Bosgazet 77

I N FO RM AT I E B L AD ANTW E RPSE BOSG RO E PE N D RI EMA AND E L I J K S T I JDSC H RI F T - N° 77 J A N U AR I - F E B R U AR I - M AART 2 02 6

P B - PP B - 1 0 7 7 0 B EL G I E - B E L G I Q U E

© Robin Reynders

Bosgazet

A F GI F T EK A N TO O R KO N T I C H M A SSP O ST P 6 0 80 22

4

Mycorrhiza

10 Ongevallen in jouw bos

12 Het vliegend hert

INHOUD

de bosbode 4 | 2019

3

Blablaadjes

4

Mycorrhiza

8

Bosomvorming met grote B

10 Ongevallen

in jouw bos

12 Het vliegend hert 14 Brandhoutprijzen van 2018 tot nu

15 Bosgroepnieuws 18 Kalender 19 Zoekertjes 20 Contactgegevens De Bosgazet verschijnt viermaal per jaar, het is een uitgave van de Antwerpse Bosgroepen en wordt zowel digitaal als per post verstuurd naar leden en geïnteresseerden.

Verantwoordelijke uitgever en eindredactie: Jan Wauters Lay-out: Koloriet - Leefdaal Verhuisd? Vragen over uw lidmaatschap? De Bosgazet en/of nieuwsbrief digitaal ontvangen?

Neem contact op via bosgroepen@ provincieantwerpen.be

Beste lezer, beste boseigenaar, In dit nummer van De Bosgazet nemen we je mee in de fascinerende wereld van het bos — zowel boven als onder de grond. We tonen hoe drones intussen een vaste plek hebben gekregen in het moderne bosbeheer. Ze helpen ons het bos beter in kaart brengen en veranderingen sneller op te merken.

Maar we kijken ook naar wat er onder onze voeten gebeurt. Het netwerk van mycorrhiza­ schimmels blijft voor velen onzichtbaar, maar speelt een cruciale rol in de gezondheid en veerkracht van onze bomen. Een wonderlijke samenwerking die het bos sterker maakt dan het op het eerste gezicht lijkt.

Verder gaan we in op een vraag die veel boseigenaars bezighoudt: hoe maken we onze bossen gevarieerder en beter bestand tegen de toekomst? Daarnaast geven we praktische info over aansprakelijkheid en verzekeringen bij ongevallen in het bos — onderwerpen waar je liefst niet mee te maken krijgt, maar waarover goed geïnformeerd zijn wel belangrijk is.

En natuurlijk zetten we ook een bijzondere bosbewoner in de kijker: het vliegend hert, een zeldzame en indrukwekkende kever die blijft fascineren.

De bladeren zijn gevallen, de winter neemt het over. Het is een periode waarin het bos even op adem komt — en waarin wij kunnen helpen het klaar te maken voor wat komt.

Veel leesplezier, Jan Milis Voorzitter Bosgroep Zuiderkempen vzw

Bosgroepen, wat zijn dat?

Veel van de bossen in Vlaanderen zijn in privéhanden. De bosjes zijn vaak kleiner dan een hectare en zeer versnipperd. Om op een duurzame en rendabelere manier aan bosbeheer te doen, zijn De Bosgroepen opgericht ter ondersteuning van de vele boseigenaars.

Boseigenaars krijgen een professioneel advies en kunnen samenwerken met andere boseigenaars in de buurt. Elke boseigenaar is vrij om al dan niet gratis lid te worden en gebruik te maken van De Bosgroep-diensten. Men behoudt de volledige zeggenschap over het beheer van zijn eigendom. Een kans om te grijpen!

De belangrijkste taken van De Bosgroep zijn informeren, sensibiliseren en organiseren. Je kan ons contacteren voor: – gratis, onafhankelijk en vrijblijvend advies – informatie over hoe je bos duurzaam kan beheerd worden – organisatie van wandelingen, cursussen en excursies – uitvoering van gezamenlijke bosbeheerwerken: dunnen, exotenbeheer, houtverkopen – hulp bij de bosadministratie: kapmachtigingen, subsidies en beheerplannen – ondersteuning bij aanplantingen – optimaliseren van de toegankelijkheid van je bos

Contact Verhuisd? Vragen over uw lidmaatschap? Neem contact op via bosgroepen@provincieantwerpen.be.

De Bosgazet of Nieuwsbrief analoog of digitaal ontvangen? Of dit aanpassen? Kan je zelf doen via de link web.provincieantwerpen.be/cn/avrml/bosgroepen.

2

BLABLAADJES

Drones boven onze Antwerpse bossen

Zicht op een herbebossing, 8 groeiseizoenen na heraanplant van 92 kloempen verspreid over een oppervlakte van 6,3 ha na kaalkap van cultuurpopulier: het wandelpad licht felgroen op!

Aan de hand van dit dronebeeld kunnen we afleiden waar in het jonge dennenbestand nog veel Amerikaanse vogelkers staat. A. vogelkers licht in de herfst helder donkergeel op.

Een overzicht van de uitvoering van natuurbeheerwerken in Retie. Men kan duidelijker overleggen met de aannemer van de werken.

De drone kan ook gebruikt worden bij terreininventarisaties, bijvoorbeeld voor opmaak natuurbeheerplannen. Handig voor zones waar men te voet moeilijk bij kan of een inschatting te doen van de boomsoorten. Zo kleuren de meeste exotische boomsoorten fel in de herfst.

3

de bosbode 4 | 2019 BESTUIVERS DOORBOMEN

Wood Wide het internet In het bos valt ons oog vooral op de bomen. Hun stammen en kronen bepalen het beeld. Maar ook onder de grond - en dus onzichtbaar voor onze beleving schuilt een even indrukwekkende wereld, die het hele bos in stand houdt. Hier werken wortels en schimmels samen in een ingenieus netwerk.

derden kilometers schimmeldraden zitten? Maar het kan groter: het grootste in kaart gebrachte schimmelnetwerk is dat van een honingzwam. In de Amerikaanse staat Oregon werd het dradennetwerk van een honingzwam in kaart gebracht van maar liefst 965 hectare.

