All Inclusive! | magazine over kunst en samenleving

GIDS

langs Brabantse innovatiekracht en creativiteit

→ voorwoord

Gids langs Brabantse innovatiekracht en creativiteit

We hebben de creativiteit en innovatiekracht van kunstenaars hard nodig!

O p het moment dat ik dit stuk schrijf zitten we nog midden in de coronacrisis. Een vreemde wereld waarin we allemaal onze weg moeten vinden. Niemand heeft ervaring met zo’n situatie. Hoe de wereld er over een paar maanden – als deze gids verschijnt – uitziet? Ik heb geen idee. Maar één ding realiseer ik mij nu eens te meer. Wat ben ik enorm blij met kunst in deze periode. Wat als we niet naar muziek konden luisteren, er geen films te zien waren, er geen boeken waren om te lezen, geen vlogs, geen blogs, geen kunstenaars die ons met hun creativiteit een spiegel voorhouden? Waar zouden we zijn zonder de troostende schoonheid, de kritische vragen of relativerende humor van kunst?

Deze gids is een mijlpaal. Vanuit Kunstloc Brabant inspireren we al jaren overheden, maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven om met kunstenaars samen te werken. En we stimuleren kunstenaars een rol te pakken in het publieke domein en in het maatschappelijke discours. We hopen van harte dat het verbinden van kunst aan alle sectoren in onze samenleving leidt tot inspiratie voor het post-coronatijdperk. We hebben de creativiteit en innovatiekracht van kunstenaars hard nodig.

Inspiratie De afgelopen jaren zijn er prachtige resultaten geboekt. Er is een breed en enthousiast netwerk opgebouwd in allerlei maatschappelijke sectoren.

Kunstenaars zijn gekoppeld aan opdrachtgevers en we hebben ons met z’n allen gebogen over de belangrijke maatschappelijke opgaven waar we voor staan, zoals leefbaarheid in de wijken, de kwaliteit van onze omgeving, zorg en welzijn. Dat deden niet alleen wij. Om ons heen zagen we overal mooie initiatieven ontstaan. We hebben er een aantal in deze gids verzameld ter inspiratie. En met de overtuiging dat de samenwerking met kunstenaars essentieel is voor onze samenleving.

Liesbeth Jans Adviseur Kunst & Samenleving liesbeth.jans@kunstlocbrabant.nl

All inclusive!

Werkt je ook mee aan een betere wereld? We staan voor je klaar!

3

→ inhoud

→ in beeld Blind Walls Gallery

24

Family Stranger

32

Landcoöperatie Dal van de Kleine Beerze

48

In deze gids kun je zien welke projecten Impulsgelden hebben gekregen: Subsidie Impulsgelden 4

Crowdfunding

Kennisvoucher (zie ook p. 64) All inclusive!

→ inhoud

→ makers Ruben Topia

→ interviews 12

Kapellen met een K

13

Dokter Kees

14

Minitopia

15

Roosje Foundation

16

Hoodlab

17

Breeknacht

42

Zevenentwintig

43

Garden of Abundance

44

Sexual Healing

45

Ixeg Waxie

46

Column Sanne Feenstra

47

6

Boeren + creatieve sector

18

Van verval naar verwondering

Aandacht voor non-plaatsen 28

The Living Museum

36

Park Zuiderhout

52

Zeggingskracht

56

Vlaggen voor Vrijheid

60

All inclusive!

Gouden recept voor voedselinnovatie

Kunst als grondstof voor groei Hoe kunst helpt het leven elke dag te blijven vieren Kunst geeft leven aan Bossche herdenkingsplaats Kunstproject maakt vrijheid tastbaar voor kinderen

Aan de slag!

Kunstloc Brabant helpt je op weg → → →

5

Boeren + Een gouden recept voor voedselinnovatie

Tiny

6

All inclusive!

→ interview

creatieve sector Het klinkt als een ongewone combinatie: boeren die intensief samenwerken met de creatieve sector. Toch gebeurt het, en steeds vaker. Kunstenaars, ontwerpers en boeren hebben elkaar juist heel veel te bieden. Maar wat dan precies? We spraken erover met Marjon Krol (ZLTO), Tiny Schepers (varkensboer bij de Heyde Hoeve) en Sietske Klooster (zelfstandig ontwerper en buitenpromovenda bij TU/e).

inds 2015 werken Brabantse boeren, ontwerpers en kunstenaars in zogenaamde FoodLabs samen aan vraagstukken op het gebied van voedseltransitie. Ze gaan hierin bijvoorbeeld aan de slag met oplossingen rond intensieve veehouderij en voedselverspilling. Marjon Krol is er vanaf het begin bij betrokken.

Als projectleider markt en keten ZLTO (Zuidelijke Land- en Tuinbouworganisatie) vertaalt ze maatschappelijke ontwikkelingen naar kansen voor ondernemers in de agrarische sector. “Over transitie en transitieprocessen wordt vaak wat abstract gesproken.

Maar in zo’n FoodLab wordt het juist heel All inclusive!

concreet, omdat je met mensen aan de slag gaat die de transitie moeten doormaken. De boeren zijn hoofdrolspeler in het hele traject.

En de ontwerpers, de creatieve wereld, die helpen hen daarbij.”

Kunstenaar + boer Eén van die boeren is Tiny Scheepers. Hij deed mee aan het allereerste FoodLab. Samen met vier andere varkensboeren runt hij de Heyde Hoeve. Transparantie is voor hen belangrijk. Maar daar lag nu ook juist de uitdaging: veel consumenten kennen het verhaal van het lapje vlees – dat later op hun bord ligt – niet meer. De afstand tussen 7

Marjon

De samenwerking met een kunstenaar brengt een ander perspectief. En dat is nodig om echt iets te kunnen veranderen. burger en boer is te groot geworden. Dat het vlees van de Heyde Hoeve bijvoorbeeld veel beter houdbaar is, duurzaam wordt geproduceerd en dat het bovendien veel malser is dan veel andere varkenslapjes, is bij hen niet bekend.

Via Marjon kwam hij terecht bij FoodLabPeel. “Ik dacht toen wel: wat moet ik met een kunstenaar?” vertelt hij. Tijdens een matchmaking sessie werden boeren en kunstenaars aan elkaar voorgesteld. “De klik met kunstenaar Koen Vanmechelen was meteen heel goed”, herinnert Tiny zich. “Zijn visie op biodiversiteit en duurzaamheid paste bij die van mij. En dan heeft hij ook nog eens een netwerk waar je stil van wordt.” Marjon 8

glimlacht: “Bij ZLTO en bij de stuurgroep landbouw innovatie Brabant stonden maatschappelijke vraagstukken natuurlijk ook op de agenda. Maar hoe creatief je zelf ook bent, merk ik, het is lastig om buiten je eigen straatje te denken. De samenwerking met een kunstenaar brengt een ander perspectief. Ze stellen andere vragen, kijken anders tegen ons werk aan. En dat is nodig om echt iets te kunnen veranderen.”

Lucy Dog Hoe zorg ik als boer voor nog meer transparantie in mijn werk, en op welke manier toon ik vervolgens die unieke kenmerken van mijn product in de markt? Samen met KoenVanmechelen ontwikkelde Heyde Hoeve het concept voor Lucy Boar. Met onder andere een foodtruck zijn Tiny en zijn collega’s sindsdien te vinden op evenementen. “Aan de ene kant van de foodtruck staan de varkens”, legt Tiny uit. “En aan de andere kant kun je een ‘Lucy Dog’ kopen.

Geproduceerd van het vlees van diezelfde All inclusive!

varkens.” Mensen reageren heel verschillend op de truck, vertelt Tiny. Sommigen vinden het best confronterend, anderen vinden het mooi om te zien dat de varkens er zo vrij en gezond uitzien. “Uiteindelijk doet het bij iedereen iets. Ineens is die worst geen anoniem stuk vlees meer, maar een product met een geschiedenis. En dat is wat we wilden bereiken.”

Open einde Aan de ene kant, blikt Tiny terug, heeft Lucy Boar al veel opgeleverd. Een goede manier om het verhaal te vertellen aan consumenten, kopers en andere ketenpartners. Toch heeft hij een kanttekening. “Ons vlees is op een andere manier geproduceerd. Met oog voor de natuur, het dier en ook gericht op malsheid en smaak.

Daartegenover staat een iets hogere prijs dan mensen misschien gewend zijn. En die acceptatie is er nog niet. Ook het traject met Koen brengt nog geen extra geld in het laatje”, vertelt hij. Wel is hij zoveel jaar later nog steeds betrokken bij de Heyde Hoeve. “De samenwerking met Koen was prettig – we hebben nog steeds contact. Maar voor zo’n project moet je echt een lange adem hebben. Daar hebben we ons misschien wel op verkeken”, zegt hij. Als boer ben je immers ook gewoon druk met je onderneming draaiende te houden. Tiny: “Als ik het nog eens opnieuw moest doen, dan zou ik vanaf het begin af aan marktpartijen, zoals supermarkten en keurslager, bij het project betrekken. En dat zij toezeggen dat ze hun nek willen uitsteken voor ons product. Want om dit te laten slagen is niet alleen verandering vanuit ons als boeren nodig, maar ook vanuit de verkopers en de consument. Samen maken we een echte verandering mogelijk.”

Sietske Klooster is als zelfstandig ontwerper aan de TU/e verbonden. Hier doet ze ontwerpend onderzoek naar de rol van de creatieve industrie in grote veranderingen in het agrifoodsysteem. Daarvoor werkt ze samen met onder andere Agri meets Design. Haar MelkSalon, en wat ze daaruit leerde, gebruikt ze als praktijkcasus.

Terugkijkend, zegt Sietske, waren de afgelopen jaren niet alleen voor de boeren maar ook voor haarzelf enorm leerzaam. “Veranderingen op het gebied van

FoodLab is als werkmethode ontwikkeld door Kunstloc Brabant. In samen-

werking met ZLTO is de methodiek aangescherpt in de praktijk. Een FoodLab wordt ingezet rond complexe vraagstukken waarvoor innovatieve oplossingen nodig zijn.

Denk bijvoorbeeld aan voedselverspilling en intensieve veehouderij. Partijen uit de agrofoodsector en de creatieve sector werken op basis van co-creatie met elkaar samen. Koppels van ontwerpers en ondernemers (verwerkers/telers) werken aan een vraagstuk. Samen ontwikkelen ze een oplossing voor het specifieke vraagstuk. De koppels werken gedurende enkele maanden intensief samen.

Interesse? Neem contact op met Netty van de Kamp, adviseur Kunst & Ruimte: netty.vandekamp@kunstlocbrabant.nl All inclusive!

9

Sietske Klooster Zelfstandig ontwerper Sietske Klooster reisde zeven jaar rond met haar MelkSalon. Dat leidde er uiteindelijk toe dat ze samen met Lely – een internationaal bedrijf dat apparatuur voor de agrifoodsector produceert – meewerkte aan de zuivelverwerkings innovatie ‘Orbiter’. Dat is een mooi voorbeeld van hoe ze haar doel – het werken met de unieke kenmerken en smaakverschillen van melk – steeds dichterbij brengt. Momenteel werkt ze aan een publicatie over haar ervaringen en de mechanismen die ze heeft ontdekt. Ze richt zich daarmee op het brede publiek waarmee ze gewerkt heeft: professionals uit de creatieve industrie en de ontwerpwetenschap aan de ene kant, en de verschillende spelers die betrokken zijn in agrifood systeemverandering (van boer tot burger, beleidsmaker tot bedrijfsleven) aan de andere kant. Er komt een documentaire die het proces van de MelkSalon laat zien en een animatie van de transformatie-theorie die ze heeft ontwikkeld.

Ook komt er een handboek en een wetenschappelijk artikel over de aanpak. Ze streeft ernaar om eind 2020 de resultaten te delen. www.agrimeetsdesign.com

All inclusive!

→ interview

voedselproductie en de manier waarop we met voedsel omgaan, duren lang. Je moet er jaren in blijven investeren”, weet ze nu. Bij de MelkSalon begon dat heel voorzichtig: eerst met het laten proeven van melk. Toen boeren ervan overtuigd waren dat het inderdaad anders moest, dacht ze samen met hen – in co-creatie – na over hoe het dan anders zou kunnen. Welke mogelijkheden en bedrijfsmodellen zijn er nog meer te bedenken?

“Melk is een ambachtelijk product. Wat we drinken, komt onder meer tot stand door keuzes die een boer maakt. Over koeienras, soort gras, keuze voor voer en nog veel meer.

Maar vaak weet de consument dat niet. Ieder pak in de supermarkt is toch hetzelfde?”

Sietske vindt dat zonde. Het respect voor het product melk, voor de verfijning in smaak en voor de keuzes die de boer maakt moeten beter in beeld komen. Melk is namelijk veel meer dan het fabrieksproduct dat bij de supermarkten in de schappen staat. “Er is te weinig waardering voor wat de boer produceert. Dat komt aan de ene kant door hoe het systeem nu is ingericht: alles draait op eenvormigheid en massaproductie. Aan de andere kant is de boer het rechtstreekse contact met de consument kwijt geraakt.”

Trots op je unieke product Met haar MelkSalon liet Sietske boeren, producenten en consumenten de smaaknuances tussen melk van verschillende boeren en koeien proeven. “In eerste instantie waren de meeste boeren ook sceptisch. Dus ik begon met schenken van melk aan hén. Na verloop van tijd zag ik dat er steeds meer boeren waren die dachten: hé, dit is mijn product. En dat ze daar ook trots op waren. Dat was mooi om te merken.” Op een bepaald moment gingen boeren zelfs door de smaak en samenstelling van de melk in gesprek over elkaars bedrijf. “Dan smaakte melk bijvoorbeeld heel licht naar hout. En dan ging het over: komt dat misschien door de houtsnippers die bij jou op de grond liggen? Ik vind dat prachtig”, vertelt Sietske. Boeren weten zo weer waar ze het voor doen. Hun unieke, natuurlijke product. Met kenmerken en eigenschappen die voortkomen uit keuzes die zij maken. En dan weet je ook beter wat je over je product wil vertellen: aan de producenten, aan supermarkten en aan consumenten. “Als je als boer All inclusive!

de passie voelt waarmee je ooit aan het vak begon, dan kun je dat ook makkelijker overdragen aan anderen.”

