Kommuniek Februarie/Maart 2020

`n Handelsmerk van

Februarie | Maart 2020

Droogte 'n onderwerp wat nie vermy kan word nie Kry nou mĂŠĂŠr versekeringsopsies SA afgradering en die gevolge daarvan Nie alle plastiek is gelyk nie

Saam boer ons vir die toekoms™

HOË PRODUKSIE

HOË DRAKRAG

SMAAKLIKHEID

GEÏNSPIREER DEUR DIE NATUUR, GEDRYF DEUR WETENSKAP

GEIL VOERGEWASSE VIR ’N GEBALANSEERDE VOERVLOEI

Die pakket voergewasse, geselekteer vir hoë voerproduksiepotensiaal, drakrag en smaaklikheid, is geskik vir ’n verskeidenheid diereproduksiestelsels; van vleis- en melkbeeste, tot skaapproduksie, tot die afronding van speenkalwers en lammers. Die pakket sluit lusern, eenjarige raaigras, meerjarige raaigras, hawer, korog, stoelrog, Japannese radyse, voersorghum en tef in.

Trademarks and service marks of Dow AgroSciences, DuPont or Pioneer, and their afliated companies or their respective owners. © 2020 Pannar Seed (Pty) Ltd. 2020/WEIDING/LW/15DAIRY

®, TM, SM

12 17 24 40

Droogte 'n onderwerp wat nie vermy kan word nie

'n Terugblik op GWK Landboukundige Dienste vir 2019

Nie alle plastiek is gelyk nie

Bly aan die beweeg!

8 10 14 20 22 30

Damme en temperature

Landbouwenke

Kry nou mĂŠĂŠr versekeringsopsies

SA afgradering en gevolge daarvan

Nuwe inisiatief in katoenproduksie

Koringkultivar proefresultate (2019)

34 36 39 42 Geleenthede Handel-bestuurder se kos

KommuniekRAAI

Resep: Murgpampoentjiebrood

Uit Piet se pen: Het ons skip gekom?

3

Direksie

Bestuur

Voorsitter Frank Lawrence

Besturende Direkteur: GWK Groep Llewellyn Brooks

Ondervoorsitter Hennie Coetzee

FinansiĂŤle Direkteur: GWK Groep Johan Geel

Llewellyn Brooks HF Cilliers Koos de Wet Johan Geel Wynand Human Frans Lubbe Tertius Marais Nicolaas Kruger Eric Ramongalo Koos van der Ryst

Besturende Direkteur: GWK Agri Frans du Plessis Besturende Direkteur: GWK Farm Foods Wim van Rooyen Besturende Direkteur: GWK Farm Foods Graan Shawn Ross Besturende Direkteur: GWK Trading Tom Meintjes Uitvoerende Hoof: Groep Bemarking en Kommunikasie Neil de Klerk Uitvoerende Hoof: Groep Menslike Hulpbronbestuur Malcolm Jafta Hoof van Korporatiewe Sake Juan Kotze

Ons is pioniers in die agri- en voedselwaardeketting en is toegewy daaraan om 'n volhoubare besigheid te bou, groei te dryf en 'n beter toekoms vir al ons belanghebbendes te verseker.

We are pioneers in the agri and food value chain, committed to shaping a sustainable business, driving growth and providing a better future for all stakeholders.

Uitgewer namens GWK Neil de Klerk (Groep Bemarking en Kommunikasie) Redakteur Leana Bezuidenhout 072 601 9420

Redakteursbrief ‘n Nuwe jaar en nuwe dekade het aangebreek en soos altyd maak almal nuwe planne om ‘n beter lewe te lei.

Uitleg Reinard Louw Verspreiding Charné van der Merwe CharneVDM@gwk.co.za Advertensies ads@kommuniek.co.za Het jy iets om te deel?

Gesels met ons: E-pos: LeanaB@gwk.co.za Pos: Kommuniek, Posbus 47, Douglas, 8730 Hoofkantoor GWK De Villiersstraat / Posbus 47 Douglas 8730 Telefoon 053 298 8200 / 087 820 5630 Webwerf gwk.co.za Voorbladfoto: Droogte steeds 'n probleem (foto: Conrad Bornman)

Vind ons aanlyn deur die QR-kodes met `n slimfoon te skandeer.

Kommuniek

6

Facebook

Ek sien egter sedert einde Desember baie negatiwiteit op sosiale media oor nuwejaarsvoornemens. Asof dit afgesaag geraak het.

Dit is 1 Januarie so die gyms maak weer geld!

Kyk hoe draf almal in die oggend, ek wonder hoe lank dit gaan hou.

So, met watter dieet gaan almal uithou vir ‘n hele week?

Persoonlik is ek nie lief daarvoor om beloftes aan myself te maak nie, want ek het nie ‘n baie goeie reputasie om daarby te hou nie. Maar is dit régtig so ‘n slegte ding om die begin van ‘n nuwe jaar te gebruik as ‘n poging om jouself te verbeter? Ek dink nie so nie.

As dit orraait is om mense moed in te praat aan die einde van ‘n tawwe jaar en te sê “dit is amper vakansie, byt net vas!” is dit sekerlik nie onredelik dat hierdie mense ná die vakansie, aan die begin van ‘n nuwe jaar, uitgerus en positief genoeg voel om goeie veranderinge te beplan nie.

Ek dink meer van ons kan dit gerus doen.

Ek dink, in 2020, kan meer van ons probeer om verdraagsaam te wees.

Om te verstaan dat mense van ons verskil, dat hulle anders dink as ons, en dat dit hulle nie noodwendig verkeerd maak nie.

Leana Bezuidenhout

Ons kan in 2020 meer omgee. Ons kan betrokke raak by projekte wat ander help. Ons kan meer uitdeel en minder vra (‘n oop hand ontvang tog soveel makliker). Ons kan meegevoel hê en drukkies uitdeel as dit nodig is, sonder dat ons die wêreld se probleme hoef op te los.

Ons kan rustiger raak. Minder konsentreer op wat alles verkeerd is en eerder raaksien waarmee ons geseën is. Ek is van mening dat ons in die mooiste land met die heel beste mense bly, ons moet net kies om meer oplettend te wees.

Ons kan beter na onsself kyk. Ons hartspiere oefen en ons lagspiere laat werk. Tyd spandeer aan dít wat ons gelukkig maak saam met mense wat ons beter laat voel. Ons groente eet.

Dit is maar net wat ék dink en wat ék gaan probeer.

Behalwe hiervoor, is ek net so opgewonde om weer deel van GWK se span te wees in die nuwe jaar. Hoewel 2020 dalk nog besig is om spoed op te tel, gaan ons binnekort weer ‘n magdom mooi stories hê om te deel. Nie net voornemens nie, maar projekte wat deurgevoer word en ‘n landurige positiewe invloed op die bedryf sal hê.

Dit gaan lekker wees om saam met julle op hierdie reis te wees.

Spesialisbestuurder: Inhoudsontwikkeling

Geestelike Akker Wie kan ons raadpleeg?

“Ons vertrou op die Here: Hy is ons hulp en ons beskermer.” Psalm 33:20 Psalm 33 is 'n pryslied wat mense oproep om die Here, die Skepper van die heelal, te loof en prys. Hy is in beheer van die lotsbestemming van die mens en van al die planne van die nasies. Die psalmdigter roep ons op om as kinders van die Here in ons geloof te jubel en op Hom te vertrou.

Dit is raad wat ons gerus kan volg en daar is geen beter tyd as nou nie.

Ons is op die drumpel van 'n nuwe jaar. In feitlik elke land is die begin van 'n nuwe jaar gewoonlik die tyd waar mense terugkyk op die ou jaar, daaroor nadink en hulle nuwejaarsvoornemens maak.

Ongelukkig teen middel-Januarie met die opwinding van die feestyd byna vergete en met die werklikheid van elke dag wat weer inskop, bly baie van die goeie voornemens in die slag. Die vakansieseisoen is verby en ons moet weer die uitdagings van ons daaglikse realiteite hanteer.

Navorsers is voortdurend besig om hier in ons land en in die res van die wêreld omstandighede wat ons le-

wens kan beïnvloed, te analiseer. Is ons ekonomie besig om te verswak? Kan inflasie onder beheer gebring word?

Hoe kan die belange en veiligheid van burgers bevorder word? Hoe kan korrupsie en misdaad beveg word?

Dit is groot probleme en daar is geen maklike oplossings nie. Niemand weet wat 2020 vir hulle en hulle gesinne inhou nie.

Christene het egter 'n duidelike voordeel. Ons leef nie in 'n vakuum sonder hoop nie. Inteendeel, ons weet wie ons lewens en ons uiteindelike bestemming beheer.

"Met hierdie vooruitsig span ons ons kragte in en stry ons, want ons het ons hoop op die lewende God gevestig, wat die Verlosser is van alle mense, van almal wat glo." 1 Timoteus 4:10 Gebed: Almagtige God en Hemelse Vader, gee aan ons die genade om in hierdie jaar u wil met ywer en toewyding te doen. Ons bid dit in die Naam van u Seun, Jesus Christus. Amen

Neville Turley (versndag.co.za)

7

Damme en temperature

Huidige stand van damme Riviersisteem

Werklike vs. langtermyn reënval

Dam

140

Gariepdam

71,38

Vanderkloofdam

60,20

120

Vaaldam

56,70

100

Bloemhofdam

78,60

Vaalharts Stuwal

89,20

Douglas Stuwal

102,94

60

Spitskopdam

49,70

40

Taungdam

94,60

20

Rietrivier

Kalkfonteindam

16,07

Modderrivier

Krugersdriftdam

77,70

Vaalrivier

Hartsrivier

Reën (mm)

Oranjerivier

160

% Vol

80

0

Luneburg

Green Valley Nuts

40

40

35

35

30

30

25 20

15 10

5

5 22

29

5

12

19

26

0

2

1

8

15

22

29

Dae

26

2

12

19

26

2

40 35

30

30

25

Temp. °C

Temp. °C

19

Hopetown

35

20 15

25 20 15

10

10

5

5 1

8

15

22

29

5

12

19

26

0

2

1

8

15

22

Dae

29

5

Dae

Middelburg Grootfontein 40 35

Temp. °C

30 25 20 15 10 5 0

1

8

15

22

29

5

12

19

26

2

Dae

8

12

45

40

0

5

Dae

Rietrivier

45

LTM

20

10

15

MIDDELBURG (EC)

25

15

8

Jan Kempdorp Zoutpansdrift

Prieska Green Valley Nuts 45

Temp. °C

Temp. °C

Douglas Lunenburg

1

Hopetown

2019-12-01 tot 2020-02-02

45

0

Rietrivier

Maksimum

Maksimum langtermyn

Minimum

Minimum langtermyn

9

Landbouwenke

Katoen PIX-bespuiting is reeds gedoen of moet nou gedoen word. Kontak jou landboukundige om jou met hierdie besluit te ondersteun. Monitor aanplantings vir vlekbesie en stinkbesie en spuit vroegtydig. Hou lande onkruidvry. ‘n Oormaat onkruid kan die oesproses bemoeilik en invloed op gradering hê. KNO3-blaarbespuiting kan nou gedoen word. Dit verhoog kaliumvlakke in plant en sodoende kan gehalte van lint verbeter word.

Mielies Indien baie vogtige en reëntoestande heers, kan swambespuitings voorkomend geskied . Heelwat aanplantings gaan in bestuiwing- en pitsetstadiums en moet geensins droogtestres ondervind nie. Waterverbruik is baie hoog tydens hierdie stadiums. Gaan aanplantings gereeld deur vir stronkboorders en spuit wanneer dit waargeneem word. Koppe kan ook later aangeval word. Bolwurm begin inkom by die pluimstadium en veral in die jong kopstadium. Motlokvalle kan uitgesit word om die motvlugte te monitor. Sodoende kan voorkomende bespuitings vroegtydig beplan word.

Doen opvolg-aalwurmbeheer, veral op grond met 'n geskiedenis daarvan (bly binne registrasie en neem onthoudingsperiode van aktiewe middel in ag, Vydate (oxamyl) het ‘n onthouding van 80 dae). Kalsiumtoedienings kan nog gedoen word om sekondêre peuldrag se pitkwaliteit te verbeter. Voorkomende beheer van blaarsiektes soos blaarvlek is belangrik om 'n goeie opbrengs, asook voldoende hooi, te verseker. Monitor lande vir swamsiekte soos Botrytis en Schlerotinia. Bolwurmbesmettings kan ook hoog raak en lande moet goed hiervoor gemonitor word. Waterverbruik is nog in sy piek-periode en skedulering moet gevolg word. Gee swaarder water minder gereeld.

Pekanneute Kalium-blaarvoeding kan toegedien word gedurende Februarie/Maart om neutvul te verbeter. Verseker ‘n hoeveelheid van nie meer as 50% onttrekking van water uit die grond nie, aangesien bome nou besig is met neutvul. Gaan normaal voort met onkruidbeheer en lootpuntsnoei op die jong bome waar dit nodig is. Jong bome moet 1,5m aan weerskante van die boom onkruid vry gehou word om kompetisie te verminder. Plaagbeheer moet deurentyd toegepas word, veral vir stam- en basboorders, geel-pekanplantluise en skurfsiekte (meer vogtige areas).

Blaar- en grondontledings is einde Januarie geneem en regstellings, afhangende van die element, moet nou of in die volgende seisoen gemaak word. Die eerste groei in die lente is vanaf reserwes en daarom moet sekere regstellings gemaak word.

Droëbone Aanplantings behoort in die jong gevestigde tot blomstadium te wees. Pas onkruidbeheer versigtig toe om wortelskade te voorkom.

Volg skedulering noukeurig en maak seker plant ervaar nie droogtestres nie, omdat dit invloed op peulset kan hê. Droëbone is sensitief vir versuiptoestande en oorbesproeiing tydens reën moet vermy word. Mikroelemente soos boor en molibdeen kan tydens die vroeë blom- en peulstadiums toegedien word.

Monitor aanplantings vir bolwurm en luise en spuit vroegtydig.

Spuit voorkomend vir swamsiektes soos bruinroes, donsige skimmel en poeieragtige meeldou, veral tydens vogtige, nat periodes.

Grondbone

Aartappels Aartappels is in die jong, gevestigde stadium. Onthou dat uitgeloopte moere in opberging ook met virus en aartappelmot besmet kan word. Die beheer van opslag is krities om virusbesmetting te beperk. Maak implemente skoon wanneer van een land na 'n ander beweeg word tydens plant. Plantgereedheid van moere is van kardinale belang vir suksesvolle aartappelproduksie. Saad moet nie lank in die son lê voor plant nie. Maak seker kultivars en generasies word nie vermeng nie. Plant eerder 'n bietjie vlakker en erd op as om te diep te plant. Hoe vinniger die plante opkom, hoe beter. Wanneer plante opgeërd word (± 20 cm hoog), moet waterstres vermy word aangesien dit bruinskurf bevorder.

