ASM 2011 28(3)

Tijdschrift van de ­ Koninklijke ­Nederlandse Vereniging voor Luchtvaart

Jaargang 28 l Juli 2011

Verstandig vliegen

mét vogels

Tijdloze ALA excursies l Nieuw zeilvliegrecord Een dagje mee naar NK Zweefvliegen l Get Up, Stand Up

Brons bij swoopen l 1945 de KNVvL herrezen | Juli 2011

1

inhoud

Het laatste nieuws via

www.knvvl.nl

Juli 2011

3 Voorwoord Ronald Termaat, Directeur KNVvL 4 Verstandig vliegen als vogels en mét vogels 7 Tijdloze excursies bij NLR en KLM Nieuw zeilvliegrecord vanaf Stadskanaal

8 Get Up, Stand Up NK Precisie Stand Up Schermvliegen 9 Column Luchtsport en sportruimte 10 Een dagje mee naar… NK Zweefvliegen 12 1945 – De KNVvL herrezen 14 Zoek de verschillen 15 Agenda en verder

Verschijnt 5x per jaar en is een ­uitgave van de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Luchtvaart (KNVvL).

KvK 40409050 ‘s-Gravenhage. NE ISSM 0040/6023 Adres: KNVvL, Houttuinlaan 16A, 3447 GM Woerden, T: (0348) 437 060, F: (0348) 437 069, E: info@knvvl.nl Redactie en acquisitie: Veva Ekkelenkamp, Marijke van Geem, Frits Snijder Aan dit nummer werkten mee: Tekst: Peter Andriesse, Peter Blokker, Marijke van Geem, Harm J. Hazewinkel, HBP, Hans van Hoesel, Rob van der Leeden, Frits Paymans, Ronald Termaat, Gijs Wanders Foto’s: Peter Andriesse, Peter Blokker, ­Marijke van Geem, Ellen de Grauwe, Harm J. Hazewinkel, Luc Hoogenstein, Frits Snijder, Cornelia Spijkstra, Kas van Zonneveld Coverfoto: Luc Dubelaar Ontwerp en vormgeving: Verheul Communicatie, A ­ lphen aan den Rijn. Druk en verzending: Okay Color Graphics, Alphen aan den Rijn.

Kopij: aanleveren in Word (*.doc) als ‘platte tekst’ (= zonder enige opmaak). De redactie behoudt zich het recht voor ingezonden kopij te corrigeren, in te korten of niet te plaatsen. Geplaatste artikelen geven niet noodzakelijk de mening weer van redactie en uitgever (KNVvL), tenzij zij expliciet in functie zijn onderschreven. Anonieme bijdragen worden niet geplaatst, evenals bijdragen met lasterlijke uitlatingen jegens personen of instanties. Beeldmateriaal: van digitale foto’s het onbewerkte bronbestand uit de camera aanleveren. Bestandgrootte 1 MB, liefst groter, vanwege de voor druk vereiste resolutie (300 dpi). De redactie behoudt zich het recht voor ingezonden beeldmateriaal op kwaliteit te beoordelen, te selecteren of niet te plaatsen.

Publicatierechten: tenzij de inzender anders aangeeft, gaan redactie en uitgever (KNVvL) er vanuit dat ingezonden tekst en beeldmateriaal vrij van rechten in ‘Air Sports Mail’ gepubliceerd kunnen worden en ook ter beschikking staan voor gehele of gedeeltelijke publicatie op officiële websites van de ‘KNVvL’. Voor het overige mag niets uit deze uitgave op enigerlei wijze worden ­gereproduceerd zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. ©All rights reserved. No part of this magazine may be reproduced in any form or by any means without prior permission from the publisher. Advertenties: tarieven voor zakelijke advertenties zijn opvraag­ baar op het redactieadres, zie boven, of via communicatie@knvvl.nl.

2

| Juli 2011

Focussen op mogelijkheden Foto Kas van Zonneveld

We hebben inmiddels een groot aantal prachtige vliegdagen gehad dit jaar, met memorabele vluchten. Verschillende Nederlandse titels zijn inmiddels vergeven. En we zijn pas net over de helft! Vliegen is ongestoord genieten van de derde dimensie. Dankbaar gebruik maken van de krachten der natuur. Met soms oneindige uitzichten of steeds weer veranderende luchten. Grenzeloze vrijheid, toch?

Soms denk ik weleens waar ben ik als directeur van de knvvl aan begonnen? Waar ik vroeger ongestoord kon gaan vliegen en lekker kon mopperen omdat ‘ze’ het niet goed hadden geregeld, zit ik nu middenin de uitdagingen, om het zo maar te noemen. Maar we gaan de goede kant op!

Intern maken we afspraken met en tussen de afdelingen om de ­luchtsport optimaal te kunnen bedienen. Het enthousiasme waarmee leden zaken oppakken, geeft goede hoop voor de toekomst. Afdelingen met nieuw elan zoals de ALA, Luchtvaartwetenschappen en de ­Historische Luchtvaart dragen vele nieuwe plannen aan.

Ook Aerobatics wordt een vast onderdeel van de luchtsporten.

De vereniging VINK is toegetreden tot de KNVvL. Over de wijze van aansluiten zal het Hoofdbestuur nog een besluit nemen. Acties van de afdelingen voor werving van nieuwe leden hebben geleid tot een ledenstand, die op 1 juni al gelijk was aan de eindstand van ­afgelopen jaar.

Een zeer goede ontwikkeling, waarbij de afdeling parachutespringen voorop loopt!

De onderhoudsorganisatie (CAMO), zoals die binnen de afdeling zweefvliegen bestaat, is bijzonder succesvol. Kennis binnen de afdeling wordt gebruikt om vliegtuigen tegen beperkte kosten luchtwaardig te houden. Uitbreiding richting andere afdelingen staat op de rol, te beginnen met de afdeling Historische Luchtvaart.

De voorgenomen samenwerking met AOPA is veelbelovend: samen gaan we de General Aviation in Nederland nog beter op de kaart kan zetten. Ook gesprekken met de overheid geven goede mogelijkheden voor de toekomst. Waar Europese regelgeving op ons afkomt, zoals bij de opleidingsorganisaties (ATO), die gereguleerd gaat worden door het IVW, hebben we gesprekken om deze taak gedelegeerd te krijgen.

