Hemel en Aarde jaargang 2016 -2017 (0040)

Nr 2 Jaargang 16, Kerstmis 2016

erfst Van h ot n t ie t vaka kerst n t ie vaka

godsdienst / levensbeschouwing voor het basisonderwijs

Hart van goud

●

Heilig

●

Weelde

●

Mirre, wierook en goud

inhoud

COLOFON Hemel en Aarde voor godsdienst/levensbeschouwing in het basisonderwijs.

Goud

Redactie Ron Benjamins, hoofdredacteur Marieke de Geus, Marijke van Ooijen, Liesbeth Vroemen Eindredactie M+ Redactie & Communicatie, Utrecht Illustraties Pauline Oud (onderbouw) Saskia van Gerven (middenbouw en kerstkatern) Helen van Vliet (bovenbouw en Gedichten en gedachten) Foto’s en beelden Omslag, © Jenny Lindhout, pagina 2 omslag, Edukans, pagina 3, Jenny Lindhout, p 4 en 5 Free Wikipedia, pag. 17, Free Wikipedia, pagina 33, Free Wikipedia , pagina 3 omslag, © Jenny Lindhout Vormgeving Twin Media bv, Marije van der Linde, Culemborg

2

door Ron Benjamins 4

Abonnementen Hemel en Aarde verschijnt vijfmaal per schooljaar en bestaat uit een handleiding en toegang tot alle extra materialen op het digibord. Abonnementen kunnen met ieder nummer ingaan en worden jaarlijks automatisch verlengd. Het abonnementsjaar loopt van 1 september t/m 31 augustus. Abonnementen kunnen per jaargang vóór 1 juni schriftelijk worden opgezegd.

De abonnementsprijs bedraagt met ingang van 1 juni 2016 € 375,00 voor het basisabonnement en € 34,70 per vervolgabonnement. Een abonnement wordt op schoolniveau afgesloten en bestaat uit één basisabonnement plus het aantal vervolgabonnementen dat nodig is om met één exemplaar per groep te kunnen werken. Het is niet toegestaan de bladen en het digitale lesmateriaal van Hemel en Aarde te delen met scholen die geen eigen basisabonnement (plus vervolgabonnementen) op Hemel en Aarde hebben afgesloten. Het is, met uitzondering van de digitale werkbladen, niet toegestaan het materiaal uit Hemel en Aarde te kopiëren.

Proefabonnement Een proefabonnement bestaat uit het aantal bladen dat overeenkomt met het aantal groepen van uw school. Een proefabonnement omvat één aflevering van de methode en kost € 50,00.

Contact met abonnementenservice: Abonnementenservice: 033 460 19 43 E abonnementen@kwintessens.nl Alle rechten voorbehouden.

Overname uit Hemel en Aarde is zonder voorafgaande toestemming van de uitgever niet toegestaan.

De uitgever heeft getracht alle rechthebbenden op copyright van het opgenomen materiaal te bereiken.

Zij die desondanks menen aanspraak te kunnen maken op deze rechten, kunnen zich tot de uitgever wenden.

Achtergrond Vensters op de eeuwigheid door Marieke de Geus

6

Meer over… door Geerteke Boesten en uitgeverij Kwintessens

Druk BDUprint Barneveld Uitgever Kwintessens, Amersfoort T 033 460 60 11 E hemelenaarde@kwintessens.nl Uitgever: Erik Idema I www.hemelenaarde.nl NL39INGB0000192930

Introductie Dat is goud!

8

Weer wat geleerd Kinderen, verbeelding en symbolen door Liesbeth Vroemen

10

Gedichten en gedachten door Jos van Hest

12

Onderbouw Goud! door Celeste Snoek

22

Middenbouw Goud maken door Jos van Hest

32

Bovenbouw Op zoek naar goud door Inez van der Spek

42

Meer uit de Bijbel

43

Kerstkatern door Mirjam Wolters (kerstverhalen) en Simone Gerich (viering en lessuggesties)

57

In het volgende nummer Stem 1

introductie

h e m e l e n a a rd e K e r s tm is 2016

Dat is goud!

Goud staat voor alles wat waardevol en bijzonder is in het leven.

Dat komt natuurlijk omdat goud zelf zo zeldzaam en kostbaar is.