Dit is de oppervlakte van een kleine 1.400 voetbalvelden! Daarmee zou deze

Van wortel tot

omgezet wordt in suikers en zuurstof

schimmel wel eens het grootste levende

kroon en terug

(fotosynthese). Een deel van de aange-

organisme op aarde kunnen zijn.

maakte suikers gaat via de sapstroom

Boomwortels verankeren de boom stevig in de grond en gaan op zoek naar water en mineralen zoals stikstof, fosfor en kalium. Dit alles hebben ze no-

naar beneden. Daarmee voorzien bomen hun wortels van energie, nodig

Soorten zwammen

voor de groei en ontwikkeling.

Op basis van hun ecologie kunnen we schimmels (zwammen) indelen in 3 grote groepen:

dig hoog in hun kroon, waar in de zon

Groot, groter, grootst

beschenen bladeren CO2 uit de lucht

Een gezonde bosbodem wemelt van

afbraak van dode organismen; het zijn

het leven en is doorweven van fijne

onze opruimers. Ze zorgen er voor

schimmeldraden. Zij vormen uitgestrek-

dat dood materiaal (bladeren, hout en

te netwerken die zelfs de fijnste bodem-

organismen) gerecycleerd worden.

deeltjes bereiken. Wist je dat er onder

Gelukkig maar, want zonder deze op-

één voetafdruk op de bosbodem hon-

ruimers zouden onze bossen bedol-

- Saprotrofen halen hun voeding uit de

ven raken onder een enorm pak dood organisch materiaal. Ze spelen dus Beuken zijn verbonden met ectomycorrhiza zoals de rodekoolzwam (amethistzwam).

De aanwezigheid van deze zwammen is waarschijnlijk cruciaal om jonge beukenzaailingen te laten overleven onder het donkere scherm van volwassen beuken.

een sleutelrol in de nutriëntenkringloop.

- Parasieten onttrekken hun voedingsstoffen uit een levende gastheer. Ze groeien dus ten koste van deze gastheer. Vaak profiteren ze van een verzwakte weerstand. Nadat de gastheer hieraan bezweken is, kan de zwam soms nog een hele tijd verder leven als saprotrofe zwam. Typische voorbeelden zijn de honingzwam, de echte tonderzwam en de dennenvoetzwam.

4 4

BESTUIVERS DOORBOMEN

Web: van het bos - Symbionten leven in samenwerking met hun gastheer, een symbiose waaruit beide partners een voordeel verkrijgen. Tot deze groep behoren de mycorrhiza.

op o.a. berk, beuk, eik, haagbeuk en tamme kastanje, maar ook op naaldbomen zoals douglasspar, lork, den en fijnspar. Deze schimmels vormen wel vruchtlichamen die we als paddenstoelen kunnen aantreffen in het

Wist je trouwens dat ook gisten tot de schimmels (fungi) behoren? Deze zetten suikers om tot alcohol en CO2. Denk maar aan biergist en broodgist.

bos. Denk maar aan de vliegenzwam, het gewoon eekhoorntjesbrood, de amethistzwam (of rodekoolzwam), de geelwitte russula en de gele aardappelbovist.

Indringers en sokjes

Vliegenzwam: Vliegenzwam leeft als ectomycorrhiza in symbiose met diverse loof- en naaldbomen zoals eik, berk en den. Je vindt deze dan ook altijd in de buurt van bomen.

Bepaalde bomen gaan ook samenwer-

Boomwortels gaan verbindingen aan met bepaalde symbiotische schimmels en vormen mycorrhiza (afkomstig van het Griekse mukès of zwam en rhiza of wortel). Hierbij onderscheiden we 2 be-

kingen aan met beide types mycorrhiza,

dan voor de plant? Schimmels hebben

zoals els, linde, populier en wilg.

een uitgestrekt en fijn vertakt netwerk van draden. Daarmee kunnen ze het bodemvolume op een efficiëntere manier

Samenwerken loont

exploiteren en plaatsen bereiken waar

Voor het proces van fotosynthese, dat

de plant met z’n wortels zelf niet bij kan.

hiervoor

moeten

Bovendien zijn bepaalde mineralen in de

planten via hun wortels water en anor-

bodem aanwezig in een voor planten

ganische stoffen kunnen opnemen uit

moeilijk opneembare vorm. Schimmels

de bodem. Soms zijn deze echter moei-

kunnen deze stoffen wel opnemen en

lijk bereikbaar of opneembaar. Schim-

(deels) aan de plant waarmee ze ver-

mels daarentegen kunnen niet aan foto-

bonden zijn overdragen. Planten ‘ruilen’

synthese doen. Ze zijn dus niet in staat

dus suikers voor water en mineralen met

om hun eigen suikers aan te maken en

schimmels. Het nut van deze samenwer-

moeten die van elders halen. We be-

king is niet te onderschatten: onderzoek

spraken hierboven reeds de 3 manieren

ze schimmels vormen geen vruchtli-

heeft aangetoond dat mycorrhizanet-

waarop ze dat kunnen (saprotroof, pa-

werken het opneembaar vermogen - ten

chamen (paddenstoelen).

rasiet of symbiont).

opzichte van een boom zonder mycorr-

langrijke types: de endomycorrhiza en de ectomycorrhiza.

- Bij

endomycorrhiza

dringen

de

schimmeldraden binnen tot in de cellen van de wortels. Ook hier hebben we verschillende soorten, waarbij de arbusculaire mycorrhiza (het meest voorkomende type) van belang is binnen de boscontext, o.a. bij es, esdoorn, iep, boskers en lijsterbes. De-

beschreven

werd,

hiza - kunnen verhogen met een factor - Bij ectomycorrhiza vormen de schim-

Via mycorrhiza gaan schimmels en

60 à 100! De boom kan op zijn beurt tot

meldraden een soort van sokje rond

planten stoffen uitwisselen om boven-

meer dan 20% van zijn suikers afstaan

de worteltoppen van de plant waar-

staande tekorten op te lossen. De plant

aan de schimmel.

