Op de bres voor een groene stad

Tekst: Frans Bosscher

Stad en natuur verbinden. Dat is waar Landschap Overijssel zich hard voor maakt. Want de natuur rondom met name Enschede en Zwolle staat onder druk. Tegelijkertijd kan het belang van groen voor de inwoners niet genoeg benadrukt worden.

“De natuur moet automatisch onderdeel zijn van de vele plannen die Enschede en Zwolle maken. Alleen zo kun je ervoor zorgen dat de leefbaarheid van de steden wordt vergroot en er tegelijkertijd veilige leefgebieden blijven voor planten en dieren.” stelt directeur Michael Sijbom. Het is één van de zes ambities die Landschap Overijssel heeft voor de komende jaren. De andere vijf zijn het stimuleren van de omslag van de landbouw naar een natuurvriendelijke werkwijze, het vergroten en versterken van natuurgebieden, de aanleg van landschapselementen in tien procent van het landelijk gebied, perspectief creëren voor landgoederen en natuur verankeren in de samenleving.

Dat bij de vergroening van steden in de provincie de focus ligt op Enschede en Zwolle, heeft te maken met de sterke aanwezigheid van Landschap Overijssel rondom deze steden. Zo heeft de organisatie binnen de gemeentegrenzen van Enschede 17 natuurgebieden met een gezamenlijke oppervlakte van 1.400 hectare; twee van daarvan zijn aangewezen als Natura2000-gebied: Lonnekermeer en Aamsveen. Bij Zwolle springt Buitenlanden Langenholte in het oog (ook Natura2000), maar ook de Struinwaard, Maatgraven, Sekdoorn en de landgoederen Soeslo en De Horte horen bij het Zwolse buitengebied.

Nieuwe wijken

Het is in de eerste plaats om de bescherming van de natuur dat Landschap Overijssel zich nadrukkelijker met de steden wil bemoeien, licht Sijbom toe. Beide steden hebben plannen voor de bouw van nieuwe wijken, zoals Eschmarkerveld aan de oostkant van Enschede. Bij Zwolle zijn er plannen voor woningbouw aan de zuidoostkant van de stad, tussen het Isalaziekenhuis en Herfte en in het zuidwesten op het voormalige IJsselcentraleterrein dat omringd wordt door Natura2000-gebied. Bij de huidige bouwplannen worden natuurwaarden nogal eens over het hoofd gezien, vindt Landschap Overijssel. Een nabijgelegen natuurgebied kan in de ogen van de plannenmakers prima fungeren als gebied om te wandelen en de hond uit te laten. Maar een nieuwe wijk van 400 woningen met 1.200 mensen, 200 honden en 300 katten zorgt voor drukte en verstoring van planten en dieren in dat natuurgebied. Zonder goede bescherming verandert zo’n gebied al snel in een veredeld stadspark. Als zo’n wijk ook nog eens laag ligt en er water moet worden weggepompt, neemt de verdroging in het natuurgebied verder toe, wat ook slecht uitpakt voor de flora en fauna.

“Wij staan pal voor de natuurwaarden in onze gebieden,” stelt Sijbom “Wij willen dan ook in de planfase aan tafel om mee te denken over oplossingen. In het verleden werden we nog wel eens te laat betrokken bij plannen die impact op de natuur hadden. Dan zijn bezwaar- en beroepsprocedures tot aan de Raad van State toe soms onvermijdelijk. Zo zijn we intussen drie keer bij de Raad van State geweest omdat er op Vliegveld Twente allerlei evenementen zijn die ernstig geluidsoverlast geven. Ik wil geen vierde keer.” Meedenken in plaats van procederen, want Landschap Overijssel is een organisatie van verbinding, een organisatie van oplossingen,” legt Sijbom uit. “Wij kunnen met onze kennis en kunde meedenken om tot plannen te komen die voor iedereen goed zijn.”

Stappen zetten

Wat Sijbom daarbij voor ogen staat is bijvoorbeeld de manier waarop de landbouw in het buitengebied van Enschede omschakelt naar een natuurvriendelijke manier van werken. Landschap Overijssel, LTO, Landschapsfonds Enschede, de stichting Stawel (voor duurzame plattelandsontwikkeling Enschede) en de gemeente hebben daarbij de handen ineengeslagen. “In de gemeente zijn nog vijftig boeren actief. Een deel van hen pacht gronden van ons. Samen kijken we hoe we de boeren kunnen stimuleren om de omschakeling te maken. De gemeente heeft 180.000 euro beschikbaar gesteld.

Die stoppen we niet in processen, maar in de financiering van plannen van boeren die stappen willen zetten, bijvoorbeeld door houtwallen aan te leggen. Zo krijgt de omschakeling concreet vorm.”

Bij Zwolle zocht Golfclub Zwolle, die een baan heeft bij de Wijthmenerplas, contact met Landschap Overijssel. De club vroeg advies over manieren om de baan natuurvriendelijker te maken. Dat is uitgemond in een proces om in het hele gebied tussen het Isala-ziekenhuis en Herfte gezamenlijk met de gemeente en anderen oplossingen te vinden voor waterberging, recreatie en versterking van de natuur.

