iнфоРУСИН ч. 9-10 2015

чісло 9-10 2015 | рiчник хii.

25 років

Русиньской оброды на Словеньску

1990 - 2015

русин

iнфо

Iнформачный двотыжденник Русинiв Словеньска ‫ ׀‬цiна 0,50 € факты ‫ ׀‬култура ‫ ׀‬історія актуалны iнформацїї о Русинах а не лем про Русинiв

Наша тема

Карпатьска Русь

Погляды

Руськый дом

Кіска о Русинах

Конґрес очами делеґата

6

12

15

В суботу засідав Округлый стіл Русинів 16-ый ДУХНОВІЧІВ ПРЯШІВ Словеньска. Тема єпіскопства ся пересунула В суботу 27-го юна 2015 р. проходило в Пряшові вже 16-те засіданя Округлого стола Русинів Словеньска (ОСРС). Найголовнішый пункт засіданя пересунув ся на далше засіданя, котре буде прохидити по літніх вакаціях. Петро Медвідь Найважнішым пунктом суботнього засіданя русиньской платформы мало быти поданя інформації о можливости зряджіня русиньского єпіскопства з погляду выходного католицькго канонічного права. Інформацію мав подати священик Марош Прейса, котрый в ОСРС діє як представитель Ґрекокатолицького архієпіскопства в Пряшові. Кідьже ся про робочі обовязкы за свою неучасть допереду оправдав і свою неучасть на суботнім засіданю оголосив і ґрекокатолицькый священик Мілан Ясик із Общества св. Йоана Крестителя, котре найвеце довгды рокы підкреслює потребу душпастырьства заміряного на Русинів, членове ОСРС пересунули тот пункт проґраму на найблизше засіданя, котре буде проходити по літніх вакаціях. Но Округлый стіл мав в проґрамі і далшы важны пункты. Членове ОСРС были інформованы о проходжіню 13-го Світового конґреса Русинів в Деві, котрый одбыв ся лем тыждень дозаду. Хоць ОСРС не є прямо членом конґресу, кідьже іде о одкрыту платформу, котра зъєдинує многы русиньскы обчаньскы здружіня, окремых незалежных актівістів і русиньскы професіоналны інштітуції, но його членове суть і членами конґреса. Конкретно є то Русиньска оброда на Словеньску і орґанізації, котры входять до Словеньской асоціації русиньскых орґанізацій. Такым способом ОСРС має контакт із міджінародным русиньскым рухом. Членове ОСРС перед проходжіньом конґресу обернули ся і на втогдышнього председу Світовой рады Русинів зо жадостьов, жебы почас конґресу была зачата діскузія о русиньскій сімболіці, чому як основа має служыти книжка Мілана Пилипа під назвов Русиньска народна сімболіка. с. 2 ◢

Выголошіньом Лавреата Духновічового Пряшова 2015, котрым ся стала перша русиньска Основна школа в Чабинах, ся 16-го юна 2015 р. в Пряшівскім Театрі Александра Духновіча завершыв Цілословеньскый конкурз в декламації русиньской поезії, прозы, властной творчости, людового росповіданя і малых сценічных форм, котрый уж 16 років орґанізує Русиньска оброда на Словеньску.

-акуз-

Высше 60 участників – декламаторів, од найменшых школкарів аж по катеґорію дорослых, ся 16-го юна 2015 р. змагало на професіоналній сцені Театру Александра Духновіча в Пряшові на цілословеньскім конкурзі Духновічів Пряшів 2015. Окрем школярів з русиньской основной школы із Чабин, котры суть сістематічным участником Духновічового Пряшова од вынику школы, на конкурзі брали участь і школярі з другой русиньской основной школы із Калной Розтокы. Но велике або найчісленніше заступліня мав окрес Свідник (17). Добру репрезентацію мала і Снинщіна, де найвеце декламаторів было з Пчолиного, але пришли і школярі з Ублі і Уліча. За Старолюбовняньскый окрес выступали декламаторы з двох основных школ – із Шарішского Ястрабя і Камюнкы. Як орґанізаторів нас тішыть, же пришли і дві декламаторкы з ОШ із Брезна, Баньскобыстрицького краю. На конкурзі звучали творы – поезія і проза од русиньскых авторів – Осифа Кудзея, Миколая Ксеняка, Штефана Сухого, Николая Гвозды, Марії Мальцовской, Марікы Костовой, Людмилы Шандаловой, Анны Галчаковой, Петра Ялча, Александра Духновіча, Анны Кузмяковой, Теодозії Латтовой, Миколая Коневала і переклады од словеньскых і руськых ав-

с. 2 ◢

2

Актуално

Конґрес пропозіцію прияв і о проблематіці сімболікы бы ся мало в окремых членьскых державах бісідовати цілый рік, жебы до двох років, покля буде проходити далшый конґрес, міг быти вопрос сімболікы вырішаный і конґресом пропозіція прията. Люба Кральова, котра є в ОСРС представительков за обчаньске здружіня Колысочка, інформовала участных о стрічі членів ОСРС з представителями Міністерства школства Словацькой републікы. Участны засіданя по інформації од Любы Кральовой згодли ся в тім, же про зліпшіня сітуації в русиньскім школстві буде потрібне тискати на зміну школьского закона, котрый бы може міг раховати із позітівнов діскрімінаційов про школы з навчалным языком або навчаньом языка народностных меншын. Днесь ся русиньске школство мусить стрічати із такыма основныма проблемами, як є неохота з боку міністерства рішыти вопрос выдрукованя букварів, котры уж многы рокы не суть і так є огрожене тото найосновніше навчаня, з котрым ся в школі зачінать. ОСРС зволив в доповнюючіх вольбах і нового члена презідії. Од суботы заступать індівідуалных членів в найвысшім орґані ОСРС Анна Кузмякова.

с. 1 ◢

торів. Проявы і ровень декламації слідовала 5-членна одборна порота – Яна Трущіньска Сива, режісерка і редакторка Народностно-етнічного высыланя Словеньского розгласу в Кошыцях (председкыня пороты), Маріян Марко, директор Театру Александра Духновіча (ТАД) в Пряшові, Іґор Латта, довгорічный артіст ТАД, Марія Джоґанова, довгорічна учітелька русиньского языка зо Свідника і Петро Медвідь, русиньскый публіціста і шефредактор Інфо Русина. Конкурз свойов участьов збогатили дакотры русиньскы писателі – М. Ксеняк, П. Ялч, М. Коневал і іншы, але таксамо цінны гості ПгДр. Олґа Ґлосікова, ДрСц., директорка СНМ – Музею русиньской културы в Пряшові, ПгДр. Ладіслав Матіско, директор Дому Матиці словеньской в Пряшові, Інґ. Мілан Мнягончак, председа Русиньской оброды на Словеньску, Вєра Юрічова, председкыня Дозорной рады РОС, Власта Оцетникова і Мартін Караш – підпредседове РОС, Франтішек Данцак, член Сполку русиньскых писателів Словеньска, Інґ. Мірон Крайковіч, бывшый підпредседа РОС і многы іншы русиньскы актівісты.

с. 1 ◢

Велику подяку в мені орґанізатора конкурзу высловлюєме учітелькам: Марії Ясиковій з Чабин, Марцелі Руняниновій з Калной Розтокы, Власті Моро-

Проголошіня делеґатів XIII. Світового Конґресу Русинів Делеґаты XIII. Світового конґресу Русинів в рамках конґресовых актівностей, проїднаных од 18. - 21. юна 2015 р. у Деві у Румуньску, потвердили і выголосили текст Проголошіня делеґатів XIII. Світового конґресу Русинів о потребі вызнаня Русинів на Підкарпатю на Україні за окремый корінный народ, днесь окрему народностну меншыну на Україні і за вытворйованя їх прав слободні вызнати і ужывати властный русиньскый язык, писмо і прав на вызнаня русиньской ідентіты із повным правом на їх свободне выясньованя ся під жрідловым народным меном Русины, на наступных переписах жытельства на Україні. Треба выразити, же днесь Русины суть вызнаны і хоснують вшыткы свої права у Польску, Чеську, на Словеньску, в Мадярьску, Румунії, Сербії, Хорватії, в країнах у котрых жыють у Европі і Северній Америці, лєм їх не хоснують на Україні. Зато од найвысшых штатных орґанів Україны, Рады Европы і Парламенту Европской Унії пожадуєме вытворйованя прав Русинів на Підкарпатю на Україні на вызнаня і ужываня властного русиньского языка, писма і прав на вызнаня русиньской ідентіты, што выходить із Европской харты о реґіоналных і меншыновых языках, котрым підписником є і републіка Україна, алє тоты права із Европской харты про Русинів на Подкарпатю не вытворює. Русины на Подкарпатю на Україні мусять мати право у слободнім вырішованю при переписі жытельства, право на освіту в своїм материньскім русиньскім языку, право на розвиток властной културы, право на інформації через друкованы і електронічны медії в русиньскім языку і право на служобне - урядове хоснованя языка і писма каждой народностной меншыны. Проголошіня делеґатів XIII. Світового конґресу Русинів о потребі вызнаня Русинів на Подкарпатю на Україні і вытворйованя їх прав буде загнане до

Ч. 9-10 2015

iнфо РУСИН

Верьховной Рады Україны, Владі Україны, як і до Рады Европы і Парламенту Европской Унії, до якых ся рыхтує вступити і републіка Україна. У Деві, 20. юна 2015 р. Делеґаты 13-го Світового конґресу Русинів

ховічовій з Пчолиного, Даші Іжофовій з Бенядиковець, Власті Сопковій зо Шарішского Ястрабя, Марії Ґоцовій з ОШ Коменьского у Свіднику, Людмилі Венцуріковій з ОШ 8. мая у Свіднику, Марії Каратниковій з Ублі, Яні Кочановій з Уліча, Анні Лажовій з ОШ Централна у Свіднику, Монікі Шкваровій з Камюнкы, Анеті Мачековій і Іветі Чеховій з Ґімназії Дукляньскых героїв зо Свідника і Анастазії Чернаковій з Мыта під Дюмбєром, окрес Брезно, але таксамо орґанізаторам окресных конкурзів Власті Оцетниковій зо Снины і Ярославови Фецушови зо Свідника. За добрый ход і приємну атмосферу цілого конкурзу ся заслужыли і його модераторы Зузана Ковалчікова і Петро Медвідь. Але не было бы то комплетне, кебы сьме не подяковали нашым артісткам Дані Либезнюковій і Зузані Ковалчіковій, котры з властной ініціатівы на тогорічный конкурз приготовили інтересну забавну півгодинку а тым ся властно указало, же Духновічів Пряшов мать потенціал в молодых продовжователях, што наконець конкурзу потвердила і його дотеперішня орґанізаторка Анна Кузмякова, котра далшый річник Духновічового Пряшова звірила до їх рук.

Стовпчік Петро Медвідь Є по далшім конґресі. Мушу признати, же єм чекав веце змін, але і так добрі. Не знам, ці можу очековати од новой Світовой рады, де суть выбраны лем двоми новы членове, наш председа Мілан Мнягончак за Словакію і Джон Ріґетій за Северну Америку даякый гурікан, котрый бы звернув тоту летарґію, котра ся конґресом несе уж дакілько остатніх років. Але як мам правду повісти, уж мі є то власнтно єдно. Єдно мі є то зато, бо єм тот місяць міг видіти много молодых людей. Людей, котрым на русиньскім жывоті і руху залежыть. Ці то были участници на Літній школі русиньского языка і културы в Пряшові, ці тоты десяткы дітей, котры пришли на Духновічів Пряшів, ці тоты молоды люди, повны ентузіазму, котры пришли на Світовый форум русиньской молодежі в румуньскій Деві. Тоты вшыткы мі давають надію, же і кібы уж старша ґенерація функціонарів не зробила нич, мы маєме своїх продовжователів. Не счезнеме з того світа, як то дакотры бісідують, не сьме вымераючов меншынов, як то дахто радо презентує. Маєме молодых, молодых, котры ідуть в нашых слідах. І тото не є вымераня, то є ґаранція того, же буде і будучность. Од нас ся очекує лем єдно. Не одрадити тых молодых, а подати їм помічну руку, жебы за пару років вычеряли нас на нашых місцях. Кідь то зробиме, не маме ся чого бояти. Робме то!

