Kwink magazine voor sociaal-emotioneel leren - 2021-2022 nr. 2

magazine voor sociaal-emotioneel leren

2021- 2022

nr.

2

Specifieke preventie

ui

Kwink voor Burgerschap

tn M e po em et st ba er r e

SEL-pionier: Daniel Goleman

Kwink is een uitgave van

voor inspirerend onderwijs l www.kwinkopschool.nl

Colofon

Prikbord

Kwink magazine voor sociaal-emotioneel leren

Kwink magazine is speciaal gemaakt voor leerkrachten, intern begeleiders en

Redactie Gerard van Midden, hoofdredacteur Martijn Wabeke, eindredacteur Erik Idema, uitgever Auteurs Tea Adema, Dianne Bos, Erik Idema, Gerard van Midden, Kees van Overveld, Lynette de Ruijter, Wouter Siebers Fotografie Dreamstime (p. 12, 14, 15, 17), HulpKid (p. 6-7), Lynette de Ruijter (p. 4-5), Ivo Samplonius (p. 11), Sprekend beeld (cover, p. 9).

Vormgeving Richard Feld, Angela Damen, Michelangela

directieleden die meer willen weten over sociaal-emotioneel leren op school.

Kwink magazine biedt achtergrondinformatie en informatie over Kwink om scholen te enthousiasmeren voor sociaal-emotioneel leren in de klas. Veel leesplezier!

Gratis katern voor de Week van de Lentekriebels: 14 - 18 maart 2022 Besteed ook aandacht aan deze nationale projectweek. De onderwerpen? Weerbaarheid, relaties en seksualiteit. Kwink komt opnieuw met een gratis katern met achtergrondinformatie, werkvormen en tips voor deze bijzondere week. Begin maart te downloaden op www.kwinkopschool.nl/lentekriebels.

Gratis katern voor de Week van Burgerschap: 16 - 20 mei 2022 Naast Kwink voor SEL is er ook Kwink voor Burgerschap. Een belangrijk vak dat we in de Week van Burgerschap graag een extra impuls geven met een gratis Kwink-katern. Thema: Technologisch Burgerschap. Je vindt de lessen begin mei op www.kwinkvoorburgerschap-en-mensenrechten.nl.

Uitgever Kwintessens Berkenweg 11 Amersfoort Postbus 1492 3800 BL Amersfoort

Gratis SEL-bijeenkomst exclusief voor Kwink-abonnees: 18 mei 2022 We ontmoeten onze Kwink-scholen graag weer live in Beeld en

T: 033 460 19 40 E: info@kwinkopschool.nl www.kwinkopschool.nl www.kwintessens.nl

Geluid in Hilversum. Sprekers: Kees van Overveld, Wouter Siebers en Marijne Sammels. Zij komen vertellen over de nieuwste SEL-inzichten. Aanmelden kan nu al: www.kwinkopschool.nl/sel-congres.

2021 - 2022 nr. 2 issn: 2405-5956 Alle rechten voorbehouden Overname uit Kwink magazine is zonder voorafgaande toestemming van de uitgever niet toegestaan.

Kijk voor het allerlaatste nieuws op www.kwinkopschool.nl of op het prikbord achter de inlog.

Kwink is geïnspireerd op het boek Groepsplan Gedrag van dr. Kees van Overveld. Dit is een uitgave van Uitgeverij Pica.

Inhoud

6-7 8-9 10 12-13 15 16-17

Specifieke preventie

Boekbespreking

Vraag aan de redactie

SEL-pioniers (2): Daniel Goleman Een hond, je kind en het aanleren van gewoontes Kwink voor Burgerschap

En verder...

4-5 11 14 18-19

Schoolvoorbeeld 18 mei: SEL-bijeenkomst Momentopname SEL-inspiratie

Een ongemakkelijke stilte ‘Wat zijn jullie schoolregels?’ vraag ik tijdens een intake met de schoolleider.

Ik krijg een verbaasde blik en het is even stil. ‘We hebben ze wel, maar het zijn er nogal veel. En ik ga ervan uit dat de leraren op de hoogte zijn.’ ‘Dus als ik drie verschillende leraren naar de schoolregels vraag, krijg ik drie dezelfde antwoorden?’ vraag ik door.

Zo’n gesprek is geen uitzondering.

Als onderwijsadviseur zie ik soms onrust in een school en ervaar ik dat het team maar niet de vinger op de zere plek weet te leggen.

Eigenlijk spelen er dan altijd twee dingen: een gebrek aan uniformiteit (wat spreken we af?) én onduidelijkheid over de manier waarop collega’s elkaar aanspreken (hoe doen we de dingen hier?). Gedrag en cultuur gaan altijd samen en moeten daarom ook samen op orde zijn.

Het begin van een nieuw kalenderjaar is een uitgelezen moment om dit krachtig neer te zetten op je school. Moeilijk? Nee. Vraagt het aandacht en doorzettingsvermogen? Absoluut. De moeite waard?

Onbetaalbaar.

Rust zorgt namelijk niet alleen voor een gezondere sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen. Ook het leren in de breedste zin van het woord gaat gewoonweg beter en makkelijker. Suggesties nodig? Pak dan het Kwink-katern Pedagogisch vakmanschap erbij voor concrete handreikingen (zie www.kwinkopschool.nl).

Zo gaat 2022 een prachtig jaar worden.

Wouter Siebers projectleider Kwink

Schoolvoorbeeld

van Marco Petersen Daltonschool ‘De Margriet’ in Rotterdam Toen Marco (1972) drie jaar geleden op De Margriet kwam werken, werkte de school al met Kwink. Intussen is hij kartrekker van de werkgroep Sociale Vaardigheden.

extra dingen, zoals aandacht voor mediawijsheid en de Gouden Weken.

