Agroekologia według FAO

Opracowanie: Agnieszka Makowska, Joanna Perzyna

Agroekologia pojawia się w latach 80. XX wieku. Jest wyrazem sprzeciwu wobec globalnych polityk faworyzujących największe podmioty gospodarcze, które dopuszczają się grabieży ziemi i innych zasobów naturalnych. Jako ruch społeczny broni małych gospodarstw i rodzinnego rolnictwa, społeczności wiejskich, suwerenności żywnościowej, lokalnej produkcji i krótkich łańcuchów dostaw, zachowania różnorodności nasion i ras, zapewnienia konsumentom dostępu do wysokiej jakości żywności. Jest integralnym systemem obejmującym cały łańcuch produkcji żywności – od gleby po organizację społeczeństw. W oparciu o zrównoważone wykorzystanie lokalnych zasobów naturalnych, wiedzę lokalnych rolników, mądre wykorzystanie różnorodności biologicznej działa dla wspierania odporności ekosystemów i zapewnienia stałej możliwości dostarczania przez nie korzyści w lokalnej i globalnej skali.

Dziś jest koncepcją, którą posługują się nie tylko oddolne ruchy społeczne. Agroekologia została wprowadzona do oficjalnych dokumentów organizacji międzynarodowych, w tym Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), która opisuje ją w 10 elementach:

Różnorodność (rolno-biologiczna, produkcyjna, żywieniowa) Ma kluczowe znaczenie w zapewnieniu bezpieczeństwa żywnościowego i żywienia przy jednoczesnym zachowaniu, ochronie i zwiększaniu zasobów naturalnych. Przynosi wiele korzyści: produkcyjnych i społeczno-ekonomicznych, m. in. przez tworzenie nowych możliwości rynkowych dla producentów żywności; żywieniowych – zwiększając ilość makroskładników i mikroelementów w diecie człowieka; i środowiskowych – zachowując i zwiększając różnorodność gatunków i zasobów genetycznych.

Współtworzenie i dzielenie się wiedzą Praktyki agroekologiczne są dostosowane do kontekstu środowiskowego, społecznego, gospodarczego, kulturowego i politycznego. Agroekologia łączy tradycyjną i praktyczną wiedzę producentów z wiedzą naukową, a sam proces wytwarzania wiedzy jest wspólny i demokratyczny. Edukacja – zarówno formalna, jak i pozaformalna – odgrywa fundamentalną rolę w dzieleniu się innowacjami agroekologicznymi wynikającymi z procesów współtworzenia.

Synergie Ich budowanie wspiera produkcję, a także wiele usług ekosystemowych. Należy projektować zróżnicowane systemy łączące uprawy jednoroczne i wieloletnie, zwierzęta gospodarskie i wodne, drzewa, gleby, wodę i inne elementy w gospodarstwach i krajobrazach rolniczych. Tylko zróżnicowane, pełne wzajemnych relacji agroekosystemy mogą stawać się samowystarczalne (pod względem energii i składników odżywczych), trwałe i odporne.

Recykling Zamknięty obieg materii, niemarnowanie i wielokrotne używanie surowców i „gospodarka bezodpadowa” przekładają się na mniejszą zależność od zasobów zewnętrznych, zwiększają autonomię producentów i zmniejszają ich podatność na wstrząsy rynkowe i klimatyczne. To produkcja rolna z niższymi kosztami ekonomicznymi i środowiskowymi.

Odporność Zróżnicowane i utrzymujące równowagę funkcjonalną (m. in. poprzez odbudowę złożoności biologicznej systemów rolniczych) systemy agroekologiczne są bardziej odporne: mają większą trwałość społeczno-ekonomiczną oraz zdolność do radzenia sobie z zakłóceniami (w tym ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi), szkodnikami i chorobami.

Wartości ludzkie i społeczne Ochrona i poprawa warunków życia na wsi, równość i dobrobyt społeczny mają zasadnicze znaczenie dla zrównoważonej żywności i systemów rolniczych. Agroekologia kładzie nacisk na godność, równość, sprawiedliwość społeczną i przeciwdziałanie wykluczeniu. Promuje prawa człowieka – prawo do żywności i zarządzania środowiskiem, aby przyszłe pokolenia mogły żyć w dobrobycie.

Kultura i tradycje związane z żywnością Poprzez wspieranie zdrowych, zróżnicowanych i dostosowanych kulturowo diet, agroekologia przyczynia się do bezpieczeństwa żywności i żywienia przy jednoczesnym utrzymaniu zdrowia ekosystemów. Rolnictwo i żywność są podstawowymi elementami dziedzictwa ludzkości. Gdy się je rozdziela, tworzy się sytuacja, w której – przy wystarczającej ilości żywności – istnieją obok siebie głód, otyłość i marnotrawstwo.

Odpowiedzialne zarządzanie Zrównoważona żywność i rolnictwo wymagają odpowiedzialnych i skutecznych mechanizmów zarządzania w różnych skalach – od lokalnych po krajowe i globalne. Transparentne i włączające mechanizmy zarządzania są niezbędne do stworzenia sprzyjającego środowiska, które wspierać będzie producentów w przekształcaniu ich systemów: m. in. programy żywieniowe i zamówienia publiczne, regulacje rynkowe związane ze znakowaniem żywności oraz subsydia i zachęty dla usług ekosystemowych.

Solidarnościowa gospodarka o obiegu zamkniętym Łączy producentów i konsumentów – promując rozwiązania oparte na lokalnych potrzebach i zasobach tworzy bardziej sprawiedliwe i zrównoważone rynki. Wzmocnienie lokalnych obiegów żywnościowych może zwiększyć dochody producentów żywności przy jednoczesnym zachowaniu uczciwej ceny dla konsumentów.