Ч. 9-10 2015

iнфо РУСИН

Актуално

3

Вітязі 16. річника Духновічів Пряшів 2015 3. катеґорія – властна творчість 1. Славка Кремпаска, ОШ Централна, Свідник – Моє рідне село 3. катеґорія – людове росповіданя 1. Еріка Лабашова, Шарішске Ястрабє, СЛ – Власта Сопкова: Школа

0. катеґорія – поезія 1. Анастазія Шімкова, Шарішске Ястрабє, СЛ – П. Ялч: Коцурик в коморі 2. Ладіслав Прислупчак, ОШ Кална Розтока, СВ – Ш. Сухый: Руснак і граблі 3. Катарина Бабейова, ОШ Коменьского, СК – Л. Шандалова: Заяць 0. катеґорія – проза 1. Клавдія Шулікова, Шарішске Ястрабє, СЛ – Миколай Ксеняк: Гускы 2. Мартіна Гріцова, ОШ Коменьского, СК – П. Ялч: Страченый коцурик 0. катеґорія – людове росповіданя 2. Рене Сташенко, Шарішске Ястрабє, СЛ – Власта Сопкова: Свято мам

2. катеґорія – поезія 1. Ема Фрыліхова, ОШ Камюнка, СЛ – О. Кудзей: Гаданочка 2. Марек Ясик, ОШ Радвань н/Л, МЛ – О. Кудзей: Ремесло 3. Олівія Лихварова, ОШ Камюнка, СЛ – О. Кудзей: Кухарька 3. Вероніка Панчакова, ОШ Радвань н/Л, МЛ –О. Кудзей: Навщіва 2. катеґорія – проза 1. Бріан Ізсоф, Бенядиківці – СК, Миколай Ксеняк: Баран (байка) 2. Наталія Грустічова, ОШ Уліч – Д. Гевєр: О слоничатку 3. Вероніка Ясикова, ОШ Чабины, МЛ – Н. Гвозда: Школа 2. катеґорія – властна творчость Лаура Фузеріова, ОШ Коменьского СК – Наш двір – Ціна Матиці словеньской 2. катеґорія – малы сценічны формы 1. Школярі ОШ Пчолине – З. Ґайдошова, З. Мікулашкова, С. Ковачова, А. Грівнякова – сценка: На годині

1. катеґорія – поезія 1. Вероніка Сірикова, ОШ Чабины, МЛ – О. Кудзей: Третє желаня 2. Діана Сірокова, ОШ Коменьского, СК – А. Кузмякова: Укривджена мышка 3. Юлія Кремпаска, ОШ. Ул. 1. мая, СК – Н. Гвозда: Співайте дівчата 1. катеґорія – проза 1. Патріція Грівнякова, ОШ Пчолине, СВ – Ш. Сухый: Плюсло, сплясло...

1. катеґорія – малы сценічны формы 1. Колектів школярів ОШ ЧАБИНЫ - Пополушка 1. катеґорія – властна творчость 1. Самуел Йозеф Фейсак, ОШ Убля, Русиньскый паробочок

3. катеґорія – поезія 1. Зузана Ґайдошова, ОШ Пчолине, СВ – Ш. Сухый: Злата рыбка 2. Маґдалена Грустічова, ОШ Уліч – А. Галчакова: Ниґда не забуду 2. Домініка Цупрішінова, ОШ Коменьского, СК – І. Наумовіч: Родна хыжа 3. Анна Марія Зимова, ОШ Камюнка, СЛ – М. Коневал: Бісідничкы 3. катеґорія – проза 1. Тімеа Марусінова, ОШ 8. Мая, СК – Марія Костова: Мерзеный коцур 2. Адріана Іванчікова, ОШ Коменьского, СК, Н. Гвозда: Неслухняча жена 3. Сімона Чернакова, ОШ Брезно, Т. Латтова: Пітьо і Мітьо 3. Радослава Ясикова, ОШ Радвань н/Л, МЛ – Е. Костова: О бандурках

3. катеґорія – малы сценічны формы 2. Колектів СОНЕЧКО, Шарішске Ястрабє - Деніса Балужіньска, Еріка Лабашова, Ян Гавріла. Авторка Власта Сопкова: Такый є жывот

4. катеґорія – поезія 1. Патрік Кость, Ґімназія Дукляньскых героїв, Свідник – О. Кудзей: Третє желаня 4. катеґорія – властна творчость 1. Вікторія Кральова і Крістіна Вансова, Ґімназія Дукляньскых героїв, Свідник 2. Аннамарія Ґніпова, Пряшівска універзіта, ПО - Подякованя

5. катеґорія – поезія Ціны пороты: Даша Ізсофова, Бенядиківці – СК, Штефан Смолей: Смутна наша мати Анна Костурова, Біловежа – БЙ , А. Павловіч: Біловежска Сібіла Марія Кундратова, Біловежа – БЙ, А. Павловіч: Стародавна пісня 5. катеґорія – властна творчость Ціна пороты: Миколай Коневал, Камюнка ЛАВРЕАТОМ ДУХНОВІЧОВОГО ПРЯШОВА ся того року стала перша русиньска ОСНОВНА ШКОЛА В ЧАБИНАХ

4

Інформачный сервіс

iнфо РУСИН

Iнформачный сервіс З домова і зо світа ◼◼ 610 років села Руська Быстра Юбілейне свято ся 7-го юна 2015 р. одбыло у селі Руська Быстра в Собранецькім окресі з нагоды 610-ой річніці од першого писемного документу о селі і юбілею записаня деревяной Церькви Перенесіня мощей святого чудотврця Миколая до списку світовой културной дідовизны UNESCO. В рамках свята была Архієрейска свята літурґія, котру одправляв преосвященый владыка Мілан Хаутур, єпарха кошыцькый. В пообіднім културнім проґрамі выступили домашні фолклорны колектівы і колектівы із сусіднього Закарпатя.

-ак-

◼◼ У двох нашых селах волили старосту Із пятьох сел на выході Словеньска собі волили старосту і в нашім невеликім селі Ялова в Сниньскім окресі, де попередній староста умер. За нового старосту быв зволеный Радослав Михалчін, котрый кандідовав лем сам. У селі Репеїв, в окресі Меджілабірці, спомеджі двох кандідатів до новой функції старосты собі жытелі зволили Петра Ціпку. Репеївчане взяли вольбы старосты цалком важні 13-го юна т. р. знова проходили комуналны вольбы в тринадцятьох, із 122 жытелів села пришло волити 100 людей. В Репейові ся вольбы повторяли, бо Уставный суд вырішыв, же тоты попередні з 15-го новембра минулого року, были неплатны. куз

◼◼ Сулинчане будуть мати новый міст До кінця юна т.р. бы мали в селі Сулин у Старолюбовняньскім окресі докінчіти новый міст. Тот старый їм перед пятьома роками зничіла потопа. Аж пять років мусили Сулинчане хосновати понтованый міст, котрый їм пожычіла армада. Сулиньскый міст за 627 тісяч евр забеспечує Пряшівскый самосправный край в рамках проєкту ліквідації наслідків потопы на мостах, як єден із семох проєктів Реґіоналного операчного проґраму.

-ак-

◼◼ Пряшівскый край – найвеце фінанцій на доправу Посланці Пряшівского самосправного края 16-го юна 2015 р. схвалили тогорічный розрахунок, котрый быв управеный о скоро 1.200 міліонів евр, з того найвеце фінанцій путує на доправу, 288 тісяч евр до области освіты. Про ґімназію Дукляньскых героїв до Свідника піде веце як 162 тісяч евр на выбавліня школьской їдалні. В Готеловій академії Яна Андращіка в Бардейові проінвестують 70 тісяч евр на выбудованя котелні. В рамках плану фінанцій ся розрахунок управив о веце як 44 тісяч евр, котры планують дати на доправу в Пряшові і Гуменнім. Жрідло: Korzár

◼◼ На поміч уряду і ліпшу інформаваность Свідничанів В рамках Операчного проґраму інформатізації сполочности місто Свідник здобыло 17 нотбуків, 6 друкарень, 34 компютерів і новый софтвер, котрый поможе робітникам Містьского уряду робити скоріше, ліпше і таков формов приближыти ся ку жытелям. Сучастьов проєкту є новый вебсайт міста і далшы електронічны

формулары, на основі котрых будуть мочі Свідничане комуніковати з урядом 24 годин каждый день і сім днів в тыждню. Новый сайт міста і друга фаза проєкту бы мала быти готова в половині рока 2016. До проєкту ся залучіло веце сел коло Свідника і місто Стропків. Самосправы ся стали членами здружіня, дістали нелем выпочтову техніку, але каждый з них дістане і єднаку шаблону на інтернетовый сайт.

-ак-

◼◼ Меджілабірці пензістам 50-центову частку на обід в робітный день бы мав дістати каждый пензіста, котрый о ню пожадать, є жытельом Меджілаборець і поберать рядну, інвалідну або соціалну пензію. Но не сміє мати іншый приєм і не мав бы мати довгы в одношіню до міста. То є рішіня містьской самосправы, за котре голосовали вшыткы посланці. Місто предпокладать, же інтерес проявить коло тристо жытелів міста, котры ся стравують в Дітьскім домові святого Николая. В розрахунку міста выділять на тоту частку 10 тісяч евр. Жрідло: Korzár

◼◼ Найліпшы таленты з Чабин Літературны таленты 2015 - є назва уж 22го річника конкурзу непрофесіоналных літературных творців вшыткых віковых катеґорій з окресів Гуменне, Снина, Меджілабірці, котры пишуть в языку народностных меншын. В конкурзі, котрый зорґанізовала Вігорлатьска бібліотека в Гуменнім, брало участь 25 дітьскых авторів із своїма 39 роботами із чотырьох основных школ і єден дорослый. Найвеце літератутных праць пришло уж традічно з русиньской Основной школы із Чабин, было їх цалком 21 од 10-ох авторів, запоїли ся і школярі з Радвани над Лабірцьом, із Стащіна і гуменьской основной школы на Лісній уліці. Катеґорію дорослых репрезентовав Петро Ялч з Меджілаборець. На розділ од попередніх років, кідь до конкурзу приходили роботы і в україньскім языку, минулы і того року были вшыткы праці написаны лем в русиньскім языку. Перше місце в конкурзі здобыла Радослава Ясикова з Чабин, друге Крістіна Дінічова із Стащіна.

-куз-

◼◼ Бісіда з істориками Авторска бісіда з істориками Станіславом Конечным і Маріяном Ґайдошом ся одбыла 28-го мая т. р. у книгкупецтві ЛІТЕРА на Главній уліці в Пряшові. Темов бісіды была їх найновша книжка присвячена історії Русинів і Українців, котра є доповнена о 52 ключовых добовых документів, якы дотворюють образ їх розвитку по скінчіню Другой світовой войны. За послідніх 30 років ся кількость Русинів звышыла о двараз тілько а кількость Українців ся о 50 процент зменшала. Тяжка економічна, політічна і културна сітуація в реґіоні приносить і асімілачны факторы. І тото творить обсяг книжкы споминаных авторів, котра мать 265 сторінок.

-ак-

◼◼ Што буде з розвалинами граду в Плавчу О памятный град в Плавчу, котрый є повязаный і з історійов русиньскых сел в Старолюбовняньскім окресі, ся од 19-го столітя, коли выгорів, нихто не старав. А так з нього остали

Ч. 9-10 2015 лем розвалины. Парцелы під руїнами граду хоче теперь село Плавеч одкупити. Но власником землі під градом є в сучасности штат. А так згоду, жебы перевести град на село, мусять дати міністерства културы і фінанцій. Село Плавеч мать о свій іторічный сімбол інтерес. Тым проблемом ся заподівали і посланці села на челі із старостом Штефаном Мурцком і были бы рады, кебы ся їм подарило холем тото што з граду остало, законзервовати. Жрідло: Korzár

◼◼ Затопило дорогу і пивніці Велика злива в послідню майову суботу т.р. наробила шкоды в селах Старюбовняньского окресу - Плавеч, Плавніца, Громош, Люботыня, Дюркова, Чірч і Шарішске Ястрабє. Гасичі і добровольници помагали черьпати воду в суботу підвечір, на дакотрых місцях і вночі. Залята была і дорога міджі селами Плавніца і Люботыня, было вытоплено дакілько пивніць і родинных домів. Неперестанный суботній додж перервав на амфітеатрі і вечірній проґрам 3-го Русиньского фестівалу у Свіднику. Жрідло: Korzár

◼◼ Найменше ся будує на Лабірщіні Штатістічный уряд інформує, же минулого року было в Пряшівскім краю выбудовано 1 659 битів, но скоро 75 процент з того были родинны домы. Найвеце битів - 473 было докінчено в Пряшівскім окресі, 219 в Попраді, 173 в Кежмарку, 134 в Бардейові, 122 в Гуменнім, 100 в Сабінові. Менше як сто было выбудовано в окресах Снина, Левоча, Вранов над Топльов, Стара Любовня, Стропків, Свідник а найменше – 28 в окресі Меджілабірці.