Klassenregels

4

‘Kwink sluit goed aan bij de visie

mooi bij de Daltoncompetenties:

In Marco’s groep 7 zijn de Gouden

van onze school. Daarin staat dat

zelfstandigheid, samenwerken en

Weken ‘helemaal uit de hand gelo-

we alle kinderen willen helpen in

eigen verantwoordelijkheid nemen.’

pen’.

hun sociale en persoonlijke groei, in

Er is schoolbreed veel aandacht

‘Elk jaar laat ik de klas een eigen

de complexe samenleving waarin

voor Kwink, zodat iedereen het op-

groepsnaam kiezen. Die werd dit

we leven, tot individuen zonder

pakt. Sommige teamleden zijn heel

jaar De Kwakies. Vervolgens ging

vrees. We zijn een Daltonschool.

actief met Kwink bezig. Dat werkt als

de groep aan de slag met de klas-

De competenties van Kwink passen

een olievlek. De school is blij met de

senregels.

gedacht dat hij daarvoor de Gouden Kwakie zou krijgen.

Voor mij was zijn gedrag een goed voorbeeld van een kind dat inziet dat je vrolijkheid kan brengen in de groep door op een bepaalde manier te reageren. Klasgenoten gaan dan ook anders met jou om.

Je hebt dus zelf veel invloed op hoe er op je gereageerd wordt.’

Marco’s wens voor sociaal-emotioneel leren in zijn huidige klas is dat de kinderen zich ontwikkelen op het gebied van zelfreflectie. Als ze Eerst dachten de kinderen daar in

zich op een leuke manier aan de

serieus aan de slag gaan met wie

hun eigen koppie over na. Vervol-

regels gehouden heeft.’

ze zijn en waar ze zelf invloed op

gens deelden ze hun ideeën in

Of Marco beloont een kind met de

hebben, gaat hun dat veel geven.

kleine groepjes. Daarna bespraken

Gouden Kwakie dat een bijzonde-

Nu en in de toekomst. l

we de regels met de hele klas. Ten

re, persoonlijke ontwikkeling laat

slotte stemden we welke regels de

zien.

klassenregels van dit jaar zouden

‘Mij was opgevallen dat een van

worden.’

de jongens in de groep de laatste tijd steeds vrolijk de klas inkwam

De gekozen regels staan op papier

en dat hij vriendelijk was tegen zijn

en hangen op een centrale plek in

klasgenoten. Zijn gedrag was die

het lokaal.

week zo positief, dat ik besloot hem

‘Hierdoor heeft iedereen eigenaar-

de Gouden Kwakie te geven.

schap van de regels. Dus als ie-

Het mooiste vond ik, dat toen ik

mand door een ander heen tettert,

beschreef aan wie ik de Kwakie

kan ik wijzen op de klassenregels

wilde geven, de hele groep al wist

en zeggen: “Ik dacht dat jullie het

over wie het ging. Alleen de jongen

fijn vinden dat jullie naar elkaar

zelf was verbaasd. Hij had nooit

luisteren. Jij doet dat niet. Snap je dat ik nu boos word?” Dat snapt zo’n kind dan.’

De jongen uit Marco’s groep is er trots op dat hij de Gouden Kwakie kreeg

Positief gedrag beloond

omdat hij de laatste tijd zo gezellig

Om een veilige sfeer in de klas te

aanwezig is in de klas.

stimuleren, deelt Marco elke week de Gouden Kwakie uit.

‘Ik bedenk wat de klas op dat moment nodig heeft. Bijvoorbeeld

Motto van Marco

naar aanleiding van de klassenregels. Dan vertel ik op welke regel

‘Ik wil kinderen helpen hun autonomie te ontwikkelen.

ik die week extra ga letten. Aan

Bijvoorbeeld door te leren zelf conflicten op te lossen.

het eind van de week geef ik de

Een kind heeft een mond waarmee het kan praten.

Gouden Kwakie aan het kind dat

Daarmee kunnen ze veel voorkómen. Bij schermutselingen vraag ik altijd: “Wat had jíj anders kunnen doen?” Dan zie je ze nadenken.’

5

Specifieke preventie

HulpKID Kwink werkt preventief aan gedrag. ‘Maar wat moeten we doen,’ vragen scholen ons regelmatig, ‘als hieraan werken niet voldoende is? Welke laagdrempelige interventies kunnen we dan inzetten?’

We hebben het dan over interventies op de derde laag van de preventiepiramide: de ‘specifieke preventie’ (Deklerck). In dit artikel beschrijven we zo’n interventie: HulpKID. HulpKID is een interventie die leer-

belangrijk en krachtig te laten zijn

Het product

lingen laat praten over problemen

hebben ze HulpKID ontwikkeld.

Al direct bij het zien van HulpKID is duidelijk dat een van de ontwikke-

en die ze leert te denken in oplossingen. De interventie is ontwikkeld

Oplossingsgericht

laars ook grafische kwaliteiten heeft.

door orthopedagoog Annemarie

HulpKID is een oplossingsgerichte

Het product zit in een mooie stoffen

Janssen-van Harten en leerkracht

behandelmethode, waarbij de prin-

hoes en bestaat uit een aantrekke-

en kindercoach Albertine Reynders.

cipes uit het handelingsgericht wer-

lijk spelbord, vaardigheidskaartjes,

Ze werken beiden met kinderen in

ken volledig geïntegreerd zijn. De

groeiplannen, geheugensteuntjes

de basisschoolleeftijd en lopen er

interventie is in beginsel ontwikkeld

en kaarten met een schat aan

vaak tegenaan dat er te veel voor

voor de jeugdhulpverlening, maar

oplossingsgerichte interventies. Zo is

het kind wordt gedacht. De school,

ook uitstekend in te zetten door

er bijvoorbeeld een hulpkaart voor

leraar en ouders zijn druk bezig om

onderwijsmensen. Dit kan de leraar

emotieregulatie, een gevoelsther-

na te denken hoe bijvoorbeeld ge-

zelf zijn, maar juist ook de gedrags-

mometer, tips om tot effectief leren

dragsproblemen opgelost kunnen

specialist of Kwink-coach binnen

te komen, de gedachtencheck,

worden, terwijl daarbij de belang-

de school. Gezien de oplopende

rijkste kracht soms over het hoofd

wachtlijsten in de jeugdzorg is de

wordt gezien: het kind zelf. In hun

inzet van HulpKID door de school

zoektocht om de stem van het kind

een gouden kans.

‘De naam HulpKID zegt wat we bedoelen: je gebruikt wat werkt voor dat ene kind. De interventie is flexibel en in elke situatie anders, zonder zijn kracht te verliezen.’