Hiermee wordt de bestaande kennis en kunde behouden en ingezet voor de verdere ontwikkeling van de sport.

Aan de andere kant zien we ook dat de overheid zich met zaken ­bezighoudt die ons zorgen baren. In Nederland kennen we de ­zogenaamde trias politica waarbij wetgevende-, uitvoerende- en ­rechterlijke macht gescheiden zijn. Bestuursrechterlijke maatregelen waarbij ‘ik vind’ leidt tot een ‘bevel onder dwangsom van 7500 Euro’ of, erger nog, intrekking van vliegbrevetten passen hier volgens ons niet in. Ook kan je vraagtekens zetten bij de privacy van vluchtgegevens.

De berichtgeving over anonieme ritgegevens die vanuit TomTom ­navigatiesystemen worden opgeslagen, zorgt voor veel ophef onder automobilisten. Terwijl in de luchtvaart het normaal lijkt dat bij ­iedereen met een transponder aan boord zijn exacte doen en laten tot in de details nog maanden later te traceren zijn.

Dit is een zeer beperkte weergave van onze activiteiten op dit moment.

Veel activiteiten geven zorgen, maar vele geven ook het nodige plezier.

We hebben een mooie balans gevonden tussen zorgen en mogelijk­ heden. Uiteraard focussen we met z’n allen meer op de mogelijkheden.

Veel vliegplezier toegewenst!

Ronald Termaat, Directeur KNVvL

| Juli 2011

3

Verstandig vliegen mét vogels Tekst Marijke van Geem Foto’s Luc Hoogenstein

Luchtsporters zijn niet de enige die gebruik maken van het ­luchtruim.

Wij delen die ruimte met onze natuurlijke ­voorbeelden: de vogels. Zoals de ­KNVvL de belangen van de luchtsporters behartigt, komt de Vogelbescherming op voor onze gevleugelde vrienden. Wat vinden zij van de luchtsporten?

En hoe kunnen wij op een goede manier het luchtruim delen? Marijke van Geem vroeg het Luc Hoogenstein van Vogelbescherming Nederland.

A

ls kleine jongen werd Luc Hoogenstein gefascineerd

of er gezamenlijk gedragen oplossingen zijn voor bepaalde knel­

door de vogels in zijn achtertuin. Deze bijzondere dieren

punten werkt altijd constructief.”

veroverden al snel een plekje in het hart van de jonge

­natuurliefhebber. Misschien verwacht je van iemand die zoveel

Is er een mogelijke bedreiging van onze luchtsporten voor de vogels

met vogels heeft, dat hij een oude rot in het vak is bij de Vogel­

in Nederland?

bescherming Nederland. Toch werkte Luc dertien jaar als ecoloog

“Het is lastig om hier één antwoord op te geven. Dit hangt namelijk

en planoloog in de wereld van adviesbureaus, voordat hij ruim

af van meerdere factoren. Niet onbelangrijk is immers waar,

drie jaar geleden bij de Vogelbescherming kwam. Zijn functie is

wanneer en waarmee je vliegt. Daarnaast heeft de vliegfrequentie

Coördinator Wetlands; hij coördineert en begeleid samen met een

ook invloed op de mate van verstoring. Een vogel wordt doorgaans

intern team 90 vrijwilligers (WetlandWachten) in Nederland bij het

eerst afgeleid of gealarmeerd door geluid. Dat in combinatie met

beschermen van de natte natuurgebieden. Daarnaast heeft hij de

zichtbaarheid van de bron van het geluid is de optelsom voor de

onderwerpen recreatie, windmolens en luchtvaart in zijn portefeuille.

verstoring die op kan treden.”

Allereerst Luc, hoe gaat het met de vogels in Nederland?

Welke luchtsporten kunnen voor die verstoring zorgen?

“Met de ­vogelstand in Nederland gaat het wisselvallig. Het verschilt

“Voornamelijk gemotoriseerde luchtvaart zorgt voor relatief veel

namelijk erg per soort. Vogels als de lepelaar, ooievaar en grote

verstoring. S­ norvliegers zijn erg wendbaar en vertonen daardoor

zilverreiger doen het goed, maar met een nu nog algemene soort

onvoorspelbare vluchtpatronen. Verder vliegen ze vrij laag.

als de scholekster gaat het helaas minder goed. Dit heeft voor­

­Overigens is het niet concreet onderzocht of de vorm waarin de

namelijk te maken met het verlies aan voldoende voedselbronnen

verstoring plaatsvindt van invloed is op de mate van reactie van

door overbevissing in de Waddenzee.”

de vogel. Het woord ‘vorm’ bedoel ik hier letterlijk: een zweef­

Tekst Marijke van Geem Foto’s Luc Hoogenstein

vliegtuig toont immers veel meer uiterlijke overeenkomsten met Hoe kijkt Vogelbescherming Nederland naar de sportieve en

vogels dan bijvoorbeeld een schermvlieger.”

recreatieve luchtvaart? ­

“Wij hebben hier geen problemen mee, mits natuurlijk de belangen

De term verstoring wordt vaak gebruikt, wat is jullie de definitie hiervan?

van vogels niet in het geding komen. Daarnaast zijn we ons ervan

“Verstoring is wanneer een vogel zich anders gaat gedragen dan

bewust dat recreatief medegebruik van natuur­gebieden gewoon

hij normaal zou doen. Een voorbeeld is dat een wadloper stopt om

gebeurt en daarom richten wij ons op samenwerken. Onderzoeken

te kijken naar een wulp die op dat moment bezig is met het zoeken

4

| Juli 2011

van eten. Wanneer deze vogel daarmee stopt doordat het dier zich bewust wordt van de aanwezigheid - en mogelijke bedreiging van de mens, dan is dit een vorm van verstoring. Vaak is het een gebrek aan kennis waardoor verstoringen plaatsvinden.”

Geven jullie voorlichting over verstoring en de gevoeligheid van vogels?