-ак-

◼◼ Деревяны храмы в нашім музею

В просторах Словеньского народного музею – Музею русиньской културы в Пряшові одкрыли 1-го юна 2015 р. выставку під назвов Деревяны храмы. На ній можете видіти унікатну збірку макет деревяных церьковок од бардейовского автора Ладіслава Цідила. Макеты суть вірныма копіями деревяных храмів з різных сел нашого реґіону.

-ак-

◼◼ Біла неділя в Бардейові. І так бы ся дала назвати акція, котру в неділю 7-го юна 2015 р. приготовили бардейовскы обчаньскы актівісты, якы на два і пів кілометра довгы шнуры повішали плахты, обрусы і такым способом закрыли ціле Раднічне намістя білов фарбов, бо біла фарба є сімболом покоя, міру і чістоты. Цільом події было дати верейні наяво солідаріту і пережываня з людьми, котры терплять в блудных конфліктах на цілім світі. Орґанізаторы просили людей, жебы їм пожычіли плахты, котры в неділю зужытковали на добре діло. Проґрам в центрі Бардейова зачав в неді-

Ч. 9-10 2015

РУСИНЬСКЫЙ ПРОҐРАМ РОЗГЛАСУ НА ЮЛ 2015 1.7.2015 СЕРЕДА 18.15 – 18.40 Радіоновины 3.7.2015 ПЯТНІЦЯ 18.15 – 18.40 Радіоновины 4.7.2015 СУБОТА 14.00 – 15.00 Музичны поздравы 19.00 – 20.00 Радіомаґазін (укр.)

20.00 – 21.00 Радіо молодых, Приповідка:

Языката баба 21.00 – 21.30 Літ. релація: З дорогоцін ности світ. літературы 21.30 – 22.00 Музика народности 22.00 – 23.00 Клуб професорів, репр.

5.7.2015 НЕДІЛЯ 20.00 – 21.00 Особности в розгласі: Т.Г.

Шевченко 21.00 – 21.30 Гітпарада (укр.)

21.30 – 22.00 Коріня, репр.

22.00 – 23.00 З розгласового архіву, репр.

6.7.2015 ПОНЕДІЛЬОК 18.15 – 18.40 Радіоновины 8.7.2015 СЕРЕДА 18.15 – 18.40 Радіоновины 10.7.2015 ПЯТНІЦЯ 18.15 – 18.40 Радіоновины

iнфо РУСИН 11.7.2015 СУБОТА 14.00 – 15.00 Музичны поздравы 19.00 – 20.00 Радіомаґазін (русин.)

20.00 – 21.00 Радіо молодых, приповідка: Рыбяче прятаня 21.00 – 21.30 Подобы жывота: Чіста душа

поеткы 22.00 – 23.00 Бісіда кумів, репр.

12.7.2015 НЕДІЛЯ 20.00 – 21.00 Село грать...: Фолклорны

фрупы на фестівалах 21.00 – 21.30 Гітпарада (русин.) репр.

21.30 – 22.00 Літ. релація, репр.

22.00 – 23.00 З розгласового архіву, репр.

23.00 – 24.00 Радіомаґазін (укр.), репр.

13.7.2015 ПОНЕДІЛЬОК 18.15 – 18.40 Радіоновины 15.7.2015 СЕРЕДА 18.15 – 18.40 Радіоновины 17.7.2015 ПЯТНІЦЯ 18.15 – 18.40 Радіоновины 18.7.2015 СУБОТА 14.00 – 15.00 Музичны поздравы 20.00 – 21.00 Радіо молодых, Приповідка:

Телебабанія 21.00 – 21.30 Коріня 21.30 – 22.00 Музика народностни 22.00 – 23.00 Особности в розгласі:

Л. Баботова, репр.

19.7.2015 НЕДІЛЯ 09.00 – 10.00 Літурґія ҐКЦ Лівов 20.00 – 21.00 Klub profesorov

лю о 15-ій годині. І ту орґанізаторы закликовали людей, жебы мали на собі облечене холем дашто біле. Ку тій ідеї ся придало коло 150 фолклорістів з різных колектівів, котры на споминану неділю приготовили інтересны сполочный проґрам в білых кроях. Жрідло: Korzár

◼◼ Світова рада Русинів выбрана!

Делеґаты на ХІІІ. Світовiм конґресі Русинів выбрали склад новой Світовой рады Русинів, котра буде вести діялність конґресу два наступны рокы. Шефом Світовой рады Русинів, выбраным на тогорічнім конґресі, став ся Штефан Лявинець з делеґації за Мадярьско. Цілый склад рады є: Штефан Лявинець – Мадярьско, шеф СРР, Мийомір Шайтош – Хорватія, заступник шефа СРР, Мілан Мнягончак – Словакія, Юліюс Фірцак – Румунія, Дюра Папуґа – Сербія, Андрій Копча – Польща, Миколай Бобинець – Підкарпатьска Русь (Україна), Джон Ріґеттій – США і Канада, Александер Мошкола – Чеська Републіка, Светлана Петрачі – шефка Світового форуму русиньской молодежі, Румунія. Новій Світовій раді Русинів желаме вшыткого доборого в діянях на хосен Русинів і більше інформацій о своїй діялности. Демко Трохановскый

сательков і културнов діятельков. Пише сценарі про школьскый театер, котрый выступать на Пряшівскій Руси. На остатнім Фестівалі русиньской културы у Свіднику мож было попозерати гру, котрой лавреатка написала сценарь Ві-Фі прінцезна. Першым стишком, якый написала Людмила Шандалова, до котрого Осиф КесоКеселіца написав музику, были славны Карпаты, Карпаты. Святочне передаваня премії Александра Духновіча проходило в четверь 25-го юна 2015 р. в рамках проґраму літературного вечора під назвов Смутный клавн, віршы і ґітары, котрый проходив в просторах Великой сцены Театру Александра Духновіча в Пряшові. Премію передавали Олена Дуць-Файфер, голова журі літературного конкурзу і Павел Роберт Маґочій. Боґдан ҐAМБАЛЬ

◼◼ Словацька делеґація на СКР

◼◼ Людмила Шандалова – найновша лавреатка Премії Александра Духновіча Премію Александра Духновіча за русиньску літераруру за 2015 дістала Людмила Шандалова зо Свідника за книжку стишків про діти Подьте діти, што вам повім. Людмила Шандалова є пи-

В днях 19-го і 20-го юна 2015 р. брала на 13-тім Світовім конґресі Русинів участь і Словацька делеґація, котра была зложена з пред-

Інформачный сервіс 21.00 21.30 22.00 23.00

– – – –

21.30 22.00 23.00 24.00

5

Гітпарада (укр.) репр. Літ. релація, репр. З розгласового архіву, репр. Радіомаґазін (русин,) репр.

20.7.2015 ПОНЕДІЛЬОК 18.15 – 18.40 Радіоновины 22.7.2015 СЕРЕДА 18.15 – 18.40 Радіоновины 24.7.2015 ПЯТНІЦЯ 18.15 – 18.40 Радіоновины 25.7.2015 СУБОТА 14.00 – 15.00 Музичны поздравы 20.00 – 21.00 Радіо молодых, Приповідка:

Антонела і Даміен 21.00 – 21.30 Літ. релація: З творчости

Д. Капральовой 21.30 – 22.00 Музика народности 22.00 – 23.00 Село грать, співать і думу

думать, репр.

26.7.2015 НЕДІЛЯ 20.00 – 21.00 Бісіда кумів 21.00 – 21.30 Гітпарада, (русин.), репр.

21.30 – 22.00 Подобы жывота, репр.

22.00 – 23.00 З розгласового архіву, репр.

27.7.2015 ПОНЕДІЛЬОК 18.15 – 18.40 Радіоновины 29.7.2015 СЕРЕДА 18.15 – 18.40 Радіоновины 31.7.2015 ПЯТНІЦЯ 18.15 – 18.40 Радіоновины ставителів Русиньской оброды на Словеньску і Словеньской асоціації русиньскых орґанізацій. За РОС были на конґресі участны: Мілан Мнягончак, ведучій делеґації, Петро Микула, Вєра Юрічова, Штефан Шалап, Андрій Антоняк і Мартін Караш. За САРО на конґрес были делеґованы: Петро Медвідь, ведучій делеґації, Осиф Гучко і Боґдан Ґабаль. САРО мало право номіновати 4-ох членів, но на конґрес пришли лем 3-ми делеґаты. На 7. Форумі русиньской молодежі, котрый проходив вєдно з конґресом, были за Словакію участны делеґаты з орґанізації молоды Русины, котру веде Петро Штефаняк.

-пем-

◼◼ Іван Чіжмарь оціненый

Почас 13-го Світового конґресу Русинів, котрый проходив в місті Дева в Румунії в днях 19-го аж 20 юна, была передана і премія Василя Турка-Гетеша. Тогорічным лавреатом став ся вызначный културный діятель, етнолоґ, етноґраф, фолклоріста, фотоґраф Іван Чіжмарь зо Свідника. Його остатньов роботов, за котру му приналежыть і велика подяка, то книжка русиньскых колядок зо вшыткых областей, де жыють Русины, яку написав в співпраці з далшыма авторами і котру выдав Світовый конґрес Русинів в минулім році. Премію передавав Дюра Папуґа, котрый в тім часі быв у функції председы Світовой рады Русинів.

-пем-

6

Наша тема

Ч. 9-10 2015

iнфо РУСИН

90 РОКІВ РУСЬКОГО ДОМУ В ПРЯШОВІ 17-го юна 2015 р. минуло 90 років од купліня Руського дому в Пряшові і заснованя културно-освітнього центра про Русинів. З той нагоды Выконный выбор обчаньского здружіня Руськый клуб – 1923 на челі з його председкыньов Мґр. Аннов Ґальовов зорґанізовав в тот день урочістый акт у вестібулі Руського дому. Анна Кузмякова, фото авторкы Кресбы Федора Віца Перед памятнов таблов, де суть златыма буквами вырыты мена тых, котры ся заслужыли на єствованю Руського дому, участници акту з почливости ку його заснователям положыли букету квітя і словами Мґр. Ґабрєла Бескида, председу Русиньского културно-освітнього общества Александра Духновіча, собі припомянули історічны події, котры вели нашых предків до того вызначного почіну – купити про Русинів културну святыню – Руськый дом, котрый на наш превеликый жаль уж скоро 10 років не служыть на тоты цілі, на котры быв заснованый і купленый. Руськый дом бы мав в першім ряді надвязати на діятельство тых, котры го купили і зачали з богатов културно-освітньов роботов меджі Русинами на Пряшівщіні. Тот дом бы мав быти центром шыріня културы і освіты меджі Русинами, піднимати і зміцньовати їх народне усвідомліня. Тот дом бы мали вести мудры і русиньскому народу одданы люде, а то в інтенціях тых цілів, про котры быв заснованый. Но і в день 90-ой річніці Руського дому остали двері до його просторів про участників урочістого акту заперты. А так друга часть той святочной юбілейной події Руського дому продовжовала в недалекых просторах рештаврації.