Goud is een teken van rijkdom. Daarmee is goud symbool

omschrijvingen van de manier waarop goud gebruikt werd om

geworden van het uitzonderlijke en van wat het leven rijk

de Ark te bekleden. Ook in andere religies is het heel gebruike-

maakt. De beste prestatie wordt beloond met een gouden

lijk om het goddelijke en goud met elkaar te verbinden.

medaille, mensen kunnen een hart van goud hebben en in bijna alle religies worden goden met goud vereerd.

Hebberig Goud maakt hebberig. Het lijkt hebzucht op een onweerstaan-

Heilig goud

bare manier aan te wakkeren. Dat gaat niet altijd goed. Daar zijn

Op iconen worden heiligen afgebeeld met een ring van goud

mooie sprookjes over, zoals Koning Midas, die wenst dat alles

om zich heen. Het geeft aan iconen een bijzondere sfeer. Het

wat hij aanraakt in goud verandert en daar al snel spijt van

is niet de enige manier waarop goud binnen het christelijk

krijgt. Die verblindende werking van goud komt in alle bouwen

geloof wordt gebruikt om het heilige en goddelijke te verbeel-

aan de orde.

den. Het volk IsraĂŤl had de Ark als teken van het verbond tussen God en mensen. In de Bijbel staan gedetailleerde

Onderbouw Met de kleuters verkennen we hoe bijzonder en kostbaar goud is. Maar ook hoe goed het is dat niet alles van goud is, zoals het verhaal over Koning Midas laat zien in les 4. Dat het kostbare en bijzondere van goud te maken heeft met alles wat heilig is, ervaren de kleuters in een les over iconen en Boeddhabeelden.

En ze denken na over wat het betekent als iemand een hart van goud heeft.

Een rijk leven, een digitale adventskalender

Middenbouw

Net als vorig jaar maakt Hemel en Aarde een digitale

lessen de waarde van goud en hoe het de hebzucht van

adventskalender voor het digibord. Voor iedere dag is er

mensen kan aanwakkeren. In de lessen daarna verkennen ze de

een vraag, een liedje, een gedicht of een filmpje, waar u

bijzondere waarde die goud - meer symbolisch – heeft. Zo

samen met de kinderen een paar minuten mee kunt

kijken ze hoe Gustav Klimt de goudkleur in kunst toepast en

werken. Uit de reacties van vorig jaar bleek dat het in veel

maken ze kennis met de gouden Ark die in het Oude Testament

klassen een mooie en sfeervolle manier was om samen

het teken is van de verbondenheid tussen God en mensen. In

de decembermaand te beleven. De kalender begint op

de laatste les verkennen ze hoe aan goud in de Surinaamse

maandag 28 november.

cultuur een beschermende werking wordt toegeschreven.

In de middenbouw verkennen de kinderen in de eerste twee

Bovenbouw In de bovenbouw verkennen de kinderen de kostbaarheid van goud aan de hand van de Amerikaanse Goldrush. In les 3 denken ze na over wat ze ervoor over zouden hebben om snel rijk te worden. De meer symbolische betekenis komt aan de orde in lessen over iconen, waarin de goudkleur gebruikt wordt om licht en duister te overbruggen, en in een les over een Griekse mythe, waarin Aeneas een gouden tak nodig heeft om 2

zijn vader in het dodenrijk te bezoeken.

introductie

h em el e n a a rde K erst mi s 2 0 1 6

Kerstkatern

verhalen vormen samen met de kerstviering een mooie basis

In het kerstkatern vindt u het kerstverhaal in vier delen. Het is

voor een sfeervolle week in school. Dit jaar kiezen we voor het

geschreven op het niveau van de middenbouw en kan gemak-

perspectief van de drie wijzen die het kindje Jezus komen eren

kelijk iets aangepast verteld worden in de andere bouwen. De

met mirre, wierook en goud.

3

achtergrond

h e m e l e n a a rd e K e r stm is 2016

Vensters op de eeuwigheid Goud spreekt. Goud staat voor rijkdom, voor pracht en praal, voor luxe. En voor iets waardevols, iets goddelijks dat geëerd wordt en om respect vraagt.

