδαν τη γέννηση του Σωτήρα του κόσμου»106. Στο 2ο κεφάλαιο υπάρχει η αφήγηση της περιτομής, η οποία συμβαίνει την όγδοη ημέρα από τη γέννηση, μέσα στο ίδιο σπήλαιο και από την ίδια μαμή! Η ηλικιωμένη μαμή παίρνει τον ομφάλιο λώρο του μικρού Ιησού, τον τοποθετεί μαζί με αιθέρια έλαια νάρδου σε ένα αλαβάστρινο δοχείο και το παραδίδει στο γιο της με την εντολή να μην το πουλήσει ποτέ, όσα χρήματα και αν του δώσουν. Τριάντα τρία χρόνια αργότερα αυτό το δοχείο θα το αποκτήσει η Μαρία η αμαρτωλή, η οποία έχυσε το άρωμα στο κεφάλι και τα πόδια του Κυρίου και το σκούπισε με τα μαλλιά της107! Δέκα ημέρες μετά τη γέννησή Του ο Ιησούς βρίσκεται ήδη στην Ιερουσαλήμ και την τεσσαρακοστή ημέρα τον πηγαίνουν στο Ναό, όπου περιβάλλεται από αγγέλους και συναντάται με τον Συμεών και την προφήτισσα Άννα. Στο 3ο κεφάλαιο υπάρχει η αφήγηση της προσκύνησης των Μάγων, η οποία, όμως, συμβαίνει στη Βηθλεέμ της Ιουδαίας. Προσφέρουν τα δώρα 104

Το Ευαγγέλιο της παιδικής ηλικίας του Ιησού, μετάφραση Δημ. Κουτσούκη, κεφ. 1, σ. 2 – 3, σελ. 41 Λουκ. 2, 29 – 32 106 Το Ευαγγέλιο της παιδικής ηλικίας του Ιησού, μετάφραση Δημ. Κουτσούκη, κεφ. 1, σ. 61 – 63, σελ.

43 107 πρβλ. Μτ. 26, 6, Μρ. 14, 3, Λκ. 7, 37 – 38 & Ιω 12, 3 105

24

τους και ως αντίδωρο η Μαρία τους δίνει ένα από τα σπάργανα του Ιησού, το οποίο το δέχονται ως μέγιστο δώρο. Ένας άγγελος, με τη μορφή άστρου, τους οδηγεί τόσο κατά τον ερχομό τους στη Βηθλεέμ όσο και κατά την επιστροφή στη χώρα τους. Όταν επέστρεψαν έκαναν μία γιορτή, κατά την οποία άναψαν μία φωτιά και έριξαν μέσα το δώρο της Μαρίας. Όμως η φωτιά «φύλαξε» το σπάργανο και όταν έσβησε το βρήκαν άθικτο, έτσι οι Μάγοι το διατήρησαν ως φυλακτό και το τοποθέτησαν μέσα στο θησαυροφυλάκιό τους. Στο 4ο κεφάλαιο υπάρχει η αφήγηση των σχεδίων του Ηρώδη για τη θανάτωση του θείου βρέφους και η φανέρωση του αγγέλου στον Ιωσήφ. Στη μεγάλη πόλη, στην οποία κατέφυγε η αγία οικογένεια, υπήρχε ένας ειδωλολατρικός ναός, όπου ο διάβολος, ο οποίος μιλούσε μέσα από τον ιερέα του ναού, διαμήνυε στους κατοίκους τα –υποτιθέμενα– θελήματα των θεών. Ο γιος του ιερέα διακατέχονταν από πλήθος δαιμόνων, γυμνωνόταν και πετούσε πέτρες στους ανθρώπους. Εδώ η περιγραφή θυμίζει τον δαιμονισμένο των Γεργεσηνών108. Το πανδοχείο, στο οποίο κατέλυσε η θεία οικογένεια, ήταν κοντά στο ναό των ειδώλων. Ο ιερέας ρώτησε το άγαλμα του ειδώλου, για ποιο λόγο επικρατούσε τέτοιος φόβος στην πόλη και το είδωλο, αφού απάντησε ότι στην πόλη βρίσκεται ο άγνωστος Θεός109, που όμως είναι ο αληθινός Θεός και Υιός του Θεού, έπεσε κάτω από το βάθρο του και οι Αιγύπτιοι άρχισαν να τρέχουν φοβισμένοι. Ο γιος του ιερέα, διακατεχόμενος από τους σατανάδες, πήγε στο πανδοχείο, όπου έμενε η αγία οικογένεια. Η Μαρία είχε πλύνει τα σπάργανα του Ιησού και τα είχε απλώσει να στεγνώσουν. Όταν είδε το νέο πήρε ένα από τα σπάργανα, το έβαλε στο κεφάλι του και οι διάβολοι έφυγαν από το παιδί με μορφή φιδιών και κοράκων. Το αγόρι θεραπεύτηκε και άρχισε να ψάλλει ύμνους στο Χριστό. Ο πατέρας του, ο οποίος έμαθε τον τρόπο, με τον οποίο θεραπεύτηκε ο γιος του, του φανέρωσε τι συνέβη στο ναό και αποκάλυψε ότι ίσως το παιδί αυτό να είναι ο υιός του Θεού. Έτσι εκπληρώθηκε η προφητεία «ἐξ Αἰγύπτου ἐκάλεσα τὸν υἱόν μου»110. Όταν έμαθαν ο Ιωσήφ και η Μαρία την πτώση του ειδώλου, φοβήθηκαν, ότι οι ιερείς θα τους κυνηγούσαν, όπως ο Ηρώδης και κατέφυγαν σε μία ερημική περιοχή, όπου ήταν άντρο ληστών. Οι ληστές άκουσαν ένα θόρυβο, παρόμοιο με αυτόν που κάνει ένα μεγάλο στράτευμα και, εγκαταλείποντας τα κλοπιμαία και τους σκλάβους τους, τράπηκαν σε φυγή. Οι αιχμάλωτοι των ληστών ρώτησαν τον Ιωσήφ και τη Μαρία: «Πού είναι ο βασιλιάς, του οποίου το στράτευμα έκανε το θόρυβο

108

Μτ. 8, 28 – 32, Μρ. 5, 1 – 14, Λκ. 8, 26 – 33 Εδώ το κείμενο θυμίζει την ομιλία του Παύλου στους Αθηναίους, ο οποίος παίρνει αφορμή από το βωμό αφιερωμένο «τῷ Ἀγνώστῳ θεῷ». (Πρ. 17, 23) 110 Μτ. 2, 15 109