З історії Руського дому Уж зачатком 20-ых років минулого столітя собі Русины усвідомльовали, же што собі самы не надобудуть, то не будуть мати. Представителі русиньского народа порозуміли, же треба заложыти і културны общества, котры бы помагали хранити інтересы Русинів. І так в маю 1923 взникать Руськый клуб, котрого установлююча громада была в просторах Ґрекокатолицького єпіскопства з поволіньом тогдышнього єпіскопа Діоніза Нярадія. Быв приятый першый Штатут, котрый схвалило Міністерство внутрішніх діл Чеськословеньской републікы в Празі, під чіслом 15.188/928/ 5. (Архів Міністерства загранічных діл ЧСРРПА, Прага, ч. 176/327/1927. Выник клубу провадили великы проблемы. Його членове ся не мали де стрічати, не могли орґанізовати сістематічну културно-освітню роботу міджі Русинами. Наконець зачали рішати сітуацію так, же ся обернули на ґрекокатолицькых священиків, учітелів церьковных школ і на інтеліґенцію Пряшівской єпархії, жебы ся зложыти на купіня властного дому. Прекрасна ідея, на першый погляд фантастічна, але реална? Указало ся, же кідь дашто досправды барз хочеме, вшытко ся дасть.

ул. ч. 62“ пише тото: „В 1925 році быв купленый Руськый дом за 280 000 Кчс. Але як сьме ку тому пришли? Дость інтересно. В єдну юнову суботу 1925 року вертав єм ся дому, до Лютьны (там єм быв парохом), на штації в Люботыні єм чекав на приход влаку. В чекарні єм нашов новинкы, в котрых ня заінтересовала рубріка Інзераты. А в тій рубріці єм ся дізнав, же дом ґрофа Дежефія на тогдышній Масаріковій уліці (днесь Главна ул.) ч. 62 є на продай. Ледва єм міг вытримати. По приході до Пряшова такой єм ся перешов по Масаріковій уліці і пішов єм посмотріти де і як вызерать тот дом, якый є на продай. Уж ту на тім місці єм рішыв, же за кажду ціну тот дом мусить быти НАШ. На слідуючій день руськый клуб зорґанізовав юніалес за участи штирьох учітелів. Вечур, при вині, єм повів, же тот дом мусить быти наш. Але як? Радили сьме ся. Учітель Михал Бабяк дав пропозіцію, жебы єм ся выбрав за Др. Іваном Кізаком до Ґрекокатолицькой руськой учітельской препарандії в Пряшові. Я так і зробив, зашов єм за Др. І. Кізаком, як председом Руського клубу, а він быв согласный із купліньом дому про цілі „РУССКОГО НАРОДНОГО ДОМУ“. Я на зачатку думав і так, же тот дом купиме самы, мы двоми. Але рішіня было інакше. Подали сьме собі рукы з Др. І. Кізаком і він з радостьов быв згодный з купліньом того дому про общі інтересы. Такой пополудню сьме собі обїднали таксі перед готелом Савой і зашли до Шебеша (днесь Пряшів-Шебастова) і Келемеша (Окружна) ку справцьови того дому, панови Ардови. У нього дома сьме ся скоро договорили на купліню будовы за 280 000 Кчс і Др. Іван Кізак такой зохабив панови Ардови, як першу залогу, банкову книжку на 19 000 Кчс. При одході з квартелю Арда зродила ся думка-

пропозіція, жебы сьме ся обернули на нашых братів Русинів до Америкы, од котрых сьме на тот ціль пізніше дістали 150 000 Кчс. В тім самім 1925 році Ґрекокатолицька руська учітельска препарандія в Пряшові собі припоминала юбілей - 30 років од свого основаня. З директором той школы Александром Дзіяком сьме ся договорили на тім, же перед обідом будеме мати засіданя нашого народного Конґресу в єдній великій салі, а вечур бы штуденты выступили з театралнов гров у містьскім театрі на Масаріковій уліці. Попросили сьме поволіня на то, жебы через перерву ся могли ку притомным приговорити высокошколаци з празькой Карловой універзіты – Николай Ганчар, Николай Келлій і Владимір Ройковіч... Вшытко вышло добрі, бо выступліня штудентів Карловой універзіты были барз добрі прияты публіков, котра справу о можности купліня дому на Масаріковій уліці в Пряшові привітала з великым аплавзом і радостьов.“ Тілько з цінного споминаня небіжчіка Теодора Ройковіча, котре было першыраз опубліковане в Русиньскім народнім календарю на 2005 рік завдякы Мґр. Ґабрєла Бескида, котрый у своїм домашнім архіві мать богатство цінного матеріалу з історічных подій жывота Русинів.

Руськый дом – сумліня і сердце Русинів „Што пташкови тепле гніздо, што чоловіку родина, то народу свій НАРОДНЫЙ ДОМ. То сердце самобытного народного жытя, то ясный знак того, же народ єствує, любить своє... І сердце нашого Русина бє, і мы хочеме жыти. Знаком того є наш Народный дом в Пряшові. Не забывайте на то, же хто

Як купили Руськый дом Теодор Ройковіч у своїх споминанях (написаны подля нього в Чорнім нотесі – поз. Штатный архів в Левочі) під назвов „Як сьме купили дом на Масаріковій

▲▲ Єдна із пресконференцій о Руськім домі в Пряшові.

Ч. 9-10 2015 холем єден галер жертвує на нього, подарує собі, на розвой підкарпатьского самобытного жывота Русинів“ – тоты слова были публікованы у 1925 році в новинках “Русское слово“ як мотівація на купліня Руського народного дому. Ініціаторы купліня дому про Русинів ся сполігали на сумліня і добре серде каждого Русина, котрый може припомочі хоць і малов частков. Вдяка купліню будовы на тогдышній Масаріковій уліці ч. 62 од ґрофа Дежефія, могла ся наповно розвинути благодарна і достойна културно-освітня робота в Руськім клубі і в Обществі Александра Духновіча, котре было засноване в 1924 році. Робота ся розвивала главно вдяка діятельству секцій, бібліотек (довгорічнов бібліотекарьков была Марія Дуфанцьова), філіалок общества, котры діяли по русиньскых селах на выходнім Словеньску. В рамках діятельства Руського дому світло приходило з Пряшова, конкретно з Руського народного дому, при котрім успішно діяв Руськый клуб і Общество Александра Духновіча, якы ся старали о економічны і културны діла Русинів. Єдным словом – Руськый клуб быв ґаздом, госпораьом, економом і орґанізатором роботы а Общество Александра Духновіча реалізовало културно-освітнє діятельство Русинів – учітелів, жен, літературно-научной, музично-співацькой, театралной, здравотно-гіґіенічной і шпортовой роботы. Уж было де ся сходити, уж была стріха над головов. А то было основне. Добрі, же нашы попередници зачали ставляти свою роботу на міцнім фундаменті, а тым была будова Руського народного дому і традіції Русинів. В міджівойновім часі якраз коло Руського клубу, Общества Александра Духновіча і Руського народного дому ся ґруповали особности, якы выразнов міров збогатили історію русиньской освіты і културы. Ку такым належать Іван Кізак, Теодор Ройковіч, Сімеон Смандрай, Алексей Ільковіч, Теодор Дуфанець, Штефан Ґойдіч, Іван Ґендер, Алексей Фариніч, Осиф Збіглей і іншы. Вшыткы тоты люде не сановали свої силы, а нераз і грошы, жебы помогли Русинам културніше жыти. В рамках діятельства Руського дому зачали ся орґанізовати Дні руськой културы в Пряшові, першы были в 1933 році (10-11. юна) в рамках котрых быв одкрытый памятник А. Духновіча. Тоты свята ся орґанізовали і в

iнфо РУСИН

Бардейові, Свіднику, Меджілабірцях, Тополі, Верлиху (днесь Вышній і Нижній Верлих), Юрковій Волі, Комлоші (днесь Хмельова), Ладоміровій і т.д. В рамках той културно-освітньой роботы быв одкрытый памятник Адолфови Добряньскому в Михалівцях (1928 р.). Были орґанізованы і іншы акції, як напр. Выставка вышывок і попок в народных кроях, Іщі придавам конкретны і цінны дата - тот дом быв у катастрі міста Пряшова записаный у 1925 році так: „Дом і двір суписного чісла 31 на Масаріковій ул. 62 з выміров 13 арів і 16 квадратных метрів, загорода і інтравілан 1 ар і 11 квадратных метрів, загорода і інтервілан 13 арів і 53 квадратных метрів. Властництво є на мені Руськый клуб у Пряшові. В цілости без тярхы“ (такы даны суть в публікації Штудії з карпаторусиністікы 2010 року, котру выдала Пряшівска універзіта в Пряшові, Інштітут русиньского языка і културы, Пряшів 2010, ст. 39, автор Г. Бескид, ст.

39).

Наша тема

Знародніня або Руського дому

конфішкація

Діятельство в Руськім домі ся розвивало до половины 60-ых років минулого столітя, до часу, покы його будова была штатом сконфішкована. 21-го юна в 1968 році ся в америцькых новинках „Карпатска Русь“ обявила статя Теодора Дуфанця, посліднього председы Руського клубу, котрый написав: „Посылам вам єдну статю о конфішкації Руського дому в Пряшові. Прошу єй опубліковати у вашых новинках, бо ту, в ЧССР, ніт такых новинок, де бы єм єй міг опубліковати. Най добродителі-пожертвователі на наш Руськый дом у Пряшові з Америкы знають, што ся стало з тым домом, котрый быв купленый в 1925 році і за пінязі Русинів з Америкы, з ініціатівы апостольского адміністратора, священика Гавриїла Мартяка і іншых, а в році 1965 став жертвов конфішкації штатом...“ Проти конфішкації протестовав і ведучій Руського дому Осиф Збіглей, але його протест не быв выслуханый. В Руськім домі діяли вшыткы общества, в тім чіслі і Общество Александра Духновіча, была ту і цінна бібліотека, ґалерія образів русиньскых малярів і т.д. Про комплетность хронолоґії треба додати, же за рокы минулого режіму Руськый дом не быв запертый, просторы в тім часі хосновав „Културный союз українських трудящих“. За мойой памяти ся ту робили поетічны пасма, выступы колектівів ці діскотекы, на котры і я у 70-ых роках ходила як штудентка ПФ УПЙШ. Ту сьме ся спознавали як Русины із середніх і высокых школ, выникали многы приятельства ці партнерства, дакотры і на цілый жывот.

Навернутя РД властникови

▲▲ На участників мітінґу за одкрытя Руського дому давала позір і пряшівска поліція.

7

попередньому

По револучных роках, як настала зміна режіму і в нашій країні, одкрыли ся можности на направляня кривд з минулости. В 1991 році зышли ся жыючі членове Руського клубу в Пряшові і зачали актівно робити на обновліню його діятельства, доповньовати і шырити членьску базу,

8

Наша тема

iнфо РУСИН

Ч. 9-10 2015 котры тяжыли членів РК – 1923 за веце як пять років. Але тоты, котры выступали як квазі леґітімны представителі РК – 1923, і хоць не мали мандат з рядной членьской громады, не хотіли одступити зо своїх позіцій, зачали велику кампань споєну з жалобами на суд, на МВ СР і іншы орґаны...“ (пише Ґ. Бескид в публікації Штудії з карпаторусиністікы – ПУ, Інштітут русиньского языка і културы – Пряшів 2010 р.). Окрем іншого ту споминать і тот осудный крок – кідь ся маленькій ґрупі на челі з Ш. Секераком подарило заложыти Надацію Руського клубу – 1923, і цілый маєток Руського клубу вєдно з будовов дали записати і до катастра міста Пряшів і зареґістровати на МВ СР без того, жебы такый важный почін схвалила членьска громада. Докінця были знеужыты підписы з презентачного списку людей, котры о такім важнім кроку не знали... і доднесь ся о тім ведуть судны споры...

10 років суду о Руськый дом ▲▲ Мітінґ за одкрытя Руського дому в Пряшові про вшыткых Русинів.