In de iconenkunst, die zijn oorsprong vindt in het orthodoxe christelijke geloof, wordt goud veelvuldig gebruikt omdat iconen geëerd worden als heilig voorwerp.

Een icoon - afgeleid van het Griekse woord eikoon dat ‘beeld’

van Constantinopel op haar hoogtepunt. Justinianus liet de

betekent - is een schildering van Christus, de Moeder van God,

beroemde Hagia Sophia bouwen en deze versieren met de

een heilige of een hoogfeest. Vaak wordt gezegd dat het

mooiste icoon-mozaïeken van zuiver goud.

vensters op de eeuwigheid zijn, omdat ze een verbinding leggen

In 726 trad de periode van het Iconoclasme aan die tot 843 zou

tussen hemel en aarde. Een icoon nodigt namelijk uit om, al

duren. In deze jaren werd een ontelbaar aantal iconen vernie-

kijkend naar het beeld uit een andere werkelijkheid, na te

tigd door gelovigen die vonden dat volgens Bijbels voorschrift

denken en te reflecteren op de tijd van toen en nu en het eigen

(het Tweede Gebod van de Tien Geboden) geen afbeeldingen

leven.

gemaakt en aanbeden mochten worden. Vereerders werden tegengewerkt en zelfs vermoord. Na veel discussie werd iconen-

Geschiedenis

verering na 843 weer toegestaan.

Het icoon schilderen is een eeuwenoude traditie en kent een

4

rijke geschiedenis. De oude iconen komen uit landen waar het

Griekse en Russische stroming

orthodoxe christendom de belangrijkste religie was, zoals het

Het christendom verspreidde zich vervolgens verder over

Byzantijnse Rijk en Rusland. Toch zijn de oudste bekende iconen

Europa en West-Azië en even later ook over Rusland. In het

afkomstig uit het Egyptische Sint-Catharinaklooster in de Sinaï,

Byzantijnse Rijk en Rusland leefden en werkten de belangrijkste

toen het christendom daar haar intrede deed. Ze dateren uit de

en invloedrijkste icoonschilders. Deze stromingen vinden we nu

6e eeuw na Christus. Mummieportretten dienden waarschijnlijk

nog steeds terug.

als voorbeeld voor deze iconen.

Een belangrijke Russische icoonschilder was Andrej Roebljov.

De icoonschilderkunst kwam tot bloei in het Byzantijnse Rijk

Zijn werk werd tot maatstaf voor religieuze kunst verheven. Zijn

met Constantinopel (het huidige Istanbul) als hoofdstad. Tijdens

beroemdste werk is de icoon van de Heilige Drie-Eenheid,

de regeerperiode van Justinianus I (527-565 n.Chr.) was de faam

gemaakt rond 1410.

Ingang van de Hagia Sophia in Istanbul

Icoon van Andrej Roebljov

achtergrond

h em el e n a a rde K erstmi s 2 0 1 6

De iconostase

Betekenis in het dagelijks leven

wordt meestal niet gesigneerd, omdat men ervan uitgaat dat

Voor orthodoxe christenen maken iconen een belangrijk onder-

het schilderen door Gods hand werd begeleid.

deel uit van hun dagelijks leven. Zowel thuis als in de kerk

Deze eeuwenoude traditie is nog steeds levend. Door het hele

worden iconen bij binnenkomst begroet. Vereren gebeurt door

land kun je icoonschildercursussen vinden. Aan het schilder-

de icoon aan te raken of te kussen, ervoor te buigen of te knie-

proces is weinig tot niets veranderd: je schildert je icoon strikt

len of door een kaarsje aan te steken. Kerken zijn van onder tot

volgens de regels en dat maakt het proces voor veel mensen

boven versierd met iconen, muurschilderingen en fresco’s.

tot een louterende, verdiepende en bijzondere ervaring.

Tussen het altaar en de gelovigen bevindt zich een iconenwand, de iconostase genoemd.

De altaarruimte wordt door de iconostase afgeschermd voor de

De regels:

blikken van gelovigen. Alleen de priester, diaken of altaardie-

- Voordat u begint te werken, maak het kruisteken, bid in stilte en

naar mag deze ruimte betreden.