mee ze samenwerken. Ze dringen

levert via zijn wortels suikers aan de

niet binnen in de cellen van de wor-

schimmel: voeding die de schimmel no-

Zeker onder minder gunstige omstan-

tel zelf. In het bos treffen we ze aan

dig heeft om te leven. Wat is de winst

digheden – zoals armere en drogere

5

de bosbode 4 | 2019 DOORBOMEN

(zand)gronden – is dit samenwerkings-

op rijkere bodems. Op armere gronden

tussen verschillende boomsoorten). De

verband uiterst belangrijk voor bomen:

treffen we vooral de ectomycorrhiza

Canadese bosecoloog Suzanne Simard

voeding en vocht zijn hier namelijk veel

aan, terwijl we op rijkere gronden veelal

toonde in 1997 met haar wetenschap-

schaarser en de groeiomstandigheden

meer arbusculaire mycorrhiza aantref-

pelijk onderzoek aan dat bomen via my-

dus lastiger. In voedselarme bossen

fen. Maar het is vooral het boomtype

corrhiza dus ook met elkaar verbonden

zullen dus vaak meer mycorrhizasa-

dat bepalend is.

zijn in een multifunctioneel netwerk: het Wood Wide Web. Binnen dit netwerk

menwerkingen aangegaan worden dan

De nieuwe bostentoonstelling Roots te Beernem leert je alles over de verborgen samenleving in het bos. Elke bosliefhebber moet hier eens geweest zijn.

Het Wood Wide Web

ontstaat een stroom van suikers, water

Mycorrhizavormende schimmels gaan

en schimmels maar dus ook tussen bo-

connecteren

bomen

men onderling. Ook jonge zaailingen

(binnen dezelfde boomsoort maar ook

kunnen hierop inpluggen, waardoor ze

met

meerdere

en anorganische stoffen tussen bomen

hun overlevingskansen vergroten.

Het gaat nog verder. Via dit netwerk waarschuwen bomen elkaar voor plagen en aantastingen, zodat ze sneller hun verdedigingsmechanismen kunnen versterken en afweerstoffen aanmaken.

Schimmels kunnen bovendien ook zware metalen binden aan hun celwanden, waardoor deze weg gefilterd worden uit de bodem. Zo kunnen bomen die verbonden zijn met een mycorrhizanetwerk beter gedijen op vervuilde gronden.

Ook scheiden de schimmels stoffen af die het bacterieleven rond de wortels veranderen. Deze bacteriën kunnen op hun beurt bepaalde stoffen omzetten waardoor mineralen voor de plant vrijkomen of wortelziektes onderdrukt worden. Veel bacteriën zijn afhankelijk van de aanwezigheid van schimmels en dus schaarser aanwezig in bodems zonder mycorrhiza.

Sterk maar kwetsbaar De connectie met zwammen zorgt er dus voor dat bomen gemakkelijker groeien, gezonder zijn en een sterker immuunsysteem ontwikkelen. Daardoor kunnen de bomen weerstand bieden tegen extreme condities en aantastingen, goed voor een robuuster en veerkrachtiger bos. Ondoordacht bosbeheer, zoals bodemverdichting bij bosexploitaties en het uitvoeren van grootschalige kaalkappen, heeft een negatieve impact

6

DOORBOMEN

op het mycorrhizanetwerk. Waar veel bomen gekapt worden of sterven, verliezen de schimmels niet alleen hun bron van suiker maar verdwijnt ook het milde, vochtige bosmicroklimaat waar schimmels zo van houden. Ook klimaatverandering en stikstofdepositie zetten het mycorrhizanetwerk sterk onder druk.

Bomen en schimmels hebben elkaar nodig, het netwerk is de levensader van het bos.

Wil je meer weten over deze verborgen wereld van het bos? Ga op ontdekking naar de nieuwe interactieve tentoonstelling ‘Roots’ in het provinciaal bezoekerscentrum Bulskampveld te Beernem (www.west-vlaanderen.be/roots)

of

lees het boek ‘Op zoek naar de moederboom’ van Suzanne Simard.

Geschreven door Miguel Depoortere, Bosgroep Houtland

Gewoon eekhoorntjesbrood is de bekende vrucht van een mycorrhizaschimmel. En ja, eekhoorns lusten hier wel pap van waardoor ze helpen om de sporen van deze soort te verspreiden.

fotosynthese

14 CO2

14 C!

14 C

Een experiment Suzanne Simard toonde in haar onderzoek aan dat er uitwisseling is van berk naar douglasspar (en omgekeerd). Over de linker boom (de berk) werd een zak gezet waar het radioactieve koolstof-14-isotoop als CO2 werd toegevoegd. De berk kreeg zonlicht en deed dus aan fotosynthese waarbij de radioactieve koolstof-14 opgenomen werd en omgezet tot suiker. De spar werd in de schaduw gezet en kon dus minder goed aan fotosynthese doen. Beide bomen bleken gezamenlijk verbonden via een mycorrhizanetwerk want de radioactieve koolstof-14 werd na enige tijd teruggevonden in de spar. Dit netwerk werkt in twee richtingen, afhankelijk van het tijdstip van het jaar. Als de berken in blad staan en dus volop suikers maken, leveren ze deze suikers richting de spar. Maar als de berken “opstarten” in de lente of hun blad verloren hebben in het najaar, kunnen alleen de groenblijvende sparren aan fotosynthese doen en sturen deze suikers richting de berken.

Soms zijn de verbindingen tussen schimmels en boomwortels met het blote oog te zien. Bij de beuk zie je hier duidelijk de ‘sokjes’ over de wortels.

7

VRIEND VAN HET BOS

Bosomvorming met grote B Ook in het bosarme West-Vlaanderen heeft de letterzetterkever hard toegeslagen. Geholpen door enkele droge jaren zijn de beestjes erin geslaagd de laatste fijnsparrenbosjes neer te krijgen. Wonderwel hebben veel eigenaars, met een duwtje in de rug van De Bosgroepen, de gelegenheid gebruikt om hun bossen in een nieuw en mooier kleedje te stoppen. Axel de Meeus d’Argenteuil en zijn vrouw Ysaure bewijzen in Oostkamp welke fantastische dingen er mogelijk zijn na fijnspar.

Goed presterende bomen Anno 2025 herken je het bos niet meer.

