Winiarczyk

WINIARCZYK

Ilustrowany Informator Rady Osiedla Winiary - nr 2/2018 - wydanie specjalne Egzemplarz bezpłatny - nakład 3000 egz.

„To był grudniowy dzień – w teatrze szopkę grali, na długiej linie kołysał się anioł, gdy zabrzmiał w sali głos: zostaną dzieci, panie, mężczyzn wzywam na plac – zaczęło się powstanie.

Na Ritter Strasse padł od kuli wroga, na bruku skrzepła krew konającego, w grudniowy dzień – zwycięskiej walki za wolność i niepodległość”.

Stanisław Hebanowski „In gloriam aquilae albae” (fragment)

WINIARCZYK Ilustrowany Informator Rady Osiedla Winiary

Rota przysięgi wojsk powstańczych:

Przekazanie naczelnego dowództwa gen. Józefowi Dowbór-Muśnickiemu

Na prośbę Komisariatu naczelnej Rady Ludowej przybył z Warszawy gen. Józef Dowbór-Muśnicki, który objął dowództwo. Był on przeciwnikiem walki partyzanckiej. Wykorzystując chwilową stabilizację polityczno - militarną postanowił zorganizować regularne jednostki wojskowe w oparciu o normalny pobór rekruta i zawodową kadrę oficerską.

Na zdjęciach: • Fotografia generała z okresu dowodzenia I Korpusem Polskim w Rosji, wykonana w 1917 r.

• Pierwsza strona „Gońca Wielkopolskiego” nr 9 z dn. 12.1. 1919, z wiadomością o zaproponowaniu dowództwa Wojsk Wlkp. J. Dowbór-Muśnickiemu • Gen. J. Dowbór-Muśnicki przed frontem Straży Ludowej, 1919 r.

• Generał wraz z innymi oficerami Dowództwa Głównego podczas uroczystości zaprzysiężenia Wojsk WLKP. W Poznaniu na placu Wilhelmowskim (obecnie pl. Wolności) w dniu 26.1.1919 r.

• Głównodowodzący na pokazie w Ławicy, fotografia wykonana 3.IV.1919 r.

„W obliczu Boga Wszechmogącego w Trójcy Świętej Jedynego ślubuję, że Polsce, Ojczyźnie mojej i sprawie całego Narodu Polskiego zawsze i wszędzie służyć będę, że kraju Ojczystego i dobra narodowego do ostatniej kropli krwi bronić będę, że Komisarzowi Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu i dowódcom, i przełożonym swoim mianowanym przez tenże Komisariat, zawsze i wszędzie posłuszny będę, że w ogóle tak zachowywać się będę, jak przystoi na mężnego i prawego żołnierza-Polaka, że po zjednoczeniu Polski złożę przysięgę żołnierską, ustanowioną przez polską zwierzchność państwową” Ustanowione przez NRL, 21 stycznia 1919 r.

Straż Ludowa

Jedną z głównych powstańczych organizacji militarnych była Straż Ludowa zorganizowana przez Naczelną Radę Ludową. Na jej czele stał Julian Lange. Straż Ludowa w początkowej fazie powstania liczyła niewiele ponad 1000 osób, zaś pod koniec powstania prawie 100 000.

Na zdjęciach: • Zwieńczenie chorągwi Straży Ludowej w kształcie orła z koroną rzeźbionego dwustronnie • Legitymacja Władysława Sumińskiego członka Straży Ludowej z dzielnicy Wilda w Poznaniu • Biała opaska z niebieskim napisem „Straż Ludowa”, noszona na rękawie • Poczet sztandarowy Straży Ludowej - fotografia wykonana podczas uroczystości zaprzysiężenia i wręczenia chorągwi SL w Poznaniu na placu Wilhelmowskim (obecnie plac Wolności), w dniu 23. II. 1919 r.