25

και το οποίο έτρεψε σε φυγή τους ληστές»; Και ο Ιωσήφ απάντησε: «Έρχεται πίσω μας»111 (κεφ. 5ο). Στο 6ο κεφάλαιο υπάρχει η αφήγηση της θεραπείας τριών δαιμονισμένων γυναικών. Η περιγραφή της πρώτης θυμίζει τον δαιμονισμένο των Γεργεσηνών, αφού κυκλοφορούσε γυμνή και έσπαγε τα δεσμά και τις αλυσίδες. Η Μαρία τη λυπήθηκε και ο σατανάς έφυγε με τη μορφή ενός νεαρού άνδρα λέγοντας: «Αλίμονο σε μένα». Οι γονείς της κοπέλας ήταν άρχοντες του τόπου και απένειμαν τιμές στον Ιωσήφ και τη Μαρία. Πηγαίνοντας σε μία άλλη πόλη η αγία οικογένεια συνάντησε μία γυναίκα, την οποία ο σατανάς είχε αφήσει άλαλη και επρόκειτο να παντρευτεί εκείνη την ημέρα. Μόλις είδε τον Ιησού, η νύφη Τον αγκάλιασε και Τον φίλησε και αμέσως έγινε καλά, αφού και η γλώσσα της άρχισε να υμνεί το Θεό, αλλά και τα αυτιά της άρχισαν να ακούν. Έμειναν εκεί τρεις ημέρες και τιμήθηκαν από τους κατοίκους της περιοχής. Στον επόμενο σταθμό της περιοδείας τους συνάντησαν άλλη μία δαιμονισμένη γυναίκα, η οποία είχε καταληφθεί από το σατανά με τη μορφή ενός φιδιού. Η γυναίκα αυτή κράτησε για λίγο τον Ιησού στην αγκαλιά της και αμέσως ο σατανάς εξαφανίστηκε. Οι κάτοικοι της περιοχής ύμνησαν το Θεό και την επόμενη ημέρα η θεραπευμένη κοπέλα έφερε νερό, για να πλύνει τον μικρό Ιησού και κατόπιν έβαλε το νερό σε ένα αγγείο. Με το νερό αυτό ράντισε το σώμα μίας κοπέλας, η οποία ήταν άρρωστη από λέπρα και αυτή έγινε αμέσως καλά. Οι κάτοικοι έβγαλαν το συμπέρασμα, ότι τα μέλη της ιερής οικογένειας ήταν Θεοί. Στο μεταξύ εμφανίστηκε η κοπέλα, η οποία θεραπεύτηκε από τη λέπρα και ζήτησε να την πάρουν μαζί τους στο ταξίδι τους 112, ο Ιωσήφ και η Μαρία δέχθηκαν και αυτή τους ακολούθησε. Στην επόμενη πόλη, όπου κατέλυσαν, το πανδοχείο, στο οποίο έμειναν, βρισκόταν δίπλα στο παλάτι. Η κοπέλα συνάντησε τη σύζυγο του πρίγκιπα, η οποία έμενε στο παλάτι και ήταν πάρα πολύ λυπημένη. Της εκμυστηρεύθηκε, ότι μετά από πολλά χρόνια έκανε γιο, ο οποίος γεννήθηκε λεπρός και ο πρίγκιπας της είπε να τον σκοτώσει ή να τον δώσει σε τροφό, για να μην τον ξαναδεί. Η κοπέλα υποσχέθηκε στην πριγκίπισσα ότι θα της έδινε γιατρικό, για να θεραπευτεί ο γιος της. Πράγματι η πριγκίπισσα έκανε μεγάλη γιορτή προς τιμήν του Ιωσήφ και, κατά τη διάρκειά της, έπλυνε τον Ιησού με αρωματισμένο νερό και κατόπιν έχυσε το νερό πάνω στον λεπρό γιο της, ο οποίος έγινε πάραυτα καλά. Η μητέρα ευχαρίστησε τον Ιησού λέγοντας «Ευλογημένη η μητέρα, που σε γέννησε» 113. Κατόπιν με πολλές τιμές και δώρα κατευόδωσε την Μαρία, τον Ιωσήφ και τον Ιησού. Στο 7ο κεφάλαιο υπάρχει η διήγηση της απελευθέρωσης δύο ανθρώπων από τα μάγια, στους επόμενους προορισμούς της ιερής πρβλ: «ὁ δὲ ὀπίσω μου ἐρχόμενος ἰσχυρότερός μού ἐστιν» (Mτ. 3, 11). Πρβλ. Μτ. 5, 18 & Λκ. 8, 38 113 πρβλ: Λκ. 11, 27 111 112

26

οικογένειας. Ο πρώτος ήταν ένας νιόπαντρος, ο οποίος δε μπορούσε να απολαύσει τη γυναίκα του και όταν η οικογένεια κατέλυσε στο σπίτι τους, τα μάγια λύθηκαν. Στην επόμενη πόλη βρήκαν τις γυναίκες μίας οικογένειας να θρηνούν γύρω από ένα νεκρό μουλάρι. Έμαθαν ότι το μουλάρι ήταν ο αδελφός των κοριτσιών, που θρηνούσαν, τον οποίο τον μάγεψε μία ζηλόφθονη γυναίκα και τον μεταμόρφωσε σε μουλάρι. Η Μαρία, παίρνοντας τον Ιησού αγκαλιά, κάθισε στη ράχη του νεκρού μουλαριού και ευχήθηκε να γίνει το μουλάρι και πάλι άνθρωπος, πράγμα το οποίο έγινε αμέσως. Τα μέλη της οικογένειας του νέου απέδωσαν τιμές στην αγία οικογένεια και πάντρεψαν τον θεραπευμένο νέο με την πρώην λεπρή κοπέλα, η οποία τους ακολουθούσε. Ο Ιωσήφ και η Μαρία έμειναν εκεί δέκα ημέρες και κατόπιν αναχώρησαν μέσα σε μεγάλη συγκίνηση των ανθρώπων, οι οποίοι τους φιλοξένησαν. Στο 8ο κεφάλαιο η αγία οικογένεια ταξίδεψε σε μία ερημική περιοχή, όπου είχαν το λημέρι τους ληστές. Δύο ληστές, ο Τίτος και ο Δούμαχος, κοιμόνταν μαζί με τους συντρόφους τους. Ο Τίτος έδωσε χρήματα στον Δούμαχο, ο οποίος ήθελε να ληστέψει τους αγίους διαβάτες, προκειμένου να σιωπήσει και να μη ξυπνήσει τους υπόλοιπους ληστές, και έτσι να περάσει απαρατήρητη η αγία οικογένεια. Η Μαρία είπε στον Τίτο ότι ο Κύριος θα του δώσει άφεση αμαρτιών και θα τον τοποθετήσει εκ δεξιών Του. Ο Ιησούς είπε: «Όταν θα ‘χουν περάσει τριάντα χρόνια, μητέρα μου, οι Εβραίοι θα με σταυρώσουν στην Ιερουσαλήμ. Οι δύο αυτοί ληστές θα είναι τότε μαζί μου πάνω στο σταυρό, ο Τίτος στα δεξιά μου και ο Δούμαχος στ’ αριστερά μου. Από κείνη τη στιγμή ο Τίτος θα περάσει στον Παράδεισο»114. Η Μαρία ευχήθηκε να μην έχει τέτοια τύχη ο γιος της. Συνεχίζοντας την πορεία τους έφθασαν σε μία πόλη γεμάτη είδωλα, τα οποία μεταμορφώθηκαν σε σωρούς από άμμο, μόλις έφθασε η αγία οικογένεια. Κατόπιν πήγαν σε μία συκιά και εκεί ο Ιησούς έκανε να αναβλύσει μία πηγή, όπου η Μαρία έπλυνε το πανωφόρι Του. Από τον ιδρώτα του Ιησού, ο οποίος έτρεξε εκεί, ανάβλυσε βάλσαμο σε εκείνη την περιοχή. Κατόπιν πήγαν στη Μέμφιδα, όπου είδαν τον ίδιο το Φαραώ και παρέμειναν τρία χρόνια. Και ο Κύριος έκανε και άλλα πολλά θαύματα, τα οποία δεν είναι γραμμένα στο Ευαγγέλιο της νηπιακής ηλικίας 115. Όταν ο Ιησούς έγινε τριών ετών η αγία οικογένεια έφυγε από την Αίγυπτο και όταν έμαθε ο Ιωσήφ ότι πέθανε ο Ηρώδης, μετά από φανέρωση του αγγέλου, κατευθύνθηκαν στην Ιουδαία. Είναι παράξενο ότι ο Κύριος όλων των χωρών περιπλανήθηκε σε τόσες πολλές χώρες. Στο 9ο κεφάλαιο η αγία οικογένεια έχει επιστρέψει, πλέον, στη Βηθλεέμ. Εκεί έφεραν στην Μαρία, την ώρα που έπλενε τον Ιησού, ένα ετοιμοθάνατο παιδί. Η Μαρία έδωσε στη μητέρα του νερό, με το οποίο είχε 114

Το Ευαγγέλιο της παιδικής ηλικίας του Ιησού, μετάφραση Δημ. Κουτσούκη, κεφ. 8, σ. 19 – 24, σελ.

