Kinderen en het ontdekken van talenten (0881)

hun manieren van leren

Hilda A lgra en Frank d e Kiefte

Auteurs Hilda Algra Frank de Kiefte Redactie Marita Nijenhuis Illustraties Roger Klaassen Vormgeving Garage BNO Uitgever Jeroen Hoogerwerf Met dank aan Juf Rianne en groep 4 van de Katholieke Basisschool De Buut in Zoetermeer Druk Koninklijk Drukkerij Callenbach, Nijkerk

Š 2009 Kwintessens Uitgevers, Amersfoort www.kwintessens.nl Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieÍn, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

Eerste druk, eerste oplage ISBN 978 90 5788 2524 Bestelnummer 881

Inhoudsopgave Tien redenen om dit boek te lezen | 4 Voorwoord | 5 Hoofdstuk 1. Inleiding | 7 Frank de Kiefte 1.1.

Wat is een talent? | 7 1.2.

Werken met verschillende talenten | 11 1.3.

Mogelijke werkvormen | 11 1.4.

Routes in de groep | 11 1.5.

Het waarnemen van talenten | 12 1.6.

Kijkwijzers | 13 1.7.

Reflectie | 13 1.8.

Omgaan met verschillende talenten | 14 Hoofdstuk 2. Portretten van talenten | 15 2.1.

Inleiding | 15 2.2.

De acht talenten in portretten | 15 2.3.

En nog vier portretten | 24

Hilda Algra

Hoofdstuk 3. Praktische oplossingen: recht doen aan talenten | 28 3.1.

Motiveren van kinderen | 28 3.2.

Communiceren met kinderen | 32 3.3.

Reflecteren met kinderen | 34 3.4.

Manieren van instructie | 38 3.5.

Presentaties | 44

Frank de Kiefte

Hoofdstuk 4. De talenten in de groep | 46 Hilda Algra 4.1.

Combinatiegroep een en twee | 46 4.2.

Groep drie leert lezen | 47 4.3.

Tijd voor tafels in groep vier | 48 4.4.

Groep zes: werk aan de winkel | 49 4.5.

Sanne sociaal, Ap abstract en Elja Mengelmoes | 50 Hoofdstuk 5. | 52 Hilda Algra en Frank de Kiefte 5.1.

Hoe herken ik mijn eigen talent? | 52 5.2.

Hoe herken ik het talent van kinderen? | 54 5.3.

Combinaties van talenten | 57 5.4.

Activiteiten die passen bij verschillende talenten | 59 5.5.

LesideeĂŤn per vak | 60 5.6.

LesideeĂŤn: kinderen ontdekken talenten bij zichzelf en bij elkaar | 65

1

Inleiding

1.1 Wat is een talent?

Uit het woordenboek talent (het talent (o), veelzijdige talenten) 1 natuurlijke begaafdheid; aanleg 2 (Bijbels) bepaald gewicht aan goud of zilver 3 iemand met veel aanleg kwaliteit (de kwaliteit (v), hoge kwaliteiten 1 mate waarin iets goed is; gesteldheid, hoedanigheid, aard: de kwaliteit van deze stof 2 functie: in zijn kwaliteit van burgemeester 3 goede hoedanigheid: iemand met kwaliteiten bekwaamheid; kwaliteitsartikelen.

Inleiding

Een talent is iets dat je hebt meegekregen bij de geboorte. Je hebt het talent van nature. Talent is een vermogen, iets waar je goed in bent. Je hebt het talent meegekregen en mogelijk ook verder ontwikkeld zodat je het kunt gebruiken.

Kees kan van nature bijvoorbeeld goed organiseren. Hij weet direct wat er nodig is om iets voor elkaar te krijgen zoals bijvoorbeeld bij de organisatie van een feest of een sportdag. Dan is het ook belangrijk dat Kees met zijn organisatorische talent de kans krijgt om dit ook daadwerkelijk te doen en zijn talent in te zetten. Zo wordt het talent van Kees benut en verder ontwikkeld.

