Kwink magazine voor sociaal-emotioneel leren jrg 2 - nr 2

magazine voor sociaal-emotioneel leren 2015 - 2016 nr. 2 l

Zes missers met ouders Kees van Overveld:

Kwink is een uitgave van

voor inspirerend onderwijs l www.kwinkopschool.nl

poster over mensenrechten

tn M e po em et st ba er r e

Leraar van het Jaar kiest voor Kwink

Extra:

ui

IdeeĂŤn om je team SEL-proof te maken

Colofon

Prikbord

Kwink magazine voor

Kwink magazine

sociaal-emotioneel leren

Kwink magazine is speciaal gemaakt voor leerkrachten, intern begeleiders en directieleden die meer willen weten over sociaal-emotioneel leren op school. Kwink

Redactie Gerard van Midden, hoofdredacteur

magazine biedt achtergrondinformatie en informatie over Kwink. Om scholen te enthousiasmeren voor sociaal-emotioneel leren in de klas. Veel leesplezier!

Karine van der Zon-Mels,

Reacties van nieuwe pilotscholen

eindredacteur

Ook dit seizoen werkt Kwink met een aantal

Erik Idema,

pilotscholen die de methode een jaar lang gratis

uitgever

gebruiken. Nieuwsgierig wat zij van Kwink vinden?

Bekijk hun feedback op:

Auteurs Tea Adema, Dianne Bos,

www.kwinkopschool.nl/inhoud/pilotscholen

Erik Idema, Aukje Keilholz, Gerard van Midden, Marieke Krikhaar, Kees van Overveld, Lynette de Ruijter, Peter de Vries, Bert Wienen, Karine van der Zon-Mels Vormgeving Richard Feld Uitgever

Kwink werkt graag samen!

Steeds meer scholen hebben interesse in Kwink en sluiten een abonnement af.

Onderwijsadviesorganisaties krijgen vragen van scholen en hebben behoefte aan goede informatie over Kwink. Daarom werkt Kwink actief met hen samen. Sociaalemotioneel leren staat dus goed op de kaart. Ook organisaties als VOS/ABB, CPS Amersfoort en het College voor de Rechten van de Mens ondersteunen Kwink op

Kwintessens

een positieve manier. Goed nieuws voor de scholen én hun leerlingen, die zo een

Berkenweg 11

mooie ‘levensles’ mee krijgen. Daar doen we het voor!

Amersfoort Postbus 1492 3800 BL Amersfoort T: 033 460 60 11 F: 033 460 60 20 E: info@kwinkopschool.nl www.kwinkopschool.nl www.kwintessens.nl

Congres sociaal-emotioneel leren In 2016 organiseren we (weer) ons tweejaarlijks congres over sociaal-emotioneel leren. U kunt gratis het programma met interessante sprekers bijwonen. Het thema moet nog worden vastgesteld. Meer informatie vindt u binnenkort op www.kwinkopschool.nl. Daar kunt u zich dan ook aanmelden.

2015 - 2016 nr 2 issn: 2405 - 5956 Alle rechten voorbehouden.

Overname uit Kwink

ws op u e i n e t s t a a l r e l l a t e h Kijk voor www.kw inkop sc h oo l.n l!

magazine is zonder voorafgaande toestemming van de uitgever niet toegestaan.

Samen met Kees van Overveld zet uitgeverij Pica zich in om sociaal-emotioneel leren meer bekendheid te geven en te promoten; daarom zijn we enorm trots op het feit dat Kees’ magnum opus, Groepsplan Gedrag, aan de basis

staat van het geweldige Kwink!

Inhoud

4-5

Kwinken in Woudenberg

6-7

CPS Amersfoort Missers met ouders

8-9 12-13 18 19

Wouter Siebers Leraar van het jaar Kees van Overveld

Hoe ge-SEL-lig is het in het team?

Onder de loep

Kwink Thuis

College Rechten voor de Mens

En verder...

10 Een kijkje in de geluidsstudio 11 Kwinktips 14 Kwinkonsekwent 15 Sociaal-emotioneel leren thuis 16 -17 De ervaringen van een intern begeleider

Alles moet tegelijk #Onderwijs2032, Wet sociale veiligheid, 21e eeuwse vaardigheden, ouderbetrokkenheid, monitoring welzijn kinderen, mediawijsheid, professionalisering leerkracht, democratische waarden, Rechten van de Mens, actief burgerschap, persoonsvorming… En zo zou ik deze hele column kunnen vullen met alleen maar een opsomming.

Allemaal waardevolle ontwikkelingen.

Maar in de waan van de dag strijden 1001 andere dingen om de voorrang.

Alles moet. Alles moet meteen. Alles moet tegelijk.

Wat een wonder dat u nog tijd heeft om dit te lezen…

De redactie van Kwink volgt deze ontwikkelingen uiteraard nauwgezet. Bij alles wat op u en ons afkomt vragen we ons af: ‘Wat betekent dit voor Kwink en sociaal-emotioneel leren?’ En vooral: ‘Hoe kunnen we het op de meest effectieve en praktische manier handen en voeten geven?’ Zodat u er in het onderwijs direct iets mee kan. In een samenhangende context, passend bij de kerndoelen en het curriculum. Om te voorkomen dat er ‘wéér iets bij komt…’

In dit nummer van Kwink magazine ondersteunen we u met extra informatie.

Met onder andere een uitdagend artikel van het CPS over ouderbetrokkenheid nieuwe stijl (3.0). En met een extra poster van het College voor de Rechten van de Mens die u kunt gebruiken bij Kwinkles 11.

Veel succes met alles in het nieuwe jaar 2016!

Gerard van Midden hoofdredacteur

Kwinken in...

De Griftschool in Woudenberg

Op een windstille herfstmiddag zijn we te gast bij Cindy Blom en haar groep 8 van de Griftschool in Woudenberg.

24 enthousiaste prepubers willen maar al te graag laten zien hoe een Kwink-les in hun klas gaat.