56. πρβλ.: Μτ. 27, 38 – 44, Μρ. 15, 27 – 32 & Λκ. 23, 33 – 43 115 πρβλ.: Ιω. 20, 30

27

πλύνει τον Ιησού και αυτή ράντισε τον γιο της. Αμέσως το παιδί έγινε καλά και η μητέρα του δόξασε το Θεό. Το ίδιο γεγονός επαναλαμβάνεται και με άλλη μητέρα, η οποία αφού έμαθε για τη θεραπεία του πρώτου παιδιού πηγαίνει και ραντίζει με νερό από τον λουσμένο Ιησού και το δικό της παιδί, το οποίο γίνεται και αυτό απολύτως υγιές. Στη δεύτερη μητέρα η Μαρία λέγει να μην πει πουθενά για τη θεραπεία του παιδιού της116. Στο 10ο κεφάλαιο του Ευαγγελίου της παιδικής ηλικίας αναγράφεται μία τραγική ιστορία, η οποία μας φέρνει στο νου κάποιες δυσάρεστες ιστορίες του κατά Θωμάν Ευαγγελίου: Δύο γυναίκες παντρεμένες με τον ίδιο άνδρα είχαν από ένα παιδί. Και τα δύο παιδιά ήταν άρρωστα. Η μία μητέρα πήγε ένα χαλί, ως δώρο, στη Μαρία και για αντάλλαγμα πήρε ένα σπάργανο, το οποίο φόρεσε στο γιο της Κάλεβ και ο οποίος έγινε αμέσως καλά. Το παιδί της άλλης γυναίκας πέθανε και αυτό κίνησε μεγάλο φθόνο εκ μέρους της προς τον Κάλεβ. Σε κάθε απουσία της μητέρας του παιδιού προσπαθούσε να το σκοτώσει. Το έβαλε μέσα σε έναν φούρνο με δυνατή φωτιά και το έριξε σε ένα πηγάδι βαθύ. Και τις δύο φορές ο Κάλεβ σώθηκε θαυματουργικά. Η μητέρα επισκέφθηκε την Μαρία, για να της αφηγηθεί τα περιστατικά, η οποία της συνέστησε να μείνει ήρεμη και προέβλεψε ότι «ο Θεός θα πάρει εκδίκηση για το άδικο αυτό»117. Πράγματι, λίγες ημέρες μετά, η άλλη γυναίκα, πηγαίνοντας να πάρει νερό από το πηγάδι, μπλέχθηκε με το σκοινί κι έπεσε μέσα στο πηγάδι με το κεφάλι και σκοτώθηκε. Έτσι επαληθεύτηκε η ρήση: «Έσκαψαν μια βαθιά λακκούβα, αλλά έπεσαν οι ίδιοι μέσα σ’ αυτήν». Μία πρόταση, η οποία θυμίζει το ελληνικό γνωμικό: «Όποιος σκάβει το λάκκο του άλλου, πέφτει ο ίδιος μέσα». Στο 11ο κεφάλαιο υπάρχει άλλη μία θαυματουργία: Μία μητέρα, η οποία μόλις είχε χάσει τον ένα της γιο και ο άλλος ήταν ετοιμοθάνατος, απευθύνθηκε στη Μαρία, για να σώσει το δεύτερο παιδί της. Η Μαρία είπε στη γυναίκα να ξαπλώσει το παιδάκι της στο κρεβατάκι του Ιησού και το σκέπασε με τα κλινοσκεπάσματά Του. Αμέσως ξεχύθηκε μία απέραντη ευωδία και το παιδί θεραπεύτηκε και ζήτησε φαγητό. Η μητέρα του παιδιού είπε: «Ω Δέσποινα Μαρία, τώρα είμαι πια σίγουρη ότι μέσα σου κατοικούν οι δυνάμεις του Θεού και ο γιος σου μπορεί να θεραπεύει παιδιά, που είναι όπως κι αυτός, με το άγγιγμα των ρούχων του»118. Το αγόρι αυτό, το οποίο θεραπεύτηκε, υπήρξε ο Βαρθολομαίος των Ευαγγελίων119. Στο 12ο κεφάλαιο υπάρχει η αφήγηση της θεραπείας δύο λεπρών γυναικών. Η μία θεραπεύεται, παρά την αρχική της δυσπιστία, μόλις πλένεται με το νερό, με το οποίο πλύθηκε ο μικρός Ιησούς. Η πρβλ.: «ὅρα μηδενὶ εἴπῃς» (Mτ. 8, 4) και σε πολλές άλλες περιπτώσεις στην Κ.Δ. Το Ευαγγέλιο της παιδικής ηλικίας του Ιησού, μετάφραση Δημ. Κουτσούκη, κεφ. 10, σ. 44 – 45, σελ.

59.

118 Το Ευαγγέλιο της παιδικής ηλικίας του Ιησού, μετάφραση Δημ. Κουτσούκη, κεφ. 11, σ. 20 – 24, σελ.

60.

119 Μτ. 10, 3, Μρ. 3, 18, Λκ. 6, 14 & Πρ. 1, 13 116 117

28

θεραπευμένη γυναίκα βρήκε μία θλιμμένη πριγκίπισσα, την οποία την είχε εγκαταλείψει ο άντρας της, επειδή είχε πάνω της τα σημάδια της αρχής της λέπρας. Την κατηύθυνε να βρει τη Μαρία στη σπηλιά (μετά από τόσα χρόνια η οικογένεια έμενε ακόμη σε σπήλαιο!) της Βηθλεέμ, όπου πήγε με άφθονα δώρα. Η Μαρία έδωσε και σε αυτή νερό, με το οποίο είχε πλυθεί ο Ιησούς, να το χύσει στο σώμα της και η γυναίκα θεραπεύτηκε τελείως. Ο πρίγκιπας έκανε δεύτερο γάμο και ευχαρίστησε το Θεό, ο οποίος έδωσε υγεία στη γυναίκα του. Στο επόμενο κεφάλαιο υπάρχει η διήγηση της θεραπείας ενός δαιμονισμένου κοριτσιού, το οποίο καταλαμβανόταν από ένα δαίμονα με μορφή δράκου, ο οποίος της ρουφούσε το αίμα και την έκανε να μοιάζει με νεκρή. Η πρώην λεπρή πριγκίπισσα άκουσε τους θρήνους της δαιμονισμένης κόρης και συμβούλευσε τη μητέρα της να πορευτεί στη Μαρία, τη μητέρα του μικρού Ιησού, στη Βηθλεέμ. Πράγματι μητέρα και κόρη συνάντησαν τη Μαρία, η οποία τους έδωσε νερό, με το οποίο είχε πλύνει τον Ιησού, αλλά κι ένα σπάργανο με την εντολή να το δείξει στο δράκοντα, μόλις αυτός κάνει την εμφάνισή του. Αυτό και έγινε, όταν γύρισαν στο σπίτι τους και εμφανίστηκε ο δαίμονας, έτοιμος να καταλάβει το κορίτσι, αυτό έβγαλε το σπάργανο και το έβαλε στο κεφάλι του δείχνοντάς το στον δαίμονα. Αμέσως άρχισαν να βγαίνουν φλόγες και πυρωμένα κάρβουνα, τα οποία εκτοξεύονταν πάνω στον δράκοντα, ο οποίος άρχισε να φωνάζει: «Τι σου έκανα Ιησού, γιε της Μαρίας; Πού θα πάω τώρα;»120 Και αμέσως υποχώρησε και άφησε το κορίτσι ήσυχο για πάντα και όλοι, όσοι είδαν το θαύμα, δόξαζαν το Θεό. Στο 14ο κεφάλαιο συναντούμε την περίπτωση του Ιούδα, ο οποίος ήταν ένα δαιμονισμένο αγόρι, που δάγκωνε όποιον άνθρωπο περνούσε δίπλα του κι αν δεν υπήρχαν κοντά του άνθρωποι δάγκωνε τον εαυτό του. Η μητέρα του, ακούγοντας για την θεραπεία της κοπέλας, πήρε τον Ιούδα στην αγκαλιά της και έτρεξε στη Μαρία. Εκεί ο μικρός Ιησούς έπαιζε με τον Ιωσήφ και τον Ιάκωβο. Ο Ιούδας κάθισε δίπλα στον Ιησού και επιχείρησε να τον δαγκώσει, αλλά δεν τα κατάφερε. Τότε τον χτύπησε με δύναμη στην αριστερή πλευρά τόσο δυνατά, που ο Ιησούς φώναξε από τον πόνο. Αμέσως βγήκε από μέσα του ο σατανάς με τη μορφή ενός αφηνιασμένου σκύλου και έτρεξε μακριά. Ο μικρός Ιούδας είναι ο γνωστός Ισκαριώτης, ο οποίος, όταν μεγάλωσε και έγινε μαθητής Του, πρόδωσε τον Ιησού121, η δε πλευρά, στην οποία τον κτύπησε, είναι η πλευρά, την οποία ένυξε ο ρωμαίος στρατιώτης με τη λόγχη και «ἐξῆλθεν εὐθὺς αἷμα καὶ ὕδωρ»122.

120

Το Ευαγγέλιο της παιδικής ηλικίας του Ιησού, μετάφραση Δημ. Κουτσούκη, κεφ. 13, σ. 63 – 64, σελ.

64.