Ignacy Paderewski

26 grudnia 1918 roku przybył do Poznania światowej sławy pianista i patriota polski Ignacy Paderewski oraz członkowie komisji alianckiej jadący do Warszawy. Poznaniacy zgotowali Paderewskiemu entuzjastyczne powitanie. W odpowiedzi na to 27 grudnia na ulice miasta z koszar wymaszerowali żołnierze niemieccy. Wraz z ludnością niemiecką demonstrowali swą wrogość wobec Polaków, niszczyli polskie i alianckie sztandary, demolowali lokale polskich organizacji i instytucji. Przybycie Ignacego Paderewskiego do stolicy Wielkopolski i entuzjastyczne powitanie stało się impulsem do wybuchu powstania

2

www.winiary.poznan.pl facebook: Osiedle Poznań - Winiary

WINIARCZYK Ilustrowany Informator Rady Osiedla Winiary

W hołdzie Powstańcom Wielkopolskim Grudzień, to czas oczekiwania na najradośniejsze święta, na spotkanie z bliskimi, choinkę, prezenty… i często zapominamy, że grudzień, to miesiąc szczególny dla dziejów naszego miasta i całego państwa. Upamiętnia bowiem zwycięski zryw Wielkopolan w 1918 roku, który zadecydował o powrocie do odradzającego się po latach niewoli państwa – ziem, z których przed wiekami zrodziła się Polska.

Różne były warunki życia polskiego narodu rozdzielonego przemocą w XVIII wieku na trzy zabory i różne były drogi do niepodległości każdej z trzech części polskich ziem. Ludność Poznańskiego dawała dowody swojego patriotyzmu przez cały okres niewoli. Uczestniczyła w powstaniach narodowych, zaopatrywała inne zabory w broń, pieniądze, żywność.

Walczyła przeciw germanizacji środkami pokojowymi – usilną i skuteczną pracą nad utrzymaniem oraz rozwojem polskiej gospodarki, oświaty i kultury.

To właśnie walka Wielkopolan o polski język, polską ziemię przypominała na początku XX wieku Europie i światu o polskim narodzie cierpiącym w niewoli.

Wybuch I wojny światowej, w której po przeciwnych stronach frontu stanęły trzy państwa zaborcze, ożywił nadzieje polskiego społeczeństwa na odzyskanie niepodległości.

W listopadzie 1918 roku powstał Komisariat Naczelnej Rady Ludowej jako polityczna reprezentacja Polaków w zaborze pruskim.

W listopadzie 1918 roku zakończyła się I wojna światowa, ziemie zaboru rosyjskiego i austriackiego były już wolne, ale ziemie zachodnie znajdowały się nadal pod pruskim zaborem. Władze Niemiec powołały specjalne oddziały zbrojne, których celem było utrzymanie „niemieckiego wschodu”.

Stosunki między niemieckimi Hakatystami a ludnością polską stawały się coraz bardziej napięte. Do wybuchu powstania potrzebna była przysłowiowa iskra. Impulsem do wybuchu powstania było przybycie do Poznania Ignacego Paderewskiego. Padł pierwszy strzał i rozniecił żywiołową walkę, która jeszcze tego samego dnia rozszerzyła się poza Poznań. Powstanie stało się faktem.

16 lutego 1919 roku, aktem rozejmu trewirskiego, naczelne dowództwo wojsk koalicyjnych zmusiło stronę niemiecką do zaniechania walk na froncie wielkopolskim i przyjęcia linii zdobywczej powstania za linię graniczną. Był to pełny triumf i finał powstania.

Trwały jeszcze na froncie wielkopolskim lokalne utarczki i potyczki, ale żołnierz polski trzymał już właściwie straż graniczną i czuwał nad bezpieczeństwem zachodniej granicy II Rzeczypospolitej.

Powstanie wielkopolskie było dla mocarstw koalicyjnych, obradujących w 1919 roku w Wersalu, najbardziej przekonującym świadectwem polskości Poznańskiego.

Od tamtych grudniowych dni minęło już 100 lat, nie ma już wśród nas Tych, dla których umiłowanie Ojczyzny było ponad własne życie.

Niech pamięć o Nich będzie wyrazem naszego hołdu.

Spacerując ulicami naszego miasta w świątecznym nastroju, nie przechodźmy obojętnie obok miejsc, które są świadkami owych wydarzeń.

Ewa Burchard, Katarzyna Selmachowska

Zgłoś sprawę Radnemu: Osiedle_Winiary@um.poznan.pl

3

WINIARCZYK Ilustrowany Informator Rady Osiedla Winiary

Udział mieszkańców Winiar w Powstaniu Wielkopolskim W 1918 r. Winiary były wsią, położoną na północ od Poznania, w dolinie strugi Wierzbak. Jej mieszkańcy mimo prowadzonej przez zaborców wieloletniej germanizacji, konsekwentnie zabiegali o zachowanie świadomości narodowej, szerzenie oświaty, rozwój gospodarczy i ekonomiczny. Realizując założenia pracy organicznej, powołali do życia Towarzystwo Przemysłowców (1894 r.), oraz Kółko Rolnicze (1903 r.). W latach 1906/1907 dzieci winiarskie brały udział w strajku szkolnym, w obronie nauczania religii, w języku polskim. Później powołano do życia inne stowarzyszenia, m.in. Towarzystwo Czytelni Ludowych i Zjednoczenie Zawodowe Polskie.