10

Perfect Water Management Solutions www.agriplas.co.za

• Cost effective & high quality products knowledge & experience • Product training & Maintenance support

Produkte beskikbaar by GWK Besproeiing

• Excellent Technical

Aktueel Madri Scheepers

DROOGTE ‘N ONDERWERP WAT NIE VERMY KAN WORD NIE

Droogte. Dit

nie lekker om daaroor te praat nie, maar is tog een onderwerp wat die heeltyd opduik in gesprekke en landboukringe oor die laaste paar jaar – veral die laaste paar maande.

Hoewel dit sleg is, is dit ook iets wat moet gebeur, want as individue en besighede (veral landboubesighede)

12

is

nie daaroor praat en planne in plek sit nie, sal die volhoubare groei van landbou nie moontlik wees nie. By GWK het ons oor die afgelope tyd gesien en gehoor van ‘n magdom onbaatsugtige inisiatiewe van mede-produsente, besighede en individue, wat geloods is om verligting aan die produsente in die droogtegeteisterde gebiede te

bring.

Ons span bemarking- en kommunikasielede het in Desember, tydens GWK se Net ‘n druppel-mediatoer oomblikke beleef waarvoor ons self nie gereed was nie, om nie eens te praat van die joernaliste van Gauteng, Vrystaat en Wes-Kaap wat die toer meegemaak het nie. Dit reën mos in die

stad, die droogte kan mos nie regtig so erg wees nie, of hoe? Dit is in werklikheid wat ‘n groot deel van SuidAfrikaners dink.

Agter hierdie mite is daar egter ‘n werklikheid wat produsente elke dag in die oë staar – al vir etlike jare. Daarom was die doel van die Net ‘n druppelmediatoer om, deur die stories wat die joernaliste vertel, vir die res van SuidAfrika te wys hoe dit werklik lyk in van die droogste gedeeltes van die land.

Ons wou só die publiek motiveer om by te dra tot droogte-verligting deur georganiseerde landbou te ondersteun.

Landbouweekblad is een mediahuis wat beslis die impak vir die droogte raaksien. Van hul lesers is immers die mense wat nou hierdie reusekrisis beleef. Aan die einde van verlede jaar het die span van Landbouweekblad vir GWK gekontak oor hul beplanning om ‘n reeks droogte-hersteldae aan te bied in verskillende areas, met die eerste een wat in Brandvlei plaasvind.

Die doel van die hersteldae is om produsente toe te rus met statistieke, risiko’s, en voerbeplanning, asook om die sielkundige kant van die krisis aan te spreek.

Op 15 Januarie het ons op Brandvlei aangekom waar die snikhete Boesmanland ons begroet het saam met meer as 100 produsente van die area wat opgedaag het om die dag by te woon. Dit was dadelik duidelik dat die behoefte vir inligting groter is as wat ‘n mens besef. Die werklikheid van die droogte wat produsente elke dag in die gesig staar, het een van die sprekers, die berader Hélène Smit, beskryf as dieselfde tipe trauma as wat nooddienspersoneel (first responders) ervaar.

Sy sê dat die trauma wat iemand soos ‘n brandweerman of paramedikus beleef as hulle reageer op ‘n noodsituasie dieselfde is as dit waardeur boere in die droogtetyd gaan.

Die enigste verskil is dat die trauma vir daardie mense verminder of stop as hul vanaand huis toe gaan, maar produsente moet dag ná dag daardie trauma sien, leef en oorleef.

Dr. Louis du Pisani, bestuurder van pro-

duksie-advies en ontwikkeling by die Nasionale Wolkwekersvereninging, sê dat produsente moet weet wat hul risiko’s is om hul boerdery minder kwesbaar te maak. Hy sê dat daar heelwat data beskikbaar is om byvoorbeeld ‘n area se normale risiko op droogte te bepaal en vandaar planne in plek te sit om dit te bestuur.

Behalwe vir normale droogtetydperke, het hy ook verwys na rampdroogte-toestande en definieer dit as ‘n droogtetoestand wat só intens en uitgerek is, dat dit meer is as wat van iemand van verwag kan word om redelik te hanteer in terme van normale risikobestuurspraktyke, en so staatsingryping regverdig. Hy noem egter dat produsente nie moet beplan asof daar droogtehulp gaan wees nie.

“Boer met die kaarte wat jy gedeel is,” sê Du Pisani. “Droogtehulp moet soos ‘n Joker wees.”

Die ander spekers was Jan Hoon van die Grootfontein Landbou-ontwikkelingsinstituut en Sybrand Venter, wat ‘n suksesvolle voeraankope-groep bestuur in die Carnarvon-distrik.

Hoon het vir produsente meer vertel oor die belangrikheid van die regte voeding vir diere en het klem gesit

op hoe om die dier se fabriek aan die gang te hou. Hy het planne hier gedeel hoe alle voer optimaal benut kan word deur dit reg te bestuur met die regte aanpassings en aanvullings.

Aan die einde van die dag se verrigtinge was die waarde van die dag se inhoud aangedui deur die groot aantal mense wat na die sprekers gestap het, nog vrae gevra het en hul werklik uit hul harte bedank het vir die waardevolle inligting en boodskappe wat hulle ontvang het.

Neil de Klerk, GWK Groep se Uitvoerende Hoof van Bemarking en Kommunikasie sê dat Suid-Afrika nog lánk die impak van die droogte gaan voel.

"Hoewel sekere dele reën gekry het, is daar areas wat steeds erg onder droogte gebuk gaan en waar hulp dringend nodig is. In areas wat reeds reën gekry het, moet ons maniere kry om mense te ondersteun en hulle bemagtig om die lang herstelpad te kan stap. In hierdie tyd moet produksie fyn bestuur word om weer dieselfde vlakke van vroeër te bereik. Dit is hoekom die projek van Landbouweekblad so belangrik is en dit nou die regte tyd daarvoor is. Ons moet boere op grond hou."

Louis du Pisani, Jan Hoon, Hélène Smit, Neil de Klerk en Sybrand Venter

13

GWK Agri Versekering

Kry nou méér versekeringsopsies Ons missie is jou gemoedsrus Produkte en dienste wat GWK Welvaart bied:

GWK Welvaart is die nuwe filiaalmaatskappy van GWK waaruit die versekeringsbesigheid vanaf 1 Maart 2020 bedryf sal word.

“Ons het ‘n dinamiese nuwe uitkyk, met opwindende nuwe geleenthede wat spreek van toekomsgerigtheid en wat meer is as net versekering,” sê Karen Kruger, hoof van dié besigheid.

Dit sluit in om vir ons kliënte ‘n vennoot te wees om boerdery-, besigheids-, en persoonlike risiko’s te bereken en aan te spreek deur ‘n relevante, innoverende produk, vir elke unieke versekeringsbehoefte, en ook finansiële beplanning, wat verder dink as net die gebeurtenis, te bied.

Kommersiële versekering Korttermyn versekering Oesversekering Wild- en tropversekering Reisversekering Kredietlewensversekering Lewensversekering Plaaswerker-versekering Finansiële Beplanning: Boedelontleding en testamente Welvaartbestuur Frans du Plessis, Besturende Direkteur van GWK Agri, se droom vir GWK Welvaart is dat dit sal groei tot ‘n nasionale rolspeler in die versekeringsbedryf in Suid-Afrika, met internasionale vennote wat die produkreeks en waarde-aanbod sodanig komplementeer het dat dit nie net die landboubedryf as ‘n “reus in risiko-mitigering” diens nie, maar ook die kommersiële mark betree met ‘n beduidende markaandeel en as ‘n gedugte speler in die bedryf.

“By GWK Welvaart nader ons kliënte met die doel om te help om risiko’s af te dek, nie net om ‘n produk of diens te verkoop nie. Ons streef daarna

om hul voorkeur-vennoot te wees om volhoubaarheid te verseker,” sê Kobie Greyvensteyn, Hoof van Kommersiële Finansiële Dienste oor haar visie vir die besigheid.

Prysoorloë vorm verbruikersgedrag.

Hoewel baie versekeringsprodukte soortgelyke voordele bied, bepaal innoverende produkte met bykomende waarde ál hoe meer die keuses wat verbruikers maak. Daarom bied GWK Welvaart ‘n uiters mededingende nuwe oesversekeringsproduk aan kliënte.

Skakel gerus een van GWK Welvaart se adviseurs, elkeen verbind tot uitstekende diens, vir persoonlike kwotasies en pasgemaakte pakkette.

Karen Kruger Bestuurder: Versekering 053 298 8213/072 785 2470

ALTYD ‘N VERSEKERDE TOEKOMS Deur strategiese vennootskappe te sluit, bied ons jou alles wat jy nodig het – onder een dak. Ons strategiese vennote is: Liberty | Liberty Capital Alliance | Discovery | Sanlam | Glacier | Sanlam Trust | Old Mutual (Lewens, Oes, Korttermyn) PPS | Momentum, Momentum Consult | Hollard (Lewens en Korttermyn) | Allan Gray | Sigma Fondsbestuurders Santam (Oes en Korttermyn) | Landmark | Safire | Senate (Transito versekering) | King Price | Renasa | Phakama Agruma | Agriseker (Oes en Korttermyn) | CIA | Mirabilis

14

Kimberley: Jacques de Wet (Finansiële Beplanner) 053 298 8402/082 660 8209 (Lewensversekering, boedels, testamente en beleggings)

Douglas: Marietjie Badenhorst (Adviseur) ondersteun deur Francis de Waal (Onderskrywingsklerk) Jeneane Visser (Onderskrywingsklerk) 053 298 8498/082 809 4775 (Korttermyn en oesversekering)

Barkly-Wes/Jan Kempdorp: Chris Shergold (Adviseur) 082 758 8247/053 456 0139 Ignelde Nortje (Onderskrywingsklerk) (Korttermyn en oesversekering)

Hopetown/Luckhoff: Josef Pelster (Adviseur) 082 883 4474 (Korttermyn, lewens- en oesversekering) Annelie Vermeulen (Onderskrywingsklerk) 053 203 0865 (Korttermyn en oesversekering)

Modderrivier: Riana Shergold (Adviseur) 082 808 2911 Jacqueline Etzebeth (Onderskrywingsklerk) 053 581 0037 (Korttermyn en oesversekering)

Underberg: Jemima Stay (Adviseur) Joan van Heerden/Michelle Ullbricht 033 701 1109

Douglas Kommersieël: Wilmarie van der Schyff (Adviseur) ondersteun deur Lynette Smith (Onderskrywingsklerk) 053 298 828/082 382 8123 (Korttermyn en oesversekering)

Prieska: Kannetjies Kotze 053 353 115/082 809 4773 (Korttermyn en oesversekering)

THE BROKER’S BEST FRIEND. We are proud to be associated with GWK Welvaart.

Baie geluk aan die GWK Welvaart span met die bereiking van hierdie mylpaal!

UNDERWRITING AGENCY (PTY) LTD F S P: 12654

ONS I S TR O TS O M M ET

GWK WELVAART GEAS S OS IEER TE WO R D

‘n Gemagtigde Finansiële Diensverskaffer [FSP No: 2092]

Renasa Insurance Company Limited is a registered financial ser vice provider (FSP License Number 15491).

15

16

GWK Agri Landboudienste Dup Haarhoff

‘n Terugblik op GWK Landboukundige Dienste vir 2019 Die span van GWK Landboudienste se werk toon jaarliks uitstekende resultate, met die aanvraag na hul dienste wat deurlopend groei. Dup Haarhoff, hoof van dié besigheid, vertel meer oor die span se sukses gedurende 2019.

baie geseënde 2019 gehad. Ons het maar net weereens besef dat, indien ons almal gefokus saamwerk, ons groot waarde vir ons produsente kan bied. Die sukses van die span lê daarin dat hulle ‘n passie vir die werk het, sowel as die dinamiese produsente wat saam ‘n span vorm. Die landboukundige-span sal die gaping tussen tegnologie en die produsent bly vul met die fokus op pasgemaakte oplossings vir die gebied.

In die jaar wat verby is, was reuse opbrengste weer aan die orde van die dag. Die top mielie-oes van 20,7 ton/ha (fokusklantprojek) oor ‘n 50 haspilpunt is die bewys van die gehalte produsente in die GWK-gebied. Wat meer verbasend was, is die hoë koringen gars- opbrengste wat oor die afgelope paar jaar behaal is. Koringopbrengste van tussen 12 en 13 ton per hektaar is deesdae ‘n gereelde verskynsel. Ongelukkig is hierdie jaar ook gekenmerk deur ‘n ongekende laat ryp wat geweldige skade vir ons koringprodusente tot gevolg gehad het.

Skade op jong pekanneut bome is selfs veroorsaak deur hierdie ryp. Met die lusern- en die katoenbedrywe het dit ook besonder goed gegaan, met die top katoen-oes van 8,2 ton/ha (slegs fokusklantdata).

Die mees innoverende projek van die Landboudienste-span vir die jaar

was ongetwyfeld die Profarmer elektroniese kostegids wat op 1 November 2019 van stapel gestuur is. Hierdie kostegids, wat die vorige gedrukte publikasie vervang, is baie meer funksioneel van aard. Regoor die land is mense opgewonde hieroor en besig om die stelsel te gebruik.

Die jaar het ons almal verras met die steeds groeiende deelname aan die fokusklant/HTB-projek. Dit was verblydend om te sien hoe die toename in deelname aan die LBI (elektroniese platform vir gewasproduksie) plaasgevind het. ‘n Groot aantal produsente begin die waarde van hierdie platform

ontsluit en van die items wat die meeste gebruik word, is die Sentinel-beelde en die kunsmisprogramme. (Terloops, hierdie programme word per individu gestoor en tydens die volgende seisoen met groot gemak hergebruik of aangepas.) Die fokusklantdatabasis begin nou regtig groot word en deur middel van datamyning word daar groot waarde toegevoeg aan die fokusklante. Met die snelgroeiende tegnologiese ontwikkeling ten opsigte van kultivars, praktyke, ensovoorts, is die voortdurende evaluering van data die enigste manier om by te bly.

In Grafiek 2 kan die jaar-op-jaar-

200

178

180 160 Aantal gebruikers

Die GWK Landboudienste-span het ‘n

140

123

120 100 80 60

50

40 20 0 Des 17

Des 18

Des 19

LBI Grafiek 1: Profarmer LBI gebruikers per jaar

17

groei in deelname van fokusklantprodusente duidelik waargeneem word. Hierdie tabel word onderverdeel in onderskeidelik winter- en somerseisoene, waar die winterseisoen minder hektare verteenwoordig as die somerseisoene. Die stabiliteit van hierdie besigheid is ‘n bewys van die waardetoevoeging van hierdie span aan sy kliënte.