Annemarie Jansen–van Harten, orthopedagoog en ontwikkelaar HulpKID

6

Specifieke preventie

‘Oprechte aandacht en interesse voor het kind staan bij HulpKID centraal. Samen actief nieuwe vaardigheden trainen die het kind helpen met zijn uitdagingen om te gaan.’ suggesties om krachtig te communiceren en schermtijd. De makers

STAPPEN

van HulpKID leunen hierbij op bewezen effectieve strategieën uit de psychologie en cognitieve gedragstherapie.

Uiteraard ontbreken ook een dui-

STAP

1

Wat is er aan de hand?

Waar wil ik hulp bij? Waar pieker ik over?

Wat wil ik graag leren?

delijke handleiding en stap voor stap-instructie niet.

Aan de slag met HulpKID

STAP

2

Wat wil ik bereiken?

Hoe zou ik me willen voelen? Wat zou ik willen kunnen?

Wat zou ik anders doen?

HulpKID kun je gebruiken voor een individuele leerling of een groepje leerlingen met dezelfde problematiek. Het doorlopen van HulpKID

STAP

3

Welke vaardigheden en kennis heb ik nodig om mijn doel te bereiken?

Welke vaardigheden kan ik vaker gebruiken, zodat ik mijn

gebeurt in zes stappen en vraagt

doel haal? Welke kennis heb ik nodig om te kunnen groeien?

om een aantal sessies. Bij sommige

In welke vaardigheden wil ik graag beter worden?

sessies kunnen ook ouders betrokken worden.

Elke stap kent zes deelvragen. Een dobbelsteen kan een speels ele-

STAP

4

Wat wordt mijn plan?

In welke situaties pas ik deze vaardigheden toe? Hoe ga ik deze vaardigheden oefenen? Hoe zorg ik dat ik echt aan de slag ga met mijn groeiplan?

ment toevoegen bij bespreking hiervan. l STAP

5

Hoe gaat het deze week?

Wat maakte mij deze week trots? Geef jezelf een compliment.

Hoe heb ik mij deze week ingezet? Wie kan ik om hulp vragen als het eventjes niet lukt?

STAP

6

Heb ik mijn doelen écht gehaald?

Als ik terugkijk naar hoe ik ben gegroeid, waar ben ik dan het meest trots op? Wat is mijn beste ‘tip’ voor mezelf?

Voor wie?

HulpKID kun je inzetten vanaf groep 5 en vraagt over het algemeen een goede en planmatige begeleiding van een leraar, gedragsspecialist of begeleider. In de bovenbouw is het ook mogelijk om leerlingen in kleine groepjes de stappen van HulpKID te laten doorlopen. Dit zorgt vaak voor interessante ontwikkelingsgesprekken.

Meer informatie over HulpKID? Kijk op www.hulpkid.nl voor het product en scholingsmogelijkheden.

7

Boekbespreking door Wouter Siebers

Bijna alles wat je moet weten over

psychologie van kinderen en jongeren

Klopt het cliché van de lastige puber? Op welke manier vergroten we weerbaarheid bij jongeren? Welke invloed heeft de naaste omgeving op een kind? Het bestuderen van de psychologie van kinderen en jongeren kent een relatief korte, maar boeiende geschiedenis. Verschillende denkers en stromingen hebben dit vakgebied in een richting gestuurd die ook opvoeding en onderwijs grondig hebben beïnvloed. Alleen zijn veel van die ideeën intussen weerlegd. Hoe weet je dan wat wel effectief bewezen is en werkt?

Bijna alles wat je moet weten over

kent vier delen.

Hier wordt de wetenschap gecon-

psychologie kijkt naar het reilen en

Alles start bij de kern van het kind in

cretiseerd en beantwoorden de

zeilen van kinderen en jongeren in

het hoofdstuk over de ‘ik’. Daarin

schrijvers vragen als: ‘Hoe ga je om

de dagelijkse praktijk. En vooral: het

beschrijven de onderzoekers de

met sociale media en de vele scher-

laat zien hoe ouders, leraren en op-

huidige stand van zaken in het de-

men? Hoe houd je een groep van

voeders met psychologische inzich-

bat over nature versus nurture. Ofte-

kinderen en jongeren in de hand?

ten op dat terrein aan de slag kun-

wel: wat is aanleg en wat is opvoe-

Wat doe je met de pest die pesten

nen. Om tot een bruikbaar overzicht

ding?

heet?’ De fiches zijn duidelijk te her-

te komen, staan er in het boek ook

Ook de ontwikkeling van tempera-

kennen en snel vindbaar door de

inzichten uit de pedagogiek, socio-

ment, karakter, identiteit en hechting

gekleurde pagina’s.

logie en andere gedragsweten-

komen aan bod, inclusief een uitge-

Het derde deel is gericht op het

schappen, Hoe leren kinderen en

breide uitleg over de morele ontwik-

leren van leerlingen en gaat onder

jongeren, hoe motiveer je hen en

keling van kinderen.

andere over de impact van vooroordelen op leren. Ook het sociaal-

hoe kun je hun gedrag individueel en in een groep positief beïnvloe-

Praktische fiches

constructivisme en cognitieve

den? Dit praktische en actuele

Het tweede deel gaat over ‘ande-

belasting krijgen een plek.

basisboek leert het je allemaal.

ren’. De auteurs kijken vanuit het

Het laatste deel van het boek be-

Het boek kent een heldere opbouw,

bio-ecologische model van Bronfen-

spreekt het handelen van de leraar,

is goed in zijn geheel te lezen én

brenner naar opvoedingsstijlen,

begeleider of ouder. In volgorde van

bruikbaar als naslagwerk. Bijna alles

vriendschap en pesten. Elk sub-

opkomst wordt de zin en onzin van

wat je moet weten over psychologie

hoofdstuk kent praktische ‘fiches’.

executieve functies duidelijk uiteen-

‘Eén vriend maakt al een wereld van verschil’

8

gezet. Mooi is het fiche ‘Hoe werk je aan weerbaarheid of veerkracht?’

De schrijvers maken helder wat nodig is om een kind te helpen in de ontwikkeling van weerbaarheid.