Przygotowania do walki o niepodległość W okresie przygotowań do walki z zaborcą o wolność Ojczyzny wyróżniały się dwa środowiska: sokole i skautowe.

W 1911 r. dh Andrzej Pokrywka założył winiarskie gniazdo „Sokoła”, które działając zgodnie z hasłem „w zdrowym ciele zdrowy duch”, szerzyło kulturę fizyczną i kształtowało świadomość narodową. W ten sposób przygotowywało przyszłych żołnierzy do walki o sprawę polską. Celem była niepodległość, jak napisano „najświętsza sprawa naszego ciemiężonego narodu”. Druhowie oddani tej idei musieli się liczyć z prześladowaniami i szykanami ze strony władz pruskich.

Symbolem organizacji był sokół w locie trzymający sztangę do ćwiczeń. W czasie zaborów pełnił on funkcję zakazanego przez władze wizerunku Orła białego.

Zarząd gniazda z zespołem ćwiczących w 1913 r. W środku siedzi prezes Wincenty Pokrywka, drugi z prawej Stefan Urbaniak. Wśród gimnastyków stoją: trzeci od lewej Franciszek Urbaniak, Nogaj, nn, prawdopodobnie Walenty Dubisz, Adam Kędziora, Andrzej Wójt. Leży pierwszy z lewej (Jakób?) Pokrywka, w środku Jan Klug.

Skauting wychowywał młodzież w duchu polskim i niepodległościowym. Obejmował również wycieczki, ćwiczenia w zespołach, musztrę, podchody, ćwiczenia terenowe, które miały przygotować młodzież do przyszłej walki zbrojnej z zaborcami.

Pierwszy pluton skautowy w Winiarach, składający się m. in. z młodzieży młodszej „Sokoła” , powstał w 1913 r. W 1914 r. dowódcą tego plutonu był Stanisław Saroszewski, późniejszy działacz niepodległościowy i powstaniec. W 1917 r. pluton przekształcił się w drużynę harcerską im. Jana III Sobieskiego, która rok później liczyła 40 druhów i miała sztandar.

Członkowie tej drużyny prawie w całości wzięli udział w walkach o niepodległość.

Kadra drużyny im. Jana III Sobieskiego: Stanisław Nogaj, Jan Wlaźlak, Stanisław Nagórski, Stanisław Napieralski, Jan Łuczak .

4

www.winiary.poznan.pl facebook: Osiedle Poznań - Winiary

WINIARCZYK Ilustrowany Informator Rady Osiedla Winiary

Walki powstańcze na terenie gminy Winiary

Dnia 1 stycznia 1919 r. miejscowy oddział wstąpił do ówczesnego Baonu Nording, którego dowódcą był por. Grześkowiak. 5 stycznia w południe ostatecznie przejęto zeppelinhale, w której były 302 „aparaty lotnicze bez silników, jeden aparat z motorem, około 40 wozów i sań, umeblowanie na dwa pokoje, dynamomaszynę, i.t.p.”. Zdobyty sprzęt w sposób istotny przysłużył się do powstania polskiego lotnictwa wojskowego.

Mapa Działania winiarskiego oddziału powstańczego, 1918 r. Widoczne na mapie koszary na Sołaczu, Fort VI i VIa , Zeppelinhala oraz granica ówczesnego Poznania.

W przygotowaniach do powstania, jak również w walkach zapoczątkowanych 27 grudnia 1918 r., wzięli udział wszyscy członkowie gniazda TG „Sokół” z Winiar, które w końcu 1918 r. liczyło 59 druhów.

Wielu z nich walczyło później pod Lwowem oraz w wojnie polsko - bolszewickiej.

Widok na halę sterowców w Winiarach.

Dowódcą powstańczego oddziału winiarskiego, w skład którego wchodzili głównie druhowie „Sokoła”, był Wincenty Pokrywka, zastępcą Franciszek Łagoda, a później Antoni Bajerlein.