Wat besproeiingskedulering betref, het ons in 2019 gesien watter belangrike rol korrekte waterbestuur by gewasproduksie speel. Onder besproeiingstoestande is dit ‘n feit dat besproeiingskedulering die mees kritiese inset is wat ‘n rol speel ten opsigte van opbrengs en gehalte van produkte. Ons ervaring is dat daar al hoe meer gefokus word op die effektiewe gebruik van water. As deel van ‘n boeregemeenskap sal elke produsent seker moet maak dat hy sy watergebruiksdoeltreffendheid meet en ook kan weergee. Hierdie fokus sal dan ook ‘n groter rol begin speel in die gewassamestelling van die GWK-gebied.

Die span is opgewonde oor die vordering ten opsigte van pekanneut-voorligting. GWK se hortoloog het ‘n indrukwekkende pekanneut-pakket saamgestel en daar word reeds groot waarde in hierdie spasie toegevoeg.

Op hierdie vlak is ons databasis besig om mooi te groei en sien ons uit daarna om oor ‘n jaar of twee “data mining” hier toe te pas. Spesialiskundigheid in hierdie veld is nie onderhandelbaar nie. GWK is voortdurend op soek na die nuutste tegnologiese toepassings en het besluit om saam met die Agrimotion-span te werk met betrekking tot

18

“drone”-tegnologie vir pekanneute.

Ekonomies-vergelykende data (“benchmarking”) het die afgelope jaar ‘n nuwe dimensie aan ons fokusklant-konsep gegee. Hoewel hierdie projek reeds ‘n jaar gelede begin is, het dit werklik tot sy reg gekom gedurende die jaar se seisoensbesprekings. Produsente kon nou op ‘n totaal onafhanklike manier hulle ekonomiese data vergelyk met ander produsente. Ek kan eintlik nie sien hoe enige produsent die toekoms tegemoet kan gaan sonder om te weet wat die tendens is wat daar deur sy medeboere ervaar word nie. Op hierdie manier word daar duidelik gesien waar die probleemareas binne ‘n

boerderybesigheid lê, hetsy dit aan die inset- of produksiekant is. Die feit dat hierdie data op ‘n individuele basis voorgehou word, maak dus die datasekuriteit (privaatheid van data) baie effektief.

Ek wil net weereens die deelnemende GWK-produsente bedank vir die goeie ondersteuning en samewerking wat ons van julle deur hierdie jaar ontvang het. Dit is vir my lekker om te sien hoe julle as produsente saam met die tegnologie groei om sodoende volhoubaar te kan bly. Hierdie span sal julle bly ondersteun deur op ‘n onafhanklike en holistiese manier na julle belange ten opsigte van gewasverbouing om te sien.

300

250

200 GWK Fokusklante 150

100

50

0

S06 W06 S07 W07 S08 W08 S09 W09 S10 W10 S11

W11

S12 W12 S13 W13 S14 W14 S15 W15 S16 W16 S17

Seisoene Produsente

Ha(*100)

W17 S18 W18 S19 W19

Ons mense voed mense

By GWK is ons ĂĄltyd op soek na maniere om die grense van landbou te verskuif. Want as ons die nuutste toerusting en tegnologie aan produsente voorsien - met nuwe, slimmer maniere om besigheid te doen - kan hierdie produsente voedsel aan die wĂŞreld voorsien.

Diens vir produsente en kopers alles op een plek.

GWK Graanverhandeling

Ons span kan jou bystaan deur die totale proses van graanverhandeling.

Kry raad by die spesialiste wat daagliks navorsing doen om aan die voorpunt van die mark te bly.

SENIOR GRAAN EN OLIESADE VERHANDELAAR Barkly-Wes, Hopetown, Vaalharts, Christiana, Oos-Vrystaat en Luckhoff Dewald Burger | 082 900 8736

SENIOR GRAAN EN OLIESADE VERHANDELAAR Prieska, Douglas, Modderrivier en Luckhoff Sheridan Theron | 053 298 8471

gwk.co.za

19

GWK Agri Landboudienste JC Jordaan

SA afgradering en die gevolge daarvan Internasionaal is daar drie hoof-graderingsagentskappe wat Suid-Afrika se status bepaal, naamlik Moody’s, Standard & Poors’s (S&P) en Fitch.

Plaaslik in Suid Afrika is daar ook graderingsagentskappe soos Global Credit Ratings (GCR). Op die oomblik het Suid-Afrika die volgende status by die drie internasionale agentskappe: Moody’s - Baa3 met ‘n negatiewe uitkyk; S&P – BB, negatiewe uitkyk; en Fitch – BB+ - negatiewe uitkyk.

Hoe werk afgradering?

Alle (of meeste) mense is bewus van hulle kredietwaardigheid. Kredietwaardigheid word gemeet aan die hand van ‘n telling tussen 300 en 850.

Banke en ander instellings gebruik hierdie telling om te bepaal of ‘n individu ‘n goeie finansiële kandidaat is of nie.

In wese is die kredietgradering daarop gemik om 'n relatiewe rangorde van ‘n land se algehele kredietwaardigheid te gee. Die onderskeie graderingsagentskappe maak gebruik van verskillende maatreëls om hulle in staat te stel om 'n land se sosiale, ekonomiese en politieke posisie te bepaal, om sodoende die terugbetalingsvermoë te kan evalueer. Kredietgraderings is van toepassing op ondernemings en regerings en bied beleggers insig op die vlak van risiko’s verbonde aan beleggings in 'n spesifieke land.

Kredietgraderingsagentskappe maak gebruik van die toekenning van letters om die vlak van gradering aan te dui.

Soos daar afgelei kan word van Tabel 1, is dit duidelik dat die ekonomiese uitkyk nie baie positief is nie. Die skuldterugbetalingsvermoë van die staat, asook die verhouding van staatskuld tot die Bruto Binnelandse Produk

20

(BBP), is baie hoog. Ongelukkig speel politiekverwante gebeurtenisse, asook beleide, ‘n groot rol, terwyl staatskaping se newe-effekte nog vir ‘n baie lang periode gevoel gaan word.

Tabel 2 toon die verskillende standaarde wat die graderingsagente gebruik om ‘n land se status te bepaal.

Gelisensieerde beleggers, banke, onderlinge fondse, verskansingsfondse, pensioenfondse en batebestuurders word deur institusionele riglyne (in die meeste gevalle wetgewing, veral in eerstewêreldse lande) verhinder om te belê in lande met rommelstatus.

Laasgenoemde geld ook vir private beleggingskliënte wat in kennis gestel word sodra 'n land rommelstatus bereik. In die geval van ‘n privaat kliënt wat in kennis gestel word van die rommelstatus van ‘n land, kan die individu aangesê word om of die land te verlaat in terme van sy beleggings, of gedwing word om die lening te vereffen.

Skuld in buitelandse valuta word gekenmerk as skuld wat uitgereik word in 'n ander geldeenheid as dié van die land waarin gewoon word, bv. SuidAfrikaanse uitgereikte staatseffekte in Amerikaanse dollar, jen of euro. Skuld

in plaaslike geldeenhede is skuld wat in plaaslike geldeenhede uitgereik word, dit wil sê ZAR in Suid-Afrika. Verder is dit belangrik om daarop te let dat dit die skuldgradering van Suid-Afrika in buitelandse valuta is wat die moontlike afgradering na rommelstatus sal beïnvloed. Moody's het een waardering wat van toepassing is op sowel die plaaslike geldeenheid as die gedenomineerde skuld van buitelandse valuta, terwyl S&P en Fitch onderskei tussen Suid-Afrika se buitelandse valuta en plaaslike geldeenhede.

Die invloed van ‘n afgradering op ons land en sy mense Die belangrikste punt is dat indien Suid-Afrika afgegradeer word na 'rommelstatus' in terme van sy buitelandse valutaskuld, dit Suid-Afrika meer sal kos om geld in wêreldmarkte te leen. Tans het Suid-Afrika 'n begrotingstekort, wat impliseer dat die regering meer bestee as wat hy verdien. Hierdie tekort word deur lenings van groot internasionale liggame gefinansier, sowel as deur middel van die uitreiking van Suid-Afrikaanse staatseffekte. Verder is Suid-Afrikaanse verbruikers skuldig

A Friend in Moody’s

Rating company has held South Africa at investment grade Levels above/below investment:

Moody’s S&P Fitch

4 3 2 1 0 -1 -2 -3

1994

‘96

‘98

‘00

‘02

‘04

‘06

‘08

‘10

‘12

‘14

‘16

2019 Bloomberg

Tabel 1: Suid-Afrika se gradering-geskiedenis

daaraan om hulle lewenstyl te finansier met skuld en sal die koste om hierdie skuld te betaal, duurder word.

Oor die algemeen, soos gesien in die vorige soewereine afgraderings, word die direkte impak gewoonlik in die effektemark en vaste-inkomstemark gevoel deur stygende rentekoerse. 'n Sekondêre skok sal in die geldeenheid van die land gevoel word, aangesien dit teenoor ander groot geldeenhede verswak. Dit kan ook 'n negatiewe uitwerking op die aandelemark hê, aangesien beleggers die bates van die land as meer riskant beskou.

Die groot invloed indien ons verder afgegradeer word na rommelstatus, is dat rentekoerse en belasting verhoog kan word sodat opgehoopte staatskuld afbetaal kan word. Die wisselkoers (geldwaarde) kan verswak en verdere verlaging in ekonomiese groei kan plaasvind.

Die invloed van die verhoogde rentekoerse sal veroorsaak dat, indien jy skuld het, jy nog meer sal moet opdok om daardie skuld terug te betaal.

In Tabel 3 is ‘n voorbeeld deur die Nasionale Tesourie gedoen. Hierdeur kan gesien word hoe die afgradering die gemiddelde persoon sal affekteer.

Hooffaktore wat graderingsagentskappe oorweeg Die eerste faktor volgens die SuidAfrikaanse Reserwebank, is die ekonomiese sterkte. Dit is ‘n weerspieëling van ‘n land se vermoë om sy skuldverpligtinge na te kom asook verskillende eksterne skokke te kan hanteer.

Tweedens speel industriële sterkte ‘n rol – ‘n belangrike buitelandse beleggingsfaktor.

Fiskale sterkte en beleid is die volgende faktor, en bepaal die algemene gesondheid van die regering se finansies. Regerings met ‘n kort skuldvervalprofiel hou ‘n beduidende herfinansieringsrisiko in.

Swak groei per kapita: Volgens S&P is Suid-Afrika se ekonomiese groei laer per kapita in vergelyking met eweknieë in opkomende markte.

Sosio-ekonomiese uitdagings soos die hoë werkloosheidsyfer, armoede en ekonomiese ongelykheid.

Die ekonomie is kwesbaar vir wêreldwye beleggersentiment. Die meerderheid van Suid-Afrika se staatskuld is in

SOVEREIGN CREDIT RATING MOODY’S

STANDARD AND POOR’S

FITCH

CREDIT RATING MEANING

Aaa

AAA

AAA

Highest quality

Investment grade

Aa1

AA+

AA+

Aa2

AA

AA

High quality

Investment grade

Aa3

AA-

AAStrong payment capacity

Investment grade

Adequate payment capacity

Investment grade

Likely to fulfil obligations, ongoing uncertainty

Sub-investment grade

High risk obligations

Sub-investment grade

A1

A+

A+

A2

A

A

A3

A-

A-

Baa1

BBB+

BBB+

Baa2

BBB

BBB

Baa3

BBB-

BBB-

Ba1

BB+

BB+

Ba2

BB

BB

Ba3

BB-

BB-

B1

B+

B+

B2

B

B

B3

B-

B-

Junk Status

Tabel 2: Internasionale krediet graderingorde Bron: Barclays Emerging Market Research

3% Interest rate increase

Current

Junk Status

Home loan

R

9,984 R

12,074

Personal loan

R

1,075 R

1,150

Car loan

R

8,598 R

9,204

Credit card

R

350 R

400

Total increase in expenses

R

20,007 R

22,828

Tabel 3: Effek van verhoging in rentekoerse

rand, met slegs 10% in buitelandse valuta. Volgens S&P beskerm laasgenoemde die openbare skuld van groot wisselkoersveranderinge.

Verder beskou S&P die waarborge vanaf die tesourie aan “State Owned Enterprises” (SOE’s) en die voorwaardelike aanspreeklikhede daarvan as ‘aansienlik’. Dit weerspieël die verhoogde risiko dat nie-finansiële openbare ondernemings meer buitengewone steun van die regering kan benodig as wat tans voorsien word.

Wat kan gedoen word om rommelstatus te vermy?

Sny salarisse in die publieke sektor: Die gemiddelde staatsamptenaar verdien byna R100 000 meer per jaar as ‘n werknemer in ‘n soortgelyke pos in die private sektor, volgens Stats SA. Tasbare vordering by Eskom terwyl ander SOE’s ook aandag verg.

Vordering word gemaak met die aanspreeklikheid rakende die grootskaalse korrupsie wat ons land op sy knieë dwing.

Toenemende vordering by SARS, met die invordering van belasting.

Die regte beleidsveranderinge kan gedoen word om byvoorbeeld

stakings te voorkom en ekonomiese groei te bevorder.

Gevolgtrekking Die ekonomiese uitkyk is op die oomblik nie positief nie. Die regering gaan iets daadwerklik moet doen om ekonomiese groei te bevorder en sodoende stabiliteit te verseker om beleggingsvertroue terug te wen. Die begrotingstoespraak wat op 26 Februarie 2020 plaasvind, sal ‘n groot aanduiding wees van die regering se benadering rakende die fiskale beleide en hoe om dit te verbeter. ‘n Positiewe gesindheid van elke persoon sal ook ‘n stap in die regte rigting wees om hierdie uitdagings wat ons in die gesig staar, te oorkom.

