Kwink magazine voor sociaal-emotioneel leren jrg 3 - nr 2

magazine voor sociaal-emotioneel leren 2016 - 2017 nr. 2 l

Nieuw:

EigenwijzR: Meten vanuit de eigen wijsheid van ieder kind Hoe word je mediawijs?

voor inspirerend onderwijs l www.kwinkopschool.nl

ui

Kwink is een uitgave van

tn M e po em et st ba er r e

SEL: tien redenen om eraan te werken

Colofon

Prikbord

Inhoud

Kwink magazine voor

Kwink magazine

sociaal-emotioneel leren

Kwink magazine is speciaal gemaakt voor leerkrachten, intern begeleiders, directieleden en ouders die meer willen weten over sociaal-emotioneel leren op school. Kwink magazine biedt

Redactie Gerard van Midden, hoofdredacteur

achtergrondinformatie en informatie over de lesmethode Kwink en wil scholen enthousiasmeren om aandacht te besteden aan sociaal-emotioneel leren in de klas. Veel leesplezier!

Sanne Ras,

Kwink op RTL 4

eindredacteur

Het programma LifestyleXperience van RTL 4 heeft

Erik Idema,

aandacht besteed aan Kwink. Daar zijn wij uiteraard

uitgever

4- 5 6 -7

heel trots op! Op www.kwinkopschool.nl is het filmpje

Tea Adema, Dianne

jaar 2015/2016, en Gerard van Midden, projectleider

Bos, Erik Idema, Gerard

Kwink, over sociaal-emotioneel leren vertellen.

van Midden, Kees van Overveld, Sanne Ras,

8-9

Lynette de Ruijter, Tjitske

Vormgeving Richard Feld Uitgever Kwintessens Berkenweg 11 Amersfoort

Kwink-ondersteuning De onderwijsadviesorganisaties die met Kwink werken, kunnen u helpen een methode voor sociaal-emotioneel leren te kiezen die bij uw school past. Ook verzorgen

met Kwink werken. Kijk op www.kwinkopschool.nl/advies

16-17

3800 BL Amersfoort T: 033 460 60 11

Nieuw boek van Kees van Overveld

E: info@kwinkopschool.nl

Dr. Kees van Overveld, specialist in gedrag en sociaalemotioneel leren en auteur van Groepsplan Gedrag,

www.kwinkopschool.nl

heeft een nieuw boek geschreven: SEL. Sociaal-

www.kwintessens.nl

emotioneel leren als basis. Te koop via Uitgeverij Pica.

voorafgaande

Hoe word je mediawijs?

Kees van Overveld

SEL: tien redenen om eraan te werken!

18

Kwink nu ook voor dagopvang en BSO Onder de loep:

Transitie

van SEL, 2) De vijf competenties, 3) Handvatten voor het

issn: 2405 - 5956

magazine is zonder

Tjitske Weersma

Het boek bestaat uit drie delen: 1) De basis en historie

2016 - 2017 nr. 2

Overname uit Kwink

Meten vanuit de ‘eigen’ wijsheid van kinderen

werken. Een mooie ondersteuning voor leerkrachten die

Postbus 1492

voorbehouden

12-13

zij workshops en trainingen voor scholen die met Kwink

voor meer informatie.

Alle rechten

EigenwijzR

te vinden waarin Wouter Siebers, leerkracht van het

Auteurs

Weersma

Kwinken in de bovenbouw

et Kijk voor eh nieuws op a ller laatstinkop sc hool.n l! www.kw

toepassen van een programma voor SEL. Een aanrader!

En verder...

toestemming van de uitgever niet toegestaan.

Kwink is geïnspireerd op het boek Groepsplan Gedrag van dr. Kees van

Overveld. Dit is een uitgave van Uitgeverij Pica.

10 Een kijkje bij… de onderbouwredactie 11 Kwink-tips 14 Kwink-meting 15 Sociaal-emotioneel leren thuis 19 Kwink-les voor ouders

Sociaalemotioneel leren en veiligheid ‘Ik word zo moe van meten en lijsten invullen… Wanneer krijg ik weer tijd voor kinderen?

Ik zit op een verjaardag met veel onderwijsgasten. Veel leuke verhalen, maar ook geklaag. Vanuit betrokkenheid bij het vak, hoop ik.

Er lijkt een generatiekloof te zijn. Althans, op deze verjaardag. Jonge leerkrachten hoor ik nauwelijks over het werken met leerlingvolgsystemen. Oudere leerkrachten kennen de tijd nog dat die er niet waren. Als de drank op tafel komt, ontstaat tussen die twee ‘groepen’ een levendige discussie.

Waarom begin ik hierover? Omdat we scholen graag overtuigen om meten als kans te gaan zien. Als een preventieve manier om in het kader van sociaalemotioneel leren kinderen zelf te laten aangeven hoe ze hun sociale en fysieke veiligheid en welbevinden ervaren. Zo’n meting is ook verplicht in het kader van de Wet sociale veiligheid op school. Dat kan bijvoorbeeld met de EigenwijzR, een valide instrument dat jonge én oudere leerkrachten zal aanspreken en waarover u meer leest in deze uitgave van Kwink magazine.

U versterkt hiermee de effecten van sociaal-emotioneel leren. Zeker meten!

Gerard van Midden hoofdredacteur

Kwinken in de praktijk

Kwinken in... de bovenbouw

Welkom aan het Kwink-journaal

U

itgebreid wetenschappelijk onderzoek toont het belang van sociaal-emotioneel leren overduidelijk aan. Maar hoe doe je dat dan in specifiek de bovenbouw als leerlingen de Het is een grote uitdaging om kinderen van groep 7 en 8

overgang maken naar de puberteit? En hoe kan Kwink kinderen van die leeftijd blijven boeien?

enthousiast te maken voor sociaal-emotioneel leren. Ze leven in een beeldcultuur en zien op internet en televisie de meest flitsende clips,

4

om met jongeren van hun eigen

en realistisch zelfbeeld blijven

best als ze leren ontdekken wie ze zelf

filmpjes op YouTube en ander beeld voorbijkomen. Een methode als

leeftijd en geslacht. Ze passen zich

houden. Opvoeders kunnen hen

zijn, wat hun talenten zijn, waar ze zich

Kwink kan en wil daar niet mee wedijveren. Maar de dierenanimaties

vaak aan, dragen dezelfde kleding,

helpen omgaan met de gevoelens

verantwoordelijk voor voelen, hoe ze

die Kwink twee jaar lang gemaakt heeft voor de bovenbouw bleken

luisteren naar de dezelfde muziek en

die horen bij al die veranderingen.

reageren op groepsdruk, hoe ze con-

vinden dezelfde dingen belangrijk.