“Voorlichting gebeurt onder andere door middel van medewerking aan rapporten als ‘Bestaand gebruik kleine luchtvaart en beheer­

Het moge duidelijk zijn dat de grootste problemen ervaren w ­ orden met ­gemotoriseerde luchtvaart

plannen Natura2000’. Naast dit rapport heeft Vogelbescherming Nederland ook een ander rapport opgesteld ‘Verstoringgevoeligheid van vogels’. Deze zeer uitgebreide literatuurstudie naar de reacties

Nederland gebruiken om te rusten en te eten, kunnen de gevolgen

van vogels op recreatie is gratis te downloaden van onze website

zijn dat ze te weinig gelegenheid hebben om op kracht te komen

www.vogelbescherming.nl. Hoofdstuk 7 is gewijd aan de effecten

en voldoende voedsel binnen te krijgen. Verzwakte vogels kunnen

van recreatievormen in de lucht. Hier in staat op pagina 100:

dan te weinig energie hebben voor de trek en daarna het broed­

Hoogte en afstand bepalen mede het geluid waaraan een vogel wordt

seizoen. Best vergaande gevolgen waar je doorgaans niet stil bij

blootgesteld. Maar ook het visuele aspect, namelijk de bedreiging die

staat wanneer een vogel opvliegt door jouw aanwezigheid.

de vogel ervaart door het vliegtuig, verandert met hoogte en afstand.

Enkele soorten die hier last van hebben zijn weidevogels, steltlopers, ganzen, eenden en aalscholvers.”

Welke gebieden zijn gevoelig voor verstoringen door sportvliegers?

“Met name grote open gebieden waar vliegtuigen goed zichtbaar

En vaak vliegt bij die soorten niet maar één vogel op…

zijn. Hieronder vallen kustgebieden, moeras, meren, uiterwaarden,

“Nee, bij grote groepen vogels die bij elkaar zitten, zoals ganzen,

grote rivieren, het IJsselmeer en de Waddenzee. Vanwege het

brengt verstoring een domino-effect teweeg. Als één vogel opvliegt

open karakter van deze specifieke gebieden, draagt geluid verder

na alert te zijn op een mogelijke dreiging, dan komt vaak de hele

en is de kleine luchtvaart veel meer aanwezig. Deze ‘Wetlands’

groep in beweging. Een groep kalmeert dan ook minder snel dan

zijn natte gebieden waarin de natuur een belangrijke rol speelt.

een vogel alleen.”

Van de 99 belangrijke vogelgebieden in Nederland, vallen er 75 onder de Wetlands. Het merendeel daarvan wordt beschermd

Hoe kunnen wij achterhalen waar de vogels zitten die bescherming

door vrijwilligers, de WetlandWachten.”

­genieten?

“De aangewezen Natura2000 gebieden zijn hierbij een goede

Zijn er periodes wanneer we bepaalde gebieden of vogelsoorten

­leidraad. Het geeft aan hoe er met een bepaald gebied door de

moeten vermijden?

mens moet worden omgesprongen. Onze waarnemers in het

“Dit verschilt per soort. Zo heb je vogels die in Nederland neer­

veld houden natuurlijk ook de omgeving in de gaten. Bij Eelde-

strijken om te overwinteren of een tussenstop te maken tijdens

Hoogeveen ervaren wij veel negatieve invloeden van onder andere

hun trek. Daarnaast is het broedseizoen natuurlijk een belangrijke

de leerlingvliegers die bij en boven het Fochteloërveen vliegen.

periode. Verstoringen rondom deze periode kan ervoor zorgen dat

Dit zijn doorgaans de gemotoriseerde vliegtuigen. Wij bellen dan

vogels niet gaan nestelen of hun eieren in de steek laten. Dit kan

naar het betreffende vliegveld of de vliegschool om aan te geven

een verkleining van de populatie betekenen. Voor de vogels die

dat in dat gebied rekening gehouden moet worden met de natuur,

| Juli 2011

5

maar helaas zetten deze meldingen in het algemeen weinig zoden aan de dijk. Dit is vaak te wijten aan onwetendheid en de

Fotograaf

veranderde wetgeving. Waar in het verleden geen restricties

Naast zijn werk voor Vogelbescherming Nederland, is

­golden voor vliegbewegingen, moeten vliegers nu wel bepaalde

Luc Hoogenstein graag te vinden in de natuur, gewapend

­gebieden in acht nemen.”

met zijn camera om heel diervriendelijk plaatjes te schieten.

De foto’s die dit artikel illustreren zijn dan ook van zijn hand.

Maar ongemotoriseerde luchtvaart heeft minder invloed op de vogels

Kijk voor meer werk van de fotograaf op

dan gemotoriseerde luchtvaart?

www.luchoogenstein.nl

“Het moge duidelijk zijn dat de grootste problemen ervaren ­worden met gemotoriseerde luchtvaart en met name helikopters zorgen voor verstoring. Ze vliegen met veel lawaai laag over op

­natuurgebieden en Natura 2000-gebieden onder vallen. Het maakt

doorgaans geringe snelheid, waardoor de invloed op de vogels

dus niet uit of je wandelaar of vlieger bent. Vogelbescherming

langduriger en dus groter is. Ongemotoriseerde luchtvaart vormt

Nederland wordt vaak betrokken bij vraagstukken waar vogels in

een veel kleinere bedreiging. Zoals eerder gezegd, moet je hier wel

het geding komen om een oplossing te vinden waar alle partijen

hoogte en afstand in acht nemen.”

zich in kunnen vinden. De meest vogelvriendelijke manier om te voorkomen dat er problemen tussen luchtvaart en vogels

Zweefsporters maken van dezelfde luchtstromen en thermiek gebruik

­ontstaan is het onaantrekkelijk maken van een vliegveld.

als de vogels om hen heen. Hoe ziet Vogelbescherming het gezamenlijk

Dit kan op verschillende manier door bijvoorbeeld de voedselbron

delen van een thermiekbel?

weg te nemen. Op Schiphol worden de grasstroken dusdanig kort

“Dit is natuurlijk een mooi voorbeeld van samengaan. Verstoring

gehouden dat hier geen voedsel te vinden is en er voor de meeste

is, voor zover wij hebben kunnen constateren, op dat moment

vogels geen reden is om zich in dit gebied op te houden.”

niet aanwezig. Je ziet ook dat vliegers aan de vogels aflezen waar thermiek zit om daar dan gebruik van te maken.”