Berk en lork hebben zich massaal uitgezaaid en groeien uiterst snel. Ook Amerikaanse vogelkers duikt op. Ondanks de droge jaren ’18 t.e.m. ‘22 hebben in elke groep minstens een aantal van de geplante bomen goed gepresteerd. Beuk, eik, esdoorn en els groeien prima. Haagbeuk en winterlinde houden stand. Grove den

In 2017 werd 2,2 hectare aangetaste

tafstand en werd gekozen voor 2m x 2m.

heeft het moeilijk. Behalve de spork die

fijnspar, verspreid over 3 percelen, ge-

In de dikke, zure strooisellaag werden 10

zich volop verspreidt, zijn de meeste ge-

kapt. Het hout bleek gelukkig nog goed

verschillende inheemse bomen geplant,

plante struiken opgegeten door reeën.

verkoopbaar. De heraanplanting gebeur-

met tussen de groepen 8 struiksoorten.

de in maart 2018 met verjongingsgroe-

De bomen werden beschermd tegen ree-

pen (kloempen) van telkens 25 bomen

ën met hoge netjes (120cm).

waarbij op vraag van de eigenaar werd afgeweken van de klassieke 1m x 1m plan-

Toename van de biodiversiteit En de eigenaar? Axel is wild enthousiast over het resultaat: “Eerst en vooral is de

Het bos met fijnsparren in 2017 Foto’s © Jan Goris

8

Aanplant maart 2018

VRIEND VAN BOS BOS DOOR DEHET BOMEN

biodiversiteit enorm toegenomen. De potentie

om

hier

een mooi bos van te maken is ontzettend groot. Ik kan kiezen tussen meer dan 10

Bosuitbreiding

soorten bomen om vrij te stellen. Mooie, rechte bomen maar ook kromme,

in Argentinië

schilderachtige bomen waar-

Axels passie voor bos stopt niet

van ik hou en die nuttig zijn voor

aan de gemeentegrens van Oost-

de natuur. Ik zie het hele jaar door

kamp. Hij kocht een stuk land in

bloemen en bessen, zo bloeit er zelfs hei-

Patagonië en startte daar een pro-

de op de bodem. Ik ben gek van deze

ject om 1 miljoen bomen te planten.

bossen en de natuur, ze spelen een be-

Dit met een duidelijk doel voor

langrijke rol in mijn leven. Alle scholen ter

ogen: herstel van biodiversiteit en

wereld zouden les moeten krijgen over

veerkracht van het land tegen kli-

het belang van natuur.”

maatverandering. Alle info: http:// www.almahue-forest.org.

© Kris Vandekerkhove

Geschreven door Jan Goris, Bosgroep Houtland

Het bos na de eerste aanplant in 2018

Het bosbeeld in 2025

9

de bosbode 4 | BOMEN 2019 BOS DOOR DE

Ongevallen in jouw bos: aansprakelijkheid en verz Ben je als boseigenaar aansprakelijk als er een ongeval gebeurt in of aan je bos? En zo ja, bestaat er een verzekering hiervoor die voorkomt dat je ook voor de kosten opdraait? In dit artikel stellen we een aantal zaken op een rij.

Burgerlijke aansprakelijkheid en de familiale verzekering

kwetst een voorbijganger. In dat geval

Wie eigenaar is van bepaalde goederen,

moeten nemen om dit te voorkomen. Zo

is aansprakelijk voor de schade die deze goederen veroorzaken bij een gebrekkig beheer.

Als eigenaar van een bos of zelfs van een enkele boom kan je dus burgerlijk aansprakelijk worden gesteld voor de schade die dat bos of die boom veroorzaken. Wie burgerlijk aansprakelijk is, moet met zijn vermogen de veroorzaakte schade vergoeden. Je bent als boseigenaar burgerlijk aansprakelijk als er drie voorwaarden samen vervuld zijn: 1. je hebt een fout gemaakt in je bosbeheer of je hebt nagelaten het bos ‘als een goede huisvader te beheren’. Een bos beheren ‘als een goede huisvader’ betekent dat je het bos beheert zoals een verantwoordelijke boseigenaar, met het oog op het vermijden

lijk worden gesteld. Je had maatregelen had je de boom kunnen laten onderzoeken door een boomverzorger of er gevaarlijke takken laten uithalen.

Je burgerlijke aansprakelijkheid wordt, als je eigenaar bent als natuurlijke persoon, gedekt door de familiale verzeke-

omvalt en dan binnenin rot blijkt te zijn…

Maar wees gerust, ook in dat geval kan de familiale verzekering in heel wat gevallen tussenkomen. En bij een effectief gezonde boom die correct uitgroeit, kan je dan weer niet aansprakelijk worden gesteld, de zaak is dan immers niet ‘gebrekkig’.

Een boom die omvalt of waar takken uitbreken puur als gevolg van een storm, zonder dat er gebreken zijn aan de boom, maakt de eigenaar ook niet aansprakelijk. Dit is een situatie van overmacht en wie hierdoor schade lijdt, kan deze schade in principe niet van iemand anders recupereren. Beschadigt een dergelijke boom de garage van een

ring die je eventueel hebt afgesloten.

buur, dan moet de buur voor de vergoe-

Verschillende verzekeraars hebben an-

ding van de schade beroep doen op zijn

dere voorwaarden hierrond. Check dus

eigen brandverzekering.

bij je verzekeraar of je verzekering ook je bos of je boom/bomen dekt.

lijk. Duidelijk afstervende bomen zijn

Verzekering burgerlijke aansprakelijkheid van de Vlaamse Overheid voor toegankelijke bossen

zichtbare gebreken, waar je als eigenaar

Het Agentschap voor Natuur en Bos

In het bovenstaande voorbeeld is de burgerlijke aansprakelijkheid heel duide-

had op kunnen en moeten reageren.

(ANB) heeft een verzekering afgesloten

van voorzienbare schade;

In de praktijk is het echter niet altijd zo

2. iemand anders lijdt schade;

simpel. Een gebrek aan een boom is im-

3. die schade is veroorzaakt door je fout

mers niet altijd gemakkelijk op te mer-

private – voor de schade die derden lij-

ken. Zo is het mogelijk dat een tak af-

den wanneer ze toegankelijk gestelde

breekt van een schijnbaar of effectief

bossen bezoeken.

of nalatigheid.