Kwink-les 6 voor de bovenbouw gaat

leert treffend: ‘Je bent bang dat een

dat de een niet kan wachten en de

over ‘Faalangstig zijn’. Als inleiding

ander ziet hoe je in het echt bent.’

ander blij zal zijn als het voorbij is.

vraagt Cindy waar de kinderen aan denken bij ‘angstige gevoelens’.

De les concentreert zich op faal-

Veel kinderen willen op deze vraag

angst bij optredens. ‘Een penalty

reageren. De ene vinger steekt nog

nemen is toch ook optreden, juf?’

hoger in de lucht dan de andere. Ze

vraagt iemand. Cindy knikt. Ook een

denken aan uitlachen om iets dat

boekbespreking houden of de me-

Een van de jongens vooraan in de

je zegt of aanhebt. Aan schaamte

diakring doen is optreden. ‘En straks

klas legt uit hoe faalangst volgens

voor iets aan jezelf, bijvoorbeeld je

treden we allemaal op met de eind-

hem werkt: ‘Als je zegt tegen jezelf: Ik

neus, je haar of wat je aanhebt. En

musical,’ zegt een meisje. Er barst ru-

kan het, dan kun je het. Als je zegt: Ik

aan verlegenheid. Een kind formu-

moer los. Aan de gezichten is te zien

kan het niet… dan kun je het niet.’

Je denkt: wat doe ik hier?

De verschijnselen die je ervaart als je faalangstig, onzeker of nerveus bent, worden feilloos opgenoemd: zweethanden, misselijkheid, knikkende knieën, steeds het gevoel dat je naar de wc moet.

Het motto van Cindy

‘Je denkt: wat doe ik hier?’ vat een van de kinderen het gevoel samen.

Een ander noemt dat je een poker-

4

Maak je eigen keuzes! Hoe moeilijk, lastig of eng dat soms ook is. Je

face trekt als je niet wilt dat iemand

kunt met het maken van je eigen keuzes je eigen leven beïnvloeden.

ziet wat je eigenlijk voelt. Het woord

Zoek je eigen weg hierin.

blijft de hele les terugkomen. Het is

Kwink in de praktijk

duidelijk dat de kinderen het best

jaar van ze wil, goed kunnen neer-

stoer vinden om een pokerface te

zetten met behulp van de eerste

trekken.

Kwink-lessen.

Na tweespraakjes over verschillende

‘Precies voor de herfstvakantie sloot

dingen waar je faalangstig van kunt

deze fase af met les 5: “Haal meer

worden, wordt de les afgesloten met

uit je leraar”, waarin ze mij van alles

het bespreken van de Kwink van de

mochten vragen. Mooi getimed en

Week: ‘Faalangstige gevoelens? Geen

voor mijn groep heel nuttig en leuk.

paniek. Praat erover!’ De Kwink wordt

Ze weten daardoor beter wie ik ben.’

in de klas opgehangen. De lesdag is

Het haakt aan waar het vandaag

klaar. De groep wervelt naar buiten.

over ging.

‘Ik vond het opvallend dat het woord

Het is normaal om een pokerface te trekken

pokerface viel,’ zegt Cindy. ‘Het lijkt normaal om een pokerface te trekken. Het lijkt de norm. Laten zien wie je nu eigenlijk bent en wat je voelt, is

In de hoofdanimatie zien de kinderen dat Sniep raad vraagt aan de beroemde Boris. Sniep is faalangstig en denkt dat Boris hem daar vanaf kan helpen. Maar de wereldster blijkt - net

lastig.’

‘Kwink sluit zo goed aan bij de bele-

Cindy ziet hoe kinderen soms opbok-

vingswereld van de kinderen dat het

sen tegen alles wat er in de groep

soms moeilijk is hun enthousiasme

en daarbuiten gebeurt. Het is belangrijk voor ze om erbij te horen. Er is bijvoorbeeld een groepsapp van de klas. Van sommige kinderen hoeft dat allemaal niet zo. Ze voelen zich onzeker over wat ze daar wel en niet

als veel artiesten - zelf ook behoorlijk zenuwachtig en faalangstig te zijn voordat hij op moet.

Dat wil er bij de kinderen niet in.

Ze zien altijd zelfverzekerde popsterren

in kunnen zeggen.

‘En bedenk dan dat ze ook zo’n

en acteurs. Ze kunnen niet geloven

groepsapp van voetbal, korfbal of vrienden hebben… Ik hoop ze mee

dat die echt faalangstig zijn.

te geven dat ze dicht bij zichzelf moeten blijven. Ik benoem ook altijd in toom te houden,’ begint Cindy de

wat ik aan ze zie. Ik vraag door wat

nabespreking.

ze zelf graag zouden willen. Uiteinde-

Sinds het begin van dit schooljaar

lijk hoop ik dat ze gaan inzien dat als

gebruikt de Griftschool Kwink. Cindy

iets misgaat, dat niks zegt over wie ze

heeft de start als heel positief erva-

werkelijk zijn.’

ren. Dat Kwink aansluit bij de fases

Faalangst is maar een van de ang-

van de groepsvorming kon ze goed

sten waar kinderen mee worstelen.

merken. Samen met haar duopart-

‘De angst dat je er niet bij hoort, is

ner heeft ze de groep en wat ze dit

voor veel kinderen groter,’ sluit ze af.

5

Missers met ouders Bert Wienen en Peter de Vries (CPS Amersfoort)

G

oed samenwerken met ouders is belangrijk. En ouderbetrokkenheid gaat over het kind en niet zozeer over het doen van vrijwilligerswerk op

school. Dat weet iedereen en hebben onderzoeken ook aangetoond.

Maar h贸e we de samenwerking met ouders het beste kunnen vormgeven is nog niet altijd helder. Veel scholen experimenteren op mooie manieren.

En met succes. Maar er zijn ook scholen waar de samenwerking onvoldoende van de grond komt omdat ze blijven steken in oude vormen of wellicht verkeerde probeersels.

Wij benoemen zes missers en beargumenteren waarom we denken dat deze vormen niet werken.