121 Μτ. 10, 4, Μτ. 26, 14, Μτ 26, 47, Μρ. 14, 43, Λκ. 22, 47, Ιω. 18, 2 – 5 122 Ιω. 19, 34

29

Στο 15ο κεφάλαιο ο Ιησούς είναι επταετής και πραγματοποιεί δύο θαύματα, παραλλαγές των οποίων γνωρίζουμε και από άλλα «Ευαγγέλια» της παιδικής ηλικίας του Ιησού. Το πρώτο από αυτά είναι το γνωστό από το κατά Θωμάν Ευαγγέλιον123 (σελίδα 9 της παρούσης εργασίας), όπου ο Ιησούς παίζοντας μαζί με συνομήλικά Του παιδάκια φτιάχνει φιγούρες ζώων από πηλό· γαϊδουράκια, αγελάδες, σπουργιτάκια κ.ά. και αυτά του Ιησού είναι τόσο τέλεια φτιαγμένα, ώστε, όταν τους δίνει τα προστάγματά Του, προχωρούν, τρώνε, πίνουν νερό, επιστρέφουν σε Αυτόν κ.λπ. Όταν τα παιδιά αφηγήθηκαν αυτά, τα οποία είδαν παίζοντας με τον Ιησού, οι γονείς τους φοβήθηκαν και τους συμβούλευσαν να μην παίζουν μαζί του, επειδή είναι μάγος! Το δεύτερο θαύμα είναι το γνωστό από το αραβικό Ευαγγέλιο, το περιστατικό με τον βαφέα Σάλεμ ή Σαλώμ (βλέπε παρακάτω, σελίδα 33 της παρούσης εργασίας). Ο Κύριος πέρασε, παίζοντας, έξω από ένα βαφείο υφασμάτων και έριξε όλα τα ρούχα και τα υφάσματα στον κλίβανο βαφής. Ο Σάλεμ τον επέπληξε για την πράξη του, επειδή οι άνθρωποι του εμπιστεύθηκαν τα ρούχα τους και ο Ιησούς τα κατέστρεψε. Τότε ο Ιησούς είπε στον Σάλεμ: «Θα αλλάξω το χρώμα από κάθε ρούχο σε όποιο χρώμα θέλεις εσύ»124 και πράγματι έβγαλε τα ρούχα από τον κλίβανο και το κάθε ένα από αυτά είχε το χρώμα, το οποίο επιθυμούσε ο κάτοχός του και ο βαφέας. Οι Ιουδαίοι είδαν το εκπληκτικό αυτό θαύμα και δόξαζαν το Θεό. Στο 16ο κεφάλαιο βρίσκουμε μία παραλλαγή του 13ου κεφαλαίου του κατά Θωμάν Ευαγγελίου (σελίδα 12 της παρούσης εργασίας): Ο Ιωσήφ έπαιρνε μαζί του τον μικρό Ιησού, ως βοηθό, στις διάφορες εργασίες της τέχνης του μαραγκού, την οποία εξασκούσε. Κάποτε ο βασιλιάς της Ιερουσαλήμ τον κάλεσε, για να του κατασκευάσει ένα θρόνο, όμοιο με αυτό στον οποίο καθόταν. Ο Ιωσήφ έβαλε τα δυνατά του και σε δύο χρόνια κατασκεύασε το θρόνο, ο οποίος, όμως, ήταν δύο πιθαμές μικρότερος από τον προηγούμενο. Ο βασιλιάς οργίστηκε και ο Ιωσήφ στενοχωρήθηκε και φοβήθηκε το ξέσπασμα του βασιλιά. Ο μικρός Ιησούς πρόσταξε τον Ιωσήφ να κρατήσει σταθερά τη μία πλευρά του θρόνου και ο ίδιος τράβηξε με δύναμη την απέναντι πλευρά και ο θρόνος απέκτησε τις σωστές διαστάσεις. Όλοι έμειναν έκπληκτοι με το νέο αυτό θαύμα. Στο τέλος του κεφαλαίου παρατίθενται και οι λεπτομέρειες, ότι ο θρόνος ήταν κατασκευασμένος από τέτοιο ξύλο, το οποίο είχε χρησιμοποιηθεί και για την κατασκευή του Ναού του Σολομώντος και είχε σκαλιστές, επάνω του, πολλές και διάφορες μορφές και φιγούρες. Στο επόμενο κεφάλαιο (17ο) ο Ιησούς επιθυμεί να παίξει κρυφτό με παιδιά της ηλικίας του. Εκείνα, όμως, κρύφτηκαν και άρχισε να τα ψάχνει. Φθάνοντας στην πόρτα ενός σπιτιού, στο οποίο είχαν κρυφτεί τα παιδιά, 123

κεφ. 2 Το Ευαγγέλιο της παιδικής ηλικίας του Ιησού, μετάφραση Δημ. Κουτσούκη, κεφ. 15, σ. 33 – 34, σελ.

66.

124

30

ρώτησε τις γυναίκες, που κάθονταν στο κατώφλι, αν τα είχαν δει. Εκείνες είπαν ψέματα, ότι δεν είχαν περάσει τα παιδιά από εκεί και, όταν ο Ιησούς ρώτησε «ποιοι είναι αυτοί, που βλέπω μέσα στον κλίβανο;», εκείνες απάντησαν ότι ήταν προβατάκια. Ο Ιησούς φώναξε «Ελάτε εδώ προβατάκια» και τα παιδιά μεταμορφώθηκαν σε αρνάκια. Οι γυναίκες κλαίγοντας παρακάλεσαν τον Ιησού να ξαναδώσει στα παιδιά την ανθρώπινη μορφή τους, πράγμα το οποίο ο Ιησούς έκανε και συνέχισε να παίζει μαζί τους! Στο 18ο κεφάλαιο ο Ιησούς συγκέντρωσε όλα τα παιδιά και τα κατέταξε ως βασιλιάς, παρατάσσοντάς τα δεξιά Του και αριστερά Του σα να ήταν στρατιώτες Του. Αυτά του έπλεξαν ένα στεφάνι από λουλούδια και άπλωναν τα ρούχα τους για να καθίσει πάνω τους. Ενώ συνέβαιναν αυτά, πέρασε από εκεί ένας άνθρωπος, ο οποίος είχε ένα αγόρι πάνω σε ένα καροτσάκι. Το αγόρι είχε πάει στο βουνό, για να μαζέψει ξύλα και συναντώντας μία φωλιά πέρδικας, από την οποία θέλησε να πάρει τα αυγά, τον τσίμπησε ένα δηλητηριώδες φίδι και το άφησε σα νεκρό. Τα παιδιά γύρω από τον Ιησού εξανάγκασαν τη συνοδεία του αγοριού να υποβάλει τα σέβη της στον Ιησού, ο οποίος, όταν έμαθε το τι είχε συμβεί στο αγόρι, είπε: «Ας πάμε να σκοτώσουμε το φίδι»125. Οι γονείς του παιδιού δεν έδειξαν προθυμία να ακολουθήσουν τον Ιησού, αλλά τα παιδιά τους υποχρέωσαν να ακολουθήσουν, μαζί με το παιδί επάνω στο καροτσάκι. Όταν έφθασαν στη φωλιά της πέρδικας, ο Ιησούς πρόσταξε το φίδι να εμφανιστεί και να ρουφήξει το δηλητήριο από το αγόρι και το φίδι υπάκουσε αμέσως. Κατόπιν ο Ιησούς καταράστηκε το φίδι, το οποίο ψόφησε και άγγιξε με το χέρι Του το παιδί, το οποίο έγινε αμέσως υγιές και όταν άρχισε να κλαίει του είπε: «Πάψε να κλαις γιατί από δω και στο εξής θα είσαι μαθητής μου»126. Το αγόρι εκείνο, λοιπόν, έγινε ο μαθητής του Ιησού, ο οποίος είναι γνωστός ως Σίμων ο Χανανίτης (Καναναίος;)127. Το 19ο κεφάλαιο αποτελεί ένα συμπίλημα από διάφορα γεγονότα τα οποία συναντήσαμε και στο κατά Θωμάν Ευαγγέλιον. Αρχικά ο Ιησούς μαζεύει ξύλα μαζί με τον αδελφό Του Ιάκωβο και μία οχιά τσίμπησε τον Ιάκωβο. Ο Ιησούς φύσηξε το σημείο του τσιμπήματος και ο Ιάκωβος έγινε υγιής και σώθηκε από το θάνατο128. Αμέσως μετά υπάρχει το γεγονός της πτώσης του παιδιού από το υπερώο, για το οποίο κατηγόρησαν οι γονείς του παιδιού τον Ιησού129. Εδώ το όνομα του παιδιού δεν είναι Ζήνων αλλά Ζεϊνούνο, ο οποίος όταν ανασταίνεται αποκαλύπτει ότι τον έσπρωξε κάποιο άλλο παιδί. Κατόπιν αναφέρεται η αφήγηση της σπασμένης 125

Το Ευαγγέλιο της παιδικής ηλικίας του Ιησού, μετάφραση Δημ. Κουτσούκη, κεφ. 18, σ. 30 – 31, σελ.