розвивати културно-освітню роботу, яка была в минулости і робити крокы на навернутя Руського народного дому в Пряшові, котрый быв сконфішкованый бывшым режімом в 1965 році. Выбор Руського клубу выналожыв за десять років вшыткы свої силы, жебы за помочі суду досягнув справедливость. В періодіку Русиньской оброды - Народны новинкы, ч. 26–27/2002 ся Русины дізнали радостну справу - Окресный суд в Пряшові (18.3.2002) выніс вердікт, же знародніня і конфішкація маєтку Руського дому была в роспорі із законом і потвердив, же перевод властницького права того обєкту на штат не быв правоплатный. З той прічіны жадав признати властництво Руського дому його властникови Руському клубу 1923 в Пряшові. Місто Пряшів ся проти розсудку не одкликало, з боку міста Пряшів переміг змысел про справедливость і направліня кривд, котрых ся допустив на Русинах бывшый режім в другій половині 60-х років минулого сторіча. В тых істых новинках у заключіню была высловлена віра і надій, же тота історічна будова, котра в минулости служыла як центер културы і освіты Русинів, буде справована подля штатуту мудрыма людми, котры будуть надвязовати на попередні традіції і продовжовати в русиньскім діятельстві у новій демократічній сітуації, но што є головне, же ДОМ буде служыти про културны потребы Русинів нашого реґіону. Спочатку ся і так указовало, же роками перерваны традіції в Руськім домі воскрешають, хоць в ограніченій подобі, бо будова была в реконштрукції. Но і так у 2003 році зорґанізовали научный семінарь присвяченый 120-ій річніці од народжіня Др. Николая Бескида, была одкрыта памятна табла в селі Леґнава, в 2004 році быв зреалізованый семінарь о історії Русинів з меджінароднов участьов вызначных русиньскых діятелів, як Василь Сочка-Боржавин з Ужгороду, Петро Трохановскый з Криниці, Др. Тібор Міклош Поповіч з Будапешту і многы іншы. „Але членове Руського клубу – 1923, а то главно тогдышнє іщі жыюче членство збачіло, же веджіня РК – 1923 не мать мандат заступовати членьску базу і зачало ся дожадовати скликаня членьской громады – Конференції (подля платного Штатуту РК – 1923). В р. 2004

дошло і ку зловжытю Штатуту з РК – 1923, якый в зміненій подобі Штефан Секерак послав на реґістрацію на Міністерство внутра СР. З підпоров найстаршых членів РК – 1923 ініціатівна ґрупа скликала 9-го апріля 2005 міморядну членьску громаду РК – 1923, на котрій были вырішены проблемы,

26-го марца 2015 р. одбыло ся далше уж з многых засідань Окресного суду в Пряшові в знамій кавзі Руськый дом. Суд рішыв спор о леґітімности двох обчаньскых здружінь, а то Руськый клуб 1923 репрезентованый Штефаном Секераком, а другый Ґабрєлом Бескидом. Подля вердікту суду были членьскы сходзы, на котрых вылучіли Ґабрєла Бескида а новым председом ся став

Ч. 9-10 2015

▲▲ Памятный акт 90-той річніці Руського дому.

Штефан Секерак, НЕПЛАТНЫ. Руськый дом в сучасности ужывають „секераковці“, но по четверьгу (26.3.2015) ся сітуація обернула в їх непроспіх, бо вердікт суду ясно говорить - перевзятя веджіня клубу Секераком не было леґітімне. Ішло о засіданя з 14-го януара 2006 р., на котрім ся мав зреалізовати перевод Руського дому зо здружіня Руськый клуб – 1923 на нововытворену Надацію Руськый клуб – 1923. О леґітімности вести обчаньске здружіня Руськый клуб – 1923 ся уж барз довго судять дві ґрупы: „секераковці“, котры в сучасности через споминану надацію панують в Руськім домі в центрі Пряшова і „бескидовці“, котрых становы Міністерство внутрішніх діл СР не зареґістровало і так остали мімо здружіня, зато ся своїх прав домагають на суді. Не так давно, на єднім із высше споминаных судных спорів, суд пожадав Ш. Секерака, жебы предложыв членьскый преуказ здружіня (бо на суді, котрый быв давніше повів, же мать преуказ, але не мать го зо собов і повів, же на далшім засіданю го може предложыти). Но ту знова реакція Ш. Секерака была подобна, як на попереднім суді: „Мам преуказ, але єм го не взяв зо собов“, бо подля нього, тот доклад не поважує за вірогодный. „У нас є інакшый поступ як у тых сепаратіс-

iнфо РУСИН

тів (то думав на векшынову ґрупу коло „бескидовців“, котра уж традічно на скоро кажде засіданя заповнить цілый простор в судній сіні а пана „справедливого демократа“ якось не приде нихто підпорити... Іщі ку тому на суді додав, же важна є приглашка а членів приїмать выбор. На Окреснім суді в Пряшові быв выслуханый як свідок і Ґабрєл Бескид. Він выповідав, же членом Руського клубу - 1923 ся став у 1991 р. Быв зволеный за 2-го підпредседу. Дале перед судом повідав: „З притомных на установлюючім засіданю, на котрім быв обновленый Руськый клуб по 1989 році, єм уж посліднім жыючім членом. Здружіня надвязало на діятельство колишнього Руського клубу і Културно-освітнього общества Александра Духновіча. Выходжало із їх першого штатуту, котрый сьме собі задоважыли з празького архіву. Протектором Руського дому быв небогый єпіскоп Ґойдіч а наступцьом мав быти все єпіскоп. В 1953 році єм дістав повіріня до Пряшова, мій отець мав добры контакты з посліднім председом Руського клубу - Дуфанцьом. По 1989 р. мене ословив Іван Бобак, мій бывшый колеґа з електротехнічной промысловкы, жебы єм ся залучів до клубу і общества, же треба бойовати за принавернутя Руського дому, котрый быв у 1965 році зоштатненый, бо без будовы

Наша тема

9

не можеме надвязати на традіцію і розвивати културне діятельство. О будову мало інтерес веце ґруп. Коротко передтым было зареґістроване здружіня Руськый клуб, но на суді не успіло, подобно як і далшы організації. Руськый клуб - 1923 на суді успів. Місто Пряшів, котре было властником будовы, тот вердікт акцептовало і в літі 2002 р. нам будову передало“ – повів Ґ. Бескид о сітуації, яка настасла по револучнім 1989 році. Што до недорозумлінь і проблемів, котры выникли внутрі здружіня ся п. Бескид высловив, же: „Зінсценовали („секераковці“) засіданя, на котрім зробили тзв. перерозділіня функцій, хоць штатут таке дашто не познать.“ З поглядів людей коло п. Бескида выпливать, же выбор „секераковців“ не мать мандат вести Руськый клуб – 1923, бо не быв зволеный рядным засіданьом членьской громады, як є становлено у штатуті. Бескид на суді твердив, же Міністерство внутрішніх діл СР „зареґістровало становы на основі підводу“, зато, же не єствує запис з членьской громады. Спохыбнив платность членьской громады, на котрій мала быти будова переведжена на надацію. Його слова потверджує і вырок суду. З Розсудку в мені Словеньской републікы цітуєме: „Рішіня з 24-го мая 2005 на членьскій громаді о вольбі нового выбору (выбор зволеный в складі: Штефан Секерак, Конштантін Барна, Павел Бірчак, Юрій Панько, Валерій Купка, Андрій Бандура і Яна Трущіньска) обчаньского здружіня Руськый клуб – 1923 (дале лем „ОЗ“ пункт 11 запису), о вольбі председы ОЗ, о вольбі контролной і ревізной комісії ОЗ, о вольбі председы нового выбору Штефана Секерака, о вольбі контролной і ревізной комісії зволеной (в тім складі: Марґіта Шкурлова, Наталія Кірнерова і Татяна Міньова, причім за председкыню ревізной комісії была зволена Інґ. Марґіта Шкурлова), як і рішіня, котрым членьска громада взяла до відома вылучіня з выбору і членства в Руськім клубі – 1923 з 24.5.2005 Мґр. Ґабрєла Бескида, в тім чіслі його вылучіня выбором і вшыткы остатні рішіня прияты на тій членьскій громаді суть в протиречівости із законом і штатутом ОЗ, то значіть, же суть неплатны. Рішіня членьской громады ОЗ з 26.8.2005 о схваліню зміненого штатуту, як і вшыткы остатні вырішіня прияты на тій членьскій громаді суть в протиречівости із законом і штатутом ОЗ, то значіть, же суть неплатны. З высше наведженого видите, же ославуєме 90 років Руського дому, но не в Руськім домі, не в його просторах. І тот святочный акт сьме могли зреалізовати лем у вестібулі перед памятнов таблов основателів Руського дому, но перед запертыма дверями до вшыткых остатніх просторів. Надале продовжує неконечный судный спор, уж 10 років. А Русины Пряшівщіны остали на уліці. Єдиный маєток, о котрый ся нам постарали нашы предкы є в руках пару людей, котры не орґанізують жадне културне діятельство міджі Русинами. Непотішуюча інформація – але така є гола правда...

10

З домова

iнфо РУСИН

День Русинів Словеньска 12-го юна на Словеньску святкує ся День Русинів. А чом якраз 12-ый юн собі Русины установили за свій святочный день? Анна Кузмякова

Орґанізація Русиньска оброда на Словеньску (член Світового конґреса Русинів, позн. редакції) зачатком 2009-го року пришла з ініціатівов установити єден день, якый буде святом словеньскых Русинів. В друкованых медіях і на інтернеті проходила жыва діскузія з вопросом, котрый день бы мав быти тым, котрый назвеме День Русинів. Міджі пропозіціями быв 24ый апріль, день народжіня Александра Духновіча, 17-ый юн – заснованя Руського дому в Пряшові, 10-ый і 11-ый юн, коли ся у 30-ых і 40-ых роках минулого столітя орґанізовали Дні руськой културы в нашых містах і селах. На основі тых історічных подій быв за День Русинів выбраный 12-ый юн. То є день по тому, як у 1933 році быв одкрытый памятник Александра Духновіча у Пряшові за участи його авторкы, скулпторкы Елены Мандічовой і многогочісленной публікы Русинів. Тот акт быв повязаный з наймасовішыма ославами Русинів, котры пришли до Пряшова на возах, влаками і автами. Місто было в повній параді, люди в розмаїтых кроях із заставами, владыка Павел Ґойдіч одправляв святу літурґію і панахіду за Александром Духновічом, де на славу і хвалу Богу співав хор Ґрекокатолицькой учітельской препарандії. Представте собі сучасный центер міста Пряшова, місця десь міджі готелом Дукля і новым будинком Театру Йонаша Заборского. Із чорнобілых фотоґрафій того свята видиме, же тот простор з цілов околіцьов быв заповненый Русинами з Пряшівщіны і Підкарпатьской Руси. На челі маніфестації ішли у великій кількости членове Общества Александра Духновіча у своїх уніформах. Позераючі на фотоґрафії видиме їх інтересны чапкы ці бареткы з білым пірком. Коло памятника Александра Духновіча, котрый быв у тім часі в центрі міста, стояла чесна варта

скавтів. Перед Ґрекокатолицьков богословсков семінарійов (на тім місці є нова будова Театру Йонаша Заборьского, позн. редакції) стояли представителі різных сфер, урядів штатной і містьской делеґації. Міджі нима і наш, днесь уж благославеный, єпіскоп Павел Ґойдіч, ґубернатор Підкарпатьской Руси Антоній Бескид, найвысшый велитель воєньского горізонту плуковник Матовшек, презідент Судной рады і член Уставного суду Чеськословеньска Конштантін Мачік, інакше Русин, родак з Камюнкы, знамый поет Андрій Карабелеш з Підкарпатя, председа Културно-освітнього общества Александра Духновіча

Сімеон Смандрай, родак з Вісланкы, пріматор Пряшова пан Духонь і іншы тогдышні функціонарі державы і міста. На тім вызначнім святі одкрытя памятника Александра Духновіча не раз зазвучали його знамы заповітны слова Я Русин был, єсьм і буду. Ту треба додати, же 23-го юна у 2007-ім році, а то на 9-ім Світовім конґресі Русинів у Мараморош-Сіґеті в Румунії, была Духновічова поезія Вручаніє або як єй звыкнеме обычайні называти Я Русин был, єсьм і буду, схвалена за цілосвітову гімну Русинів. На незабытны ославы святочного одкрытя памятника