Door goed te luisteren en zich niet te

tacten leggen via de sociale media,

veel met kleine dingen te bemoeien.

hoe ze vriendschappen goed kunnen

Pubers moeten hun eigen fouten

Pubers moeten hun eigen fouten

onderhouden, hoe ze omgaan met

mogen maken

mogen maken, als ze maar weten

eventuele kritiek. Al die dingen die ‘ge-

foto’s, bestaande YouTube-filmpjes enzovoorts. Deze gevarieerde

Een (pre)puber op deze leeftijd

dat ouders en leerkrachten er altijd

test’ worden vanaf de allereerste dag in

vormen worden altijd ingeleid door het Kwink-journaal. Dit spreekt de

ontdekt dat er een verschil is

voor hen zijn. Ook als er iets misgaat.

het voortgezet onderwijs.

kinderen van de bovenbouw overduidelijk meer aan. Het voldoet

Het kenmerkende van kinderen in de

tussen ‘nu eenmaal ergens

bovenbouw is dat ze op een cruciaal

goed in zijn’ en ‘ergens je best

Hoe kan sociaal-emotioneel leren

kruispunt in hun leven komen: de

voor doen’. Hij begrijpt dat zijn

kinderen helpen?

puberteit. Die begint vaak al in het

inspanning niet altijd een garantie

De Kwink-lessen in de bovenbouw

basisonderwijs.

is voor succes. Hij krijgt steeds meer

staan vooral in het teken van com-

Veel pubers raken in de knoop

behoefte aan zelfstandigheid en

petenties die kinderen nodig hebben

met hun emoties. Gedachten en

eigen verantwoordelijkheid. Die

om zich in het voortgezet onderwijs

relaties veranderen. Ze denken na en

verantwoordelijkheden ook echt

succesvol staande te houden. Kin-

discussiëren over van alles. Ze worden

geven, sterkt zijn zelfvertrouwen.

deren kunnen zich daarop voorbe-

Kwink maakt bovenbouwers

kritisch tegenover anderen, ook

Pubers reageren soms overdreven

reiden in de vertrouwde groep. Ze

bewust van het belang van deze

tegenover hun ouders. Ze maken zich

impulsief of slaan juist totaal dicht.

kunnen zichzelf ‘uitproberen’ in het

vaardigheden en biedt hiervoor

los van hen en gaan steeds meer

Het is belangrijk dat ze een positief

samenspel met anderen. Dat lukt het

concrete oefeningen.

te weinig aan te slaan.

Daarom zijn sinds les 4 van Kwink de dierenanimaties in de bovenbouw vervangen door andere beeldvormen: cartoons,

aan hun behoefte om op een meer volwassen manier te worden

Met Kwink oefenen om je staande te houden in het voortgezet onderwijs

aangesproken. Het Kwink-journaal biedt herkenbaar beeld en heeft aandacht voor maatschappelijke ontwikkelingen die ook te maken hebben met actief burgerschap, sociale integratie, democratische waarden en mediawijsheid. Waarvan, net als in de onder- en middenbouw, de vijf competenties de basis vormen. Want die blijven de verbindende factor binnen Kwink voor alle groepen.

5

EigenwijzR: meten vanuit de eigen wijsheid van kinderen

‘Ik heb binnen het uur een compleet beeld van mijn groep!’

Nick zit in groep 8 en is elf jaar. Hij

‘Vroegtijdig investeren in welzijn

heeft net met de EigenwijzR gewerkt.

laat kinderen tot bloei komen!’

‘De vragen zijn leuk. Je kunt zelf aan-

Anke Appel, bedenker van Eigen-

geven hoe je je voelt. Dat is fijn, want

wijzR, ziet deze verplichte monitoring

zo weet mijn meester of ik gelukkig

als een geweldige kans: ‘EigenwijzR

ben of niet. Als dat niet zo is, kan

biedt scholen de mogelijkheid de

hij me snel helpen. Want ik kan ook

krachten van kinderen preventief in

aangeven of ik hulp wil.’

te zetten. Het vergroot vooral uit waar

Ook de leerkracht van Nick, Johan

het goed gaat met het kind in plaats

NIeuwboer, is enthousiast: ‘Ik heb

van te sturen op risicofactoren. Po-

binnen het uur een compleet beeld

sitief, vroegtijdig investeren in het

van mijn groep. Zo kan ik preventief

welzijn en de veiligheid van kinderen

handelen. Groot voordeel: geen extra

laat hen tot bloei komen. EigenwijzR

administratieve belasting en ik kan de

is dus geen incidentenregistratie

ontwikkelingen van mijn groep direct

achteraf maar meet vroegtijdig met

aan de inspectie laten zien.’

een gestandaardiseerd, valide instrument.

Wet sociale veiligheid stelt monito-

I

edereen wil een sociaal veilige school. Met vrolijke, gelukkige kinderen die goed in hun vel zitten en zo ook zelf een bijdrage kunnen leveren aan een

veilige groep. Bovendien bevestigt wetenschappelijk onderzoek dat kinderen dan ook succesvoller leren.

Scholen moeten met behulp van een betrouwbaar en valide instrument inzicht geven in de sociale en fysieke veiligheid van kinderen én hun welbevinden.

Dat is verplicht in het kader van de Wet sociale veiligheid op school.

Dat kan met EigenwijzR, het nieuwe meetinstrument dat de leerkracht ontlast

ring sociale veiligheid verplicht

Keurmerk

In de toelichting op deze wet schrijft

EigenwijzR voldoet aan de eisen

het ministerie van OCW dat een

van het Ministerie van OCW en de

school pas goed beleid kan voeren

Wet sociale veiligheid. EigenwijzR

ten aanzien van sociale veiligheid

is ontwikkeld in samenwerking met

als zij inzicht heeft in de feitelijke en

PI Research en Universiteit Twente

ervaren veiligheid en het welbevin-

en wordt gesteund door Stichting

den van de leerlingen. Op basis van

Kinderpostzegels Nederland. Eigen-

monitoring die een representatief en

wijzR zit op dit moment in het tra-

actueel beeld geeft van de sociale

ject van COTAN-certificering. Meer

veiligheid van de leerlingen. De in-

weten? Kijk op www.eigenwijzr.nl of

spectie controleert hierop ook sinds

neem contact op met Kwintessens:

1 september 2016.