69.

126 Το Ευαγγέλιο της παιδικής ηλικίας του Ιησού, μετάφραση Δημ. Κουτσούκη, κεφ. 18, σ. 51 – 52, σελ.

70.

127 Μτ. 10, 4 & Πρ. 1, 13 128 Κατά Θωμάν Ευαγγέλιον, κεφ. 16 σελ. 14 της παρούσης εργασίας 129 Κατά Θωμάν Ευαγγέλιον, κεφ. 9 σελ. 11 της παρούσης εργασίας

31

στάμνας και το κουβάλημα του νερού με το ιμάτιο 130 για να συνεχίσει με την αφήγηση των πήλινων σπουργιτιών και της στέρνας, που έφτιαξε ημέρα Σάββατο ο Ιησούς131. Εδώ τα σπουργιτάκια είναι δώδεκα και το παιδί, το οποίο πατά τα πουλιά και χαλάει τη στέρνα είναι ο γιος του Χανανί, ο οποίος πέφτει νεκρός με το λόγο του Ιησού: «Όπως χάθηκε αυτό το νερό, έτσι θα χαθεί και η ζωή σου»132. Στη συνέχεια αναγράφεται το γεγονός, κατά το οποίο ένα παιδί κτύπησε στον ώμο τον Ιησού 133 και ο Ιησούς το καταράστηκε «Όπως με έριξες κάτω κι εσύ θα πέσεις και δε θα ξανασηκωθείς»134 και το αγόρι πέθανε αμέσως. Είναι απίστευτο το γεγονός της παρουσίασης του θεανθρώπου ως εκδικητικού και άσπλαχνου παιδιού σε όλες αυτές τις παραλλαγές των «Ευαγγελίων» της παιδικής ηλικίας του Ιησού. Στο 20ο κεφάλαιο βρίσκονται οι αφηγήσεις, τις οποίες είδαμε σε διάφορες παραλλαγές και στο κατά Θωμάν Ευαγγέλιο, όπου ο Ιησούς παραδίδεται από τους γονείς του σε διδασκάλους να του μάθουν γράμματα135. Εδώ, όμως, τα γράμματα αναφέρονται με το εβραϊκό τους όνομα (άλεφ, μπεθ, γκίμελ κ.λπ.), ενώ ο δεύτερος δάσκαλος, ο οποίος είναι πολυμαθέστερος του Ζακχαίου, μόλις σήκωσε το χέρι του, για να κτυπήσει τον Ιησού, αυτό έμεινε ξερό και μετά από λίγο ο δάσκαλος πέθανε! Στο προτελευταίο κεφάλαιο του «Ευαγγελίου» παρουσιάζεται το γεγονός της παρουσίας του Ιησού, ως δωδεκαετούς, στο Ναό των Ιεροσολύμων136. Εδώ ο Ιησούς αποστομώνει τους πρεσβυτέρους του Ισραήλ με την ερώτηση, η οποία μας είναι γνωστή από τα συνοπτικά Ευαγγέλια. Η ερώτηση αφορά στο πώς ο Δαβίδ αποκαλεί Κύριο τον Μεσσία Χριστό, αφού είναι πρόγονός Του. Όμως στα «κανονικά» Ευαγγέλια αναγράφεται το συγκεκριμένο συμβάν λίγο πριν το Πάθος του Ιησού, μαζί με το δριμύ κατηγορώ εναντίων των Φαρισαίων 137. Κατόπιν ακολουθούν ερωτήσεις ενός ραβίνου, ενός αστρονόμου και ενός φιλοσόφου, περί του αν έχει διαβάσει ο Ιησούς τα βιβλία του νόμου, βιβλία της αστρονομίας και βιβλία της φυσικής. Ο Ιησούς απαντά καταφατικά και αποκαλύπτει στους συνομιλητές του πολλά μυστικά της θεολογίας και των φυσικών επιστημών (αστρονομία, φυσική, ανθρωπολογία, ιατρική κ.λπ.), με αποτέλεσμα να μείνουν όλοι έκθαμβοι και ο φιλόσοφος να προσκυνήσει τον Ιησού και να γίνει μαθητής του. Στο μεταξύ 130

Κατά Θωμάν Ευαγγέλιον, κεφ. 11 σελ. 11 της παρούσης εργασίας Κατά Θωμάν Ευαγγέλιον, κεφ. 2 σελ. 9 της παρούσης εργασίας 132 Το Ευαγγέλιο της παιδικής ηλικίας του Ιησού, μετάφραση Δημ. Κουτσούκη, κεφ. 18, σ. 53 – 54, σελ.

72.

133 Κατά Θωμάν Ευαγγέλιον, κεφ. 4 σελ. 9 – 10 της παρούσης εργασίας 134 Το Ευαγγέλιο της παιδικής ηλικίας του Ιησού, μετάφραση Δημ. Κουτσούκη, κεφ. 18, σ. 58 – 59, σελ.

72.

135 Κατά Θωμάν Ευαγγέλιον, κεφ. 6 – 8 και 14 – 15 σελ. 10 – 13 της παρούσης εργασίας 136 Λκ. 2, 41 – 52 137 Μτ. 22, 42 – 46, Μρ. 12, 35 – 37 & Λκ. 41 - 44 131

32

επιστρέφουν ο Ιωσήφ και η Μαρία και ακολουθεί η αφήγηση, όπως τη γνωρίζουμε από το Ευαγγέλιο του Λουκά. Στο 22ο και τελευταίο κεφάλαιο του «Ευαγγελίου» της παιδικής ηλικίας του Ιησού, αναφέρεται ότι, μετά από το γεγονός, το οποίο συνέβη στο Ναό του Σολομώντος, ο Ιησούς συγκαλύπτει τα θαυμαστά του έργα και μελετά το Νόμο, μέχρι που έγινε τριάντα ετών και ο Θεός – Πατέρας Του τον κάλεσε στο δημόσιο έργο, μέσω της φωνής εξ ουρανού, η οποία αναφέρεται από τους Ευαγγελιστές κατά τη Βάπτιση του Ιησού από τον Ιωάννη Πρόδρομο: «οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν ᾧ εὐδόκησα»138. Κατόπιν ακολουθεί ένας ύμνος στον Ιησού, ο οποίος είναι παντοδύναμος, μας έφερε στη ζωή και μας χαρίζει τη λύτρωση, για να τελειώσει με την επισήμανση ότι «Εδώ τελειώνει το Ευαγγέλιο της Παιδικής ηλικίας του Ιησού, με τη βοήθεια του Υψίστου Θεού, σύμφωνα με όσα βρήκαμε στο πρωτότυπο»139. Το συγκεκριμένο «Ευαγγέλιο» δε μπορεί σε καμία περίπτωση να θεωρηθεί Γνωστικό, επειδή δεν προωθεί κανένα ιδιαίτερο θεολογικό σκοπό του συγκεκριμένου κλάδου του Χριστιανικού Γνωστικισμού. Πιθανότερο είναι να το θεωρήσουμε ως μία πλαστογραφία, η οποία προέκυψε με τη χρήση του ονόματος του υποτιθέμενου αδελφού του Ιησού, Θωμά και αποτελεί ένα σύνολο ψυχαγωγικών επεισοδίων, τα οποία είναι αποτέλεσμα της φαντασίας κάποιων Χριστιανών140.