Het is belangrijk om een talent bij jezelf te herkennen en ook bij anderen te herkennen. Dan kan het in ieder geval benut worden en tevens verder ontwikkeld. Iedereen beschikt over een of meer talenten. Een talent is ook van belang voor het leren, het talent kan een instrument zijn waarmee je iets nieuws in je op neemt.

Iedereen heeft zo zijn eigen manier om iets te onthouden. De een ziet het voor zich.

De ander maakt er een melodie van met een ritme. De derde zegt het hardop en beweegt erbij.

Kinderen leren het gemakkelijkste als ze daarbij hun eigen talenten kunnen inzetten. Als kinderen gestimuleerd worden om actief die eigen leermethoden in te zetten, wordt leren leuker en eenvoudiger. Ze kunnen bij het rekenen bewegen, maar ook tekenen of een verhaal bij een som bedenken. Daarmee maken ze zich het rekenen nog meer eigen. Het wordt als het ware iets van henzelf waardoor kinderen het ook beter kunnen onthouden.

7

Daartoe is het nodig dat leraar en kinderen weten over welke leertalenten zij beschikken. Als dat eenmaal duidelijk is, kunnen kinderen ook elkaars talenten leren waarderen. Ook leraren doen er goed aan zich bewust te worden van hun eigen talenten. Sterke kanten kunnen ze uitbuiten, op zwakker ontwikkelde talenten kunnen ze zich laten scholen of zich laten aanvullen door collega’s, vakleraren, ouders en steeds meer ook door de leerlingen zelf.

De leraar kan naar zijn eigen onderwijs kijken en steeds nagaan of de verschillende talenten aan bod komen: • Hoe veelzijdig is een les?

• Spreek ik alleen de cognitie aan?

• Is er ruimte voor beweging, tekenen of een beeldend verhaal?

• Doen alle kinderen mee?

Kinderen en… het ontdekken van talenten

Juf Antje heeft niet zoveel met techniek.

Ze ziet wel de behoefte bij een paar kinderen om met hun handen te werken. Ze laat deze kinderen zelf suggesties doen en meedenken in hun eigen leerproces. De kinderen maken een brug van papier en ontdekken door te doen allerlei principes van evenwicht, zwaarte en kracht.

> De verschillende talenten

Nu volgt een overzicht van de verschillende talenten. Deze talenten zijn ontleend aan Howard Gardner die acht intelligenties heeft onderscheiden. Voor mij komt het begrip talent daarmee aardig overeen. Het woord talent is hier nog iets breder ingezet dan het begrip intelligentie.

8

> Talent voor taal Kinderen die zich mondeling en schriftelijk heel precies kunnen uitdrukken. Zij hebben een grote woordenschat en echt gevoel voor taal, vaak ook vreemde talen. Ze houden van gedichten, schrijven graag verhalen, ze lezen dat het een lieve lust is en ze onthouden ook wat ze gelezen hebben.

> Talent voor getallen deze kinderen houden van getallen, van getalreeksen waarin ze graag de wetmatigheden ontdekken. Ze onthouden jaartallen, data, aantallen met het grootste gemak. In hun weergave hebben ze een voorkeur voor schema’s, grafieken, diagrammen. Ze kunnen een probleem goed analyseren doordat ze logisch kunnen denken.

Verreweg de meeste kinderen luisteren graag naar een verhaal. Deze kinderen zien het genblikkelijk voor zich. Zij kunnen alles dat zij ervaren hebben zeer gedetailleerd beschrijven.

Zij kunnen dit ook beeldrijk tekenen, schilderen. Ze houden van knutselen, boetseren. Ze hebben altijd direct overal een voorstelling bij.

Hoe denken Inleiding faalangstige kinderen?

> Talent voor beelden

> Talent voor beweging deze kinderen kunnen we motorisch begaafd noemen. Ze hebben een atletische bouw, bewegen soepel en gemakkelijk.