Ч. 9-10 2015 Александра Духновіча в Пряшові у 1933ім році пришла велика сила Русинів зблизка і здалека – з його родной Тополі, але таксамо з Камюнкы, Чірча, Кыйова, Меджілаборець ці іншых сел і міст. Тоты нашы людкове пришли на великы ославы до Пряшова на возах, влаком і автами. Перед новым памятником нашого будителя і славного Русина Александра Духновіча ся черяли выступы многых вызначных людей, котры говорили головно о заслугах Александра Духновіча, єдного з найвызначнішых представителів културного, церьковного, літературного і освітнього жывота Русинів. Він у своїй ціложывотній творчости не забывав на родну Тополю, на свою бабу Гарайдиху, котра го учіла родный язык і нашы прекрасны співанкы, але і на край і його людей, котры ся усалашыли ту у горах Карпатах. Што до збудованя памятника Духновічови в 1933-ім році, варто спомянути, же тот не быв выбудованый заслугов державы, але самых Русинів. В тогдышніх новинках Рускоє слово, котры выдавала Пряшівска ґрекокатолицька єпархія, окрем макеты памятника, была друкована і рубріка під назвов Дары на памятник Александра Духновіча, де ся могли люде дізнати мена тых добродителів, котры на памятник даровали грошы. І зато з нетерпезливостьов чекали на тот великый і славный день, на його святочне отворіня. Од тых років ся в русиньскій родині вельо того змінило. Днесь памятник Духновіча не стоїть в центрі міста, але коло рікы Торисы в Пряшові. Тото місце несе назву Намістя Александра Духновіча. Його меном названа і наша велика пыха – Театер Александра Духновіча – єдиный професіоналный русиньскый театер на світі, Меджінародна ціна Александра Духновіча за русиньску літературу, цілословеньскый літературный конкурз Духновічів Пряшів, але таксамо уліці, школы, сполкы, інтернаты і так далше. А то є доказ, же мы Русины на Словеньску іщі жыєме, лем бы сьме не мали утікати самы од себе. Од свого сердця, свого родного слова, віры, чести і сумліня. Бо як нам заповів Духновіч – Люб свій народ, не зато, же він славный, але зато, же він твій. Хто ся ганьбить за свій народ, тот ся наньбить сам за себе.

Ч. 9-10 2015

iнфо РУСИН

Календарь і нашы особности

11

Юрій Штеньо, русиньскый професор Є много людей – конкретно Русинів, котрых бы мож было представити, але то бы быв великый серіал, окрем того не о каждім маме інформації, главні о людях із давных сторіч. Но і днесь не о каждім вызначнім Русинови ці особности з русиньскым коріньом можеме вшытко найти на вшытко знаючім інтернеті. Не можеме тыж глядати вызначного ці славного Русина через його ДНА або розоберати його кров. Теодозія Латтова Русин ся преукаже сам, же є Русин. Наприклад і тым, же ся народив в Кленовій, окрес Снина. Є там корінь неєдного вызначного Русина. Днесь бы-м хотіла дакус приближыти жывот узнаваного, честованого у нас і у світі – професора, доктора медиціны Юрія Штеня, кандідата наук. Уж назберав много далшых тітулів, в нашій републіці быв оціненый як єден з найліпшых хірурґів спомеджі 33-ох найліпшых лікарів, є членом Світовой академії неврохірурґів, презідентом і честным членом Середньоевропской неврохірурґічной сполочности, учіть шпеціалістів із цілого світа, але і скушать-екзаменує шпеціалістів з Европы. Часто го кличуть учіти другых на конґресах і конференціях. Тот чоловік вшытко стигать, бо медиціні, конкретніше неврохірґії, присвятив свій жывот а уж є то высше тридцять років, одколи зачав на повно сам оперовати. О такім чоловікови кажуть, же мать златы рукы. На операції мозґу такы рукы треба мати. Перед операційов і цілый тыждень допереду думать, як буде поступовати на операції, глядать можности, што кібы його теорія не вышла, представує собі вшыткы іншы крокы. А при операції проф. Штеньо із пацієнтом цілый час бісідує. Велику поміч діставать од технічного выбавліня, мікроскопу, ласеру

і далшых нам незнамых машынок і пристроїв. Учів ся тій роботі в Москві в Бурденковім інштітуті на найліпшім працовіску у світі. По каждій лекції на конґресах, напр. в Америці, звыкли слухачі писати анкету, яка была лекція, ці дашто їм принесла і поучіла їх. Кідь є позітівна анкета, то значіть, же потім лектора кличуть і другый раз. Професора Юрія Штеня кличуть все. Окрем того і сам ходив учіти ся до Німецька, Швейцарії, Словенії, Арізоны і Аркансасу в Америці. Як гость робив на клініках в Америці, Німецьку, Гелсінках і далшых. Професор Юрій Штеньо конштатує, же і на Словакії суть добры, кваліфікованы лікарі, знають оперовати мозоґ і робити тоты найтяжшы операції. Оперовати і лічіти. Нелем сам оперує і лічіть, але учіть і далшых хірурґів, докторандів. Так само написав много одборных статей і публікацій. Словацька лікарьска сполочность оцінила Юрія Штеня за найліпшы публікації штирираз. Мать много іншых функцій. Нова функція є, же професор веде Лікарьску факулту Універзіты Коменьского в Братіславі, є там деканом. Перед тым быв предностом неврохіруґічной клінікы в Братіславі. В Братіславі час од часу стрічать ся з родаками, є радый, кідь му выйде час попозерати ся до Кленовой, котра го оцінила честным обчаньством так, як і

його брата Михала Штеня, знамого ортопеда, бывшого председы Здружіня інтеліґенції Русинів Словеньска в Братіславі. І ку єдному і ку другому братови нераз Русины обертають ся з просьбами о поміч. А мы знаме, же обидвоми, кідь можуть, поможуть.

З історічного календаря 4-го юна 1910 р. у селі Гачава в Кошыцькім окресі народив ся МИХАЛ ДУБАЙ, педаґоґ, малярь і културно-освітній діятель, єден із орґанізаторів высокых школ у Пряшові, основателів музею у Свіднику і ґалерії в Пряшові, директор Штатной научной бібліотекы в Пряшові (1953-1964), ведучій Словацького педаґоґічного выдавництва у Пряшові (1964-1975), автор высше 50 історічных нарисів З кронікы нашых сел. Умер 4-го октобра 1993 р. у Пряшові.

6-го юна 1990 р. вышло нулте чісло културно-хрістіаньского часопису РУСИН, перше пореволучне періодічне выданя в русиньскім языку, котре выдала Сполочность Анді Варгола в Меджілабірцях. Од 1991 до кінця 2003 року была выдавательом часопису РУСИН Русиньска оброда на Словеньску, од 2004 р. уж ОЗ Русин і Народны новинкы.

6-го юна 1890 р. у селі Шарішске Ястрабє, окрес Стара Любовня народив ся ПЕТРО ЖЫДОВСКЫЙ, політічно-освітній діятель, быв посланцьом парламенту ЧСР (1935-1939), заставав права обычайных людей, за Словеньского штату быв пронаслідованый і арештованый, потім брав участь в партізаньскім руху, быв директором выдавательства Славкнига. Умер 23-го новембра 1947 р. в Шарішскім Ястрабю.

17-го юна быв у Пряшові заложеный РУСЬКЫЙ ДОМ, як културно-освітній центер про Русинів, у бывшій будові ґрофа Г. Дежефія. Дом быв купленый за 280 тісяч корун, головно заслугов І. Кізака і Ф. Ройковіча, котры вєдно з далшыма фундаторами – О. Збіглейом, єп. Д. Нярадійом, єп. О. Ґойдічом, о. Е. Бігарійом, краянами із США і ін. поскладали ся на споминану суму. На превеликый жаль, в сучасности Руськый дом не служыть тым цілям, про котры го нашы предкы купили.

27-го юна умер у Пчолинім на Снинщіні ВАСИЛЬ ЛАТ ТА, педаґоґ, языкознатель, єден із основателів Руськой ґімназії в Меджілабірцях (марец 1945), Педаґоґічной ґімназії в Меджілабірцях, де быв директором (1952-1954), потім учів на Педаґоґічній і Філозофічній факултах

в Пряшові (1952-1965), канд. наук, доц., досліджовав русиньскы діалекты Пряшівщіны, котры вышли в атласі по його смерти (1991). Народив ся в Пчолинім 29-го децембра 1921 р.

12

Карпатьска Русь

Ч. 9-10 2015

iнфо РУСИН

Презідент Кіска: Русиньска култура є і днесь вынятково жывотаспособна Презідент Словацькой републікы, як сьме скоріше інформовали, перевзяв покровительство над русиньскым фестівалом у Свіднику, котрый проходив ку кінцю мая. З той нагоды єкслузівно выразив ся о Русинах і їх културі про Піддукляньскы новинкы (Podduklianske noviny). З благосклонным дозволіньом од шефредактора новинок Павла Сивака, приносиме вам слова презідента протлумачены до русиньского языка.

-пем„Маю за велике богатсво Словакії, же окрім майорітного народа ту нашло домів і дакілько народностей. Тым ся по сталітя формовала взаємно ся овпливнююча і толерантна сполочность, в котрій є, покля іде о народностну політіку, на першім місці безпроблемове співнажываня і ґаранція охраны языків і култур народностных меншын.“ Презідент далше підкреслив вынятковость русиньской културы. „І ваша русиньска култура є унікатна і цінна в контексті цілкового културного середовиска нашой отцюзнины. Но є цінна головно про вас, Русинів, котры сьте єй дістали до колыскы од своїх предків, мате єй записану глубоко у своїм сердцю і є частьов вашого каждоденного жывота.“ Далше презідент продовжовав, же є радый третьому річнику фестівалу, бо є доказом, „же русиньска култура є і днесь вынятково жывотаспособна і то вам єднозначно давать право на гордость. Тоту властность єм собі у вас Русинів все цінив.“ Презідент Андрей Кіска выразив ся і ку языку. „Сімпатічна мі є таксамо ваша выняткова намага всокотити собі

і хосновати русиньскый язык в штонайшыршій мірі, єднако як розвивати оріґіналну културу і смілость пе-

редати єй далшым ґенераціям. В тім маєте мою підтримку і сімпатії,“ інформовали Піддукляньскы новинкы.

БІЛОВЕЖА СВЯТКОВАЛА 660 РОКІВ В днях 25-го аж 26-го юна русиньске село Біловежа святковало 660 років од першого писемного документу, в котрім ся тото село споминать.

-пемСвяткованя приготовило село вєдно із Пряшівскым самосправным крайом, Горношарішскым освітнім центром в Бардейові, і Містнов орґанізаційов Русиньской оброды на Словеньску. В пятніцю од 16.00 год. на участных чекав проґрам, котрый приготовили діти із Матерьской і основной школы в Біловежі. В суботу, 27-го юна, на навщівників наперед о 17.00 год. чекала выставка образів і фотоґрафій повязаных зо селом і о 18.00 год. уж в Біловежі заграв перед повнов публіков дві єднокатовкы од Чехова – Медвідь і Спросины, єдиный на світі професіоналный русиньскый театер, Театер Александра Духновіча з Пряшова. В неділю святкованя зачало о 9.00 год. Божественнов літурґійов у містній церькви. Од 13.00 год. быв приготовленый културный проґрам на дворі културного дому, де быв зробленый амфітеатер. В проґрамі выступали Фолклорный колектів Біловежанка, Фолклорный колектів Лацко-

ва, Фолклорный колектів Melody, солісты но і головоным тяглом проґраму были Кандрачовці. Староста села Петро Микула, член выконного выбору

Русиньской оброды на Словеньску ся почас святкованя постарав досправды о русиньского духа свят. О тім свідчіть і наша фотоґрафія.

Ч. 9-10 2015

70 років од першого выданя новинок „Руске слово“ 15-го юна минуло якраз 70 років, од коли у 1945 р. вышло перше чісло новинок Русинів втогдышньой Югославії під назвов Руске слово.