6

Zes missers

Misser 1: Ouders kun je het best spreken als je kinderen al even in de klas hebt Samenwerken met ouders betekent ook dat je sámen het kind een goede start geeft. Daar hoort bij dat je zo vroeg mogelijk samen overlegt over de samenwerking tussen ouder en leerkracht. Zodat je als volwassenen elkaar vanaf het begint kent en wederzijdse verwachtingen in het belang van het kind helder hebt.

Wachten totdat de leerkracht het kind enkele weken kent is dan niet nodig. Een stelregel is: werk niet met andermans kinderen zonder dat je

Misser 4: Start een slechtnieuws-

terne hulpverleners uit. Dan blijft de

de ouders gesproken hebt.

gesprek met ouders door eerst de

samenwerking tussen ouders en

slechte boodschap mee te delen

leerkrachten bestaan.

Misser 2: Door ‘omgekeerde tien-

Bij sommige mensen moet je in-

minutengesprekken’ of ‘ouderver-

derdaad een slechtnieuwsgesprek

Misser 6: In verband met privacy

telgesprekken’ krijg je altijd beter

beginnen met het slechte nieuws.

vertellen we ouders alleen zaken

contact met ouders

Bij andere mensen voel je aan dat

die hun eigen kind aangaan

Ouders komen niet alleen om in-

je eerst iemand op z’n gemak moet

Eén van de sterkste manieren om

formatie te halen of te brengen.

stellen. Professionele en menselijke

ouders betrokken te laten zijn bij

Ze komen om te overleggen over

intuïtie zijn hierbij leidend, niet een

het leren van hun kind is ervoor te

de samenwerking. Zorg dat in de

one size fits all-gesprekstechniek.

zorgen dat ouders elkaar kennen.

gesprekken wordt overlegd. Dat

Investeer daarom aan het begin

betekent dus: leerling, ouder én leer-

Misser 5: Zorg dat je met een zorg-

van het jaar in de groep ouders die

kracht komen aan het woord.

adviesteam goed voorbespreekt,

samen verantwoordelijkheid kunnen

zodat je op één lijn staat naar ou-

nemen voor de hele klas. Overleg

Misser 3: Van ouders mag je ver-

ders

met alle ouders hoe je omgaat met

wachten dat zij realistisch naar hun

Samenwerken met ouders betekent

privacy, wat gedeeld wordt en wat

kind kijken

dat je altijd mét ouders spreekt en

niet. Als er een pestende leerling en

Deze horen we nogal eens terug als

nooit óver hen. Dat geldt ook als er

een gepeste leerling zijn, nodig dan

we met leerkrachten spreken over ‘de

hulpverleners bijgehaald worden. De

alle ouders uit om samen te werken

ideale ouder’. Maar wat is realistisch?

verleiding is groot om als leerkracht

aan het voorkómen van pesten.

Kijkt een leerkracht realistisch naar

alvast zaken voor te bespreken met

het kind? Of bedoelt de leerkracht ei-

de hulpverlener. Of dat hulpverleners

Ten slotte

genlijk te zeggen dat een ouder pas

en zorgcoördinatoren vast samen in

Werk eraan dat ouders van de klas

realistisch kijkt als hij/zij dat op dezelf-

gesprek gaan. Een zorgadviesteam

elkaar kennen. Stel voor kinderen

de manier doet als de leerkracht?

nodigt daartoe uit. Voor ouders kan

individuele gesprekarrangementen

Ga dus juist over denkbeelden en

het bedreigend zijn om met een

samen en werk samen. Wissel we-

manieren van kijken in gesprek en

grote groep hulpverleners om de

derzijdse verwachtingen uit en besef

markeer dat het logisch is dat een

tafel te zitten. Draai het om! Ouders

dat, net als elk kind, ook elke ouder

ouder en een leerkracht altijd anders

en leerkracht nodigen samen de

anders is. Dat zijn de kernen van

kijken naar hetzelfde kind.

zorgcoördinator en eventuele ex-

Ouderbetrokkenheid 3.0.

7

Wouter Siebers:

‘Onderwijs is een feest als het passend is!’

Leraar van het Jaar

De geestdrift spat van hem af. Ieder woord doet ertoe. Visie en passie komen samen in één man: Wouter Siebers. Als je hem spreekt, begrijp je direct waarom hij op 7 oktober 2015 tot Leraar van het Jaar is gekozen. Speciaal voor Kwink magazine neemt hij alle tijd om over zijn nieuwe ambassadeursrol te praten.

Hoe word je Leraar van het Jaar?

‘De beste leraar bestaat natuurlijk niet. Ook ik ben dus niet de beste.

Je hebt de steun nodig van je leerlingen, collega’s en ouders van de school. Zij kunnen je nomineren op internet waar ze zeven open vragen over mij beantwoord hebben. Vier leerlingen uit mijn groep vormden spontaan een campagneteam. Zij zeiden: “Meester, het wordt hoog tijd dat jij Leraar van het Jaar wordt.” En mijn collega’s voegden daaraan toe: “Als iemand het moet worden, ben jij het wel.” Die erkenning is voor mij de grootste prijs!’

‘Meester Wouter ziet je altijd zitten!’

Het spreekt vanzelf dat de leerlingen van Wouter dol op hem zijn. Als je hun vraagt waarom hun meester zo goed is, reageren ze eensgezind: ‘Hij ziet je en je mag zijn wie je bent!’

Dat betekent concreet dat Wouter hun unieke talenten waardeert, zijn leerlingen uitdaagt die talenten ook daadwerkelijk te gebruiken en actief een bijdrage te leveren aan een sterke en sociaal veilige groep.

Maar hoe geeft hij hun dat vertrouwen? ‘Door elke keer weer oordeelloos naar hen te blijven kijken. Zo krijgen mijn leerlingen ieder moment

8

Sociaa l sterker en beter leren!