8. Ένα απόσπασμα από το Αραβικό Ευαγγέλιο της παιδικής ηλικίας του Ιησού Το αραβικό Ευαγγέλιο της παιδικής ηλικίας του Ιησού παρουσιάζει σε 55 κεφάλαια κάποιες μυθώδεις διηγήσεις για τα παιδικά χρόνια του Ιησού με επιρροές, κυρίως, από τα «Ευαγγέλια», τα οποία εξετάσαμε παραπάνω. Στο 37ο κεφάλαιο υπάρχει η αφήγηση του μικρού Ιησού, ο οποίος τρέχοντας πέρασε δίπλα από το κατάστημα κάποιου Σαλώμ, ο οποίος ήταν βαφέας υφασμάτων141. Στο εργαστήρι του ο Σαλώμ είχε πολλά υφάσματα, τα οποία ήταν έτοιμα για να βαφούν. Ο Ιησούς τα πήρε όλα 138

Μτ. 3, 17 πρβλ. Μρ. 1, 11 & Λκ. 3, 22 Το Ευαγγέλιο της παιδικής ηλικίας του Ιησού, μετάφραση Δημ. Κουτσούκη, κεφ. 22, σ. 20 – 23, σελ.

76.

140 Bart Ehrman, Χαμένες μορφές του Χριστιανισμού, σελ. 402 – 403 141 πρβλ. Το Ευαγγέλιο της παιδικής ηλικίας του Ιησού, μετάφραση Δημ. Κουτσούκη, κεφ. 15, σελίδα 30 της παρούσης εργασίας 139

33

και τα πέταξε μέσα στο καζάνι της βαφής. Ο Σαλώμ άρχισε να κλαίει, πιστεύοντας ότι τα υφάσματα είχαν καταστραφεί και φώναζε στον Ιησού: «Τι μου έκανε γιε της Μαρίας; Κατέστρεψες τη φήμη μου στα μάτια όλων των ανθρώπων της πόλης γιατί ο καθένας παραγγέλνει ένα κατάλληλο χρώμα για τον εαυτό του, ενώ εσύ ήλθες και τα χάλασες όλα»142. Τότε ο Ιησούς του απάντησε ότι για χάρη του θα αλλάξει το χρώμα όποιου υφάσματος επιθυμεί ο βαφέας να αλλάξει. Και πράγματι ο Ιησούς άρχισε να βγάζει έξω τα υφάσματα βαμμένα στο χρώμα, το οποίο ήθελε ο βαφέας, μέχρι που έβγαλε και το τελευταίο. Όταν οι Ιουδαίοι είδαν αυτό το θαύμα δόξασαν το Θεό. Μια παραλλαγή της αφήγησης αυτής υπάρχει και στο κατά Φίλιππον Γνωστικό Ευαγγέλιον: «Ο Διδάσκαλος εισήλθε στο βαφείο του Λεβί, πήρε εβδομήντα δύο χρώματα, τα έριξε μέσα στο καζάνι και όταν τα απέσυρε, εκείνα ήσαν λευκά. Είπε: “Με αυτόν τον τρόπο ήρθε ο Υιός του ανθρώπου, ως βαφέας”»143. Εδώ, όμως, δεν έχουμε αναφορά στην ηλικία του Ιησού, ο οποίος –προφανώς– είναι σε ώριμη ηλικία και η περικοπή έχει εντελώς διαφορετικό νόημα και σημασία.

9. Η Προσκύνηση των Τριών Μάγων: Ένα απόσπασμα από το Αρμενικό Ευαγγέλιο της παιδικής ηλικίας του Ιησού Το Αρμενικό Ευαγγέλιο της παιδικής ηλικίας του Ιησού μεταφράστηκε στα αρμενικά κατά τον 11ο αιώνα και στηρίζεται στο Αραβικό Ευαγγέλιο, στο κατά Θωμάν Ευαγγέλιο και, κυρίως, στον ψευδοΜατθαίο. Δύο σημεία του Αρμενικού Ευαγγελίου, η επίσκεψη της Εύας στη σπηλιά του νεογέννητου Χριστού, η οποία παίρνει στην αγκαλιά της το θείο βρέφος και η σκηνή της προσκύνησης των Μάγων με πάρα πολλές λεπτομέρειες, δεν έχουν παράλληλα χωρία σε άλλα απόκρυφα Ευαγγέλια. Στο 8ο κεφάλαιο του Αρμενικού Ευαγγελίου της παιδικής ηλικίας του Ιησού εμφανίζεται μία γυναίκα στον μνήστορα Ιωσήφ, η οποία συστήνεται ως η Εύα η πρωτόπλαστη και προμήτωρ όλων των ανθρώπων και η οποία ήρθε, για να αντικρίσει με τα μάτια της τη λύτρωση ολόκληρου του ανθρωπίνου γένους, αλλά και της ιδίας, η οποία είχε φέρει τον κόσμο στην απώλεια, μέσω του προπατορικού αμαρτήματος144. Προχωρώντας, στο 10ο κεφάλαιο του Αρμενικού Ευαγγελίου, βρίσκουμε καταγεγραμμένη η προσκύνηση των τριών Μάγων σε μία 142

Ο μικρός Ιησούς και ο βαφέας υφασμάτων, από το αραβικό Ευαγγέλιο παιδικής ηλικίας, κεφ 37, σ.

7 – 11, μτφρ. Δημήτριος Πασσάκος στο Ιωάννης Καραβιδόπουλος, Απόκρυφα Χριστιανικά Κείμενα Α΄ Απόκρυφα Ευαγγέλια, σελ. 111 143 Jean – Yves Leloup, Κατά Φίλιππον Ευαγγέλιον, σελ. 103 144 Αγγελική Πολυζωΐδου, Η Μαρία, η μητέρα του Ιησού Χριστού στα Aπόκρυφα Ευαγγέλια του Ιακώβου, του ψευδο-Ματθαίου και του Αρμενικού Ευαγγελίου της παιδικής ηλικίας, Συγκριτική μελέτη, σελ. 92

34

εκτεταμένη παραλλαγή145. Έρχονται με ολόκληρο στρατό, ο οποίος τραγουδάει υπό τον ήχο κυμβάλων και σαλπίγγων. Ο Ιωσήφ και η Μαρία τρόμαξαν στη θέα τους και κατέφυγαν στο σπήλαιο, αλλά αυτοί τους καθησυχάζουν. Αποκαλύπτουν ότι έρχονται από την Περσία, για να φέρουν δώρα στο νεογέννητο βασιλιά των Ιουδαίων και να τον προσκυνήσουν. Ζητούν πληροφορίες από τον Ιωσήφ, αν ξέρει πού βρίσκεται το θείο βρέφος. Ο Ιωσήφ τους δείχνει με το δάκτυλό του την είσοδο του σπηλαίου. Οι Μάγοι, με ολόκληρο το στράτευμά τους και τους ακολούθους τους, βασιλιάδες, πρίγκιπες και άρχοντες προσκύνησαν το παιδί και προσέφεραν τα δώρα τους. Κατόπιν αναφέρονται τα ονόματα των Μάγων και τι δώρα προσέφερε ο καθένας από αυτούς: Ο Γασπάρ, βασιλιάς της Ινδίας προσέφερε ευωδιαστά αρώματα: Νάρδο, σμύρνα, κανέλλα, κινάμωμο, λιβάνι και άλλα αρώματα, τα οποία άπλωσαν μία οσμή αθανασίας στο σπήλαιο. Ο Βαλτάσαρ, βασιλιάς των Αράβων προσέφερε πολύτιμους λίθους: Χρυσό, ασήμι, μαργαριτάρια και ζαφείρια. Τελευταίος ο Μελχιώρ, βασιλιάς των Περσών προσέφερε σμύρνα, αλόη, μουσελίνα, πορφύρα και λινά υφάσματα. Κατόπιν βγαίνουν από το σπήλαιο και συζητούν, θαυμάζοντας το θέαμα, το οποίο αντίκρισαν. Προσπαθούν να ερμηνεύσουν το πώς προσκύνησαν ένα βρέφος στερημένο από όλα τα υλικά αγαθά. Αντί για παλάτι αντίκρισαν μία σπηλιά. Έτσι αποφασίζουν να διηγηθεί ο καθένας τους το όραμα, το οποίο είδε και τον έφερε μπροστά στη φάτνη του Ιησού. Ο Γασπάρ λέει ότι τη στιγμή, που προσέφερε το λιβάνι, είδε τον ενσαρκωμένο Υιό του Θεού, καθισμένο σε θρόνο, να προσκυνείται από χιλιάδες αγγέλους. Ο Βαλτάσαρ είπε ότι οραματίστηκε το βρέφος να προσκυνείται από μία ατελείωτη στρατιά ανθρώπων, ενώ καθόταν σε έναν υπέροχο θρόνο. Ο Μελχιώρ είπε ότι είδε σε όραμα το βρέφος να πεθαίνει με μαρτυρικό θάνατο αλλά μετά να ανασταίνεται. Συζητώντας μεταξύ τους συμφώνησαν ότι πρόκειται για ένα μεγάλο θαύμα, στο οποίο πρέπει να πιστέψουν, αν και τα οράματά τους δε συμφωνούσαν μεταξύ τους. Αποφάσισαν να επισκεφθούν το νεογέννητο παιδί και οι τρεις μαζί την επόμενη ημέρα. Στο ξημέρωμα πήγαν και οι τρεις στο σπήλαιο. Στον Βαλτάσαρ εμφανίστηκε σε όραμα ένας επίγειος βασιλιάς. Ο Γασπάρ είδε το παιδί καθισμένο στο παχνί και είδε το όραμα, το οποίο είχε δει ο Βαλτάσαρ την προηγούμενη ημέρα. Ο Μελχιώρ είδε τον Ιησού καθισμένο σε θρόνο, ως Θεός, ο οποίος έγινε άνθρωπος, γεννημένος από μία παρθένο. Συζήτησαν μεταξύ τους και αποφάσισαν να επισκεφθούν και για τρίτη φορά το παιδί την επόμενη ημέρα. Έτσι και έκαναν και αισθάνθηκαν στην καρδιά τους τέτοια χαρά και αγαλλίαση, ώστε ανήγγειλαν σε όλους τους ανθρώπους της ακολουθίας τους, ότι αυτός πράγματι είναι ο Υιός του Θεού, ο οποίος εμφανίστηκε στον καθένα τους 145