10

zal je als eigenaar burgerlijk aansprake-

schijnbaar gezonde boom die ‘opeens’

die de burgerlijke aansprakelijkheid dekt van alle Vlaamse boseigenaars– ook de

Bijvoorbeeld: je hebt al jaren een afster-

gezonde boom. Kan je dan iets verwe-

vende boom staan vlak naast de straat.

ten worden? Toch wel. Je bent immers

De verzekering komt tussen als de eige-

Je doet er niets aan en op een dag

de ‘bewaarder van een gebrekkige

naar aansprakelijk wordt gesteld bij een

scheurt er een grote tak uit de boom en

zaak’. Dit is onder meer het geval bij een

ongeval met derden in zijn bos, en bij

BOS DOOR DE BOMEN

zekeringen gebrek aan of na tussenkomst van de verzekering(en) van de eigenaar

van

het bos. De verzekering dekt de lichamelijke en materiële schade van de bos-

Verzekering burgerlijke aansprakelijkheid bos van de KBBM

gebruikers, in het bos, op de toegangs-

Naast de reeds besproken familiale ver-

wegen en op de parking.

zekering die je kan afsluiten bij je verzekeraar is er een gespecialiseerde collec-

De verzekering komt ook tussen wan-

tieve

neer personen die in opdracht van de

Aansprakelijkheid “Bos” die de Koninklij-

boseigenaar werken schade veroorza-

ke

ken aan derden.

(KBBM) aanbiedt.

De verzekering komt enkel tussen voor

De dekking van de verzekering van

bosgebruikers die zich aan de wettelijke

KBBM en deze van ANB komen in grote

toegankelijkheid en/of het toegankelijk-

mate overeen. Het verschil is dat de ver-

heidsreglement houden. Wie de regels

zekering van KBBM ook geldt voor

negeert en dwars door het bos struint

niet-toegankelijke bossen of bossen

waar hij op de paden moet blijven, is als

waar de toegankelijkheid niet geregeld

recreant doorgaans zelf verantwoorde-

wordt door een toegankelijkheidsrege-

lijk en moet zijn schade in beginsel zelf

ling of door de wettelijke minimale toe-

betalen.

gankelijkheid.

verzekering Belgische

Burgerlijke

Bosbouwmaatschappij

Conclusie Een goede verzekering is voor de boseigenaar geen overbodige luxe. Standaard kan daarvoor een goede familiale verzekering dienen, die bij burgerlijke aansprakelijkheid altijd als eerste tussenkomt. Check dan wel bij je verzekeraar wat er juist verzekerd is, want dat kan verschillen tussen verschillende verzekeraars.

Buiten een goede verzekering is preventie een must. Door je bos te onderhouden als een goede huisvader en dode of kwijnende bomen vlak langs toegankelijke wegen en naburige eigendommen te verwijderen of regelmatig te laten checken door een boomverzorger, kan je de meeste ongevallen met aansprakelijkheid vermijden.

Geschreven door Kathleen Vanhuyse, Bosgroep Vlaams-Brabant

11

BOSBEWONERS

Het vliegend hert: bewoner van oude loof Het groot vliegend hert is de grootste inheemse kever uit Europa: hij kan tot 9 cm groot worden. Je kunt hem makkelijk herkennen aan zijn enorme kaken. Hij is meestal te vinden op rotte bomen in oude eikenbossen. Deze habitats zijn zeldzaam in Vlaanderen, daardoor is deze kever enkel nog te vinden in bosjes rond Brussel en in Voeren.

Duelleren zoals herten Twee indrukwekkende kaken die lijken op het gewei van een hert, gaven inspiratie voor de Nederlandse naam. Bij de vrouwtjes zijn die kaken kleiner, waardoor ze gemakkelijk te onderscheiden zijn van de mannetjes. Het ‘gewei’ van de mannetjes ziet er erg gevaarlijk uit, maar dat is het niet. Ze gebruiken hun kaken enkel om te imponeren: ermee bijten lukt niet. Hoewel vrouwtjes geen ‘gewei’ hebben, zijn hun kaken wél gevaarlijk scherp en krachtig. Ze bijten er gaten mee in de schors om daarna boomsap op te likken.

De mannetjes voeren een liefdesduel uit, waarbij ze elkaar met hun gigantische

gewei

proberen

omver te gooien. De kevers tillen elkaar op, waarbij de een loskomt van de grond en op zijn rug valt.

ga

xifra

© Sa

12

BOSBEWONERS

fbossen Uiteindelijk blijft het sterkste mannetje over dat met het vrouwtje kan paren.

Dat komt omdat dikke dode eiken niet vaak in onze bossen te vinden zijn, zodat er minder voedsel beschikbaar is

Wie zoekt, die vindt

voor de kevers. Het vliegend hert is in

Het vliegend hert is een bewoner van

Ook zijn biotoop wordt in stand gehou-

oude ongestoorde loofbossen. Daar

den. Bosbeheerders laten vaker rottend

vinden de larven hun voedsel in rottend

oud eikenhout liggen in het bos om zo

eikenhout dat door bepaalde schimmels

het vliegend hert te helpen overleven.

is afgebroken. Die hoge eisen aan voed-

Sinds eind jaren ‘90 worden er in tal van

sel en de lange ontwikkelingscyclus tot

Europese landen bovendien kunstmati-

wel acht jaar maken van het vliegend

ge broedhopen (met aangeboden dood

hert een kwetsbare soort. Overdag hou-

hout) gebouwd. Zo probeert men het

den ze zich meestal schuil in bomen. On-

gebrek aan geschikte habitats op te los-

danks zijn opvallende verschijning is de

sen door ze na te maken. De aanleg er-

kever daardoor moeilijk te zien. In de

van is echter pas interessant als dat ge-

late middag worden de mannetjes ac-

beurt in een gebied waar het vliegend

tief. Dan vliegen ze uit of kruipen ze

hert al voorkomt of kan geraken.

heel Europa een beschermde diersoort.

over de takken en gaan ze op zoek naar een partner. Dat is dus het perfecte tijdstip om er zelf eentje te spotten!