Bronne How rating agencies make decisions about South Africa – Business Tech, 7 June 2016 https://businesstech.co.za/news/general/126013/how-ratingagencies-make-decisions-about-south-africa/ Junk Status: How the credit rating downgrade affect your pocket – Sune du Toit, 4 April 2017 https://w w w.jacarandafm.com/news/news/junk-status-howcredit-rating-downgrade-affects-your-pocket/ Junk status looms over South Africa: Here’s what you need to know about credit ratings – The South African, 10 June 2019 https://www.thesouthafrican.com/business-finance/junk-statusmoodys-what-is-credit-ratings/ Junk status explained – Middel & Partners Registered auditors https://www.middel.co.za/articles/junk-status-explained Junk status-what it means and what investors should know – Moneyweb, 3 November 2019 https://www.moneyweb.co.za/financial-advisor-views/junk-status-what-it-means-and-what-investors-should-know/ South Africa – Credit Rating – Trading Economics https://tradingeconomics.com/south-africa/rating The effects of a possible downgrade on South Africa – Shawn Phillips, Graan SA, May 2016 https://w w w.grainsa.co.za/the- effects- of- a-possible-downgrade-on-south-africa Why you should worry about junk status – City Press, 13 January 2020 https://city-press.news24.com/Business/why-you-should-worryabout-junk-status-20200113 5 Reasons why SA is still junk status, according to S&P - Financial 24, 26 May 2018 https://www.fin24.com/Economy/5-reasons-why-sa-is-still-junkstatus-according-to-sp-20180526

21

GWK Agri Landboudienste André Prins

Nuwe inisiatief in katoenproduksie:

Bepaal die groeistadium en waterbehoeftes Navorsing wat tans deur GWK gedoen

ken en die minimum drempelwaardetemperatuur (°C) waar katoen ophou groei in die gebied, daarvan af te trek.

As voorbeeld, word die waarde van Tmin (minimum temperatuur) = 15,5°C gestel en vir Tmaks (maksimum temperatuur) = 43°C. Die model word tans in ’n Excelformaat getoets, en met verandering van die plantdatum en die betrokke lokaliteit word die berekende groeistadiums en waterbehoeftes van die katoen grafies voorgestel vir die produsent se gebruik. Waterbehoeftes is op 100% effektiwiteit bereken, terwyl in die geval van spilpunte, die waterbehoeftes op ongeveer 90% effektiwiteit bereken is. In die geval van vloedbesproeiing, word berekeninge gebaseer op 70% effektiwiteit.

Douglas se Luneburg-weerstasie word as voorbeeld gebruik met ’n plantdaBerekende Groei* en ontwikkeling vir Katoen tot

06/01/2020

Lang Termyn (LTM)

Uitstaande Groeidae

Groeidae

571

1297

725

Waterbehoefte (mm)

303

807

561

Tabel 1: Berekende groei en ontwikkeling van katoen in Douglas geplant op 30 Oktober.

VEGETATIEF

1ste SQ'RE

BLOM

BOLBARS

Groeistadium/Datum GDD-19/20

GDD-LTM

Eto-19/20

Eto(LTM)

Figuur 1: Groeistadium- en waterbehoeftevoorspelling vir die Luneburg-weerstasie, Douglas (GDD: groei-daggrade (“growing degree days”); GDD-LTM: groei-daggrade – langtermyn; ETo: berekende evapotranspirasiewaarde; ETo-LTM: berekende evapotranspirasie – langtermyn).

Waterbehoefte (mm/week)

Groeidae

0

0 2019/10/30 2019/11/06 2019/11/13 2019/11/20 2019/11/27 2019/12/04 2019/12/11 2019/12/18 2019/12/25 2020/01/01 2020/01/08 2020/01/15 2020/01/22 2020/01/29 2020/02/05 2020/02/12 2020/02/19 2020/02/26 2020/03/04 2020/03/11 2020/03/18 2020/03/25 2020/04/01 2020/04/08 2020/04/15 2020/04/22

2020/04/22

2020/04/15

2020/04/08

2020/04/01

0

2020/03/25

0

2020/03/18

150

2020/03/11

10 2020/03/04

10 2020/02/26

300

200

2020/02/19

20

2020/02/12

20

400

2020/02/05

30

2020/01/29

450

30

2020/01/22

600

2020/01/15

40

2020/01/08

600

40

2020/01/01

800

2019/12/25

50

2019/12/18

750

50

2019/12/11

1000

2019/12/04

60

2019/11/27

900

60

2019/11/20

1050

1200

2019/11/13

1400

70

2019/11/06

80

Waterbehoefte (mm/ha)

*Aanname dat katoen 24 weke groei

70

PLANT

22

tum van 30 Oktober 2019.

Volgens berekeninge blyk dit dat katoen wat op 30 Oktober in Douglas geplant is, langtermyndaggrade van 1 297 benodig (Tabel 1), en teen 6 Januarie 2020 was nog 725 daggrade benodig. Waterbehoeftes styg duidelik met blomknopvorming (“squaring”) tot en met blom (Figuur 2).

Met die voorspelling van plantgroei deur die gebruik van daggrade benodig per streek, kan die verwagte groeistadiums bereken word, en dit stel die produsent in staat om ’n geïntegreerde plaagbeheerstelsel meer effektief toe te pas en waterbehoeftes te monitor. Met die gebruik van weerstasiedata word beoog om groei in ander gebiede ook effektief te kan voorspel.

Vir ’n volledige bronnelys, kontak die outeur by andrep@gwk.co.za.

80

2019/10/30

Groeidae per week

word, blyk groot voordele in te hou vir produsente in dié betrokke gebied.

GWK werk aan ’n model waar data van ses weerstasies versamel word om huidige temperature en waterbehoeftes te bepaal. Hierdie data word gebruik om die waterbehoeftes van die katoenplant binne ’n gebied te voorspel oor ’n bepaalde groeiseisoen. Groei volg ’n duidelik-gedefinieerde patroon wat uitgedruk word in daggrade (hitte-eenhede). Om gewasontwikkeling verder te omskryf, is die gebruik van temperatuur soos dit verloop deur die seisoen ’n handige manier om ontwikkeling van die plant te voorspel.

Heelwat navorsing is gedoen oor die katoenplant, gebaseer op artikels en toepaslike Suid-Afrikaanse data. Dit is gebruik om gemiddeldes oor ’n tydperk te bereken, en om ’n drempelwaarde te verkry waarmee die aantal daggrade wat katoen benodig vir die ontwikkeling van die plant in ’n betrokke gebied, bepaal kan word. Die aantal daggrade word verkry deur die gemiddeld van die minimum en maksimum temperature per dag te bere-

PLANT VEGETATIEF 1ste SQ'RE GDD-19/20

BLOM GDD-LTM

BOLBARS Eto-19/20

Eto(LTM)

Figuur 2: Kumulatiewe groeistadium en waterbehoefte van katoen geplant in Douglas (Luneburg) op 30 Oktober (KUM GDD: kumulatiewe groei-daggrade; KUM GDD-LTM: kumulatiewe groei-daggrade – langtermyn; KUM ETo: berekende kumulatiewe evapotranspirasie; KUM ETo-LTM: berekende kumulatiewe evapotranspirasie – langtermyn).

WĂŞreldklas katoen met kenners wat jou bystaan van plant, pluk tot in die mark.

GWK Katoen

Fanus Linde | Hoof van GWK Voere en Vesel 082 888 0016 | fanusl@gwk.co.za

gwk.co.za 23

GWK Agri Besproeiing Matthys Saayman

Nie alle plastiek is gelyk nie Pyplyne is een van die pilare van enige land se infrastruktuur, tesame met paaie en elektrisiteit. Al drie is langtermyn beleggings en dien as die lewensaar waarsonder ons nie kan oorleef nie. Dit sluit die pyplyn vir drinkwater, riool en natuurlik besproeiing in. ‘n Goed-ontwerpte pyplyn wat uit moderne polimere bestaan, het ‘n leeftyd van 50 jaar en meer.

Hoewel plastiekpyp al vir meer as 60 jaar gebruik word, is daar steeds in sommige sirkels ‘n mate van onbekendheid. Meer spesifiek, ontwerpers kry nie genoegsame opleiding en blootstelling om ‘n ingeligte besluit te maak oor die seleksie van pyp nie. Hier volg kwaliteit probleme, korter leeftyd en natuurlik sub-standaard diens aan kliënte.

So hoeveel weet ons van hierdie materiaal en hoe verseker jy ‘n kwaliteit produk en goeie belegging? Hierdie artikel kyk na PVC pyp en gee meer inligting oor die materiaal asook aanbevole installasie riglyne.

bestaan uit sout. Dit is vanaf sout (natriumchloried) waarvan die chloried in die PVC afkomstig is. Die ander 43% bestaan uit etileen wat vanaf ruolie afkomstig is.

Die pypverskaffer se doelwit is om ‘n pyplyn te produseer met ‘n klein toleransie en in groot hoeveelhede, wat terselfdertyd aan die bepaalde meganiese werkverrigting voldoen.

PVC-polimere (sien figuur 2) om pyp te maak word vervaardig met ‘n hoë graad van konsekwentheid, met die fokus op streng kontrole op sleuteleienskappe. Hierdie rou materiaal is die sleutel tot goeie pypvervaardiging; ongelukkig is daar pypvervaardigers wat sub-standaard PVC-polimere gebruik en sub-standaard produkte in die veld verkoop.

Rigiede polivinielchloried (PVC) 57% van PVC se vervaardiging inset

24

Figuur 1: PE-100RC plastiekpyp van 3 000 mm diameter

■■ ■■ ■■

en installasie Korrosie-weerstand Lae massa Relatief maklik om te herstel

Daar is drie tipes PVC-pypsoorte op die mark: Unplasticised PVC (PVC-U), Modified PVC (PVC-M) en Orientated PVC (PVC-O).

Verskillende PVC in Suid-Afrika

Figure 3: Verskil tussen die faling van PVC-O (bo) en PVC-U onder

PVC-polimere op sy eie sal afbreek tydens die vervaardigingsproses en word loopbaar, wat hantering moeilik maak, daarom is daar ander bymiddels nodig soos hitte-stabiliseerders, smeermiddel, impak-inhibeerder, vullers (tipies kalsiumkarbonaat) en pigment, wat die pyp sy blou kleur gee.

Voordele van PVC sluit in: ■■ ■■ ■■ ■■

Weerstand teen “abrasion” en “scouring” Weerstand teen aanval van sure en alkaliese grond Goeie impak-weerstand “Durability and toughness”: Weerstand teen skade met hantering

Ons dienste sluit die verskaffing en onderhoud van die volgende in: Weegbrue, Voerkarre, Veeskale, Siloskale, Toets trok, Sagteware & Parte

Kontak ons vir al jou Weegoplossings!

Bfn 051 432 9552 / Rhyno 083 292 2042 / Willie 082 637 1340 info@wowscales.co.za 11 Nico Le Roux Str, New East End, Unit 4

25

www.wowscales.co.za

Figuur 2: Foto van PVC-polimere

PVC-U (Unplasticized/ongeplastiseerde PVC) is ‘n rigiede pypmateriaal wat die oorspronklike PVC-polimeer bevat sonder die bymiddels wat PVC buigbaar maak. Dit is ook die oudste PVC-pyptegnologie.

PVC-M (Modified PVC) is in sy kern ‘n mengsel van PVC-U-polimeer en bymiddels wat buigbaarheid verbeter, asook weerstand bied teen impak en kraakvorming. Hierdie het ‘n dunner pypwanddikte tot gevolg, groter diameters en dus verhoogde hidroliese effektiwiteit teenoor PVC-U van dieselfde buite diameter en klas.

PVC-O (Orientated PVC) gebruik dieselfde materiaal as PVC-U, maar behels ‘n verdere proses waar molekules georiënteer word in bepaalde rigtings. Hierdie proses vereis presiese beheer op temperatuur, druk, trekking en spoed om sukses te behaal.

PVC-O word geklassifiseer volgens sy drukklas, asook die graad van oriëntering. Hierdie proses produseer ‘n sterker materiaal, kan hoër druk hanteer, beter impakweerstand en uitstekende weerstand teen kraakvorming teenoor PVC-U en PVC-M. ‘n Ander

moontlikheid is ‘n groter deursnee pyp, soos byvoorbeeld tussen 800mm en 1 200mm, wat reeds beskikbaar is.

Minimum vereiste vir PVC-pyp om gehalte te verseker

manent blootgestel word aan sonlig, is dit beste om die pyp te verf met wit PVA. Normale blootstelling gedurende terreinwerksaamhede sal nie die pyp beskadig nie.

Vervoer

Eerstens, die pyp moet voldoen aan die relevante Suid-Afrikaanse Nasionale Standaarde (SANS). Alle pyplengtes moet die datum van produksie, SANS-standaard en logo’s van alle sertifiseringsowerhede wat deur SANAS geakkrediteer is (SABS, SATAS), bevat.

Tweedens moet alle pype ‘n kwaliteitsmerk van die Southern African Plastic Pipe Manufacturers Association (SAPPMA) dra.

Skerp uitsteeksels of rande behoort deur middel van kussingmateriaal uitgeskakel te word, ten einde die skuurwerking wat tussen die voertuigbak en die pyp voorkom terwyl die voertuig beweeg, uit te skakel. ‘n Platbakvoertuig is ideaal vir die vervoer van pype.

Verpakking Sekere stroppingmateriale is geneig om te krimp indien dit aan water blootgestel word en dit kan veroorsaak dat die pyp by die kontakpunt vervorm.

Normale staalstropping oor kartonkussingmateriaal is ideaal. ‘n Mens moet versigtig wees en seker maak dat die stropping nie te styf vasgetrek word nie.

Op- en aflaai Vanweë die uiterste ligte massa van

Wie is SAPPMA? Die Southern African Plastic Pipe Manufacturers Association (SAPPMA) is ‘n vrywillige, selfregulerende instansie wat dien as die verteenwoordiger van die vervaardigers van pype, asook aandeelhouers in die plastiekpypbedryf. SAPPMA-lede, wat die meerderheid van alle verskaffers in SuidAfrika verteenwoordig, het ten doel om absolute vertroue in die plastiekpyp-bedryf by hulle kliënte te skep, asook om die beste moontlike gehalte vir hulle te verseker. GWK gebruik net PVC-pypverskaffers wat gesertifiseer is deur SAPPMA.

26

Hantering en berging

Matthys Saayman, Tegniese Bestuurder: GWK Besproeiing (middel), tydens die 2019 Southern African Plastic Pipe Manufacturers Association (SAPPMA)-kongres saam met die verskaffers van PVC-pype.

Soos dit enige produk geld, moet ‘n seker mate van versigtigheid aan die dag gelê word by die hantering en berging van plastiekmateriaalpype.

In die algemeen is die skokbestandheid van plastiekmateriaalpyp heelwat hoër as dié van ander produkte en dit is om hierdie rede dat plastiekmateriaalpype meer dikwels aan ruwe behandeling onderwerp word as wat gewoonlik met ander produkte die geval is.

Dit is wenslik om plastiekmateriaalpype op die koelste en mees skaduryke plek op die terrein te berg.

Dit sal help keer dat die pyp nie onnodig buig en die sokke vervorm nie.

Dan word die uitwerking wat ultravioletlig op die pyp mag hê, tot ‘n minimum beperk. Indien die pyplyn per-

Figuur 5: Voorbeeld van goeie stapeling van PVC-pype

PVC-pyp, is arbeiders geneig om die pyp van voertuie af te gooi op die grond wanneer daar afgelaai word.