033-4601940.

EigenwijzR: ●

Geeft ieder kind een ‘stem’.

●

M eet wanneer u wilt, met uitkomsten over het welzijn van de hele klas binnen het uur.

●

I s een te integreren app binnen de computersystemen van de school.

●

O ntlast de leerkracht (geen administratieve handelingen, geen voorbereidingen nodig) en geeft direct resultaat.

●

Heeft toegankelijke, speels vormgegeven vragen.

en kinderen een stem geeft.

6

7

SEL en sociale media

Hoe word je mediawijs?

Mediawijzer met Kwink

Natuurlijk besteedt Kwink aandacht aan mediawijsheid. Internet is een platform waar kinderen elkaar en anderen tegenkomen en ook daar hebben ze sociaal-emotionele competenties nodig. Les 8 van Kwink gaat over media, toegespitst op het omgaan met reclame.

V

Onderbouw

Midden- en bovenbouw

eel ouders zijn minder ervaren met sociale media dan hun kinderen.

Het doel van les 8 is: ‘Ik weet wat

De Kwink van de Week (gedragsver-

reclame is.’ Bij de introductie van de

wachting) van les 8 midden- en bo-

Dat roept vragen op. We stelden er drie aan mediacoach Tjitske Weersma.

les vertelt Eend dat hij een nieuwe

venbouw is: ‘Geloof niet alles wat je

fiets wil. Op tv heeft hij er één gezien

ziet!’ Het doel van de les is om recla-

waarmee je onder water kunt fiet-

me te leren herkennen en er kritisch

In de bovenbouw bespreken de leer-

sen. Langs gouden vissen…

mee om te gaan.

lingen de poster over het media-

1. H oe ontwikkelt een kind een

Weerbaar zijn, begint met vragen

vragen te stellen. Kijk met ze mee en

stellen. Als een onbekende een

oordeel niet. Vraag welke spelletjes

Onze generatie is van het predigitale

vriendschapsverzoek doet, moet het

kinderen spelen en wie ze berichtjes

De kinderen doen een spel waarbij

De leerlingen van de middenbouw

hand van kritische vragen reclames

tijdperk. Daarom denken wij in een

leren vragen: ‘Wie ben jij? Waarom

sturen. Niet om te controleren, maar

de vraag is: ‘Koopt ’ie het of koopt

bekijken reclamefilmpjes en

op en bespreken zij deze. Dat op-

online- en een offlineleven. Kinderen

wil je vrienden worden?’ Een kind

om aan dat deel van hun leven

’ie het niet?’ De leerkracht prijst daar-

ontdekken welke elementen

zoeken is een fluitje van een cent: in

niet! Hun on- en offlineleven lopen

hoeft niet alles te doen wat iemand

aandacht te geven.

in een potlood aan door hierover

zo’n filmpje aantrekkelijk maken.

hun agenda, op hun kleding en op

naadloos in elkaar over. Wie zij zijn

hem of haar op internet of via

Natuurlijk gaat er weleens iets mis

de meest fantastische verhalen te

Bijvoorbeeld de mooie muziek, blije

Facebook. Ze mogen een Gouden

op internet is een onlosmakelijk deel

chat-apps vraagt.

met nieuwe media. Als een kind

vertellen. Wat denken de kinderen:

mensen en een zin die je goed kunt

en een Loden Loeki uitreiken voor

buiten speelt, loopt het soms een

Worden ze gefopt of niet? En wie wil

onthouden. Daarna maken ze een

de reclame die zij het leukst en het

schaafwond op. Bij het spelen in de

het potlood kopen?

eigen reclame.

meest irritant vinden.

digitale identiteit?

van hun persoonlijkheid en identiteit. Die identiteit ontwikkelt zich dus vanzelf.

2. H oe omschrijf je een weerbaar kind in deze context?

Een weerbaar, mediawijs kind denkt na voordat het iets doet. Het trekt aan de bel als iets een beetje gek voelt of spannend is. Want als zijn gevoel zegt dat het niet klopt, dan heeft het vaak gelijk. Op die intuïtie moet het kind leren vertrouwen.

8

Je vraagt je kind vaak: ‘Hoe was het op school?’

Waarom dan niet: ‘Hoe was het online?’

3. H oe ga je als volwassene mediawijs met kinderen om?

Je kunt je kind leren om dit soort

debat. Daarna zoeken ze aan de

nieuwemedia-tuin hoort een buil of buts er ook bij.

Blijf rustig als een kind vertelt over iets geks of naars. Kijk mee en vraag wat jij kunt doen om te helpen. Dan komt het kind de volgende keer

Competenties mediawijsheid

weer. Reageer je boos dan komt het niet meer voor advies of troost en

Kwink levert met deze lessen een bijdrage aan de ontwikkeling van de tien

speelt zijn onlineleven zich buiten

mediawijsheidcompetenties die zijn vastgesteld op basis van de laatste

jouw blikveld af.

inzichten en onderzoeken. (Voor meer informatie zie www.mediawijzer.net)

9

De makers van Kwink

Vooruitblik de onderbouwredactie Een kijkje bij...

Wat staat er de komende weken op het programma?

van Kwink onderbouw Titel

Competentie

Groepsfase

Lesdoel

Kwink van de Week

Les 11

Ik doe het echt!

Zelfmanagement

Performing

Ik doe wat we hebben afgesproken.

Doe wat je belooft!

Les 12

Oefenen in het samenspelen

Relaties hanteren

Performing

Ik leer samenspelen met iemand die ik niet zo goed ken.

Speel eens met iemand anders!

Les 13

Wat is ruzie?

Relaties hanteren

Performing

Ik weet wat ruzie is.

Ruzie... houd je aan de regels!

Les 14

Samen kiezen

Keuzes maken

Performing

Ik weet dat we samen kunnen kiezen.

Kies mee!

Les 15

Denken aan een ander!

Besef van de ander

Performing

Ik denk bij het kiezen ook aan de ander.

Denk ook aan de ander!

Titel

Competentie

Groepsfase

Lesdoel

Kwink van de Week

Les 11

Wie is verantwoordelijk?

Zelfmanagement

Performing

Ik geef aan wat mijn aandeel is in een conflict.

Kijk eerst naar jezelf!

Les 12

Samenwerken met verschillen

Relaties hanteren

Performing

Ik leer samenwerken met iemand die ik niet zo goed ken.