Το κείμενο είναι σε μετάφραση του Ιωάννη Καραβιδόπουλου από το βιβλίο του Απόκρυφα Χριστιανικά Κείμενα Α΄ Απόκρυφα Ευαγγέλια, σελ. 112 – 115

35

με μορφή ανάλογη των δώρων, που του προσέφεραν και δέχθηκε με γλυκύτητα και καλοσύνη τον χαιρετισμό και τις τιμές τους. Ακούγοντας αυτά τα λόγια το πλήθος των βασιλέων, των αρχόντων, των πριγκίπων και της στρατιάς, που βρίσκονταν εκεί, πίστεψαν στο Χριστό. Τότε ο Μελχιώρ έβγαλε το βιβλίο της Διαθήκης, το οποίο είχε από τους πρώτους προγόνους του και το παρέδωσε στο παιδί. Το βιβλίο αυτό περιείχε γραφή του ιδίου του Θεού, ο οποίος υποσχόταν στον Αδάμ, ο οποίος, παρά τη γέννηση του Σηθ, του παιδιού της παρηγοριάς, ήταν πολύ θλιμμένος για την εκδίωξή του από τον Παράδεισο, αλλά ακόμη περισσότερο ήταν λυπημένος για το φόνο του Άβελ από τον Κάιν, ότι την έκτη ημέρα του έτους έξι χιλιάδες θα στείλει τον Υιό Του, για να αποκαταστήσει το γένος του Αδάμ στο αρχικό μεγαλείο. Ο Αδάμ θα ενωνόταν με το Θεό και θα γινόταν και ο ίδιος Θεός, ώστε να μπορεί να διακρίνει το καλό από το κακό. Έτσι αυτό, το οποίο είχε θελήσει ο Αδάμ, μέσω του προπατορικού αμαρτήματος, δηλαδή να γίνει Θεός, θα πραγματοποιούταν εφ’ όσον ο ίδιος ο Θεός έγινε άνθρωπος 146. Αυτό το σφραγισμένο κείμενο με το δάκτυλο του ίδιου του Θεού το παρουσίασαν οι Μάγοι στον Ιησού. Και όλη η συνοδεία των Μάγων εκπλήρωσε τις ευχές και τις προσευχές της. Έμειναν στο σπήλαιο τρεις ημέρες και, αφού οι βασιλείς προσκύνησαν τον Ιησού αποδεχόμενοι ότι είναι Θεός και ο Υιός του Θεού, αναχώρησαν από το σπήλαιο γεμάτοι χαρά και αγαλλίαση δοξάζοντας το Θεό.

10. Επίλογος - Συμπεράσματα Γνωρίζοντας μερικά από τα απόκρυφα κείμενα της Καινής Διαθήκης, τα οποία ως θέμα τους έχουν τη ζωή του μικρού Ιησού, ήρθαμε σε επαφή με ανώνυμα ή ψευδεπίγραφα χριστιανικά κείμενα, τα οποία γράφτηκαν μετά το 2ο αιώνα μ. Χ. και τα οποία δε συμπεριλήφθηκαν στον κανόνα της Καινής Διαθήκης. Η «ευσεβής φαντασία» των αγνώστων συγγραφέων τους προσπάθησε να καλύψει κάποια κενά των κανονικών βιβλίων της Καινής Διαθήκης, παράγοντας έργα με γλαφυρές ιστορίες, οι οποίες έχουν ανεκδοτολογική μορφή φτάνοντας πολλές φορές ακόμη και στην αφέλεια. Όμως, το νόημα των περισσοτέρων από τις ιστορίες αυτές έχει ελάχιστη σχέση με το θεόπνευστο έργο των Αποστόλων – συγγραφέων των βιβλίων της Καινής Διαθήκης.

146

Η φράση αυτή θυμίζει τον Μέγα Αθανάσιο, «AÙtÕj g¦r ™nhnqrèphsen, †na ¹me‹j

qeopoihqîmen·» Λόγος περί της ενανθρωπήσεως του Λόγου…, 54, 3, σ. 1 – 2 εκδ. C. Kannengiesser

36

Βέβαια, τους σημαντικότερους ρόλους στα κείμενα αυτά παίζουν τα πρόσωπα του Ιησού και της Παναγίας. Ωστόσο και κάποια δευτερεύοντα πρόσωπα, τα οποία αναφέρονται ανωνύμως στα Ευαγγέλια, εδώ αποκτούν συγκεκριμένα ονόματα και παίζουν κάποιον -πιο σημαντικόρόλο στα Απόκρυφα κείμενα. Για παράδειγμα, όπως είδαμε, οι δύο συσταυρωθέντες, στο Γολγοθά, ληστές αποκτούν τα ονόματα Τίτος και Δούμαχος147, όπως και οι τρεις Μάγοι, οι οποίοι προσκύνησαν στο σπήλαιο, ονομάζονται Γασπάρ, Βαλτάσαρ και Μελχιώρ148. Σίγουρα η απόκρυφη φιλολογία έγινε το όχημα της διάδοσης αιρετικών δοξασιών και διδασκαλιών, όμως ταυτόχρονα, πολλές από τις ιστορίες τους τροφοδότησαν την λαϊκή ευσέβεια, ώστε να δημιουργηθούν πλήθος εορτών, ύμνων, εικόνων και παραδόσεων, τα οποία αποδέχονται πιστοί όλων των δογμάτων των Χριστιανικών Εκκλησιών. Κανείς δεν αμφισβητεί ότι οι «ευσεβείς ιστορίες» των απόκρυφων χριστιανικών κειμένων αποτέλεσαν αγαπημένα αναγνώσματα για πολλές γενεές χριστιανών, παρ’ όλο που η επίσημη Εκκλησία τα καταδίκασε. Όπως είδαμε στις προηγούμενες σελίδες το Πρωτευαγγέλιο του Ιακώβου (ή αλλιώς η «Γένεσις Μαρίας») περιστρέφεται γύρω από το πρόσωπο της παρθένου Μαρίας και, μέσα από φανταστικές ιστορίες και μύθους, εκθειάζει το πρόσωπό της. Τα «Ευαγγέλια της παιδικής ηλικίας του Ιησού», όπως το «κατά Θωμάν Ευαγγέλιον» παρουσιάζουν μία σειρά από «θαύματα» του πενταετούς έως δωδεκαετούς Ιησού, τα οποία είναι εκτός οποιασδήποτε «ευαγγελικής λογικής», αφού ο Ιησούς φανερώνεται ως ένα παιδί, το οποίο ειρωνεύεται, είναι οξύθυμο, εκδικητικό, ευέξαπτο και άτακτο, το οποίο εκδικείται διδασκάλους, γείτονες και συνομήλικα παιδιά με σκληρές τιμωρίες, επιφέροντας ακόμη και το θάνατο! Η επινόηση των κειμένων αυτών και οι στόχοι των συγγραφέων τους θέτουν στην έρευνα τεράστια ερωτηματικά, αφού αποτελούν συνονθύλευμα μυστικισμού, ειδωλολατρίας, ελληνικής φιλοσοφίας, Ιουδαϊσμού και Χριστιανοσύνης και –όπως είναι φυσικό– η έρευνα χαρακτηρίζει τα κείμενα αυτά ως αναξιόπιστα, ψευδεπίγραφα και πλαστά κείμενα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το «Ευαγγέλιο του Ιούδα», για το οποίο έγινε πολύς λόγος τα τελευταία χρόνια και το οποίο συγκαταλέγεται στα Γνωστικά ευαγγέλια. Έχει θετική άποψη για το πρόσωπο του Ιούδα, ο οποίος παρουσιάζεται ως ο μόνος Απόστολος, ο οποίος καταλάβαινε πραγματικά ποιος ήταν ο Ιησούς. Το πρόβλημα στο κείμενο αυτό είναι «η σωτηρία του Χριστού και όχι η σωτηρία των ανθρώπων»149, ενώ ο Ιησούς