Wat zou je de luchtsporters en recreanten nog mee willen geven?

“Word allemaal lid van de Vogelbescherming natuurlijk!

Het rapport van bureau Waardenburg ‘Bestaand gebruik kleine

Nee, zonder gekheid, vogels zijn vliegers pur sang en als je je

­luchtvaart en beheerplannen Natura2000’ is verschenen, hoe kijken

­bewust bent van wat er meer is in de lucht is, dan kun je daar

jullie hier tegenaan?

meer gevoel bij krijgen. Verder is het natuurlijk van belang om

“Bij de totstandkoming van dit rapport hebben we onze input

­tijdens vluchten voldoende hoogte aan te houden. Streef ernaar

kunnen leveren. Het is belangrijk om hierbij betrokken te

om op je kaarten goed aan te geven waar die voor vogels belang­

­worden. We vinden alleen dat er iets te luchtig over de effecten

rijke gebieden zijn. Dit zijn vooral Natura 2000 gebieden zoals de

op fauna wordt gedacht.”

grote open wateren, kustgebieden en moerassen. Voor de aanleg van windmolenparken hebben wij samengewerkt om op een kaart

Ben je van mening dat er vaak moeilijk gedaan wordt door overheden

aan te geven welke gebieden het best windmolenvrij kunnen

over vlieglocaties ten opzichte van beschermde natuur?

­blijven en in welke gebieden wij geen problemen verwachten voor

“In principe moet elke burger zich gewoon aan de wet houden

vogels bij de bouw van nieuwe windmolens. Misschien is het principe

en dus ook aan de Natuurbeschermingswet, waar de meeste

van een dergelijke kaart ook geschikt voor de kleine luchtvaart?”

6

| Juli 2011

Nieuw zeilvliegrecord vanaf Stadskanaal Tekst Rob van der Leeden, Gijs Wanders Foto’s Cornelia Spijkstra

Tijdloze excursies bij NLR en KLM Tekst en Foto Peter Andriesse Gelukkige ALA leden konden hun hart ophalen tijdens twee wel heel bijzondere excursies in mei. Zo opende het museum van het Nationaal Lucht- en Ruimtevaart­ laboratorium haar deuren en kregen we een exclusieve rondleiding bij de Technische Dienst van de KLM. De zeilvliegers hebben een nieuw record erbij!

NLR museum

Op 25 mei 2011 startte Rob van der Leeden vanaf

Het NLR museum in Amsterdam is eigenlijk bedoeld voor NLR

Stadskanaal om meer dan 6 uur later 230,9 kilometer

(oud)medewerkers en klanten, maar voor ALA maakte het

verderop, in het Duitse Lüneburg te landen.

­museum een uitzondering. Meer dan negentig jaar verzamelt het NLR museum de belangrijkste ontwikkelingen en activiteiten

“We konden vroeg starten, rond 11.30 uur en dit pakte perfect

binnen de aerodynamica. De groep ALA leden genoot van de

uit” vertelt Rob van der Leeden enthousiast. Met zijn reguliere

bijzondere ontwerpen van vliegtuigen, constructies en materialen,

delta, een flex wing FAI klasse 1 werd hij via de sleepmethode

die door de jaren heen zijn gebruikt.

achter de Dragon Fly van Rinus in ’t Groen omhoog gebracht.

“We kwamen goed omhoog tot 5000 voet met nog een hele

KLM Maintenance

middag voor de boeg. Mijn plan was om in het begin rustig aan

Bij hoge uitzondering waren twintig ALA leden welkom bij de

te doen en in de eerste zwakke thermiek zo hoog mogelijk te

Technische Dienst van de KLM. Twee KLM managers namen zeer

blijven. Een geruststellende gedachte was dat alle vliegvelden

uitvoerig de tijd om uitgebreid te vertellen over het onderhoud

in Noord-Duitsland gesloten waren vanwege de aswolk uit

aan de Boeing 747, de Boeing 777, de Airbus A330 en de MD-11.

­IJsland. Onlangs vloog ik 176 kilometer via de zuidkant van

Alle types konden van binnen worden bekeken. De leden konden

Bremen, de wind toen was westelijk en het kostte me veel

er maar niet genoeg van krijgen; de excursie duurde dan ook

moeite en tijd om de TMA Bremen te vermijden. Nu was de

ruim vier uur in plaats van de geplande twee uur!

wind meer zuidwestelijk en de noordelijke route langs Bremen leek me dan ook geschikter. De kou begon daar wel een probleem

De ALA wil nogmaals NLR en KLM bedanken voor de tijdloze

te worden. Ondanks de twee truien onder mijn vliegjack kon ik

excursies. Wie interesse heeft: de volgende ALA excursie is op

niet stoppen met rillen! 6 uur deltavliegen is heel vermoeiend,

woensdag 21 september. Dan zijn we, ondanks de bezuinigingen

maar met al dat moois om je heen vliegt de tijd voorbij!”

bij Defensie, welkom bij het Marine Vliegkamp de Kooij, MVKK

Rob is om 18.05 uur geland in de buurt van Lüneburg ten zuiden

en de Traditiekamer aldaar. Bekijk de Lynx helikopter, de nieuwe

van Hamburg. Omdat hij veel verder vloog dan vooraf gepland,

NH90 en geniet van de beroemde nasimaaltijd! Aanmelden kan

werd het ophalen van de zeilvlieger een heel avontuur.

per e-mail bij Peter Andriesse: andriessepr@xs4all.nl.

Bekijk het verslag en filmpje hiervan via www.mintgroen.nl.

| Juli 2011

7

Schermvlieger Steve Porter heeft bij het NK Precisie Stand Up het stokje overgenomen van vijftienvoudig Nederlands ­Kampioen Huub Coumans.

De wedstrijd werd gevlogen op zaterdag 11 juni in Sterksel.