Zo beschrijven ze het belang van een vriend: ‘één vriend maakt al een wereld van verschil’.

Er is aandacht voor het motiveren van leerlingen en de term behavioral economics wordt geïntroduceerd. Anders gezegd: hoe geef je mensen een duwtje in de goede richting?

‘Een must have voor elke leraar’ Door het woord ‘bijna’ in de titel Bijna alles wat je moet weten over psychologie zou je kunnen denken dat de schrijvers niet volledig zijn, maar al in de inleiding krijgt de lezer een duidelijke toelichting. In dit werk is het veld van leer- en ontwikkelingsstoornissen niet meegenomen.

Naar mijn idee is dat geen enkel bezwaar. Het zorgt ervoor dat het werk volledig is op andere gebieden en uitstekend leesbaar blijft.

Over de schrijvers:

Bijna alles wat je moet weten over psychologie maakt de titel meer

Pedro De Bruyckere is pedagoog en docent aan de Arteveldehogeschool

dan waar. Een must have voor elke

in Gent. Ook is hij postdoctoraal onderzoeker aan de Universiteit Leiden. Hij

leraar! l

schreef verscheidene internationaal bekende boeken waarin hij de meest hardnekkige mythes over onderwijs en opvoeding ontkracht. Zijn onderzoek werd onder meer gepubliceerd in American Educator.

Casper Hulshof is psycholoog en als docent onderwijswetenschappen verbonden aan de Universiteit Utrecht. Hij is een veelgevraagd spreker over de rol van media en internet in het hoger onderwijs.

Liese Missinne is onderwijskundige en opleider voor toekomstige leraren secundair (of voortgezet) onderwijs aan de Arteveldehogeschool in Gent.

9

vraag aan e de redapsccthiool.nl ko

info@kwin

Vraag aan de redactie In een nieuwe editie van deze rubriek beantwoorden we de vraag:

Hoe komt een Kwink-animatie tot stand?

De bedenkers en ontwikkelaars van een Kwink-animatie gaan niet over één nacht ijs.

De productie kent verschillende fasen waarbij veel medewerkers betrokken zijn.

1. Het script De redactie stelt een theoretisch kader vast bij de eerste versies van het lesdoel. Op basis hiervan schrijft een van de redacteuren een animatiescript. De complete redactie bespreekt dit script en kan, waar nodig, teksten wijzigen of soms hele stukken opnieuw laten ontwikkelen. De redactie kijkt in de animatie extra goed naar aanknopingspunten voor het ontwikkelen van een sterke les.

4. Animeren Ook het animeren is een vak apart.

De animator zorgt ervoor dat de animatie de juiste sfeer en bewegingen krijgt. Het is een belangrijke stap, want de animator heeft veel invloed op ‘de flow’ van de animatie.

2. Inspreken Een aantal keer per jaar komen de stemacteurs bij elkaar voor het inspreken van de stemmen van de

5. Geluidseffecten

dieren en de voice-over.

Na het tekenen, animeren en inspreken worden de geluidseffecten toegevoegd om de animatie spannend, rustig of juist vrolijk te maken.

3. Tekenen Is het script vastgesteld? Dan gaat Adriaan Bijloo, de tekenaar van de Kwink-wereld, aan de slag om de animatie te tekenen. Hierbij tekent hij de onderdelen van de illustraties in verschillende ‘lagen’ zodat de animator die onderdelen los van elkaar kan gebruiken om beweging in de animatie te brengen.

6. De animatie Klaar? Dan checken we alles nog een keer en plaatsen we de animatie definitief bij de desbetreffende les.

10

kinderen vooral over wat nu beter gaat en, als ze een voornemen uitspreken, wat er moet gebeuren om die wens ook te laten uitkomen.

SEL-congres 18 mei 2022

Speciaal voor alle Kwink-scholen

Geef sociaal-emotioneel leren op school krachtig vorm Kom ook naar onze SEL-bijeenkomst op woensdagmiddag 18 mei in Hilversum. Exclusief en gratis voor Kwink-abonnees.

We ontvangen je graag in Beeld en Geluid, een unieke locatie die al een belevenis op zich is. Het thema van deze inspirerende, leerzame en praktische middag is: geef sociaal-emotioneel leren in je groep of in de school krachtig vorm.

Dagvoorzitter en een van de sprekers is Wouter Siebers, projectleider van Kwink, onderwijsadviseur en leraar.

Kees van Overveld, schrijver van het boek ‘Groepsplan Gedrag’ – de theoretische basis van Kwink – geeft een lezing over de nieuwste inzichten in sociaal-emotioneel leren. We

belangrijk aandacht te hebben voor zowel de individuele kwaliteiten van kinderen als de manier waarop ze deze kunnen inzetten voor de groep. Werk daarom aan een gezamenlijk product zoals een groepsschilderij.

bieden ook verschillende aantrekkelijke SEL-workshops aan.

Aanmelden?

Ga naar www.kwinkopschool.nl/sel-congres.

Let op: vol = vol!

Over onze Kwink-trainers Wil je meer achtergrondinformatie over onze trainers? Dat kan! Kijk voor deze nieuwe informatie op: www.kwinkopschool.nl/kwink-trainers. En dit is het overzicht van de nieuwe Kwink-coach trainingen tot en met april 2022. Lees hier meer over op www.kwinkopschool.nl/kwink-coach-training.

Kwink-coach trainingen t/m april 2022 Basistraining Online

Amersfoort

23 maart

9 februari

Drachten

Verdiepingstraining

Praktijktraining*)

12 januari 20 april 16 februari

24 november

6 april

26 januari

We houden ons bij de trainingen op locatie aan de coronarichtlijnen van de Rijksoverheid die op dat moment van kracht zijn. De vermelde data voor de live-trainingen zijn dus onder voorbehoud.

3 november 23 maart

10 november

24 november

20 april

*) De praktijktraining wordt alleen op locatie (live) gehouden.