Wouter Siebers is 29 jaar, heeft de master Special Educational Needs (SEN) gedaan en is dus gedragsspecialist. Hij werkt bij het Katholiek Primair Onderwijs Amersfoort (KPOA), in groep 8 van de Caeciliaschool. Hij is projectleider ‘passend onderwijs’ om ervoor te zorgen dat alle scholen van het KPOA de omslag gaan maken naar preventie, in denken en doen. Verder begeleidt hij jonge leraren om hun ‘gereedschapskist’ te blijven vullen en goed in te zetten.

van de dag weer een nieuwe, eer-

voor het primair onderwijs. Hij is ambi-

in de school. In het belang van de

lijke kans. Dat is voor mij de basis

tieus, invoelend en heeft een helde-

schoolteams én van de leerlingen.

van onderwijs: het bieden van een

re, uitgesproken kijk op het onderwijs.

Daarvoor moet het imago van het

veilig leer- en leefklimaat.’ En dat zijn

Niet voor niets wordt hij gevraagd om

onderwijs verbeteren én de salaris-

leerlingen dan ook nog zijn humor

mee te denken over beleid dat de

groei aantrekkelijker worden.’

roemen, is mooi meegenomen…

hele beroepsgroep aangaat. En om te voorkomen dat dat alle kanten

‘Ik vind Kwink een ideale methode’

Van nominatie tot winnaar

opgaat, kiest Wouter voor de volgen-

Als het gesprek bijna afgelopen is,

Lovende woorden van kinderen.

de drie aandachtspunten:

begint Wouter spontaan over Kwink.

Maar daarmee ben je nog geen Leraar van het Jaar. Want er waren

‘Dat is voor mij en onze school een 1. Méér aandacht voor de kracht van

ideale methode. De fictieve dieren-

nog 1000 leerkrachten genomineerd.

sociaal-emotioneel leren en preven-

wereld is een vertrouwd en veilig

Een jury kortte die lijst in tot tien. Dat

tie. Wouter: ‘Alleen zo kan het onder-

startpunt voor kinderen om over hun

was het moment waarop Wouter

wijs echt mooier en beter worden.’

gevoelens te praten. Ik vind het ook

zelf in actie moest komen. ‘Ik mocht

2. Nog meer inzetten op passend

sterk dat Kwink met de vijf compe-

mezelf presenteren in een filmpje en

onderwijs. ‘Ook en vooral op het

moest een artikel schrijven over wat

niveau van de leerkrachten. Zij moe-

benoemt in zijn boek Groepsplan

ik belangrijk vind in het onderwijs.

ten het immers dagelijks op de werk-

Gedrag en dat Kwink daar een door-

Zo kwam ik bij de laatste drie. Een

vloer waar zien te maken. Betrek ze

gaande lijn in biedt, schoolbreed.

vakjury koos me, na mijn presentatie

dan ook volop bij de ontwikkelingen

En wat Kwink sterk maakt is dat de

en een gesprek van drie kwartier, tot

en laat ze de kansen ervan zien en

makers ervan goed luisteren naar de

Leraar van het Jaar. Te gek natuurlijk!’

ervaren! Mijn slogan is: ‘Het onder-

wensen van de scholen!’

tenties werkt die Kees van Overveld

wijs is een feest als het passend is!’

Ambassadeur voor het onderwijs Wouter is de perfecte ambassadeur

3. Méér meesters voor de klas. ‘Dat is nodig voor een gezond evenwicht

Foto’s: Onderwijscoöperatie en Anoeska van Slegtenhorst

9

Het geluid van Kwink

Een kijkje in de geluidsstudio

Ivo Samplonius – de stem van o.a.

Eend, Pontiaan, Ep

Barbara van Lint – de stem van o.a.

Pavela, Sherly, Gretta

Tom Verweij – de stem van o.a.

Zwinzent, Arie, Hassel

Adriënne van Vulpen – de stem van o.a. Koe, Odette, Sniep

Alexander Bauwens – o.a. voice overs bovenbouw

Het geschreeuw van Zwinzent, de bekende stem van Eend, de deftige toon van Odette… Vertrouwde stemmen uit de Kwink-animaties. Maar hoe worden die ingesproken? En door wie?

Stemacteurs

geschreven door Gerard van Mid-

Gerard van Amstel doet de tech-

De stemmen van de Kwink-anima-

den en Erik Idema, die ook regis-

niek en de audiobewerking. Hij

ties voor midden- en bovenbouw

seur is tijdens de opnames en de

voegt als de animaties gemon-

worden ingesproken door een

onderbouwverhalen inspreekt. De

teerd zijn extra geluidseffecten toe

groep van vijf stemacteurs, die alle

tekstschrijvers houden rekening met

zoals wegrijdende auto’s, en rinke-

vijf meerdere karakters inspreken.

de stem van elk dier. Odette kiest

lend glas.

Tijdens de opname zijn de acteurs

nu eenmaal andere woorden dan

soms ook in gesprek met zichzelf,

Hassel.

waarbij ze hun stem veranderen naar aanleiding van het dier dat

De opname

aan het woord is.

In de opnamestudio spreken de

De animaties van de onderbouw

stemacteurs op één avond onge-

zijn op een andere manier opge-

veer acht animaties in. De eigenlijke

bouwd. Hier spreekt een verteller

animaties zijn dan nog niet klaar. De

het hele verhaal in.

stemacteurs moeten zich dus tijdens de opname, met hulp van de regis-

10

De teksten van de animaties

seur, voorstellen hoe de animatie

De teksten van de animaties zijn

eruit zal gaan zien.

Gerard van Amstel - opnametechniek en audiobewerking

Tips van leerkrachten

Kwink

tips

Een goede tip is goud waard: Stuur je Kwink-tip naar tip@kwinkopschool.nl.

Kwink werkt ook in de tweede jaargang samen met pilotscholen. De leerkrachten van die scholen dragen ideeën voor versterking aan en ondersteunen het enthousiasme van de redactie met positieve reacties van kinderen én met praktische tips.

Heeft u ook een Kwink-tip? Mail ons!

Wilhelminaschool – Hilversum Dave de Waard

De meeste Kwink-lessen zijn zo leuk dat er te weinig lestijd is om de les in één keer te geven. Daarom is één van de tips: Verdeel de les over twee of meer dagen!

De verwerkingsopdrachten van Kwink kun je ook gebruiken bij andere vakken zoals handvaardigheid, tekenen of drama.