Geschreven door Bosgroep Oost-Vlaanderen Bronnen: Naturalis Institutional Repository, Natural History Museum, VRT NWS, HLN, Renature Brussels

Vliegend hert Lucarnus cervus

Eigenschappen • Bijnamen: hertkever, groot vliegend hert • Roodbruine kleur • Mannetjes: tot 9 cm groot, vrouwtjes: tot 6 cm • Mannetjes hebben 2 grote opvallende kaken • Verspreiding: grote delen van Europa tot Azië, zeldzaam in België • Volwassen cyclus duurt enkele weken (mannetje) tot 2 maanden (vrouwtje) Weetjes • Het vliegend hert is belangrijk voor het recycleren en afbreken van dood hout en het teruggeven van voedingsstoffen aan de bodem • Mannetjes kunnen tot 3 km vliegen

Habitat gezocht De grootste bedreiging voor het vliegend hert is het verdwijnen van geschikt leefgebied.

Voedselbronnen

vinden

voor de larven wordt steeds moeilijker.

13

NOG MEER DOORBOMEN

Brandhoutprijzen van 2018 tot nu Het stookseizoen is in volle gang. Brandhoutkopers vonden

In de grafiek wordt de evolutie van verkochte volumes en bij-

weerom vlot hun weg naar www.brandhoutweb.be , het digi-

horende gemiddelde eenheidsprijzen voor hout op stam in de

taal platform waarop alle Vlaamse bosgroepen brandhoutlo-

periode 2018-2025 weergeven. De gemiddelde prijzen lagen

ten te koop kunnen aanbieden. Deze website zag het levens-

in de beginjaren rond de €15 per m3 om tijdens de energiecrisis

licht in 2018 en is stilaan aan een grondige update toe: de

van 2022 te stijgen tot boven de €37 per m3 en de laatste jaren

koepel van de Vlaamse bosgroepen is momenteel op zoek

af te vlakken richting €25 per m3.

naar financiering hiervoor. Bosgroep Zuiderkempen analyseerde de verkoop van zijn brandhoutloten sinds de ingebruikname van brandhoutweb.be.

40

29,3 €

30

20

600

37,2 €

27,4 €

450 26,2 €

21,1 €

300

16,7 € 14 €

12,7 €

10

0

Verkocht volume hout op stam in m3

Gemiddelde prijs per m3

EVOLUTIE BRANDHOUTPRIJZEN EN VOLUMES VOOR HOUT OP STAM 2018/2025 BGZK

150

159

57

129

209

491

314

566

309

2018

2019

2020

2021

2022

2023

2024

2025

Deze gemiddelden verbergen uiteraard grote verschillen tussen individuele loten die onderling sterk verschillen in bereik-

Houtsoort (groep van houtsoorten)

0

Gemiddelde verkoops­ prijs per m3

baarheid, moeilijkheid van velling én houtsoort.

Eik

€30,1

Gemengd loofhout

€28,2

Kijken we naar de gemiddelde verkoopsprijzen over de volle-

Mix loof- en naaldhout Naaldhout

€22,8 €18,0

dige periode 2018-2025 van hout op stam, opgesplitst naar houtsoort dan geeft dit volgende resultaten:

Geheel in lijn van de verwachtingen overtreft de prijs voor loofhout die van naaldhout en worden de hoogste prijzen geboden voor eik!

14

BOSGROEPNIEUWS

KEMPEN NOORD

Nieuw bos langs de Heikenstraat in Herentals

H

erentals krijgt er in de winter van 2025-2026 een waardevol stuk natuur bij. In november en december wordt langs de Heikenstraat een perceel van 2,3 hectare om-

gevormd van landbouwgrond naar jong bos. Het project kwam tot stand in nauwe samenwerking met Bosgroep Kempen Noord en wordt mogelijk gemaakt dankzij steun van het Boscompensatiefonds van Natuur en Bos, via de projectoproep aankoop van te bebossen gronden 2024 en via middelen van het Water-Land-Schap 2.2 project van de VLM. De gekozen percelen sluiten aan bij het bestaande bosgebied

De zotte bende van de Basisschool Leertuin uit Herentals kwamen helpen planten

’t Heiken en versterken de ecologische verbinding met de Vallei van de Kleine Nete. Hierdoor ontstaat een groter en veerkrachtiger boscomplex dat de biodiversiteit ten goede komt.

Het beplantingsplan voorziet een gemengd loofbos met uitsluitend inheemse soorten zoals zomereik, wintereik, esdoorn, boskers, haagbeuk en linde. Daarnaast worden bosranden met struiken aangelegd, waaronder hazelaar, meidoorn en kornoelje, die extra voedsel en schuilplaatsen bieden voor vogels, in-

sluiten bij het natuurbeheerplan ’t Heiken, waardoor duurzaam beheer op lange termijn verzekerd is.

Dit project werd gerealiseerd met middelen van het Boscompensatiefonds van Natuur en Bos, via de projectoproep aankoop van te bebossen gronden 2024 en met middelen van het Water+Land+Schap 2.0 project van de VLM.

secten en kleine zoogdieren. In totaal worden meer dan 4.700 bomen en struiken aangeplant. Na drie jaar zal het perceel aan-

KEMPEN NOORD

Vrijwilligersdag Bosgroep Kempen Noord

O

p de vrijwilligersdag bezochten we het arboretum van

nadien werden de eikels in de Kempen gezaaid. Nu hopen op

Tervuren. Vrijwilligster Dorothy vat het zo samen:

een goede kieming!

“Wat ik meeneem van deze dag is dat het arboretum

van Tervuren anders is omdat het meer op een echt bos lijkt in

Met dank aan ervaren gids Willy Verbeke voor zijn medewer-

plaats van een parkachtig landschap. Tenminste voor de stuk-

king!

jes New Mexico, Japan en Zuid-Frankrijk die we bezochten. Ik herinner me hier respectievelijk de blauwe variant van douglasspar, Japanse larix en een kleine kurkeik!