11

2

D E E L 2 VAN E E N SE R I E

SEL-pioniers:

Daniel Goleman Kees van Overveld Sociaal-emotioneel leren (SEL) krijgt wereldwijd steeds meer aandacht. Die belangstelling voor SEL is niet vanzelfsprekend. In onze recente historie hebben SEL-pioniers van over de hele wereld bijgedragen aan de kennis en inzichten die we vandaag de dag gebruiken bij het ontwikkelen van programma’s zoals Kwink. Dit keer vraag ik jullie aandacht voor Daniel Goleman.

Succesvol schrijver

Het brein

Daniel Goleman (1946) is een inter-

Toen ik in 1996 Golemans boek las,

in talloze boeken en cursussen over

nationaal bekende psycholoog. Als

werd ik meteen gegrepen door zijn

gedrag. Daniel Goleman plaveide

wetenschapsjournalist bracht hij

uitleg over de werking van het

de weg.

jarenlang verslag uit over de her-

brein. Het was voor het eerst dat ik

sen- en gedragswetenschappen

las over de belangrijke functie van

Empathie

voor The New York Times. Vijfentwin-

de amygdala, de bewakingsdienst

In zijn boek over emotionele intelli-

tig jaar geleden schreef hij een

van ons brein. Het werd ineens

gentie betoogt Goleman dat een

baanbrekend boek. Het werd een

duidelijk hoe signalen uit onze

hoog IQ geen garantie is voor

klassieker: Emotionele intelligentie:

omgeving een angstreactie kunnen

succes en geluk. Hij schrijft dat

Emoties als sleutel tot succes.

oproepen en vervolgens een vecht-

emotionele vaardigheden van

Het boek stond anderhalf jaar op

of vluchtrespons in werking stellen.

doorslaggevend belang zijn voor

de bestsellerlijst van The New York

Het was ook in dít boek dat ik las

school, werk, relaties en welbevin-

Times. Er werden wereldwijd meer

over de belangrijke functie van

den. Volgens hem heeft werkelijke

dan vijf miljoen (!) exemplaren van

innerlijke taal. Door onszelf zachtjes

intelligentie weinig te maken met

verkocht. Het boek verscheen in

toe te spreken met woordjes als

kennis en hoge cijfers, maar meer

veertig talen en is in veel landen

stop, word rustig of blijf kalm, kun-

met zelfinzicht, empathie en het

een bestseller geweest. Het kende

nen we heftige emoties controleren

vermogen tot samenwerken.

vele herdrukken en het is nog

en ons gedrag beter sturen.

In later werk heeft hij het concept

steeds te koop.

Tegenwoordig vind je deze kennis

empathie verder uitgewerkt. Hij

‘Door onszelf zachtjes toe te spreken met woordjes als stop, word rustig of blijf kalm, kunnen we heftige emoties controleren en ons gedrag beter sturen.’

12

Achtergrondinformatie

‘We moeten ons bewust zijn dat we als mens verantwoordelijk zijn voor het leven op aarde, het klimaat en het welzijn van andere volkeren.’ onderscheidt drie soorten empa-

een systeem.

de ademhaling. In het werk van

thie die je ook in de Kwink-lessen

Kinderen maken deel uit van een

Goleman kom je dan ook veel

kunt ontdekken.

gezin, een netwerk van vrienden,

tegen over mindfulness.

een serie digitale groepen (zoals • Cognitieve empathie

Instagram of Snapchat), een

Dit gaat over het begrijpen van

(sport-)vereniging en/of een groep

hoe andere mensen de wereld

in de basisschool. In iedere groep

zien, hoe ze over die wereld na-

heb je te maken met groepsdyna-

denken en welke denkpatronen

miek, met regels, met intenties van

ze hebben.

anderen.

Als we weten wat en hoe de

‘Zo eenvoudig kan mindfulness dus zijn.’

Goleman wijst erop dat het belang-

ander denkt, kunnen we ons

rijk is dat je je als persoon bewust

Breathing buddies is een mooi

gedrag daarop afstemmen. Dit

bent van al die verschillende

voorbeeld van wat mindfulness op

begrijpen wordt ook wel theory

groepsdynamieken. Je maakt er

school kan inhouden. Het is een

of mind genoemd.

deel van uit en je draagt eraan bij.

werkvorm waarbij jonge leerlingen

Het systeemdenken gaat volgens

leren wat buikademhaling is.

Goleman ook over de rol van de

Leerlingen gaan op de grond lig-

• Emotionele empathie

mens in globaal perspectief. Daar-

gen en zetten een knuffel op hun

ander voelt. Het is een soort

mee bedoelt hij dat we ons ervan

buik. Terwijl de leerlingen gedurende

‘emotionele wifi’ die we aanzet-

bewust moeten zijn dat we als

vijf tellen inademen en ook weer vijf

ten om een connectie met die

mens verantwoordelijk zijn voor het

tellen uitademen, kijken ze naar de

ander te maken.

leven op aarde, het klimaat en het

knuffel die op en neer beweegt. In

welzijn van andere volkeren. Een

slechts enkele minuten voelen de

actueel thema!

leerlingen zich kalm en ontspannen.

laat zich wat lastig vertalen. Je

Mindfulness

Tot slot

zou het kunnen omschrijven als

Daniel Goleman is de organisator

Daniel Goleman maakte deel uit

onvoorwaardelijke zorg.

van een groot aantal wetenschap-

van een kleine groep wetenschap-

pelijke sessies met de Dalai Lama.

pers die in de vorige eeuw al be-

waarin kinderen elkaar helpen,

In die sessies werden recente

dacht dat teaching the whole child

voor elkaar zorgen. Als een leer-

wetenschappelijke inzichten over

een belangrijk doel is. Naast aan-

ling verdriet heeft of zich buiten-

gedrag en sociaal-emotioneel leren

dacht voor belangrijke vakken als

gesloten voelt, is er altijd iemand

besproken.

rekenen en taal zou het in scholen

die op zijn klasgenootje afstapt,

Goleman heeft met de Dalai Lama

ook om sociale en emotionele com-

een arm om hem heen slaat en

gesproken over meditatie en de

petenties moeten gaan. Die bood-

vraagt wat hij kan doen om te

kalmerende werking van een goe-

schap ligt mij na aan het hart! l

Dit gaat over het voelen wat de

• Empathic concern Deze derde vorm van empathie

Goleman ziet een klas voor zich

helpen.

