Wzmocnienie agroekologii

„Wzmocnienie agroekologii” stanowisko niemieckich organizacji ekologicznych

Opracowanie: Waldemar Fortuna

Bieda, głód, wymieranie gatunków roślin i zwierząt, degradacja gleb, kryzys klimatyczny – te zjawiska wpływają na życie milionów rolników na całym świecie, a zwłaszcza na Globalnym Południu. Rolnictwo przemysłowe coraz bardziej zagraża istnieniu drobnych, rodzinnych, chłopskich gospodarstw. Z tego względu 56 organizacji pozarządowych podjęło inicjatywę obywatelską i zwróciło się z apelem do rządu federalnego Niemiec o zasadniczą transformację systemów rolnych i żywnościowych.

W stanowisku „Wzmocnienie agroekologii” opublikowanym w styczniu 2019 roku, aktywiści ekologiczni domagają się, aby niemieckie władze wykorzystały potencjał agroekologii umożliwiający rozwiązywanie problemów społecznych i środowiskowych na obszarach wiejskich. Dokument zawiera diagnozę zagrożeń wynikających z dominacji biznesowego modelu współczesnego rolnictwa, które w oparciu o masowe stosowanie nawozów sztucznych i chemicznych środków ochrony roślin, dąży do zwiększenia plonów roślin uprawnych.

Obecnie niewielka liczba bardzo bogatych firm międzynarodowych kontroluje proces wytwarzania żywności „od pola do talerza”, a w całym systemie rolno-spożywczym zwiększa się nierównowaga między dużymi przedsiębiorstwami a rolnikami. Mniejsze gospodarstwa są stopniowo wypierane z rynku, prawa człowieka mieszkańców wsi, szczególnie na Globalnym Południu, są systematycznie łamane – pracownicy rolni często otrzymują głodowe wynagrodzenie i są narażeni na kontakt z toksycznymi pestycydami.

Metody intensyfikacji rolnictwa – oparte na powszechnym stosowaniu środków chemicznych i znacznym zużyciu energii – są coraz częściej kwestionowane przez instytucje międzynarodowe (np. FAO, Organizację ds. Wyżywienia i Rolnictwa) oraz wielu naukowców. Pogląd, że wykorzystanie zewnętrznych środków produkcji (nawozów syntetycznych, pestycydów i nasion o wysokiej wydajności) rozwiąże problemy – ekologiczne, ubóstwa i głodu – na świecie, odchodzi powoli do lamusa.

Konieczna jest zasadnicza transformacja systemów rolno-żywnościowych. Rozwiązaniem licznych problemów środowiskowych i społecznych na terenach wiejskich może być agroekologia. Niezbędne jest jednak wzmocnienie jej pozycji poprzez gruntowną reformę dotychczasowych, błędnych polityk: rolnej, handlu i badań naukowych.

Autorzy dokumentu podkreślają, że agroekologia to koncepcja naukowa oparta na podstawowych zasadach

rolnictwa ekologicznego, takich jak zachowanie żyzności gleby, utrzymanie różnorodności biologicznej, korzystanie w odpowiedzialny sposób z energii i zasobów naturalnych oraz przestrzeganie dobrostanu zwierząt.

Agroekologia jest alternatywą dla rolnictwa przemysłowego, wzmacnia rolnictwo chłopskie i zapewnia stabilne i dochodowe zatrudnienie na wsi. Procesy zmian w kierunku agroekologii opierają się na ruchach oddolnych, ich autorami są lokalne społeczności, rolnicy, przetwórcy i handlowcy. Nie ma tu miejsca na odgórne wskazówki ze strony rządów, firm i organizacji międzynarodowych. Chłopi i rolnicy podejmują decyzje niezależnie. Promowane są formy organizacji społecznej niezbędne do kształtowania systemów rolniczych i żywnościowych, dużą wagę przywiązuje się do lokalnego zaopatrzenia i ścisłej współpracy środowisk miejskich z wiejskimi. Organizacje rolników, stowarzyszenia konsumentów i inni reprezentanci społeczeństwa obywatelskiego poprzez udział w konsultacjach społecznych

Pszczelarze podczas demonstracji w Berlinie, styczeń 2019, fot. A. Makowska

mogą wpływać na tworzenie programów i polityki sprzyjającej rozwojowi agroekologii.

Organizacje podkreślają, że dzięki agroekologii można osiągnąć wiele globalnych celów zrównoważonego rozwoju i podają przykłady efektywnego wspierania agroekologii z Brazylii, Indii, Francji i Niemiec. Obecnie polityczne ramy prawne w obszarze rolnictwa, żywności, handlu, biogospodarki, polityki nasiennej lub patentowej stoją w sprzeczności z rozwojem w kierunku agroekologii. Również w niemieckiej współpracy rozwojowej agroekologia odgrywa marginalną rolę.

Sygnatariusze dokumentu formułują sześć postulatów skierowanych do rządu federalnego Niemiec dotyczących ram prawnych, współpracy rozwojowej, badań naukowych i doradztwa, klimatu i rolnictwa, Unii Europejskiej oraz Komitetu Światowego Bezpieczeństwa Żywnościowego ONZ.

Domagają się przedłożenia stanowiska w sprawie agroekologii, a także zobowiązania do stopniowego wdrażania jej zasad. Chcą również, aby rząd co dwa lata publikował raport dotyczący postępów we wdrażaniu programów agroekologicznych.

W zakresie współpracy rozwojowej rząd federalny musi angażować się w promowanie agroekologii, która powinna stać się głównym narzędziem do ograniczania ubóstwa na obszarach wiejskich w krajach Globalnego Południa. Konieczne jest również podejmowanie działań, aby zasady agroekologii znalazły się w programie prac Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w Sprawie Rolnictwa i Bezpieczeństwa Żywnościowego.

W badaniach naukowych musi być wprowadzona zasada ostrożności i współtworzenia wiedzy, a programy badawcze powinny mieć charakter interdyscyplinarny. Do ich realizacji należy w większym stopniu wykorzystywać fundusze klimatyczne. Rząd federalny powinien aktywnie uczestniczyć w pracach nad kształtem nowej Wspólnej Polityki Rolnej, tak aby jej kluczowymi elementami były metody agroekologiczne. Należy wyeliminować przynoszące negatywne skutki narzędzia polityki rolnej UE, w tym subsydia eksportowe. Zryczałtowane premie obszarowe trzeba całkowicie zastąpić płatnościami celowymi za usługi społeczne i ekosystemowe świadczone przez rolników. Należy zwrócić większą uwagę na małe i średnie gospodarstwa oraz na gospodarstwa o zróżnicowanej strukturze produkcji. Gospodarka, regionalne firmy i lokalne sieci organizacji rolniczych wymagają wsparcia przy pomocy odpowiednich instrumentów finansowych i regulacji prawnych.

Agroekologia stanowi przedmiot zainteresowania Komitetu ds. Światowego Bezpieczeństwa Żywnościowego ONZ (ang. CFS, Committee on World Food Security). Rząd federalny musi podjąć działania, aby perspektywa agroekologii – jako całościowego i systemowego podejścia do rozwiązywania globalnych problemów ludności na terenach wiejskich – była przedmiotem obrad tego Komitetu. Raport ekspertów wysokiego szczebla Komitetu ds. Światowego Bezpieczeństwa Żywnościowego ONZ powinien uwzględniać wszystkie elementy agroekologii rozumianej jako nauka, praktyka i ruch społeczny.

Pełny tekst przetłumaczonego na język polski stanowiska niemieckich organizacji można przeczytać tutaj: https://koalicjazywaziemia.pl/publikacje