Gymnastiek is een lievelingsvak, ze houden van sport en dansen. Zij zijn in staat om gedachte, een gevoel in beweging of in een gebaar om te zetten.

9

> Talent voor muziek Muzikale kinderen hebben een sterk gehoor of een absoluut gehoor, indrukken komen daardoor sterk naar binnen. Zij zijn meestal gevoelig voor alles wat er vanuit de omgeving op hen afkomt. Ze zingen graag, ze hebben een gevoel voor ritme, bespelen een instrument en kunnen vaak ook andere instrumenten bespelen.

> Talent voor natuur

Kinderen en‌ het ontdekken van talenten

Deze kinderen hebben een praktische inslag, ze leven met de natuur, met de seizoenen. Ze hebben oog voor dieren, planten en stenen en laten zich daardoor inspireren. Ze kijken naar wat er nodig is in de situatie en zij verzorgen hun omgeving.

> Talent voor mensen Kinderen die oog hebben voor elkaar en voor elkaars kwaliteiten. Zij weten wat anderen nodig hebben, helpen graag en lossen op een natuurlijke wijze conflicten op. Ze gaan gemakkelijk contacten aan en onderhouden deze ook.

> Talent voor reflectie Kinderen die in staat zijn om hun gevoelens te verwoorden. Zij hebben zelfinzicht, weten waartoe zij in staat zijn. Zij kunnen als geen ander reflecteren, terugkijken en daar de kern uithalen. Zij kunnen anderen feedback geven en anderen helpen zich bewust te worden van hun gevoelens.

10

1.2 Werken met verschillende talenten

In een groep leerlingen is een grote diversiteit aan vermogens te vinden. Soms lopen de vermogens of talenten zo ver uiteen dat je als leraar jezelf afvraagt: hoe krijg ik het allemaal toch bij elkaar?

Sommige kinderen hebben hun werk in een ommezien af. Zij zien onmiddellijk wat de bedoeling is. Anderen banen zich met veel hulp een weg door een woud aan regels die weer allerlei uitzonderingen met zich meebrengen. Enkele leerlingen vragen zo veel aandacht dat de leraar juist met hen een groot deel van de beschikbare tijd bezig is. Tegelijkertijd ziet zij de kinderen aan wie zij best meer aandacht wil besteden: onopvallende en vaak rustige kinderen die zich niet zo sterk laten horen.

In dit boek willen we vanuit de talenten kijken naar de verschillen. We zoeken daarin naar mogelijkheden voor kinderen om een eigen invulling te geven aan opdrachten.

Door deze eigen invulling moeten zij vanuit hun talent kunnen werken en mogelijkerwijs ook et elkaar samenwerken.

We willen laten zien dat de leraar haar handen vrij kan hebben om juist aandacht te geven aan die kinderen die het nodig hebben en aan de onopvallende en stille kinderen die zich terug dreigen te trekken uit het groepsproces.

1.3 Mogelijke werkvormen

Groepswerk krijgt bijzondere aandacht. In groepswerk komt het individuele kind meer tot zijn recht dan in de gehele groep. Wie zich in de klas maar moeilijk kan of wil uiten, zal zich in een groep vaak veel meer geroepen voelen om iets te zeggen.

Groepswerk vraagt om een goede organisatie. Het opbouwen van de gewoonte om groepswerk te doen in de klas is daarbij van groot belang. Van de ene op de andere dag omschakelen van voornamelijk klassikaal onderwijs naar werken met groepen vraagt nogal wat van de kinderen en van de leraar. Als groepswerk eenmaal gewoonte is voor kinderen en leraar, wordt de organisatie uiteindelijk ook veel gemakkelijker, omdat het dan natuurlijk wordt om in groepen te werken.

ken Hoe denInleiding faalangstige kinderen?

Om tegemoet te komen aan de verschillen in de groep staan de leraar heel diverse werkvormen ter beschikking. Daartoe zullen we nauwkeurig onderzoeken welke activiteiten zich lenen om met de hele groep uit te voeren, welke activiteiten zich lenen voor groepswerk of tweetallen en waar individueel, zelfstandig werk op zijn plaats is.