Dit behoort vermy te word, aangesien die pyp-ente kan beskadig, wat op onnodige herstelwerk kan uitloop of installeringswerk vertraag.

In teenstelling met die stapel-prosedure, is dit toelaatbaar om die pyp op voertuie te laai tot ‘n groter hoogte as 1 meter, mits die pyp verwyder word die oomblik wanneer die voertuig die afleweringspunt bereik en solank dit korrek gestapel word.

veel. (Kontak Matthys Saayman vir meer inligting in hierdie verband.)

Dit is belangrik dat die sloot nie te lank voor die pyplê-werksaamhede oopgemaak word nie. Opvulwerk moet geskied onmiddellik nadat die pype gelê is, en die lasplekke moet oopgelaat word vir toetsing. Daar word aanbeveel dat die deklaagdiepte vanaf die bo-ronding van die pyp tot op die grondvlak nie minder as 600mm is nie.

Berging en hantering

Figuur 5 tipeer ‘n praktiese metode waarop oorkruisstapeling gedoen kan word op redelike gelyke grond waar ruimte vrylik beskikbaar is. Die sok- en tap-ente word afgewissel in elke laag, sodat pyp-teen-pyp-kontak bewerkstellig word. Stapels moet nie hoër as ongeveer 1m wees nie, met ‘n gevolglike vierkantbasis-formasie.

Die sloot se ondervlak moet “skoon” wees – verwyder alle klip of harde uitsteeksels wat waarskynlik die pyp kan beskadig.

Die ondervlak van die sloot moet opgevul word tot ‘n diepte van tussen 50mm-100mm. Gebruik geskikte onderlaagmateriaal soos byvoorbeeld vrydreinerende growwe sand, gruis, leem, of brosserige grond. Hierdie onderlaag moet sorgsaam en deeglik in lae saamgepers word, ten einde ‘n gelyke, eenvormige ondervlak daar te stel waarop die pyp direk gelê kan word. Let egter op dat alle hoogtepenne verwyder moet word voordat die grondlaag gemaak word.

Die grootte van die oorgrootte meerderheid deeltjies in ‘n grondlaagmateriaal behoort nie groter as 20mm deursnee te wees nie. Die aanwesigheid van sommige deeltjies van tot 40mm-grootte is toelaatbaar, mits die totale hoeveelheid van alle deeltjies in baie klein breukdeel van die geheel verteenwoordig en mits die deeltjies nie skerp rande het nie.

Riglyne vir die installasie van PVC-pype

Bepaling van geskiktheid van die grond as onderlaagmateriaal

Uitgrawing van slote Die ontwerper wat vir die projek verantwoordelik is, bepaal die roete en sloothelling. Die wydte van die sloot behoort tot ‘n minimum beperk te word – net genoeg werkruimte om laswerk en aanvanklike kompaksie rondom die pype te kan doen. Vir die meeste doeleindes laat ‘n sloot wat 300mm wyer as die deursnee van die pyp is genoeg ruimte vir laswerk. Vir pype groter as 300mm in diameter, moet die relevante seksie van SANS 1200 aanbe-

a) Neem ‘n monster van die materiaal wat nagenoeg 2kg weeg en skud dit deur ‘n sif met ‘n nominale openingsgrootte van 20mm. Indien die gewig van die materiaal wat in die sif agterbly meer as 25 gram is of indien die materiaal deur ‘n sif met ‘n nominale openingsgrootte van 40mm geskud is en deeltjies weer agterbly en die nie onder normale vingerdruk wil breek nie, moet die materiaal as ongeskik beskou word. b) Indien die materiaal die siftoets soos

Sover moontlik behoort pyp in die skaduwee gebêre te word, ten einde vervorming weens bogemiddelde hitte uit te skakel. Daarbenewens kan langtermynberging onder blootstellingstoestande daartoe lei dat die boonste laag pype aangetas word deur die ultravioletlig in die sonstrale.

Normaalweg is dit onbelangrik.

Waar pype tydelik in die veld geberg word, moet ‘n mens sorgsaam seker maak dat die grond gelyk is en dat daar nie los klippe rondlê nie.

Stapeling

Slootbereiding

hierbo aangedui, deurstaan, gaan dan soos volg voort met toets. Neem nog ‘n monster van sowat 50kg in gewig, en maak ‘n hopie op ‘n skoon, gelyk vlak. Gebruik ‘n graaf, deel hierdie hoop in 2 afsonderlike hopies.

Onderverdeel een van die hopies weer en weer totdat ‘n monster wat ‘n twee-liter houer sal vul, verkry is. c) Sny ‘n 250mm stuk pyp van ‘n 160mm deursnee stuk af en maak dit op ‘n gelyk vlak staan. Maak seker dat die voginhoud van hierdie monster dieselfde is as dié van die hoofhoop waaruit dit geneem is en vul die pyp voorts lossies met die materiaal. Gooi die materiaal weer uit die pyp oor in ‘n geskikte houer. Gebruik hierdie einste materiaal en vul die pyp in lae van 60mm in hoogte, terwyl jy elke laag stewig vasstamp met ‘n materiaalstamper wat tussen 1 en 1,25kg weeg en ‘n trefvlak van sowat 40mm deursnee het. d) Gebruik al die materiaal uit die houer wat oorspronklik lossies in die pyp gegooi was, en stamp voortdurend vas totdat die materiaal nie verder saamgepers kan word nie.

Meet die afstand van die bo-randing van dien pyp tot by die vlak van die vasgestampte materiaal. Indien hierdie meting nie hoër as 25mm is nie, dan is die materiaal geskik vir gebruik.

Lê van pype Opvulwerk moet geskied onmiddellik nadat die pype gelê is, en die lasplakke moet oopgelaat word vir toetsing.

Die pyplyn moet direk op die voorbereide grondvlak in die sloot gelê word en as daar tydelike stutte, stene of ander vreemde harde voorwerpe in die sloot is, moet dit verwyder word.

Alle tappe moet nagegaan word ten einde seker te maak dat hulle nie baard aan het nie. Die tappe en sokvlakke moet sorgsaam met ‘n skoon lap skoongemaak word.

Dit is natuurlik belangrik on te verseker dat die rubberring redelik skoon en vry van klippies en sand is. Dit is egter nie nodig om die rubberring te verwyder nie aangesien dit reeds in die fabriek aangesit is en stewig in posisie gehou word.

Gaan die afkapping op die tap-ent na. Daar moet ‘n eenvormige afkan-

27

ting van sowat 15° rondom die buiteomtrek van die pyp vir sowat 0,5 van die wanddikte wees.

Die insteekdiepte is soms op die tap gemerk en moet so geplaas word dat die merk net sigbaar is by die bek van die sok.

verbinding te voltooi, behoort die tap uit die sok getrek en die passittingsposisie van die ring nagegaan te word.

Dit is raadsaam dat die insteekdieptemerke al met die lengte van die pyplyn langs nagegaan word.

Verankering

Meganiese verbindingsproses: a) Wend smeermiddel egalig om die tap-ent aan tot sowel helfte van die afstand tussen die pyp-ent en die merk wat die insteek, diepte aandui. Smeer die ring ook. b) Skuif die tap-ent van die pyp so reg dat die voorrand teen die rubberring in die sok rus. c) Gaan die horisontale en vertikale reglynigheid van die pyp en sok na.

Dit is belangrik aangesien ‘n hoekige inlassing van die pyp in die sok daartoe kan lei dat die seëlring uit posisie geforseer word. d) Aangesien die buigsaamheid van die pype tussen die groottes 110mm en kleiner mag voorkom dat ‘n mens tydens montering korrekte belyning kry, behoort die krag wat nodig is om die verbindings te monteer, so na aan die tap-ent as moontlik aangewend te word (terwyl die sok-ent stewig in posisie gehou word). e) Druk die pyp in die sok in totdat die insteekdieptemerk net-net sigbaar is.

Hierdie prosedure behoort in een vloeiende beweging voltooi te word.

Wringingsinwerking sal help om die tap-ent in te kry. Die verbinding is nou volkome reg.

Belangrike punte om te onthou in verband met meganiese verbinding Indien oormatige krag nodig is om die

28

Dit word aanbeveel dat pyplyne by alle punte waar van rigting verander word, by alle kleppe, alle afsluitende en verloopstukke, geanker word. Betonankerblokke word meestal by alle ankerpunte gebruik. Ankerpunte op die pyplyn behoort deur middel van ‘n laag plastiekmateriaal beskerm te word alvorens die beton gegiet word.

Kontak jou GWK-besproeiingskonsultant vir meer inligting.

Opvulling

(by wyse van gelyktydige opvulling en egalige verdigting van materiaal aan albei kante van die pyp). Geselekteerde materiaal behoort voorts gegooi te word in egalige en onverdigte lae van 150mm-dikte oor die hele wydte van die sloot tot ‘n hoogte van 300mm bokant die bo-ronding van die pyp. Elke laag moet stewig met die hand vasgestamp word.

Hoof-opvulling Die oorblywende gedeelte in die sloot, uitsluitende die dele waar verbindings oop moet bly, moet in lae van 150mmdikte gevul word en uitgegrawe slootmateriaal kan gebruik word. Elke laag moet stewig vasgestamp word; die eerste laag met die hand en vir die ander kan meganiese werktuie gebruik word, indien so verkies.

Die gehalte van die opvullingsmateriaal en die kompaksie daarvan, tesame met die toestand van die onversteurde materiaal van die uitgrawingsmuur, is alles relevant tot die finale werkverrigting van alle pyplyne ná installasie.

Opvulling by verbindings

Sy-vulling en aanvanklike opvulling

Slot

Kyk dat die insteekdiepte by alle verbindings korrek is. Geselekteerde materiaal (vry van klip en harde materiaal) behoort saggies en egalig in onverdigte lae van 75mm dikte tussen die sye van die sloot en die pyp ingegooi word. Stamp elke laag stewig met ‘n handstamper vas totdat die vlak van die bo-ronding van die pyp bereik is (maak seker dat daar geen holtes onder die pyp is nie). ‘n Mens moet verhoed dat die pype verskuif

GWK Besproeiing streef om gehalte produkte aan kliënte te verskaf, asook om ons kliënte te bemagtig met die nodige kennis en blootstelling om ingeligte besluite te neem. Ons wil geassosieer word met sukses en verantwoordelike belegging en ontwikkeling op die plaas. Kontak gerus jou naaste GWK-besproeiingskonsultant as ons van diens kan wees met jou volgende besproeiingsontwikkeling.

Veehanteringtoerusting

Livestock Handling Equipment

Ná voltooiing van die aanvaardingstoets, moet die dele van die sloot wat met die oog op toetsing nie opgevul was nie, op presies dieselfde wyse as die res van die sloot gevul word.

& OLIE

29

GWK Agri Landboudienste Pierre Ferreira

KORINGKULTIVAR PROEFRESULTATE (2019) GWK Landboudienste

in samewerking met produsente, GWK-landboukundiges, en saadmaatskappye evalueer jaarliks koringkultivars met die aanplant van strookproewe oor verskeie lokaliteite. Die voordeel vir produsente is dat GWK onafhanklik die evaluasies doen en oor ’n meerjarige databasis per streek beskik. Kultivars verskil ten opsigte van aanpasbaarheid en opbrengspotensiaal. Hierde eiesoortigheid stel elke boer in staat om die kultivars te plant wat die beste in sy streek aangepas is. Kultivarkeuse behoort jaarliks hersien te word. Maatskappye wat vanjaar aan die proewe deelgeneem het, is Pannar en K2.

Metodiek Vir die 2019-seisoen is agt strookproewe aangeplant by die volgende lokaliteite: Douglas (1), Prieska (1), Jacobsdal

(1), Hopetown (1), Magogong (1), BarklyWes (1), Marydale (1) en Cradock/ Schoombee (1). Op versoek van die produsent is slegs kultivars met ’n medium en lang groeiperiode getoets

by Douglas en Prieska. Die rede hiervoor is dat die proewe al vroeg in Junie aangeplant word. Met ’n vroeë plantdatum is vreetskade (veroorsaak deur voëls) in die verlede op die vinnige kultivars waargeneem. Ten minste 200m van elke strook is gestroop.

Elke vierde aanplanting was ’n kontrole-kultivar (produsent se kultivar) om die stabiliteit van die proef te bepaal en regstellings te maak om kultivars regverdig te vergelyk. Laasgenoemde help dus om moontlike grondverskille, hellings, ensovoorts te neutraliseer. Vir elke lokaliteit is die kultivars ook verskillend gerandomiseer. Die voordeel in randomisasie is dat kultivars nie altyd langs dieselfde kultivars staan nie.

Optimum plantdatums vir K2-koringkultivars:

Alle kultivars is volgens dieselfde stand geplant volgens die kalibrasie van die produsent se planter. Elke kultivar en kontroles word gestroop en ’n monster word geneem wat binne 24 uur by ’n GWK-silo gradeer word. Die opbrengs word na 12,5 % vog verwerk. Die data word na die betrokke saadmaatskappye gestuur nadat dit verwerk is en eers gepubliseer as daar geen probleme gevind word nie.

Saadbehandelings Die saad word as reeds behandel ontvang vanaf die saadmaatskappye.

Vir die 2019-seisoen is alle Pannar-kultivars behandel met Galmano en alle K2-kultivars met Anchor + K-Obiol. Dit is ook hoe die saad aan die produsente verkoop word in die praktyk.

Die opbrengs en vog vir die 2019-oes-

Kultivar: Koedoes - 25 Junie tot 31 Julie Kulitvar: Renoster - 25 Junie tot 31 Julie

Inligting omtrent lokaliteite vir 2019 & interpretasie van data Kilogram Saad/ha

Lokaliteit

Kontrole kultivar

Plantdatum

Haelskade Getakseer

Rypskade Getakseer

Voorkoms van vrotpootjie

Voorkoms van Fusarium

Prieska vroeg

88

PAN 3497

11 Junie

0%

20 – 30%

Nee

Nee

Marydale

90

SST 8154

01 Julie

0%

8%

Nee

Nee

Cradock/ Schoombee

80

PAN 3471

19 Junie

0%

0%

Nee

Nee

Jacobsdal

100

SST 875

24 Junie

0%

0%

Nee

Nee

Douglas/Rietrivier

82

PAN 3497

14 Junie

0%

9%

Nee

Nee

Magogong

80

PAN 3541

18 Junie

0%

0%

Nee

Nee

Barkly-Wes

85

PAN 3497

27 Junie

0%

14 – 16%

Nee

Nee

Hopetown

85

PAN 3497

27 Junie

0%

5%

Nee

Nee

Tabel 1: Beskrywing van lokaliteite. (Daar word slegs melding gemaak van voorkoms van vrotpootjie en fusarium indien die besmetting hoog was).