Wilhelminaschool – Hilversum Dave de Waard

De leerlingen vinden de animatiefilmpjes leuk! Laat de filmpjes twee à drie keer zien. Stel daarbij kijkvragen. Zet bij de tweede of derde keer kijken telkens het filmpje op pauze wanneer een gegeven antwoord zichtbaar is in de animatie.

Basisschool De Blokkendoos – Loon op Zand Annet Voogt

Maak een speciaal Kwink-bord waarop de vier ‘Kwinken van de week’ acht weken blijven hangen. Zo blijven de onderwerpen actueel bij de kinderen!

Basisschool De Blokkendoos – Loon op Zand Marjory Boons

Zet in je weektaak regelmatig een Kwinkopdracht, zoals: ‘Geef je schoudermaatje een compliment en schrijf dat op een briefje.’ Stop de briefjes in een schatkist en lees die aan het eind van de week voor.

11

Hoe ge-SEL-lig is het in het team?

Kees van Overveld

I

n het vorige Kwink magazine (augustus 2015) schreef ik over de noodzaak van sociale en emotionele competenties bij leerkrachten. In deze editie tref je geen verhaal aan maar een

serie ideeën om je team wat meer ‘SEL-proof’ te maken. De ideeën uit dit artikel zullen uiteindelijk worden gebundeld in een nieuw te verschijnen boek over sociaal-emotioneel leren op school.

12

Idee 1:

lende kaartjes zijn.

ven beschreven. Het spel is klaar als

gebruik van emotiewoorden

Persoon A draait een kaartje om en

alle kaartjes op zijn of als iedereen

Het eerste idee heeft te maken met

leest hardop het emotiewoord. Hij

bijvoorbeeld 3x aan de beurt is ge-

de competentie zelfbesef: het ge-

geeft bij dat woord een voorbeeld

weest.

bruik van emotiewoorden.

van een situatie waarin die emo-

Je kunt de opdracht specifieker ma-

In de digitale omgeving van Kwink

tie een rol speelde. De rest van de

ken door de volgende afspraken te

vind je een lijst met emotiewoorden.

deelnemers mag er eventueel een

maken:

Schrijf die woorden op kaartjes van

vraag over stellen. Vervolgens geeft

bijvoorbeeld 8 bij 8 centimeter. (Eén

persoon A het kaartje door aan een

woord per kaartje natuurlijk). Leg

willekeurige tweede persoon. Ook

de kaartjes op een stapel met het

deze persoon geeft een voorbeeld.

woord naar beneden.

Nu trekt de persoon links van per-

Vorm groepjes van 6 tot 8 personen

soon A een kaartje en leest dit voor.

en zorg dat er minimaal 40 verschil-

De rest van de beurt is zoals hierbo-

De situatie waarover je vertelt gaat over jou en je leerling.

De situatie waarover je vertelt gaat over je jeugd.

De situatie waarover je vertelt gaat over een interactie met ouders.

Ac htergrond informatie

Idee 2:

aan een willekeurige collega een

geven van complimenten

compliment.

Het tweede idee hoort bij de com-

Het is uiteindelijk de bedoeling dat

petenties relaties kunnen hanteren:

elke deelnemer vier verschillende

het geven van complimenten.

complimenten krijgt. Naarmate het

Het spel is bedoeld voor een groepje

spel vordert worden de keuzemogelijk-

leraren van 6 tot 8 personen. Zorg

heden dus beperkt en kan het moei-

Kees van Overveld heeft een

voor kaartjes van 8 bij 8 centimeter

lijker worden om een collega een

zwak voor leerlingen met

in vier verschillende kleuren: geel,

compliment te geven dat past.

gedragsproblemen en emotionele

oranje, lichtblauw, lichtgroen.

Het spel is klaar als alle kaartjes op zijn!

problemen. Toen hij ruim dertig jaar

Kees van Overveld

geleden ging werken in het speciaal Idee 3:

onderwijs ontdekte hij dat hij vrij

Geel: een compliment over het

omgaan met stressvolle situaties

gemakkelijk contact maakte met

uiterlijk of kleding.

Het derde idee past bij de compe-

kinderen die het moeilijk hadden of

Oranje: een compliment over iets

tentie zelfmanagement: hoe ga je

moeilijk deden.

materieels zoals een horloge, een

om met stressvolle situaties?

Vanuit de fascinatie voor gedrag dat

smartphone of een tas.

Maak groepjes van 6 tot 8 perso-

moeilijk te verstaan is, ontwikkelde hij

Lichtblauw: een compliment over

nen. Iedere deelnemer krijgt vier

zich vanuit de onderwijspraktijk tot

een vaardigheid als zingen of

blanco kaartjes (wit). Op deze

een bekend gedragsdeskundige in

dansen.

kaartjes schrijft de deelnemer situ-

zowel Nederland als Vlaanderen.

Lichtgroen: een compliment over

aties die voor die persoon stress-

Vanuit zijn eigen bedrijf

een karaktereigenschap zoals

vol waren en/of zijn. Het betreft

www.keesvanoverveld.nl

spontaniteit, vrolijkheid of gulheid.

bijvoorbeeld situaties waarin een

ondersteunt Kees van Overveld

leerling grensoverschrijdend ge-

schoolteams op diverse thema’s:

drag liet zien of een situatie waarin

schoolveiligheid, agressie,

Per deelnemende persoon zijn er

een ouder boos de klas binnen-

gedragsproblemen en het werken

dus vier verschillende, gekleurde

stormde.

met groepsplannen gedrag. Verder

kaartjes beschikbaar.

Alle kaartjes worden omgedraaid

is hij ook regelmatig in moeilijke

Schud de kaartjes.

op tafel gelegd. Iedere deelnemer

groepen te vinden om daar door

Persoon A trekt een kaartje en geeft

pakt om de beurt een kaartje en

middel van een crisisinterventie de

aan een willekeurige collega een

leest voor wat erop staat. De deel-

rust weer te herstellen.

compliment dat past bij de kleur van

nemer vertelt hoe hij of zij zou rea-

het kaartje. De ontvangende partij

geren in die situatie. Andere deel-

legt het kaartje voor zich neer op de

nemers mogen hierop reageren.

tafel.