27 grudnia 1918 r. wieczorem, prezes gniazda „Sokoła” w Winiarach otrzymał rozkaz od komendanta Straży Ludowej - druha Juliana Langego - zorganizowania oddziału z miejscowych żołnierzy. Jego zadaniem było obstawienie wszystkich dróg prowadzących do koszar sołackich i obserwacja tamtejszej załogi niemieckiej. Od godz. 21 przez całą noc i dalej 28 i 29 grudnia winiarskie patrole pilnowały koszar.

28 grudnia 1918 r. grupa żołnierzy pod dowództwem druha Kazimierza Remleina, rozbroiła tabor amunicyjny z trzema oficerami na czele. Zdobyto i zarekwirowano konie i około 20 wozów z amunicją.

Tego samego dnia patrol braci Antoniego i Maksymiliana Bajerleinów oraz Marcina Herkowiaka rozbroił oddział 16 żołnierzy niemieckich, zdobywając szesnaście karabinów, amunicję i granaty ręczne.

31 grudnia 1918 r. zajęto Fort VI i VIa, których załogi przeniosły się do koszar sołackich. Z fortów zabrano 1500 karabinów, około 3000 kocy i prześcieradeł, dwa motory elektryczne wraz z całym urządzeniem koszarowym.

Winiarski oddział powstańczy liczył 70 osób.

W styczniu 1919 r. część powstańców wstąpiła do Baonu Nording, część do 1 pułku piechoty (1 pułk Strzelców Wielkopolskich), biorąc udział w walkach o Lwów w 1919 r., część do 10 pułku piechoty Wielkopolskiej (10 pułk Strzelców Wielkopolskich), kontynuując walkę na froncie zachodnim. Tym samym zasilili oni szeregi tworzącej się Armii Wielkopolskiej.

Skauci z drużyny Jana III Sobieskiego wzięli czynny udział w walkach, w centrum miasta, już w pierwszym dniu powstania. Źródło wymienia następujących druhów: Jana i Józefa Łuczaków z ul. Bonin, Stanisława Nagórskiego z ul. Sokoła, Józefa Napieralskiego z ul. Sokoła, Franciszka Koziczaka z ul. Bonin, Stefana i Kazimierza Krenców z ul. Kowalskiej.

Wszyscy poznańscy skauci utworzyli kompanię skautową pod dowództwem druha, późniejszego podporucznika, Wincentego Wierzejewskiego. Brała ona udział w zdobywaniu Fortu Grolmana oraz koszar i lotniska w Ławicy. Kompania skautowa weszła w skład 1 pułku Strzelców Wielkopolskich, jako pierwsza kompania regularnego wojska.

Harcerze Stanisław Nagórski i Jan Wlaźlak nie wrócili do domu - polegli na polu chwały.

Zgłoś sprawę Radnemu: Osiedle_Winiary@um.poznan.pl

5

WINIARCZYK Ilustrowany Informator Rady Osiedla Winiary

Winiarczycy w powstaniu Wincenty Pokrywka długoletni prezes winiarskiego „Sokoła”, dowódca miejscowego oddziału powstańczego, prezes Towarzystwa Czytelni Ludowych, inicjator budowy Pomnika Poległych Winiarczyków. Odznaczony Krzyżem „Za Waleczność”. Wincenty Pokrywka miał czworo rodzeństwa: braci Andrzeja(ur. 1888), Józefa (ur. 1891), Wawrzyńca (ur. 1895) oraz siostrę Barbarę (ur.

1892) po mężu Klug. Wszyscy bracia byli Sokołami i walczyli w Powstaniu Wielkopolskim.

Kazimierz Remlein powstaniec wielkopolski, obrońca Lwowa w 1919 r. W latach 30. XX w. pracował w Zakładach Gumowych Stomil SA. W 1938 r. został odznaczony przez Ministerstwo Spraw Wojskowych Brązowym Krzyżem Zasługi „na polu przemysłu wojennego”. W czasie okupacji współpracował z grupą Antoniego Wolniewicza w Narodowej Organizacji Bojowej. W marcu 1942 r. został skazany na siedem lat obozu karnego za przygotowywanie zamachu stanu. Więziony m. in. w Domu Żołnierza, Forcie VII, Wronkach, Rawiczu, Zwickau. Zmarł w Mauthausen 20 stycznia 1943 r.