Tekst en foto’s Peter Blokker

Get Up, Stand Up

NK Precisie Stand Up Schermvliegen

M

et een recordaantal van 34 deel­

werk inzetten om netjes op de voeten bij

nemers, die elk drie pogingen

de doelstip te landen. Vroeg in de middag,

Eindstand individueel

mogen wagen, is een strakke

nadat de eerste twee rondes waren gevlogen,

1. Steve Portier, Action Air Sports

­organisatie vereist om het programma om

werd de lucht donker en werd de wedstrijd

2. Robert Beukers, Action Air Sports

een geldig Nederlands kampioenschap te

gestaakt. De barbecue maakte het wachten

3. Ad van den Akker, P.T.Nistelrode

kunnen afwerken. Action Air Sports bewees

in de ruime tent aangenaam terwijl

4. Adri Graat, Falcon Air

met een professioneel team en vier lier­

stevige onweerswolken voorbij dreven.

5. Huub Coumans, Falcon Air

kabels de deelnemers onafgebroken het

Rond vier uur werd het weer vliegbaar.

luchtruim in te kunnen trekken. Hoe goed

De omstandigheden waren nog wat pittiger

Eindstand teams

de organisatie het ook voor elkaar had,

geworden en op de start stond nu een

1. A ction Air Sports (Steve Portier,

voor een doellanding is de piloot toch

crosswind, waardoor het uiteindelijk tot

­Robert Beukers en Jos Mientjes)

echt op zichzelf aangewezen.

half negen duurde voordat de wedstrijd

2. P.T.Nistelrode (Ad van den Akker,

werd afgerond. Steve Porter kon worden

Lino de Wit en Luke Lemmen)

Pittige omstandigheden

gekroond als nieuw kampioen NK Precisie

Dit NK telde veel nieuwkomers, voor wie

Stand Up en won samen met copiloten

de omstandigheden met wisselvallige wind

Robert Beukers en Jos Mientjes eveneens

en ietwat turbulente lucht op zijn minst

het teamkampioenschap. “Een fraaie

Het NK Precisie Klassiek vindt plaats

uitdagend waren. Ook de ervaren ‘precisie­

­prestatie onder pittige omstandigheden”,

op 24 en 25 september in Horst.

landers’ moesten al hun kunst- en vlieg­

aldus wedstrijdleider Huub Coumans.

8

| Juli 2011

3. Falcon Air (Roel Stroucken, Adri Graat en Huub Coumans)

column Luchtsport en sportruimte

V

oor sport heb je lucht nodig en ruimte. Soms veel lucht

overheid en de adviserende luchtruimbeheerders dat er sprake

en veel ruimte. Sporters gebruiken over het algemeen

zou zijn van onveiligheid in het voor luchtsporten toegankelijke

meer lucht dan de gemiddelde mens. Het moet bekend

luchtruim. Onderlinge afstanden van 2,5 en 3 mijl horizontaal

zijn dat bij lichamelijke inspanning de hartslag oploopt en de

en een verticale separatie van 500 voet worden al als incident

ademhaling versnelt en verdiept. Zelfs bij schakers heeft men dat

aangemerkt in gebieden waar see and avoid de basisregel is.

geconstateerd, zij het in mindere mate. Lucht wordt geconsumeerd

De luchtruimbeheerders zijn contolefreaks geworden die de

om daar de zuurstof uit te filteren teneinde de verbranding op

­maatstaven van het exclusief gereserveerde, gecontroleerde lucht­

gang te houden. Op deze wijze wordt de benodigde extra

ruim willen toepassen op het vrije luchtruim, waar zij formeel

lichaams­energie opgewekt die nodig is voor de sportieve prestatie.

geen controlerende taak hebben.

De sporter verbruikt lucht, verbrandt zuurstof ten eigen gerieve en behoefte. Lucht is gemeenschapsgoed waarvan een ieder gratis

Waar de plannen op Eindhoven de luchtvaart boven het zuiden

zijn deel van kan nemen.

van het land op zijn minst met 30 % reduceren, zal het effect

Er zijn echter ook sporters die een meer bescheiden gebruik van

van verkeersleiding op Lelystad de capaciteit van de luchthaven

lucht maken. Zij verbruiken geen lucht, maar benutten de lucht

meer dan halveren. Eerlijk gezegd kan je het de verkeersleiders

als medium voor de sport. Zij lenen als het ware de lucht om de

niet kwalijk nemen. Binnen de CTR leiden zij het verkeer.

sport te bedrijven zonder zich bestanddelen daaruit toe te eigenen

­Daarbuiten moeten zij zich beperken tot het geven van informatie

of te verbruiken. Een prijzenswaardig gebruik dat in het huidige

over bekend verkeer, terwijl ze gewend zijn meer te doen dan dat.

tijdsbeeld als duurzaam zou worden aangemerkt.

Ik geef het je maar te doen op een radarscherm ter grote van ­anderhalf A4’tje. Vanaf een plat vlak een driedimensionale taak

Het klinkt des te vreemder dat juist de luchtsporten ernstig

uitvoeren op een schaal waarbij een centimeter in werkelijkheid

­belemmerd worden in de uitoefening van de sport. Het lenen van

vijf kilometer vertegenwoordigt. Bovendien wordt de zichtbaarheid

het medium lucht stuit op vele weerstanden vanuit de samenleving.

van al het verkeer ernstig belemmerd door een label van tenminste

Overheden leven zich uit om allerlei beperkingen op te leggen ten

tien vierkante kilometer met gegevens van elk vliegtuig. De indruk

faveure van lucht consumerende activiteiten. Het argument is

is dan al gauw die van een chaos.

vaak economische groei en werkgelegenheid, waarbij men uitmunt in het selectief vergelijken van de diverse luchtvaartsoorten.

Zo heeft de overtuiging post gevat dat 150 passagiers die voor 150 euro naar een zonbestemming vliegen meer bijdragen aan de samenleving dan 150 zweefsporters die voor een aanzienlijk hoger bedrag die vrije tijd in eigen land doorbrengen. Genereert de vakantieganger meer werkgelegenheid dan de thuisblijvende zweefsporter?

Kennelijk is de maatschappij daarvan overtuigd. Achteloos worden de basiselementen voor een eerlijke benchmark op voorhand ­veronachtzaamd. Brandstofverbruik, onttrekking van zuurstof, ­dumpen van afvalstoffen en gemiste bestedingen in eigen land worden gemakshalve buiten beschouwing gelaten. Stuitend zijn de ­beperkingen die de luchtsporten worden opgelegd om de

Wilt u op de hoogte ­blijven van het laatste KNVvL-nieuws?