De vraag is ook hoe talenten het best aan bod kunnen komen in de klassikale lessituatie. Wat kunnen we doen om de verschillende talenten zichtbaar te maken in de klas, zodat kinderen van elkaar horen en zien?

1.4 Routes in de groep

Naast het gebruik van verschillende werkvormen kan de leraar met routes werken. Meestal wordt hiermee bedoeld de route van de leraar: na de instructie gaat de leraar volgens een vaste route door de klas zodat de kinderen weten wanneer hij langskomt en zij iets kunnen vragen.

In het perspectief van talenten is het mogelijk dat ook de kinderen weten welke route zij kunnen bewandelen: • Op welk moment kunnen zij materialen pakken zoals muziekinstrumenten, boeken, naslagwerken, teken- of knutselmateriaal?

11

• • • •

Op welke momenten kunnen zij gebruik maken van de computer?

Op welke momenten mogen ze een boek ruilen in de mediatheek?

Wanneer kunnen zij werken aan een tentoonstelling?

Wanneer kunnen zij hun werk door een klasgenoot laten nakijken?

Het principe dat ik hierbij zou willen hanteren is dat van de zelfstandigheid. Kinderen zouden zoveel mogelijk gebruik moeten kunnen maken van alle faciliteiten zonder anderen daarbij te storen. De grens ligt daar waar de ander niet meer in alle rust kan werken. Daarbij heeft de leraar haar eigen grens die zij op haar manier aan de kinderen kenbaar kan maken door een gebaar of gewoon door om stilte te vragen.

1.5 Het waarnemen van talenten

Kinderen en… het ontdekken van talenten

In dit boek kijken we naar de talenten vanuit het perspectief van de acht intelligenties van Howard Gardner. Het begrip intelligentie kunnen we op een brede manier opvatten. Intelligentie is een toegangspoort naar de wereld, het is een manier van in de wereld staan en het is zoals eerder al werd aangegeven kenmerkend voor de wijze waarop we iets nieuws in ons opnemen. We kunnen de acht intelligenties dus ook als acht talenten beschouwen.

Het ene talent valt meer op dan het andere. Een muzikaal talent openbaart zich bijvoorbeeld meestal al heel vroeg. Kinderen maken graag muziek, ze zingen, bespelen een instrument en dan zie je dat kinderen uit zichzelf gaan componeren. Andere talenten sluimeren en worden geleidelijk aan zichtbaar.

We kunnen een talent waarnemen door naar het gedrag te kijken. Hoe gaat een kind om met anderen? Hoe spreekt het? Daaraan kunnen we zien of iemand misschien sociaal of verbaal begaafd is. Leeft een kind op zichzelf, meer naar binnen gericht? Of is het meer naar buiten gericht, gaat het op in de omgeving en in de natuur?

Het gedrag is iets om naar te kijken en te blijven kijken. Gedrag is ook iets om je als leraar in in te leven. Inlevend vermogen leidt tot begrip. Voor mij is het een kunst om te blijven waarnemen en een interpretatie nog even uit te stellen. Ik leer de ander kennen door mijn waarneming uit te breiden tot in detail. Hoe loopt iemand? Hoe schudt hij mij de hand? Hoe schrijft en tekent hij?

Naast het gedrag kan de leraar naar het werk van de kinderen kijken, zowel naar de wijze waarop het ontstaat als naar hetgeen tot stand gekomen is. Als ik alleen naar het eindresultaat kijk, zie ik nog niet hoe het tot stand gekomen is. Ik kijk dan naar de snelheid, de precisie, het gevoel voor detail, de zorg voor de afwerking. Hier kan zich bijvoorbeeld een kunstzinnig vermogen in openbaren.

Het gevoel voor esthetiek is ook iets dat naar mijn gevoel bij jonge kinderen zichtbaar kan worden. In het tekenwerk drukt zich naar mijn idee de persoonlijkheid uit.