Antoni Bajerlein 20 grudnia 1918 r. zorganizował i dowodził oddziałem Straży Ludowej w Winiarach.

Do jej zadań należało strzeżenie obiektów wojskowych i administracyjnych. Mundur niemiecki, który nosił, pomagał mu w przedostaniu się na teren koszar artylerii na Sołaczu, skąd wieczorem wynosił karabiny, granaty i amunicję. Magazynował ją u swego ojca przy ul. Włościańskiej 2. 27 grudnia wraz z innymi obstawiał i obserwował drogi prowadzące do koszar i stacjonującą tam załogę niemiecką. 28 grudnia jego patrol rozbroił przy ulicy Strzeszyńskiej oddział 16 żołnierzy, którym skonfiskował broń. 31 grudnia brał udział w zdobywaniu Warowni VI. W styczniu 1919 wybrany sołtysem Gminy Winiary. Z dniem 1 stycznia 1925 r., po przyłączeniu Winiar do miasta Poznania, został przez Zarząd Miejski mianowany komisarzem miejskim dla dzielnicy Winiary.

Walczył z bronią w ręku od 27 grudnia 1918 r. do 23 stycznia 1919 r.

Odznaczony Krzyżem „Za Waleczność”.

Wojciech Tritt winiarski Sokół, znalazł się 27 grudnia 1918 r. na Starym Rynku przypadkowo. Brał udział w rozbrajaniu niemieckich żołnierzy pełniących służbę w odwachu. Był członkiem Straży Ludowej w Winiarach.

Antoni Mańczak w czasie I wojny światowej wcielony do armii pruskiej. Potem walczył w Powstaniu Wielkopolskim. W latach 30. XX w. działał w winiarskim Związku Powstańców Wielkopolskich i Towarzystwie Przemysłowców. We wrześniu 1939 r. zakopał swoją czapkę powstańczą oraz wszystkie dokumenty i pamiątki z tego okresu w ogrodzie koło domu. Rodzina, mimo nacisków ze względu na nazwisko rodowe żony Zofii Dajerling, odmówiła podpisania volkslisty. Wysiedleni do GG, okres okupacji spędzili w górach świętokrzyskich.

6

Edmund Mańczak walczył w Powstaniu Wielkopolskim, następnie bronił Lwowa w 1919 r. Udzielał się w Towarzystwie Przemysłowców, gdzie w 1936 r. pełnił funkcję prezesa i w Komitecie Zjednoczonych Towarzystw i Obywateli.

Andrzej Mańczak 27 grudnia 1918 r. jako ochotnik z bronią w ręku brał udział w walkach powstańczych o Poznań i lotnisko, pod dowództwem por. Edmunda Krupka. Później w 3 pułku Artylerii Wielkopolskiej. Kapitan WP. Przed II wojną pełnił urząd wiceprezydenta Bydgoszczy. Aresztowany przez Niemców był więźniem Mauthausen. Odznaczony Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym, Krzyżem Grunwaldu, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Stefan Urbaniak powstaniec wielkopolski, wieloletni skarbnik winiarskiego gniazda „Sokoła”, członek Towarzystwa Przemysłowców Poznań - Winiary i stowarzyszeń kościelnych. .

Franciszek Urbaniak, brał udział w strajku szkolnym 1906/1907, druh sokoli, powstaniec wielkopolski, obrońca Lwowa w 1919 r. Zginął śmiercią męczeńską w czasie II wojny światowej.

Michał Urbaniak w powstaniu od 27 grudnia 1918 do 20 lutego1919. Walczył o zdobycie siedziby Prezydium Policji, zbór ewangelicki przy placu Św.

Piotra, arsenał i lotnisko w Ławicy. Po zakończeniu powstania wstąpił do Wojska Polskiego, do 1 pułku Strzelców Wielkopolskich. Brał udział w odsieczy Lwowa, w 1919 r.

Zwolniony z wojska w 1939 r.

Adam Urbaniak, brał udział w strajku szkolnym 1906/1907, powstaniec wielkopolski, obrońca Lwowa w 1919 r.