Ontdek de kracht van een ander!

Les 13

Ruzie

Relaties hanteren

Performing

Ik ken de spelregels van ruzie.

Houd een ruzie klein!

Les 14

Kies wijzer

Keuzes maken

Performing

Ik weet dat mijn stem meetelt.

Gebruik je stem!

Les 15

Denken aan een ander!

Besef van de ander

Performing

Ik denk bij het kiezen ook aan de ander.

Denk ook aan de ander!

Af en toe schuift aan. Ze bedenken de thema’s, de lesinhoud Titelde hoofdredacteur of een gedragsspecialist Competentie Groepsfase

Lesdoel

Kwink van de Week

(gekoppeld aan de competenties uit Groepsplan Gedrag), lezen met elkaar mee en zijn kritisch op elkaar.

Les 11 Verantwoordelijkheid nemen Zelfmanagement Performing

Ik weet hoe ik mijn verantwoordelijkheid kan nemen.

Neem je verantwoordelijkheid!

Ik leer samenwerken met iemand die ik nog niet zo goed ken.

Werk samen en ontdek de kracht van de ander!

Ik ken de spelregels van ruzie.

Houd een ruzie klein!

Ik weet dat ik kan bijdragen aan een gezamenlijke keuze.

Gebruik je stem!

Ik houd rekening met de gevoeligheden van de ander (Mediawijsheid).

Denk ook aan de ander!

middenbouw

Wie zijn de makers van Kwink? Hoog tijd om kennis te maken met de redactie! De zes redacteuren (twee per bouw) bovenbouw en een tekstschrijver voor de animaties komen wekelijks bij elkaar om samen de nieuwe lessen voor te bereiden.

Relaties hanterenKwink komt tot leven Performing ‘Ook volwassenen Een goede start met Kwink begint ‘Het moment dat je de animatiekunnen nog veel Les 13 De spelregels van ruzie Relaties hanteren Performing in de onderbouw. Daar weten retekst ontvangt, is zo leuk.

Dan komt leren van Kwink’ dacteuren Liesbeth van ’t Hof en het verhaal meteen tot leven,’ Les 14 Jouw stem telt bij samen kiezen Keuzes maken Performing aldus Les 12 Samenwerken De onderbouwredactie

Nelleke Kraaikamp alles van. Liesbeth

Nelleke. Een tijdje geleden woon-

Vertaalslag naar kleuters studeerde de pabo en deed den Nelleke en Liesbeth een KwinkLes 15aanGeen asociale media? Denk aan de ander!

Besef van de ander Performing Een onderbouwredacteur maakt onderwijskunde in Groningen. Ze is les bij. ‘Je ziet dan pas hoe Kwink

10

geïntrigeerd door hoe kinderen de

de vertaalslag van de lesinhoud

leeft in de klas, hoe kinderen er he-

wereld beleven. ‘Met Kwink worden

naar kleuters. De animaties zijn lei-

lemaal in opgaan,’ vertelt Liesbeth.

kinderen zich meer bewust van de

dend op deze leeftijd en situaties

‘Er was bijvoorbeeld een jongetje

keuzes die ze hebben en ontdekken

moeten herkenbaar zijn voor jonge

dat naar de wc moest maar niets

ze wie ze zijn.’ Nelleke studeerde

kinderen. Kleuters willen een anima-

wilde missen van de animatie, dus

eveneens aan de pabo en stond tien

tie soms wel drie keer zien. Actieve

liep hij achteruit de klas uit.’

jaar voor de klas in de onderbouw.

werkvormen zijn ook belangrijk.

‘Kwink leert kinderen gerichter met

En humor mag natuurlijk niet ont-

In de volgende editie van Kwink

elkaar omgaan. Ook volwassenen

breken. Maar dat geldt voor alle

magazine nemen we een kijkje bij

kunnen nog veel leren van Kwink!’

bouwen.

de middenbouwredactie.

Kwink is een uitgave van voor inspirerend onderwijs ● www.kwinkopschool.nl Kwink is een uitgave van

voor inspirerend onderwijs ● www.kwinkopschool.nl

Vooruitblik

Tips van leerkrachten

Kwink

tips

Wat staat er de komende weken op het programma?

onderbouw

Een goede tip is goud waard!

Stuur uw Kwink-tip naar tip@kwinkopschool.nl

Titel

Competentie

Groepsfase

Lesdoel

Kwink van de Week

Les 11

Ik doe het echt!

Zelfmanagement

Performing

Les 12

Oefenen in het samenspelen

Relaties hanteren

Performing

Les 13

Wat is ruzie?

Relaties hanteren

Performing

Ruimwe 300 scholenafgesproken. werken al met Kwink. Gemiddeld 3000 Een aantal daarvan is Ik doe wat hebben Doeleerkrachten! wat je belooft! lid van de klankbordgroep van Kwink. Zij dragen ideeën aan voor de versterking van Kwink.

Ik leer samenspelen met iemand die ik niet zo goed ken.

Speel eens met iemand anders!

En… ze geven tips waar u misschien uw voordeel mee kunt doen.

Ik weetHeeft wat ruzie u zelfis.ook een Kwink-tip voor uw collega’s? MailRuzie... ons! houd je aan de regels!

Les 14

Samen kiezen

Keuzes maken

Performing

Ik weet dat we samen kunnen kiezen.

Kies mee!

Les 15

Denken aan een ander!

Besef van de ander

Performing

Ik denk bij het kiezen ook aan de ander.

Denk ook aan de ander!

Titel

Competentie

Groepsfase

Lesdoel

Diana Jense is leerkracht van groep 4B van de Kwink van de Week

Les 11

Wie is verantwoordelijk?

Zelfmanagement

Performing

Ik geef aan wat mijn aandeel is in een conflict.

Les 12

Samenwerken met verschillen

Relaties hanteren

Performing

Ik leer samenwerken met iemand die ik niet zo goed ken.

Les 13

Ruzie

Relaties hanteren

Performing

Ik ken de spelregels van ruzie.

Les 14

Kies wijzer

Keuzes maken

Performing

Ik weet dat mijn stem meetelt.

Les 15

Denken aan een ander!

Besef van de ander

Performing

Ik denk bij het kiezen ook aan de ander.

Titel

Competentie

Groepsfase

Lesdoel

Les 11

Verantwoordelijkheid nemen

Zelfmanagement

Performing

Ik weet hoe ik mijn verantwoordelijkheid kan nemen.

Neem je verantwoordelijkheid!