­zonnevluchtjes ruim baan te verschaffen. Momenteel worden er ­maatregelen voorbereid om het luchtruim boven N-Brabant te onttrekken aan het vrije gebruik voor de luchtsporten omdat men verwacht dat na 2020 er gemiddeld vier vliegtuigen per uur

Onze nieuwsbrief verschijnt om de week op vrijdag.

(nu twee) van Eindhoven gebruik gaan maken.

Meld u zich nu aan voor onze twee-

Met het voorbijgaan aan de heersende verkeersregels voor de

wekelijkse nieuwsbrief via www.knvvl.nl/

luchtvaart en het ICAO luchtruimclassificatiesysteem menen de

actueel/aanmelden-nieuwsbrief

| Juli 2011

9

Air Sports Mail duikt in de wereld van jouw luchtsport!

KNVvL ­medewerkster ­Marijke van Geem werd uitgenodigd om een dagje mee te lopen op het NK Zweefvliegen op Terlet en deed daarvan verslag. Wil jij ook met jouw luchtsport in Air Sports Mail?

Mail jouw idee naar ­communicatie@knvvl.nl.

Een dagje mee naar…

NK Zweefvliegen Op dinsdag 24 mei jl. verzamelde een collega en ik op Papendal te Arnhem waar het bureau Zweefvliegen gevestigd is. Vergezeld door de heren Frits Snijder en Bart Pelt, rijden we naar Terlet waar op dat moment het NK Zweefvliegen plaatsvond. Onderweg krijg ik nog het een en ander uitgelegd over de wolken en dat het er gelukkig goed uitziet voor deze komende ­wedstrijddag. Wel zo prettig na een wisselvallige eerste wedstrijdweek.

Tekst Marijke van Geem Foto’s Marijke van Geem en Frits Snijder

O

p Terlet pikken we nog het

plaatje in dit Gelderse landschap!

moest ik maar goed in de gaten houden

laatste deel mee van de briefing

Een drietal ‘schattige’ vliegtuigjes staat

volgens mijn collega, want met hem zou

en ­kunnen we nog even snel

klaar om de deelnemers de lucht in te

ik straks nog een vlucht maken in een

onze ­directeur Ronald Termaat begroeten

­slepen. Binnen een uur tijd waren alle

zweefvliegtuig. Een onverwacht gave

die er op gebrand is dit jaar de titel

­toestellen ‘boven’. Tijdens het gadeslaan

­afsluiting van een dagje NK Zweefvliegen!

binnen te slepen in de Open klasse. Op

van alle bedrijvigheid op het veld, werd

de plek waar onder andere de Open klasse

ik voorgesteld aan Hans Groeneveld,

In de wolken

zal starten staan eindeloos veel zweef­

­instructeur en vlieger van het eerste uur.

Zodra de laatste deelnemer van het NK

vliegtuigen bij elkaar. Een indrukwekkend

Deze kwieke man in zijn vliegersoverall

het luchtruim in was gesleept snelde ik

10

| Juli 2011

“ Als je nu naar rechts kijkt dan zie je….”

naar de andere kant van het veld waar het

Na ongeveer een half uur keren we terug

zweefvliegtoestel, dat mij in de wolken zou

naar Terlet en hoewel ik het in de lucht

brengen, al klaarstond. Na een korte uitleg

erg mooi vind, vertelt mijn maag dat het

en goed ingesnoerd was ik er helemaal

goed is om vaste grond onder de voeten

klaar voor. We stijgen op en al snel krijg

te krijgen. In de drukte ben ik vergeten

ik een tikje op mijn schouder: “Als je

om te lunchen en een lege maag blijkt

nu naar rechts kijkt dan zie je….”

geen goede basis om te vliegen, hoewel

Mijn metgezel blijkt niet alleen van het

ik niet echt luchtziek ben geworden.

zweefvliegen veel te weten. Met als vaste

Met deze vlucht achter de rug kan ik denk

stek Terlet, kan piloot Groeneveld me als

ik wel zeggen dat ik nu het echte zweef­

een heuse reisleider wegwijs maken uit

vliegen heb kunnen ervaren!

de deken van velden, bomen en huisjes die ik links en rechts zie liggen.

Kampioenen

In de tijd dat ik in de lucht heb vertoeft, Dat mijn topografische kennis niet om

waren de wedstrijden in het kader van de

naar huis te schrijven is, mag de pret niet

Nederlandse Kampioenschappen volop

drukken. Wel weet ik de blauwe atletiek­

aan de gang. Aan het eind van twee­

baan op sportwalhala Papendal vanuit

intensieve wedstrijdweken was de eind­

de lucht te herkennen en daar ben ik

stand als volgt: In de Combi klasse wist

­eigenlijk al best blij mee! Ik doe mijn best

Steven Raimond uit het Utrechtse Maarssen

om te onthouden wat me allemaal verteld

de titel binnen te slepen. In de Open klasse

wordt, maar eigenlijk ben ik te druk bezig

zette KNVvL directeur Ronald Termaat het

met het genieten van de vlucht. Toch

kampioenschap op zijn naam en in de

­bijzonder om in een klein coconnetje

Club klasse was de overwinning voor Patrick

­boven de wereld uit te zweven.

van Breemen-Schneider uit Franeker.

| Juli 2011

11

De KNVvL herrezen Tekst en Foto’s Harm J. Hazewinkel

Onlangs zond een onzer HB-leden, ­ Michiel Faassen, een interessant document uit de geschiedenis van onze ­vereniging, een exemplaar van de ‘Officieele Mede­deelingen’ No.1, gedateerd juni 1945.

Het begint als volgt: Bevrijding

“Nederland is bevrijd; ons Vorstenhuis keert terug, en onze Vereeniging voert weer het ­praedicaat ­Koninklijke. Na bijna drie jaren in verkeerde handen te zijn geweest, is de Koninklijke Nederlandsche Vereeniging voor Luchtvaart herrezen. Wij wenschen al onze leden geluk met dit verheugend feit.”