Adam Kędziora powstaniec wielkopolski, prezes winiarskiego gniazda TG „Sokół”, jeden z założycieli i członek honorowy gniazda. 6 grudnia1939 r. wraz z rodziną ( przez obóz przejściowy na ulicy Głównej) przesiedlony do Generalnego Gubernatorstwa. Stamtąd przymusowo wysłany na Ukrainę do pracy przy budowie mostów. Zmarł z wycieńczenia 27 marca 1945 r. w Opatowie, gdzie został pochowany. Rodzina wróciła po wojnie na Winiary.

www.winiary.poznan.pl facebook: Osiedle Poznań - Winiary

WINIARCZYK Ilustrowany Informator Rady Osiedla Winiary

Andrzej Wójt, powstaniec wielkopolski, członek Straży Ludowej w Winiarach, naczelnik winiarskiego gniazda sokolego.

Zarząd gniazda w jubileuszowym 1936 r. Siedzą: Jakób Pokrywka, Wincenty Pokrywka, Adam Kędziora, Stanisław Tritt. Stoją: Leon Grek, Józef Żurek, Stanisław Jakubczak, Walenty Dubisz, Andrzej Wójt.

Andrzej Pokrywka założyciel winiarskiego gniazda „Sokoła”, w powstaniu od 10 stycznia 1919 r. (po zwolnieniu z armii niemieckiej). Komendant Dworca Głównego w Poznaniu i dowódca Kompanii Wielkopolskich Oddziałów Powstańczych.

Walczył z bronią w ręku na odcinku Miejska Górka, Rawicz, Międzychód. W stopniu podporucznika został adiutantem II Baonu Obrony Kraju - Powstania Wielkopolskiego oraz I Baonu Obrony Kraju. Służył w 159 pułku piechoty, w Baonie Zapasowym Wojsk Wartowniczych Etapowych i 58 pułku piechoty. Do 1929 r. służył w Straży Granicznej, skąd przeszedł w stan spoczynku. W 1939 r. brał udział w Kampanii Wrześniowej. 5 września 1939 r. ranny w Błoniu pod Warszawą. Od 11 lutego 1940 r. do 5 września 1945 r. w obozie jenieckim na terenie Niemiec.

Walenty Dubisz winiarski Sokół, powstaniec wielkopolski, członek Straży Ludowej 1918/19, działał w Towarzystwie Przemysłowców i w Komitecie Zjednoczonych Towarzystw i Organizacji.

Antoni Skrzypiński winiarski Sokół, powstaniec wielkopolski, członek Straży Ludowej 1918/19, prezes Towarzystwa Czytelni Ludowych, zasiadał w ostatniej Radzie Gminy.

Leon Wrociński winiarski Sokół. Po wybuchu I wojny wcielony do armii pruskiej. Za odwagę odznaczony Krzyżem Żelaznym. W grudniu 1918 r. w winiarskim oddziale Straży Ludowej. Uzbrojony w karabin, pełnił „ojczyźnianą służbę” - uczestniczył w zdobywaniu koszar w Golęcinie i lotniska w Ławicy. Odznaczony Krzyżem Powstańczym.

Franciszek Nogaj powstaniec wielkopolski, Sokół winiarski. Żołnierz 1 pułku Strzelców Wielkopolskich, walczył na odcinku frontowym Leszno - Wschowa oraz na froncie wschodnim. 21 maja 1921 r. zwolniony z wojska w stopniu st. szeregowca.

Winiarscy skauci: Jan Łuczak w powstaniu od 27 grudnia 1918 r., członek Straży Ludowej Poznań-Śródmieście pod dowództwem Wincentego Wierzejewskiego. Początkowo goniec, później uczestniczył z bronią w ręku, w potyczkach ulicznych Poznania. Żołnierz 1 pułku Strzelców Wielkopolskich, obrońca Lwowa w 1919 r. W listopadzie 1922 przeniesiony do 58 p.p., w którym służył jako oficer zawodowy do 1939 r. w stopniu sierżanta. Od 1945 r. w Wojsku Polskim.

Józef Napieralski od 27 grudnia 1918 r. w kompanii por. Wysockiego. Następnie w kompani skautowej Wincentego Wierzejewskiego, gdzie pełnił służbę gońca bojowego i brał czynny udział przy zdobyciu frontu Grollmana. Od 19 lutego 1919 r. w 1 pułku Strzelców Wielkopolskich, obrońca Lwowa w 1919 r., w marcu 1921 r. zdemobilizowany w stopniu kaprala.