Je tekent zoals je bent. Zoals ook in het handschrift de grafoloog het karakter van iemand kan herkennen.

Voorzichtigheid is ook hier volgens mij geboden: een conclusie trekken kan altijd nog. Ook al heb ik een idee van een of meer talenten, ik blijf toch kijken. Ik kan op elk moment met kijken aan de slag gaan tijdens het werk, want in het werk doe ik weer nieuwe ervaringen op waar ik meer door te weten kom.

12

1.6 Kijkwijzers In hoofdstuk 5 zijn kijkwijzers opgenomen.

Een eerste kijkwijzer kan worden gebruikt om de talenten bij jezelf te herkennen. Het is een hulp om te weten waar je naar kunt kijken. Waar is de leraar zelf goed in? Voor leraren is het van belang om nauwkeurig te weten waar zij goed in zijn en welk talent zij in mindere mate ter beschikking hebben. Het belang zit hem er volgens mij in dat de leraar bij zichzelf kan nagaan wat hij de kinderen kan bieden, wat hij zou kunnen ontwikkelen en waarin hij zich zoals al eerder werd aangegeven kan laten aanvullen.

Een tweede kijkwijzer is bedoeld om naar de talenten van de kinderen te kijken.

Een derde kijkwijzer geeft de mogelijkheid naar het eigen onderwijs te kijken. Hoe veelzijdig zijn mijn lessen? Spreken ze voornamelijk de cognitie aan of maak ik gebruik van activiteiten die ook de andere gebieden in de mens aanspreken? Daarbij denk ik dan aan de motoriek, de emoties, het muzikale, de fantasie, het ruimtelijke en het beeldende vermogen. Het is de kunst om binnen een vak zoveel mogelijk talenten aan bod te laten komen. Zo spreken we meer kinderen aan. En tegelijkertijd wordt dit vak op een veelzijdige wijze gepresenteerd en komt het uiteindelijk nog meer tot zijn recht. Binnen het rekenen en binnen de taal kunnen we bewegelijk, praktisch, kunstzinnig, beeldend en verbaal bezig zijn.

1.7 Reflectie

Een terugblik op wat we gedaan hebben kan inzicht geven in de manier waarop we de dingen aanpakken of de wijze waarop we reageren in een bepaalde situatie. Zo kunnen we ook naar talenten kijken, in welke situatie komt mijn talent tot zijn recht, dat kunnen we meestal achteraf bezien. Een reflectie is in zijn zuivere vorm een weergave van de feiten: wat is er precies gebeurd? hoe ben ik te werk gegaan?

Hoe denken Inleiding faalangstige kinderen?

In hoofdstuk drie zullen hier ook voorbeelden van gegeven worden. Met de kijkwijzer als instrument kunnen we de voorbereiding van lessen tegen het licht houden als ook de terugblik op de lessen vormgeven.

Reflecteren kan op een les zijn die ik gegeven heb, maar ook op een vergadering waar ik een bijdrage aan geleverd heb. Reflecteren kan ook op een presentatie zijn die ik gegeven heb. Reflectie geeft mij inzicht in het handelen, zeker omdat een groot deel van alle handelingen zich onbewust voltrekken.

Het autorijden zal bij de meeste mensen volledig geautomatiseerd zijn, daar denk je niet meer over na en ook de handelingen voltrekken zich min of meer vanzelf.

Hoe meer ik me bewust word van mijn handelen hoe meer vrijheid ik krijg om iets op een andere manier aan te pakken. Ik krijg meer zicht op mijn eigen mogelijkheden en onmogelijkheden en ook op mijn talenten.

Reflecteren kun je ook met de kinderen doen. Ik kan vragen hoe zij iets aangepakt hebben, maar ook hoe ze te werk zijn gegaan. Hoe hebben ze een opgave gemaakt?

Hoe hebben ze een tekst benaderd?