147

Ευαγγέλιο της παιδικής ηλικίας του Ιησού, κεφ. 8, σ. 19 – 24, βλέπε σελίδες 26 – 27 της παρούσης εργασίας 148 πρβλ. κεφ. 10 του Αρμένικου Ευαγγελίου της παιδικής ηλικίας του Ιησού, βλέπε σελίδες 33 – 35 της παρούσης εργασίας 149 Ιω. Καραβιδόπουλος, Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, σελ.373

37

περιγράφεται ως «διδάσκαλος και φανερωτής σοφίας και γνώσης και όχι ως σωτήρας ο οποίος πεθαίνει για τις αμαρτίες του κόσμου»150.

11. Βιβλιογραφία α΄ Πηγές: Nestle E. – Aland K., Novum Testamentum Graece, (Καινή Διαθήκη) 271993 Ειρηναίου, Επισκόπου Λουγδούνου, Έλεγχος και ανατροπή της ψευδωνύμου γνώσεως, επιμ. W.W. Harvey Adversus haereses (libri 1-2), ed. W.W. Harvey, Sancti Irenaei episcopi Lugdunensis libri quinque adversus haereses, εκδ. Cambridge University Press, Cambridge 1857 Ωριγένους, Ομιλίες εις το κατά Λουκάν Ευαγγέλιον, επιμ. M. Rauer, Origenes Werke, τομ. 9, Homiliae in Lucam, [Die griechischen christlichen Schriftsteller 49 (35) ], εκδ. Akademie-Verlag, Berlin 21959 Bardy G., Ευσεβίου Εκκλησιαστική Ιστορία, (Historia ecclesiastica, Eusèbe de Césarée. Histoire ecclésiastique), τόμοι 3, εκδ. Sources chrétiennes 31, 41, 55. Paris, 1952 - 1958 (ανατ. 1967) Burnet J., Πλάτωνος, Πολιτεία (Respublica), σειρά: Platonis opera, τόμος 4ος, εκδ. Clarendon Press, Oxford 1902 (ανατ. 1968) De Strycker É., Γένεσις Μαρίας. Αποκάλυψις Ιακώβ (Πρωτευαγγέλιο του Ιακώβου), Protevangelium Jacobi, επιμ., La forme la plus ancienne du protévangile de Jacques, εκδ. Société des Bollandistes, Brussels 1961 Kannengiesser C., De incarnatione verbi, Sur l'incarnation du verbe, σειρά: Sources chrétiennes τόμος 199, Paris 1973 Tischendorf Constantin von, Ευαγγέλια απόκρυφα, επί τη βάση των αρίστων ελληνικών και λατινικών κωδίκων, εκδ. Σπανός, εν Αθήναις 1959 β΄ Βοηθήματα: Καραβιδόπουλος Ιωάννης, Απόκρυφα Χριστιανικά Κείμενα Α΄ Απόκρυφα Ευαγγέλια, σειρά Βιβλική Βιβλιοθήκη, εκδ. Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1999 Καραβιδόπουλος Ιωάννης, Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, εκδ. Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη, 2010 Κουτσούκης Δημήτρης, Απόκρυφα Κείμενα της Καινής Διαθήκης, Τόμος Α΄, εκδ. Πύρινος Κόσμος, Αθήνα 1991 Πολυζωΐδου Αγγελική, Η Μαρία, η μητέρα του Ιησού Χριστού στα Aπόκρυφα Ευαγγέλια του Ιακώβου, του ψευδο-Ματθαίου και του Αρμενικού Ευαγγελίου της παιδικής ηλικίας, Διπλωματική Εργασία, Θεσσαλονίκη 2012 Σταματάκος Ιωάννης, Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης, εκδ. Δεδεμάδη, Αθήνα 2006 Τσανανάς Γεώργιος – Μπάρλος Απόστολος, Θρησκευτικά Β΄ Γυμνασίου, Καινή Διαθήκη Ο Ιησούς Χριστός και το έργο Του, εκδ. ΟΕΔΒ, Αθήνα 2011 150

Από την διαδικτυακή Βιβλιοθήκη της Σκοπιάς, στην ιστοσελίδα των Μαρτύρων του Ιεχωβά, http://wol.jw.org/el/wol/d/r11/lp-g/2012248

38

Ehrman Bart, Χαμένες μορφές του Χριστιανισμού, μτφρ. Πηνελόπη Τριαδά, εκδ. Ενάλιος, Αθήνα 2008 Hörman Werner, Γνώσις, το Βιβλίο των Απόκρυφων Ευαγγελίων, μτφρ. Ευαγγελία Γεωργούλα, εκδόσεις Κονιδάρη, Αθήνα 2000 Leloup Jean – Yves, Κατά Φίλιππον Ευαγγέλιον, Το γνωστικό Ευαγγέλιο του Φιλίππου, μετάφραση Δέσποινα Παπαθανασοπούλου, εκδ. Ενάλιος, Αθήναι 2006

γ΄ Ηλεκτρονικές πηγές: http://anapodaris.blogspot.gr/2011/12/blog-post.html Ιστοσελίδα: Αναποδάρης του Νεκτάριου Φ. Βασιλάκη. Ημερ. ανάκτησης: 27.07.2013 http://wol.jw.org/el/wol/d/r11/lp-g/2012248, Διαδικτυακή Βιβλιοθήκη της Σκοπιάς, στην ιστοσελίδα των Μαρτύρων του Ιεχωβά, άρθρο «Απόκρυφα Ευαγγέλια, Κρυμμένες αλήθειες σχετικά με τον Ιησού;» Ημερ. ανάκτησης: 17.07 .2013 http://www.sakketosaggelos.gr/Article/140/ Ιστοσελίδα: Σακκέτος Άγγελος, άρθρο με τον τίτλο: Ποιοι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι θεωρούνταν … θαυματοποιοί. Ημερ. ανάκτησης: 17.07 .2013

12. Περιεχόμενα 1. Πρόλογος σελ. 2 2. Εισαγωγή περί Αποκρύφων σελ. 3 3. Τα παιδικά χρόνια του Ιησού στα τέσσερα «κανονικά» Ευαγγέλια σελ. 5 4. Τα παιδικά χρόνια του Ιησού στο Πρωτευαγγέλιο του Ιακώβου σελ. 6 5. Τα παιδικά χρόνια του Ιησού στο Ευαγγέλιο του Θωμά σελ. 8 6. Τα παιδικά χρόνια του Ιησού στο Ευαγγέλιο του ψευδο-Ματθαίου σελ. 17

39

7. Το Ευαγγέλιο της Παιδικής Ηλικίας του Ιησού Χριστού σελ. 24 8. Ένα απόσπασμα από το Αραβικό Ευαγγέλιο της παιδικής ηλικίας του Ιησού σελ. 34 9. Η Προσκύνηση των Τριών Μάγων: Ένα απόσπασμα από το Αρμενικό Ευαγγέλιο της παιδικής ηλικίας του Ιησού σελ. 34 10. Επίλογος – Συμπεράσματα σελ. 37 11. Βιβλιογραφία σελ. 38 12. Περιεχόμενα σελ. 40

ΤΕΛΟΣ

40