Empathic concern heeft dus veel te maken met actie ondernemen vanuit innerlijke vriendelijkheid

www.keesvanoverveld.nl

(kindness).

Meer lezen?

Systeembewustzijn

Daniel Goleman schreef meerdere boeken. Naast

In zijn latere werk gaat Goleman in

zijn klassieker Emotionele intelligentie verschenen

op systems awareness, het bewust-

van zijn hand interessante boeken over sociale intel-

zijn dat we altijd deel uitmaken van

ligentie, destructieve emoties en bijvoorbeeld aandacht. De meeste van zijn boeken zijn vertaald in het Nederlands.

13

Kwinkmeting e m a n p o t n e m o M k blij zijn ige leerkrachten oo aar waarbij somm m , zijn k leu st be n die t Er zijn van die dinge graaf. Het resultaa gen is de schoolfoto din die n va n Ee . de rug zijn t zo zijn als ze weer achter g naar dat resultaa zeggen dat de we we en lat r aa m , deren die pas kan prachtig zijn en in de lessen, kin ing rek rb de on ol, Onrust in de scho ken over uitdagingen kent. oeten de gesprek vinden… En dan m ug ter al ka slo kla n g hu wel?’) na anderhalve da zo, waarom dan nu ijn kind kijkt nooit (‘M . en m ko g no t het resultaa atief n kinderen nog rel ograaf dat foto’s va fot de en vri be n ee . Laatst Nu begreep ik van ingewikkelder te zijn t schijnt nog veel da o, fot m tea ke n leu ereen eenvoudig zijn. Ee mfoto was waar ied dat er niet één tea ek ble f ra hte ac ol waar was hij op een scho een leuke school,’ de fotograaf. ‘Wij zijn n aa lijk ur tu na ek. Dat lag foto’s. Die kunnen leuk genoeg op ke niet terug op jouw we n zie t da r aa ecteur hem. ‘M el te serieus zo verzekerde de dir d waarschijnlijk ve n.’ De fotograaf ha tte ze ite bs we ze on nken we zo echt niet op had moeten bede lijk, dat kon ook. Hij vro te st jui Of r. teu de direc andersom. En gedaan, meende d kunnen staan en ha an ra hte ac ter voorste rij be n oogde het team dat die juf van de s had gemaakt? Da nd hte oc ’s t nie mfoto eigenlijk waarom hij de tea f. iddags om half vij veel frisser dan ’s m ns terug te komen nde week nog ee lge vo de om af ra e de fotog team de hele week Uiteindelijk beloofd orwaarde dat het vo als l we lde ste ging. Maar hij k hem voor de voor een nieuwe po n hebben. (Dat lee lde wi o fot de op de uitstraling die ze hoe wil zou oefenen met in de teamkamer: ie Kwink-vraag voor oo m n ee ij m t lijk r.) Het kinderen ook leuke en! ograaf maar kom staan? Laat die fot jij er deze week op

r van Kwink

Erik Idema, uitgeve

14

Sociaalemotioneel leren thuis

Een hond, je kind en het aanleren van gewoontes

Ouderinformatie

Door Tea Adema, trainer bij De Opleiding tot kinder- en opvoedcoach

‘Hoezo, haast, huiswerk en toetsen? Je kind heeft nog zeeën van tijd en komt pas in actie als hij dat wil. Geen seconde eerder!’

Ze snurkt het grootste deel van

nou niet te voorkomen? denk je

hebt genomen; beginnen met leer-

de dag. Soms trekt ze één oog

wanhopig.

werk en afwisselen met maakwerk;

open. Ze staat zelfs op, loopt

je tas voor de volgende dag klaar-

een rondje en ploft dan weer

Leer gewoontes aan

maken zodra je klaar bent met je

op haar kleedje. Ik kan jaloers

Opvoeding is vaak gestoeld op het

huiswerk.

worden op dat hondenleven…

aanleren van vaste gewoontes. Die

De vergelijking ligt voor de hand.

geven ritme en houvast. En… die

Investering voor later

Tussen mijn hond en een kind.

voorkómen meestal vragen. Puur

Ja, eerlijk is eerlijk, het kost je de

Jij hebt je kind beloofd te hel-

omdat het ingesleten gewoontes

nodige tijd om hierin te investeren;

pen met zijn huiswerk en hebt

zijn. Die vaste routines leer je kinde-

om het in de hersentjes te planten

de toets bij wijze van spreken al

ren zo snel mogelijk aan. Door

en het daar te houden voor het

gemaakt. Je roept je kind erbij

daarin zelf consequent het goede

juiste gebruik als het nodig is. Maar

en krijgt als antwoord: ‘Nu even

voorbeeld te geven. Dat scheelt

ik verzeker je: het is de moeite

niet. Ben net aan het chillen. Kan

later een hoop gedoe.

waard. Want gewoontes gaan op

straks nog wel.’

Voorbeelden van vaste gewoontes:

de automatische piloot en daar

Straks wordt later en later. Jij ligt

na het eten tandenpoetsen; je jas

hoef je nooit meer naar om te

intussen op de bank en kijkt

op de kapstok hangen; je tas eerst

kijken. Wat een rust!

naar je favoriete programma.

leegmaken voor je gaat spelen of

Geen geschreeuw meer over waar

Precies dan komt je kind, met

bankzitten; de borden bij de afwas

de sleutels zijn, waarom er geen

smekende hondenogen: ‘Kun

zetten; je spullen op een vaste plek

schone broek is, waar de sportspul-

je me nú overhoren?’

neerleggen; pas het huis uit als je

len zijn. Alleen al daarvoor haal je

Om gek van te worden. En je

opgeruimd hebt.

ze, als ze nog klein zijn, uit hun bed

bent ook eigenlijk gek als je

En voor pubers: aan je huiswerk

als de fiets nog buiten staat en roep

toch zuchtend erin toestemt. Je

beginnen nadat je je spullen hebt

je ze terug om hun speeltje op te

voelt je de grote verliezer. Is dat

opgeruimd en even iets te drinken

ruimen. Denk vooral op die momenten aan later…

15

Kwink voor Burgerschap: leuke lessen over zinvolle thema’s Burgerschap. Elke school gaat er weer anders mee om. Geïntegreerd in

burgerschap: om betekenis te ge-

de verschillende vakken of als onderdeel van sociaal-emotioneel leren

ven aan de wereld om hen heen

(SEL). Zichtbaar in één of twee projecten per jaar, samen met de buurt of

en aan hun eigen rol daarin, moe-

een goed doel. Met een aparte methode of in de vorm van thematische

ten leerlingen zich bewust worden

kringgesprekken.