“Die tijd is nu gelukkig voorbij. De K.N.V.v.L. is weer een Vereeniging van vrije Nederlanders die, ieder op zijn wijze, de luchtvaart willen helpen bevorderen.”

Maar wat te doen met hen die na 1942 bij die NVvL waren ­gebleven? De vereniging nam hier een gematigd standpunt in.

Het was, zo valt te lezen, niet de bedoeling iedereen daarvan uit

Laten we, aan de hand van deze eerste KNVvL publicatie

de ledenlijst te schrappen, al zou voor NSB’ers, collaborateurs

uit een bevrijd Nederland, eens - in vogelvlucht - kijken hoe

en ‘rijksduitsers’ in de herrezen KNVvL geen plaats mogen zijn.

het toen is gegaan.

In het tweede nummer van het nieuwe verenigingsblad Avia werd nog eens uitdrukkelijk gewaarschuwd tegen een eventuele uit­

De oorlogsjaren

sluiting gebaseerd op “geruchten, die zo vaak blijken geheel in de lucht te hangen.” kennelijk geen overbodige waarschuwing.

“In Juli 1942 ontving de Vereeniging de mede­ deeling, dat een “Gemachtigde” bij de ­Vereeniging was benoemd. Het Hoofdbestuur wenschte niet met dezen “Gemachtigde” samen te werken en nam ontslag (…). Een groot deel van de clubs werd op eigen initiatief ontbonden.”

“Het oude bestuur, onder Voorzitterschap van dr. ing. M.H. Damme heeft, in afwachting van de ­beslissing der bevoegde autoriteiten, de leiding van de Vereeniging op zich genomen.”

De eerste bezettingsjaren had de vereniging, niet langer ­Koninklijk,

Dr. Damme was in 1940, na het plotseling overlijden van zijn

als NVvL nog wel een tijd voortbestaan, al was van (motor- of

voorganger J.E.F. de Kok, voorzitter geworden en keerde nu dus

zweef)vliegen in die tijd natuurlijk geen sprake meer. Alleen de

terug. Vervolgens werd stilgestaan bij degenen die de vereniging

modelvliegtuigsport mocht zich in de belangstelling blijven verheugen.

in de oorlog om welke reden dan ook waren ontvallen. Speciaal

Dat duurde dus tot midden 1942. Ook het verenigingsorgaan

werd J.A. Verwaal, tweede secretaris en secretaris van de vak­

Het Vliegveld staakte de verschijning. De NVvL bleef, onder die

afdeling zweefvliegen genoemd, die in 1944 zijn gevangenschap

‘Gemachtigde’ wel bestaan, maar het was ‘onze’ KNVvL niet meer…

in de beruchte Scheveningse gevangenis niet overleefde.

12

| Juli 2011

Opbouw

Met de sportvliegtuigen lag dat moeilijker. Slechts één onder­ gedoken vliegtuig, de Leopard Moth PH-VYG, kwam weer uit

“In vele centra zijn de leden haar (de KNVvL) trouw gebleven en hebben zij onofficieel met elkaar contact gehouden. Zij melden zich thans weer aan, waarbij bleek, dat men op vele plaatsen zelfs vrij ­actief is gebleven. (…) Het wil ons dan ook voorkomen, dat weer opbouwen van de Vakafdeeling Modelvliegtuigbouw slechts een kwestie van twee dingen is: direct contact en ­materiaal. Ook het kapitaal der Vereeniging werd nog intact gevonden.”

Dat modelvliegen zich makkelijker laat opbouwen dan het vliegen met sport- of zweefvliegtuigen, ligt voor de hand. Maar de grote activiteit die reeds in 1945 te zien was, verdient bewondering en

zijn schuilplaats, maar werd prompt gemilitariseerd. Ook de naar Engeland ontkomen Koolhoven ‘Nonvlinder’ bleef voorlopig in militaire kleuren. Maar een door de Duitsers op Twente achterge­ laten Bücker werd weer opgeknapt en als eerste naoorlogse sport­ vliegtuig in het luchtvaartuigregister ingeschreven – als PH-AAA. En in 1946 kwamen de eerste Piper Cubs.

Tijdschrift en bibliotheek

“Zoo spoedig mogelijk zal de Vereeniging een ­tijdschrift aan haar leden zenden. De papier­ schaarschte speelt echter een belangrijke rol. (…)

De bibliotheek is voorlopig iedere werkdag, met uitzondering van Maandag, des namiddags geopend.”

zou alleen al een artikel waard zijn. Reeds op 10 september kon de standaard van de KNVvL te Ermelo worden gehesen op het eerste naoorlogse ‘kamp voor Voorzitters en Bouwleiders uit de

Dat tijdschrift werd Avia en het eerste nummer verscheen op

Luchtvaartclubs’. Uit het gehele land waren zij bijeengekomen,

1 augustus 1945, voorlopig met de destijds bekende vlieger en

ook al waren de verbindingen destijds zeker nog niet optimaal.

schrijver Jan Bach als hoofdredacteur. De hoofdredacteur van het verenigingsorgaan Het Vliegveld, Henri Hegener, woonde

“Anders is het gesteld met het materiaal van de Vereeniging. Alle sportvliegtuigen zijn door den vijand gevorderd; bijna alle zweefvliegtuigen zijn door verschillende oorzaken voor het vliegen ongeschikt geworden.”

in Bennebroek, en dat bleek destijds toch praktische vervoers­ problemen te geven. In dat eerste nummer lezen we ook dat de bibliotheek vooral door de goede zorgen van de bibliothecaresse, mw. Von Derschau, veilig door de oorlog was gekomen.

Contributie

Tenslotte – de contributie. Die bleef ƒ 4,50 per jaar – maar de ­leden werd in Avia wel verzocht voor het hele jaar te betalen, ook Toch hadden ook de zweefvliegers in september een kamp, in het

al had men er slechts een half jaar profijt van.