Les 12

Samenwerken

Relaties hanteren

Performing

Ik leer samenwerken met iemand die ik nog niet zo goed ken.

Werk samen en ontdek de kracht van de ander!

Les 13

De spelregels van ruzie

Relaties hanteren

Performing

Ik ken de spelregels van ruzie.

Houd een ruzie klein!

Les 14

Jouw stem telt bij samen kiezen

Keuzes maken

Performing

Les 15

Geen asociale media? Denk aan de ander!

Besef van de ander

Performing

Leuke activiteit met de emotiewoorden

middenbouw

Mariaschool in Den Hoorn. ‘Ik heb een bijzondere Kwink-les gegeven met de emotiewoorden. Die heb ik Ontdek de kracht van een ander! waarna ik ze de emoticons besproken met mijn leerlingen en woorden als kaartjes heb laten uitknippen. De Houd een ruzie klein! opdracht daarna was: leg links op je tafel twee kaartjes Gebruik je stem! die laten zien hoe je je nu voelt. Leg rechts twee kaartjes die laten ziende hoe je je graag zou willen voelen. Met de Denk ook aan ander! kaartjes links moesten ze rondlopen, een maatje vinden en over hun kaartjes praten. Daarna hebben ze hetzelfde gedaan met de andere kaartjes. Dat leverde ook mooie reacties op in het klassikale nagesprek.

Kijk eerst naar jezelf!

bovenbouw

Kwink van de Week

Wereldwijd vinden onderzoekers en leraren dat de nadruk SEL. Sociaalop cognitieve Ik weet dat ik kan bijdragen aan een gezamenlijkeniet eenzijdig Gebruik je stem! vakken moet liggen. SEL brengt keuze. evenwicht in de lessen van alledag. Kwink-scholen kennen de emotioneel kracht vanDenk SEL. Het geweldig dat Kees’ nieuwe boek nu ook Ik houd rekening met de gevoeligheden van de ander ookisaan de ander!

(Mediawijsheid). leren als basis op deze manier helpt Kwink te onderbouwen!

Het boek bestaat uit drie delen Deel 1: Achtergronden en historie van SEL. En waarom je als school met een SELprogramma zou moeten werken. Ideaal voor Kwink-coaches en directeuren.

Deel 2: De vijf SEL-competenties met theorie en praktijkvoorbeelden.

Deel 3: O ver het belang van het beheersen van SEL-vaardigheden door leerkrachten.

Inclusief een mini-cursus over SEL voor schoolteams.

Kwink-abonnees krijgen via onze e-nieuwsbrief een speciale prijsaanbieding!

Het nieuwe boek van Kees van Overveld

Nu te bestellen op www.kwintessens.nl

Kwink is een methode van

Ac htergrond informatie

SEL: tien redenen om eraan te werken!

Kees van Overveld

S

cholen die planmatig aandacht besteden aan sociaal-emotioneel leren (SEL), krijgen nogal eens kritische vragen van bijvoorbeeld ouders. ‘Waarom besteden jullie zoveel roostertijd

aan praten over gevoelens? Vindt de inspectie dit wel goed? Kinderen moeten toch gewoon leren lezen en rekenen?!’ In dit artikel presenteert Kees van Overveld tien redenen als antwoord op die lastige vragen.

zelf uitvoerde, er naast effecten op

geld te worden uitgegeven aan de

sociaal-emotioneel gebied, even-

bestrijding van jeugdcriminaliteit,

eens effecten werden gevonden bij

schooluitval of jeugdgezondheids-

de schoolse vaardigheden. Oftewel:

zorg. Van steeds meer onderzochte

winst op gedrag én leren.

Kees van Overveld

de return on investment berekend:

Reden 10:

Dr. Kees van Overveld (53) is

hoeveel kost een programma per

SEL zorgt voor resultaat

gedragsdeskundige. Hij volgt alle

deelnemer en wat levert het con-

SEL staat wereldwijd in de belangstel-

ontwikkelingen rondom gedrag

programma’s wordt het zogenaam-

Reden 1:

Reden 3:

preventie en welzijn van kinderen.

creet op? Zo is in de VS berekend

ling van onderzoekers. Er wordt veel

op de voet, zowel nationaal als

SEL draagt bij aan de

SEL zorgt voor minder

Het zorgt ervoor dat scholen vooral

dat iedere geïnvesteerde dollar de

onderzoek verricht naar de effecten

internationaal.

totaalvorming van kinderen

probleemgedrag

gaan werken vanuit een preventief

samenleving zo’n 11 dollar aan be-

van SEL op het gedrag. Er zijn goede

Na het grote succes van Groepsplan

Op de basisschool is er (terecht)

In SEL-programma’s (zoals Kwink)

denkkader.

sparingen kan opleveren.

resultaten te melden: emotionele

Gedrag is in januari 2017 een nieuw

veel aandacht voor de schoolse

leren leerlingen omgaan met zich-

problemen en gedragsproblematiek

boek van zijn hand verschenen. Dit

vakken, zoals taal en rekenen. De

zelf en de ander vanuit een moreel

Reden 6:

Reden 8:

nemen af, pro-sociale gedragingen

boek gaat over sociaal-emotioneel

laatste tien, vijftien jaar is er een

perspectief. Als je beter snapt hoe jij

SEL zorgt voor een inclusieve klas

SEL verbindt met ouders

nemen toe. Daarnaast wordt ook

leren (SEL), een onderwerp waar

tegengeluid te horen. Moeten we

functioneert in het bijzijn van ande-

Leerlingen met gedragsproblemen

Net als school hebben ook ouders

het leren van kinderen positief beïn-

Kees zich al jaren mee bezighoudt.

een kind niet veel meer een to-

ren, dan komt dat jouw eigen gedrag

kunnen óók baat hebben bij een

hun zorgen over het gedrag van

vloed (zie ook reden 4).