Voor een orthodox christen is de afgebeelde heilige op een icoon daadwerkelijk aanwezig in de schildering. Hierdoor wordt er een verband gelegd tussen hemel en aarde, tussen vroeger en nu, als een venster op de eeuwigheid.

vergeef uw vijanden.

- Werk met zorg aan elk detail van de icoon, alsof u werkt voor het aangezicht van God zelf.

- Bid tijdens uw werk om uzelf lichamelijk en geestelijk te versterken en werk in stilte.

- Bid in het bijzonder tot de heilige wiens aangezicht u schildert.

Religieuze handeling Een icoon wordt altijd geschilderd op hout en wordt gemaakt

- Als u een kleur moet kiezen, strek innerlijk uw hand uit naar God en vraag hem om raad.

met natuurlijke materialen als krijt, lijm, hars en tempera (een

- Wees niet afgunstig op het werk van uw naaste.

natuurlijke verf ) en bladgoud. Goud speelt een belangrijke rol

- Als de icoon af is, dank God.

in de icoonkunst, het staat voor het goddelijke. Het bladgoud

- Laat de icoon zegenen door deze op het altaar te plaatsen. Wees de

benadrukt de heilige betekenis van de icoon.

Een icoonschilder heeft weinig vrijheid, omdat het beeld moet

eerste om ervoor te bidden voordat u haar aan anderen geeft.

- Vergeet nooit: de vreugde om iconen te verspreiden in de wereld,

voldoen aan de werkelijkheid, aan het oerbeeld. Uit respect

de vreugde van het schilderen, de vreugde de Heilige de mogelijk-

voor oude tradities worden steeds dezelfde gelaatstrekken en

heid te bieden te schitteren door zijn icoon, de vreugde in eenheid

expressies, dezelfde houdingen, gebaren en kleding geschil-

te zijn met de heilige wiens aangezicht u schilderde.

derd.

Het schilderen van een icoon gebeurt volgens bepaalde strikte regels en wordt gezien als een religieuze handeling. Een icoon

Marieke de Geus

5

meer over...

h e m e l e n a a rd e K e r s tm is 2016

Meer over...

Boeken Zo vind je goud Anna en haar vriendje Krokodil gaan op zoek naar goud.

Daarvoor moeten ze lef hebben, sterk zijn, een schat-

Goud, juwelen en rum

kaart kunnen bestuderen, een

Nick spaart alles over piraten.

geheim gezicht op kunnen

Het liefst zou hij zelf piraat zijn

zetten en veel fantasie

en op zoek gaan naar een

hebben. Diep in de zee vinden

grote schat. Op een dag ziet

ze het onderwatergoud, dat

hij een piratenschip staan in

wordt bewaakt door een monster. Een spannend avontuur voor

de etalage van een geheim-

kinderen in de onderbouw.

zinnig winkeltje. Voor hij het

Viviane Schwarz

weet, is hij terug in de tijd en

Lemniscaat (2016)

komt terecht op een zeerover-

ISBN 9789047707189

schip dat op zoek is naar goud en juwelen. Een spannend avontuur voor de midden-

Angelino en de drie koningen

bouw.

Als Angelino op een dag

Maaike Fluitsma

buiten het dorp drie koningen

Uitgeverij Holland (2008)

ziet, rent hij naar zijn dorp en

ISBN 9789025110048

brengt iedereen op de hoogte.

Maar de koningen komen

Op zoek naar goud

helemaal niet voor de dorpe-

Zit er goud in de rivier? Hoe

lingen. Ze gaan op bezoek bij

krijg je het uit het water? Aan

een kleine baby in een stal. De

de hand van het verhaal over

andere mensen volgen en

de goudzoekers die uit de

geven net als de koningen het

rivieren van CaliforniĂŤ goud

kindje bijzondere geschenken.

proberen te zeven, wordt van

Een kerstverhaal voor de onderbouw.

alles uitgelegd over goud. Een

Koos Meinderts

informatief boek voor de

Rubinstein (2014)

middenbouw.

ISBN 9789047617778

Paul Mason Delubas (2013) ISBN 9789054832683

6

meer over...

h em el e n a a rde K erst mi s 2 0 1 6

Films Bob De Bouwer - De Legende Van De Gouden Hamer Bob, Wendy en hun maatjes gaan de

Goud en zilver

pilaren van het Bobstad-museum repareGoud en zilver zijn al sinds het

ren. In het museum komen Spud en

begin van de geschiedenis erg

Scrambler op het spoor van de stichter

gewild. Ze werden gebruikt

van Bobstad, Prikbaard de Piraat. Ze

om munten en kostbare siera-

besluiten op zoek te gaan naar de

den te maken en hun waarde

Gouden Hamer die Prikbaard meer dan

wakkerde de menselijke

honderd jaar geleden ergens in Bobstad

hebzucht aan. Maar welke

heeft verborgen. Via de klussen van Bob

speciale kwaliteiten hebben

De Bouwer vindt het tweetal vijf rode kisten die hen steeds dichter

goud en zilver en waarom zijn

bij de schat brengen. Het klusteam leert intussen dat hulp vragen

deze metalen zo waardevol?

beter is dan alles maar in je eentje oplossen. Voor de onderbouw.

Waar worden ze gevonden?

UK 2011, 60 minuten

Hoe worden ze verwerkt? Dit boek geeft antwoord op deze en vele andere vragen. Een educatief boek voor de bovenbouw.

Sjakie en de chocoladefabriek (NL versie)

Neil Morris

Na vijftien jaar niemand in zijn snoep-

Ars Scribendi (2013)

fabriek te hebben toegelaten, verstopt

ISBN 9789055662388

Wonka vijf Gouden Toegangskaarten in zijn Wonkarepen. De vijf kinderen die een

Het licht schijnt overal

Gouden kaart vinden krijgen een rondleiWaarom vieren we kerst op 25

ding van een dag in de chocoladefabriek.

december? Waar komt de

Bij toeval vindt Sjakie zo’n Gouden

Kerstman vandaan? Wie

Toegangskaart. De rondleiding is een

bedacht de eerste levende

groot feest, want alles in de fabriek is

kerststal en waarom zoenen

eetbaar. Caspar, Violet, Veruca en Joris kunnen niet omgaan met de

we eigenlijk onder de mare-

verleidingen en vallen stuk voor stuk af. Alleen Sjakie blijft over en

tak? In dit boek worden veel

wint de extra prijs, de chocoladefabriek. Maar daar moet hij wel zijn

vragen over Kerstmis beant-

straatarme familie voor verlaten. Voor de middenbouw.

woord in de vorm van een

VS 2005, 110 minuten

verhaal. Een boek om voor te lezen en om zelf te lezen, voor

The Goonies Klassieker van Steven Spielberg. Mouth,

de bovenbouw.

Janny van der Molen

Mickey, Data en Chunk vinden op de

Ploegsma (2008)

verboden zolder van de vader van

ISBN 9789021666167

Mickey een schatkaart. Mickey overtuigt zijn vrienden ervan dat ze de goudschat moeten gaan zoeken. Het is de laatste strohalm om zijn ouders te helpen de rekeningen te betalen. Als dat niet lukt staan Mickey, Brand en hun ouders op straat. Tegen beter weten in gaan de vrienden op pad. Gebruik makend van ieders talent komen de vrienden via onderaardse gangen, valkuilen en boobytraps uiteindelijk bij de schat. Maar er blijken nog meer kapers op de kust. Voor de bovenbouw.

VS 1985, 110 minuten

7

weer wat geleerd

h e m e l e n a a rd e K e r stm is 2016

Kinderen, verbeelding en symbolen Goud spreekt tot de verbeelding. Het is uitnodigend om te bedenken wat je allemaal met goud kunt doen, om je te verliezen in die bijzondere glans en kleur die in zoveel kunstwerken is benut en om symbolische betekenissen van goud te ervaren. Veel lessen in dit nummer van Hemel en Aarde draaien om verbeeldingskracht. Het zijn lessen met een open einde, waarbij het proces centraal staat.

Het werken met verbeelding en symbolen heeft geleid tot veel

Verbeelden

creatieve lessen. Zo dragen we lesideeën aan met goudverf,

Verbeelden is een belangrijke spirituele vaardigheid. Jonge

goudpapier en gouden kleurpotloden. De kleuters gaan samen

kinderen zijn voortdurend bezig dat wat vanbinnen leeft uit te

op zoek naar een schat, in de middenbouw maken kinderen een

drukken in rollenspel, tekeningen of spel met blokken. Ze

gouden doosje om een belangrijke leefregel in te bewaren en

gebruiken hun verbeelding om hun ervaringen te ordenen.

maken ze gedichten over een dag met een gouden randje. In de

Maar ook oudere kinderen en volwassenen hebben verbeelding

bovenbouw schilderen kinderen iconen en maken ze een

nodig om zich uit te drukken, ervaringen te ordenen en te groei-

gouden tak die toegang geeft tot de onderwereld.

en. Veel van wat ons raakt, blijft onder de oppervlakte en we zijn ons er niet altijd van bewust. Onze angsten, hoop, verbondenheid, afschuw, vertrouwen en zelfbeelden maken deel uit

‘Fundamentele levenservaringen drukken zich spontaan uit

van wie we zijn. Wat onder de oppervlakte in je leeft, kun je niet

in beelden. Als je erover nadenkt of spreekt in begripsma-

benoemen in begrippen of exacte taal, maar wel verbeelden. Je

tige taal, is dat altijd later, en altijd oppervlakkiger.’

Eugen Drewerman, theoloog en Jungiaans psycholoog

ziet je eigen innerlijk terug in een schilderij of verhaal, of je geeft zelf iets weer van wat in je leeft door te tekenen, dichten of spelen. En daarmee ontstaat een vorm van inzicht en ontstaan nieuwe perspectieven.

Een kind dat piraatje speelt, verkent welke piraateigenschappen hij zelf heeft, goede en slechte, en hoe het is om onverschrokken, goudbelust of vrijbuiterig te zijn. Dat betekent dat in een les waarin we kinderen uitnodigen piraten te worden, het spel niet een illustratie is bij de eigenlijke les. Het echte leren gebeurt in het spel. Dat gaat op voor de meeste verbeeldende activiteiten in dit nummer van Hemel en Aarde. En dat is soms wellicht even omdenken. Veel leerkrachten zijn gewend dat bij lessen levensbeschouwing de creatieve activiteiten een middel zijn om begrippen te laten landen. De creatieve werkvorm is de ‘verwerking’ van de lesstof. Maar zo is het niet in de lessen waarin we de verbeelding van kinderen aanspreken. We nodigen kinderen uit iets van hun eigen innerlijk te verbeelden in iets creatiefs. Dat ze dat proberen, dát is de les.

Symbolen Goud komt niet dagelijks op je pad als je klein bent. Het duikt 8

wel overal op als symbool in sprookjes, kunstwerken, en ritue-

weer wat geleerd

h em el e n a a rde K erstmi s 2 0 1 6

‘Sommige volwassenen kunnen geweldig fantasievol vertellen. Maar dat is niet hetzelfde als kinderen de kans geven zelf fantasievol te zijn. Sommige mensen vinden zichzelf niet geschikt voor levensbeschouwelijke vorming met kinderen omdat ze zelf niet zoveel origineels kunnen verzinnen. Maar misschien hebben zij juist wel precies in huis wat nodig is: een bescheidenheid die ruim baan geeft aan de ideeën en verbeelding van de kinderen zelf.’

Rebecca Nye, auteur van Kinderen en spiritualiteit

len. Om die symbolische betekenissen van goud draaien veel

communicatie met anderen doet én een hoogst individueel

lessen. Symbolen geven op aanschouwelijke wijze gestalte aan

proces. Daarbij zal het ene kind als bij toeval ontdekken dat ‘de

iets wat je niet kunt ‘pakken’. Ze zijn rijk aan betekenissen en

gouden tak’ precies is wat het nodig heeft om uitdrukking te

roepen verschillende gevoelens op. Hoewel goud als symbool

geven aan zijn band met een overleden familielid, terwijl het

voor veel mensen vergelijkbare associaties op kan roepen, kun

andere kind merkt dat het niets kan met dit beeld. Beiden zijn

je niet zeggen dat goud een bepaalde symbolische betekenis

bezig geweest met een leerproces.

heeft. Het draagt een wereld van ideeën, stemmingen en betekenissen in zich en iedereen ziet er iets unieks in.