30

jaar word vir elke lokaliteit getoon. Die koëffisiënt van variasie (kv) word ook aangedui. Die koëffisiënt van variasie dui die statistiese korrektheid van ‘n proef aan. ‘n Waarde laer as ses word as statisties goed beskou vir besproeiingsproewe. Hoe laer die koëffisiënt van variasie, hoe meer aanvaarbaar die proef se akkuraatheid. Om interpretasie te vergemaklik, word elke kultivar se prestasie ook as ‘n indeks (%

2019 Data (KV: 3.08) Genotipe RENOSTER

Maatskappy K2

Groeiperiode Vinnig

Bedankings

van proef) aangedui vir 2017, 2018 en 2019. ‘n Indeks van 100 beteken dat die kultivar dieselfde as die gemiddeld van die proef presteer het. ‘n Indeks van 107 beteken dus dat die kultivar 7% beter as die proefgemiddeld presteer het. ‘n Indeks van 92 beteken weer dat die kultivar 8% swakker as die proefgemiddeld presteer het. Die produsent kan dus aflei hoe stabiel die kultivar oor die langer termyn was.

Ton/ha 11,8

Maatskappye wat saad voorsien het, Pannar & K2 ’n Spesiale woord van dank aan die produsente, medewerkers en GWK-landboukundiges vir hulp verleen.

Navrae kan gerig word aan: Pierre Ferreira: 082 904 4769

Opbrengs uitgedruk as 'n % vir 2017 - 2019

Vog

2017

7,8

2018 101

2019

2017-2019

104

2018-2019

GRADERING 2017

103 104

2018

2019

B1

BS

PAN 3644

PANNAR

Vinnig

11,8

7,6

105

103

B2

BS

PAN 3400

PANNAR

Vinnig/Medium

11,8

7,8

113

105

103

107

104

B2

B1

BS

KOEDOES

K2

Vinnig

11,7

7,8

116

107

102

108

105

B2

B1

BS

PAN 3541

PANNAR

Medium

11,3

7,5

108

99

B1

B1

PAN 3471

PANNAR

Medium

10,9

7,5

86

96

95

92

96

B2

B1

B1

PAN 3497

PANNAR

Lank

10,7

8,2

108

100

94

101

97

B2

B1

BS

12 Junie

18 Junie

Plandatum: 10 Julie

104

Magogong 2019 Data (KV: 3.72) Genotipe

Maatskappy

Groeiperiode

Ton/ha

Opbrengs uitgedruk as 'n % vir 2017 - 2019

Vog

2017

2018

2019

PANNAR

Vinnig/Medium

11

9,8

107

108

114

110

111

B1

B2

B1

KOEDOES

K2

Vinnig

9,9

10,1

102

106

103

104

105

B1

B2

B1

PAN 3644

PANNAR

Vinnig

9,9

10,2

101

102

B2

B1

PAN 3497

PANNAR

Lank

9,5

9,9

108

99

RENOSTER

K2

Vinnig

9,5

10,8

97

98

PAN 3471

PANNAR

Medium

9,2

9,5

92

95

PAN 3541

PANNAR

Medium

8,7

9,7

102

90

Plandatum: 03 Julie

26 Junie

27 Junie

98

2019

2017-2019

2018-2019

GRADERING

PAN 3400

96

2018

2017

102 101

104

B2

98 95

94

B2

96

B2

B2

B2

B1

B3

B1

B2

B1

Barkly-Wes 2019 Data (KV: 2.44) Genotipe

Maatskappy

Groeiperiode

Ton/ha

Opbrengs uitgedruk as 'n % vir 2017 - 2019

Vog

PAN 3644

PANNAR

Vinnig

8,07

8,5

KOEDOES

K2

Vinnig

8

8,5

PAN 3471

PANNAR

Medium

7,9

8,5

PAN 3400

PANNAR

Vinnig/Medium

7,8

8,5

RENOSTER

K2

Vinnig

7,7

PAN 3541

PANNAR

Medium

PAN 3497

PANNAR

Lank

2017

2018

2019

2017-2019

2018-2019

2018

2019

B2

BS

B3

B1

BS

B3

B2

BS

B3

B2

BS

102

B2

BS

97

B2

BS

B2

BS

102

106

105

103

104

104

104

99

103

103

102

103

106

98

102

102

100

8,8

102

101

7,7

8,5

93

100

6,5

9,1

103

85

28 Junie

19 Junie

103

Plandatum: 27 Junie

GRADERING 2017

104

97

94

B3

Cradock/Schoombee 2019 Data (KV: 2.44) Genotipe PAN 3497

Maatskappy PANNAR

Groeiperiode Lank

Ton/ha 12,4

Vog 8,9

Opbrengs uitgedruk as 'n % vir 2017 - 2019 2017

2018

2019

114

118

115

106

103

105

99

PAN 3541

PANNAR

Medium

11,2

6,8

PAN 3400

PANNAR

Vinnig/Medium

10,7

6,8

106

PAN 3471

PANNAR

Medium

10,5

6,8

104

Plandatum: 21 Junie

97 13 Junie

2017-2019 116

2018-2019 117

GRADERING 2017

2018

2019

B1

B2

BS

B1

BS

105 103

102

B1 B1

B1

B1 BS

14 Junie

Douglas (Rietrivier)

31

2018 Data (KV: 3.5) Genotipe

Maatskappy

Groeiperiode

Ton/ha

Opbrengs % vir 2017 - 2018

Vog

KOEDOES

K2

Vinnig

11,2

7,8

RENOSTER

K2

Vinnig

11,1

8,1

PAN 3644

PANNAR

Vinnig

10,9

8,1

PAN 3497

PANNAR

Lank

10,6

8,8

2017 91

107

118

GRADERING

2019 99

2017

2018

B1

2019

B1

B1

106

B1

B2

104

B1

B2

101

110

B1

B1

B1

PAN 3471

PANNAR

Medium

10,4

8

107

100

104

B1

B1

B1

PAN 3400

PANNAR

Vinnig/Medium

10,4

8,4

104

99

102

B1

B1

B2

PAN 3541

PANNAR

Medium

9,3

8

89

B1

B1

Plandatum: 26 Junie

03 Julie

Douglas (Oranjerivier, 2017 - 2018)

2019 Data (KV: 3.1) Genotipe

Maatskappy

Groeiperiode

Ton/ha

Opbrengs uitgedruk as 'n % vir 2017 - 2019

Vog

PAN 3541

PANNAR

Medium

10,8

10

PAN 3497

PANNAR

Lank

10,8

9,8

PAN 3400

PANNAR

Vinnig/Medium

10,8

9,9

PAN 3471

PANNAR

Medium

10,1

10,1

RENOSTER

K2

Vinnig

10,1

10

PAN 3644

PANNAR

Vinnig

9,9

10

KOEDOES

K2

Vinnig

9,6

9,8

2017

Maatskappy

Groeiperiode

Ton/ha

K2

Vinnig

10,1

6,4

PAN 3400

PANNAR

Vinnig/Medium

10

6,6

KOEDOES

K2

Vinnig

9,8

6,4

PAN 3541

PANNAR

Medium

9,8

6,5

PAN 3497

PANNAR

Lank

9,8

6,6

PAN 3644

PANNAR

Vinnig

9,7

6,2

PAN 3471

PANNAR

Medium

9,5

6,4

Maatskappy

Groeiperiode

Ton/ha

101

100

98

101

B2

B1

99

96

98

B3

B2

101

93

B3

B1

05 Julie

27 Junie

103

97

97

B2

Opbrengs uitgedruk as 'n % vir 2017 - 2019 2017

2018

2019

2017-2019

2018-2019

103

103

101

103

102

102

103

106

103

100

103

102

97

100

101

100

101

99

103

97

22 Junie

24 Junie

109

97

GRADERING 2017

2018

2019

B4

B1

B2

B4

B2

B1

B3

B1

B3

B2

103

99 103

101

B2

100 99

100

B1

Opbrengs uitgedruk as 'n % vir 2017 - 2019 2017

Lank

10,6

8

PAN 3471

PANNAR

Medium

10,6

7,4

PAN 3541

PANNAR

Medium

9,9

7,3 Plandatum: 21 Junie

2018

2019

2017-2019

2018-2019

102

103

107

104

101

104

103

99

99

101

100

100

102

95

13 Junie

14 Junie

B4

B1

2019 B1

B1

B1

B1

B1

B1

B1

B1

B1

99

GRADERING

2017

2017

104

B1

2018

2019

B1

B1

K2

Vinnig

10,7

9,3

102

B1

B1

B1

K2

Vinnig

10,5

8,8

100

B1

B1

B1

Plandatum: 02 Julie

Prieska laat - 2018 Data

2019 Data (KV: 1.69) Groeiperiode

Ton/ha

Opbrengs %

Vog

GRADERING

2017

2017

2018

2019

RENOSTER

K2

Vinnig

12,6

6,6

104

B2

B1

B1

PAN 3644

PANNAR

Vinnig

12,4

6,5

102

B2

B1

B1 B1

PAN 3400

PANNAR

Vinnig/Medium

12,2

7,3

100

B2

B1

PAN 3497

PANNAR

Lank

12,2

7,1

100

B2

B1

B1

KOEDOES

K2

Vinnig

12

6,6

98

B1

B1

B1

PAN 3471

PANNAR

Medium

12

6,9

98

B2

B1

B1

PAN 3541

PANNAR

Medium

11,9

6,9

98

B2

B1

B1

Marydale

B2

2018

RENOSTER

Maatskappy

B1

UT

B1

KOEDOES

Genotipe

B3

GRADERING 2017

103

Opbrengs %

Vog 9,1

B1

98

104

PANNAR

11

B3

102

PAN 3497

Vinnig

B3

102

7,7

PANNAR

B2

103

Vog

Ton/ha

B2

B2

102

103

97

2018 Data (KV: 1.27 )

B3

B3

103

105

10,8

Groeiperiode

B3

105

Vinnig/Medium

Maatskappy

2019 B1

101

PANNAR

Genotipe

2018 B2

99

PAN 3400

Prieska vroeg

GRADERING 2017

102

2019 Data (KV: 2.2) Genotipe

2018-2019

105

Plandatum: 28 Junie

Jacobsdal

2017-2019

105

Vog

RENOSTER

2019

100

2019 Data (KV: 3.14) Genotipe

PAN 3644

2018

Plandatum: 04 Julie

Hopetown

32

2018

Plandatum: 01 Julie

33

“Ek dink dis iets in die water.

As jy eers uit die Oranjerivier gedrink het, keer jy altyd terug na die Noord-Kaap.”

GELEENTHEDE

HANDEL-BESTUURDER SE KOS

34

Ons spesialiste Charné van der Merwe

Innes Joubert (35) is een van GWK se bekwame bestuurders – iemand wat oor vyf jaar wil terugkyk en sê dit is die verskil wat ek gemaak het. Iemand wat ‘n onderneming in staat wil stel om na hul doelwitte te streef, dit te bereik, en suksesvol te wees.

Ná ongeveer twee en ‘n half jaar

by GWK Kimberley, is Joubert onlangs tot GWK Handel se Streekbestuurder (Noord) bevorder, waar sy rol nou grootliks sal wees om leiding en ondersteuning aan die verskillende takke te bied. In dié spanne wil hy saamwerk, grense verskuif en GWK Handel die beste kleinhandelbesigheid in die land maak.

“Hierdie is ‘n ongelooflike geleentheid en voorreg wat aan my toevertrou is. Dit gee my die geleentheid om op ‘n ander manier ‘n verskil in die besigheid te maak, asook om GWK Handel na nuwe hoogtes te neem.”

Hy vertel dat hy nie noodwendig nóu sy strategie gaan verander nie, omdat die besigheidsbeginsels altyd dieselfde sal bly, maar dat dit vir hom belangrik is om so na as moontlik aan die produsente te beweeg en presies te weet wat hul behoeftes is.

“Hierdeur kan ons die besigheid tussen ons en die produsente vergemaklik. Ons moet die voorkeurverskaffer word en wees. Jy hoef nie die grootste besigheid te wees nie, solank jy net die beste is in wat jy doen,” sê Joubert.

Joubert is ‘n gebore Noord-Kape-

naar, maar het op ‘n driejarige ouderdom vanaf Upington saam met sy ouers na Dewetsdorp in die Vrystaat verhuis. Dit is ook hier waar hy die meeste van sy skoolloopbaan deurgebring het. Nadat Joubert aan Hoërskool Jim Fouche in Bloemfontein gematrikuleer het, het hy in Engeland gaan werk, maar ná twee jaar teruggekeer na Bloemfontein en in die landboubedryf, waarvoor hy nog altyd ‘n groot belangstelling en liefde gehad het, as kassier begin werk.

In 2013 het hy die geleentheid gekry om by die GWK-span as bedryfshoof by die handelstak op Douglas aan te sluit.

“Ek moet bieg: Voor ek by GWK begin werk het, het ek nie veel van die maatskappy geweet nie. Ek het wel gehoor hoe innoverend en dinamies die maatskappy is en het geweet ek moet die geleentheid met albei hande aangryp. Dit was een van my beste besluite nóg,” sê hy. “Dit is vir my ‘n voorreg om vir GWK te kan werk en ek is trots om deel te kan wees van hierdie ongelooflike span en maatskappy.

Ek is opgewonde oor dit waarmee ons besig is. Dit is lekker om deel te wees van ‘n span wat eenvoudig net nie gaan lê nie, maar elke dag met nuwe planne en idees vorendag kom, wat ons net sterker en beter gaan maak."

Joubert vertel die feit dat Handel ‘n baie diverse besigheid is, een van hul grootste mededingende voordele,

een van hul grootste uitdagings kan wees. “Ek sal graag meer van die sinergieë tussen ons divisies wil ontsluit en sodoende vir produsente wys dat ons die régte verskaffer vir hom is.”

Vir Joubert is effektiwiteit in die werksplek baie belangrik. “Ek wil seker maak dat elkeen in ons span ons tyd effektief gebruik en sodoende ‘n verskil in die besigheid kan maak. Deur die loop van elke dag moet jy jouself die vraag vra, gaan dit my besigheid verbeter of is dit dalk onnodig, kan ek dit dalk anders, beter of slimmer doen?”

Wat vir Joubert opval van GWK, is dit die feit dat GWK soveel geleenthede bied. “Die geleentheid om jouself te groei, die geleentheid om idees uit te ruil, die geleentheid om jou passie uit te leef, die geleentheid om mense te help en ‘n verskil te maak. ‘n Geleentheid om iets waarop mense van die stad bereid is om baie geld te spandeer om soortgelyke ervarings te hê, elke dag te ervaar.”