Hij was een van de eersten in

taalvorming bieden, een vorming

ten goede.

klassikaal SEL-programma. Het gaat

hun kind. Als school en ouders hun

Nederland die over het belang van

immers om een programma dat

zorgen delen en samen praten

Kees van Overveld: SEL als basis

SEL publiceerde. Het nieuwe boek

vakken, veel aandacht is voor de

Reden 4:

aan alle leerlingen wordt aange-

over de inhoud van SEL, kan dat

Maak kans op een gratis boek!

is een introductie van de theorie en

sociaal-emotionele ontwikkeling van

SEL zorgt voor betere

boden, niemand uitgezonderd. In

de transitie van het geleerde

Wie meer wil lezen over de onder-

praktijk van SEL voor leraren in het

kinderen? Een programma voor SEL

leerresultaten

plaats van exclusie is er dan sprake

vergemakkelijken. Wat een kind

bouwing van deze tien redenen:

primair onderwijs.

verdient vanuit dat oogpunt zeker

Uit Europees en Amerikaans onder-

van inclusie en tolerantie: iedereen is

op school hoort, wordt thuis door

lees het nieuwe boek van Kees van

Vanuit zijn eigen bedrijf

een plek op het rooster.

zoek blijkt dat SEL invloed heeft op

gelijkwaardig en iedereen doet mee,

de ouders herhaald op diverse

Overveld: SEL. Sociaal-emotioneel

www.keesvanoverveld.nl geeft Kees

opvoedkundige momenten.

leren als basis.De redactie van

van Overveld lezingen, workshops

Kwink magazine verloot onder haar

en teamtrainingen in Nederland

waar naast de meer cognitieve

de leerprestaties van leerlingen.

ongeacht de gedragsproblemen

Reden 2:

Leerlingen die lekker in hun vel zitten,

die er eventueel spelen. Het ontlast

SEL is van invloed op het welzijn

scoren hoger op toetsen.

de leerling van de mogelijk stigma-

Reden 9:

lezers drie exemplaren van dit boek!

en Vlaanderen over diverse

tiserende werking van een sociale

SEL laat de leraar gloriëren

Vul je gegevens in op

gedragsthema’s. Uiteraard heeft hij

vaardigheidstraining.

In divers onderzoek werd aange-

www.kwinkopschool.nl/prijsvraag

ook het nodige te vertellen over SEL.

toond dat scholen geen deskundi-

en vertel waarom jij SEL belangrijk

Scholen die werk maken van SEL

12

wat ze beloven, dan hoeft er minder

rusten kinderen toe met belangrijke

Reden 5:

levensvaardigheden. Het zijn vaar-

SEL verlegt de aandacht van

digheden voor nu en later, vaardig-

curatie naar preventie

Reden 7:

gen nodig hebben om SEL-lessen

vindt. De top 3 belonen wij met een

heden waarmee de kans op welzijn

Een SEL-programma is niet gericht

SEL heeft economische waarde

te geven. In onderzoek vond men

boek. De winnaars ontvangen voor

in belangrijke mate toeneemt.

op problemen en repressie, maar op

Als klassikale SEL-programma’s doen

dat als de leraar het programma

1 maart 2017 persoonlijk bericht.

13

Kwink meting

Schoolpleingedrag Het is druk op het schoolplein van mijn kinderen. Erg druk, met die twee

Sociaalemotioneel leren thuis

Ouderinformatie

scholen in één gebouw. Vroeger viel het nog mee, want toen hadden ‘wij’ een continurooster en ‘zij’ niet. Maar nu hebben de scholen dezelfde lestijden, waardoor zo’n zevenhonderd kinderen vrijwel tegelijk over het schoolplein worden uitgestort.

Ik ga meestal in een hoekje staan en kijk naar de ontzagwekkende hoeveelheid fietsen, ouders, grootouders, kinderwagens en honden. Ik zie

Het geheim om straf te voorkomen

een stuk of vijftien ‘stints’: van die opgevoerde winkelwagentjes waar je twintig kinderen in kunt proppen, met de logo’s van zeven verschillende BSO’s op de zijkant. Ze maken geen geluid, maar dat wordt ruimschoots gecompenseerd door het gekakel van wachtende ouders en later door de kinderen die zich joelend naar buiten werken. En natuurlijk door het getoeter, want heel veel mensen wonen meer dan honderd meter van school dus die moeten met de auto. Ongelooflijk, wat een bedrijvigheid.

‘Ga onmiddellijk naar bed!’ ‘Je krijgt geen toetje als je er niet meteen

Door Tea Adema, trainer

mee ophoudt!’ Straffen. Waarom doen ouders dat? Welke straffen zijn er,

bij Opleiding tot kinder-

wat zijn de effecten en heeft straffen wel zin?

en opvoedcoach

Maar gelukkig zijn er afspraken. Afspraken over waar je moet staan als je kind in groep 6 zit, afspraken over waar je mag parkeren, hoe laat je er moet

Veel manieren om straf te geven

Wat levert straf op?

zijn, dat je niet met je fiets het schoolplein op mag en dat de kinderen in een

De meeste ouders straffen hun kin-

De meeste ouders willen graag dat

‘Niet doen!’ dan dat ze aangeven

gelijkmatige ganzenpas moeten doormarcheren naar de ouder die hun

deren zoals ze vroeger zelf gestraft

hun kinderen iets leren van straf. Dit

waar de grenzen zijn en wat ze wél

het meest bekend voorkomt. ‘Zo blijft het veilig en overzichtelijk,’ heeft de

werden. Of ze kiezen een straf waar-

is helaas lang niet altijd zo. Zeker

verwachten van hun kind. Daarin

directeur ons op een informatieavond verzekerd. Dat is mij natuurlijk uit het

over ze iets gelezen hebben. In mijn

niet als een ouder straft vanuit on-

zit ook het geheim van het voorko-

hart gegrepen. Als Kwink-man ben ik een voorstander van heldere afspraken

opvoedpraktijk ervaar ik dat ouders

macht. Teveel straf verhindert de

men van straf.

en sta ik mijn mannetje als ze gehandhaafd moeten worden.

vaak straffen op basis van hun

vorming van een eigen geweten,

eigen boosheid, onmacht en emo-

omdat het kind bepaald gedrag

Een paar tips:

Ik sta daar net een beetje over te mijmeren, als er een fiets over mijn tenen

ties. Die manier van straffen heeft

achterwege laat om straf te ont-

- wees helder over de huisregels

rijdt. Kindje voorop, kindje achterop. En op het zadel… ach, kijk nu, de

feitelijk niets te maken met hun kin-

lopen en niet omdat het gedrag

leerkracht van groep 4! Zij moet op haar vrije dag natuurlijk ook gewoon

deren maar met de ouders zelf. Als

vervelend is voor anderen of niet

haar oudste dochter van school halen. Verontwaardigd kijk ik haar aan.

je straft, roept dat bij kinderen vaak

volgens afspraak. Het is dus nadelig

je kind moet stoppen met onge-

‘Een fiets!’ wil ik roepen. ‘Op het schoolplein! Mijn teen! De regels! Afspraken,

gevoelens van onrecht, onbegrip

voor de intrinsieke motivatie.

wenst gedrag en geef aan wat

gedragsverwachtingen! En VOORBEELDGEDRAG! Je kunt wel twee kinderen

en boosheid op. Niet zelden be-

hebben, maar dat heeft iedereen! En ik ben nog wel van Kwink!’

schadigt dit het vertrouwen en de

Geen straf, maar wat dan wel?