13

1.8 Omgaan met verschillende talenten

Reflectie kan ons helpen in het omgaan met talenten. Ik kan terugkijken op hoe ik kinderen aanspreek: • Spreek ik kinderen aan in hun kracht?

• Spreek ik kinderen aan in datgene waar zij goed in zijn?

• Richt ik mij juist op hetgeen ontbreekt?

Als een opdracht aanspreekt, merk ik dat dan direct? En als het niet aanspreekt, geef ik dan de ruimte om de opdracht te veranderen?

Kinderen en… het ontdekken van talenten

14

In een lessituatie kan ik mij voornemen om talenten zoveel mogelijk tot hun recht te laten komen. Dat lijkt me een kunst en ook een opgave. Maar wel een die het waard is om voor te gaan, om mij als leraar voor in te zetten. Ik kan bijvoorbeeld kijken naar mijn eigen communicatie met kinderen. In communicatie kan ik een talent erkennen, zodat het kind zich herkend (en erkend) weet. In woord en gebaar druk ik deze erkenning uit. Ik kan als leraar de kinderen de ruimte bieden om allerlei activiteiten in de klas en in de school uit te voeren. Kinderen kunnen een tentoonstelling organiseren, een quiz voorbereiden, een werkblad maken en een tekening op het bord zetten. Ik kan vragen wie dat zou willen en wie dat denkt te kunnen. Ik geef de ruimte om dat te doen en daarmee geef ik de kinderen het vertrouwen dat zij dat kunnen. Ik denk dat dát een basis is voor het omgaan met talenten.

Elk kind heeft talenten. Dat is het uitgangspunt van dit boek. De een is goed in rekenen, de ander in taal en weer een ander in gym. Bij sommige kinderen is meteen duidelijk wat hun talenten zijn. Bij andere niet. Vaak weten ze het zelf ook niet.

Dit boek helpt de leraar bij de zoektocht naar talenten van kinderen. Die zoektocht is op zichzelf al een avontuur. Het is een verrassing wat je allemaal gaat tegenkomen aan talenten in de groep.

Als kinderen hun eigen talenten kunnen inzetten bij het leren, wordt leren voor hen gemakkelijker en vooral ook leuker. Zo kunnen ze bij het rekenen bewegen, maar ook tekenen of een verhaal bij een som bedenken. Daarmee maken ze zich het rekenen nog meer eigen.

Doordat het meer iets van henzelf wordt, kunnen ze het ook beter onthouden.

Om die talenten in te zetten, is het nodig dat leraar en kinderen weten over welke leertalenten zij beschikken. Als dat eenmaal duidelijk is, kunnen kinderen ook elkaars talenten leren waarderen. Leraren doen er goed aan zich ook bewust te worden van hun eigen talenten. Sterke kanten kunnen ze uitbuiten, op zwakker ontwikkelde talenten kunnen ze zich laten scholen of zich laten aanvullen door collega’s, vakleraren, ouders en steeds meer ook door de leerlingen zelf.

Na het lezen van dit boek: • Weet u hoe u talenten bij kinderen kunt ontdekken, en bij uzelf; • Weet u op welke eenvoudige manieren u recht kunt doen aan talenten bij kinderen in de groep; • Heeft u materiaal voorhanden om met de kinderen het avontuur van het ontdekken van talenten aan te gaan.

Over de auteurs

Hilda Algra is tekstschrijver en verhalenschrijver met een sociaalmaatschappelijke en theologische achtergrond. Ze schrijft onder andere leesboeken en lesmateriaal voor kinderen in de basisschoolleeftijd en informatiemateriaal voor volwassenen. Ze heeft een bureau voor redactioneel werk.

Frank de Kiefte is leraar en schoolleider geweest. Tegenwoordig werkt hij voor Hogeschool Helicon, de pabo voor de vrijescholen, en voor de Begeleidingsdienst voor vrijescholen.

ISBN Bestelnummer NUR-code

ISBN 978 90 5788 2524

9 789057 882524

978 90 5788 2524 881 848