Sy visie vir GWK is om die landboubesigheidleier in Suid-Afrika te wees, en die voorkeurverskaffer en vennoot vir elke produsent. “Ons moet die disruptor-besigheid wees in die landbousektor.”

Joubert, wat graag tyd saam met sy familie en vriende deurbring, wil soveel as moontlik leer en groei in sy huidige pos “sodat as die volgende geleentheid in GWK hom voordoen, ek gereed sal wees om dit te kan neem.”

082 460 0745 | info@defensor.co.za | www.defensor.co.za SUPPORT | VIDEO ALARM | MONITORING | SUPPORT SERVICES | SECURITY FENCING | SAFETY ADVISORY | CONTROL ROOM35 SAFETY CLEARANCES | SAFETY & SECURITY TRAINING TO CLIENT’S STAFF CHANGING BEHAVIOR AND PROTECTING THE WORKPLACE

RAAI

Kommuniek Koorhemp

Meubelstuk

Kaal

Aanpak

Kloostervrou

Neerslag

Donkerblou

Ou Transkeise hoofstad

Oseaan

Ruit

Aan die

Bloukwarts

Gedurig

Korrel

Nooit __ nimmer Bruce Lee se sport

Boomsoort

Pak hom!

Ligtoestelle Jesus in Lomperds Arabies

Dankie Sitplek

Toegang Ook sutti

Buiten

Vloedvat Dieredokter

Koddig

Berou

StaponvermoĂŤ

Manlike bok

Afgeskei deur bees se lewer Asook

Primitief

Afmetings Na datum Uitken

Streep erts

Vuurmaakplek

Bots

Dieredokter

Kavalier

Vlek

Oorlogsvoertuie

Opskorting

Oorlede

Onsin!

Traag

Sokkerster van Beskadig BrasiliĂŤ

Skietgoed

Atmosfeer

Naloop

Aalwyn

Alkant

Haglik

Reisies

Ruiter

Agting

Werktuie

Aal

Treurig

Ondergrondse werker

Soos

Knobbel

Ystuig

Woonwa Getuienisse

Koraaleilande

Eier

Adjt.off.

Anoniem Uitgedroog

Oplossing vir KommuniekRAAI (Desember 2019 / Januarie 2020) op bladsy 41.

36

Maermerrie Battery

Vlugtige olie

Opponeer

Wend

Glad nie

Sonder ophou

Syrivier

Wapiti

Seraf

Hulle slaap in tente Radiaal

Musici wat speel

Oorlogsgod

Lykbusse Koringpoeier

Aan boord

Verplig wees

Populiere

Statuut

Fergie se eks Proes

Kwab Teenoor laste

Nuut-

Tydvak

Wydte

VSA se geld

Ek en jy

Nosies

Baarmoeders

Dinees

Koester

Russiese Fiets se keiser pedale

Vullis

Gemiddeld

Broeiplek

ORANJELANDGOED, PRIESKA

Pekan Kwekery GEVESTIGDE, GEREGISTREERDE KWEKERY BEKEND VIR HOë GEHALTE KULTIVAR-EGTE BOME VERPAK IN GEL OM HOë VATPERSENTASIE TE VERSEKER GEHALTE OORSKRY SAPPA STANDAARDE GEKWEEK IN PRIESKA: GESKIK VIR NOORD-KAAPSE KLIMAAT MEDEDINGENDE PRYSE, MET AFSLAG OP GETALLE

KULTIVARS BESKIKBAAR:

WICHITA, CHOCTAW, NAVAHO, PAWNEE, WSHLEY

KONTAK: JOHN LOOCK SEL NR: 0823302934 EPOS: ORANJELANDGOED@GMAIL.COM FACEBOOK: ORANJELANDGOED

PRESIES WAT DIERE NODIG HET.

By EPOL verstaan ons dat ’n boer se lewende hawe sy bestaan is ... sy toekoms. As een van die leiers in die dierevoerbedryf, verskaf ons topgehalte, wetenskaplikgeformuleerde en gebalanseerde voer vir ’n reeks spesies, insluitende braaikuikens, lêhoenders, suiwel, varke, wild, perde, skape en volstruise. Daarbenewens, verskaf ons navorsings- en ontwikkelingspan, verkoopspanne en gekwalifiseerde dierevoedingkundiges uitstekende diens, tegniese advies en pasgemaakte oplossings om te verseker dat jy en jou diere net die beste uit ons reeks produkte kry.

EPOL bied:

uppe marketing A25752

Innoverende voer- en voedingstegnologie.

Wetenskaplik-geformuleerde presisiediëte.

Optimale koste gebaseer op die produksiedoelwit.

Diereprestasie en -gesondheid.

Kontak jou naaste tegniese adviseur om jou te help om die beste oplossing vir jou behoeftes te bepaal.

Vir meer inligting oor ons spesifieke voere en dienste: EPOL: +27 (0) 31 242-8600 | epolinfo@rclfoods.com | www.epol.co.za RCL FOODS: www.rclfoods.com

37

Kinderpret

WATTER KOP PAS

BY WATTER VOLSTRUIS?

38

Resep

MURGPAMPOENTJIEBROOD Bestanddele

(genoeg vir 1 brood) 500ml (2 k) koekmeel 250 ml (1 k) witbroodmeel 3.75 (¾ t) koeksoda 3.75 (¾ t) bakpoeier 2.5 ml (½ t) kaneel 2.5 ml (½ t) sout 500ml (2k) murgpampoentjies (baby marrows) 80 ml suiker 30 ml (2 e) heuning 125 ml (½ k) ongegeurde yogurt 2 groot eiers 60 ml (4 e) klapperolie

Metode Verhit die oond tot 165°C en voer ‘n 10 cm x 30 cm- broodpan met waspapier uit.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

Meng die koekmeel, witbroodmeel, koeksoda, bakpoeier, kaneel en sout in die mengbak.

Rasper ongeskilde murgpampoentjies grof en druk vog uit.

Meng murgpampoentjies, suiker, heuning, jogurt, eiers en klapperolie saam.

Voeg mengsel by droë bestanddele Skep belang in broodpan.

Bak vir 50 minute tot goudbruin en gaar Haal brood uit oond en laat dit effens afkoel. Verwyder dan die waspapier.

Bron: Vrouekeur

39

Leefstyl

Bly aan die beweeg!

Februarie is die maand vir die bewusmaking van ‘n gesonde lewenstyl. ’n Gesonde leefstyl en oefening kom nie vir almal ewe natuurlik nie. Maar soos jy ouer word, besef jy al hoe meer dat jy jou liggaam moet oppas en gesonde leefstylkeuses moet maak. As gesondheid nie reeds vir jou ’n prioriteit is nie, is vandag die regte tyd om te begin. Om ‘n gesonder lewe te handhaaf, kan soos ‘n groot uitdaging klink maar deur klein veranderinge in jou daaglikse roetine en leefstyl te maak, verseker jou ook van ‘n gesonde liggaam wat minder siektes en meer lewenslus beteken.

40

Gebruik jou voete!

Hoewel dit fantasties is om ‘n vasgestelde oefensessie by jou daaglikse roetine in te werk, is daar verskeie ander klein maniere, waarop jy ook kilojoules kan verbrand, soos: Loop na iemand anders se lessenaar eerder as om ‘n e-pos vir hom/haar te stuur; Parkeer so ver as moontlik van die gebou af en stap in; Neem meer gereeld die trappe; Maak die huis skoon of maak tuin; en Neem die hond om te gaan stap, of ry fiets saam met die kinders in plaas daarvan om televisie te kyk.

Moet nie te lank stilsit nie Ons spandeer die meeste van ons tyd deur te sit - by ons lessenaars, voor die TV, tydens 'n vergadering of op die telefoon. Nuwe navorsing het getoon dat te veel sit kan lei tot gesondheidsrisiko’s. Probeer om so gereeld as moontlik vir vyf minute op te staan of ‘n draai te loop om hierdie risiko’s te vermy. Elke tree tel en dra by tot die verbranding van meer kalorieë.

Verminder jou daaglikse suiker inname Suiker word dikwels versteek in verskeie ingemaakte goedere, voorafverpakte voedsel en selfs in kosse wat volgens jou gesond is, soos vrugtesap. Indien jy oorgewig is, kan jou gesondheid drasties verbeter deur slegs klein veranderinge in jou daaglikse oefenroetine te verander. In 'n onlangse studie is daar bevind deur slegs 10% van jou gewig te verloor, daar reeds ‘n verbetering in jou bloeddruk, cholesterol en hul welstand, kan wees.

Verminder jou porsie-groottes Eet jou hoofmaaltye van ‘n kleiner bord af; Skep op in die kombuis, eerder as om die opdiengeregte by die eetkamertafel te sit; en Eet ten minste elke vier ure klein maaltye om te verseker dat jy nooit honger ly nie.

hanteer, en selfs jou bloeddruk sal verlaag.

Probeer joga om jou krag en buigsaamheid te verhoog, asook jou balans te verbeter.

Behou ‘n positiewe houding deur in jouself te glo en goeie ondersteuningstelsels in plek te hê, wat jou sal help om sukses te kan behaal.

Watter gedrag kan jy aanleer om ‘n gesonde lewenstyl te kweek?

Borsel en vlos daagliks om jou tande en tandvleis gesond, asook siektevry te hou.

Kry ‘n goeie nagrus om beter beheer oor jou eetlus te kan uitoefen.

Geniet gereelde gesinsmaaltye om voedsame eetgewoontes te bevorder.

Verhoog jou daaglikse inname van proteïene met klein porsies neute, lae-vet suiwel, boontjies, maer vleis, pluimvee, of vis, en kombineer dit met voedsel met ‘n hoë veselinhoud.

Glimlag en lag ‘n paar keer per dag hardop om te verseker dat jy gegrond bly, en in staat is om moeilike situasies te kan hanteer.

Kry ‘n treëmeter en laat dit jou motiveer om meer gereelde fisiese aktiwiteite te onderneem, wat jou sal help om spanning te ontlont, kalorieë te verbrand, en jou selfbeeld te bevorder.

Hou op rook om skade aan jou organe en vel, asook die ontwikkeling van plooie en tuitlyne om jou mond, sowel as gevlekte tande en vingers te voorkom.

Mediteer, bid, of andersins vind troos vir ten minste 10 tot 20 minute per dag, wat sal verseker dat jy die eise van die daaglikse lewe kan

oplossing: Desember 2019 / Januarie 2020 E K W O T B A S I E

S I D E R B O S

B E B L E D A L K L K E O A L S A T D E E E

C T R A H O E L E R O E R E I S L E O S S E N T E R E N I S N T L I E T I A G T E T L A E R E A A R I R T K E W E A V I E R N E E T S I N K L N B E L J E E N O R E T P L A N

U N I E

S O L E R A G O R A

A E D I N G P D O O P L E L O E R T J I E S S O U I I N A W E E N A R R A R L K M I S W E N E S O O R T O E P O B L E E L D A R M I R G E S A P A N K R I S T E O O I E T M E E L E G A N

E E R I K E

S E E U

E G R E T

41

Uit Piet se pen

Het ons skip gekom?

Ons is besig om die droogtehulpvorms te finaliseer. My selfoon lui ‘n paar keer.

Eindelik kry ek kans. Luister na die stemboodskap. “Bel vir so-en-so vir droogtehulpbystand.” Die mense is ernstig.

Ek bel dadelik. ‘n Vrolike stem antwoord. ‘n Lekker kêrel. Ons kliek dadelik. Skerts en maak grappies. Die een meer spitsvondig as die ander. Dit neem lank voor ons by die punt kom. Die punt van hoop…

Die man praat lekker. Hulle is ‘n klomp sakemanne wat elke Vrydag saam lunch. Lunch soos in saam eet en ‘n wyntjie drink. Netwerk is die buzzword, verseker hy my. Besigheidsjargon al die pad.

“Weet jy wat is ons kosrekening elke Vrydag?” vra hy. Geen idee, antwoord ek. Hy gee ‘n laggie. Amper R10 000.

Die kelner het so pas die rekening voor hom neergesit.

Ek begin somme maak. 50 sakke voerpille. Sommer net so. Dit behoort te help… álles help. Al help dit net van Maandag tot Dinsdag.

“Verstaan ek rykdom?” borduur hy voort. Hier sit mense wat trippelmiljoenêrs is. Hy begin name noem.

Almal is nou nie vandag hier nie, maar hy sal hulle bykry. Hy noem ‘n paar name. Katte met dik sterte. Ek ken hulle nie persoonlik nie, maar het al baie van hulle gehoor.

“Hoeveel het julle nodig?” vra hy.

Wat ‘n vraag! My kop staan stil. Baie, is al wat ek uitkry. Ek was nog nooit een 42

vir bedel nie en probeer verskoning soek vir sy vraag. “Nee man, sê asseblief,” kap hy terug, “jy verstaan nie.”

Nee, glad nie, dink ek. Rykes gooi nie sommer geld rond nie…

Ek sal vir jou ‘n sommetjie maak en aanstuur, belowe ek. Hy praat van groot bedrae. Nie in my liga nie. “Jy moet nou mooi verstaan,” gaan hy voort, “daar kan nou wel hier en daar klein bedraggies betrokke wees, maar dit is nou maar die manne… kom ons sê maar die ingatte. Ag, jy weet mos die vrekke en die straatvrouens was maar nog altyd deel van die samelewing.” Nie heeltemal sy woorde nie, maar kom ons laat dit daar. Verder hoef ek my nie te bekommer nie, dit sal groot wees.

Hy het gisteraand op TV gesien hoe laai die mense voer in Williston af. Dit het hom aarde toe gebring. “Wat kan mense nou met kafbale maak?” wil hy weet. Nee, as jy help dan help jy groot. Wat is ‘n kernkudde? Van hoeveel skaap praat ons? Hy wil alles weet.

Gee sy e-posadres en beveel my om ‘n paar somme te maak. Net ‘n idee om sy pelle agtergrond te gee. Hy verseker my weer die manne is bladvas. Ryk. Skatryk. Stinkryk.

Ek sien al die miljoene op pad Prieska toe. Hoe gaan ons dit uitdeel?

Groot probleme. Hoera, ons geldnood is verby. Te goed om waar te wees.

Ons gaan op die water loop. Ons skip is hier. Hopelik koop een nou nie weer ‘n nuwe Land Cruiser met sy donasie

nie, dink ek by myself. ‘n Namib? Hier is juis ‘n nuwe handelaar op die dorp.

Riël sal eers moet wag.

Op pad plaas toe kry ek lag vir myself. Word wakker uit my droom. Lag omdat ek besef dat dit mos nie waar kan wees nie. Nee, dit maak nie sin nie.