Maar voor ik dat allemaal kan zeggen, roept ze met een stralende lach:

communicatie tussen ouders en

Als ouders willen dat hun kind iets

dan dat je kind zelf de conse-

‘Hoi! Hoe is het?’

kinderen. Het gevolg is dan relatief

leert van de straf, moeten ze weten

quenties draagt;

Zucht. Ik schrijf er wel een column over, denk ik week.

veel verbaal en soms fysiek geweld.

welk gedrag ze graag zien en wat

Een andere vorm van straffen is straf

ze juist afkeuren (in Kwink heet dit:

De volgende dag hebben we redactievergadering. ‘Ik spreek een ander

die op een andere plek thuishoort.

gedragsverwachting). Die gedrags-

aan op zijn gedrag,’ is het lesdoel. ‘Het gaat uiteindelijk natuurlijk om de

Als een kind op school of bij vrien-

verwachting moeten ze ook aan

transitie,’ hoor ik een van mijn collega’s zeggen. ‘Wat er op het schoolplein

den iets heeft uitgehaald, krijgt het

hun kinderen kenbaar maken. Uit

negatief gedrag terwijl het kind

overblijft van de les.’

meestal daar al straf. Als het dan

onderzoek blijkt dat kinderen iedere

de afspraken wel kent? Zeg dan:

Tuurlijk, denk ik. Daar gaat het om.

thuis nog een keer straf krijgt van

dag tientallen keren vaker een ne-

‘Jammer. Ik hoop dat je je de vol-

gatieve boodschap horen dan een

gende keer wel aan de afspraken

positieve. Ouders zeggen sneller:

houdt en het dus beter gaat!’

Het is een mooi vak, dat sociaal-emotioneel leren. Misschien leer ik het ooit nog wel eens.

de ouders, leer je het kind af om zich thuis te uiten.

en grenzen; - zeg rustig en duidelijk wanneer

je wél wilt; - is het toch fout gegaan, zorg

- steun je kind als er anderen bij betrokken zijn en leer het om zijn of haar excuses aan te bieden; - is er sprake van terugkerend

Erik Idema

14

15

Kwink voor dagopvang en BSO

voordat ze vier zijn, leren wat gewenst en ongewenst gedrag is.

Dat doe ik niet door te straffen. Dan gaan ze stiekem ongewenst gedrag vertonen. Ik vertel de kinderen wat ik zie en wat ik van ze verwacht.’

De activiteit

De gedragsspecialist Iris Vrancken, leerkracht van groep 8 én gedragsspecialist, werkt drie dagen per week bij IKC Het Spectrum. Ze is verantwoordelijk voor de implementatie van

De pedagogisch medewerker Liliane van der Slot werkt al ruim 28 jaar als pedagogisch medewerkster. Daarnaast is ze praktijkopleider.

Kwink in de hele organisatie.

Kwink nu ook voor dagopvang en BSO!

I

ntegraal Kindcentrum Het Spectrum biedt opvang en onderwijs aan

kinderen van nul tot dertien jaar.

16

Kwink voor de dagopvang werkt met een ‘signaalwoord’. Deze periode is dat ‘Jammer!’ Het signaalwoord wordt aangeboden met een prentenboek en activiteiten. Een van de activiteiten bij het signaalwoord ‘Jammer!’ is kleurendomino. Emma,

De teamleider Bernadette Bax werkt vier dagen per week bij IKC Het Spectrum. Ze is teamleider voor de leeftijd van nul tot vier jaar.

Aletta, Karlijn en Tatum laten zien hoe dat gaat.

Ze leren wat gewenst en ongewenst gedrag is

‘Is werken met een methode niet

‘Toen we het beleid voor sociaal-

‘Vanaf ongeveer twee jaar zijn kinde-

emotioneel leren voor het IKC

ren in staat om dingen op

schreven, werden we ons ervan

sociaal-emotioneel gebied te leren.

bewust dat we voor de hele instelling

Eigenlijk zijn we hier de hele dag

één methode wilden. Die is bijna niet

mee bezig. We stimuleren de kinde-

te vinden. Gelukkig waren de lijntjes

ren om te vragen wat ze nodig heb-

In het begin kunnen ze alle vier aan-

werkers haken aan bij wat er speelt

met de makers van Kwink kort. We

ben: zeg wat je bedoelt en zorg dat

leggen, maar naarmate er meer ste-

in de groep.

stelden een simpele vraag: “Kunnen

je serieus genomen wordt.

nen op tafel liggen, wordt aanleggen moeilijker. Als Aletta niet kan aanleg-

jullie ook materiaal maken voor de dagopvang en de naschoolse opvang?” Het antwoord was: “Ja dat kan!”

Kritiek beter ontvangen en geven

Stimuleer kinderen te vragen wat ze nodig hebben

gen, zegt Liliane: ‘Jammer!’ Aletta kijkt haar aan. Liliane heft haar handen omhoog en kijkt Aletta met een open

veel te schools voor een dagopvang? Dat is een vraag die we vaak horen. Maar alles gebeurt hier spelenderwijs. De pedagogisch mede-

Kwink heeft vaak net een andere invalshoek

blik aan. Aletta zegt niks. Ze kijkt naar de stenen op tafel. Ondertussen is

Doordat we met Kwink werken,

We hebben buiten bewust hoekjes ge-

Karlijn aan de beurt. Zij kan nog wel

creëren we een doorgaande lijn.

maakt waar de kinderen voor ons niet

een steen aanleggen. Maar ook Ta-

Kinderen hebben op de dagopvang

zichtbaar zijn. Dan moeten ze, wan-

tum heeft niet meer de goede kleur.

al veel aangeboden gekregen op

neer er iets buiten ons zicht is gebeurd,

‘Jammer!’ klinkt het weer. Het spel is

sociaal-emotioneel gebied en dat

Mijn ideaal is dat iedereen binnen

naar ons toe komen. Daarmee leren

afgelopen als Emma haar laatste

maakt de overgang naar school

het IKC – van kinderen tot medewer-

we hun om voor zichzelf op te komen.