Op andere delen van het domein van de Koninklijke Schenking zagen we overlevende, resistente excellente essen die het schimmel- en exploitatiegeweld doorstaan hebben. Spontane verjonging van grove den welke de hete droge jaren sinds 2018 heeft doorgemaakt. En vitale Servische sparren die we konden bewonderen vanaf de helling tussen de adelaarsvaren.“ In het kader van een zaai-experiment in de Kempen mochten we Brabantse eikels van zomereik of wintereik rapen. Het is een mastjaar dus we hadden snel enkele zakken gevuld. Daags

15

de bosbode 4 | BOS 2019 DIEREN IN HET BOSBEWONERS BOSGROEPNIEUWS

ANTWERPSE GORDEL

Samen de Dag van de Boseigenaar vieren in De Welvaart in Zoersel

O

p 8 oktober verwelkomden de Antwerpse bosgroepen meer dan 70 boseigenaars in het boscomplex De Welvaart in Zoersel. Het was een zonnige herfstdag,

ideaal voor een tocht door privaat en openbaar bos. Bosgroep-

medewerkers gidsten ons langs het nieuwe bos: een omheinde bebossing van een voormalige weide met een brede bosrand en gemengd plantsoen, waar onder andere de klimaatrobuuste elsbes werd aangeplant. Naast dit perceel startte de omvorming van een naaldbos na een sterke dunning.

We wandelden verder langs indrukwekkende beukendreven, die ondanks de klimaatopwarming vitaal ogen. Nabij het pad lagen nieuwe poelen voor de kamsalamander. Ook de Amerikaanse eik kwam uitgebreid aan bod: prachtig in herfstkleuren, maar tegelijk zeer invasief door de massa jonge scheuten die snel om licht concurreren.

Verderop hoorden we meer over de geschiedenis van De Welvaart, ooit een plek voor bosklassen van Borgerhout. Vandaag onderhoudt Natuurpunt de gebouwen en ondersteunt de Bosgroep de boseigenaars — de familie Vinckx, Stichting Kempens Landschap en de gemeente Zoersel — bij de ecologische ontwikkeling van zo’n 30 hectare bos. Een levendige discussie ontspon zich over de aanpak van de Amerikaanse eik. Zoveel boseigenaars, zoveel meningen!

Rond 17 uur keerden we terug naar de gebouwen, waar we genoten van de zon, drankjes, hapjes, kastanjes en pompoenof brandnetel-courgettesoep, verzorgd door Martine, voorzitter van Bosgroep Antwerpse Gordel. Een korte quiz testte de opgedane kennis; de winnaars gingen naar huis met een bosgroepkoffietas.

Tijdens een hoopvolle toespraak zette gedeputeerde Jan De Haes de zussen Vinckx en alle private boseigenaars in de bloemetjes voor hun engagement. De zussen benadrukten het belang van de ondersteuning van de bosgroepen.

We sloten de dag af met koffie en gebak. Over tien jaar hopen de boseigenaars terug te keren om te zien hoe het jonge bos zich heeft ontwikkeld.

Auteur: Chris Clinck, vrijwilligster bij Bosgroep Antwerpse Gordel Foto’s: copyright Bosgroep Antwerpse Gordel

16

DIEREN IN HET BOS BOSBEWONERS BOSGROEPNIEUWS

ZUIDERKEMPEN

Antwerpse boseigenaars op bezoek bij Bosgroep Limburg

O

p 27 september trokken meer dan vijftig boseige-

In het Nationaal Park Hoge Kempen volgde een professioneel

naars en -liefhebbers uit de drie Antwerpse bosgroe-

begeleid terreinbezoek rond de omvorming van homogene

pen naar Limburg voor een inspirerende excursiedag.

naaldhoutbestanden. De deelnemers kregen een rijk palet aan

Na een warme ontvangst met koffie en zoetigheden schetste

verjongingstechnieken te zien: van kleine groepjes, kloempen,

Patrick Meesters, coördinator van regio Oost en bezieler van

onder scherm tot grotere groepenkappen, met zowel natuurlij-

deze excursie, helder de Limburgse eigenaarsstructuur en be-

ke als kunstmatige verjonging. De praktijkvoorbeelden boden

heertradities.

heel wat aanknopingspunten voor eigen beheerkeuzes.

Na een stevige lunch met broodjes en verse soep verhuisde het gezelschap naar de regio Tongeren. Aan het Kasteel van ’s Herenelderen heette de eigenaar ons welkom voor een verkenning van de Haspengouwse loofbossen. De variatie in bodem en reliëf, de eerste ingrepen in jonge bebossingen en de oude populierenbeemden met hun fraaie nevenetage zorgden voor boeiende discussies.

De dag werd gezellig afgesloten met Limburgse vlaai en een drankje – het perfecte einde van een leerrijke excursie: hartelijk dank aan algemene coördinator An Pierson en haar medewerkers voor de vorstelijke ontvangst!

Frederik Bollen, bosbouwkundig ingenieur bij regio Oost- en West Limburg geeft toelichting bij de resultaten van de eerste ronde verjongingsgroepen die een 8-tal jaren geleden werden aangeplant.

Hier op de achtergrond een mooie ‘kloemp’ van Tamme kastanje onder scherm van Grove den.

De deelnemers luisteren geboeid naar de geschiedenis van het kasteeldomein ’s Herenelderen nabij Tongeren.

De talrijk aanwezige Antwerpse boseigenaars genieten samen met medewerkers van de Limburgse en Antwerpse bosgroepen van een rijkelijke lunch in het parochiaal centrum van Zutendaal.

Aelyn Van Diest, coördinator van regio Zuid schetst enthousiast het verloop van een private bebossing in meerdere fases en de uitdagingen die reliëf en bodemvariatie daarbij stelden.

17

KALENDER

Algemene vergaderingen Antwerpse bosgroepen: save the date!

Graag nodigen we jullie nu reeds uit op onze Algemene Vergaderingen van 2026.

De drie Antwerpse Bosgroepen zullen hun leden nog een persoonlijke uitnodiging doorsturen. Inschrijven kan vanaf dan via mail, post of telefoon. Hou dus uw mailbox en brievenbus in de gaten!

Traditiegetrouw blikken we op iedere vergadering terug op de belangrijkste resultaten van het voorgaande jaar en geven we een heldere vooruitblik op de plannen en de begroting voor het nieuwe kalenderjaar. Data, locatie en programma variëren per bosgroep: hieronder reeds enkele specificaties!

Tot binnenkort? Noteer alvast de datum in uw agenda: we hopen jullie massaal te mogen verwelkomen!