Franciszek Koziczak w powstaniu od 27 grudnia 1918 r., żołnierz 1 pułku Strzelców Wielkopolskich, obrońca Lwowa. Więzień niemieckiego obozu w Żabikowie. Po 1945 r. prezes Koła Przyjaciół Harcerzy - był „siłą napędową” budowy Domu Harcerza przy ulicy Widnej.

Stanisław Saroszewski (ps. Stefan Karliński), były drużynowy winiarskich skautów, działacz niepodległościowy, jeden z założycieli Polskiej Organizacji Wojskowej zaboru pruskiego, której komendantem był Wincenty Wierzejewski . Otrzymał zadanie zorganizowania „dziesiątek” P.O.W. poza Poznaniem. Brał udział w zdobywaniu fortu Grolmana.

Za zasługi bojowe odznaczony Krzyżem Walecznych w stopniu podporucznika.

Członkowie P.O.W. stanowili kadrę sił powstańczych w powstaniu wielkopolskim.

Franciszek Bartkowiak uczestnik strajku szkolnego w latach 1906-07. Członek niepodległościowego TG „Sokół”. W 1914 r. wcielony do armii pruskiej.

Uczestniczył w walkach na froncie francuskim i rosyjskim. W 1918 r. zorganizował czternastu ochotników, których częściowo własnym kosztem umundurował i uzbroił. 6 stycznia zgłosił swój oddział do kompanii kościańskiej. Brał udział w walkach powstańczych w składzie Grupy „Leszno” pod Lipnem, Kąkolewem i Włoszakowicami. W początkach 1919 r., po zorganizowaniu regularnych oddziałów Armii Wielkopolskiej, został przydzielony do 6 pułku Strzelców Wielkopolskich. Walczył pod Kaszczorem i Osieczną. W styczniu 1920 r. brał udział w zdobywaniu Pomorza. W kwietniu 1920 r. wyruszył na front walki z bolszewikami. Podczas wyprawy kijowskiej, po bitwie pod Sokołowem, został poważnie ranny w twarz i nogę.

Przeszedł do cywila w stopniu kaprala, w grudniu 1920 r.

Idea Powstania Wielkopolskiego i pamięć o nim były dla F. Bartkowiaka ważne do końca życia. Po Październiku 1956 r. starał się reaktywować związek powstańców. Niestety, nie było to możliwe w ówczesnej sytuacji politycznej. W 1957 r. wstąpił do ZBoWiD-u Koło Jeżyce. Zmarł 10 grudnia 1958 r., krótko przed czterdziestą rocznicą PW, nie doczekawszy się wręczenia przyznanego Wielkopolskiego Krzyża Powstańczego.

Posiadane odznaczenia: Medal Niepodległości 1938 Srebrny Krzyż Zasługi 1938 Medal Polska Swemu Obrońcy 1918-1921 Odznaka Wojsk Wielkopolskich Odznaka Grupy „Leszno” Odznaka Frontu Litewsko-Białoruskiego Wielkopolski Krzyż Powstańczy 1958 Wacław Mrowiński walczył z bronią w ręku w okresie od 27 grudnia 1918 r. do końca lutego 1919 r. na odcinku frontowym Damasławek, Nakło i okolica. Po oswobodzeniu Bydgoszczy i ukończeniu działań powstańczych wcielony został do 3 Dywizji Wielkopolskiej, w której przebywał jako ochotnik do roku 1921 r. W 1958 r. odznaczony Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym a w 1972 r.

Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski oraz mianowany na stopień podporucznika.

Zgłoś sprawę Radnemu: Osiedle_Winiary@um.poznan.pl

7

WINIARCZYK Ilustrowany Informator Rady Osiedla Winiary

Ocalić od zapomnienia 24 kwietnia 1921 r., odbyła się uroczystość powitania około dwustu żołnierzy z Winiar, którzy brali udział w I wojnie światowej, Powstaniu Wielkopolskim i walkach o Lwów. Uroczystość uświetnili przedstawiciele Dowództwa Okręgu Korpusu, gminy, miejscowych towarzystw i mieszkańcy.

