3 minute read

NIUALEUA ITECH TLAYOUISYOTL / DE LA NOCHE SOY

Martín Tonalmeyotl

Kampa notlakatlapaliojtsin xkaman popoliuis niman noueyetlamachilis sanken noyej yeskistok niman nokokojtok

Niualeua ipan on kauitl kan chantej yeualkokonej niman axotlametsitsintin

Ipan on tlaltipaktle kampa xtlaj najnauate

Kampa tokniuan tlapajtijkej nejnemej inka invelitas kitemojtiuej inkuikalis sitlalintsitsintin

Kampa akuakuamej kuikatlaliaj intonalmikilis niman tekolotsitsintin kuikatlalia uan akin yepopoliuis

Kampa oixnes niman opolij chikaualistle

Kampa ueyeatsintle okixtekilej itonalxochitsin tonajle

Kampa tlin pontok ipan notsontekon ualejtok ipan tlajko yeuajle

Kampa mekatsitsintin uelej tlajtlajtouaj iuan chichimej

Kampa tlapajtijkej notlakentsiaj ken yolkamej niman toponej nauej imikxiuan

Kampa koyotsitsintin kuajkuaochokaj

Kampa mestsintle kinmikxitlauiluia tlakaajakamej

Kampa teokuitlat uan tlalpachijtok melauak tlimiline tlajkoiuan

Kampa tototsitsintin kinokauiliaj makimasikan kampa tlayouisyotl kinmixpoloua

Kampa chichilkolotsitsintin niman kapotskolotsitsintin nokuikatsiaj niman noyojyolchikauaj

Niualeua itech tlayouisyotl

Kampa onoyolitijkej uitstsitsintin

Kampa on koxkuajle nojuitsia kixinijtij iueyenemojtil

Kampa kosaltsin kinyespipina piyontsitsintin niman tlanese ompa xintokej sa kuakojkoyoktikej

Kampa notajtsin nechtlaneltsiaya iafan itlan se kuamochikojtle kampa xkinekiya manechkuajkua sektsintle

Kampa onikitak kenejke on sitlalarado kinxoponiaya sitlalimej

Kampa on sitlaltolkopejtle xotlaya kechka ueye yeuajle

Kampa on sitlalkoros uan kechtejtepoltik kinkuiteuaya inmatsitsiuan kana las 4 de la mañana

Kampa ne tlakpak no neme se sitlalabanico uan kimpipitsa ikniuan para maka maseuikan

Kampa tontlajuiliayaj tlajkoiuan niman ninosokitokaya ipan ajos niman xonakakuentin

Kampa ipan metstle diciembre noso enero melauak xtiknekis tikinkixtis mokxiuan ipan atl kampa tla tikinkixtsia melauak mitskuajkuajtiuetsis sektsintle

Ompa niualeua kampa ojtin | melauak xmachiyaj kanon tlantokej

Kampa caballeros kisa ompaxalouaj niman se okualkantlayoua sese uaxinej ipan tejakaltin

Kampa on ueye tlatlatsinalistle kimixkopina tepemej

Ne kampa uelej kualtsin notlakuijkuiliaj tetlatemikuan

Kampa noknitsitsiuan nikentemike noyej kokonej

Kampa tepostluauilanaltin iuan motomej kochpasolouaj ajaktsintle niman on tesisiuan niman teborros telpochtin kimimiktsiaj inchanijkauan niman tlatojtoponiaj kampa kimatej yekinkuitlapanuia mikilistle

Kampa on narcocorridos niman reggaetón tlintefiero kinkuayetilia ojtsitsintin niman kintlachaltsia michomej

Ompa niualeua kampa xaka kimate ken panoua kauitl kampa oksejpa asis notlakayotsin niman xetonis ken tlaltsintle

Porque mi color es imborrable y mi memoria la mezcla de todos los dolores

Soy de ese tiempo de los chaneques y las luciérnagas acuáticas

De ese lugar donde reina el silencio

Donde los curanderos caminan con velas para hallar la voz de las estrellas

Donde los sapos anuncian su propia muerte y los búhos cuentan los días de otros

De esa época donde nació la nada

Donde la luz es cautivada por los mares

Donde la flora con que adornaron mi cabeza también es color noche

Donde los muertos hablan con los perros

Donde los brujos vestidos de bestias convierten sus manos en patas

Donde los coyotes declaran la guerra a otros

Donde la luna ilumina los caminos de los hombres viento

Donde los tesoros escondidos respiran fuego a media noche

Donde los pájaros se dejan atrapar porque sus ojos son sombras

Donde los alacranes rojos y negros cantan para enamorarse

De la noche soy

Lugar donde nacieron las espinas

Donde el demonio cruza las calles

Donde la marta chupa la cabeza de los pollos y amanecen con la frente agujerada

Donde mi padre me prestaba un gabán bajo un árbol de huamúchil para no ser mordido por el frío Donde miré el arado barbechar a las estrellas

Donde el tolcopete del abuelo se dibuja luminoso

Donde la cruz de cuello cortado paraba sus brazos a las 4 de la mañana

Donde el abanico estrella sopla a sus hermanas para que no se apaguen Donde a media noche se enterraban mis pies en los surcos de ajo y cebolla Donde uno prefería estar dentro del agua en los meses de diciembre y enero porque afuera las espinas del frío no perdonaban a nadie

De ese lugar soy donde los caminos son infinitos

Donde los caballeros se pasean de un lado a otro y caen como cometas sobre las casas de teja Donde los rayos guías de la lluvia fotografían a los cerros Lugar donde se leen y se interpretan los sueños Donde mis hermanos dejan su yo hombre y se convierten en niños Donde carros y motos atraviesan el aire y los muchachos locos e idiotas viven de la carne de otros y echan balazos para gritar que son dueños de una vida miserable Donde los narcocorridos y el reggaetón de mierda atarantan las calles y espantan a los gatos

Soy de ese tiempo sin distancia donde volveré entero para convertirme en tierra

Martín tonaLMeyotL (Atzacoaloya, Chilapa, Guerrero) es poeta, maestro, periodista radiofónico. Publicó los poemarios Istitsin ueyeatsintle / Uña mar, Nosentlalilxochitlajtol / Antología personal, Tlalkatsajtsilistle / Ritual de los olvidados, y editó las antologías Xochitlajtoli/ Poesía contemporánea en lenguas originarias de México, 2019; Flor de siete pétalos, 2019; In xochitl in kuikatl: 24 poetas contemporáneos en lengua náhuatl, 2020. Actualmente se desempeña como Comisario de su comunidad.

This article is from: