Beleef de Bijbel (3461)

Omslag Beleef de Bijbel_Opmaak 1 18-07-19 18:35 Pagina 1

Hanna Holwerda • Elvera Goedhart

bijbels handboek voor jou

Had koning Salomo huisdieren?

Wat zijn de meest bizarre wapens uit de tijd van de rechters?

Waarom moesten profeten gekke opdrachten uitvoeren?

Wat at Jezus tijdens de laatste maaltijd met zijn leerlingen?

Ontdek in dit boek de fascinerende wereld van de Bijbel!

Beleef de Bijbel staat vol landkaarten, tijdlijnen, feiten, paspoorten, informatie over hoe de mensen leefden en foto’s van historische vondsten. Prachtige illustraties brengen de informatie tot leven.

Zo komen de bijbelverhalen heel dichtbij!

bijbels handboek voor jou

rt

od

e-ex pe

er

s e l- e x p

s

rt

uw

urke

e

m

h e o lo o

er

r

fesso

ed

nn

exp

a

rc

tu

g

p

ro

hebre

e

Bestelnummer 3461

www.royaljongbloed.com

9

bijbels handboek voor jou

vo

minee

na

do

t

met medewerking van:

789085 434177

Hanna Holwerda • Illustraties Elvera Goedhart

Binnenwerk Beleef de Bijbel_Opmaak 1 19-07-19 09:56 Pagina 4

INLEIDING 6 Het ontstaan van de Bijbel 8

1 OERVERHALEN 10 De wereldbol 12 Schepping 14 Kinderen van Adam en Eva 16 De zondvloed 18 Babel 20 Eva 22

2 AARTSVADERS 24 Landkaart 26 Abraham en Sara 28 Isaak en Rebekka 30 Jakob 32 Jozef 34 Sara 36

3 IN DE WOESTIJN 38 Landkaart 40 Egypte en de uittocht 42 Het tentenkamp en de tabernakel 44 Woestijnreis van veertig jaar 46 Intocht in het beloofde land 48 Mozes 50

4 RECHTERS 52 Landkaart 54 Dagelijks leven in de tijd van de rechters 56 Oorlog met de omliggende volken 58 Ehud, Debora, Gideon en Simson 60 De laatste rechters: Eli en Samuël 62 Samuël 64

5 KONINGEN 66 Landkaart 68 Koning Saul en David 70 Koning David en koning Salomo 72 Tweestammenrijk Juda en tienstammenrijk Israël 74 Het leven aan het hof 76 David 78

Binnenwerk Beleef de Bijbel_Opmaak 1 19-07-19 09:56 Pagina 5

6 IN DE TEMPEL 80 Plattegrond 82 Werken in de tempel 84 Offerdienst 86 Psalmen en liturgie 88 Feesten en vasten 90 Asaf 92

7 PROFETEN 94 Landkaart 96 Vroege profeten 98 Jesaja - Jeremia - Ezechiël 100 Het visioen van Daniël 102 Kleine profeten 104 Jesaja 106

8 BALLINGSCHAP 108 Landkaart 110 Het leven in ballingschap 112 Een andere cultuur 114 Terugkeer naar Israël 116 Het Griekse en het Romeinse Rijk 118 Nehemia 120

9 JEZUS 122 Landkaart 124 Het leven van Jezus 126 Dagelijks leven in de tijd van Jezus 128 Jezus’ wonderen 130 Jezus als leraar 132 Maria 134

10 EERSTE GEMEENTEN 136 Landkaart 138 De apostelen 140 De eerste christenen 142 Steden in het Romeinse Rijk 144 Een brief aan … 146 Paulus 148 Zaakregister 151 Bronvermelding afbeeldingen 153 Literatuurlijst 154

Binnenwerk Beleef de Bijbel_Opmaak 1 19-07-19 09:56 Pagina 6

6

INLEIDING De Bijbel is een boek vol verhalen. Over de schepping en de eerste mensen. Over de tijd van de aartsvaders die als bedoeïenen rondtrekken. Over rechters en koningen die het land regeren en verdedigen tegen de buurvolken, en over een volk in ballingschap.

Over Jezus en zijn leerlingen. Over zendingsreizen en de eerste christenen. De verhalen spelen zich af in verschillende gebieden in het Midden-Oosten, in allerlei culturen en verschillende eeuwen. Dit boek neemt je mee op reis door de wereld waar deze verhalen zich afspelen.

Beleef de Bijbel geeft informatie over hoe de mensen leefden in de tijd van de bijbelverhalen.

Elk hoofdstuk begint met een tijdsbalk. Zo ontdek je wanneer de verhalen zich afspelen.

Landkaarten geven de verhalen een plek, laten zien waar verschillende volken wonen en welke reizen bijbelse personen maken.

Informatie over opgravingen en archeologische vondsten laten zien wat er nu nog te vinden is uit de tijd van de Bijbel, en foto’s van historische plaatsen brengen de verhalen dichtbij.

Belangrijke personen uit de Bijbel hebben hun eigen paspoort gekregen. Wie waren hun ouders, waar woonden ze en wat weten we over hen?

Elk hoofdstuk sluit af met een persoon uit de Bijbel.

Je leest het levensverhaal van Eva, Sara, Mozes, Samuël, David, de tempelzanger Asaf, Jesaja, Nehemia, Maria en Paulus.

De illustraties brengen de verhalen tot leven en laten zien hoe alles er toen uitzag.

Een aantal experts droeg bij aan dit boek. Zij vertellen vanuit hun vakgebied over de bijbelverhalen.

Paul Visser is dominee in Amsterdam. do

minee

PASPOORT Dr. Hetty Lalleman

Hanna Holwerda

is theoloog; heeft jarenlang in Nederland en Engeland lesgegeven over het Oude Testament.

r

ro

fesso

tu

er

Embert Messelink na

van Amsterdam LEUKSTE Het leukste van mijn werk vind ik dat ik me telkens in een nieuw onderwerp mag verdiepen. Dat kan van alles zijn, zoals wiskunde in de Bijbel of mode in tijd van de Bijbel.

BIZAR Het gekste wat ik voor mijn werk heb moeten doen, is een berg ijs in brand steken in een oude fabriekshal. Het brandde echt!

p

NAAM BEROEP Schrijver OPLEIDING Museologie aan de Hogeschool

urkenn

Han Wilmink er

vo

ed

t

WIST JE DAT …

Hanna voor dit boek de Bijbel van kaft tot kaft gelezen heeft en een heel aantekeningenblok heeft volgeschreven met ideeën?

werkt bij de christelijke natuurbeweging A Rocha.

s e l- e x p

is dominee in Wezep en schrijver van bijbelse kookboeken, waaronder Bijbels Culinair.

Binnenwerk Beleef de Bijbel_Opmaak 1 19-07-19 09:56 Pagina 7

7

uw

e

rt

a

rc

hebre

e

g

exp

s

Dr. Wolter Rose

h e o lo o

is verbonden aan de Theologische Universiteit Kampen als docent Semitische Talen en Culturen.

PASPOORT

Hanna Holwerda

dat ik mooie dingen mag maken. En je weet van tevoren nooit hoe het wordt, dus het wordt nooit saai.

BIZAR Het gekste wat ik voor mijn werk heb moeten doen, is 100 kaarten ontwerpen in 1 maand.

werkte als beleidsmedewerker en projectleider bij het Bijbels Museum.

m

od

rt

Hanna Holwerda

e-ex pe

werkte in een modezaak, gaf training in verkoop en styling, en heeft zich voor dit boek verdiept in mode in de tijd van de Bijbel.

Elvera Goedhart

NAAM BEROEP Illustrator LEUKSTE Het leukste van mijn werk vind ik

WIST JE DAT ‌

Een paar figuren in de illustratie van het feest in Jeruzalem gebaseerd zijn op beroemde schilderijen van een dansende David?

Wat is waar?

De Bijbel is geen geschiedenisboek, maar een boek vol verhalen. Dat maakte het schrijven van Beleef de Bijbel soms een hele puzzel. Archeologische vondsten en andere bronnen, zoals van de geschiedenisschrijver Flavius Josephus of reliĂŤfs uit het Midden-Oosten, zijn een mooie aanvulling. In dit boek zijn we zo dicht mogelijk bij de bijbelteksten gebleven. Ook al was dat soms lastig. Om een voorbeeld te geven: Wanneer regeerde welke koning? Als je terugrekent vanuit bijbelteksten, zijn er soms verschillende opties mogelijk.

Binnenwerk Beleef de Bijbel_Opmaak 1 19-07-19 09:56 Pagina 8

8

HET ONTSTAAN VAN DE BIJBEL De Bijbel: twee delen en een heleboel bijbelboeken De Bijbel bestaat uit twee delen: het Oude en het Nieuwe Testament. Beide delen bevatten bijbelboeken, door verschillende personen geschreven en in een verschillende stijl.

Alleen latere versies zijn bewaard gebleven. Van geen enkel bijbelboek is ooit de eerste versie gevonden.

17de-eeuwse drukkerij in Museum Plantin-Moretus, met links de letterbakken met loden letters en rechts de drukpersen.

Talen van de Bijbel

Vroeger werden Bijbels met de hand overgeschreven.

Van verhaal tot boek Voordat veel verhalen uit de Bijbel opgeschreven worden, vertelt men ze door. Dit wordt de mondelinge traditie genoemd. De eerste bijbelboeken worden geschreven op papyrus of perkament. Bijbels waren zeldzaam en erg duur, want het was een tijdrovende klus om een Bijbel over te schrijven. Rond 1455 wordt in Europa de boekdrukkunst uitgevonden. Met loden lettertjes maakt men een bladzijde op. Deze wordt met inkt bestreken. Op deze manier kan men meerdere bladzijden achter elkaar drukken. Eerder had men maanden nodig om ĂŠĂŠn boek over te schrijven. Nu kan men in dezelfde tijd honderden boeken drukken.

Het eerste boek dat in Nederland gedrukt wordt, is een Bijbel en wordt de Delftse Bijbel genoemd.

Het Oude Testament is voor het grootste deel in het Hebreeuws geschreven. Tijdens en na de ballingschap wordt het Aramees belangrijker dan het Hebreeuws.

Sommige gedeelten van het Oude Testament zijn in het Aramees geschreven.

Het Nieuwe Testament is geschreven in het Grieks, de taal die tijdens en na de opkomst van het Griekse Rijk veel gesproken wordt. Tussen 250 en 50 v.Chr. vertaalt men het Oude Testament, ook wel Hebreeuwse Bijbel genoemd, in het Grieks. Deze vertaling heet de Septuaginta.

Oudste Bijbels De twee oudste (bijna) complete Bijbels met voor een groot deel de bijbelboeken zoals wij die nu kennen, heten de Codex Vaticanus, die bewaard wordt in de bibliotheek van het Vaticaan, en de Codex Sinaiticus.

Ze dateren uit de vierde eeuw.

Binnenwerk Beleef de Bijbel_Opmaak 1 19-07-19 09:56 Pagina 9

a

rc

St. Catharinaklooster

g

9

h e o lo o

In het St. Catharinaklooster in de Sinaï-woestijn doet de geleerde Constantin von Tischendorf tussen een stapel oude rommel, die klaarlag om een vuurtje mee te stoken, een bijzondere ontdekking: de Codex Sinaiticus, een handgeschreven, bijna complete Bijbel.

Dode Zeerollen Het verhaal gaat dat in de winter van 1946-1947 een herdersjongen een steen in een grot gooit. Hij hoort een kruik breken en gaat op onderzoek uit. Hij vindt drie boekrollen die eeuwenlang in kruiken bewaard zijn gebleven. Dit is het begin van een enorme zoektocht en een van de belangrijkste vondsten uit de geschiedenis: de Dode Zeerollen.

In elf grotten in de rotsen van Qumran bij de Dode Zee worden zo’n achthonderd manuscripten gevonden: overgeschreven delen van bijbelboeken en andere teksten. De teksten zijn de oudste handschriften van het Oude Testament, geschreven tussen 300 v.Chr. en 70 n.Chr. Sommige rollen zijn nog grotendeels heel, andere zijn in kleine stukjes uit elkaar gevallen. Een enorme puzzel waar wetenschappers nu nog steeds mee bezig zijn.

Grot in Qumran waar de rol van Jesaja is gevonden.

St. Catharinaklooster

Niet elke Bijbel is even dik Sommige Bijbels bevatten meer bijbelboeken. Dit worden de deuterocanonieke boeken genoemd. Dit zijn negen bijbelboeken die niet in de Hebreeuwse Bijbel staan, maar wel in de Septuaginta, de oudste vertaling van het Oude Testament.

Verloren boeken In het Oude Testament staan 39 bijbelboeken, maar in de Bijbel wordt naar nog een aantal andere boeken verwezen, boeken die verloren zijn gegaan. Voorbeelden hiervan zijn ‘De geschiedenis van de profeet Natan’ en ‘De geschiedenis van de profeet Gad’.

Binnenwerk Beleef de Bijbel_Opmaak 1 19-07-19 09:56 Pagina 10

10

1 OERVERHALEN De eerste verhalen in Genesis worden ook wel de oerverhalen genoemd. Ze gaan over het ontstaan van de aarde en de eerste mensen die op aarde woonden.

Oerverhalen

| Schepping

Volk IsraĂŤl in Egypte 2000 v.Chr.

|

1800 v.Chr.

|

Aartsvaders

| 1600 v.Chr.

1200 v.Chr.

|

In de woestijn

Binnenwerk Beleef de Bijbel_Opmaak 1 19-07-19 09:56 Pagina 11

HOOFDSTUK 1 • OERVERHALEN

11

IN DE BIJBEL Genesis

Zondeval (jaartal onbekend)

Toren van Babel (jaartal onbekend)

| Schepping

2000 v.Chr.

Zondvloed (jaartal onbekend)

Rechters

| 1000 v.Chr. Koningen

Ballingschap

| 800 v.Chr.

| 600 v.Chr.

Jezus

| 400 v.Chr.

| 200 v.Chr.

|0

| 200 n.Chr.

Tussen Oude en Eerste gemeenten Nieuwe Testament

|

Omslag Beleef de Bijbel_Opmaak 1 18-07-19 18:35 Pagina 1

Hanna Holwerda • Elvera Goedhart

bijbels handboek voor jou

Had koning Salomo huisdieren?

Wat zijn de meest bizarre wapens uit de tijd van de rechters?

Waarom moesten profeten gekke opdrachten uitvoeren?

Wat at Jezus tijdens de laatste maaltijd met zijn leerlingen?

Ontdek in dit boek de fascinerende wereld van de Bijbel!

Beleef de Bijbel staat vol landkaarten, tijdlijnen, feiten, paspoorten, informatie over hoe de mensen leefden en foto’s van historische vondsten. Prachtige illustraties brengen de informatie tot leven.

Zo komen de bijbelverhalen heel dichtbij!

bijbels handboek voor jou

rt

od

e-ex pe

er

s e l- e x p

s

rt

uw

urke

e

m

h e o lo o

er

r

fesso

ed

nn

exp

a

rc

tu

g

p

ro

hebre

e

Bestelnummer 3461

www.royaljongbloed.com

9

bijbels handboek voor jou

vo

minee

na

do

t

met medewerking van:

789085 434177

Hanna Holwerda • Illustraties Elvera Goedhart