Aby uczcić 90 obywateli gminy Winiary, poległych w walkach 1914-1921, na wniosek Wincentego Pokrywki, powołano do życia komitet budowy Pomnika Poległych za Wiarę i Ojczyznę. 26 grudnia 1922 r. poświęcono kamień węgielny, a już po zaledwie 4 miesiącach, 6 maja 1923 r, odsłonięto i poświęcono pomnik. Monument wzniesiono na placu gminnym przy ul. Długiej (po włączeniu wsi w granice miasta, w 1925 r., nazwę ulicy zmieniono na Winiarską). Wokół pomnika zasadzone zostały wówczas cztery młode lipy, spośród których trzy zachowały się do czasów współczesnych i precyzyjnie wyznaczają miejsce, w którym wzniesiony został winiarski monument. Był to pierwszy pomnik na terenie Poznania, poświęcony ofiarom walk o niepodległość Ojczyzny w latach 1914-1921, a w szczególności Powstańcom Wielkopolskim.

Uroczyste odsłonięcie tablicy upamiętniającej miejsce, w którym do 1939 r. stał pomnik. Od lewej: Grzegorz Ganowicz Przewodniczący Rady Miasta Poznania, Marek Pokrywka wnuk Wincentego Pokrywki, Stanisław Tamm Sekretarz Miasta Poznania)

została wykonana plansza-makieta pomnika, która umożliwiła dopasowanie wymiarów obelisku do otoczenia. Skorygowane wielkości pomnika zostały przekazane do WUiA i przedstawione miejskiemu zespołowi ds. pomników, który zaakceptował wyniki konsultacji, a tym samym ostatecznie wyraził zgodę na przystąpienie do prac projektowych.

Powołano również do życia stowarzyszenie Społeczny Komitet Odbudowy Pomnika Poległych Winiarczyków, którego

Uroczystość pod pomnikiem, Winiary 1938 r

W okresie dwudziestolecia międzywojennego obelisk, wybudowany w całości ze składek społecznych, cieszył się szacunkiem obywateli Winiar. Plac przed pomnikiem był miejscem spotkań różnych środowisk, m. in. harcerzy, młodzieży szkolnej, kół i towarzystw winiarskich. Wielokroć w tym miejscu odbywały się akademie, defilady i imprezy patriotyczne. Tutaj świętowano wszystkie rocznice wybuchu Powstania Wielkopolskiego.

We wrześniu 1939 r. pomnik został zburzony przez Niemców.

79 lat później Rok 2018 okazał się przełomowy dla kultywowania pamięci historycznej na terenie Winiar. Z inicjatywy radnych Rady Osiedla Winiary nie tylko upamiętniono miejsce, w którym niegdyś stał pomnik, ale również powrócono do idei odbudowy winiarskiego obelisku.

Po spełnieniu wszystkich wymogów formalnych, 17 października b.r., z inicjatywy Wydziału Urbanistyki i Architektury Miasta Poznania, odbyło się spotkanie konsultacyjne dotyczące projektu pomnika, którego rekonstrukcja ma powstać na Skwerze Stanisława Bręczewskiego przy ul. Sokoła. Po konsultacjach Tytuł czasopisma: „WINIARCZYK” Numer: 3 Wydawca: Miasto Poznań – Osiedle Winiary Adres wydawcy: Urząd Miasta Poznania, Wydział Wspierania Jednostek Pomocniczych Miasta, ul. Libelta 16/20, 61-706 Poznań Redaktor naczelny: Przemysław Piwecki Skład redakcji: Robert Kołaczyk, Andrzej Urbanowicz,

8

Plansza-makieta pomnika

nadrzędnym celem będzie zebranie środków na wykonanie obelisku. Po dokonaniu rejestracji w Sądzie, od września 2018 r., ruszyła zbiórka pieniędzy z przeznaczeniem na wierną odbudowę pomnika.

Darowizny można wpłacać na konto PKO BP 22 1020 4027 0000 1202 1494 7248 Więcej informacji: www.winiarczyk.org.pl Serdeczne podziękowania dla pani Ewy Burchard oraz dla Pani Katarzyny Stelmachowskiej za pomoc w redakcji Winiarczyka.

Materiały źródłowe:

Burchard E, Stelmachowska K. „Taki Poznań pamiętamy... Życie na Winiarach w XX wieku”, Poznań 2017 r.

Adres redakcji: Urząd Miasta Poznania, Wydział Wspierania Jednostek Pomocniczych Miasta, ul. Libelta 16/20, 61-706 Poznań Miejsce i datę wydania: Poznań, maj 2018 r.

Druk: www.digitalartstudio.pl Nakład: 3000 egz.

EGZEMPLARZ BEZPŁATNY

www.winiary.poznan.pl facebook: Osiedle Poznań - Winiary