Kaartjes die zijn besproken worden

Persoon B (die links zit van persoon

weggelegd. Het spel is klaar als

A) trekt een kaartje en geeft ook

alle kaartjes zijn besproken.

13

Kwink meting

Kwinkonsekwent Consequent zijn is belangrijk. Het handhaven van regels, aangeven van grenzen – daar bereik je wat mee. Maar een belangrijke voorwaarde is natuurlijk wel dat je van tevoren goed duidelijk maakt wélke regel je zult handhaven…

Op de eerste dag na de zomervakantie was ik op een school om een workshop te geven over Kwink. Ze waren deze week net begonnen met het continurooster.

‘Mag ik tijdens de workshop nog even lunchen,’ vroeg een leerkracht om vijf voor twee aan de adjunct-directeur. Het mocht. Boterhammen, appel en pakje drinken werden keurig op tafel uitgestald. Om één minuut voor twee bracht ze de boterham naar haar mond voor een eerste hap.

Precies op dat moment kwam een meneer binnen. Hij had zich nog niet aan mij voorgesteld, maar zijn positie werd snel duidelijk. ‘Er wordt hier niet gegeten,’ sprak hij op ferme toon. Waarna een plotseling schuldbewuste leerkracht schielijk haar lunch bij elkaar graaide om in de keuken verder te eten.

Prachtig begin van een workshop. Want het is vaak maar een paar stappen van de lerarenkamer naar de klas. Het zal je maar gebeuren… dat je als kind van juf Anna iets mag en dat daarna juf Lotte boos wordt. Dan verdwijn je het liefst ergens in de keuken of zo.

Consequent was hij wel, die meneer. En hij had ook gelijk: er mocht niet gegeten worden in deze ruimte. Degene die toestemming had gegeven om te eten had trouwens ook gelijk. Het is even wennen, zo’n continurooster.

Vervelend als dan de lunch erbij inschiet. En met een lege maag naar die meneer Idema van Kwink luisteren is geen pretje.

In de klas heeft juf Anna denk ik ook gelijk. En juf Lotte ook. Maar ik kom niet voor juf Lotte, en ook niet voor juf Anna. Ik kom niet voor de leidinggevende die de regels handhaaft. Ik kom voor de school, waar iedereen weet welk gedrag van mij verwacht wordt.

Overigens was het een geweldige school en een leuke workshop. Maar het voorval maakte wel duidelijk wat het speelveld is van sociaal-emotioneel leren. En dat blijft niet beperkt tot de klas!

Erik Idema

14

Sociaalemotioneel leren thuis

Vragen over boze en bange kinderen staan in de top 3 van hulpvragen van ouders. Tot een jaar of 10 hebben kinderen meestal zelf niet zo veel last van hun gedrag als ze zich boos of bang uiten. Pas daarna kunnen kinderen beter reflecteren op hun eigen gedrag, ook omdat ze respons krijgen van andere kinderen. Dat verhoogt vaak de motivatie om te leren omgaan met boosheid of angst.

Moeten kinderen die emoties dan maar wegstoppen? Nee! Als we de reden van de boosheid of angst kunnen blootleggen, is het makkelijker

Ouderinformatie

Leren omgaan met boosheid en angst Door Tea Adema, trainer bij Opleiding tot kinderen opvoedcoach.

om deze emoties op een meer constructieve manier te uiten.

Je moet veel leren als kind

‘nee!’, je moet leren incasseren bij

daarop te reageren. Kijk dus goed

Wat moeten kinderen veel levensles-

sport en spel, je moet geduld heb-

naar het voorval. Observeer het

sen leren… Een paar voorbeelden:

ben, flexibel zijn en ga zo maar door.

kind en vraag wat er vervolgens

Niet gek dat je uit je slof of in de

met hem gebeurt. Echt, het werkt!

maar door ziekte gaat het niet

stress schiet… Angstige kinderen re-

Want wat het kind meestal nodig

door. Sommige kinderen hebben

ageren vaak driftig omdat ze geen

heeft is erkenning van zijn behoefte

daar moeite mee. Hun gevoel

andere gedragsmogelijkheden

en meeleven met zijn gevoelens.

van weten waar ze aan toe zijn

hebben dan met hun lijf of stem te

en veiligheid komt onder druk.

reageren op de bedreiging. Volwas-

Jammerrrrrr…

Dat zorgt voor angst voor het on-

senen moeten kinderen helpen om

Als we dat als volwassenen kunnen,

bekende of boosheid.

daarmee om te gaan.

blijft meestal het woordje ‘jammer’

Je verheugt je op het pretpark,

We hebben allemaal een soort

over. We kunnen dan de behoefte

antenne voor rechtvaardigheid.

Hoe kunnen wij kinderen helpen?

en de wensen van het kind be-

Bij sommige kinderen staat deze

Heftige emoties van kinderen lok-

noemen en eraan toevoegen hoe

antenne heel gevoelig afgesteld.

ken vaak heftige reacties van vol-

jammer het is dat het anders loopt.

Zij ontsteken in grote woede bij

wassenen uit. De temperatuur loopt

Verder kunnen we het kind leren

onrecht. Voor het ene kind is dat

op en het gedrag uit de hand. Nie-

ook zelf het woordje jammer te

onrecht wanneer het zelf tekort-

mand wil dit en toch gebeurt het.

gebruiken. Hierdoor leert het zich-

komt. Voor het andere kan dit ook

Maar als we naar het begin van de

zelf gerust te stellen, waardoor het

onrechtvaardigheid in het sociale

situatie gaan, kunnen we ontdek-

ruimte kan scheppen voor andere

verkeer zijn.

ken dat het kind moeite heeft om

en nieuwe alternatieven. Meestal is

En dan natuurlijk nog: je krijgt

de situatie te doorzien, te accep-

het dan niet meer nodig om boos

teren en dan ook nog accuraat

of bang te reageren.

je zin niet, je hoort een stellig

15

De ervaringen van een intern begeleider Aukje Keilholz over het belang van sociaalemotioneel leren

K

inderen komen uit een verschillende sociale omgeving en worden daardoor met andere waarden en normen opgevoed. Leuk, afwisselend, uitdagend. En natuurlijk

met gevolgen voor de groep en hoe we als school werken aan sociaal gedrag. Maar hoe doe je dat en met welke methode?