steen heeft gelegd en dus gewon-

gemakkelijker.

kers – zijn emoties zo verwoordt dat

Als kinderen klein zijn, wil iedereen ze

nen heeft. De andere drie hebben

Voordat we Kwink gebruikten, werd

een ander daar iets mee kan. Daar-

nog helpen en wordt “niet zo gezel-

nog stenen over. ‘Samen opruimen?’

er ook aandacht besteed aan

door kun je kritiek beter ontvangen

lig gedrag” door de vingers gezien.

vraagt Liliane. ‘Het kan ook nog een

sociaal-emotioneel leren. Kwink heeft

en geven. En ook efficiënter hulp of

Ergens rond hun vierde vindt er een

keer,’ reageert Karlijn. Kennelijk is het

vaak net een andere invalshoek. Of

aandacht vragen voor iets wat je

omslag plaats. Dan zijn ze ineens las-

wel jammer als je niet wint, maar is

draagt onderwerpen aan waar we

dwarszit.’

tig en vervelend. Ik wil de kinderen,

het spelletje toch leuk.’

zelf niet aan gedacht hadden.’

17

Onder Onderde deloep: loep:

klassenmanagement Transitie Hard maar duidelijk gesteld: een Kwink-les zonder aandacht voor transitie levert niets op. Daarom biedt Kwink bij elke les ‘transitiemomenten’. Dat zijn activiteiten, buiten de Kwink-les om, die het mogelijk maken om wat geleerd is te vertalen en toe te passen in de wereld van alledag. Deze transitie (ook wel generalisatie genoemd) wordt in Kwink onder andere expliciet gemaakt in de zogenaamde ‘Kwink van de Week’ en in materiaal voor Kwink Thuis. Elke les sluit bovendien af met tips voor de leerkracht om actief

In deze rubriek nemen we

Sociaalemotioneel leren in zeven stappen

Ouderinformatie 3

steeds een ander lesonderdeel onder de loep. Waarom vinden wij dit onderdeel belangrijk?

Hoe hebben we het toegepast

Uw kind werkt op school met de

in de lessen? Wat kunt u hier-

online methode Kwink voor sociaal-

mee als leerkracht?

emotioneel leren. Maar hoe ziet

2

Uitleg: De uitleg start altijd met een animatie. Op basis daarvan geeft de leerkracht een instructie voor het voeren van een klassikaal gesprek of een andere activiteit.

een Kwink-les eruit? Hoe werkt dit

met de transitie aan de slag te gaan.

precies? Dit artikel beschrijft de

onder bouw les

5

midden bouw les

4

boven bouw les

2

Het goede voorbeeld

Laat je niet omver blazen

Regel het!

Lesdoel:

Lesdoel:

Lesdoel:

Ik weet dat andere kinderen mij

Ik leer stevig te staan.

Ik kan op een goede manier

na kunnen doen.

zeven stappen waaruit een Kwink-les bestaat.

1

Terugblik: De leerkracht komt terug op de les van de vorige keer. Zo controleert hij of de inhoud goed is blijven hangen en – nog mooier – of de les tot effectief en duurzaam gedrag heeft geleid.

omgaan met de (ongeschreven) Inhoud:

regels van de groep.

Inhoud:

Een les over het laten zien waar

Een les over de competentie

je voor staat. Daarvoor moet je

Inhoud:

‘Besef van jezelf’. De kinderen

stevig in je schoenen staan en

Een les over het belang van

ontdekken dat andere kinderen

je niet omver laten blazen door

geschreven en ongeschreven

hun gedrag soms nadoen.

anderen.

regels om een veilige groep te

Oriëntatie: Een kort filmpje maakt de kinderen nieuwsgierig naar het onderwerp van de nieuwe les en laat de leerlingen ontdekken wat het doel van de les is.

4

realiseren.

Transitie:

Transitie:

Attendeer kinderen regelmatig op

Gebruik het winkelrek van de

Transitie:

het goede voorbeeldgedrag van

‘stevige-schoenen-winkel’.

Hang een groot vel papier aan

een klasgenoot.

Kinderen die aan het eind van

de muur. Vraag de kinderen

Vraag de kinderen om duimpjes

de dag vinden dat ze stevig in

om daar de komende tijd de

uit te delen als ze zien dat het ene

hun schoenen hebben gestaan,

ongeschreven regels van de klas

kind het andere kind goed helpt.

mogen een paar schoenen

op te schrijven. Vaak ontdek je

uitkiezen en aantrekken. Of ze

pas een ongeschreven regel als

mogen een paar schoenen

deze overtreden wordt. Neem

geven aan iemand van wie ze

regelmatig de tijd om deze regels

vinden dat hij het goed heeft

te bespreken.

gedaan.

18

Blij

enthousiast

boos

chagrijnig

geschrokken

teleurgesteld

Begeleide inoefening: De kinderen gaan onder leiding van de leerkracht dieper in op de lesinhoud. De kinderen oefenen een vaardigheid en passen die toe, vaak ondersteund door het digibord.

6

5

Evaluatie: De leerkracht controleert of het lesdoel is gehaald. Soms met een gespreksvraag, een liedje of nóg een interactief spelletje via het digibord.

Zelfstandige verwerking: De kinderen kunnen met uitdagende en interactieve oefeningen alleen of in groepjes aan de slag. Het doel hiervan is dat het geleerde in het langetermijngeheugen wordt opgenomen.

Kent u het materiaal voor Kwink Thuis?

Vraag ernaar op de

7

Vooruitblik: Het doel van de vooruitblik is om te kijken naar het belang van het geleerde voor het vervolg. Dat gebeurt met de Kwink van de Week: een tekst die zegt welk gedrag de leerkracht van de kinderen verwacht.

school van uw kind!

19

Gratis proef­ abonnement www.kwinkopschool.nl/ proefabonnement

Een sociaal sterke groep? Kwink!

Kwink is een online methode voor sociaal-emotioneel

levensvaardigheden voor nu en later. De aanpak

leren (SEL). Voor groep 1 t/m 8. Kwink en SEL gaan uit van

is gericht op preventie. Daarmee wordt verstorend

de kracht van de groep. Dat is een groep waarin ieder

gedrag, waaronder pesten, voorkomen.

kind zich veilig voelt. Kwink leert kinderen belangrijke

Meer weten? Kwinkopschool.nl

T: 033 460 60 11 E: info@kwintessens.nl

Kwink is een methode van