-пем-

Штотыждньовы новинкы друковали ся в рр. 1945 – 1967 в Руськім Керестурі а од 1968 року в Новім Саді. Од їх вынику друковали ся лем в языку Русинів Войводины і тіраж мали од 1000 до 1400 фалатків. Руске слово было наперед в рр. 1945 – 1951 орґаном „Народного фронту“, пізніше новинкы стали ся орґаном выдавництва і друкарні в Руськім Керестурі і од 1968 были під выдавництвом „Руске слово“ в Новім Саді. Новинкы публіковали світовы новости і інформації о подіях в Югославії, так само і новости зо жывота містного русиньскго населеня. Од 1990 року Руске Слово зачало інформовати і о подіях зо жывота Русинів у світі. Руске слово ся од початку 1990-тых років 20-го столітя стало формално орґаном Націоналного совіту автономной области Войводина. Міджі вызначных редакторів мож зараховати Штефана Чакана, Дюру Варґу, Дюру Латяка, Любоміра Рамача, Гелену Медєші і далшых. Колеґам журналістам з Руского слова жычіме іщі много успіхів в роботі і много років выдаваня новинок.

iнфо РУСИН

Карпатьска Русь

13

85 років од атентата ОУН на Євменія Сабова Зачатком рока 1929 на Підкарпатьскій Руси выникла Орґанізація україньскых націоналістів (ОУН). Орґанізація вела політічный бой і терорістічны операції. Іщі перед ОУН была основана Україньска воєньска орґанізація. Пізніше быв сформованый воєньскый союз – Україньска повстанецька армія, котра брала участь почас Другой світовой войны наприклад і на забиваню Поляків і Жыдів, ці на співпраці з націстами. 1-го юна 1930-го року ОУН зорґанізовала атентат на честного председу Общества Александра Духновіча – Євменія Сабова. Од того минать 85 років і на Україні суть спомянуты орґанізації днесь законом прославляны. Петро Медвідь Атентат зробив штудент Ф. Тацинець почас святкованя „Русского дня“. Атентатник быв поїманый і арештованый. При выслухах вышло наяво, же атентат быв орґанізованый членков ОУН і Україньской воєньской орґанізації Ц. Новаківсков. Сабов мав щастя і атентат пережыв. Не пасовав україньскым націоналістам, бо його кредом было, же ту (думав на Общество Александра Духновіча, позн. редакції), не є місця про москвофілів, а ани про українство. Сабов мав ясны русиньскы позіції і в одношіню ку языку. Євменій Сабов ся народив 1-го октобра 1859 р. у Вербяжі на Підкарпатьскій Руси і быв священиком, педаґоґом і културным діятельом серед Русинів. Походив з русиньской патріотічной родины, його дідом быв вызначный педаґоґ Кіріл Сабов. Штудовав на ґімназіях в Ужгороді, Пряшові і Левочі, потім закінчів Ужгородьску ґрекокатолицьку богословску семінарію. По высвячіню курто служыв на парафії в селі Арданово і пак быв призначеный учітельом русиньского – „русского“ языка в Ужгородьскій ґімназії. Сабов быв єдным із ведучіх членів Общества св. Василія Великого і єдным із орґанізаторів выдавництва „Уніо“. Сам написав дакілько учебників, котры мали велику популаріту. Євменій Сабов быв єдным із першых діятелів, котры кликали до окремого културного розвитку Русинів, незалежно од російской і україньской култур. В часі 1. Чехословацькой републікы Сабов выступив остро проти того, жебы міджі Русинами в културнім жывоті хосновав ся ці російскый, ці україньскый языкы і підпоровав „традічный карпаторуськый язык“, значіть русиньскый язык, котрым говорив народ. Сабов мав важну актівну роль і у Обществі Александра Духновіча. В рр. 1923 – 1934 быв його честным председом. Вдяка своїм поглядам все выкликовав неволю ултрарадікалных екстремістів із укрїнофілского табора, чого атентат быв лем потверджіньом. Умер Євменій Сабов в Севлюші, днесь Виноградів, 3-го новембра 1934 р.

Пришло до редакції…

Vážený pane Medviď, píši Vám česky, protože rusínsky číst a psát neumím. Ale třeba i s vaší pomocí se mi to časem podaří. Právě jsem se spolu s kolegou z našeho klubu vrátil ze Svidníku z folkloristického festivalu, který jsem navštívil asi po 10 leté přestávce. A byl jsem velice příjemně překvapen. Po první, když jsem zjistil, že se jedná, na rozdíl od minulosti, o slavnost Rusínů, jako samostatného a svébytného národa odlišného od Ukrajinců. Věřím, že se Rusíni, alespoň na Slovensku, odpoutali od umělé a nevědecké ukrajinizace.

Druhé překvapení mi přichystali účinkující umělci. Vždyť naprosto převažovala mládež!

To mně dodává optimismu a víry, že Rusíni povstanou z popela jako pták Fénix.

V návaznosti na to bych si chtěl objednat časopis InfoRusín, můj kamarád to na Slovensku zaplatí, jen potřebuji vědět kolik a

jak. Pokud by to šlo ale zaplatit z Čech, bylo by to vítané.

Dále bych se chtěl doučit rusínský jazyk, číst umím, ale mluvit ani psát neumím. Tak bych potřeboval nějakou učební pomůcku.

Pokud jde o Vaši polemiku s prezidentem Kiskou (str.12, číslo 7/2015 InfoRusína) pak se s ní ztotožňuji. Především je třeba nejen na Slovensku ale i v České republice zdůraznit podíl Rusínů na osvobozování naší tehdy společné vlasti. Příští rok při oslavách osvobození to náš Klub v obvodu své působnosti zabezpečí.

Na druhé straně oceňuji skutečnost, že Kiska uznal Rusíny za národ, samostatný a svébytný (Podduklianské novinky, 25. května str.2). To má mimořádný politický význam.

Když jsou Rusíni na Slovensku národem, musí jím být i jinde. Mám na mysli Zakarpatskou Rus, nyní Zakarpatskou oblast Ukrajiny, kde Rusíni rozhodně nemají na růžích ustláno.

No a na samý závěr, včera jsem se náhodou sešel s dvěma etnickými Rusíny (já jsem spíš salónní), svými známými, a předběžně jsme se rozhodli založit v Pardubickém kraji rusínskou buňku, v tomto směru bychom také chtěli s Vámi spolupracovat.

V očekávání další spolupráce, Petr Šáda

14

Погляды

iнфо РУСИН

ПРЯШІВ – НАШ ЦЕНТЕР Найвеце найважнішых русиньскых акцій одбывать ся в Пряшові. Пряшів не остав на боці, як бы дахто ворожыв, пророковав. Пряшів остав нашым центром. Теодозія Латтова Зістав центром хоць ту не сидить председа Русиньской оброды, не є ту ани канцеларія ани редакція єй новинок – Інфо Русин. Тоту орґанізацію, котра перша наступила на дорогу в процесі возроджова-

ня Русинів, котра была і є найміцнішов орґанізаційов меджі остатніма русиньскыма орґанізаціями, котра мать своє посланя і задачі, богату історію, споїня з остатніма русиньскыма орґанізаціями у світі од першых днів свойой екзістенції, од першого Світового конґресу Русинів в Меджілабірцях. Подібно далшы орґанізації, якы мають свої задачі, своє поле коло возроджованя русиньского світа. Не вшыткым ся вшытко дарить. В Пряшові є Руськый дом, на котрый ся зберали люди і многы вызначны особности в 1924-ім, 1925-ім і далшых роках. Руськый дом славив 90 років од свого закупліня, його справця і власник Руськый клуб, місто роботы Общества Александра Духновіча, місто, де ся народили великы планы на розвой русиньской културы. На тото ся не забыло, лем деська настала хыба. Не забыло ся, про кого і на што мав служыти. Перед мраморовов таблов сьме постояли, старшы споминали, поклонили ся і подяковали фундаторам, же тот дом є. Лем не знаме одповісти, чом до нього Русины не ідуть і нияке общество ту не мать місце і не розвивать з того місця свою културно-освітню роботу, як бы то мало быти. Но іщі єдна думка – чом то за правду треба так довго і терпезливо войовати по судах. Ці то так тяжко докопати ся? Де є проблем? Маме ту Пряшівску універзіту і Інштітут русиньского языка і културы, праві в тім літнім часі ту одбывать ся 6-ый річник Меджінародной літньой школы русиньского языка і културы. В Пряшові маме Музей

русиньской културы, котрый неодовга бы мав зачати велику рекоштрукцію старой, высше 120 річной касареньской будовы, але меджі тым перед пару днями была отворена далша інтересна выставка.... В Пряшові веде метрополію Ґрекокатольцькой церькви на Словакії метрополі-

та і архієпіскоп Іоан Бабяк. Тыж ту є метрополіта і архієпіскоп Православной церькви Чеськых країн і Словакії Ростислав. В Пряшові є єдиный на світі професіоналный русиньскый театер, котрый несе мено будителя Русинів Александра Духновіча. Є ту єдиный на світі професіоналный русиньскый фолклорный колектів ПУЛС. До 2003-го року з Пряшова высылало Словацьке радіо і редакція русиньскых релацій. Днесь высылать із Кошыць. В Пряшові суть русиньскы редакції – Народных

Ч. 9-10 2015 новинок, Інфо-Русина і журналу Русин. З Пряшова чути на інтернеті радіо русин.ФМ а то релації під назвов Говорить Пряшів. Перед пару днями ту одбыв ся 16-ый річник цілословацького конкурзу в чітані і декламації русиньской прозы і поезії, властной творчости і малых сценічных форм. Пришло веце як 70 дітей, молодых і дорослых. Уровень высока, орґанізація доконала. Але пару слов повім до выберу поезії ці прозы. Найчастіше, головно учітелькы, выберають про дітей Кудзейовы байкы і поезію. А то видиме уж пару років. Його творчість добрі слухати і добрі чітати. Было бы уж на часі посмотрити ся і до іншой літературы, вышло много новых книжок про наймешых і векшых. Уж дакотры їх обявили. Тыж выходить чудно, кідь дівчата і хлопці высокы, скоро дорослы выберають собі приповідкы о качатках і мачатках ці співаночках. На каждім конкурзі чекаме, же ся обявить і вірш од Духновіча, бо тот конкурз є під його меном. Порота бы мала тот выбер оціньовати подібно як і сценічный выраз, язык, талент, цілковый выступ і пару слів повісти і порадити в тій проблематіці учітелькам і родічам, як бы ся мали приготовити на тот конкурз. Єдным словом - треба піднимати уровень конкурзу Духновічів Пряшів. Тото вшытко із своїма успіхами і резервами, проблемами доволює нам повісти, же Пряшів є то місто Духновічове, а про Русинів Словакії є історічным, церьковным, културным центром наукы о Русинах, і так далше.... Є правда, же в реґіоні є тых акцій омного веце, вшыткы мають або тягають ся од Пряшова, але і до Пряшова, наприклад День Русинів, котрый славиме 12-го юна. Такый день мають і в країнах, де жыє русиньска народностна меншына, лем в іншім памятнім часі. Нич не бранить, навспак, было бы красні, кебы тот день – 12-ый юн, славили вшыткы Русины нашой републікы в каждім селі і місті, де жыють. Надвязали бы на свята Днів руськой културы в довойновім часі. Были то многолюдны маніфестації в містах, до котрых ішли люди з близкых сел. Видно то на старых фотоґрафіях. Но а із світа пришла інформація, же в румуньскім місті Дева скінчів ся 13-ый Світовый конґрес Русинів. А у нас зачав ся фестіваловый маратон.

Ч. 9-10 2015

iнфо РУСИН

Погляды

15

КОНҐРЕС ОЧАМИ ДЕЛЕҐАТА Петро Медвідь

З Девы до Ковбасова Зробити конґрес в Деві є думка, котра бы собі заслужыла окреме оцініня. І зато як раз з тым зачну. Не єм прихыльником „конґресовой турістікы“ і так уж довше бісідую, же конґресы бы ся мали робити на теріторіах, де є історічне населіня Русинів – Підкарпатьска Русь, Пряшівска Русь і Лемковина. Там, де были і нашы Народны рады. Но кідь уж люди коло конґреса потребують літати по Европі, добрі. Но в тім припаді бы ся в окремых державах мали робити конґресы там, де даякы Русины жыють, не там, де їх мож зраховати на палцях єдной рукы, ліпше повіджене, де їх мож пораховати в рамках єдной родины, котра стоїть на челі орґанізації, яка є гостительков. Бо мене не інтересує, де жыє єдна родина депутата, але то, же Русины в Румунії жыють на Маромороші. І як раз там, кідь уж, сьме мали засідати. Бо покля підеме по прінціпі, же конґрес є там, де жыє голова орґанізації, котра в тім році конґрес робить, то ся тішу, як буде председом Русиньской оброды дахто із Ковбасова. А не думайте, же фіґлюю. Бо в Ковбасові тых Русинів жыє веце як в Деві. А надпис: Витайте в Ковбасові, на Світовім конґресі Русинів, то мать таксамо дашто до себе. Думам, же бы то про конґрес могло быти аж характерістічне.