van wie ze zijn of willen worden en

De makers van Kwink voor SEL hebben al negen burgerschapslessen

hoe ze zich tot een ander en het

ontwikkeld die los én in samenhang met Kwink voor SEL gegeven kunnen

andere willen verhouden.

worden. De tiende les is in de maak. De opbouw van al die lessen is herkenbaar voor de Kwink-abonnees en sluiten inhoudelijk aan bij de

Uitdagend onderwijs: burgerschap

voorstellen van Curriculum.nu en de reacties daarop vanuit het ministerie.

in de praktijk Burgerschapsonderwijs daagt leer-

In dit artikel geven we een inleiding

leerlingen kennis hebben van en

lingen uit om verbanden te leggen

op het algemene doel van burger-

inzicht krijgen in de diversiteit van

tussen hun eigen leefwerelden en

schapsonderwijs (uit ‘Leergebied

onze samenleving, de werking van

grotere maatschappelijke vraag-

Burgerschap – Voorstel voor de ba-

onze democratische rechtsstaat en

stukken, zoals globalisering, duur-

sis van de herziening van de kern-

hun rol daarin (kwalificatie).

zaamheid en technologie. In dat

doelen en eindtermen’, Curriculum.

Socialisatie komt in de context van

verband leren leerlingen kritisch na

nu) en vragen we je aandacht voor

burgerschap neer op het inwijden

te denken en gericht te reflecteren

het onderdeel ‘Globalisering’, één

van leerlingen in een democratische

op deze complexe, ook ethisch ge-

van de elf zogenaamde ‘grote op-

cultuur en het stimuleren van een

laden vraagstukken.

drachten’.

humane en vreedzame houding ten

De school kun je opvatten als een

opzichte van anderen en de wereld

samenleving, en tot op zekere

Hoofddoelen burgerschap

om hen heen. Daar hoort individue-

hoogte als een democratie in het

Hoofddoelen van het onderwijs zijn

le vrijheid bij, begrensd door de vrij-

klein. Binnen de schoolcontext en in

kwalificatie, socialisatie en per-

heid van de ander en door de mo-

de schoolomgeving brengen leer-

soonsvorming. Burgerschapsonder-

gelijkheden van de leerling.

lingen hun burgerschap in praktijk,

wijs draagt bij aan al deze hoofd-

Persoonsvorming en reflectie op de

oefenen zij medezeggenschap en

doelen. Daarbij is het belangrijk dat

eigen identiteit zijn essentieel voor

ontwikkelen zij de sociale en democratische vaardigheden die zij daarbij nodig hebben.

Behalve op het niveau van klas en school ontwikkelen leerlingen zich ook op andere schaalniveaus als burger: lokaal, regionaal, nationaal, Europees en mondiaal. Ze ontdekken overeenkomsten en verschillen tussen mensen, landen, culturen, religies, levensovertuigingen en politieke stromingen. Dit biedt een basis voor een klimaat waarin leerlingen leren elkaar en anderen te begrijpen, te waarderen en te respecteren. Daarbij leren ze zich ook te verplaatsen in elkaars en in andermans perspectieven.

16

Burgerschap en mensenrechten

goed, kleren en eten vaak in andere delen van de wereld gemaakt worden. Op deze manier worden zij zich al meer bewust van de manier waarop ook zij deel zijn van een wijde wereld. Daarnaast maken zij kennis met andere culturen in hun directe leefomgeving en via de media.

In de bovenbouw worden leerlingen zich meer bewust van de wereld om zich heen en hoe ze hieraan deelnemen en invloed op Grote opdracht 9: Globalisering

van leerlingen om invloed uit te

uitoefenen. Zij maken kennis met

In les 10 van Kwink voor Burger-

oefenen op hun omgeving – of juist

enkele dimensies die een rol spelen

schap werken we aan de opdracht

niet.

binnen het globaliseringsvraagstuk,

‘Globalisering’. We interpreteren dit

zoals economische vraagstukken

begrip in deze les als: ‘Mensen zijn

Inhoud

(o.a. arm en rijk) en sociaal-culture-

altijd al op reis. Soms om iets te ont-

Leerlingen ontwikkelen inzicht in

le vraagstukken (o.a. rol van de

dekken, soms om iets te ontvluch-

deze thematiek en worden toege-

media bij het ontstaan van beeld-

ten.’ Dat laatste is helaas, denk aan

rust om hiervan de betekenis te zien

vorming). Vormen van internationali-

de asielzoekers vanuit onder andere

voor hun eigen leven en leefomge-

sering variërend van vakanties tot

Afghanistan en Syrië, zeer actueel.

ving, nu en straks, hier en elders.

migratie kunnen leiden tot reflectie

Scholen zijn redelijk vrij in de invul-

Ook wegen zij verschillende ziens-

op de eigen identiteit. l

ling van een thema als globalise-

wijzen op globalisering en onder-

ring binnen de volgende kaders:

zoeken ze de voor- en nadelen ervan met bijzondere aandacht voor

Dit zijn de lessen Kwink voor

Relevantie

migratie en verdelingsvraagstukken

Burgerschap

Op Europees en op mondiaal ni-

in de wereld. Leerlingen onderzoe-

De lessen Kwink voor Burgerschap

veau zijn mensen en gebieden

ken ook de (on)mogelijkheden om

vind je op www.kwinkvoorburger-

steeds meer met elkaar vervlochten

als burger invloed uit te oefenen op

schap-en-mensenrechten.nl.

en van elkaar afhankelijk geworden.

processen van globalisering. Leerlin-

Les 10 over onder andere jonge

Het geheel van processen dat dit

gen leren te reflecteren op rollen die

asielzoekers en vluchtelingen

veroorzaakt en versterkt noemen we

zij in kunnen nemen in een globale

komt op 28 februari 2022 online.