Lang leve de verschillen

kinderen ervaren tegenwoordig veel

de veiligheid en het vertrouwen van

Wij zijn een katholieke school, maar

meer prikkels op een dag en ook

kinderen aan.

lang niet alle kinderen worden vanuit

de sociale media zijn voor kinderen

katholieke waarden en normen

binnen handbereik.

Overveld

grootgebracht. Want er zijn vele cultu-

16

Teamscholing door Kees van

ren, geloofsovertuigingen en verschil-

Achteraf oplossen werkt niet

We vinden het belangrijk om een

lende opvattingen over opvoeden.

Naast dat we zelf al merkten dat so-

gedragsspecialist binnen de school

Met al die verrassende verschillen

ciaal gedrag niet meer bij alle kinde-

te hebben. Onze gedragsspecialist

hebben we dagelijks te maken.

ren vanzelfsprekend is, maakt de Wet

Janneke leerde tijdens haar Master

op Passend Onderwijs dat we, ook

SEN-opleiding veel over sociaal-emo-

In gesprekken met leerkrachten merk

op het gebied van gedrag, uitge-

tioneel leren en de naam Kees van

ik dat het steeds vaker over gedrag

daagd worden. Dit is onder andere

Overveld werd al snel een aantal

gaat. We willen in drie niveaugroe-

wat onderwijs leuk maakt. Echter,

keer genoemd. In het schooljaar

pen instructie kunnen geven, maar

het vraagt ook wel iets van ons. We

2013-2014 hebben we Kees van

wĂĄt als ongewenst gedrag dit be-

merken steeds vaker dat we achter-

Overveld uitgenodigd om onze

lemmert? We werken met kinderen

af oplossingen moeten zoeken voor

teamscholing te verzorgen. Twee

die om een meer specifieke aanpak

gedrag dat we ongewenst vinden.

volle dagen leerden we over gedrag

vragen als het gaat om het regule-

Dit werkt niet. Het heeft namelijk altijd

van kinderen en hoe we daar als

ren van hun gedrag. Bovendien‌

een negatieve lading en het tast

team, samen met de ouders, op

Een rugzak vol competenties!

een positieve manier invloed op uit

leidend kan zijn. Onze wensenlijst

kunnen oefenen.

was best groot gezien alles wat we

Bovendien hebben we het boek

hadden gelezen en gehoord. De vijf

Groepsplan Gedrag in veelvoud

SEL-competenties moeten erin terug

aangeschaft zodat elk teamlid dit

te vinden zijn en in de lesopbouw

kan lezen. Wat sterk in het boek naar

willen we de fasen van de groepsvor-

voren komt is dat we niet curatief

ming terugzien. De lessen moeten

moeten omgaan met gedrag maar

voor iedereen veilig zijn en een po-

juist preventief.

sitieve insteek hebben. We kwamen uit op Kwink voor sociaal-emotioneel

Hoe maken we de scholing

Ik ben Aukje Keilholz en werk sinds 1998 in het onderwijs in en rond Delft. Direct na de pabo heb ik een

leren. opleiding gevolgd voor speciaal

praktisch?

Als wij op school willen dat kinderen

‘Er is niet eerst iets misgegaan…’

zich aan bepaalde regels of afspra-

Kwink is grotendeels gebaseerd op

ken houden, moeten we dit gedrag

het boek Groepsplan Gedrag van

zelf goed voordoen én het kinderen

Kees van Overveld. Onze leerkrach-

aanleren. Parallel hieraan volgde het

ten zijn bekend met de inhoud

grootste deel van het team de trai-

hiervan en ze herkennen verschil-

ning ‘Grip op de groep’. Een aanpak

lende aspecten in de lessen, zoals

waarbij de verschillende fasen van

de bouwstenen en de fasen van

groepsvorming centraal staan. Deze

groepsvorming. De onderwerpen

training sluit goed aan bij de team-

die in de lessen besproken worden,

scholing over Groepsplan Gedrag.

hebben een preventief karakter,

Maar met deze trainingen waren we

zodat onze leerlingen zich altijd veilig

er nog niet. We bleven onder andere

voelen als we de les geven. Er is niet

met de volgende vragen zitten: Hoe

eerst iets misgegaan. Het is gewoon

kan dit ook handen en voeten krij-

een onderwerp waar we het over

gen? Hoe zorgen we ervoor dat we

gaan hebben. Daarbij wordt steeds

het gewenste gedrag van kinderen

een positieve gedragsverwachting

goed benoemen? Hoe kunnen we

uitgesproken.

kinderen gewenst gedrag in een vei-

We ‘Kwinken’ niet alleen op de inge-

lige omgeving laten oefenen? Want

roosterde momenten. Door de tran-

zoiets moet je de hele dag door

sitie krijgen kinderen voldoende gele-

doen, omdat ‘gedrag oefenen’ niet

genheid om het geleerde gedrag

in één simpele les te vangen is.

in een veilige omgeving te oefenen.

Zo werken we aan een veilige leer-

Kwink past bij onze wensen

en leefomgeving en verlaten onze

In ons grote team gingen we ook op

leerlingen de school met een rugzak

zoek naar een methode die hierbij

vol sociale competenties.

onderwijs (toen hbo+). Ik wil iets wezenlijks betekenen voor kinderen die meer van je nodig hebben. Ik kreeg een baan op een sbo in Delft. In die periode was net de wet WSNS van kracht gegaan. Gedrag van kinderen heeft me op deze plek steeds uitgedaagd. Na het behalen van mijn Master-SEN werd ik intern begeleider op de Mariaschool. Zeker met de Wet op Passend Onderwijs is het gedrag van kinderen een onderwerp dat niet meer uit onze agenda’s is weg te denken.