Bosgroep Antwerpse Gordel Wanneer: Zondag 26 april 2026 om 10u Waar:

Domein Franciscanessen ter hoogte van de parking op de Bredabaan 737, Wuustwezel

We ontmoeten je graag voor een leerrijke wandeling doorheen het schitterende natuur-en erfgoed domein van de Franciscanessen.

Dit voormalig kloosterpark heeft de voorbije jaren een opwaardering gekregen door de inspanningen van Stichting Kempens Landschap onder advies en onder-

Bosgroep Kempen Noord Wanneer: Zaterdag 28 maart 2026 vanaf 13.30u Waar:

zaal van Camping “De Zeven Geitjes”, Heiken 37, Vorselaar

Verwacht je bij Bosgroep Kempen Noord aan weer een gezellig samen zijn in de buurt van een Kempens bos. We zullen dit jaar een nieuw bestuur kiezen. Begin 2026 krijg je hierover meer informatie in je mail. Na het officiële deel van de Algemene Vergadering maken we tijd voor enkele leuke excursies in de buurt te voet of met de fiets. We zullen voor elk wat wils voorzien. We sluiten af met een hapje en een drankje.

Bosgroep Zuiderkempen

steuning van de Bosgroep.

Wanneer: Dinsdag 21 april 2026 vanaf 19u

Nadien zien we elkaar in ’t Schoolhuis in Gooreind waarbij

Waar:

we de financiële en inhoudelijke resultaten van 2025 en

Na het officiële gedeelte staan we dit jaar stil bij een

vooruitzichten van 2026 toelichten.

thema dat ons allen aanbelangt: de sociale functie van

Traditiegetrouw sluiten we af met een gezellige receptie

het bos. We ontdekken hoe bossen bijdragen aan onze

onder boseigenaars.

gezondheid, ons welzijn en aan verbinding tussen

Zoerla, Gevaertlaan 1, 2260 Westerlo

mensen.Na uitreiking van de Halterprijs 2025 sluiten we af met een gezellige receptie met lokale lekkernijen en een bosvriendelijk drankje. Een ideaal moment om bij te praten met andere leden. Jullie aanwezigheid betekent veel voor ons. Samen bepalen we immers de richting die Bosgroep Zuiderkempen de komende jaren uitgaat!

18

ZOEKERTJES

Heb je deze poster al zien hangen bij het gemeentebestuur?

De Bosgroepen staan achter het idee van World Clean Up Day. Daarom zetten we het probleem van sluikstorten graag mee in de kijker.

TE KOO

P

Bos te koop

ZOEKERTJES

U wil ook graag een zoekertje in de Bosgazet?

-

Surf dan naar https://ap.lc/7SsOG Lees de voorwaarden Geef uw zoekertje en contactgegevens in En uw zoekertje verschijnt in de volgende Bosgazet

Naaldbos Opp: 0.60ha Ligging: 13007A0294/00_000 te Eindhout Laakdal Vraagprijs: prijs overeen te komen Contact: luckasprojects@me.com Gemengd loofhoutbos Opp: 0.70ha Ligging: 12033A0770/00E000 te Schriek Vraagprijs: prijs overeen te komen Contact: jan.naveld@telenet.be of tel. 015 33 15 45 Naaldbos Opp: 0.26ha Ligging: 13342B0799/00A000 te 2490 Balen Vraagprijs: prijs overeen te komen Contact: willekensjeff@gmail.com of tel. 0475 64 19 17

Naaldbos Opp: 0.47ha Ligging: 1300A1706/00E000P0000 en 1300A1706/00F000P0000 Korte Heide te 2490 Balen Vraagprijs: prijs overeen te komen Contact: Reynders Johan, jorebalj@hotmail.com of tel. 0478 51 75 71 Naaldbos Opp: 0.40ha Ligging: 13029F0569/00K000; 13029F0569/00L000; 13029F0569/00M000; 13029F0569/00P000 te 2250 Olen Vraagprijs: prijs overeen te komen Contact: saskia.robben@telenet.be of tel. 0479 81 32 38 Loofbos Opp: Ligging:

0.24 ha 13050A0043/00W000 te Heide, Westmeerbeek (Hulshout) Vraagprijs: €70.000,00 Contact: 0474 56 75 15 (Anne) of 0478 65 82 52 (Lydia)

19

Contact Bosgroep Antwerpse Gordel vzw Vrieselhof, Schildesteenweg 99, 2520 Ranst T: 03 355 09 40 M: antwerpsegordel@bosgroep.be

Coördinatie: Kathleen Vanderheyden - 0476 76 18 25 Karolien Devriendt - 0475 75 77 98 Medewerkers: Bert Van Gils - 0476 86 80 01 Gijs Bracke - 0470 21 38 94 Simon De Smedt - 0472 45 19 70 Stephanie Van Loock – 0471 44 92 99 Matthias Vermeire - 0471 11 87 40 Julie Doens - 0473 82 12 63 Administratie: Marleen Brosens - 03 355 09 40 An Wilmssen - 03 355 09 40

Bosgroep Kempen Noord vzw

Polderstraat 33, 2360 Oud-Turnhout (Oosthoven) T: 014 85 90 19 M: kempennoord@bosgroep.be Coördinatie: Marieke Verreet - 0474 74 17 31 Medewerkers: Kevin Greeven - 0477 63 12 47 Chris Meeuws - 0478 45 51 38 Joost Malliet - 0477 93 25 51 Sien Van Looveren - 0470 90 57 44 Jordan Rodriguez-Milis – 0471 55 93 80 Thomas Van de Peer - 0476 96 57 92 Administratie: Annick Vangenechten - 014 85 90 19 Pascale Weckhuysen - 014 85 90 19

Bosgroep Zuiderkempen vzw Kamp C, Britselaan 20C, 2260 Westerlo T: 014 27 96 57 M: zuiderkempen@bosgroep.be Coördinatie: Jan Seynaeve - 0474 99 99 35 Medewerkers: Joran Mertens - 0475 80 73 36 Jan Wauters - 0478 78 20 22 Jef Michiels - 0474 84 21 78 Administratie: Julie Gebruers - 014 27 96 57

Provincie Antwerpen Algemeen bosuitbreidingsmedewerker: Iliana Janssens - 03 240 66 89 iliana.janssens@provincieantwerpen.be