Sijbom: “Om tot gedeelde oplossingen te komen, is het zaak dat we de opgaven voor woningbouw, landbouw, klimaatadaptatie, waterhuishouding, recreatie en biodiversiteit integraal aanpakken. Daarmee voorkom je dat verschillende belangen met elkaar de concurrentiestrijd aangaan.” Zo zal een projectontwikkelaar een groenstrook misschien zien als een kostenpost. Die ruimte benutten voor wat extra woningen is een stuk prettiger voor het bedrijfsresultaat. “Zo’n concurrentiestrijd voorkom je als je uitzoomt en de vraag stelt wat goed is voor het geheel. Antwoorden vind je door de verschillende opgaven in samenhang aan te pakken,” aldus Sijbom.

Weersextremen

Met deze ambitie wil Landschap Overijssel bereiken dat natuur niet langer als sluitpost wordt gezien, maar als volwaardig onderdeel van plannen. “De sluitpostgedachte heeft vaak te maken met het vooroordeel dat natuur ruimte en geld kost. Maar natuur heeft de stad ook veel te bieden. Sterker nog, zonder de inzet van natuur dreigen steden onleefbaar te worden,” legt Sijbom uit.

Neem klimaatverandering. Iedereen krijgt met de gevolgen van de opwarming van de aarde te maken. Maar de hitte slaat in steden een stuk heftiger toe dan erbuiten. Bij metingen in Enschede bleek bijvoorbeeld dat in delen van de stad de temperatuur tot vijftien graden hoger kan liggen dan de dagtemperatuur die het KNMI aangeeft. Ook bij hevige neerslag kunnen de gevolgen groot zijn. Na het noodweer in juli van dit jaar zijn vijftig woningen onbewoonbaar verklaard, omdat rioolwater dat door de huizen stroomde ziekmakende bacterieën en schimmels achterliet.

Sijbom: “Weersextremen zijn niet tegen te houden. Je kunt wel proberen de gevolgen te beperken. Ruimte maken voor groen is daarbij de remedie. Bomen zorgen voor verkoeling, parken en tuinen kunnen water opvangen.”

De vergroening van de stad komt bovendien tegemoet aan de groeiende behoefte van inwoners naar buiten te gaan, wat goed is voor hun gezondheid. Door parken met elkaar te verbinden tot aan de natuurgebieden buiten de stad creëer je aantrekkelijke recreatieve mogelijkheden voor de stedelingen én migratieroutes voor dieren.

Inspiratie

Naast de bescherming van natuurwaarden en de vergroening van de steden wil Landschap Overijssel de inwoners met natuur in contact brengen. Waar kan dat beter dan in en om de twee grootst steden van de provincie. Bij Zwolle en Enschede zijn al veel vrijwilligers actief in de gebieden van de natuurorganisatie. Op Hof Espelo verrichten daarnaast mensen met dementie of niet aangeboren hersenletsel lichte werkzaamheden op het landgoed.

De weg naar de stedelingen loopt onder meer via maatschappelijke en culturele organisaties. Zo trekt Landschap Overijssel in Enschede al nauw op met Rijksmuseum Twenthe en de Museumfabriek, vanuit de gedachte dat cultuur en natuur twee grote bronnen van inspiratie zijn. De tentoonstelling in het rijksmuseum vorig jaar over internationale landschappen was voor Landschap Overijssel aanleiding om een speciale fietsroute door het Twentse landschap naar Bad Bentheim te maken. De samenwerking vorig jaar met het rijksmuseum smaakt naar meer. In Zwolle wil Landschap Overijssel mogelijkheden met het Poppodium verkennen. Zo wil de organisatie stad en natuur meer met elkaar verbinden, zegt directeur Sijbom. “Mensen hebben natuur nodig. Tegelijkertijd zijn natuurgebieden meer dan recreatieoorden. Er komen daar natuurwaarden voor die je met rust moet laten.”

Word ook vrijwilliger

Wil jij een bijdrage leveren aan de bescherming van de natuur rondom Enschede en Zwolle? De terreinbeheerders kunnen extra menskracht gebruiken bij het beheer van de gebieden en het begeleiden van bezoekers. Kijk op landschapoverijssel.nl/vrijwilligerswerk

Ecozone behouden

Aan de oostkant van Enschede komt een nieuwe wijk met 800 woningen: Eschmarkerveld. In dit gebied is tien jaar geleden een ecologische verbindingszone aangelegd, ook om te voorkomen dat het gebied tussen Enschede en Glanerbrug volledig volgebouwd zou worden. “Er is ons alles aan gelegen dat die zone z’n functie behoudt”, zegt terreinbeheerder Alexander van der Elst, “zodat er voor dieren een rustig en veilig gebied blijft om zich te verplaatsen tussen natuurgebieden. Met de gemeente kijken we hoe dat kan.”

Landschap Overijssel ziet daarvoor mogelijkheden met versterking van de ecozone, faunapassages onder wegen, beperkte openstelling voor recreatie en de aanleg van bufferstroken tussen de wijk en het natuurgebied. Intussen komen er ook ideeën op om aan de westkant te gaan bouwen. “Daar gaat het om duizenden woningen. Dat gaat schuren met het Kristalbad, wat een steeds belangrijk gebied wordt voor overwinterende trekvogels. Dat wordt dan aangeprezen als ‘wonen in het groen’. Maar een natuurgebied is geen stadspark. Ook daar moeten we aan de bak om de natuurwaarden te beschermen.”