17

Onder de loep:

Kwink Thuis

Sociaal-emotioneel leren. Dat is niet alleen een ‘vak’ op school. Uit onderzoek blijkt dat het in het belang van kinderen is als school en ouders goed met elkaar samenwerken. Maar hoe doe je dat? En vooral: hoe doe je dat structureel?

Kwink biedt elke les kant-en-klaar materiaal in de rubriek ‘Kwink Thuis’.

Kinderen nemen een werkblad mee naar huis of een vragen- of opdrachtenblad. Maar het kan ook een e-mailbericht vanuit de school zijn met bijvoorbeeld een link om een geleerd lied te beluisteren en te downloaden.

In deze rubriek nemen we steeds een ander lesonderdeel onder de loep. Waarom vinden wij dit onderdeel belangrijk?

Hoe hebben we het toegepast in de lessen? Wat kunt u hiermee als leerkracht?

Hieronder geven we per bouw een voorbeeld van zo’n Kwink Thuis.

onder bouw les

9

midden bouw les

10

boven bouw les

7

Het goede voorbeeld

Wacht even!

Hulp in zicht

Lesdoel: Ik weet dat mijn gedrag

Lesdoel: Ik weet dat het goed is

Lesdoel: Ik zie wanneer ik kan hel-

een voorbeeld kan zijn voor an-

om eerst tot tien te tellen voordat

pen en help dan ook.

deren.

ik iets doe.

Niet iedereen die hulp nodig heeft,

In deze les leren kinderen dat ze

Een les over impulsbeheersing. De

vraagt ook om hulp. Dan is het

een voorbeeld voor anderen kun-

kinderen leren de betekenis van

belangrijk dat we onze ogen niet

nen zijn. Ze ervaren dat met diver-

het woord ‘beheersen’ (je bent

in onze zakken hebben. En dat we

se spelletjes.

de baas over jezelf) en begrijpen

dan ook daadwerkelijk helpen!

dat het soms verstandig is om Kwink Thuis:

even tot tien te tellen.

De komende week letten de

Kwink Thuis: Geef het E.H.B.H.-blad mee dat ze

kinderen thuis goed op. Welke

Kwink Thuis:

gemaakt hebben bij ‘Zelfstandig’.

voorbeelden geven hun ouders?

‘Tel eerst tot tien-kaartje’. Geef de

Stimuleer de kinderen thuis te ver-

Ze maken een tekening van een

kinderen een kaartje mee naar

tellen wat er besproken is deze les.

moment waarop hun vader of

huis. Ouders en kinderen houden

Stuur de ouders een mail zoals in

moeder een goed (of juist niet

het kaartje bij de hand. De kinde-

de download ‘Medewerking ge-

zo’n goed) voorbeeld gaf.

ren mogen het in de lucht steken

vraagd’ aangegeven. In die mail

als ze denken: Het is beter om nu

wordt de ouders gevraagd om te

eerst even rustig tot tien te tellen.

doen of ze hun sleutels kwijt zijn.

Ze bepreken: Hoe loopt het af als je

Vraag de dag erop aan de kin-

wel/niet eerst even rustig nadenkt?

deren wie hun ouders geholpen heeft met zoeken.

18

Kwink en mensenrechten

Actief burgerschap is belangrijk!

dak boven je hoofd. Die rechten zijn vastgelegd in de Grondwet en internationale verdragen.

Wat is het College voor de Rechten van de Mens?

Het College voor de Rechten van de Mens is in 2012 opgericht en is onafhankelijk toezichthouder op mensenrechten in Nederland.

Het College is bij wet ingesteld en beschermt, bevordert, bewaakt en belicht mensenrechten door middel van onderzoek, advies en voorlichting. Dit geldt zowel voor Europees Nederland als Caribisch Nederland: de eilanden Bonaire, St. Eustatius en Saba. Het College voor de Rechten van de Mens ziet ook toe op de naleving van de gelijkebehandelingswetgeving en in individuele gevallen oordeelt het of iemand gediscrimineerd is op het werk, in het onderwijs of als consument. Het College streeft naar het verbeteren van de mensenrechtensituatie in Nederland en daarmee naar een samenleving waar de naleving van de rechten van de mens is verzekerd.

Wat doet het College voor de Rechten van de Mens?

Om mensenrechten te beschermen, bevorderen, bewaken en belichDeze poster krijgt u van het College voor de Rechten van de Mens. Gratis bij dit Kwink magazine. De poster vindt u ook interactief bij les 11 (2016) van Kwink.

ten doet het College onderzoek, rapporteert jaarlijks over de situatie in Nederland op het gebied van

Kwink besteedt ook aandacht

Wat zijn mensenrechten?

mensenrechten, adviseert over

aan actief burgerschap. Daarom

Mensenrechten zijn rechten die

wet- en regelgeving en beleid dat

werkt de redactie samen met het

gelden voor ieder mens in Neder-

direct of indirect betrekking heeft op

College voor de Rechten van de

land. Ze beschermen ons tegen

mensenrechten.

Mens. Van de twintig Kwink-lessen

de macht van de staat en zorgen

gaan er twee helemaal over het

ervoor dat een mens in waardig-

Meer informatie op:

belang van die rechten en hoe die

heid kan leven. Zo heb je bijvoor-

www.mensenrechten.nl. Volg hen

een beroep doen op de sociale

beeld recht op een vrije mening,

op Facebook en Twitter of schrijf u

competenties.

onderwijs, genoeg te eten en een

in voor hun nieuwsbrief.

19

Gratis proef­ abonnement www.kwinkopschool.nl/ proefabonnement

Een sociaal veilige leeromgeving

Kwink is een online methode voor sociaal-emotioneel

op preventie van bijvoorbeeld pesten zodat ‘reparaties’

leren (SEL). Voor groep 1 t/m 8. Kwink en SEL gaan uit van

achteraf worden voorkomen. Kwink zorgt zo voor betere

de kracht van de groep, om een omgeving te creëren

prestaties door een sociaal veilige leeromgeving.

waarin ieder kind zich veilig voelt. De aanpak is gericht

Meer weten? Kwinkopschool.nl

T: 033 460 60 11 E: info@kwintessens.nl

Kwink is een methode van