Мініфестівал з максіхыбов На конґресі бы єм чекав вшытко, але же зажыю 15-минутовый мініфестівал зліпленый із трьох гімн а єдной коломийкы, коло чого будеме вшыткы стояти як перед Страшным судом, то вера ніт. То, же ся конґрес одкрыв гімнов Румунії, по котрій мала слідовати русиньска гімна схвалена конґресом – Духновічово Вручаніє, то є в порядку. Чом але за тым ішла якась коломийка а на конець іщі европска гімна, так тому драматурґічному плану єм досправды не зрозумів. Но і оно бы ся то може іщі дало в покої одстояти, кібы домашні орґанізаторы знали, як є гімна Русинів схвалена. Лемже они не знали. І так Вручаніє не одзвучало з першым і другым стовпчіком стиху, але зо вшыткыма. Ганьба. На кінцю конґреса ся дакус спамятали і пустили „лем три“. Майже правилно, но лем майже…

Повідомліня о діялности або букварь сталінізму То же на зачатку членове Світовой рады Русинів інформують о тім, што Русины в окремых державах зорґанізовали за два рокы міджі конґресами, є в порядку. І кідь досправды не мушу слухати о вшыткых фестівалах, скоріше бы єм чекав дакус веце меріторічной діялности русиньскых орґанізацій. З тым ся якбач могла похвалити лем Северна Америка, Словакія і Польща, і кідь за Польщу ся тым хвалив тот, котрый не прикладать руку ку ділу. Но што чоловіка сердить веце, то є то, же з єднаков інформаційов, о тім, же „сьме зробили фестівал і выдали книжку“, выступив

і председа Світовой рады. По перше, Світова рада має быти нашов владов, нашов амбасадов, она мать робити політіку, підпорити Русинів там, де мають проблем (довгый час головно на Україні) і выдавати книжкы, ці робити фестівалы можуть членьскы орґанізації. По друге, інформація о діялности од председы Світовой рады мала быти одрахованьом того, што ся сповнило із резолуції і узнесіня, котры были прияты перед двома роками. О тім ся даяк не бісідовало, но і клинцьом того вшыткого было то, же не была жадна діскузія, і кідь ся люди голосили. Чом, бо то не є в проґрамі в тот день. Значіть, мы собі прочітаме своє і делеґаты до того не мають што мати вопросы. Сталінізм як із букваря.

Ляльковы делеґації і „ганьба“ Інтересне є, же кідь конечно пришло на другый день ку діскузії, нихто не мав властно жадны вопросы ку повніню резолуцій, узнесінь і кідь єм ся озвав я, зо вшыткого того собі векшына делеґатів однесла якбач лем то, же єм выступив, і теперь цітую, „прокурорскым тоном“, і хто єм я, жебы єм собі то міг дозволити. Но правда, я єм лем делеґат і ведучій делеґації за Словеньску асоціацію русиньскых орґанізацій. Не мам право. Тым ся лем потверджує, же векшына ведучіх делеґацій собі выберать лялькы, а не делеґатів, котры роздумують, котры ся звідають і котры дашто хотять робити. Лем лялькы, котры коло голосованя будуть піднимати рукы так, як ся їм допереду повість. Без вопросів. З почутьом, якы сьме файны і яку добру роботу робиме дома і на конґресі. О складі україньской делеґації уж ани не хочу бісідовати. Люди як Жупан, Сидор, котры на Україні роблять велику роботу, на конґресі не суть і сидять там „музиканты“. Навспак, кідь Боґдан Ґамбаль не є делеґатом за Польщу і я го возьму за Словакію, бо є то актівный чоловік і мать быти на конґресі, навеце мене не інтересують гра-

ніці, але то, же сьме Русины а Ґамбаль є іщі і честным членом Културно-освітнього общества Александра Духновіча в Пряшові, так є то про дакотрых ганьба і неприпустный прецеденс. Ганьба то є, але не про Словакію, ани про Ґамбаля. Навспак, обіцям, же покля ся україньска делеґація не спамятать, та за Словакію підуть і люди з Підкарпатя. Тоты, што суть досправды лідерами Русинів. Музиканты най ідуть грати на весіля.

Конґресовый фолклор Русины суть прославлены своїм фолклором. Співають і танцюють аж до замліня. Всокотили собі свої традіції по старіча і суть на них горды. Єден такый фолклор, з котрого може быти раз стародавна традіція, выникать і на конґресі: кажды два рокы найти причіну ку тому, жебы не прияти Росію. Раз є то зміна назвы орґанізації, котра подала кандідатуру, остатній раз то, же делеґація не пришла, хоць кандідатуру подали. Цірк, котрый ся на каждім конґресі уж довго повторять є траґікомічный. То, же із Росії приходили на конґресы од 1999 року, не інтересує никого. І то, же чом не пришли з Росії теперь, таксамо никого не інтересує. Навспак, была то добра причіна, чом не дати голосовати о Росії, хоць то в проґрамі, котрый схвалив конґрес, найвысшый орґан, котрый є над Світовов радов, было. Чом? Бо ся так вечур перед тым доїднала Світова рада. Світова рада, котра уж мала за собов єден день засіданя, і котра має одовздати свої функції. Сталінізм дакус высше єм не споминав лем так…

Кому перешкаджать ФСБ… Ку Росії іщі раз. Не од єдного делеґата єм чув, же Росія не може быти прията, бо то лем средство Кремля дістати їх спецслужбу до конґреса а не досправдовый інтерес Русинів жыючіх в Росії быти в конґресі. Інтересне, як ся конґрес боїть о то,

16

Погляды

же до конґреса хоче інфілтровати ся ФСБ і делеґатам то перешкаджать, але никому не перешкаджать, же україньска СБУ в конґресі вже давно є. О тім, чом єм о такім дачім пересвідченый, бы єм міг писати цілу книжку і дякуючі тому, што єм видів на властны очі почас тогорічного конґреса. СБУ давно тримать в руках делеґацію за Україну а інтересне є, же якраз делеґаты за Україну найвеце кричали проти Росії. Теперь не знам, ці фотоґрафії із конґреса од єдного із делеґатів ідуть про пресу, або до картотек. Но і што? Жыєме? Жыєме.

Скламаня Тых скламань бы може было веце. Перше, же делеґація Сербії знова пропоновала до рады бывшого председу рады, притім мать в делеґації довгы рокы молодшого, способнішого чоловіка, котрому вірю. Жаль, якбач іщі Сербія на нього не доросла. Може о два рокы. Скламаньом є і то, же тото саме зробила Польша. Хоць таксамо мала молодого, ліпшого кандідата. З того ся родить третє скламаня, і то є то, же Світова рада має лем двох новых людей, Мілана Мнягончака за Словакію і Джо-

Info Rusín vydáva Rusínska obroda na Slovensku s finančnou podporou Úradu

Ч. 9-10 2015

iнфо РУСИН

на Ріґеттія за Северну Америку. Чом скламаня? Бо і напрік тому, же Світова рада робила два рокы вшытко, лем не тото, што бы мала, робота членів была якбач в очах делеґатів в порядку, кідь їх знова пропоновали до рады. Но і то є кошмарь. Рада мала одыйти ціла і до функцій мали іти новы люди.

Властный ґол Властный ґол собі дала україньска делеґація. Конґрес прияв далшу, думам, же і так беззбубу, но холем сімболічну резолуцію в одношіню ку правам Русинів на Україні. Вшыткы делелеґаты были за. Но аж на то, же ведучій україньской делеґації ани не быв коло голосованя а думам, же не быв єдиный з той делеґації, хто нараз счезнув. І то было почас двох днів на тоту тему коло того вельо бісіды з їх боку. Ґратулую. Могли іти сміло домів із резолуційов, але кібы дашто, та они не голосовали. Досправды властный ґол а доволю собі повісти, же тото, а не Ґамбаль в словацькій делеґації, є про мене ганьба. Або жебы то было дакого ряджіня?

Плусы конґресу За першый плус поважую то, же конечно делеґація за Словакію, котра має склад із делеґатів за Русиньску оброду на Словеньску і делеґатів за Словеньску асоціацію русиньскых орґанізацій, была єднотна і комуніковала вєдно. Докінця ся першый

раз од того „розколу“ словацькой делеґації стало, же Русиньска оброда хотіла дотримати договор і понукнути теперь місце у Світовій раді делеґатови за асоціацію. Перед тым о тім з асоціаційов, напрік ясному договору о черяню ся по двох роках, нихто з оброды не діскутовав і все там мала оброда лем свого чоловіка. Другым плусом конґресу є то, же членове делеґацій за Словакію, Северну Америку, а і часть членів польской делеґації, были свободны люди, котры зрозуміли, же голосовати треба подля сумліня і властного пересвідчіня, а не подля державы за котру єм пришов. Бодай бы ся тото пошырьовало і до далшых делеґацій, бо лем втогды буде конґрес конґресом. Не думайме на державы, они про нас не суть основны. Основны суть общерусиньскы думкы і діла, котры нам вшыткым будуть на благо.

Минус конґресу До світовой рады сьме дістали лем двох людей, котры хотять змінити конґрес, і котры як раз на общерусиньске благо і на потрібны діла про нас думають. Значіть, дакус ся подарило змінити раду, але лем дакус. Навеце, ани єден з тых членів рады не є председом. Ці ся їм подарить досправды за два рокы змінити холем дакус фунґованя і обсяг роботы Світовой рады і конґресу, кідь векшыну мають стары функціонарі, то є днесь великым вопросом. І то беру за минус конґресу. Чекав єм веце.

vlády SR - program Kultúra národnostných menšín 2015.

IČO vydavateľa: IČO 17 151 074, sídlo vydavateľa: Štefániková 18, Humenné, dátum vydania periodickej tlače: 30. jún 2015

Info Rusín vydáva Rusínska obroda na Slovensku a výlučne zodpovedá za obsah projektu.

Realizované s finančnou podporou Úradu vlády SR. Evidenčné číslo: EV 1739/08. Šéfredaktor: Mgr. Peter Medviď Jazyková úprava: Mgr. Anna Kuzmiaková. Výroba: Tlačiareň Svidnícka, s.r.o. Adresa redakcie a administrácie: Rusínska obroda na Slovensku, redakcia Info Rusín, Štefánikova 18, 066 01, Humenné. Tel.: Peter Medviď +421 907 291 591. E-mail: Peter Medviď: peter.medvid@gmail.com. Inzeráty, reklamy, sponzoring preberáme po dohode s povereným vedením redakcie na adrese sídla ROS v Humennom. Číslo účtu pre predplatné: 2155073158/0200. Predplatné na rok: Slovensko: 10,50 Є, Európske štáty: 15,96 Є, mimoeurópske štáty: 21 Є. Neobjednané rukopisy a fotografie nevraciame! Publikujeme i názory, s ktorými nie vždy súhlasíme. Za obsah príspevku zodpovedá autor. Redakcia si vyhradzuje právo na krátenie a štylistickú úpravu textov! Príspevky v slovenskom jazyku nehonorujeme.

Info Rusín je distribuovaný aj do novinových stánkov prostredníctvom MEDIAPRESS Poprad, spol. s r.o. (okresy: Stará Ľubovňa, Poprad, Levoča, Kežmarok, Spišská Nová Ves) a KAPA DAB Prešov, spol. s r. o. (okresy: Prešov, Bardejov, Humenné, Medzilaborce, Sabinov, Snina, Stropkov, Svidník, Vranov n/T.).

Rusínska obroda na Slovensku redakcia Info Rusín Štefánikova 18 066 01 Humenné RaZ Platené v hotovosti 089 01 Svidník