Haar doorzettingskracht, haar vermogen om vragen te stellen over de melkketen en om betrokkenen een spiegel voor te houden, zorgde er onder meer voor dat Sietske samen met agritech bedrijf Lely werkte aan innoatie op het gebied van zuivelverwerking. En ook onder consumenten ziet ze steeds vaker dat mensen behoefte hebben aan een product met een verhaal, en, belangrijker nog, waarin de oorsprong te proeven is. “Dat is de laatste jaren wel in een stroomversnelling gekomen.

Je ziet het veranderen. In de supermarkt staan bijvoorbeeld steeds vaker nieuwe zuivelproducten en andere agrarische producten direct van de boer. En tijdens de coronacrisis kochten mensen massaal bij lokale boeren.”

Het verhaal van melk “Tussen mij en de boeren met wie ik werk klikt het vaak heel goed. We lijken op bepaalde vlakken erg op elkaar: we zijn ondernemers en we maken allebei iets. Op andere punten verschillen we juist weer enorm.

Dat zorgt ervoor dat we elkaar op andere sporen kunnen zetten dan die we normaal belopen.” Wat hoopt Sietske met haar werk en onderzoek te bereiken? “Mensen weten nu vaak niet meer waar eten vandaan komt.

Of hoe het geproduceerd is. We zijn zover af komen te staan van één van onze basisbehoeften. Daar wil ik iets aan doen”, besluit ze bevlogen. “En als ik daar door mijn werk iets aan kan veranderen, dan heb ik mijn doel al bereikt.”

11

→ makers

Ruben Topia

smelt culturen samen De omslagillustratie van dit magazine is getekend door kunstenaar Ruben de Bruijn. Het werk is ontstaan in maart 2020, tijdens de coronacrisis. Hij vertelt: “Kunst heeft voor mij op dit moment twee functies. Dat is esthetiek – mooi zijn voor het oog – en afleiding bieden aan de waan van de dag. En een boodschap overbrengen die niet kan worden geuit met woorden. In de werelden die ik visualiseer laat ik verschillende culturen samensmelten in universele landschappen. Ik toon de potentie van de samenleving in positieve en negatieve zin. Aan de ene kant is de wereld een paradijs. Maar zoals er altijd dag en nacht is, is dat paradijs niet vanzelfsprekend. Als we niet opkomen voor onze waarden komen we terecht in een dystopie. Ik teken om te helpen herinneren aan de kleuren van onze aarde. Ik werk ook in opdracht, zoals aan murals, beelden in de openbare ruimte, grafisch ontwerp, boeken en lezingen. www.rubentopia.com

12

Toelichting illustratie magazine “Het doel van creatie is wat veranderd. Het is niet meer zozeer zinvol om nu alleen maar gouden paleizen en paradijzen te bedenken. Dat lijkt nu verder weg dan voorheen. De samenleving is meer genoodzaakt om op te letten wat er gebeurt buiten het nieuws om, om niet in de afgrond te vallen: het verlies van vrijheid. Het beeld bevat verschillende autonome werken uit de publieke ruimte van de Provincie Noord-Brabant waaronder Flying Pins in Eindhoven, het Draaiend Huis in Tilburg, Sky Mirror bij museum De Pont. Musea als het Noordbrabants museum, Bosch Art Centre, Van Abbemuseum.

Blind Walls Gallery uit Breda en een aantal fictieve schilderingen. De boom symboliseert het creatieve aspect van het leven. Zichtbaar voor zij die omhoog kijken.

De kunst die creatieve makers produceren zijn als de vruchten aan een boom. Ze komen voort uit individuele expressie die de samenleving verbindt. Vrijheid is een waarde die we alleen samen kunnen beschermen. Een hogere creatieve bron, die een contrast vormt met de geometrische stad. De boom wordt gekapt maar heeft tegelijk tentakels die kleur terug de wereld in helpen.”

All inclusive!

→ makers

Rust en bezinning:

Kapellen met een K

Overal zie je ze staan: kapelletjes in het Noord-Brabantse en Limburgse landschap.

De veldkapel als symbool voor rust en bezinning.

Een culturele en landschappelijke traditie die nieuw leven ingeblazen wordt met Kapellenbaan.

Stichting Cultuur Zonder Grenzen verbindt regionaal erfgoed en tradities met hedendaagse cultuur. De stichting nodigde vier bekende kunstenaars uit om een kapel te ontwerpen: Frank Havermans, Atelier Van Lieshout, Sachi Miyachi en Maria Roosen. Het is de bedoeling dat mensen door deze kapellen met elkaar in contact komen. En dat de schoonheid van de regio’s Land van Cuijk en Maasduinen in beeld wordt gebracht. De planning is dat eind 2020 de eerst kapellen te bewonderen zijn.

We lichten graag alvast een klein tipje van de sluier op. Maria Roosen maakt een Mariakapel van een oude moeraseik in de kloostertuin van het Kruisherenklooster Sint Agatha. www.kapellenbaan.nl

Moeraseik Beeld in wording All inclusive!

Aquarellen: Maria Roosen, fotografie: Piet de Jonge

13

→ makers

Dokter Kees

Hoe maak je euthanasie bespreekbaar?

“Als ik dement word, geef mij dan maar een spuitje.” Willy woont op een gesloten afdeling van een verpleeghuis en hij is veranderd door de dementie. Hij vertoont regelmatig agressief gedrag en hij krijgt veel medicatie om rustig te blijven. Lukt het Dokter Kees, specialist ouderengeneeskunde, om het leven van Willy draaglijker te maken of is euthanasie een oplossing? Willy heeft immers een euthanasieverklaring. Met welke ethische, juridische en persoonlijke dilemma’s krijgt Kees

14

te maken als hij onderzoekt of euthanasie mogelijk is bij Willy? En hoe gaat de familie daarmee om?

Jesse van Venrooij maakt het dilemma van euthanasie bij gevorderde dementie met zijn documentaire Dokter Kees bespreekbaar. Door de vergrijzing krijgen we hier in de toekomst steeds vaker mee te maken.

Dokter Kees kun je online bekijken via www.filmmoment.nl. Ook is er een educatieve licentie voor zorgorganisaties en onderwijsinstellingen.

Beeld: Stills uit de documentaire

Ik wil hem niet kwijt, maar ik weet dat dit is wat hij wil.

Kitty, vrouw van Willy

All inclusive!

→ makers

Minitopia

Hoe kunnen we meer doen met minder?

Veel mensen willen flexibeler, kleiner, lichter en vaak ook tijdelijker wonen.

Want dan laat je een minimale ecologische footprint achter en draag je bij aan een duurzame toekomst. De woningmarkt kan de vraag niet aan en is bovendien traag als je een eigen huis wilt bouwen.

Daarom namen artistieke idealisten Tessa Peters en Rolf van Boxmeer (Rezone) het heft in eigen hand. Ze begonnen de beweging Minitopia. Een woonexperiment met unieke woningen gemaakt door kunstenaars,

designers, architecten en amateurs. Braakliggende of ‘wachtende’ terreinen zijn ideale gebieden voor Minitopia. Zo draagt Rezone op creatieve wijze bij aan het woningtekort.

Hun droom is om meerdere Minitopia’s te verwezenlijken en kunst en cultuur een belangrijke rol te geven bij gebiedsontwikkeling. Ze laten zien dat wonen echt anders kan. Kom kijken en laat je rondleiden. www.minitopia.eu

Meer weten? Neem contact op met Anneke Moors, adviseur Architectuur & Vormgeving: anneke.moors@kunstlocbrabant.nl All inclusive!

Fotografie: Rezone

15

→ makers

Roosje Foundation

Nooit de moed verliezen!

Maar wat zou ik doen?

Tijdens de Tweede Wereldoorlog komt de Joodse danseres Roosje Glaser (25 jaar) voor zeer moeilijke keuzes te staan in haar strijd om te overleven.

Welke keuzes maakte ze? En hoe kwam ze daartoe?

In de reizende tentoonstelling over Roosjes leven beleven leerlingen van scholen op indringende wijze de gebeurtenissen van toen. Haar levensverhaal laat zien wat een sterk karakter inhoudt en hoe Roosje na de oorlog met veerkracht een nieuw leven opbouwt. De tentoonstelling laat ook zien waartoe rechteloosheid en racisme kunnen leiden.

De Roosje Foundation maakte deze tentoonstelling in samenwerking met Nationaal Monument Kamp Vught.

Leerlingen zien authentiek foto- en filmmateriaal van Roosje dat in ’s-Hertogenbosch onder de grond verstopt lag. Zo zien ze de oorlog door de ogen van een jonge vrouw.

Deze tentoonstelling kan je aanvragen bij tante-roosje@online.nl.

Lesmaterialen voor het basis- en voortgezet onderwijs, een documentaire en nog veel meer vind je op de site. www.roosjefoundation.org

16

All inclusive!

→ makers

Hoodlab Iedereen doet mee!

Praten over liefde, lifestyle en de zin (en onzin) van het leven, en tegelijkertijd aan serieuze thema’s werken als armoede, eenzaamheid of geweld op straat – geniaal idee, of utopie? Bij Hoodlab van PLYGRND.city is het de normaalste zaak van de wereld.

Hoodlab is een afkorting van de woorden neighbourhood (buurt) en laboratorium (lab).

Ze creëren tijdelijke vrijplaatsen in zeecontainers die naar buurten in heel Nederland reizen, om samen met je buren te werken aan de lokale uitdagingen. Een grote toolbox met een festivalachtige vibe.

Een grote toolbox met een festivalachtige vibe.

Met teams van ontwerpend onderzoekers, kunstenaars, sociaal werkers, bewoners en zorgprofessionals faciliteert PLYGRND.city deze buurtprojecten. Samen werken ze aan de sociaal maatschappelijke en ruimtelijke uitdagingen, op een laagdrempelige vernieuwende manier. plygrnd.city hoodlab.nl

All inclusive!

Fotografie: Tommy Köhlbrugge

17

Van verval naar

→ interview

verwondering Slecht onderhouden pleinen, grauwe tunneltjes, vieze parkeerplaatsen. Het zijn plekken waar je liever niet komt.

En dat is zonde. Neem als voorbeeld het Burgakkerpleintje, middenin het historische hart van Boxtel. Hier gingen gemeente en omwonenden – samen met kunstenaar Philip Lüschen – de strijd tegen verloedering aan.

Ook aan de zuidrand van Eindhoven wordt dit jaar een nieuw kunstwerk geopend. Een onaantrekkelijke doorgang onder snelwegknooppunt De Hogt belemmerde daar de toegang naar natuurgebied het Dommeldal. Wat kan kunst daaraan veranderen? Twee inspirerende projecten onder de loep.

Non-plaats 1 Het Burgakkerplein in Boxtel Donkergrijze klinkers op de weg, omzoomd door witgeschilderde arbeidershuisjes en herenhuizen van rond 1900. Hier en daar afgewerkt met van die typische blauwe luiken.

Als je naar de bibliotheek in Boxtel loopt of fietst, word je verrast door het prachtige oude straatje waar je doorheen komt. Wat een contrast is dan het plein waar de bibliotheek zelf aan ligt. Dat mag je gerust een doorn in het oog noemen. Althans, zo was dat tot twee jaar geleden.

Want gemeente en bewoners besloten het plein met behulp van kunst aan te pakken. Het kunstwerk Public Green Through Hoops werd in 2018 feestelijk geopend. Wat deed dit werk met het plein en de omgeving? Is er iets veranderd?

Humor Kaatje van Asten woont al 35 jaar aan het Burgakkerplein. Vroeger All inclusive!

het plein te vervangen, moesten de mooie bomen die op het plein stonden óók weg. Elsbeth van Gils, wiens huis aan het plein grenst: “Vanaf dat moment was het pas écht een kale boel. Met die bomen was het nog iets. Maar toen de begroeiing weg was, voelde het als zo’n grauw Oost-Berlijns plein, vond ik.”

was dit de speelplaats van de aanpalende school, vertelt ze. Toen de school vertrok, ging het plein in rap tempo achteruit. Rommel op de straat, losliggende klinkers en bekladde muren. Toen de gemeente besloot om de bestrating van

Via Kunstloc Brabant kwam de gemeente Boxtel in contact met twee kunstenaars en één kunstcollectief.

Zij presenteerden hun ontwerpvoorstellen voor het plein aan een klankbordgroep van omwonenden en aan een door Kunstloc ingerichte kunstadviescommissie. Lonneke de Wit, een buurvrouw van Kaatje en Elsbeth, haakt bij het gesprek aan. “De kunstenaars presenteerden drie compleet van elkaar verschillende plannen. Dat we het 19

→ interview

daar als buren met elkaar over hadden – wat vinden we hiervan, wat willen we wel of niet – dat was heel leuk. Het zorgde echt voor verbinding.” Het plan van Philip Lüschen werd uiteindelijk unaniem als beste gekozen. “Zijn presentatie zat goed in elkaar. En ik moest zo lachen om alles wat hij had bedacht. Er zat gewoon enorm veel humor in”, herinnert Lonneke zich, breed glimlachend.

Kritische noot Op een zonnige voorjaarsmiddag betreden we het flink aangepakte plein. Wat opvalt – zeker nu, in het felle licht – zijn de helwitte muren aan weerszijden van het plein. Aan de ene kant staan drie groene cipressen, aan de andere kant nemen twee klimmende jasmijnen de muur over. In de zomer ruikt het hele plein ernaar, weten de bewoners te vertellen. “Hier”, wijst Kaatje naar één van de muren, 20

“werd een hoop op gekliederd.

Graffiti kan mooi zijn, maar wat hier stond was dat absoluut niet.

En we waren eigenlijk bang dat dat wéér zou gebeuren. Maar je ziet het. Nu, anderhalf jaar na de opening van het plein, is het nog steeds netjes.” Elsbeth knikt. Haar muur aan de pleinkant is in de periode dat ze er woont (meer dan twintig jaar) nog nooit schoon van bekladding geweest. En nu dus wel. Hoe komt dat volgens haar?

“Nu stelt het plein echt iets voor, dat zie je meteen. Dan weet je: hier moet je vanaf blijven.” Vorig jaar, toen Boxtel 75 jaar bevrijding vierde, werd er zelfs een film op geprojecteerd. Oude beelden

van de bevrijdingsfeesten – zomaar te zien op de muren van het Burgakkerplein. “Dat was echt fantastisch”, glundert Elsbeth.

Marjolein Krijger, die ook in de buurt woont, is kritisch. “Het eigenlijke ontwerp van Philip was vrolijker. Daar zat meer kleur in, en dat kon het plein wel gebruiken.

Helaas moest hij het eigenlijke plan aanpassen, omdat het plein anders niet toegankelijk was voor iedereen.” Ze is niet de enige die er zo over denkt. Ook andere bewoners vonden het kleurrijke ontwerp mooier. “Maar”, vult Marjolein aan, “we zijn enorm blij met hoe het plein opgeknapt is.” Elsbeth knikt: All inclusive!

Kunstenaar Philip Lüschen maakt zowel autonoom werk als kunst in de openbare ruimte. Hoe blikt hij terug op de ontwikkeling van Public Green Through Hoops?

Als je naar een museum gaat, weet je dat je met iets ongewoons geconfronteerd kan worden. Het interessante aan de openbare ruimte is dat daar je blik minder gekleurd is én dat je publiek bereikt dat nooit naar musea gaat. Op het plein in Boxtel heb ik herkenbare bomen en planten zoals coniferen, taxus en jasmijn net iets anders neergezet dan normaal. Daardoor is de nieuwe situatie niet direct te ‘lezen’. De onnatuurlijke markeringen en stalen deuren geven de setting iets mysterieus.

Waarom groeien hier bomen en planten in genummerde constructies?

“Het eerste ontwerp was inderdaad nog mooier. Maar al met al, samen met de andere opknapwerkzaamheden van de gemeente, is het hier enorm veranderd. Daar zijn we als buurt erg blij mee. Uiteindelijk kun je met kunst op zo’n openbare plek nooit iedereen tevreden stellen, en dat hoeft ook niet. Het totaal resultaat mag er zijn.”

Verwondering Lonneke loopt naar de cipressen die nu tegen de muur staan. Ieder boompje – het zijn er drie in totaal – heeft een eigen ring. Na verloop van tijd groeien de bomen erdoorheen. “Het is alleen de vraag welke het eerst is”, zegt ze. Heeft All inclusive!

Lonneke al wel eens weddenschappen gesloten met medebewoners?

Ze schiet in de lach: “Jazeker. Als ik mensen hier op het plein tegenkom, vraag ik: wat denk jij? Welke boom wint?” Elsbeth vult aan: “Op de drie stalen deuren die voor de boompjes staan, komen nog wel eens lollige reacties”, weet ze. Maar zo nu en dan ziet ze ook iets anders gebeuren. “Laatst liep een ouder met kind langs, ze kwamen net van de bieb. Het kind vroeg waar die deuren voor waren. De ouder wist het ook niet. Toen ontstond er een gesprek over wat de bedoeling zou kunnen zijn. Dat vind ik erg leuk.

En dat maakt dit werk voor mij persoonlijk bijzonder.”

In het ontwerptraject heb ik eigenlijk drie opdrachtgevers die ik enthousiast moet krijgen: de gemeente, de bewoners en mezelf. Dat is niet altijd eenvoudig. Ik gaf verschillende keren presentaties op het gemeentehuis, waar bewoners ook bij waren. Door met ze in gesprek te gaan en mee te nemen in mijn gedachtengang, kwamen we dichter bij elkaar. Dat was heel prettig.

Een eenvoudige vraag die ik overigens altijd meeneem is: zou ik dit voor mijn eigen deur willen? Als bewoners begrijpen waarom ik bepaalde keuzes heb gemaakt, dan wordt het automatisch ook steeds meer hun verhaal en hun plein. Zodra het kunstwerk wordt omarmd zit mijn werk erop. En dat is in Boxtel volgens mij goed gelukt. www.philipluschen.nl

21

→ interview

Non-plaats 2 Onderdoorgang knooppunt De Hogt Aan de zuidrand van Eindhoven wordt eind 2020 een nieuw kunstwerk geopend. Het kunstproject hoort bij bredere ontwikkeling van het gebied door onder meer verschillende gemeenten, provincie, waterschappen, gebiedsbeheerders.

Het werk bevindt zich onder een viaduct bij snelwegknooppunt De Hogt. Via het fietspad dat hier ligt, bereik je een bijzonder natuurgebied: het Dommeldal. Tot voor kort was de onderdoorgang nog niet bepaald aantrekkelijk voor fietsers en wandelaars. Wat kan kunst daaraan veranderen? In gesprek met projectleider Karel Beljaars van de

gemeente Eindhoven, die het project namens de provincie en andere belanghebbenden uitvoert.

Hoe kwam de gemeente op het idee om hier een kunstproject te starten?

“Vroeger was er geen onderdoorgang bij De Hogt. Maar sinds de randweg van Eindhoven is verdubbeld, is die er wel. In ongeveer 2013 is dit viaduct aangelegd, met een fietspad. Omdat de snelweg daar zo laag overheen loopt is het er donker, onaangenaam. Het was niet aantrekkelijk, en dat wilden we wel.

Want deze onderdoorgang is onderdeel van een recreatieve route.

Om deze onderdoorgang aantrekkelijker te maken, besloten we een kunstenaar in te schakelen. Dat doen we in de gemeente Eindhoven trouwens vaker: ook om bijvoorbeeld de viaducten in de binnenstad aantrekkelijker te maken.”

Het werk hier is van de hand van kunstenaar Krijn de Koning. Hoe kwam je met hem in contact?

“We schakelden Kunstloc Brabant in voor advies. Samen selecteerden we een aantal kunstenaars.

Uiteindelijk kozen we samen uit twee ontwerpvoorstellen. Het voorstel van Krijn paste het best bij ons idee. Zijn ontwerp heeft

hij gaandeweg trouwens nog aan moeten passen, omdat het niet geaccordeerd kon worden door Rijkswaterstaat, de eigenaar van de onderdoorgang. Dat is soms het lastige bij gebiedsontwikkeling – je moet rekening houden met enorm veel belangen. Daardoor kan zo’n proces lang duren. Maar ook daar hadden we veel aan het advies van Kunstloc Brabant.”

Wat hoop je dat er op deze plek gebeurt?

“Ik hoop dat het werk er na verloop van tijd voor zorgt dat deze plek, en ook het prachtige Dommeldal daarachter, meer bekendheid krijgt.

Ik zou het ideaal vinden als mensen deze plek ook een naam gaan geven. Dat ze zeggen: ‘Laten we

afspreken bij…’ en dat iedereen dan weet dat deze plek bedoeld wordt.

Zo’n kunstwerk werkt dat wel in de hand, denk ik.

Het kunstwerk is onderdeel van twee routes. Aan de ene kant voor bezoekers van de recreatieve route van en naar het Dommeldal.

Maar ook als onderdeel van de kunstroute van en naar Eersel. Het kunstwerk krijgt als het goed is een mooie functie in dit gebied – als herkenningspunt, als afspreekplek maar ook als werk dat je gewoon eens wil zien.

Kunstenaars verleiden mensen om een plek te bezoeken, om te glimlachen en om zich ergens prettig te voelen. Daar is hun verbeeldingskracht bij uitstek geschikt voor.”

Kunstenaar Krijn de Koning maakt zowel autonoom werk als kunst in de openbare ruimte.

Hoe kijkt hij aan tegen zijn werk voor De Hogt?

Voor de voetgangers en fietsers is knooppunt De Hogt een weliswaar groene, maar ook rauwe en ongepolijste passage onder zeven snelwegen door, waar je niet aan ontkomt als je hier de stad uit wilt. Ik vond de plek spannender dan ik op het eerste gezicht had verwacht. Het grote contrast tussen het razende verkeer boven op de viaducten en de meanderende Dommel beneden, maken het een bijna schizofrene plek, een plek met twee totaal verschillende realiteiten, waardoor het bezoek, als je daar op let, bijna een filmische ervaring is. Er is natuurlijk wel sprake van een probleem.

Vooral bij de grootste onderdoorgang is de plek kaal en ligt er enkel zand.

Hier komt weinig licht en, belangrijker nog, geen water, waardoor er niets groeit. Ik heb deze plek gekozen om een kunstwerk te maken dat een bijzonder aandachtspunt creëert op dit problematische stuk van de passage.

Niet als een incidenteel object, maar als een ingreep die iets doet met de beleving van de gehele ruimte.

Het kunstwerk bestaat uit twee soorten elementen. Vier grote, scheefgezakte en verzonken betonnen elementen die verwijzen naar de monumentale pilaren van de viaducten (de bovenwereld) en één verbindend grondvlak in de kleur groen, die verwijst naar het idee van het landschap (de beneden wereld). Zo ontstaat een soort abstracte en surreële Japanse rotstuin die maakt dat deze passage ook de kwaliteiten van een echte ‘eigen’ plek krijgt. www.krijndekoning.nl

Fotomontage: Krijn de Koning

23

→ in beeld

Blind Walls Gallery Breda omarmt blinde muren met kunst Blind Walls Gallery is hét museum op straat. Inmiddels zijn er ruim 90 muurschilderingen gemaakt. Deze zijn gemaakt door zowel lokale als internationale kunstenaars. Iedere kunstenaar laat zich inspireren door een typisch Bredaas verhaal dat past bij de plek.

Een succesvolle schildering bestaat uit drie componenten: een bijzonder verhaal, een locatie waar je het verschil kunt maken en een kunstenaar met een uitgesproken stijl. Initiatiefnemer Dennis Elbers: “Bij de selectie van een kunstenaar is het verhaal van de plek vaak al duidelijk. De kunstenaar mag dit naar eigen inzicht omzetten in een ontwerp.” De locatie is daarin ook bepalend. “Is het een plek waar de schildering de leefomgeving kan verbeteren? In welke wijk of buurt is het werk te zien? Welke mensen moeten we overtuigen?” Het werk uitvoeren duurt uiteindelijk één dag tot drie weken. Daarna gebruikt de organisatie achter Blind Walls verschillende kanalen om mensen te vertellen over het verhaal, de plek, de kunstenaar en het maakproces. Inmiddels hebben ze al 12 gidsen en doen er jaarlijks meer dan 2.000 mensen mee aan een rondleiding.

24

Dat de stad het project omarmt, merkt de organisatie aan de reacties tijdens rondleidingen, maar ook als een kunstenaar op straat aan het werk is. In het begin was het wennen: mag dat wel, zo’n muurschildering? Inmiddels vertellen inwoners van Breda trots aan elkaar dat er een nieuwe ‘Blind Wall’ komt. Bovendien krijgt Blind Walls steeds meer verzoeken voor schilderingen. In specifieke wijken of bij belangrijke gebeurtenissen, zoals de herdenking van 75 jaar bevrijding.

Inmiddels vertellen inwoners van Breda trots aan elkaar dat er een nieuwe ‘Blind Wall’ komt.

Dennis besluit: “Het is tof om te zien dat mensen die normaal gesproken geen musea bezoeken toch zo kunnen genieten van kunst. Het vertellen van de verhalen achter de schilderingen is hierbij net zo belangrijk als de uitvoering.”

Ken je Blind Walls Gallery nog niet? Op de website van de organisatie vind je een kaart met alle schilderingen. Je kunt je daar ook aanmelden voor een rondleiding. www.blindwalls.gallery

All inclusive!

→ in beeld

All inclusive!

Kunstenaars: Mantra (boven), Zenk One (onder), fotografie: PHOTED Edwin Wiekens

25

26

All inclusive!

→ in beeld

All inclusive!

Kunstenaars: Otecki (links), Frau Isa (boven), Twee Muizen (onder), fotografie: PHOTED Edwin Wiekens

27

Kunst kan je uit een dal halen. Het kan je helpen om je te uiten, als dat met woorden niet lukt. Niet voor niets is er steeds meer aandacht voor Outsider Art. The Living Museum in Tilburg is zo’n Outsider Art programma. Daar werken kunstenaars zonder kaders of regels aan hun kunst. Uitgangspunt is wat in jezélf opkomt. Het museum richt zich op mensen met – zoals The Living Museum het noemt – een geleefde ervaring. Het gaat dan bijvoorbeeld om verslaving, psychiatrie of dakloosheid.

Kunst als grondstof voor groei

28

All inclusive!

→ interview

Als je mensen de ruimte geeft, zorgt dat sowieso voor groei.

oor kunst te maken, te creëren, spreek je het creatieve stuk van je brein aan. Dat zorgt ervoor dat je óók op andere vlakken in je leven creatiever wordt. Dat je oplossingen ziet die je eerder niet zag. Kunst helpt je anders te kijken”, weet Rob Haen. Al zijn hele leven werkt hij in het sociale domein.

Met veel plezier. “Maar ik liep ook wel eens tegen dingen aan. Door alle methodieken, protocollen, voorschriften en huisregels – die soms goed werken en een functie hebben – is het vaak lastig om maatwerk te bieden.” Via Rokus Loopik, zijn toenmalige collega én de man die het Amerikaanse concept naar Nederland haalde,

kwam Rob voor het eerst in aanraking met een Living Museum.

“Dat was een plek waar géén regels waren. Een eye-opener was het moment dat ik daar met een mevrouw een broodje zat te eten. Zij vertelde heel open over haar kunst die voortkwam uit haar verslaving en psychoses, en over wat haar verder bezighield. Ik dacht: dit wil ik ook. Gewoon met elkaar praten over waar je je bed voor uitkomt.

Zonder dat er een cliënt of hulpverlener relatie is. Dat was voor mij de aanleiding om The Living Museum naar Tilburg te halen.” In eerste instantie was The Living Museum hier ‘een rondreizend circus’, zoals Rob het noemt – sinds de zomer van 2019 is er een vaste locatie.

Rob All inclusive!

29

Loes “Wat we zien is dat mensen het nu meenemen in hun dagelijkse routine. Dat laat voor mij zien dat we echt iets toevoegen. Er is een goede chemie.” Als voorbeeld haalt Rob een kunstenaar aan, die in eerste instantie vooral aan workshops deelnam. Op een bepaald moment had ze moed verzameld, en wilde ze zélf een workshop geven. Het was een workshop waarbij nogal wild met verf werd gewerkt. En uiteraard deed Rob zelf ook mee.

“Een kwartier lang ging het lekker, ik dacht er verder niet bij na. En toen kwam ineens de gedachte: ‘ik moet zo nog in deze kleren naar huis’ in me op. En daardoor besefte ik weer hoezeer we onszelf beteugelen. Daarmee leerde deze kunstenaar mij een belangrijke les. En dat toont voor mij heel mooi aan dat gelijkwaardigheid ontzettend belangrijk is. Als je mensen de ruimte geeft, zorgt dat sowieso voor groei.”

30

De Bossche, goedlachse Loes Wouters is kunstenaar. Al zou ze het zelf niet snel zo benoemen. Toch staat en hangt haar woonkamer vol met eigengemaakte kunstwerken. Regelmatig bezoekt ze The Living Museum in Tilburg. Het maken van kunst heeft voor haar een bijzondere betekenis. Het hielp haar door een moeilijke periode in haar leven.

“Wat ik je vertel is een positief verhaal. Het ging even niet zo goed, maar ik ben eruit gekomen. Door erover te vertellen hoop ik dat ik anderen kan inspireren.”

Over wat kunst voor haar betekent hoeft Loes Wouters niet lang na te denken. “Kunst maken geeft me energie. Als ik iets heb gemaakt, voel ik me meteen zo krachtig”, vertelt ze, terwijl ze met haar handen een opwaartse beweging maakt. Loes komt uit een creatief gezin. Het maken is haar met de paplepel in gegoten. “Heerlijk om in mijn fantasie te zijn”, zegt ze daarover.

Stippels Toch was haar jeugd ook op een andere manier tekenend voor haar leven. “Er zijn dingen gebeurd

waardoor een veilige basis ontbrak.

Daardoor heb ik een bepaalde kwetsbaarheid opgelopen.” Lange tijd kon ze daar redelijk mee leven, tot vier jaar geleden. Ze belandde in een flinke dip. “Ik was angstig, durfde niet meer naar buiten. Ik ben toen heel diep gegaan.”

Inmiddels gaat het veel beter. Loes werkte de afgelopen vier jaar hard aan zichzelf. Het maken van kunst had daar een belangrijke rol in.

Om dat te illustreren loopt ze naar haar zitkamer. Naast de bank staat een vierkant dienblad, bezaaid met vrolijk gestippelde stenen. In het midden staat een beeldje van een All inclusive!

→ interview

vrouw, de armen om zich heen geslagen. “Naar dit werk kijk ik nu nog steeds dagelijks. Het is voor mij een ankerpunt. Als ik hiernaar kijk weet ik weer waar ik vandaan kom. En waar ik nu sta.” De stenen bewerkte Loes met een satéprikker en verf. Dat deed ze op momenten waarop het druk was in haar hoofd.

“Het was bijna meditatief: stippelen, stippelen en maar stippelen.

Het gaf me afleiding. En als ik er nu naar kijk denk ik: ik koester mezelf, ook ik heb het recht om te mogen kiezen. Een heel fijn gevoel”, vertelt ze, glimlachend.

Regelmatig bezoekt Loes workshops bij The Living Museum in Tilburg. Een tijdje terug gaf Loes er ook zélf een workshop. Met andere kunstenaars bij The Living Museum stippelde ze stenen. “Dat is zo’n fijne plek. Warm, gastvrij. Dáár durf ik helemaal mezelf te zijn.”

erop.” Met haar vinger loopt ze over de lijnen oliekrijt die verticaal op het werk te zien zijn. Er zat zoveel emotie achter, weet Loes. Dat zie je ook aan de manier dat werk is gemaakt. De streken zijn hier veel grover dan bij het werk dat ernaast hangt. “Deze tekening móést er gewoon uit. De energie die daarbij kwam kijken was enorm. Dat heb ik – nu het beter gaat – veel minder. Soms vind ik dat stiekem zelfs wel jammer. Die periode bood me óók veel inspiratie.”

Als ik hiernaar kijk weet ik weer waar ik vandaan kom. En waar ik nu sta.

Kunst als katalysator Prominent aanwezig in Loes’ huis zijn de vele oliekrijt-tekeningen. Ze maakte ze allemaal in de afgelopen vier jaar. Daarvóór tekende ze namelijk nog niet. Het begon met een bak oliekrijt, die Loes had gekocht.

“Die bak heeft hier eerst een tijd gestaan. De kleuren fascineerde

me. Ik vond het zonde om er iets mee te doen”, herinnert ze zich lachend. “Maar toen ik er eenmaal aan begon kon ik me er helemaal in verliezen. Dit werk, bijvoorbeeld”, zegt ze, terwijl ze wijst naar een tekening met een moeder en een kind. “In een paar uur stond het

Krachtig Dat het nu beter met haar gaat, betekent niet dat ze met kunst maken is gestopt. Achter de bank komen nog veel meer lijsten tevoorschijn.

“Kijk”, vertelt ze, terwijl ze trots een aantal van haar nieuwere tekeningen laat zien. “Ik sta nu in mijn kracht. Mijn verhaal moet een verhaal van hoop zijn. Het ging even niet zo goed, maar ik ben eruit gekomen. Ik hoop dat ik daar anderen mee kan inspireren.” Ze durft nu ook met haar kunst naar buiten.

Haar tekeningen exposeerde ze al bij The Living Museum. En Loes’ ultieme droom is om haar werk te bundelen in een boek. “Ik mag er zijn, gewoon, voor mezelf. En zo’n boek is de kroon op mijn werk en op waar ik ben gekomen.”

Over The Living Museum The Living Museum is ontstaan in de Verenigde Staten. In 2015 werd het concept naar Nederland gehaald. The Living Museum Tilburg wordt gerund door de kunstenaars, ondersteund door vrijwilligers en het bestuur.

Niemand verdient er geld. Geld dat eventueel binnenkomt met bijvoorbeeld verkoop van kunst of de verhuur van ruimte wordt direct geïnvesteerd in het museum. Rob Haen en Theunis van den Broek zijn kwartiermakers.

Een kring van vrienden ondersteunt het museum. Dat zijn particulieren of organisaties die geld, middelen of diensten beschikbaar stellen aan het museum.

All inclusive!

Voor wie?

In feite kan iedereen er terecht. Er is geen verwijzing of uitnodiging nodig. Ook zijn er geen kosten verbonden aan deelname.

The Living Museum Tilburg is geen dagbesteding en staat los van professionele zorg. En er zijn geen protocollen of regels. Het enige dat je hoeft te doen, is er binnen lopen. Meedoen kan naar eigen behoefte en vermogen. Voor sommige kunstenaars is alleen aanwezig zijn genoeg, terwijl anderen enthousiast aan elke workshop meedoen. The Living Museum Tilburg telt nu ongeveer 150 vaste bezoekers. www.thelivingmuseumtilburg.nl 31

→ in beeld

Wat als de persoon die je het meest vertrouwt een misdaad begaat en in de gevangenis belandt?

Veel mensen kunnen zich dat niet voorstellen. Dit is precies wat de mensen die Wiosna van Bon heeft gefotografeerd meemaakten. Family Stranger is een fotoserie over gezinnen van gedetineerden. De foto’s zijn gemaakt nadat ze ontdekten dat een gezinslid een misdaad had gepleegd en de gevangenis inging.

Family Stranger Bewustwording door fotografie Net als de gedetineerde wordt vaak ook zijn/haar familie veroordeeld.

De kans is groot dat de familie in een sociaal isolement komt. De familieleden krijgen te maken met allerlei ethische vragen waardoor de relatie onder forse spanning komt te staan. De gezinsleden maken een proces door waarbij zij hun relatie met het criminele gezinslid opnieuw beoordelen. Kunnen ze leven met datgene wat hij/zij heeft gedaan? Veel gezinnen die in het project aan bod komen, dragen het als een geheim met zich mee. Het is geen gemakkelijk onderwerp voor de gezinsleden om erover te praten.

Documentairefotografie kan een hulpmiddel zijn om deze taboes te doorbreken. De Pools/Nederlandse fotografe Wiosna van Bon wil met de fotoserie Family Stranger bewustwording creëren voor de worstelingen die deze gezinnen 32

Veel gezinnen die in het project aan bod komen, dragen het als een geheim met zich mee. doorstaan. Sommige gezinnen kozen ervoor om de relatie met de gedetineerde te beëindigen. Anderen proberen elkaar na een aantal jaar opnieuw te leren kennen. Tijdens de vele ontmoetingen die ze had met verschillende gezinnen merkte Van Bon dat de gezinnen dezelfde fases doormaakten. Net als bij rouw zijn er fases zoals shock, ontkenning, teleurstelling, boosheid

en acceptatie. In de fotoserie zijn deze fases leidend. Van Bon zag dat eerlijkheid, spijt en vergeving essentieel zijn om samen te kunnen overleven.

De fotografie van Van Bon gaat over eenzaamheid en over zwakkere groepen in onze samenleving die, ondanks alles, volharden. Ze positioneert haar werk middenin het gevecht van economische, sociale en politieke machten en regelgeving. Kunst kan zo bijdragen aan het onderzoeken en bespreekbaar maken van maatschappelijke problematiek. Van Bon wordt graag gebeld voor een poëtisch fotoonderzoek. Momenteel werkt ze als freelance fotograaf, zowel aan zelf geïnitieerde projecten als aan werk in opdracht.

Family Stranger kreeg veel aandacht in de pers en op internationale fotofestivals. De serie is als fotoboek verkrijgbaar bij de Bredase uitgeverij The Eriskay Connection. www.wiosnavanbon.com All inclusive!

→ in beeld

All inclusive!

33

→ in beeld

34

All inclusive!

→ in beeld

All inclusive!

35

Kunst

Hoe helpt het leven elke dag te blijven vieren Over Park Zuiderhout Park Zuiderhout is een bijzondere plek en kent een rijke historie en begon in het bijna honderdjarige Missiehuis. Wat eens een groot seminarie was, is nu een woonwijk voor ruim 300 kwetsbare ouderen. Nog steeds is een derde van de bewoners religieus, vooral paters en broeders van verschillende kloostercongregaties.

36

Fotografie: Park Zuiderhout

All inclusive!

→ interview

“Dat ik me na mijn tachtigste naast kleermaker en broeder nu ook nog kunstenaar mag noemen, maakt me heel dankbaar en trots.” Broeder Wiro (85), een van de ruim 300 inwoners van Park Zuiderhout in Teteringen, is verguld dat zijn talent als kunstenaar twee jaar geleden nog publiekelijk aan het licht kwam. Met zelfs een expositie in Stedelijk Museum Breda als resultaat. ‘Het leven vieren’ is niet alleen maar een slogan bij Park Zuiderhout en de inzet van kunst(enaars) speelt hierbij een belangrijke rol.

eestelijk verzorger José Krijnen en welzijnsprogrammamaker Fen van der Kruit voelen zich bevoorrecht om bij Zuiderhout te mogen werken. ‘Hier wordt echt tijd en geld vrijgemaakt voor de zingeving en het welzijn van de bewoners’. We bieden een zo gevarieerd mogelijk programma aan waarbij iedereen op het eigen niveau genoeg uitdaging krijgt. Dus niet alleen sjoelen en kaarten maar ook veel bewegingsactiviteiten, er is een moestuin, we houden kookactiviteiten en er zijn bijeenkomsten met poëzie, filosofie. We zetten ook breed in op kunst en halen professionele kunstenaars naar Zuiderhout. Dat bevalt zo goed dat we vanaf dit jaar kunstenaars hier zelfs drie maanden willen laten wonen. Dus een artist in residence”.

Eindelijk eens een goed gesprek Maar eerst even terug naar twee jaar geleden, naar het eerste project met kunstenaars ‘Niet van Gisteren’ van Soundtreks. Deze kunstenaars Michiel van de Weerthof en Joost van Pagée ontmoette José tijdens een Show & Tell bijeenkomst bij Kunstloc Brabant, er was meteen een klik. Michiel en Joost liepen weken mee, werkten in het winkeltje en leerden veel bewoners goed kennen. Uiteindelijk maakten ze audioportretten van een aantal van hen.

Deze verhalen kun je nu nog steeds in het gebouw beluisteren in houten kastjes aan de muur. “Dit project heeft zoveel betekend voor zowel de bewoners als de medewerkers.

All inclusive!

Luisterportret meneer Loose

We hebben elkaar veel beter leren kennen.

Door de kunstenaars kwamen hele andere verhalen naar boven. De kunstenaars hebben een ander perspectief en komen hier heel anders binnen, heel fris met veel humor, ze stelden andere vragen en dat leverden bijzondere gesprekken op”, vertelt Fen. Illustratie: Kehrana van Sloten

37

→ interview

Zoals bij mevrouw Beekes (93 jaar). “In haar verhaal kwam haar kampverleden naar voren en dat zorgde voor meer begrip uit haar omgeving”, legt Fen uit.

Voor mevrouw Beekes zelf betekende het contact met de kunstenaars ook veel.

“Ik verveel me hier vaak, krijg weinig bezoek.

Bovendien vind ik de gesprekken hier in het huis met andere bewoners vaak zo oppervlakkig. Het is vaak toch een beetje geroddel.

Terwijl ik graag kranten lees, het nieuws volg en de hele wereld heb gezien. Zo heb ik in Indonesië en Brazilië gewoond. Sommigen hier zijn Teteringen zelfs nooit uit geweest.

Ja, dan heb je niet veel raakvlakken. Maar de kunstenaars gaven me aandacht en met hen kon ik weer eens andere gesprekken voeren.

Ook vond ik het mooi om mijn uiteindelijke verhaal terug te luisteren.”

Nooit te oud om kunstenaar te worden In Zuiderhout wonen in het missiehuis nog zo’n 80 geestelijken. Zoals broeder Wiro (85) die 51 jaar lang in de Sint-Paulusabdij in Oosterhout woonde en nu sinds 13,5 jaar op Zuiderhout woont. Hij is nog maar met 5 broeders uit Oosterhout over. Daar heeft hij

het moeilijk mee. Maar hij staat zelf nog volop in het leven.

Zo kent zijn computer geen geheimen voor hem. Hij maakt hier de mooie grafische creaties op. “Ik heb altijd graag getekend. Mijn oom zei vroeger al tegen mijn moeder ‘stuur die jongen toch naar de kunstacademie’, maar ja ik wilde iets heel anders”, glimlacht

De kunstenaars gaven me aandacht en met hen kon ik weer eens andere gesprekken voeren. broeder Wiro. Ook in de abdij bleef hij altijd erg creatief met kalligrafie en was hij kleermaker. En nu maakt hij dus kunstwerken op zijn computer. “Ik deed dit altijd al voor mezelf stilletjes op mijn kamer, maar toen de kunstenaars met mij spraken vonden ze mijn werk heel bijzonder. Dat deed wel wat met me. Dus nu mag ik mezelf op late leeftijd nog kunstenaar noemen,” glimlacht broeder Wiro bescheiden met een twinkeling in zijn ogen. “Ik neem bij mijn werk een vorm uit

Over Soundtreks Joost & Michiel werken sinds 2013 als makersduo Weerthof & Pagée.

Ze maken audioverhalen podcasts, luisterroutes e.d. Ze passen hun project altijd aan op basis van de locatie. Bij Zuiderhout deden ze het project ‘Niet van Gisteren’. Een kijk- & luisterproject voor, met en door de bewoners. De makers zeggen er zelf over: Mensen met zeer uiteenlopende levens wonen op Zuiderhout nu samen onder een dak. Oud-missionarissen, groentevrouwen, kampoverlevers, postbodes, benedictijnen en Bach-liefhebbers.

Menigeen 85+, weinigen oud. Al deze mensen hebben boeiende verhalen te vertellen. Verhalen over het leven vroeger, maar ook over het leven hier, nu. Boeiende, treurige, mooie verhalen vol twijfel, plezier & menselijkheid.

www.soundtreks.nl 38

Samenwerking studenten: Kehrana van Sloten en Irene Jelier, studeerden succesvol af aan de AKV|St.Joost met hun animaties, hun maquette en illustraties die zij bij dit project in samenwerking met Soundtreks hebben gemaakt.

All inclusive!

de natuur, bijvoorbeeld een dennenappel, als basis en maak daar grafische vormen van.”

Zijn werk hing tijdens de expositie van de audioportretten van Soundtreks prominent in het het Stedelijk Museum Breda. “Vlak naast de ingang, als blikvanger”, zegt hij trots.

Ja, Kehrana en Irene hadden daar de tekst ‘Ik ben geen kleurenman’ bij gezet. Het gekke is namelijk, ik maak heel kleurrijk werk, maar ik ben eigenlijk behoorlijk kleurenblind.”

Inmiddels weten verschillende kunstenaars Zuiderhout met hun projecten goed te vinden. En José en Fen zeggen nergens nee tegen. “Kunstenaars werken graag met ons samen en wij vinden dat alleen maar cadeautjes. Kom maar op!”

Zo deden ze ook mee aan Tijd van je leven vanuit de Nieuwe Veste en hebben ze een aantal kunstenaars nu als zzp’ers in dienst.

“Als het project maar niet betuttelend is en het iedereen hier in zijn/haar waarde laat, vinden wij alles goed. Het levert altijd iets op en verandert de kijk van ons en de bewoners.”

All inclusive!

Broeder Wiro bij zijn expositie in het Stedelijk Museum Breda

Kunstenaar trekt in bij Zuiderhout Nu vinden ze het tijd voor nog meer diepgang en duurzame samenwerkingen. Dit in de vorm van een ‘Artist in Residence’ (kunstenaar in huis). Een kunstenaar dus die op Zuiderhout gaat wonen. Drie maanden lang, drie verschillende kunstenaars per jaar voor tien jaar lang. Ook bieden ze een vers afgestudeerden van AKV|St.Joost een maand een snuffelresidentie.

“Ja we zijn lekker ambitieus”, lacht José.

“Maar ik ben ervan overtuigd dat het een enorme meerwaarde heeft als een kunstenaar hier ook echt woont. Je leert elkaar dan goed kennen, doet mee met het reilen en zeilen hier in huis, met alle activiteiten en rituelen.

En dit is natuurlijk een prachtige plek, met dat buitengebied en het missiehuis. Dan krijgt een samenwerking echt diepgang’.

Ze geven de kunstenaars als uitgangspunt 39

→ interview

een onderzoeksvraag mee: “Wat is de betekenis van religie/spiritualiteit in het hedendaagse leven” en hebben als voorwaarde dat er genoeg interactie is met bewoners.

“Iemand moet echt de verbinding aangaan en minstens 1 keer per week iets met bewoners ondernemen.” Verder is de kunstenaar vrij en krijgt hij kost en inwoning, een honorarium, een productiebudget, een expositie en een publicatie in het Stedelijk Museum Breda.

“Dat we dit aandurven komt ook door het advies en de steun vanuit Kunstloc Brabant, vooral Atty Bax. Zij heeft ons geholpen om het professioneel aan te pakken. Een goede onderzoeksvraag te formuleren maar ook bijvoorbeeld het formeren van een klankbordgroep en een selectiecommissie met externe deskundigen. We worden voor dit nieuwe plan ondersteund met subsidie en advies uit de Impulsgelden. Dat geeft echt vertrouwen en mogelijkheden. Ook zijn we heel blij met de samenwerking met het Stedelijk Museum Breda. De curator, Marjolein van der Ven,

40

gaat tijdens de expositie een link leggen naar de prachtige collectie Cultureel Erfgoed.”

Ze willen uiteindelijk dat alle disciplines aan bod komen, iets met fotografie, schrijven, dans, computerkunst (“speciaal voor broeder Wiro”, lacht José). In september 2020 start de eerste ‘kunstenaar in huis’.

“Spannend of we het allemaal gaan halen, we leggen de lat voor ons zelf zoals altijd hoog, maar het mooie is, in al die jaren is er eigenlijk nog niets niet gelukt.” Het plan is ook om een kunstenaar uit missieland Indonesië uit te nodigen. “Prachtig idee”, knikt mevrouw Beekes. “Daar ga ik eens een goed gesprek over mijn geboorteland mee voeren.”

Meer weten?

Neem contact op met Atty Bax, adviseur Zorg & Gezondheid: atty.bax@kunstlocbrabant.nl

All inclusive!

Mevrouw Beekes luistert naar haar eigen verhaal in het Stedelijk Museum Breda

All inclusive!

41

→ makers

Breeknacht

Over liefde die (bijna) alles overwint

Je stelt het je liever niet voor. Dat je partner een herseninfarct krijgt, een ongeluk of een tumor. Je komt dan in een andere wereld terecht. De wereld van NAH: niet aangeboren hersenletsel.

Romijn Conen en Nanna Tieman, man en vrouw, hadden samen een succesvol theatergezelschap toen Romijn werd getroffen door een herseninfarct. Een lange weg van revalidatie volgde. Nanna maakte er een voorstelling over: Breeknacht. Vanuit haar persoonlijke perspectief, als partner en mantelzorger. Een indringend verhaal over tegenslag, kracht, moed en hoop. En een verhaal over hun liefde die (bijna) alles overwint. De intieme voorstelling laat je meevoelen ĂŠn huiveren. Na de voorstelling is er ruimte voor gesprek.

Breeknacht is er voor theaterliefhebbers, voor mensen die hetzelfde meemaakten, voor mantelzorgers, zorgprofessionals, familieleden en beleidsmakers sociaal domein. www.nannatieman.nl

42

All inclusive!

→ makers

Wat doen we nou eigenlijk hier?

Zevenentwintig

Schijt aan de norm!

Op haar 13de kocht Ira Hoefsmid haar eerste camcorder. Ze heeft ‘m niet meer losgelaten.

Haar camera is haar onderzoeksmethode. Door de lens bekijkt ze het leven. Al observerend en participerend probeert ze in andermans vel te kruipen.

Iemand écht te leren kennen. En zo, via film, een persoonlijk verhaal te vertellen. Met een flinke dosis – ‘Wat doen we nou eigenlijk hier?’ – en een beetje schijt aan de norm, zit ze rauw op de huid.

All inclusive!

Een voorbeeld is haar film Zevenentwintig. Ira volgt drie vrienden die vroeger hebben afgesproken om op hun 27e uit het leven te stappen. Net als hun muzikale helden Kurt Cobain en Jim Morrison. Tot die tijd leven ze er helemaal op los. Ira volgt de jongens op de voet.

We zien ze worstelen met verandering, vriendschap en misschien nog wel het lastigste van allemaal: opgroeien. iraguineverehoefsmid.com

43

→ makers

Groen en gezondheid?

Garden of Abundance!

Beeldend kunstenaar Juul Rameau wil ons laten ervaren wat de natuur met ons doet. Want een ommetje maken kan helend werken, ontstressen en bijdragen aan je mentale gezondheid. Maar hoor je de wind wel waaien als je buiten bent? En hoe ruikt het eigenlijk? En wat zie je om je heen? Staat je belsignaal nog aan? Ben je niet bezig met andere zaken die nog gedaan moeten worden?

Hoor je de wind wel waaien als je buiten bent? En hoe ruikt het eigenlijk?

Haar serie kunstwerken Garden of Abundance helpt ons bewust te worden van onze omgeving als we in de natuur zijn. Ze heeft er al drie ontwikkeld: Luistervink, Mijn Schat en Ademheling.

Je kunt ze huren of haar opdracht geven ze aan te passen aan jouw omgeving.

Plaats ze als activerende route in je gemeente, bij je zorginstelling of bij een park in jouw buurt. www.juulrameau.com

44

Fotografie: Selva Wilbers & Studio Juul Rameau

All inclusive!

→ makers

Met kunst leren luisteren naar je lichaam Sexual Healing Kunst is voor iedereen. Dat is wat Nienke Helder laat zien met Sexual Healing. Dit is een collectie van vier zintuigelijke designobjecten die je helpen bij het verkennen van je lichaam en het ontdekken van je seksualiteit. De collectie is ontstaan uit frustratie over de afwezigheid van prettige intieme hulpmiddelen, die je helpen om te gaan met seksuele problemen na een trauma, een heftige bevalling, een ingrijpende operatie, na ziekte of een IVF-traject.

De collectie is ontwikkeld met een groep ervaringsdeskundigen en verschillende (para-)medische experts.

En in 2020 start een wetenschappelijk onderzoek met de bekende Prof. Dr. Ellen Laan en Dr. Stephanie Both (beiden seksuoloog en klinisch psycholoog) naar verschillende hypotheses rond het ontspanningen opwindingsproces bij vrouwen met behulp van de objecten uit de collectie.

In je privĂŠsfeer, zonder klinische aanpak, begeleiden de objecten je bij het verkennen van je eigen seksualiteit. Ook zonder trauma of operatie zijn ze overigens prachtig en spannend. Om de zintuigen te prikkelen en om de relatie met je eigen lichaam of met het lichaam van je partner te versterken. www.nienkehelder.com

All inclusive!

Fotografie: Nicole Marnati

45

→ makers

Ixeg Waxie

Steeds meer zelfvertrouwen De redactie aan het woord Boris: “Bijzonder aan de groep is hoe open iedereen is, hoe respectvol. We behandelen elkaar niet als collega’s maar gewoon als vrienden. Iedereen heeft zijn eigen shit, zijn eigen problemen, maar dat wordt gedempt min of meer. We maken er geen therapiesessie van, bedoel ik, het wordt wel gedeeld, het mag er zijn. Ik heb wel het gevoel dat het een safe space is.”

Gerwin: “Het leuke van het maken van de Ixeg Waxie is dat ik kan schrijven wat ik wil.

En dat je daar zoveel mogelijk hulp bij krijgt.

Het schrijven van de verhalen is ook een stukje bewustwording. Ik ben er zelf ook beter door geworden. Ik ben heel bewust en goed bezig met mijn persoonlijke ontwikkeling.”

ContourdeTwern, organisatie voor sociaal werk in Tilburg, levert graag maatwerk. Dit gebeurt meestal in de vorm van dagbesteding of vrijwilligerswerk. Maar wat als dat niet goed past? Dan zoeken ze naar wat wél werkt. Een succesvolle vorm is Ixeg Waxie, een tweemaandelijkse muurkrant in Tilburg-West.

De redactie bestaat uit jongvolwassenen die om wat voor reden dan ook in een isolement zaten. Ze komen eens in de twee weken bij elkaar. Door uit te gaan van de leef- en beleefwereld van jongvolwassenen en door aanspraak te maken op hun creatieve vermogens komen ze weer in beweging. Omdat de redacteuren onder gelijkgestemden zijn, ontstaat er al snel een gevoel van veiligheid en vertrouwen. Op die manier werken ze vanzelf ook aan de uitbreiding van hun sociale netwerk. De muurkrant Ixeg Waxie is vermakelijk, informatief en ook gewoon mooi. Daar zijn de deelnemers trots op.

Ixeg Waxie is een initiatief van ContourdeTwern en Wobby.club, een eigenwijs platform voor illustratie en literatuur. Kunstenaars en artistieke middelen dragen bij aan sociale activering en participatie. Met behulp van professionele begeleiding krijgen de deelnemers steeds meer zelfvertrouwen. En elk nummer wordt met gepaste trots gepresenteerd en gevierd: dit hebben we samen bereikt! www.ixegwaxie.nl www.wobby.club 46

Ricardo: “Bij de Ixeg Waxie kan ik mijn talent als animé tekenaar beoefenen. Schetsen is wat ik het liefste doe. Als ik schets krijg ik rust in mijn hoofd. Ik vind het zo leuk om te doen dat ik nu ook wel vaker doe en niet alleen als ik stress heb.”

Marc: “Binnen de groep zijn aanwezige beperkingen geen beperkingen, maar talenten. Niet alleen in dit project maar ook in de andere heb ik een stijgende lijn meegemaakt qua groei en ontwikkeling. En de redactievergaderingen zorgen voor regelmaat. Het is iets waar je naartoe leeft.”

Aran: “Ixeg Waxie betekent voor mij een nieuw begin. Er beweegt weer iets in mijn leven.

Als dit niet op mijn pad was gekomen was er weinig gebeurd. Ik krijg binnenkort een flatje.

Nu ga ik daarheen terwijl ik in beweging ben.

Dat is toch anders dan dat alles stilstaat als ik daar aankom en vanuit die stilstand moet gaan bewegen. Het is een mooie start van een nieuw jaar.”

All inclusive!

Door Sanne Feenstra → maker

→ column

De Omgevingswet: durf buiten te spelen met kunstenaars an ver hoor ik het gejoel, gelach en de kaats van de bal tegen de stoep. De zon schijnt, een aantal boompjes staat al in bloei. Een felle lentebries loeit door de stad. Er is niemand op straat behalve drie kinderen met een bal. Ik loop rustig dichterbij met mijn hoofd in de zon.

‘Pats’, ‘pats’; het holle geluid weerklinkt door de straat en de kinderen giechelen en rennen terwijl de bal hoog terug stuitert. Ik sta stil en kijk. Ik ken het spel niet alhoewel het lijkt op ‘stoepranden’. De regels zijn anders. Of misschien zijn er geen regels. De kinderen spelen, dus misschien doen regels er niet toe. Ik kijk ze nog even na en loop dan de hoek om naar huis, weer aan de slag.

Oplossingen vind je namelijk niet door pleisters te plakken en op zoek te gaan naar snelle uitkomsten.

Ook de kunstacademie, waar ik jaren geleden op zat, was een vrijplaats waar regels niet of nauwelijks golden. De regels die er waren betroffen het schoolsysteem. In het werk dat je maakte was alle vrijheid gewaarborgd. Ik heb me vaak afgevraagd of die vrijheid ook een bepaalde afstand tot de wereld in stand hield. Kunst bestaat in principe bij de gratie van die afstand zodat ze kan reageren op de wereld. Ik had juist behoefte om de impact die kunst heeft vast te kunnen pakken en in te zetten. Maar hoe?

Ik solliciteerde bij BRAM, een kleine groep jonge idealisten. We werken in dienstverband van gemeenten in Brabant en we verdienen ons salaris terug door opdrachten te doen voor overheid of semioverheid. Dat betekent

All inclusive!

Fotografie: Danielle Schenk

veel afwisseling van werkplekken, opdrachten en vrijheid om na te denken over onze eigen werkmethoden en systemen. Zo stuitte ik op een oproep van het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie, over subsidie voor projecten waarin gemeenten meer optrekken met kunstenaars.

Ik greep de kans. Laten we meer verbinding maken tussen de krampachtige regels uit de systeemwereld, en het durven buiten spelen zonder regels met kunstenaars.

In een traject onder de paraplu van de Omgevingswet startte ik een aantal proeftuinen. Hierin gaan ambtenaren, raadsleden en kunstenaars samen met initiatieven van inwoners aan de slag. We experimenteren door te leren van andere werkwijzen samen met kunstenaarscollectief YAFF, urban changemaker Jorn Wemmenhove van Humankind en onderzoeksbureau DRIFT. Het traject is erg spannend voor systeemdenkers: er ligt een vraag vanuit inwoners op tafel en we hebben geen idee wat uit dit traject zal ontstaan. Niet het doel staat centraal, maar het onderzoek.

Oplossingen vind je namelijk niet door pleisters te plakken en op zoek te gaan naar snelle uitkomsten. Deze vind je na een langer traject van intens en diepgaand onderzoek naar de kern van het vraagstuk. We zetten hierdoor een transitie-experiment in werking zodat er een duurzaam antwoord ontstaat. Een oplossing die nog jaren effect heeft.

De kunstenaar is een essentiële schakel in dit geheel. De kunstenaar durft buiten de gebaande paden te spelen. De kunstenaar durft van het stoepranden de regels te verwijderen of veranderen. Ze verleidt de ambtenaar om even vanachter de computer weg te kruipen en de bal terug te kaatsen – buiten. www.bramconsultants.nl

47

→ in beeld

Verschillende boeren uit de regio wilden deze grond wel gebruiken, maar hadden niet de financiële middelen. Zo ontstond het idee voor een coöperatie van belanghebbenden uit de omgeving. Ieder lid koopt een aandeel in de grond en de coöperatie verpacht deze gronden aan de boeren. De burgers zijn op die manier nauw betrokken bij de ontwikkeling van hun eigen leefomgeving. Ze beslissen mee over de eisen voor landbouw, met aandacht voor de omgeving en respect voor bodem, mens en dier.

Ik heb eigenlijk helemaal niks met kunst maar op deze manier spreekt het me wel aan.

Bij de ontwikkeling en inrichting van een gebied kan kunst een belangrijke rol spelen. Door een kunstwerk kun je bijvoorbeeld anders naar je omgeving gaan kijken, het maakt een gebied nog mooier en/of je markeert er belangrijke plaatsen mee.

Landcoöperatie Dal van de Kleine Beerze schakelde Hermelinde van Xanten van Kunstloc Brabant in voor advies. Zij droeg jonge kunstenaars voor aan de kunstcommissie. In een interactieve werksessie bespraken tien 48

Landcoöperatie Dal van de Kleine Beerze Kunst als katalysator Samenwerken aan het verbeteren van je eigen leefomgeving?

Dat doen ze in het Dal van de Kleine Beerze, gelegen tussen het Middelbeers en Vessem. Hier ligt zo’n 40 hectare agrarische grond als proeftuin voor duurzame landbouw. kunstenaars, pachters, leden van de Landcoöperatie en belangenorganisaties wat er in het gebied speelt.

De kunstenaars werkten op basis daarvan een eerste ideeschets uit.

Met de vijf meest aansprekende plannen ging de landcoöperatie uiteindelijk verder. Dat zijn: • Timm Donke en Thieu Custers, die de Kamer van de Kleine Beerze bouwen. Dat is een natuurverblijf in een silo.

• Rebecca Oevermann die een vogelkijkhut maakt. Dat doet ze op basis van gesprekken met de weidevogelvereniging en Brabants Landschap.

• Tom D’Istelle, die met de heemkundevereniging werkt aan het vastleggen van de legende van de Beerse Strijkster.

• Renée van Oploo, die het stroomgebied in kaart brengt op rvs en cortenstaal.

• Iris Hofland, die stalen bloemen in het landschap plaatst. Daarop staan dichtregels en wijsheden van Beerzenaren.

Dit project laat mooi zien dat samen nadenken en praten over kunst zorgt voor verbinding.

Boeren, bewoners en andere belanghebbenden uit het gebied zijn vanaf het begin betrokken. Kunst werkt zo als katalysator. Het resultaat, de kunst, wordt zo onderdeel van een gemeenschap. Meer draagvlak + meer plezier + meer zorg voor de omgeving.

Een van de boeren zei tijdens een co-creatie sessie: “Ik heb eigenlijk helemaal niks met kunst maar op deze manier spreekt het me wel aan.” Een groter compliment kun je nav netnalp ella tadrood negjirk ret niet krijgen. et nevats nerezji ednellihcsrev rooD . nepo eD .dreëerceg netnalp ed nedro

www.dalvandekleinebeerze.nl

ne gnivegmo nuh ni naagpo reem sre eitategev kjilruutan ed reennaw ,re

tmrov ,naats et nemok laz eitallatsni netnalp ed roov norbeitaripsni ed ner tsmoknemas nee laz mrov ed nI .nedr nennuk kelp ed po eid netnalp ethce .edoirepremoz ed ni ruutan nav nem raam njiz taamrof wuortegsdiehraaw pueh ne eink nessut neizeg dleddim

ne ,gnal diehraabduoh ed ,njiz fei .gidnetseblaadnav koo teh si laai

8

All inclusive!

Timm Donke en Thieu Custers

All inclusive!

→ in beeld

49

→ in beeld

07,1

DE

HET

STRIJKSTER SCHETSMODEL Het Verhaal Geinspireerd op het volksverhaal van de vrouw die stief op witte donderdag in de kerk in middel beers omdat de bliksem daar insloeg en haar zus, die bij haar was,helende krachten kreeg Mensen kwamen van over heel het land om gebruik te maken van haar krachten.

Het Beeld: Een vrouw figuur op een druk plaat. op het moment dat je bij het beeld in de buurt komt zal de blauwe lamp licht geven, haar ogen, handen en bliksem gevulde hart zullen oplichten door de bliksemvormige barsten in het beeld.

Tom D’Istelle (schetsontwerp) Technische details + tekening

De rivierHolle de Beerze is het sokkel uitgangspunt voor deze installatie zoals hij nu is en zoalszijn hij bewerkt binnenkort zalhet zijn. cortenstaal uit plaatmateriaal van 4 mm.– De cortenstaal platen zodat al iets Ook hetverweerd gebied eromheen in ontwikkeling.

Natuurvriendelijke eentot voedselbos, bestemd is, dan zalis het gelijkmatig gaan roesten (6 tot 12 oevers, maanden uiteindelijkgebieden uiterlijk).

Er wordt een voor dieren, wandelroutes, vistrappen… kleine opsomming vanbetonnen de aanpassingen diepoeren. worden gedaan.

Het constructie ingemaakt zodat dezeeen bevestigd kan worden op (schroef) Deze schroefpoeren van het gebied in eerste gepaard met geweld, de grote graafmachines die Holle cortenstaal sokkel uit plaatmateriaal van 4 mm. De cortenstaal platen zijn bewerkt zodatverbouwen het al iets worden in de grondgaat gedraaid en instantie hebben dus een gering effect opbijvoorbeeld het bodemleven.

Daarnaast is het object erweerd is, dan zal het gelijkmatig gaan roesten (6 tot 12 maanden tot uiteindelijk uiterlijk). Er een hetwordt bodemleven platduwen.

Pioniersplanten krijgen zal zijnisimpact dat zaghele ik ook bij machines de verplaatsbaar.

Het gewicht is ingeschat op +-vrij 200spel. kilo.Het Hierdoor het dushebben, ook te zonder zware te onstructie ingemaakt zodat deze bevestigd kan worden op betonnen (schroef) poeren. Deze Dommel schroefpoeren bij Sint-michielsgestel. Maar hoeveel geweld er ook gebruikt wordt – de natuur lijkt hier tegen te zijn verplaatsen. worden in de grond gedraaid en hebben dus een gering effect op het bodemleven. Daarnaast is het object opgewassen.

Technische details + tekening

jirts eD

erplaatsbaar. Het gewicht is ingeschat op +- 200 kilo. Hierdoor is het dus ook te zonder hele zware machines te Uit de bovenplaat wordt de uitkomst van de workshop gelaserd zoals te zien op de eerdere beeldende illustratie.

Tom l’Istelle erplaatsen.

Vervolgens wordt de rivier uitgelaserd en de beiden platen in hoeken dewww.paprikachips.com juiste hoeken gevouwen. Deze plaat

olv teH

wordt met een constructie op de cortenstaal sokkel gelijmd. De RVS bovenplaat is 4 milimeter dik. Deze dikte

Uit de bovenplaat wordt de uitkomst van de workshop gelaserd zoals te zien op de eerdere beeldende illustratie. is voldoende en bestand tegen vandalisme. De materialen zijn zeker duurzaam voor vijf jaar. Natuurlijk zal het Vervolgens wordt de rivier uitgelaserd en de beiden platen in hoeken de juiste hoeken gevouwen. Deze plaat materiaal iets verweren, maar het onderhoud zal gering zijn. wordt met een constructie op de cortenstaal sokkel gelijmd. De RVS bovenplaat is 4 milimeter dik. Deze dikte s voldoende en bestand tegen vandalisme. De materialen zijn zeker duurzaam voor vijf jaar. Natuurlijk zal het Renée van Oploo (schetsontwerp) materiaal iets verweren, maar het onderhoud zal gering zijn.

ooh eD

001

De rivier de Beerze is het uitgangspunt voor deze installatie – zoals hij nu is en zoals hij binnenkort zal zijn.

Ook het gebied eromheen is in ontwikkeling. Natuurvriendelijke oevers, een voedselbos, gebieden bestemd voor dieren, wandelroutes, vistrappen… een kleine opsomming van de aanpassingen die worden gedaan. Het verbouwen van het gebied gaat in eerste instantie gepaard met geweld, bijvoorbeeld de grote graafmachines die het bodemleven platduwen. Pioniersplanten krijgen vrij spel. Het zal zijn impact hebben, dat zag ik ook bij de Dommel bij Sint-michielsgestel. Maar hoeveel geweld er ook gebruikt wordt – de natuur lijkt hier tegen te zijn opgewassen.

si neroT

Afbeelding: lijnenspel rivieren - heden en toekomst

Afbeelding: lijnenspel rivieren - heden en toekomst

Het kunstwerk is een kaart die zowel het heden als verleden weergeeft – maar dan geometrisch en geabstraheerd.

Het is een suggestie van een kaart, die opgevouwen is en dan weer wordt uitgestreken. Het duidt symbolisch naar het voortdurend aanpassen van een landschap. De vouwen zijn geconstrueerd uit de oude rivier. Het water loopt via die lijnen naar de nieuwe vorm van de rivier. Daaronder zit cortenstaal, refererend naar de hoeveelheid ijzer in het gebied en in het water door de langdurige intensieve landbouw.

Het kunstwerk is een kaart die zowel het heden als verleden weergeeft – maar dan geometrisch en geabstraheerd. “Onze herinterpretatie Het is een suggestie van een kaart, die opgevouwen is en dan weer wordt uitgestreken. Het duidt symbolisch naar het voortdurend aanpassen van een landschap. De vouwen zijn geconstrueerd uit de oude rivier. Het water loopt via die lijnen naar de nieuwe vorm van de rivier. Daaronder zit cortenstaal, refererend naar de hoeveelheid ijzer Afbeelding: definitief ontwerp en technisch 3d in het gebied en in het water door de langdurige intensieve landbouw.

van de natuur voelt hoopvol, maar de vraag reist ook: zijn we nog op tijd?”

Afbeelding: definitief ontwerp en technisch 3d

“Onze herinterpretatie van de natuur voelt hoopvol, maar de vraag reist ook: zijn we nog op tijd?”

Afbeelding: schets bovenaanzicht kunstwerk 5

10

10

50

5

Afbeelding: schets bovenaanzicht kunstwerk

All inclusive!

→ in beeld

Rebecca Oeverman (schetsontwerp)

ontwerp

prototype 1 :1 (zonder landschaps- en loc

erp

ontwerp

Wist je dat er nog veel meer kunstwerken in het

prototype 1 :1 (zonder landschaps- en locatie specif ieke toepassingen, en uitsnedes in de

Meer weten? Neem contact op met Hermelinde van Xanten, adviseur Kunst & Ruimte: hermelinde.vanxanten@kunstlocbrabant.nl

Brabantse Landschap te zien zijn? Landkunst brengt land, stad, natuur, erfgoed, cultuurhistorie en hedendaagse kunst samen. Op eigentijdse en historische ontmoetingsplekken, op plaatsen waar bewoners en bezoekers, recreanten en passanten elkaar tegenkomen. Centraal staat de genius loci: de geest van de plek. De kunstwerken, tentoonstellingen of evenementen die je aantreft, zijn speciaal voor die plek bedacht en gemaakt. www.landkunst.nl

Iris Hofland

All inclusive!

51

Zeggings~

Kunst geeft leven aan Bossche herdenkingsplaats

Fotografie: Atelier Anne Wenzel

→ interview

Als ik opkijk naar de hemel voel ik op de een of andere manier dat deze wreedheid zal ophouden en dat de vrede zal terugkeren – Anne Frank –

Een plaquette op het Anne Frankplein in ’s-Hertogenbosch, met daarop bovenstaande citaat. Dat was tot voor kort – samen met een Pax Christi vredespaal – het enige op het plein dat bezoekers en passanten deed herinneren aan vrede en vrijheid. De betekenis van het plein – als plek om te herdenken – mocht dus wel duidelijker worden benadrukt.

Samen met bewoners en kunstenaar Anne Wenzel werkte gemeente ’s-Hertogenbosch de afgelopen jaren aan de realisatie van een bijzonder kunstwerk op het plein. In juli 2020 is het kunstwerk geplaatst en het plein heringericht. Janne van Wijnen, namens de gemeente: “Kunst kan iets heel bijzonders betekenen. En hoe meer mensen je betrekt, hoe breder de betekenis van zo’n plein straks gedragen wordt en hoe enthousiaster de Bosschenaar het kunstwerk omarmt.”

idden in de historische binnenstad, vlak voor de entree van het Design Museum en concertlocatie de Willem Twee Toonzaal (gevestigd in een voormalige synagoge), ligt het Anne Frankplein. Keetje Lindner woont hier op een steenworp afstand vandaan. Als bewoonster is ze betrokken bij de herinrichting van het plein. Die betrokkenheid kwam voort uit haar uitgesproken wens om haar woonplaats onderdeel te laten uitmaken van de Europese kunstroute Strasse des Friedens.

“Kunst heeft zoveel zeggingskracht”, zegt Keetje daarover. “Het kan ons laten zien én voelen dat we in vrede en vrijheid samenleven. Het helpt ons daarbij stil te staan.” Keetje vond een bondgenoot in Peter van Helden.

All inclusive!

Keetje

Janne

Samen met een aantal andere geïnteresseerden verzamelden ze zich in werkgroep ‘Straat van de Vrede’. De werkgroep nam contact op met Janne (beleidsmedewerker Cultuur bij de gemeente ’s-Hertogenbosch). Janne koppelde Keetje en haar werkgroep aan het initiatief voor het kunstwerk op het Anne Frankplein.

Glimlachend vervolgt Keetje: “Ontzettend mooi om te zien dat een ideetje, dat zomaar in mijn hoofd ontstond, werkelijkheid wordt.

Dat een vonkje een vuur wordt.”

Keramisch spoor De herinrichting van het Anne Frankplein is onderdeel van het Bossche Keramisch Spoor.

Met dit kunstproject initieert de gemeente kunstwerken van keramiek, dáár waar de 53

Kunstenaar Anne Wenzel Ter voorbereiding op het kunstwerk voor het Anne Frankplein bezocht ik het plein meermaals, om te zien hoe het wordt gebruikt. Ook las ik Anne Franks dagboek en bezocht ik het Anne Frankhuis. Twee citaten uit het dagboek inspireerden me. Het citaat dat op het plein zelf op een plaquette staat, het omhoog kijken als parabel voor vrijheid sprak me aan. En ook een ander citaat, waarin ze beschreef dat ze zich voelde als een gekooide vogel. En over hoe ze verlangde naar buiten, lucht en lachen.

Dat zie je nu terug in de prominente aanwezigheid van de vogel op het plein, opvliegend vanaf een bijna drie meter hoge zuil.

Beelden in de openbare ruimte maken, dat 54

kun je alleen samen. In dit geval ontvingen we een bijdrage vanuit het Mondriaan Fonds en vanuit het Prins Bernhard Cultuurfonds. En voor een herdenkingsplek zoals hier, is het van belang om medestanders in de stad te vinden. Herdenken is niet voorbehouden aan ĂŠĂŠn groep. Iedereen kan behoefte hebben om stil te staan bij vrede en vrijheid: waar je ook vandaan komt of wat je achtergrond ook is. Het is van iedereen. Vrijheid is een bijzonder goed.

Veel mensen beseffen dat niet meer, omdat ze nooit hebben meegemaakt hoe het is om niet vrij te zijn. Ik hoop dat dit plein daaraan bij kan dragen. Dat het helpt om stil te staan bij vrijheid, en hoe mooi dat eigenlijk is. www.annewenzel.nl All inclusive!

→ interview

stad erom vraagt. En het liefst in elke wijk. De gemeente werkt daarbij steeds nauw samen met bewoners. Janne: “Dat er bij dit soort projecten zoveel verschillende groepen betrokken zijn – bewoners, ondernemers, hele schoolklassen – zorgt voor een onmisbare dynamiek én voor draagvlak. Iedereen brengt zijn eigen kennis, kunde en wensenlijstje mee.”

Kunstloc Brabant ondersteunt gemeente ’s-Hertogenbosch bij de uitvoering van het Keramisch Spoor. Bijvoorbeeld in het ophalen van de juiste input en criteria vanuit betrokkenen. En bij een eerste selectie van potentieel geschikte kunstenaars.Een gelegenheidscommissie van omwonenden en andere betrokkenen maakt daar dan vervolgens een definitieve keuze uit. “In het geval van het Anne Frankplein was er uiteindelijk een shortlist van drie kunstenaars. Over het ontwerp van Anne Wenzel was iedereen meteen zó enthousiast, dat daar unaniem voor werd gekozen”, herinnert Janne zich.

Expressief Op het plein staan nieuwe bankjes, die door hun kleuren duidelijk refereren aan het roze/grijs/wit geblokte dagboek van Anne Frank. Meteen in het oog springt een zuil, met daarop een enorme opvliegende keramische vogel. En er is een muur, waarachter bezoekers in stilte kunnen (her)denken. Wat moet het pleintje voor de Bosschenaren gaan betekenen? Janne: “Dit is een symbolische

Kunst kan ons laten zien én voelen dat we in vrede en vrijheid samenleven. omgeving. Het plein, de voormalige synagoge hierachter en de Stolpersteine hier om de hoek. Dankzij het kunstwerk moet dat veel meer gaan leven.” Keetje vult aan: “En ik verwacht ook wel dat dat gebeurt. Het werk van Anne heeft zó’n enorme expressieve kracht. Je moet bijna blind zijn om het niet te herkennen als symbool voor vrijheid.” Niet voor niets legde Janne de afgelopen jaren lijntjes met betrokken bewoners-, ondernemers- en andere geïnteresseerde organisaties en verenigingen, zoals de Ambassade voor de Vrede. Zo hoopt ze dat het kunstwerk op dit plein ook écht het middelpunt van alle toekomstige bevrijdingsactiviteiten in de stad wordt. “Daardoor is er nu al enorm veel draagvlak in de stad. Zodat iedereen straks weet, ziet en voelt – voor vrijheid, herdenken en vrijheid moet je hier zijn.”

All inclusive!

Schaalmodel: Atelier Anne Wenzel

55

→ interview

Griet Heijkers Vrijheid is een abstract begrip. Zeker voor de meeste Nederlanders. We hebben nooit echt meegemaakt hoe het is om vrijheid te verliezen. Met het project ‘Vlaggen voor Vrijheid’ maken kunstencentrum RICK, Munttheater, Gemeentearchief/Museum W en museum Eynderhoof dit abstracte begrip tastbaar voor kinderen uit groep 7 en 8 van de basisschool. Door met vluchtelingen en met ouderen te praten. Door te kijken naar een voorstelling en een tentoonstelling over de oorlog. En door – als klap op de vuurpijl – al het geleerde te bundelen in raps en kunstwerken. Deze werken worden vervolgens weer aan de ouderen gepresenteerd. Hoe kijken deelnemers terug op dit project?

Nu 86 jaar oud, was 6 toen de oorlog begon.

Ze werd geïnterviewd door de leerlingen.

“Er kwamen vijf leerlingen langs met een leerkracht. Dat is heel fijn gegaan. Ik had toevallig net zelf een artikel geschreven over de oorlog. De kinderen stelden vragen over dagelijkse dingen. Wat gingen jullie eten? Hoe kwam je aan kleding? Ik liet foto’s zien van toen. Van de boerderij bijvoorbeeld. En ik heb ook verteld over de angsten die ik gekend heb. Steeds als er vliegtuigen overvlogen was ik bang. En ik vertelde ook over de onderduikers die we op de boerderij hadden. Toen de oorlog voorbij was, was ik tien. Ongeveer net zo oud als zij. Dat vonden ze bijzonder. En ook dat mensen die net over de grens wonen, ineens je vijanden zijn. Ik vond het heel prettig om hier aan mee te werken. Het is belangrijk om deze verhalen over te dragen.

Zonder verleden is er geen heden.”

Lotte Leerling groep 8 van Brede School Moesel

“Het bezoek aan het asielzoekerscentrum vond ik bijzonder. Het was heel koud toen we er langs gingen. Toch liepen mensen daar op badslippers en in een korte broek. En ze woonden met veel mensen op een kleine kamer. Het was heel anders dan thuis. Als ik hier zou wonen, dan zou ik erg moeten wennen. Ook vertelde een mevrouw dat haar familie nog achtergebleven was in het land waar ze vandaan kwam. Dat vond ik heel erg. Bij het zorgcentrum hebben we een mevrouw geïnterviewd. Zij maakte als kind de oorlog mee. Ze vertelde dat ze eten moest smokkelen naar België.

Dat vond ik spannend. Zou ik dat ook kunnen? Daarna waren er rapworkshops. Dat was leuk, maar ook moeilijk. Je moet goed nadenken over wat je gehoord hebt. Ik vond het een leuk project om aan mee te doen.”

56

Fotografie: Tom Alblas

Ik hoop dat scholen vaker bij ons op bezoek komen.

Vlaggen voor Vrijheid 9 deelnemende scholen 423 leerlingen 12 deelnemende zorgcentra 2 asielzoekerscentra

Elke van Rijswijk Senior medewerker ondersteuning, azc Budel

“Hier in het azc wonen kinderen die uit een oorlogsgebied komen, of uit een land waar ze niet veilig zijn. Op ons terrein zelf zijn ze ook niet helemaal vrij. Ze mogen niet zomaar weg. En hun ouders moeten zich twee keer per dag melden.

Een groot deel van de deelnemende scholen is hier op bezoek geweest. Ook bezochten twee vluchtelingen de scholen.

Kinderen mochten vragen stellen. Eén van de vrouwen vertelde dat ze haar gezin in haar land van herkomst achter had moeten laten. Toen was het wel even stil. Je zag gewoon dat het de kinderen in de klas ontroerde. Van de vluchtelingen zelf hoorde ik dat ze het als prettig hadden ervaren. Ondanks dat ze moesten wennen aan de directheid van de Nederlandse kinderen, hielp het praten over wat ze doormaken hen wel bij de verwerking. Ik hoop dat scholen vaker bij ons op bezoek komen. Dat kan namelijk gewoon. En het is belangrijk voor de maatschappelijke bewustwording. Wees welkom!”

Rob Vaessen Leerkracht groep 8 Brede School Moesel

Van dit project hebben de kinderen veel geleerd.

Daar hebben ze hun leven lang profijt van.

58

“Door zelf te ontdekken, erover te praten en dat te vertalen naar een rap, krijgen kinderen een beeld van hoe zo’n begrip als vrijheid ingevuld wordt. Dat was goed te merken tijdens de rapworkshop. Hoe deden kinderen dat in de Tweede Wereldoorlog, en hoe vergaat het kinderen nu? Die verbinding is belangrijk. Door langs te gaan bij een azc, lijfelijk te ervaren wat beperkte ruimte betekent, dat was een eye-opener. Normaal kom je daar niet zo snel. En ook het bezoek aan een zorgcentrum, en met ouderen praten over de oorlog, dat vergeten ze niet snel meer. Van dit project hebben ze veel geleerd. Daar hebben ze hun leven lang profijt van.”

→ interview

Jan van Dongen Hoofd Amateurkunst / Sociaal Domein bij RICK

“Vroeger was RICK vooral een centrum voor amateurkunst. Je kon bij ons lessen volgen, en dat was dat. Dat deden we buiten het onderwijs en binnen het onderwijs. Een aantal jaar geleden zijn we een innovatietraject ingegaan.

Toen is de maatschappij aan onze werkgebieden toegevoegd. Kunst wordt daarbij als middel ingezet. Bijvoorbeeld om de verbinding in een wijk te verbeteren. Of – zoals bij Vlaggen voor Vrijheid – kinderen te helpen om grip te krijgen op een ingewikkeld thema als vrijheid.

Kunst helpt daarbij. Het is een uitingsvorm, die kinderen aanzet om na te denken over wat ze weten en geleerd hebben over zo’n begrip.

Ook de andere deelnemende culturele instellingen hebben die omslag in denken gemaakt.

Hun bijdrage in het geheel maakt dat het begrip vrijheid van meer kanten onderzocht en ervaren wordt. De theatervoorstelling die de jeugd bezocht ging over bijzondere vriendschappen die in oorlogstijd kunnen opbloeien.

De foto’s en materialen uit oorlogstijd maken het verhaal van ouderen concreet. Zo dragen de gezamenlijke culturele instellingen bij aan het besef van vrijheid. We zijn ervan overtuigd dat we mensen kunnen bewegen met kunst en cultuur. En daar is het project Vlaggen voor Vrijheid een ontzettend mooi voorbeeld van, wat mij betreft.”

Vlaggen voor Vrijheid Vanwege Corona kon een deel van het project helaas niet doorgaan. In plaats van kunstwerken worden ervaringen van de kinderen gebundeld in een boek en een aftermovie.

Kunstloc Brabant is betrokken als ondersteuner en (mede) aanjager bij het programma Community Art Cranendonck.

Een meerjarig programma waarin wordt samengewerkt tussen de gemeente, RICK, Cultuurcraan en diverse sociale partners zoals het AZC. Hierin wordt kunst ingezet om maatschappelijke vraagstukken op te pakken, de focus ligt daarbij op acceptatie en het stimuleren van wederzijds begrip. Vlaggen voor Vrijheid maakt onderdeel uit van dit programma. www.ricknet.nl

All inclusive!

59

de ongekende kracht van verbeelding In deze gids lichten we verschillende inspirerende Brabantse voorbeelden uit waarbij Kunstloc Brabant betrokken is.

We doen dit omdat we willen laten zien wat de inzet van kunst betekent voor Brabant en verschillende Brabanders. Om te laten zien hoe een kunstenaar je blik kan verruimen en een samenwerking kan leiden tot innovatie en creativiteit.

Nieuwe samenwerkingen komen tot stand door ontmoetingen.

Daarom organiseert Kunstloc Brabant regelmatig bijeenkomsten rondom actuele thema’s die leven in Brabant. We brengen op deze bijeenkomsten kunstenaars samen met professionals uit andere sectoren. Abonneer je op onze nieuwsbrief en bekijk onze agenda via www.kunstlocbrabant.nl/agenda.

Tip! Op ons onlineplatform MESTmag.nl delen we wekelijks toonaangevende voorbeelden die laten zien wat de kracht van kunst en cultuur in Brabant is.

→ Kunstloc Brabant

Kunst & Leefbaarheid?

Community Art Brabant!

Werk je bij een woningcorporatie die samen met scholieren, een kunstenaar, jongerenwerk en het kunstencentrum vandalisme te lijf gaat met graffitikunst? Ben je een bewoner die met professionele filmmakers een docu maakt over je eigen buurt? Of wil je de talenten van de bewoners van je zorginstelling ontwikkelen met kunstenaars? Dan is de kans groot dat je lid bent of wilt worden van het platform Community Art Brabant (CAB).

Dit is een platform voor professionals die aan sociaal-artistieke projecten werken. Kunstloc Brabant faciliteert het platform. CAB brengt nieuws, kennis en netwerken samen voor community art, buurtcultuur en social design. Door ontmoeting, dialoog en kennisdeling verbinden en versterken we mensen en organisaties die via cultuurprojecten samen de Brabantse leefbaarheid verbeteren. Twee keer per jaar ontmoeten we elkaar live tijdens het CABCafĂŠ. Telkens op een andere plek, en georganiseerd met lokale partners. Neem eens een kijkje op onze website en ontdek bijvoorbeeld de videoserie Makers in Beeld. Laat je inspireren door voorbeeldprojecten, de impactmeting en creatieve manieren van organiseren. www.communityartbrabant.nl

Meer weten? Neem contact op met Joosje Duindam, adviseur Financiering & Leefbaarheid: joosje.duindam@kunstlocbrabant.nl Fotografie: Ben Nienhuis

61

→ Kunstloc Brabant

Prijsvragen & ontwerpopdrachten Regelmatig haken we in op actuele maatschappelijke thema’s uit andere sectoren door kunstenaars uit te dagen met een prijsvraag/ontwerpopdracht. Zo zetten we de innovatieve kracht van makers optimaal in voor vraagstukken die er in onze samenleving spelen.

Naast het losmaken van deze innovatieve ideeën, verbinden we partijen aan elkaar. En we helpen kunstenaars en ontwerpers om partners en stakeholders te vinden voor hun plannen. Een idee moet uiteindelijk ook echt uitgevoerd kunnen worden.

Twee voorbeelden hierbij zijn Out of the Box en Energy meets the Arts.

Out of the Box Overal in ons landschap staan grote logistieke centra. De ‘verdozing’ van ons landschap is een maatschappelijk vraagstuk van formaat. Om het debat een nieuwe impuls te geven heeft CAST, het Centrum voor Architectuur en Stedenbouw Tilburg e.o., samen met Kunstloc Brabant en de Vereniging Deltametropool een prijsvraag uitgeschreven:

Out of the Box: De Gouden Doos, Team Achterop

62

Hoe komen we tot een duurzaam logistiek landschap, dat tegelijkertijd meerwaarde heeft voor stad en land?

Multidisciplinaire teams werden uitgedaagd innovatieve ontwerpideeën aan te dragen, die daar antwoord op geven. Dit draagt weer bij aan een verdere discussie over de steeds groeiende logistieke sector. En hoe we deze kennis en inzichten kunnen gebruiken voor inrichting van deze nieuwe werklandschappen. Ontwerpend onderzoek draagt op die manier bij aan ontwikkeling van nieuwe ruimtelijke kaders. Om zo de ruimtelijke kwaliteit van bedrijventerreinen en de architectuur van logistieke hallen te verhogen.

Kijk voor de resultaten en hoe we daarmee verder gaan op: www.kunstlocbrabant.nl

→ Kunstloc Brabant

Matching: Show & Tell Heb je een vraagstuk waar je niet uitkomt? Leg het eens voor aan een kunstenaar! Dat is de insteek van onze Show & Tell-bijeenkomsten. Ideaal voor bedrijven vanuit alle denkbare sectoren.

Energy meets the Arts: Dutch Blue, Caro Agterberg

Het werkt als volgt. We brengen potentiële opdrachtgevers bij elkaar rondom een thema of vanuit een sector. Je brengt je vraagstuk in en vervolgens kunnen kunstenaars op inschrijving met je speeddaten over een mogelijke aanpak. Is er een klik dan kunnen jullie samen verder. Geen verplichting, wel prettig om op een laagdrempelige manier kennis te maken met elkaar.

Hierdoor zijn al mooie verbindingen tot stand gekomen. Bijvoorbeeld tijdens Show & Tell | The new funeral.

Uitvaartorganisaties maakten kennis met de potentie en de impact van creatieve en artistieke professionals op ontwikkelingen rond herdenken, begraven en nieuwe rituelen. En maakten bedrijven en instellingen uit de duurzaamheidssector tijdens Show & Tell | Kunst en duurzaamheid kennis met kunstenaars, ontwerpers en (landschaps-)architecten.

Energy meets the Arts Deze oproep is een vervolg op Energy meets the Arts – een prijsvraag om ideeën op te halen over de impact van de energietransitie op onze leefomgeving.

Want is het nog wel aangenaam wonen, verblijven en recreëren tussen al die windmolens en zonnepanelen? Energietransitie is namelijk niet alleen een zaak van technologische en economische verandering. Wil de energietransitie écht succesvol zijn, dan is nog iets anders nodig: verbeelding en verleiding.

Door Energy meets the Arts kwamen we bijvoorbeeld in contact met ECCO. Dat is een samenwerkingsverband van landschapsorganisatie Het Groene Woud en vijf Brabantse gemeenten. Dit verband ondersteunt en verbindt lokale en regionale initiatieven rond de energietransitie. Samen met Kunstloc Brabant faciliteert ECCO de samenwerking tussen haar partners (voornamelijk ambtenaren, agrariërs, mensen van energiecoöperaties, bestuurders, medewerkers van maatschappelijke organisaties) en kunstenaars en ontwerpers en jagen we aan. Als gevolg daarvan is bijvoorbeeld gemeente Geertruidenberg een onderzoekstraject gestart, over de manier waarop ze kunstenaars en ontwerpers in hun gemeenten kunnen betrekken bij de energietransitie.

KONKAV: de audiovisuele sector We faciliteren netwerken. Zoals KONKAV, een platform voor de audiovisuele sector in Brabant.

Op KONKAV.nl vind je av- en filmmakers, instellingen en bedrijven. Met een eigen profiel laten ze zien wat ze doen en met wie, aan welke projecten ze (samen)werkten en welke eigen producties ze maakten. Het online platform KONKAV heeft een prikbord, een agenda en een online magazine. Met KONKAV connects gaat het platform een aantal keer per jaar offline. Makers ontmoeten elkaar, wisselen ervaringen uit en delen kennis.

Dit stimuleren we met laagdrempelige av-diners, Show & Tells specifiek voor de av-sector en met De Filmhelpdesk. Ook is er KONKAV KAST: de podcast van KONKAV met nieuwe en gevestigde beeldmakers. KONKAV is er voor av-makers, filmmakers, opdrachtgevers, maar ook voor festivals, instellingen en geïnteresseerden. www.konkav.nl 63

→ Kunstloc Brabant

Financiering Bij Kunstloc Brabant kun je terecht met vragen over financiering. Want hoe mooi de plannen ook zijn, zonder geld en/of draagvlak voor is, kom je er niet.

Kunstloc Brabant is – namens de provincie NoordBrabant – uitvoerder van de Impulsgeldenregeling.

De regeling is bedoeld voor projecten die een duurzame bijdrage leveren aan het Brabantse cultuursysteem. De regeling biedt subsidie, een bijdrage voor crowdfunding, kennisvouchers en een lening. Ook voor advies over andere financieringsbronnen kun je bij ons terecht.

Onze adviseurs delen graag hun kennis over verschillende fondsen met je. Daarnaast werken we nauw samen met het Prins Bernhard Cultuurfonds/Buurtcultuurfonds Noord-Brabant, VSB Fonds en Fonds voor Cultuurparticipatie.

In deze gids kun je zien welke projecten Impulsgelden gekregen hebben:

Subsidie Impulsgelden Voor opdrachtgevers die kunst en cultuur duurzaam inzetten bij maatschappelijke vraagstukken of makers en culturele instellingen die een duurzame ontwikkeling willen maken op zakelijk en artistiek vlak. Het is bedoeld als investering om structurele veranderingen in gang te zetten. Binnen de eigen organisatie of beroepspraktijk en/of op breder maatschappelijk niveau.

Crowdfunding Buiten het feit dat crowdfunding ingezet kan worden om je project te financieren, creëer je een community van ambassadeurs rondom jouw project. Daarmee kun je laten zien dat er draagvlak is voor je project en zorg je voor meer zichtbaarheid.

Ook in de toekomst kan je nog beroep doen op deze ambassadeurs. Crowdfunding kan dus een blijvend effect hebben!

Maatschappelijke impact Maatschappelijk bevlogen kunstenaars en social designers werken aan een betere wereld.

Er is veel behoefte aan bewijslast voor die maatschappelijke impact van kunst. Daarmee kun je aan anderen laten zien wat het oplevert.

Ook leren betrokkenen waarom iets werkt en hoe het nog beter kan.

Impact is in feite de verandering die optreedt bij direct betrokkenen en indirect op de maatschappij. Impact laat je zien door de verandering ten opzichte van de beginsituatie aan te tonen. Klinkt misschien moeilijk en niet alles is meetbaar. Toch kan er veel en hoeft het niet ingewikkeld te zijn.

Kunstloc Brabant ontwikkelde samen met bureau Cigarbox en CAL-XL een online instrument: de Arts Impact Manager. De Arts Impact Manager helpt je projecten te evalueren en geeft je meer grip op maatschappelijke impact. Je vult een vragenlijst in. Op basis daarvan ontvang je een rapportage die inzicht geeft in wat de inzet is geweest, door wie en welke effecten dat heeft gehad. Gemeente Oosterhout, Cigarbox en Kunstloc Brabant werkten aan de doorontwikkeling van dit instrument. Nu is het onder andere ook mogelijk om projecten te spiegelen aan wijkdata, om projecten onderling te vergelijken (benchmarken) en om deelnemersonderzoeken te doen. De brede set indicatoren zijn conform wetenschappelijk gestandaardiseerde meetmethodes.

Zie ook: www.communityartbrabant.nl/impact

Kennisvoucher Schakel externe expertise in voor een concrete leervraag. De kennisvoucher is in het leven geroepen om makers en culturele instellingen te ondersteunen bij het versterken van hun cultureel ondernemerschap: een ideale balans tussen artistieke en zakelijke doelstellingen.

Kijk op onze website voor meer informatie, de bijdrage van de Provincie Noord-Brabant en de voorwaarden.

64

Meer weten? Neem contact op met Warner Werkhoven, adviseur Kunst & Leefbaarheid: warner.werkhoven@kunstlocbrabant.nl

→ Kunstloc Brabant

Doen!

Ben je geĂŻnspireerd om samen te werken met een kunstenaar? Of wil je als kunstenaar met een bedrijf, maatschappelijke instelling of overheid aan de slag? Wij staan voor je klaar om met je mee te denken en je te adviseren in:

hoe je een kunstenaar in kunt zetten bij je vraagstuk,

hoe je een partner in een ander domein kunt vinden,

hoe je financiering kunt vinden voor jouw plan.

Kortom: advies, bemiddeling, projectbegeleiding en matching.

Ons team van adviseurs heeft veel expertise in huis. Hoe kunnen we onze kennis en ons netwerk voor jou inzetten? www.kunstlocbrabant.nl 013-7508400 | @kunstloc

We gaan graag met je in gesprek.

Bezoekadres: LocHal Burgemeester Brokxlaan 1000 5041 SG Tilburg

Expositie Soft Dedication in de LocHal

65

→ colofon

GIDS

langs Brabantse innovatiekracht en creativiteit

Redactie, tekst en coördinatie Atty Bax Communicatie, tekst en eindredactie Anouck Storms Artikelen/interviews Iris van den Boezem, irisoogvoortekst.com Art direction en grafisch ontwerp Janine Hendriks, kaftwerk.nl Coverillustratie Ruben Topia, rubentopia.com Illustraties icoontjes Thomas & Jurgen, thomasenjurgen.nl Fotografie Imara Angulo Vidal (interviews) Rhiannon Coolen (portretfoto’s medewerkers Kunstloc Brabant) Drukwerk Drukkerij Mezclado, Tilburg Met dank aan Allen die aan deze uitgave hebben meegewerkt en opdrachtgevers, sponsors, subsidiënten van de uitgelichte kunstprojecten.

Uitgave Kunstloc Brabant, augustus 2020 oplage 5.000

Verschillende projecten in deze gids hebben ook financiering verkregen van andere fondsen, subsidieregelingen en/of particulieren. Kijk daarvoor op de vermelde websites van de projecten.

© alle zorg is besteed aan het achterhalen van de rechthebbenden. Wie toch meent rechten te kunnen laten gelden, kan contact opnemen met Kunstloc Brabant

www.kunstlocbrabant.nl Volg ons @kunstloc!

66

All inclusive!

www.kunstlocbrabant.nl