Brabantse Leende, waarbij maar liefst tien zweefvliegtuigen aan­ wezig waren. Ook elders werd in 1945 al weer gezweefd en nog

Het ligt allemaal al weer heel lang achter ons. Maar zo’n oud en

voor het eind van het jaar zou de KNVvL bij Fokker, 72 nieuwe

vergeeld document doet ons beseffen dat na de bevrijding door de

zweefvliegtuigen bestellen.

leden van de KNVvL toch vol goede moed heel wat is gepresteerd.

| Juli 2011

13

Zoek de ­verschillen Weet u het nog? Die Apache vliegers die in 2007 tegen een hoogspanningskabel vlogen, waardoor 50.000 huishoudens in onder ­andere Zaltbommel, Rossum, Haaften en Deil zonder stroom ­kwamen te zitten? Inmiddels heeft de rechter uitspraak gedaan over deze zaak. Hier heeft u in de media al het nodige over kunnen lezen.

In het kader van lessons learned valt er wel wat te zeggen.

Afbeelding 1: oude kaart

Vliegers en andere luchtvarenden gebruiken voor vluchtplanning en navigatie speciale luchtvaartkaarten. Voor Nederland heet die luchtvaartkaart officieel Aeronautical Chart ICAO The Netherlands.

De informatie op die kaarten is dermate belangrijk dat er jaarlijks een herziene versie verschijnt. Met name de weergave van voor de luchtvaart gevaarlijke obstakels is essentieel en draagt bij aan de ­veiligheid, voor zowel de vliegers als voor de mensen op de grond. ­Zoveel is wel gebleken in de situatie van het Apache-incident.

In 2010 is de lay out van de luchtvaartkaart aangepast aan de in Duitsland uitgegeven versie. Luchtvarend Nederland is er niet over de volle breedte tevreden mee. Het geval wil dat met name de ­gevaarlijke hoogspanningslijnen beduidend slechter, of beter gezegd, nauwelijks meer zichtbaar zijn. En juist die hoogspanningslijnen zijn gevaarlijke obstakels.

Bekijk bijvoorbeeld maar eens hoe de situatie van de hoogspanningslijnen en -masten van Rossum (locatie van het Apache-incident) op de luchtvaartkaart van 2007 werd weergegeven in afbeelding 1, dan moeten we vaststellen dat de zichtbaarheid anno 2011 er niet beter op is geworden, zie afbeelding 2. Op afbeelding 1 is de hoogspanningslijn in helder rode stippellijn weergegeven, onderbroken door afbeeldingen van pylonen. Afbeelding 2 geeft een dunne zwarte lijn onderbroken door een T, de loop van de hoogspanning aan.

Er zijn luchtvaartuigen, zoals ballons en paramotors, die om ­meteorologische reden tijdens de dagrand actief zijn. De verminderde daglichtopbrengst brengt dan mee dat bepaalde kleuren op de luchtvaartkaart minder goed te onderscheiden zijn en daardoor potentieel

14

| Juli 2011

Afbeelding 2: nieuwe kaart

gevaarlijke situaties kunnen oproepen in de buurt van de hoog­ spanningsmasten. In vergelijking met andere landen zijn in ons land niet zoveel hoogspanningslijnen bovengronds, een luchtvarende is er dan ook minder op bedacht om ze aan te treffen. Juist daarom is het van belang dat ze helder en duidelijk op de vliegkaarten worden ­weergegeven. In ieders belang, zou ik zeggen.

Is er nou niks aan die luchtvaartkaarten verbeterd? Nou ja, eigenlijk wel: de papiersoort. Die is er stukken beter op geworden.

Je kunt er zelfs een bratwurst vetvrij in verpakken.

Hans van Hoesel, voorzitter KNVvL Afdeling Ballonvaren

agenda en verder Evenementen 2011

NK Zeilvliegen (berg)

55e Coupe Aéronautique

17e Europese

Wanneer: 07-08-2011

Gordon Bennett

Kampioenschap

Nationaal

2e editie

Wanneer: 09-09-2011

­ballonvaren

Model­vliegkamp 2011

Höfteballooning 2011

ESL - Finale Para

Wanneer: 16-09-2011

Wanneer: 06-08-2011

Wanneer: 19-08-2011

Wanneer: 15-09-2011

Nederlandse

Mossel Fly-in

NK Parachutespringen

Open dagen

­Zweefvliegdag

Midden Zeeland

Wanneer: 19-08-2011

Luchtmacht

Wanneer: 26-11-2011

Wanneer: 16-09-2011

Wanneer: 06-08-2011

Erwin Baatenburg de Jong swoopt naar brons Erwin Baatenburg de Jong heeft bij de Black Mountain Canopy Piloting ­Competition in het ­Belgische Zwartberg de derde plaats op het onderdeel Speed weten te bemachtigen, met een score van 178.931 punten.

Tekst HBP Foto Ellen de Grauwe

I

n het totaalklassement eindigde Erwin op de 11e plaats met 415.521 punten.

Helaas laat het scorebord bij drie

sprongen 0 punten zien, Erwin kijkt dan ook uit naar het nemen van zijn revanche op de UK Nationals die van 2 tot 6 juli plaatsvinden in Bad Lippspringe, Duitsland.

Spectaculair swoopen

Bij Canopy Piloting, ook wel swoopen ­genoemd, proberen sportparachutisten hun parachute bij de landing maximaal te benutten en deze zo snel en ver mogelijk uit te vliegen. Door vlak voor de landing scherp aan te duiken en snelheid te ont­ - Distance; de afstand tussen de entry gates

wikkelen is het mogelijk om een grote

een parcours uitgezet dat begint bij twee

­horizontale afstand af te leggen. De hoge

met lucht opgeblazen entry gates die in

snelheden waarmee dit gepaard gaat en

een meer of speciaal aangelegde pond

- Accuracy; voor het blijven binnen het

het feit dat de discipline zich vlak boven

staan. Er zijn drie categorieën waarin de

parcours, waarbij extra punten voor het

de grond afspeelt maken de discipline

parachutisten kunnen scoren:

aanraken van het water tussen de entry

­aantrekkelijker voor toeschouwers dan

- Speed; de tijd tussen de entry gates en

gates en strafpunten voor het omvallen bij

­andere disciplines. Bij wedstrijden wordt

­opgestelde exit gates

en het eerste contact met de grond

de landing kunnen worden verdiend.

| Juli 2011

15