Sakemanne wat miljoene rondgooi?

Hoekom nou juis vir ons? Grootpraat?

Wynpraatjies?

Ek maak toe tog maar ‘n paar somme. Kan mos nie die man in die gesig vat nie. Val amper op my rug toe ek swart op wit sien wat dit kos om ‘n dier in ‘n produktiewe kondisie te hou.

Ek berei ‘n netjiese voorlegging voor.

Stuur my e-pos. Kom wat wil. ‘n Week gaan verby. Ná twee weke het ek al vergeet. Dan is die weldoener skielik weer op my. Die e-pos was verlê, maar Vrydag sien hy weer sy buddies by die lunch dan praat ons weer (tienduisend rand later). Nou nie meer so opgewonde soos die vorige keer nie.

Ná ‘n maand se stilte besef ek die lunch het seker nooit plaasgevind nie.

Sy buddies wil nie meer saam met hom eet nie. Wie wil nou saam met iemand eet wat jou geld wil uitdeel?

Dalk wou hulle werklik help, maar…

Ek is verlig. Die beloofde bedrae het my bang gemaak. Te goed om waar te wees.

Is die wete dat ander mense aan ons dink, nie meer werd as die beloftes van miljoene nie?

Raak ontslae van

lastige peste lastige lastige peste peste Raak ontslae van Raak ontslae van

en geniet dit weer om buite te wees! en geniet dit weer om buite te wees! en geniet dit weer om buite te wees!

COOPERS ULTRAMATIC ECO TOEDIENER COOPERS Hoë kwaliteit en duursaam, ULTRAMATIC ECO COOPERS met chemies bestande TOEDIENER ULTRAMATIC ECO plastiek - gebruik saam met Hoë en Hoë kwaliteit kwaliteit en duursaam, duursaam, TOEDIENER COOPERS FLY KILLER met chemies met chemies bestande Hoë kwaliteit enbestande duursaam, RUIMTESPROEI. Maklike plastiek -- gebruik saam met plastiek gebruik saam met met chemies bestande gebruik 3 verstelbare COOPERS FLY KILLER COOPERS FLY KILLER plastiek -met gebruik saam met spuitintervalle.

2 Jaar RUIMTESPROEI. Maklike RUIMTESPROEI. Maklike COOPERS FLY KILLER waarborg. gebruik met gebruik met 3 3 verstelbare verstelbare RUIMTESPROEI. Maklike spuitintervalle.

2 spuitintervalle.

2 Jaar Jaar gebruik met 3 verstelbare waarborg. waarborg.2 Jaar spuitintervalle. waarborg.

FLYZONE REUSABLE

Vermindering van vlieë FLYZONE populasie by geboue REUSABLE FLYZONE wanneer buite geplaas Vermindering van vlieë Vermindering van vlieë REUSABLE word.

Chemikalieë word populasie by geboue populasie by van geboue Vermindering vlieë minder gebruik. wanneer buite geplaas wanneer buite geplaas populasie by geboue word.

Chemikalieë word word.

Chemikalieë word wanneer buite geplaas minder gebruik. minder gebruik.word word.

Chemikalieë minder gebruik.

Coopers

COOPERS ULTRAKILL FLY KILLER COOPERS nn ‘n Ruimtesproei mat ‘n ULTRAKILL FLY COOPERS outomatiese masjien soos KILLER ULTRAKILL FLY die ‘n COOPERS ULTRAMATIC Ruimtesproei mat ‘n Ruimtesproei mat ‘n KILLER ‘n TOEDOENER. outomatiese masjien outomatiese masjien soos ‘n Ruimtesproei matsoos ‘n die COOPERS ULTRAMATIC die COOPERSmasjien ULTRAMATIC outomatiese soos TOEDOENER. TOEDOENER. die COOPERS ULTRAMATIC TOEDOENER.

COOPERS ULTRAKILL WETTABLE COOPERS POWDER ULTRAKILL COOPERS Gebruik binnehuis waar WETTABLE ULTRAKILL kos WETTABLE hanteer word, soos POWDER fabrieke en hotelle, waar waar Gebruik binnehuis Gebruik binnehuis waar POWDER hoëhanteer higiene gehantaaf kos word, soos kos hanteer word, soos Gebruik binnehuis waar moet word. fabrieke en waar fabrieke en hotelle, hotelle, waar kos hanteer word, soos hoë gehantaaf hoë higiene higiene gehantaaf fabrieke en hotelle, waar moet word. moet word. hoë higiene gehantaaf moet word.

COOPERS ULTRAKILL D.B.M. DOUBLE COOPERS STRENGTH ULTRAKILL COOPERS Gebruik buite op D.B.M. DOUBLE ULTRAKILL vensterbanke, hondehokke STRENGTH D.B.M. DOUBLE en Gebruik soortgelyke buite op Gebruik buiteplekke op STRENGTH waar vlieë geneig is om vensterbanke, hondehokke vensterbanke, hondehokke Gebruik buite op saam te hondehokke drom. en plekke en soortgelyke soortgelyke plekke vensterbanke, waar vlieë geneig is waar vlieë geneig is om om en soortgelyke plekke drom. saam te drom.is om waarsaam vlieë te geneig saam te drom.

COOPERS MULTICARE HOME COOPERS ‘n Emulgeerbare konsentraat MULTICARE COOPERS insekdoder met vinnige HOME MULTICARE uitklop, uitspoel en ‘n konsentraat ‘n Emulgeerbare Emulgeerbare konsentraat HOME aksie virvinnige beheer insekdoder met insekdoder met vinnige ‘nresiduele Emulgeerbare konsentraat van kruipende en vinnige vlieënde uitklop, uitspoel en uitklop, uitspoel en insekdoder met insekte.

Vir gebruik residuele vir residuele aksie vir beheer beheer uitklop,aksie uitspoel enin kombuise en tuine. van kruipende en vlieënde van kruipende en vlieënde residuele aksie vir beheer insekte.

Vir gebruik in insekte.

Vir gebruik in van kruipende en vlieënde kombuise en kombuise en tuine. tuine.in insekte.

Vir gebruik kombuise en tuine.

COOPERS ULTRAKILL D-BUG COOPERS Kapsule suspensie, met ULTRAKILL COOPERS unieke voorddele. Vou, D-BUG ULTRAKILL breek en drup, geen Kapsule suspensie, met KapsuleD-BUG suspensie, met

afmeting nodig nie.Vou, Hou unieke unieke voorddele. voorddele.

Vou, Kapsule suspensie, met totvoorddele.

3 mande. breek en drup, geen geen breek en drup, unieke Vou, afmeting nodig Hou afmeting nodig nie.

Hou breek en drup,nie. geen tot mande. tot 3 3nodig mande. afmeting nie. Hou tot 3 mande.

Volledige reeks beskikbaar op...

Volledige reeks beskikbaar op...

Volledige reeks beskikbaar op...

www.cooperses.com www.cooperses.com www.cooperses.com

+2786 030 3003 +2786 030 3003 +2786 030 3003 info@cooperses.co.za info@cooperses.co.za info@cooperses.co.za

REGISTRASIE HOUER: Starplex 83 CC Reg. Nr. 2004/015647/23 Posbus 14374, Bredell, 1623, SUID AFRIKA • NOODNOMMER: +2782 446 8946 VERSPREIDING DEUR: Coopers Environmental Science (Pty) Ltd REGISTRASIE REGISTRASIE HOUER: HOUER: Starplex Starplex 83 83 CC CC Reg. Reg. Nr. Nr. 2004/015647/23 2004/015647/23 Posbus Posbus 14374, 14374, Bredell, Bredell, 1623, 1623, SUID SUID AFRIKA AFRIKA • • NOODNOMMER: NOODNOMMER: +2782 +2782 446 446 8946 8946 DEUR: Environmental (Pty) Ltd REGISTRASIE HOUER: Starplex 83 CC VERSPREIDING Reg. Nr. 2004/015647/23 Posbus 14374, Bredell,Science 1623, SUID • NOODNOMMER: +2782 446 8946 VERSPREIDING DEUR: Coopers Coopers Environmental Science (Pty)AFRIKA Ltd VERSPREIDING DEUR:enCoopers Environmental Science (Pty) Ltd Fly Zone Ultimate Fly Trap Reg. Nr. L8778 Wet Nr. 36 van 1947 Aktiewe Bestanddeel: Vismeel, Eierwitte Brouergis (Geen aktiewe insekdoder bestanddele nie) • D.B.M. Double Strength Reg. Nr. L4576 Wet Nr. 36 van 1947 Namibiese

Reg. Nr. N-AR 0587 Aktiewe Bestanddeel: Bromchlorfos(organofosfaat) 960 g/ℓ SKADELIK • D-Bug Reg. Nr. L10095 Wet Nr. 36 van 1947 Aktiewe Bestanddeel: Deltametrien (piretroïed) 25 g/ℓ VERSIGTIG • Home Reg. Nr. L10292 Wet Nr. 36 van 1947 Aktiewe Bestanddeel: Permetrien (piretroïed) 25/75 cis/trans isomere 100 g/ℓ SKADELIK • Fly killer Ruimtesproei Reg. Nr. L8409 Wet Nr. 36 van 1947 Namibian Reg. Nr. N-AR 1247 Aktiewe Bestanddele: Piretriene 15 g/kg Fly Trap Reg. Nr. Nr. 1947 Aktiewe Vismeel, en (Geen aktiewe insekdoder bestanddele nie) •• D.B.M. Double Strength Reg. Nr. Nr. 1947 Namibiese Fly Zone Zone Ultimate Ultimate Fly Fly150 Trap Reg. Nr. L8778 L8778• Wet Wet Nr. 36 36 van van Aktiewe Bestanddeel: Bestanddeel: Vismeel, Eierwitte Eierwitte en Brouergis Brouergis (Geen aktiewe insekdoder nie)1947 D.B.M. Double Strength Reg. Nr. L4576 L4576 Wet Wet Nr. 36 36 van van 1947VERSIGTIG Namibiese Piperonielbutoksied g/kg SKADELIK Ultramatic Eco1947 Ruimtesproei Toediener Produkkode 810160 • Ultrakill Wettable Powder Reg. Nr. L10064bestanddele Wet Nr. 36 van Aktiewe Bestandeel: Alfa Cypermetrien (piretroïed) 50 g/kg Reg. Nr. 0587 Aktiewe Bestanddeel: Bromchlorfos(organofosfaat) 960 •• D-Bug Reg. L10095 Nr. 36 Aktiewe Bestanddeel: Deltametrien (piretroïed) 25 VERSIGTIG • Home Reg. Nr. L10292 Wet Reg.Zone Nr. N-AR N-AR 0587Fly Aktiewe Bestanddeel: Bromchlorfos(organofosfaat) 960 g/ℓ g/ℓ SKADELIK SKADELIK D-Bug Reg.enNr. Nr. L10095 Wet Wet Nr. aktiewe 36 van van 1947 1947 Aktiewebestanddele Bestanddeel: Deltametrien (piretroïed) 25 g/ℓ g/ℓ VERSIGTIG Home Nr.1947 L10292 Wet Nr. Nr. Fly Ultimate Trap Reg. Nr. L8778 Wet Nr. 36 van 1947 Aktiewe Bestanddeel: Vismeel, Eierwitte Brouergis (Geen insekdoder nie) • D.B.M. Double Strength Reg. Nr. L4576 •Wet Nr.Reg. 36 van Namibiese 36 van 1947 Aktiewe Bestanddeel: Permetrien (piretroïed) 25/75 cis/trans isomere 100 g/ℓ SKADELIK •• Fly killer Ruimtesproei Reg. Nr. L8409 Wet Nr. 36 van 1947 Namibian Reg. Nr. N-AR 1247 Aktiewe Bestanddele: Piretriene 15 g/kg 36 van 1947 Aktiewe Bestanddeel: Permetrien (piretroïed) 25/75 cis/trans isomere 100 g/ℓ SKADELIK Fly killer Ruimtesproei Reg. Nr. L8409 Wet Nr. 36 van 1947 Namibian Reg. Nr. N-AR 1247 Aktiewe Bestanddele: Piretriene Reg. Nr. N-AR 0587 Aktiewe Bestanddeel: Bromchlorfos(organofosfaat) 960 g/ℓ SKADELIK • D-Bug Reg. Nr. L10095 Wet Nr. 36 van 1947 Aktiewe Bestanddeel: Deltametrien (piretroïed) 25 g/ℓ VERSIGTIG • Home Reg. Nr. L10292 15 Wetg/kg Nr. Piperonielbutoksied 150 g/kg •• Ultramatic Eco Toediener Produkkode 810160 Wettable Powder Reg. Nr. L10064 Wet Nr. 36 van 1947 Aktiewe Alfa Cypermetrien (piretroïed) g/kg Piperonielbutoksied g/kg SKADELIK SKADELIK Ultramatic Eco Ruimtesproei Ruimtesproei Toediener 810160 ••• Ultrakill Ultrakill PowderReg. Reg.Nr. Nr.L8409 L10064 Wet van1947 1947Namibian Aktiewe Bestandeel: Bestandeel: Alfa1247 Cypermetrien (piretroïed) 50 50 g/kg VERSIGTIG VERSIGTIG 36 van 1947 Aktiewe150 Bestanddeel: Permetrien (piretroïed) 25/75 cis/trans isomereProdukkode 100 g/ℓ SKADELIK Fly killerWettable Ruimtesproei Wet Nr.Nr. 3636 van Reg. Nr. N-AR Aktiewe Bestanddele: Piretriene 15 g/kg Piperonielbutoksied 150 g/kg SKADELIK • Ultramatic Eco Ruimtesproei Toediener Produkkode 810160 • Ultrakill Wettable Powder Reg. Nr. L10064 Wet Nr. 36 van 1947 Aktiewe Bestandeel: Alfa Cypermetrien (piretroïed) 50 g/kg VERSIGTIG

43

Die tuiste van gehalte lusern.

GWK Lusern hanteer die verkryging, veilige berging en plaaslike bemarking van lusern deur gevestigde markkanale om die beste markpryse vir ons produsente te verseker. Ons span kenners bied jou ondersteuning deur die hele proses.

GWK Lusern

Gesels met ons span spesialiste:

44

Fanus Linde Bestuurder 082 888 0016 fanusl@gwk.co.za

Beyers Mallo Bestuurder: Lusern en Veevoere 082 600 8476 beyersm@gwk.co.za

Donnie Brits Douglas 082 805 2468 donnieb@gwk.co.za

Douw Steyn Jan-Kempdorp 071 670 5883 douws@gwk.co.za

Albertus de Wet Modderrivier/Rietrivier 082 448 3463 albertusdw@gwk.co.za

Daniel Breytenbach Stellenbosch 082 941 4817 danielb@gwk.co.za