globalisering. Een definitie daarvan

wereld, op de keuzes die zij en an-

is: ‘Het proces van uitbreiding en

deren daarin wel of niet hebben en

Dit zijn de thema’s van de eerste

intensivering van contacten en we-

op de identiteiten die zij en ande-

negen burgerschapslessen:

derzijdse afhankelijkheden over

ren kunnen ontwikkelen.

regels en (mensen)rechten

zeer grote afstanden, op economisch, juridisch, politiek, sociaal-cul-

Onder- en bovenbouw

tureel, demografisch, technologisch

In de onderbouw zijn leerlingen

en ecologisch gebied.’ Globalise-

nog weinig bewust van de omvang

ring voltrekt zich gedeeltelijk binnen

en complexiteit van de wereld. Toch

en gedeeltelijk buiten de kaders

komen ze aspecten van globalise-

van de democratie. Globalisering

ring in hun omgeving tegen. Ze

heeft effect op de mogelijkheden

leren bijvoorbeeld dat hun speel-

•onze democratische rechtstaat •gelijke behandeling•recht op onderwijs/privacy•schone leefomgeving•waarden en normen van huis uit•vooroordelen en racisme•jouw stem telt mee (verkiezingen)•mediawijsheid.

17

SEL-inspiratie De laatste ontwikkelingen van SEL, interessante producten en verwijzingen.

Om jou en het team te inspireren.

Welkom in Kwink!

Boekje ders voor ou e w en nieu n ge lin er le

De stap

Welkom in Kwink

A6 boekje Kwink welkom.indd 1

11-11-2021 09:26

Cadeauboekje voor nieuwe leerlingen en hun

Een topvrouw die de bestuurskamer verruilde voor

ouders. Het biedt een eerste kennismaking met

het klaslokaal. ‘Ik wil van individuele betekenis zijn

de wereld van Kwink: met de dieren en de manier

voor mensen die dat het meest nodig hebben,

van omgaan met elkaar. Een boekje vol verhalen,

zoals leraren dat waren voor mijn zoon met

liedjes en vrolijke illustraties. De uitleg van de vijf

autisme. Daarom ga ik het speciaal onderwijs in.’

Kwink-slagen is ook nuttig voor thuis. Het boekje is

Zo kondigde Merel van Vroonhoven in 2019 haar

geheel herzien.

grote stap aan.

www.kwintessens.nl/welkom-in-kwink

www.amboanthos.nl/boek/de-stap/

Klasse(n)kracht

De Zilveren Weken

Klasse(n)Kracht: met RESPECT voor de klas is een aanpak om het groepsvormingsproces in de klas

18

actief te begeleiden. Een werkwijze om vanaf de

‘De Zilveren Weken’ is de naam voor de groepsvor-

voordeur regie te voeren op een sociaal, veilig en

mingsperiode na de kerstvakantie. Al is het onder-

krachtig klimaat in de klas en in de school. Het

houden van de groep een continu proces, je klas

boek is bedoeld voor leerkrachten, intern bege-

heeft na een pauze extra onderhoud nodig. Waar-

leiders en directeuren in het basisonderwijs.

om dat zo is en hoe je dat doet, lees je in dit boek.

www.maakjeeigenonderwijsboek.nl

www.eduforce.nl

SEL-producten en tips

Die ene leerling

Oplossingsgericht werken voor de klas verwacht maart 2022

Docenten vertellen in dit boek over de leerling die

In dit praktijkboek neemt Louis Cauffman je mee in

hun kijk op het onderwijs voor altijd veranderde.

wat oplossingsgericht werken voor het onderwijs

Door welke leerling ben je anders naar je vak

kan betekenen. Zijn focus ligt op de werkrelatie

gaan kijken? De meeste leraren hoeven niet lang

tussen onderwijsprofessional en de lerende, met

na te denken over die vraag. Het zijn opwekkende

als doel: de lerende zelf aan het werk te krijgen.

en aandoenlijke verhalen die je even in het klas-

Op een effectieve wijze, zonder negatieve

lokaal brengen.

beoordelingen en emoties.

www.amboanthos.nl/boek/die-ene-leerling/

www.uitgeverijpica.nl

Doorloopjes

Talen die de school in komen

verwacht maart 2022

Dit boek gaat in het bijzonder over een andere kijk Onderwijs verbeteren was nog nooit zo eenvoudig!

op meertaligheid. Multidiverse scholen zijn er al

In Doorloopjes, een visuele ontwerpgids voor lera-

decennia, meestal staan ze in achterstandswijken.

ren vatten Tom Sherrington en Oliver Caviglioli het

Maar intussen krijgen vrijwel alle scholen te maken

belangrijkste onderwijsonderzoek samen in prakti-

met leerlingen die thuis geen Nederlands spre-

sche, geïllustreerde vijf-stappen-plannen. Het boek

ken. Wat betekent dat voor een schoolteam? Wat

is ongekend populair in het Verenigd Koninkrijk en

vraagt het van leerlingen om onderwijs te volgen

is in het Nederlands vertaald door René Kneyber.

in een taal die zij niet (volledig) beheersen?

www.uitgeverijphronese.nl/doorloopjes/

www.lannoocampus.nl

19

Kwink proefabonnem ent

G ra t i s

Een sociaal veilige groep?

Wil jij dat ook? Doe mee met jouw school met

op preventie (van bijvoorbeeld pesten op school)

Kwink, dé online methode voor sociaal-emotioneel

en de kracht van een veilige groep. Sluit goed

leren (SEL). Inclusief burgerschap en mediawijs-

aan bij de principes van PBS (Positive Behaviour

heid. Voor groep 1 t/m 8 van het primair onderwijs.

Support).

Kwink biedt een doordacht SEL-programma,

Vraag voor de hele school een gratis proef-

gebaseerd op de laatste wetenschappelijke

abonnement tot de voorjaarsvakantie aan!

inzichten. Praktisch, leuk en altijd actueel. Gericht

www.kwinkopschool.nl/proefabonnement

❄ www.kwinkopschool.nl Kwink is een methode van

T: 033 – 460 19 40 E: info@kwintessens.nl