Valkuil

Symboliseren doe je zelf. Kinderen kunnen er kennis van nemen

Een valkuil zijn de lessen waarbij u zelf een duidelijk idee hebt

dat goudverf om een bepaalde reden in iconen wordt gebruikt.

over wat een symbool in dit geval betekent. Misschien is het

Maar veel interessanter voor hen is of zij iets van hun eigen

voor u duidelijk waar het ‘gouden kalf’ in het Bijbelverhaal voor

beleving kunnen uitdrukken door te schilderen met goud. Het

staat. U dreigt dan een kant-en-klaar product aan te bieden,

antwoord daarbij kán zijn: ‘Nee.’ Daarmee is uw les niet mislukt.

waar de kinderen zelf niets meer mee kunnen doen. Wanneer

Verbeelden en symboliseren is per definitie iets wat je in

‘verbeelden’ als spirituele vaardigheid de kern van de les is, moeten de kinderen bij het dramatiseren van dit verhaal ook bij betekenissen kunnen uitkomen waar u niet aan gedacht had of

Tips

die naar uw idee zelfs niet ‘de bedoeling zijn’. Weersta de verlei-

- In veel lessen vormt een creatieve activiteit de kern. Weinig

ding de kinderen bij te sturen omdat u denkt dat ze met buite-

tijd? Plan de les in de tijd van handvaardigheid, drama of

nissige interpretaties van het beeld komen. Probeer van de

schrijven.

kinderen te leren hoe rijk aan betekenissen het verhaal is.

- Verbeeldingskracht komt niet op commando boven. Doe vooraf eens een warming-up, zoals een concentratie- of

Een kind dat iets moois ontdekt heeft in het schilderen van een

associatieoefening.

goudomrand portret zal dat misschien een aantal keer opnieuw

- De meeste lessen hebben geen verbaal reflectiemoment

willen doen. En jonge kinderen die zichzelf terugzien in een

nodig (‘Wat hebben we nu geleerd?’). Dat kan zelfs afbreuk

verhaal, zullen dat opnieuw willen horen of ermee willen

doen.

spelen. Symboliseren en verbeelden is een doorgaand en heel

- Sluit de les wel duidelijk af. Dat kan bijvoorbeeld door samen

persoonlijk proces. Geef kinderen de ruimte eigen keuzes te

een goede plek te zoeken om tekeningen op te hangen, of

maken, activiteiten te herhalen of ergens veel langer of korter

door een passende tekst uit ‘Gedichten en gedachten’ voor

over te doen dan een ander. Dan helpt u hen de spirituele vaar-

te lezen.

digheid van verbeelden echt te ontwikkelen.

Liesbeth Vroemen

9

gedichten en gedachten

h e m e l e n a a rd e K e r stm is 2016

Gedichten en gedachten 24 karaat

Opa Toen mijn opa doodging gaf hij zijn gouden trouwring aan mijn oma maar zijn gouden kiezen nam hij mee in zijn graf.

Een gouden toekomst Er zijn mogelijkheden genoeg.

Ook voor jou.

Je moet er wel wat voor doen.

Vraag je vader om een goudvink.

Sta vroeg op en zie de morgenstond met goud in de mond.

Vind aan het eind van de regenboog een pot met goud.

Slaap een nacht onder een goudenregen.

Eet in Gouda een boterham met Goudse kaas.

Reis naar het land van de gouden bergen.

Zoek in een put ergens bij Oud Gestel de gouden oorbel die daar is verloren.

Graaf op een akker bij Seventum de gouden schat op die daar is verstopt.

Spoel als drenkeling aan op de Goudkust.

Spreek een jaar lang niet en zwijg.

Lukt dat allemaal niet?

Geen probleem.

Ook dromen over goud brengt geluk.

10

Een goudfazant is niet van echt goud.

De gouden koets is niet van echt goud.

Klatergoud is geen echt goud.

Een goudsbloem is niet van echt goud.

Een goudrenet is niet van echt goud.

Maar jouw hart ja jouw hart dat wel dat is van echt goud zuiver goud 24 karaat

Meer weten?

Wilt u meer weten over een van onze methoden?

Neem gerust contact met ons op! Onze medewerkers geven u graag aanvullende informatie.

Wilt u een proefabonnement aanvragen? Vul dan het formulier in op onze website

www.kwintessens.nl/proefabonnement/

T: 033 4601940 E: info@kwintessens.nl