
3 minute read
NIUALEUA ITECH TLAYOUISYOTL / DE LA NOCHE SOY
from Ojarasca
by La Jornada
Martín Tonalmeyotl
Kampa notlakatlapaliojtsin xkaman popoliuis niman noueyetlamachilis sanken noyej yeskistok niman nokokojtok
Niualeua ipan on kauitl kan chantej yeualkokonej niman axotlametsitsintin
Ipan on tlaltipaktle kampa xtlaj najnauate
Kampa tokniuan tlapajtijkej nejnemej inka invelitas kitemojtiuej inkuikalis sitlalintsitsintin
Kampa akuakuamej kuikatlaliaj intonalmikilis niman tekolotsitsintin kuikatlalia uan akin yepopoliuis
Kampa oixnes niman opolij chikaualistle
Kampa ueyeatsintle okixtekilej itonalxochitsin tonajle
Kampa tlin pontok ipan notsontekon ualejtok ipan tlajko yeuajle
Kampa mekatsitsintin uelej tlajtlajtouaj iuan chichimej
Kampa tlapajtijkej notlakentsiaj ken yolkamej niman toponej nauej imikxiuan
Kampa koyotsitsintin kuajkuaochokaj
Kampa mestsintle kinmikxitlauiluia tlakaajakamej
Kampa teokuitlat uan tlalpachijtok melauak tlimiline tlajkoiuan
Kampa tototsitsintin kinokauiliaj makimasikan kampa tlayouisyotl kinmixpoloua
Kampa chichilkolotsitsintin niman kapotskolotsitsintin nokuikatsiaj niman noyojyolchikauaj
Niualeua itech tlayouisyotl
Kampa onoyolitijkej uitstsitsintin
Kampa on koxkuajle nojuitsia kixinijtij iueyenemojtil
Kampa kosaltsin kinyespipina piyontsitsintin niman tlanese ompa xintokej sa kuakojkoyoktikej
Kampa notajtsin nechtlaneltsiaya iafan itlan se kuamochikojtle kampa xkinekiya manechkuajkua sektsintle
Kampa onikitak kenejke on sitlalarado kinxoponiaya sitlalimej
Kampa on sitlaltolkopejtle xotlaya kechka ueye yeuajle
Kampa on sitlalkoros uan kechtejtepoltik kinkuiteuaya inmatsitsiuan kana las 4 de la mañana
Kampa ne tlakpak no neme se sitlalabanico uan kimpipitsa ikniuan para maka maseuikan
Kampa tontlajuiliayaj tlajkoiuan niman ninosokitokaya ipan ajos niman xonakakuentin
Kampa ipan metstle diciembre noso enero melauak xtiknekis tikinkixtis mokxiuan ipan atl kampa tla tikinkixtsia melauak mitskuajkuajtiuetsis sektsintle
Ompa niualeua kampa ojtin | melauak xmachiyaj kanon tlantokej
Kampa caballeros kisa ompaxalouaj niman se okualkantlayoua sese uaxinej ipan tejakaltin
Kampa on ueye tlatlatsinalistle kimixkopina tepemej
Ne kampa uelej kualtsin notlakuijkuiliaj tetlatemikuan
Kampa noknitsitsiuan nikentemike noyej kokonej
Kampa tepostluauilanaltin iuan motomej kochpasolouaj ajaktsintle niman on tesisiuan niman teborros telpochtin kimimiktsiaj inchanijkauan niman tlatojtoponiaj kampa kimatej yekinkuitlapanuia mikilistle
Kampa on narcocorridos niman reggaetón tlintefiero kinkuayetilia ojtsitsintin niman kintlachaltsia michomej
Ompa niualeua kampa xaka kimate ken panoua kauitl kampa oksejpa asis notlakayotsin niman xetonis ken tlaltsintle
Porque mi color es imborrable y mi memoria la mezcla de todos los dolores
Soy de ese tiempo de los chaneques y las luciérnagas acuáticas
De ese lugar donde reina el silencio
Donde los curanderos caminan con velas para hallar la voz de las estrellas
Donde los sapos anuncian su propia muerte y los búhos cuentan los días de otros
De esa época donde nació la nada
Donde la luz es cautivada por los mares
Donde la flora con que adornaron mi cabeza también es color noche
Donde los muertos hablan con los perros
Donde los brujos vestidos de bestias convierten sus manos en patas
Donde los coyotes declaran la guerra a otros
Donde la luna ilumina los caminos de los hombres viento
Donde los tesoros escondidos respiran fuego a media noche

Donde los pájaros se dejan atrapar porque sus ojos son sombras
Donde los alacranes rojos y negros cantan para enamorarse
De la noche soy
Lugar donde nacieron las espinas
Donde el demonio cruza las calles
Donde la marta chupa la cabeza de los pollos y amanecen con la frente agujerada
Donde mi padre me prestaba un gabán bajo un árbol de huamúchil para no ser mordido por el frío Donde miré el arado barbechar a las estrellas
Donde el tolcopete del abuelo se dibuja luminoso
Donde la cruz de cuello cortado paraba sus brazos a las 4 de la mañana
Donde el abanico estrella sopla a sus hermanas para que no se apaguen Donde a media noche se enterraban mis pies en los surcos de ajo y cebolla Donde uno prefería estar dentro del agua en los meses de diciembre y enero porque afuera las espinas del frío no perdonaban a nadie
De ese lugar soy donde los caminos son infinitos
Donde los caballeros se pasean de un lado a otro y caen como cometas sobre las casas de teja Donde los rayos guías de la lluvia fotografían a los cerros Lugar donde se leen y se interpretan los sueños Donde mis hermanos dejan su yo hombre y se convierten en niños Donde carros y motos atraviesan el aire y los muchachos locos e idiotas viven de la carne de otros y echan balazos para gritar que son dueños de una vida miserable Donde los narcocorridos y el reggaetón de mierda atarantan las calles y espantan a los gatos
Soy de ese tiempo sin distancia donde volveré entero para convertirme en tierra
Martín tonaLMeyotL (Atzacoaloya, Chilapa, Guerrero) es poeta, maestro, periodista radiofónico. Publicó los poemarios Istitsin ueyeatsintle / Uña mar, Nosentlalilxochitlajtol / Antología personal, Tlalkatsajtsilistle / Ritual de los olvidados, y editó las antologías Xochitlajtoli/ Poesía contemporánea en lenguas originarias de México, 2019; Flor de siete pétalos, 2019; In xochitl in kuikatl: 24 poetas contemporáneos en lengua náhuatl, 2020. Actualmente se desempeña como Comisario de su comunidad.